Ćwiczenie O-18

Wojciech Bizoń
23.11.2010 r.

1 Wstęp teoretyczny:
Interferencja i dyfrakcja są zjawiskami falowymi. Interferencja polega na nakładaniu się fal, które powoduje po-
wstanie pewnego rozkładu przestrzennego fali wypadkowej. Dyfrakcja, czyli tzw. ugięcie fali zachodzi, kiedy fala
napotyka na swojej drodze przeszkodę. Po przejściu przez nią kształt fali się zmienia. Dyfrakcja zachodzi dla
wszystkich rodzajów fal, na różnych przeszkodach, których rozmiary porównywalne są z długością fali.

1.1 Interferencja światła:

Jeżeli źródło światła emituje monochoromatyczną i spójną wiązkę światła, która pada na cienkie szczeliny
oddalone od siebie o odległość d. Wyprowadzimy zależność na położenie maksimów interferencyjnych od odlełości
y przy założeniu, że y << D (tzw. dyfrakcja Fraunhofera). Warunkiem aby w punkcie P występowało maksimum
jest, aby różnica dróg fal pochodzących z S1 i S2 była równa całkowitej wielokrotności długości fali:

d sin θ = mλ m∈Z

Przybliżając sin θ ≈ tgθ ≈ y/D otrzymujemy:

λD
ymax = m (1)
d
Natężenie światła jest proporcjonalne do kwadratu amplitudy E. Z tego wynika wzór na natężenie światła w
zależności od kąta θ:
( )2
πd
I = Imax cos sin θ
λ
Przy większej ilości szczelin (N - szczelin) otrzymujemy wzór:
( )2
sin N πd
λ sin θ
I = Imax
sin πd
λ sin θ

Analizując powyższą zależność widzimy, że niezależnie od ilości szczelin pewne maksima występują zawsze w tym
samym miejscu - są to tzw. maksima główne (natężenie światła w maksimum głównym jest znacznie większe niż w
maksimach pobocznych). Położenie maksimów głównych opisuje wzór (1).

1
1.2 Dyfrakcja światła na szczelinie:
Jeżeli monochromatyczna i spójna wiązka światła pada na pojedynczą szczelinę o szerokości a, światło ulega ugięciu.
Zasada Huygens’a mówi, że każdy punkt w obrębie szczeliny jest źródłem fali kulistej. Fale te nakładają się na siebie
i tworza na ekranie obraz dyfrakcyjny. Wyprowadzimy zależność na położenie minimum dyfrakcyjnego. Dzielimy
szczelinę na 2 części. Różnice dróg od szczeliny do punktu P na ekranie dla promieni 1 i 3, 2 i 4, ... będą takie
same. Warunkiem na występowanie minimum jest różnica dróg optycznych równa połowie długości fali. Mamy:
a λ
sinθ =
2 2
Dzieląc szczelinę na więcej części (2m) otrzymujemy zależność na kolejne minima dyfrakcyjne. Dokonując przybli-
żenia jak wcześniej, otrzymujemy:
a y λ
=
2m D 2
Skąd ostatecznie mamy:
mDλ
ymin = (2)
a
Natężenie światła na ekranie w zależności od kąta θ wyraża się wzorem:
( )2
sin πa
λ sin θ
I = Imax πa
λ sin θ

Przy większej ilości szczelin (N - szczelin) dochodzą jeszcze efekty interferencyjne, mamy więc:
( )2 ( )2
sin πa
λ sin θ sin N πd
λ sin θ
I = Imax πa
λ sin θ sin πd
λ sin θ

2 Cele ćwiczenia:
1. Wyznaczenie szerokości szczelin użytych w doświadczeniu.

2. Wyznaczenie szerokosci szczelin oraz odległości między szczelinami dla układów szczelin użytych w doświad-
czeniu.

3 Metoda pomiarowa:
W pierwszej części doświadczenia bedziemy mierzyć natężenie światła po przejściu przez szczelinę w zależności
od odleglości od osi y . Odczytamy położenia kolejnych minimów natężenia światła. Do uzyskanych wyników
dopasujemy prostą:
ymin = α1 · m

2
Porównując tą zależność z równaniem (2) otrzymujemy szerokość szczeliny:

Dλ
a= (3)
α1
W drugiej części doświadczenia będziemy mierzyć natężenie światła po przejściu przez układ szczelin w zależności
od odległości y. Odczytamy położenie minimum dyfrakcyjnego i wyznaczymy szerokość szczeliny analogicznie jak
w pierwszej części. Następnie odczytamy położenie maksimów interferencyjnych i dopasujemy do nich prostą:

ymax = α2 · m

Porównując z równaniem (1) otrzymujemy zależność na odległość szczelin:

Dλ
d= (4)
α2

4 Plan pracy:
1. Przygotowanie układu pomiarowego.
2. Pomiary natężenia światła w zależności od odległości od osi laser - szczelina (pomiary dla dwóch różnych
szerokości szcelin).
3. Pomiary natężenia światła w zależności od odległości od osi laser - układ szczelin (pomiary dla trzech układów
szczelin).
4. Opracowanie wyników.

5 Opracowanie wyników:
5.1 Wyznaczanie szerokości szczeliny:
Z uzyskanych danych odczytuję położenie minimów natężenia światła. Ponieważ maksimum nie występuje dokładnie
w początku układu współrzędnych, a minima znajdują się symetrycznie po obu stronach szczeliny, więc odległość m-
tego minimum obliczam jako średnią odległości do m-tego minimum po obu stronach. Wyniki przedstawia poniższa
tabela:

m y1 [mm] y2 [mm]
1 2,673(57) 2,363(11)
2 5,262(38) 4,475(33)
3 7,810(60) 6,630(62)
4 10,455(65) 8,867(35)
5 13,11(11) 11,088(43)

Tablica 1: Minima dla pojedynczych szczelin

Dopasowując do powyższych wyników metodą regresji ważonej prostą yi = α1i m otrzymujemy współczynniki:

α11 = 2, 598(22)mm α12 = 2, 1715(82)mm

Podstawiając do wzoru (3) otrzymujemy szerokości szczelin oraz wstawiając λ = 640(10)nm, D1 = 42, 0(0, 5)cm,
D3 = 99, 5(0, 5)cm:
a1 = 103, 5(3, 7)µm a2 = 293, 2(7, 2)µm

3
5.2 Układy szczelin:
Badając układy szczelin najpierw odczytujemy odległość do pierwszego minimum dyfrakcyjnego. I podobnie jak
powyżej, na podstawie wzoru (3) wyliczamy szerokości szczelin. Otrzymane wyniki przedstawione są w tabeli (2).

N ymin [mm] a[µm]

Układ 1 5 17,08(26) 37,2(1,3)
Układ 2 4 14,42(18) 38,8(1,2)
Układ 3 3 17,32(76) 36,8(2,4)

Tablica 2: Szerokości szczelin

Na wykresach (3),(4),(5) przedstawione zostały dane pomiarowe wraz z zaznaczoną obwiednią obrazu dyfrakcyjnego
(sekcja Wykresy).
Aby obliczyć odległości między szczelinami korzystamy z zależności (1). Po spisaniu miejsc występowania maksimów
metodą regresji liniowej dopasowaliśmy proste y = α2 · m. Proste i wyniki przedstawiają wykresy (6), (7) i (8).
W poniższej tabeli przedstawione są współczynniki wyznaczone metodą regresji liniowej oraz odleglości między
szczelinami - d:
α2 d[µm]
Układ 1 4,914(16) 129,5(3,1)
Układ 2 4,7025(77) 135,4(3,0)
Układ 3 4,809(11) 132,4(3,0)

Tablica 3: Odległości między szczelinami

6 Niepewności pomiarowe:
Niepewności były wyznaczane metodą różniczki zupełnej:
( )
∆D ∆λ ∆α1
∆a = a + +
D λ α1
( )
∆D ∆λ ∆α2
∆d = d + +
D λ α2
W powyższych wzorach przyjąłem:
∆λ = 10nm ∆D = 0, 5cm
Niepewności współczynników αi zostały wyliczone jako niepewności współczynników wyznaczanych metodą regresji
ważonej (Skrypt I Pracownia Fizyczna).

7 Wnioski:
W pierwszej części doświadczenia szerokości szczelin ustawiałem samodzielnie, więc nie ma żadnego wzorca aby
porównać wynik. W drugiej części doświadczenia układy szczelin były zbudowane ze szczelin o szerokości a = 40µm
i odległości między szczelinami d = 125µm. Widać, że wartości otrzymane w doświadczeniu są bardzo bliskie
wartościom nominalnym (rozbieżności co najwyżej kilkuprocentowe).

8 Bibliografia:
1. A. Magiera: I Pracownia Fizyczna, INSTYTUT FIZYKI UJ, Kraków 2006
2. W. Mizerski: Tablice fizyczno - astronomiczne, Wyd. Adamantan, Warszawa 2002
3. B. Kamys: Statystyczne Metody Opracowania Pomiarów I, Kraków 2007

4
9 Wykresy:

12
8
10

6
8
I @ jD

I @ jD
6
4

4
2
2

0 0
-30 -20 -10 0 10 20 30 -30 -20 -10 0 10 20 30
y @mmD y @mmD

Rysunek 1: Szczelina 1 Rysunek 2: Szczelina 2

250 200

200
150

150
I @ jD

I @ jD
100
100

50
50

0 0
-30 -20 -10 0 10 20 30 -30 -20 -10 0 10 20 30
y @mmD y @mmD

Rysunek 3: Układ 1 Rysunek 4: Układ 2

10
120

100 5

80
y @mmD
I @ jD

0
60

40
-5
20

0 -10
-30 -20 -10 0 10 20 30 -2 -1 0 1 2
y @mmD m

Rysunek 5: Układ 3 Rysunek 6: Minima 1 i dopasowana prosta

5
 10

5 5
y @mmD

y @mmD

0 0

-5 -5

-10
-2 -1 0 1 2 -2 -1 0 1 2
m m

Rysunek 7: Minima 2 i dopasowana prosta Rysunek 8: Minima 3 i dopasowana prosta