Wykład 08.11.

2005
WODOPRZEPUSZCZALNOŚĆ HYDRAULICZNA:
Podstawowe prawa ruchu wód podziemnych:
Większość wód podziemnych znajduje się w ruchu. Ruch wody w skałach nazywa się ogólnie
filtracją. Filtracja laminarna-występuje w skałach porowatych np.. żwiry, piaski, piaskowce,
mułki. Opisuje ją prawo Darcy’ego V=Q/F, V-prędkość(m/s), Q- objętość cieczy
przepływająca w jednostce czasu(m³/s), F- powierzchnia przekroju, w którym płynie
ciecz(m²). Filtracja turbulentna (fluacja)- występuje w skałach szczelinowych i
skrasowiałych. Opisuje ją prawo Cezy-Krasnopolskiego V=k√J, J- spadek hydrauliczny, k-
wsp. fluacji oznaczany jednie przez próbne pompowanie. Wydatek Q= kF√J. Filtracja
mieszana(nieliniowa)- podporządkowana jest prawom Smerkena- Missbacka? V=k*J^(1/n),
V- prędkość wody(m/s), k- wsp.filtracji nieliniowej, n- wykładnik(=3/2), J-spadek
hydrauliczny. Wsp.k i n wyznacza się eksperymentalnie przy próbnym pompowaniu.
Wsp.filtracji(wg Darcy) k=V/J, jeśli J=1, to k=V i wsp. filtacji ma wymiar prędkości.
K można oznaczyć: -metodami laboratoryjnymi, - polowymi, - empirycznymi. Wzory
empiryczne: -wzór Allen Hazena(zawyża wynik) k- cde²(0,7+0,03t) [m/d], c- wsp.zależny od
nierównomierności uziarnienia c= f(μ), μ=d60/d10, μ- wsp. nierównomierności uziarnienia,
d60- średnica ziaren, które wraz z mniejszymi stanowią 60% ciężaru badanej próbki, d10(jw.,
tylko 10%). μ <5 określa zakres stosowania tego wzoru, de- średnia miarodajna(efektywna) i
w przypadku μ <5 wynosi d10. Zakres stosowania ze względu na de, de(0,1-3mm), dla wody
o tem.10C. –wzór Slichtera(zaniża wynki) k= 88,3de²m*(1/η) [m/d], de-średnica miarodajna
w mm=d10, m-wsp.liczbowy zależny od porowatości , η-lepkość wody zależna od temp.
Zakres stosowalności na de, de(0,01-5mm). Wzór Slichtera nie uwzględniający η
to:k=496md10². –wzór amerykański USBSC k10=0,36(d20)^(2/3) [cm/s], k10- stosowany dla
tem. 10C, stosowany w zakresie d20(0,01-2mm).Wzory empiryczne nie uwzględniają zmian
środowiskowych np. ciśnienia, zmian ułożenia warstw, dlatego wyniki są zbliżone. Skała
idealna- posiada ziarna kuliste o jednakowej średnicy, bez lepiszcza, której pory wyznaczane
geometrycznie, a kanały…. Skała naturalna-może być przybliżona do idealnej, tak aby opory
przepływu były takie same> Dokonuję się tego poprzez wprowadzenie średnicy efektywnej
de. Metody polowe- dla płytkich poziomów stosuje się metodę studni chłonnej: wiercony jest
otwór, dojście do warstwy wodonośnej, zalewany wodą. Wiercenie przy pomocy
dodatkowych płuczek. k= (r /4hśr)*(Δh/Δr), r- promień rury wiertniczej (wewnętrzny)(m),
Δh- różnica wysokości słupa wody w rurze ponad zwierciadłem wody gruntowej na początku
i na końcu badania, Δt- czas, w którym nastąpiła zmiana wysokości z h1 na h2(s), k= 0,001Q,
Q- ilość pochłanianej wody(cm³/min). Ta metoda do wyznaczenia wsp. filtracji warstw
wodonośnych wodonośnych swobodnym zwierciadle, leżących niezbyt głęboko. Wymaga
dużej staranności. Zwłaszcza utrzymania dna otworu w stanie umożliwiającym chłonność
wody (czyli niezamulonym i bez tzw. korka)- II metoda- metoda próbnego pompowania, do
badania głębokich poziomów wodonośnych, badanie prowadzone jest w naturalnych
warunkach, na 3 stopniach dynamicznych. Dzieli się wysokość ciśnienia na 3 części i
pompuje na 3 ciśnienia, dopóki nie nastąpi stabilizacja leja, przejście na następne ciśnienie i
znów do stabilizacji, znów 3 ciśnienie i stabilizacja.. Metoda do badania studni zupełnych-
studni obejmujących całą warstwę wodonośną. Dno tej studni opiera się o warstwę
nieprzepuszczalną. Na podstawie pompowań określa się zasoby wodne. Metoda to droga,
czaso i energochłonna. Istnieją dopływy boczne, od dołu, od dołu i z boku. Lej depresji-
obniżenie zwierciadła. Wielkość leja depresji 100-300m w osadach piaszczystych, do 1 km w
osadach żwirowych. Depresja- obniżenie od pierwotnego poziomu do poziomu jakiegoś
wydatku. Zwierciadło wód podziemnych – górna pow. wyznaczona zasięgiem wody wolnej
występującej w porach, szczelinach i kawernach skalnych. Powyżej I od powierzchni terenu,
zwierciadła występuje tzw. strefa aeracji, w której wolne przestrzenie wypełnione są
powietrzem lub(i) częściowo wodą związaną. Poniżej zwierciadła wody jest strefa saturacji-
obszar, w którym wszystkie wolne przestrzenie wypełnione są wodą. Zwierciadło
swobodne-‘układa’się zgodnie z ukształtowaniem terenu. Na jego powierzchni panuję
ciśnienie= ciś. Atmosferycznemu. Występuje najczęściej tam, gdzie od pow. terenu są utwory
przepuszczalne. Zdarza się, ze wyst. tam gdzie warstwy nieprzepuszczalne. Na obszarach,
gdzie występują szczeliny połączone ze sobą to jest ten sam poziom zwierciadła, jeśli nie
połączone to różny poziom. Zw. swobodne i piezometryczne kształtuje się pod wpływem
zasilania, drenażu, oporów. Im większy opór środowiska tym k mniejsze i tym stromej układa
się zwierciadło. k= (0,773Qln(R/r))/(H²- h²), R=575s√Hk (m), m [m/s], Q- wydatek, R-
promień leja depresji, r- promień studni, H- miąższość strefy zawodnionej, h- poziom
warstwy wody w studni, Zwierciadło napięte( naporowe)- występuje pod spągiem warstwy
napinającej oddając jej kształt. Przebiega na granicy warstwy przepuszczalnej i
nieprzepuszczalnej. W przypadku nawiercenia zw. napiętego woda w utworze podnosi się na
taką wysokość jakie ciśnienie panuje w warstwie wodonośnej. Zw. w nowym położeniu
nazywa się ustalone( statyczne, piezometryczne). Piezometryczne jest również ciśnienie
wywierane przez wodę naporowa na spąg warstwy nieprzepuszczalnej mierzone w metrach
słupa wody, który wznosi się w stosunku do przyjętego poziomu odniesienia to wysokość
naporu. Linia łącząca wysokość naporu to linia ciśnień piezometrycznych. Jeśli ciśnienie po
nawierceniu powoduje podniesienie się poziomu to ciśnienie subartezyjskie. Ciśnienie
artezyjskie- w momencie wykonania wywierceń woda podnosi się. W zależności od kształtu
terenu można mieć ciśnienie( odcinkami) sub lub artezyjskie. W 1 warstwie wodonośnej
mogą być wszystkie rodzaje zwierciadła. k=( 0,366Qln(R/r)/(m*s) , m- miąższość warstwy
wodonośnej, Rs= 3000s√k [m], k[m/s]. Dodatkowe czynniki wpływające na kształt
zwierciadła:- parowanie, - pobór wody przez rośliny, -okresowa infiltracja wód okresowych, -
przesączanie do niżej położonych warstw, - lokalna eksploatacja. Nachylenie zwierciadła-
spadek hydrauliczny( różnica wysokości na długości). Zwierciadła na mapach są w postaci
izolinii: - hydroizobaty linie równych głębokości zwierciadła swobodnego od pow. terenu
( dają inf. o miąższości strefy aeracji, są do określenia strefy suchości), -hydroizohipsy- linie
łączące punkty o jednakowym położeniu zwierciadła swobodnego alba piezom. W
odniesieniu do jakiegoś poziomu, np. poziomu morza. Do wyznaczenia izochips potrzebne są
3 punkty( rzędne). Ich odległość zależna od morfologii. Pozwalają na określenie kierunku
przepływu wód podziemnych.. Zakłada się, że w śr. porowatym spadek jednostajny, gdy zw.
napięte izohipsy pokazują spadek linii ciśnień.
KLASYFIKACJA WÓD PODZIEMNYCH
Reakcja na opady może być opóżniona ( zależy od głębokości położenia zwierciadła).
Amplituda wahań zwierciadłą zależy od wodochłonności i …. Wahania zależą też od
eksploatacji, melioracji( drenowania), oddziaływania sztucznych zbiorników. Wahania dla
wysoczyzn od 3-4m, doliny do 6m. W strefie aeracji wyróżnia się typy wód: higroskopowe,
błonkowate, kapilarne. Są to wody związane. Są też wody wsiąkowe i zawieszone czyli wody
wolne. W strefie saturacji są wody przypowierzchniowe, gruntowe, wgłębne, głębinowe- są to
wody wolne, porowe, szczelinowe. Wody higroskopijne- powstają z pary wodnej
przylegającej do skał. Nie poruszają się, bo są absorbowane przez rośliny. Ilość w skałach
różna, zależna od wielkości ziaren. Temp. zamarzania zmienna, zależy od minerału, z którym
ta woda jest związana, np., przy montrmolonicie-190 C, przy kaolinicie-10 C. Usunięcie w.h.
z gruntu, gdy suszenie próbki przez wiele godzin w 105C. Woda błonkowata- może się
poruszać, częściowo absorbowana przez rośliny, zamarza poniżej 0 C. Siła wiązania- im dalej
od ziarna tym mniejsza. Ilość w.b. w skale zależy przede wszystkim od średnicy ziaren. Wody
kapilarne- występują nad zwierciadłem wody wolnej z którą są genetycznie związane. Wznos
kapilarny- oddziaływanie wody i gruntu, zależy od wielkości porów. Wysokość wzniosu
kapilarnego h=0,15/R, 0,15- stała kapilarność wody do szkła( kwarcu), R –promień hydr.
Woda kapilarna zawieszona- powstaje w wyniku gwałtownego opadającego zwierciadła i
części wody, zawisa w łańcuszkowych kapilarach. Wody wsiąkowe- przesuwają się wzdłuż
gleby. Wody zawieszone w obrębie warstwy wodonośnej- gdy woda wsiąkowa napotyka w
czasie wędrówki na nieprzepuszczalną soczewkę, to zatrzymuje się na jej stropie i gromadzi
się w porach ponad nią.Tak w obrębie strefy aeracji powstaje niewielkie soczewkowate
zbiorowisko wody wolnej, które nazywa się w. z.. Woda wolna porusza się w dół z siła
grawitacji, w dół. Wody przypowierzchniowe- ma zwierciadło swobodne, małą strefa
aeracji( często równa strefie wzniosu kapilarnego). Nazywa się je wodami zaskórnymi. Silnie
zanieczyszczona (głównie humusem), nie nadaje się do picia, pH <7, ma duże ilości CO2,
SO4( woda agresywna w stosunku do budowli i powoduje korozje).Wody gruntowe-mają
zwierciadło swobodne na głębokości 2m od pow. terenu. Głębokość zalegania wód w strefie
saturacji 100m. Zwierciadło wód gruntowych oddaje w przybliżeniu kształt powierzchni
terenu, w obniżeniach opada, średnia miąższość <30m.Zasilane bezpośrednio z ziemi przed
infiltrujące opady atm. Podlegają wpływom temp. Wody wgłębne- różnią się od gruntowych
tym, ze od pow. terenu występuje warstwa nieprzepuszczalna, to powoduje brak zasilania.
Zasilanie bezpośrednie na wychodniach- gdy warstwa bezpośrednio wychodzi? Z pośrednie-
gdy wychodnia jest przykryta utworami przepuszczalnymi. Z. pośrednie może być przez
uskok, bo strefa uskokowa jest w stanie przepuszczać wodę. Takie zasilanie, gdzie skały lite.
Gdy obszary polodowcowe to zasilanie pośrednie przez okna hydrogeologiczne. Okna mogą
być spowodowane:- wyklinowaniem się nieprzepuszczalnych warstw, - lokalna zmiana
składu litograficznego, -erozją. Wody wgłębne są zasilane pośrednio, co powoduje, ze mniej
reagują na zmiany zwierciadła i ciśnienia. Miąższość wód wgłębnych do 20m, mogą
występować piętrowo. Do celów pitnych i przemysłowych jakość wód dobra( może być
więcej żelaza i magnezu, to woda twarda). Wody głębinowe to wody reliktowe. Wody
porowe- występują w skałach okruchowych i sypkich ich odpowiednikach scementowanych.
Nazywane warstwowymi bo występują w warstwach tworząc poziomy i piętra. Strumień-gdy
dolina wypełniona aluwiami, równolegle do wody w rzece płynie do spadku doliny.
Soczewka- fragment warstwy wodonośnej. Wody szczelinowe- występują w strefie spękań
skał litych, zwierciadło ma charakter ciągły gdy szczeliny połączone. W. sz. Tworzą zbiorniki
gdy układ synklinalny lub strumień w rowach tektonicznych. Zwierciadło swobodne lub
napięte, nie oddające ukształtowania terenu. Mają niską mineralizację, w płytko położonych
poziomach mogą ulec szybkiemu zanieczyszczeniu. Ruch częściowo laminarny i turbulentny.
Amplituda wahań zwierciadła duża od 5-6m.Wody krasowe- wody podziemne występujące w
próżniach, kawernach i kanałach powstałych wskutek agresywnego ługowania skał łatwo
rozpuszczalnych. Zasilane przez lejki, kominy, studnie krasowe.W krasie normalnym( nie
pokrytym innymi utworami skalnymi) zasilanie takie, że prawie cały opad wlewa się w
podziemie przez lejki, studnie, szczeliny krasowe. II źródło zasilania: wody cieków
powierzchniowych przepływających przez wychodnie skrasowiałych skał. Rzeki i potoki
trafiając na próżnie krasowe giną w nich częściowo lub całkowicie. Miejsca te nazywane są
ponorami. W krasie zakrytym, na którym leży pokrywa piaskowców, glin zwietrzelinowych
itp. zasilanie wolniejsze i mniej obfite, bo odbywa się drogą infiltracji odpadów poprzez
utwory pokrywające.????? Jednolity lub nie, zależy to od stopnia

Wykład 9
Wody krasowe- wody podziemne występujące w próżniach, kawernach i kanałach powstałych
wskutek agresywnego ługowania skał łatwo rozpuszczalnych. Zasilane przez lejki, kominy,
studnie krasowe. W krasie normalnym( nie pokrytym innymi utworami skalnymi) zasilanie
takie, że prawie cały opad wlewa się w podziemie przez lejki, studnie, szczeliny krasowe. II
źródło zasilania: wody cieków powierzchniowych przepływających przez wychodnie
skrasowiałych skał. System jednolity lub nie, zależy to od stopnia rozwoju krasu. W
jednolitym systemie 4 strefy:1.s.aeracji, gdzie ruch wody pionowo w dół ,2. s. wahań,
kierunek pionowy lub poziomy, gdy zwierciadło wysoko wody spływają do drenażu,3.
s.saturacji, z lokalnym krążeniem wynikającym z drenażu wód przez wody powierzchniowe;
dopływ zgodny ze spadkiem zwierciadła, 4. saturacji z dalekim krążeniem- ruch wody w
obrębie strefy nie jest uzależniony od ruchu wód. Zwierciadło wody swobodne głęboko
położone, niezależne od morfologii terenu, a wododziały powierzchniowe i podziemne nie
pokrywają się ze sobą. Ruch wody turbulentny, prędkość od kilkudziesięciu do kilkuset m/h.
Podziemne rzeki. Szybka reakcja na opady, szczeliny szerokie, duże wahania
zwierciadła(kilkanaście m) Źródła: Przejawem wód podziemnych na powierzchni jest źródło
czyli skoncentrowany, samoczynny wypływ. Zespół źródeł to źródliska. Muaka-
nieskoncentrowany wypływ o utrudnionym wypływie(podmokłość),wyciek- wypływ z
odpływem o niewielkiej wydajności z szeregiem strug, wysięg-powierzchniowe zawilgocenie
z brakiem odpływu. Źródła powstające na wychodniach poziomów wodonośnych mogą być
spowodowane też działalnością człowieka. W zależności od rodzaju dróg krążenia można
podzielić źródła na:-ż.warstwowe,wystepujace w obszarze skał porowatych,- ż.szczelinowe,
-ż.krasowe( wywierzyska) . Ze względu na genezę:-ż.erozyjne, - ż.kontaktowe,-
ż.niekontaktowe,- ż.zaporowe np.(przelewowe, rumoszowe). Ze względu na morfologię:-
krawędziowe, dolinne, tarasowe, stokowe. Ze względu na siłe motoryczną:- uskoki-strefa
zniszczonych skał, porowate, pokruszone), ascezyjne( woda napływa pod ciśnieniem,
pulsujące),-ż.uskokowe (grawitacyjne). N podstawie wydajności źródła dzielimy na
8klas.Wydajność jest zmienna, wskaźnik zmienności wieloletnie to stosunek stosunek
Qmax/Q min.(tym większa im mniejsza jest objętość zbiornika, które źródło drenuje)
Wiertnictwo
Wykonywanie wierceń ma na celu rozpoznanie budowy geologicznej, warunków
hydrogeologicznych, eksploatację złóż gazy, ropy, siarki, wody, soli oraz zasięgu złoża.
Wiercenia w miarę postępu techn.. sięgają coraz głębiej(nawet do 10km). Metody wiertnicze
dzielimy w zal. Od sposobu zwiercania skały, rodzaju przewodu wiertniczego, średnicy
wykonywanego otworu, sposobu usuwania zwiercin, siły napędowej używanej do wiercenia
oraz kierunku wykonywania otworów. Sposób zwiercania skały-wiercenia udarowe( świdry
udarowe),- wiercenia obrotowe(gryzaki, rozdrabniają skałę na drobne elementy), -system
udarowo-obrotowy,- system wibracyjny(płytki do kilkunastu metrów, drgania rozlużniają
grunt, mat. wydobywany). Rodzaje przewodu wiertniczego:- przymocowane na przewodzie
wiotkim (liny stalowe) lub przewody metalowe (żerdzie10x10), skręcanie, otwór.Średnica –
małośrednicowe <200mm,-normalnosrednicowe <0,5m,-wielkośrednicowe >0,5m,-do
otworów hydrogeologicznych<1,5m. Wiercenia na sucho:- materiał uchodzi do środka i
niewypada, pracochłonne,- do płytkich wierceń. Płuczki (do głębszych wierceń)- zawiesina
bentonitowa utrzymuje ściany otworu nie pozwalając im się zawalić, wynosi materiał
rozdrobniony z dna. Obiegi płuczek: prosty i odwrotne ?. Wiercenia ręczne: nie głębiej niż do
100m, średnica do 0,5m. Wiercenia mechaniczne wykonywane – pionowo w dół,-
poziomo(płytkie), - ukośne( w budownictwie). Wiercenia studzienne -wykonywane w celu
ujęcia wody dla celów pitnych lub przemysłowych: -w czasie wykonywanie wiercenia trzeba
zamykać poziom, nie zależnie od tego co tam jest
Wykład 10
Z wód szczelinowych do poboru wody stosuje się studnie bezfiltrowe np.- o pojedynczym
zarurowaniu(pokład wodonośny nie obsypujący się), -z pojedynczym
zarurowaniem( powierzchnia czynna zwiększona poprzez torpedowanie),- studnie odwiercone
ręcznie(w pokładach sypkich), - sypkich lejem utworzonym poprzez pompowanie(lej
wypełniony żwirem lub próżnia). Studnia zafiltrowana- pozwala na odgraniczenie warstwy
wody pobieranej od warstwy wodonośnej. Teleskopowe zarurowanie studni- przeważnie nie
ujmuje się I poziomu wodonośnego. Przy wierceniu,przy dojściu do warstwy
nieprzepuszczalnej, wiercenie do 1-2 m, podciąganie rur do góry, ładuje się ił, ubijanie, po
podciągnięciu tworzy się warstwa iłu, znów wciska się ił i tworzy się tzw. korek.
Przewiercanie, wstawienie kolumny rur, stabilizacja wód.Można dowiercać się do następnej
warstwy i tworzyć korek iłowy i tak aż do pożądanej warstwy. Nie można dopuścić do
mieszania się wód z różnych warstw wodonośnych, żeby nie było zanieczyszczeń. Po
wywierceniu układa się filtry. Siatki filtracyjne wykonywane z 2 rodzajów splotów:
-rypsowy(nitki osnowy grubsze od nitek wątku), -pleciony(kwadratowy). W siatkach różne
rodzaje oczek, w zależności do jakiej warstwy wodonośnej;tak aby materiał z warstwy nie
wchodził do filtru.
Studnia projektowana na min 25lat użytkowania.Wtedy robi się dwuwarstwową obsypkę;
oczka siatki nie mają znaczenia, bo woda z warstwy wodonośnej przechodzi przez materiał i
płynie do filtru. Rura nadfiltrowa wychodzi nad filtr i stosuje się wypełnienie linia konopną,
żeby nie mieszały się rzeczy, które Ew. wpadną do studni.
Eksploatacja studni głębinowych za pompcą pomp np. ssąca, tłocząca.
Stosuje się tez filtry poziome, to wtedy studnia zbiorcza.

CECHY FIZYCZNE I ORGANOLEPTYCZNE WÓD PODZIEMNYCH:

-temperatura; - przezroczystość i mętność, -smak, zapach, barwa; - przewodnictwo
elektryczne; -radoczynność. Temperatura- na temp. wód występujących płytko pod pow.
ziemi wpływają wahania temp. powietrza i średnie temp. roczne. Wpływ zmian temp. nie
sięga głęboko i wygasa szybko. Wahania dobowe w naszym klimacie 0,8-1m, sezonowe 5-
8m, roczne 15-40m. Wahania temp. w ciągu roku powtarzają temp. pow. z opóżnieniem od
1do 2 miesięcy. Poniżej 40m występuje strefa stałych temp. (strefa neutralnie termiczna). W
strefie tej temp. wody jest równa średniej rocznej podwyższonej o pewna wartość zależną od
wyniesienia tej miejscowości nad poziom morza. Poniżej 2500m temp. wody i skał wzrasta
wg stopnia geotermicznego. Wartość tego stopnia zmienia się w poziomie i pionie w zal. Od
rodzaju skał, ich zaangażowania tektonicznego, przewodnictwa, obecności izotopów
promieniotwórczych. Średnia wartość stopnia geo.=33m(1C). Ze względu na temp. wody
wyróżnia się wody:- chłodne, których temp.< t śr; -wody zwykłe t=t śr; - wody ciepłe t> t śr.
Częstszy jest podział balneologiczny oparty na stosunku temp. wody do temp. ciałą
ludzkiego:- hiportermalne(podcieplne) t=20-35 C; -homotermalne(równocieplne) t=35-40C; -
hipertermalne(nadcieplne) t>40C. Przezroczystość-zdolność do przepuszczania promieni
światła. Mętność- zdolność do pochłanianai światła. P. i m. zależą odb. Drobnych zawiesin
pyłowych i koloidalnych. Oznaczenie przezroczystości polega na określeniu słupa wody przez
który wzorcowy druk da się przeczytać. M. określa się przez porównanie ze skalą wzorców.
(dla wód pitnych <3,5). Smak- na s. wpływają rozpuszczone sole, gazy, różne
zawiesiny,temp., jakość wody, ilość rozpuszczonych substancji. Wyróżnia się smak
słony(spowodowany NaCl), gorzki(siarczan Mg i Na) słodki( substr. org. ), kwaśny(ałuny).
Posmak metaliczny(zw. żelaza), fenolowy, rybi itp. Zapach- wody podziemne bezzapachowe-
wyjątek- wody płytkie w okolicach bagnisk, zanieczyszczone ściekami, niektóre wody
mineralne. Do określenia zapachu: jakość i stopień odczucia. Zapachy: -roślinne R (zw. org z
gleby, mokradeł), -gnilne G( związane z rozkładem zw. org.), -specyficzne S) np.
syntetyczne). SA 4 stopnie zapachowe: od braku zapachu do b. silnego. Barwa- wody
przeważnie są bezbarwne. Zw.humusowe barwią wodę na żółtawo lub brunatno, kwaśne zw.
żelaza barwią na zielonkawo-niebiesko, h2S na szmaragdowo, wolna siarka- niebiesko.
Barwę podaje się w skali platynowo-kobaltowej w skali Hazena. Przewodnictwo
elektrolityczne- zwiększa się ze wzrostem mineralizacji(większą liczbą ropuszce. związków).
W wodach słodkich słodkich 1,3*10^-1 do 2,5*10^-2 s/m. Radoczynność- zdolność
wysyłania promieniowania ά,β,γ . Wywoływana przez pierwiastki promieniotwórcze
szeregów uranowo-radowego, torowego lub aktynowego powodujące tzw. radoczynność
stałą(bardzo długi okres rozpadu). Obecność radonu to r. czasowa ze względu na to, ż okres
półrozpadu 3,8 dnia. Jednostka r. 1 Ci=3,7*10^10atomów/ sek. 3,7- równoważnik aktywności
1g radu. Dla celów normalnych Bekerel 1 Bq=1 at/s. Jednostki te odnosi się do objętości
wody czyli 1Bq/dm^3. Wszystkie wody są r.Największa r. tam gdzie skały magmowe
kwaśne. Chemizm.- woda w stanie naturalnym nigdy nie jest chem. Czysta. Zawsze ma
jakieś składniki:- makroelementy: pierwiastki główne: S,H,C,O,Na,N,Mg,Cl, K, Ca,Mn,
Br,Fe,I. –mikroelementy:pierwiastki rzadkie, ich ilośc od 0,01do 10mgw dm3:lit, bor,fluor,
krzem, miedz, cynk, tytan, wanad, arsen, chrom, kobalt, nikiel,srebro,bar,ołów,-p. śladowe w
μg/dm3(rubid, złoto, rtęć),- rtęć. Promieniotwórcze. O składzie wód podziemnych decyduje:-
rodzaj skał w warstwie wodonośnej,-klimat, - głębokość występowania wody,- temp i
ciśnienie,- czas kontaktu ze skałą, - długość drogi przepływu,- zw. wody podziemnej z
wodami powierzchniowymi,- geneza wody, -wpływy antropogeniczne. Składniki chemiczne
rozpuszczone:- jako gazy rop. W wodzie; - subst. Występujące w postaci jonowej i tworzące
roztwory rzeczywiste i subst. koloidalne. Całkowita zawartość subst. rozp.w wodzie to
mineralizacja ogólna. Określa się ja na podstawie suchej masy. Jest to osad pozostający po
odparowaniu próbki w 105C i wysuszeniu do stałej masy w 105C. Wody wg mineralizacji:
-ultrasłodkie(sucha pozostałość 0,1g/dm3), rzadkie, występują w szczelinach skał
magmowych i metamorf.; -słodkie(0,1-0,5g/dm3) najczęstsze, do 100m, na terenie całego
kraju; -akratopegi (0,5-1g/dm3), o podwyższonej min.;- mineralne > 1g/dm3 (skrajne
przypadki), na or. Ludzki wywieraja działanie farmakologiczne. Podwyższona ogólna
mineralizacja zwiększa prawdopodobieństwo obecności w wodzie subst. agresywnych w
stosunku do betonu i innych materiałów budowlanych.
Jednym z najważniejszych oznaczeń w wodach podziemnych jest określenie stężenia jonów
wodorowych tzw. pH. Stopień pH jest wskaźnikiem obojętnego, kwaśnego lub zasadowego
odczynu: pH= -lg[H+] i nazywa się wykładnikiem stężenia jonów wodorowych. W wodach
podziemnych wartość pH zależy nie tyle od dysocjacji samej wody, ile od dysocjacji
niektórych rozpuszczonych składników. Należą do nich: kwas węglowy, CO2, H2S, kwasy
humusowe szczególnie kwas fulwonowy, hydroliza soli np. żelazawych. Pomiarów wartości
pH dokonuje się metodami kolorymetrycznymi lub pehametrami. Wody podziemne mają na
ogół pH =7-8. Wody o pH< 7 sa agresywne w stosunku do betonu, żelaza i stali.

Wykład 11 i kolejne
Zasoby wód podziemnych
Ilość tych wód oblicza się jako ilość wody zawartą w określonych utworach skalnych. Stosuje
się inne kryteria niż przy złożach węgla, bo zasoby wód podziemnych są w ruchu, są
odnawialne. W podziale zasobów wód uwzględnia się następujące kryteria: - dynamikę wód; -
warunki zasilania i odnawianie zasobów, - zmienność ilościowa pod wpływem czynników
naturalnych, - znaczenie gospodarcze i przemysłowe wód występujących w złożu, -
możliwość sztucznego oddziaływania na stosunki ilościowe. Przy określaniu zasobów bierze
się pod uwagę jedynie wodę wolną! Należy też uwzględnić aspekty przestrzenny: 1. zasady
punktowe, zasady pojedynczej studni; 2.zasady lokalne: praca zespołu studni; 3. dla
zaopatrzenia wsi miast, zakładów przem.; 4. zasady regionalne, które ustala się biorąc pod
uwagę wielkość całego poziomu wodonośnego albo zlewnię hydrologiczną podziemna lub
jednostkę administracyjną państwa. Poziom wodonośny może zajmować duża warstwę.
Zlewnia hydrologiczna- obszar głębszych wód nie pokrywający się z powierzchnią. Zasoby :
-naturalne (powstają w wyniku opadów i infiltracji) – sztuczne( świadoma działalność
człowieka, sztuczna infiltracja, irygacja). Rodzaje zasobów:- statyczne; -dynamiczne;
-eksploatacyjne. O wielkości zasobów decydują: - rozmiar poziomu wodonośnego określany
jego grubością i rozprzestrzenieniem, -parametry hydrogeologiczne tj. współczynnik filtracji,
odsączalność grawitacyjna, odsączalność sprężysta. Zasoby statyczne- obejmują całkowitą
objętość warstwy wodonośnej zawartej w porach, próżniach, szczelinach danego poziomu
wodonośnego. Ilość ta określa się niezależnie od ruch wody. Zasoby te wyrażamy w
jednostkach objętość km^3 lub m^3i obliczamy jako: Qs= Fhμ, F- powierzchnia warstwy
wodonośnej [m^2], h-średnia miąższość, μ- wsp. odsączalności. Zasoby statyczne mogą
odnawialne lub nieodnawialne. Nieodnawialne- otoczone ze wszystkich utworami
nieprzepuszczalnymi( głębinowe) lub inne, gdzie drogi zasilania są bardzo dalekie i zasilanie
trwa tysiące lat. Odnawialne są uzupełniane dzięki czynnikom naturalnym , wody
przypowierzchniowe, gruntowe wgłębne.
SKŁADNIKI CHEMICZNE WÓD PODZIEMNYCH
Gazy Rozpuszczalność gazów w wodzie zależy od: -ciśnienia jakie panuje w atmosferze nad
cieczą, -temperatury cieczy i maleje wraz z jej wzrostem. W klimacie chłodnym i
umiarkowanym zawartość gazów w wodzie jest większa niż w klimacie suchym i gorącym.
Rozpuszczalność różnych gazów jest różna. Dwutlenek węgla CO2- występuje w wodach
podziemnych najczęściej i niejednokrotnie w dużych ilościach. Geneza CO2 w wodach
podziemnych jest bardzo różna: -procesy plutoniczne, - procesy fizjologiczne roślin i
zwierząt, -gospodarcza i przemysłowa działalność człowieka. Obecność CO2 w wodach
podziemnych powoduje rozpuszczenie węglanów wg reakcji CaCO3+ H2O
+CO2=Ca(HCO3)2, po dysocjacji: Ca(HCO3)= Ca+ 2HCO3. Dzięki tej reakcji część CO2
zostaje związana. Dwuwęglan wapnia może być rozpuszczony w wodzie jedynie w obecności
określonej ilości swobodnego CO2, który nazywamy równoważnym CO2. Jest on bierny i nie
wchodzi w reakcje z węglanem. Gdy jednak ilość swobodnego CO2 jest większa niż potrzeba
do utrzymania równowagi z dwuwęglanem, to ten nadmiar nazywany jest agresywnym CP2.
Agresywny CO2 działa korozyjnie na beton, cement, zaprawę wapienną, żelazo i stal. Zatem
na budowle, przewody wodociągowe i zbiorniki. TLEN O2- występuje jedynie w płytkich
wodach podziemnych, do 40m, do których przedostaje się bezpośrednio z powietrza i z
odpadami. W zbiornikach wód powierzchniowych dostawcą tlenu jest proces fotosyntezy
roślin wodnych. Ilości tlenu są niewielkie gdyż jego rozpuszczalność w wodzie jest bardzo
mała. Tlen jest szybko zużywany głównie w procesach rozkładu substancji organicznej i
utleniania innych związków chemicznych, co powoduje oczyszczenie wody. Zawartość tlenu
zmniejsza się wraz z głębokością, aż do zaniku na tzw. granicy tlenowej ( nie głębiej niż
50m). Zawartość tlenu w ilościach powyżej 4mg/dm3 powoduje agresywność wody w
stosunku do żelaza i stali. SIARKOWODÓR H2S występuje w wodach podziemnych płytkich
i głębokich. W wodzie rozpuszcza się w znacznych ilościach. Pochodzi z różnych źródeł:-
źródeł rozkładu i fermentacji ciał białkowych; - białkowych redukcji siarczanów np.
CaSo4+2C= CaS +2CO2 dalej 2 CaS+ 2H2O=Ca(OH)2=Ca(HS)2; Ca(OH)2+Ca(HS)2+
2CO2=2CaCO3+ 2H2S. W niektórych wodach podziemnych, szczególnie mineralnych
zawartość H2S może być znaczna. Obecność H2S w płytkich wodach podziemnych jest
dowodem ich zanieczyszczenia substancjami organicznymi. H2S jest trujący i dopuszczalna
jego ilość w wodach pitnych i gospodarczych nie może przekraczać 0,005%. Działa
agresywnie na ścianki zbiorników metalowych, kotłów, przewodów. Łatwo wykrywalny
organoleptycznie ze względu na charakterystyczny zapach. METAN CH4- lekki, bezbarwny,
bezwonny gaz,!tworzący w powietrzu mieszaninę wybuchową!. W wodzie rozpuszcza się
stosunkowo słabo, ale występuje w niektórych wodach podziemnych w większych ilościach.
Pochodzenia metanu w wodach związane jest z:- rozkładem substancji białkowych,
węglowodanów, celulozy itp.; -procesem powstawania węgla kamiennego( w odach
kopalnianych); -towarzyszy złożom ropy naftowej. Zawartość metanu w wodzie podziemnej
może dochodzić do 50mg/dm3. !Nie jest agresywny! w stosunku do urządzeń technicznych.
Kationy
Wapń- jon wapnia jest szeroko rozpowszechniony w wodach podziemnych. Pochodzenie jego
jest mineralne. Dostaje się do wód dzięki wymywaniu węglanu wapnia z wapieni, dolomitów,
margli, glin zwałowych. W strefie wietrzenia skał magmowych pojawia się jako wynik
rozkładu chemicznego anorytu lub piroksenów. Rzadziej źródłem wapnia jest gips lub
anhydryt. Jon ten dominuje w wodach słodkich słodkich słabo mineralizowanych. Zawartość
w wodach pow. nie przekracza 1000mg/dm^3, nawet w źródłach mineralnych. Magnez- mniej
rozpowszechniony od wapnia. W wodach słodkich słodkich słabo zmineralizowanych zawsze
przeważa jon wapnia nad jonem magnezu w stosunku 6:1 do 2:1. Jon magnezu dominuje w
niektórych wodach mineralnych. Jego pochodzenie jest wyłącznie mineralne, najczęściej z
ługowania dolomitów, lib innych związków magnezu występujących sporadycznie i w
niewielkich ilościach.
Do tego wykładu są jeszcze 4 strony kserówek

Wykład 10.01.2006
Zasoby dynamiczne (inaczej odnawialne, bo ich ubytek już uzupełniany dopływem ze stref
zasilania). Jest to ilość wody, która przepływa przez poprzeczny przekrój określonego
hydrogeologicznie poziomu wodonośnego w dm³/s , m³/s, m³/dobę. Wielkość przepływu
zależy od: -współczynnika filtracji, - spadku hydr., - miąższości warstwy wodonośnej.
Zasób dynamiczny obliczamy odcinkami przekroju dla jednakowych parametrów, a wartości
sumujemy.
Zasoby dynamiczne:
- stałe, -zmienne.
Stałe- jest to ta część zasobów, która przez dany przepływ przepływa przy najniższym z
wieloleci stanów. Zmienne- obejmują tę część zasobów, która płynie miedzy najniższym i
najwyższym stanem wielolecia.
Najwyższe zmienności wykazują wody przypowierzchniowe i gruntowe. Wody wgłębne
wykazują dużo mniejsze wahania.
Lokalnie na małych odcinkach zasoby dynamiczne oblicza się ze wzorów na współczynnik
filtracji: Qd= h*W*μ*B, h- miąższość warstwy wodonośnej[m], W- rzeczywista prędkość
wody[m/h], μ- wsp.odsączalności(ułamek dziesiętny), B- szerokość przekroju[m].
Zasoby dynamiczne są zależne od infiltracji wód opadowych. Dla większych powierzchni
badania zasobów dynam. prowadzi się metodami:
- obliczenie filtracji efektywnej
- hydrodynamiczna
- wahań zwierciadła wody podziemnej
- regresji zwierciadła
- bilansu wodnego
- szereg metod hydrologicznych
Zasady eksploatacyjne wydzielono je ze względu na to, że nadmierna eksploatacja może być
szkodliwa dla środowiska i sąsiadów. Obniżenie poziomu w wodach o zwierciadle
swobodnym może powodować poruszenie gleb( straty w rolnictwie), może też nastąpić
przeciągnięcie zasolonych lub zanieczyszczonych wód do warstwy wodonośnej.
Zasoby dyspozycyjne- ilość wody, którą można wydobywać stale bez naruszenia równowago
środowiska.
W Polsce 3 kategorie zasobów(na podst. stopnia ich rozpoznania) A, B, C
C- projekt badań hydrogeologicznych- jest wstępnym etapem rozpoznania w oparciu o
istniejące materiały archiwalne takie jak: przynajmniej 2 utwory hydrogeologiczne. Podłoża
w odległości do 2km. Badania geofizyczne lub wiercenia poszukiwawcze małośrednicowe.
Kategoria upoważnia do projektowania studni i jej wykonawstwa.
B- dokumentacja wynikowa, zasoby obliczane w oparciu o badania hydrogeolog. Już w
odwierconym otworze szczegolnie próbne pompowania i analizy chemiczne wody.
A- zasoby zbudowane w trakcie długotrwałych pompowań (1-3lat), których celem jest
stwierdzenie, czy nie ma ujemnych struktur dla środowiska.
Metody obliczania zasobów eksploatacyjnych dla pojedynczych ujęć
1. teoretyczne obl. wydajności przy założonej depresji, w przypadku wód naporowych
depresja nie może schodzić poniżej spąg warstwy napinającej. W przypadku warstw o
zwierciadle swobodnym depresja nie może zejść niżej niż 0,5 h. Ciśnienia nie można
zdjąć więcej jak 0,5h.
2. Ocena na podstawie faktycznej wydajności pojedynczych otworów- tam gdzie robione
są próbne pompowania przyjmuje się wydatek i depresje z trzeciego
3. Jeżeli mamy w pobliżu otwory przebudowane to przyjmujemy, że będzie podobnie
4. Gdy jest prosty układ geologiczny- przez analogię

Określenie zasobów w skali regionalnej:

- jako połowę lub ¼ zasobów dynamicznych obliczonych ze wzoru Qd
- metodami modelowymi
- metodami regionalnego leja depresyjnego, stosowana najczęściej do nei4cek
artezyjskich. Określamy jednostkową depresję regionalną potrzebną do uzyskania
100m³/h, τ = 1000s/Q. Zasoby eksploatacyjne w stosunku do depresji eksploatacyjnej
Qe/Se=1000/ τ, Qe=1000Se/ τ
- metoda poziomów użytkowych, opracowana dla Polski. Przez poziomy użytkowe należy
rozumieć piętrowo występujący zespół poziomów wodonośnych, które klasyfikują je do
eksploatacji. Muszą spełniać warunki:
*mineralizacja ogólna wody
*miąższość warstwy wodonośnej powyżej 10m
*wydatek pot. Z jednego otworu powyżej 10m³/h
*wskaźnik przewodności hydraulicznej powyżej 1m³/h
*przyjęcie takiej ilości wody, która może być eksploatowana przez okres co najmniej 25
lat
Tak określone zasoby dynamiczne stanowią część stałych zasobów dynam. oraz część
zatrzymywanych przez 25 lat.
Ze względu na przestrzenną zmienność warunków wydziela się bloki, w których
podstawione parametry uśrednia się. W poziomach naporowych depresja nie może
schodzić poniżej spągu warstw napinających lub do 0,7h.

Wzory do obliczeń zasobow eksploatacyjnych dla zwierciadła swobodnego i napietego

µ * f * Sr
Zw. Swobodne: Qe = + Qd
tx
Zw napiete:
S * f * Se
Qe =
tx
gdzie: Qe-zasoby eksploatacyjne w bloku obliczeniowym [m3/dobe]
Qd-stale zasoby dynamiczne w bloku [m3/dobe]
f –powierzhnia bloku
Sr-depresja dopuszczalna na calym obszarze bloku
tx-okres obliczeniowy w dobach
μ-wsp. odsączalności
S-wsp. Zasobności sprężystej
 S=T/α
Gdzie: T-wskaznik przewodności hydraulicznej w m2/dobe
Α-wskaznik przewodności piezometrycznej w m2/dobe – okresla nam szybkość
przenoszenia się zmian cisnienia w warstwie wodonośnej
Można wyznaczyc na podstawie długotrwałego pompowania wody naporowej

Α=0.13*(F/t)
Gdzie: F- powierzchnia leja depresji
T=V/Q, gdzie: V-sumaryczna objętość wody wydobyta o początku pompowania; Q sredni
wydatek pompowania

Szacunkowe wartości α w zależności od cisnienia w warstwie

H w m2 wysokosc naporu α w m2/dobe
<10 5000
10.40 6000-9000
40.60 10000-20000
60.90 20000-50000
90.130 50000-90000

zasoby eksploatacyjne liczy się oddzielnie dla każdego poziomu w bloku i sumuje; z
badan okazalo się ze metoda daje zawyzone wyniki

Reszta jest na kserówkach