PRAWO PRYWATNE MIĘDZYNARODOWE

wykłady
06.10.2003

Definicja PPM:
• wąskie ujęcie – normy kolizyjne ppm rozstrzygające konflikty praw w przestrzeni,
• szerokie ujęcie – też ppm ujednolicone w skali międzynarodowej oraz prawo obcych (kształtujące
pozycję cudzoziemców na terytorium RP w zakresie ppm).

Normy kolizyjne – wskazują prawo właściwe; normy prawa cywilnego kształtują stosunki cywilnoprawne,
a normy kolizyjne ograniczają się do wskazania prawa właściwego, któremu dany stosunek ma podlegać.
Tu nie można mówić o stosunkach cywilnoprawnych. Zabieg przyporządkowania stosunku prawnego pod
normę kolizyjną i dopiero potem można stwierdzić, czy jest on stosunkiem prawnym czy nie. Jest to stan
faktyczny – musi on być przyporządkowany do określonej normy kolizyjnej i dopiero wtedy ląduje się w
prawie materialnym (prawo merytoryczne).

Elementy normy kolizyjnej podobne do innych: hipoteza i dyspozycja.

ZAKRES normy kolizyjnej – jest w hipotezie, to opis sytuacji, które dana norm obejmuje.
Przyporządkowanie sytuacji do zakresu odpowiedniej normy kolizyjnej – potrzeba uświadomić sobie treść
zakresu. Ustalenie pojemności zakresu to kwalifikacja. Dokonuje się objaśnienia pojęć obejmujących
zakres, trzeba mieć świadomość, iż norma kolizyjna rozstrzyga konflikt między prawem własnym a
prawem obcych państwa.

ŁĄCZNIK – wskazuje prawo właściwe, łączy daną sytuację z prawem właściwym. Któryś z czynników
jest czynnikiem dominującym, np. domicyl, czynnik obywatelstwa. Oznacza powiązanie sytuacji życiowej
z określonym stanem prawnym.

CZYNNIKI PERSONALNE – dotyczą osoby. Przesądzają o właściwości prawnej, np. obywatelstwo; o

tym, czy ktoś jest obywatelem danego państwa rozstrzyga ustawodawstwo tego państwa. Jeżeli jednym z
kolidujących obywatelstwo jest polskie, to uważa się tą osobę za obywatela polskiego. Jeśli żadne nie jest
polskim, to decyduje czynnik najściślejszego związku (miejsce zamieszkania, jeżyk domowy, tradycja) – to
będzie w przyszłości decydujące, nawet w związku z obywatelstwem polskim (Komisja Kodyfikacyjna), bo
po co uszczęśliwiać na siłę.

MIEJSCE ZAMIESZKANIA, DOMICYL – to jest łącznik, a nie miejsce zamieszkania według kc.
Oznacza sytuację, w której liczy się corpus (funkcjonowanie trwałe w danym miejscu) i animus.
Rzeczywiste zamieszkanie – centrum życiowej aktywności danego człowieka. Nie chodzi o konkretny
adres, ale o kraju. Stosowany gdy zawiedzie czynnik obywatelstwa, np. dla apatrydów.

POBYT zwyczajny, POBYT stały – miejsce, gdzie zazwyczaj, ktoś przebywa. POBYT prosty – turysta z
Niemiec w Katowicach, ale jego pobyt zwyczajny nie jest przerwany. Jeśli miejsce zamieszkania – miejsce
pochodzenia (domicyl anglosaski), to od pobytu zwyczajnego się różni. Ale jeżeli oba stanowią centra
aktywności życiowej, to są tym samym.

CZYNNIKI PRZEDMIOTOWE:
1. miejsce położenia przedmiotu, rzeczy – łatwe przy nieruchomościach, przy ruchomościach trudniej
– rzeczywiste miejsce położenia na obszarze danego państwa,
2. wybór prawa – autonomia woli stron, co strony wybiorą (w przyszłości poszerzenie zakresu
możliwości wyboru), łącznik subiektywny, bo wola stron przesądza o właściwości,
3. miejsce zawarcia umowy – art. 29, art. 12, art. 15,
4. miejsce wykonania zobowiązania,
5. miejsce zdarzenia – zwłaszcza delikty.
Przeważnie przepisy ius cogens, wola stron dopuszczona tylko w wąskim zakresie. W każdym państwie
sędzia stosuje w pierwszym rzędzie własne PPM. Czasem są odstępna – musi stosować ppm obce (w razie
odesłania).
Prawo NIEJEDNOLITE – w państwie, o które prawo chodzi, obowiązują różne systemy prawne dla
różnych obszarów, np. USA, Kanada, Szwajcaria. Który system zastosować decyduje wewnętrzne prawo
kolizyjne tego państwa. Wyjątek w art. 28 ustawy – właściwe jest prawo siedziby giełdy – gdy państwo ma
niejednolite prawo, tu wprost rozstrzyga polska ustawa. USA – w zasadzie nie ma ogólnostanowego ppm,
każdy stan ma własne.
Lex partiae – prawo ojczyste.
Lex causae – prawo właściwe dla danego obszaru.
13.10.2003

Stwierdzenie prawnej relewantności sytuacji dopiero po znalezieniu właściwego prawa.

Normy PPM regulują sytuacje z elementem obcym, ale inni nie wprowadzają tego warunku (bo takie
wymaganie ich zdaniem jest sztuczne i czasem trudne). Pazdan: nie jest istotny element obcy, te normy
określają obowiązujące normy w przestrzeni dla sytuacji życiowych, ale jeśli ono jest w całości związana z
naszym obszarem prawnym, to nie sięgamy do PPM. Jeśli pojawi się element obcy, to powinno być to
bodźcem do sięgnięcia do PPM.

Przyporządkowanie sytuacji do normy kolizyjnej – to zabiegi kwalifikacyjne:

o czy ta sytuacja mieści się w zakresie normy kolizyjnej,
o w zakresie której normy się mieści – wyjaśnienie zakresu zastosowania normy kolizyjnej,
o łącznik, kwalifikacja łącznika.

Metody kwalifikacyjne:
1) kwalifikacja według merytorycznej legis fori – XIX wiek, Kahn; przy ustalaniu treści pojęć
występujących w normach kolizyjnych sąd powinien się kierować wskazówkami zaczerpniętymi z
własnego prawa merytorycznego; Pazdan przeciwnikiem, bo terminy użyte w normach kolizyjnych
mają własne znaczenie i trzeba je oderwać od prawa merytorycznego,

1) kwalifikacja według legis causae – kwalifikacja biorąca pod uwagę prawo, które będzie właściwe
dla danego stosunku prawnego; złe, bo nie wiadomo, jakie prawo jest właściwe; Wolff; błąd petitio
principii, wnioskowanie z niewiadomej o niewiadomej; ta metoda stosowana jest wyjątkowo – w
odniesieniu do łącznika obywatelstwa (o obywatelstwie kraju decyduje jego prawo), łącznika rei
sitae (ustalenie czy prawo jest prawem rzeczowym), gdyż w tych sytuacjach ten błąd jest niezbyt
dolegliwy,
2) teoria autonomiczna – Ernest Rabel, pojęcia mieszczące się w normach kolizyjnych mają
autonomiczną treść, ustalenie treści w oderwaniu od konkretnego prawa i z wykorzystaniem wiedzy
prawnoporównawczej,

1) kwalifikacja według kolizyjnej legi fori – nie oczekuje się jednolitego rozumienia pojęć, nie wolno
ich jednak utożsamiać z pojęciami konkretnego prawa merytorycznego; znaczenie tych pojęć ustala
się przy uwzględnieniu funkcji norm kolizyjnych (rozgraniczenie zakresu stosowania systemów
prawnych w przestrzeni).

Łącznik normy kolizyjnej – zabiegi kwalifikacyjne też czasem w stosunku do łącznika. Często mają one
zabarwienie prawne, np. obywatelstwo i trzeba odnieść się do systemu prawnego. Domicyl – różne
zabarwienie prawne w różnych systemach. Też inne łączniki mogą sprawiać problemy, np. miejsce
zawarcia umowy.

Czasem trzeba też rozstrzygnąć kwestię wstępną (Vorfrage), np. przy sprawie spadkowej trzeba stwierdzić,
czy wnioskodawczyni była w rzeczywistości żoną spadkodawcy. Nie sprawdza się tego przez prawo
właściwe dla spadku, bo jest to oddzielne zagadnienie. Dla kwestii wstępnej trzeba też znaleźć prawo
właściwe.
Metody:
1. poszukiwanie prawa właściwego według własnych normy kolizyjnych dla tej kwestii (normy
kolizyjne sędziego),
2. prawo właściwe szukane jest norm kolizyjnych prawa właściwego dla kwestii głównej,
3. nie ma jednego stałego sposobu postępowania, w zależności od okoliczności metoda pierwsza lub
druga.

Każda z tych metod pozwala osiągnąć inne cele. Metoda pierwsza daje nam harmonię rozstrzygnięć w
układzie wewnętrznym (zawsze ocena na podstawie tego samego prawa merytorycznego, niezależnie czy
pojawia się to jako kwestia główna czy wstępna), a metoda druga harmonię rozstrzygnięć w skali
międzyświatowej (sąd każdego państwa będzie oceniał kwestię wstępną według tego samego prawa, choć
nie zawsze). Metoda trzecia pozwala na decyzję, co jest ważniejsze w danym przypadku. Statystycznie
najczęściej stosuje się metodę pierwszą, ale nie należy wykluczać zastosowania drugiej (jeśli są jakieś
specjalne powody).
Vorfrage – odrębne od kwestii głównej, ale odgrywa ona ważną rolę, bo bez jej rozwiązania nie da się
rozstrzygnąć kwestii głównej. Jednak nie stosuje się do niej prawa właściwego dla kwestii głównej.
Kwestią wstępną nie będzie nigdy stan faktyczny, bo ustala się to według prawa właściwego dla kwestii
głównej (można to uznać za część kwestii głównej).

KWESTIA CZĄSTKOWA – gdy oceniamy ważność czynności prawnej, to kwestią główną jest ważność
tej czynności, ale zdolność i forma są wyłączone ze statutu prawnorzeczowego lub kontraktowego i
stanowią kwestię cząstkową. Do jednej sytuacji życiowej poszukuje się prawa właściwego wielotorowo –
czynność prawna: art. 9 (zdolność), art. 12 (forma) + statut (kontraktowy lub rzeczowy). Kwestią
cząstkową jest więc część sytuacji życiowej, dla której na podstawie jej własnych norm kolizyjnych ustala
się prawo właściwe.

Czym innym jest natomiast CZĘŚĆ kwestii głównej – w ramach tego samego statutu, co kwestia główna,
np. przy deliktach częścią kwestii głównej jest zdolność deliktowa.
20.10.2003

OSOBY FIZYCZNE – ustawa przewiduje łącznik personalny obywatelstwa, który przeważa na świecie,
choć pojawia się też domicyl. Za obywatelstwem przemawia więź miedzy osobą a państwem, choć obecnie
obserwuje się erozję tej więzi (np. obywatelstwo europejskie). Z tym wiązane jest przechodzenie na łącznik
domicylu, zwłaszcza przez państwa imigracyjne, co rozszerza zakres obowiązywania ich prawa. Kraje
emigracyjne wolą łącznik obywatelstwa. Niemcy: łącznik obywatelstwa zwłaszcza w prawie osobowym.
Harmonię ma zapewnić odesłanie – badamy normy kolizyjne państwa, którego obywatelem jest dana
osoba.

Ustalenie: rozstrzyga prawo każdego państwa (przykład kwalifikacji według legis causae), choć pojawia się
problem podwójnego obywatelstwa. Dwa obywatelstwa; Jeśli jedno z nich to obywatelstwo polskie, to ono
wygrywa. Jeśli dwa obywatelstwa obce, to wygrywa obywatelstwo tego państwa, z którym ta osoba jest
bardziej związana. W projekcie tylko ta druga zasada.

Apatryda: zamiast łącznika obywatelstwa łącznik domicylu (zwyczajny pobyt). Jeśli nie ma on miejsca
zamieszkania, to lex fori (sąd polski zastosuje prawo polskie).

Art. 9 § 1 – zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych – autonomiczna treść pojęć, wykładnia
porównawcza. W prawie szwajcarskim zdolność do działań prawnych (Handlungsfähigkeit), w prawie
niemieckim zdolność do czynności prawnych (Geschäftsfähigkeit).

Statut personalny osoby fizycznej – prawo właściwe na postawie art. 9 § 1. do zakresu statutu personalnego
należą w zakresie zdolności prawnej:
 początek zdolności prawnej,
 koniec zdolności prawnej,
 ogólne pytanie, czy ma zdolność prawną.
Jeżeli w obcym systemie śmierć cywilna, to zawsze z naszego punktu widzenia będzie ingerować klauzula
porządku publicznego. będziemy brali pod uwagę postanowienia prawa obcego, ale zadziała wyłączające
działanie tej klauzuli = normy prawa ojczystego przewidujące śmierć cywilną nie będą stosowane.
Klauzula porządku publicznego jest powszechnie przyjęta na świecie, a jej celem jest ochrona
uniwersalnych wartości, na których opiera się prawo (porządek prawny) danego kraju.

Nie stosujemy statutu personalnego przy poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie, czy określona osoba może
stać się podmiotem określonych praw i obowiązków. Nie jest to objęte zakresem statutu personalnego.
Odpowiedź w prawie, któremu podlegają te prawa i obowiązki (mimo iż takie ograniczenia są uznawane za
ograniczenie zdolności prawnej), np. wyrok karny ograniczający prawa opiekuńcze, decyduje właściwe
prawo opiekuńcze, a nie statut personalny. Ustawa o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców – nie
stosuje się statutu personalnego, ale prawo regulujące nabycie nieruchomości.

Zdolność do czynności prawnych – prawu właściwemu podlegają te czynniki, które mają wpływ na status
człowiek. Pytanie czy ubezwłasnowolnienie należy do statutu personalnego czy statutu opieki. Zdaniem
Pazdana statutowi personalnemu podlegają skutki ubezwłasnowolnienia. Temu statutowi podlegają granice
wieku wpływające na zdolność do czynności prawnej (pełnoletniość, jej przyczyny).
Problem kobiety zamężnej – w XIX wieku mężatki ograniczone w zdolności do czynności prawnych, te
ograniczenia pojawiają się też obecnie. Należą do statutu personalnego, ale jeżeli są to ograniczenia ze
względu na płeć w związku ze stanem cywilnym, to będzie działać klauzula porządku publicznego. Nie
można tego mylić z ograniczeniami dotyczącymi wspólnego majątku w odniesieniu do OBU małżonków.
Te ograniczenia są respektowane, ale są przyporządkowane do zakresu normy art. 17 – należy je
rozpatrywać według statutu stosunków osobistych i majątkowych między małżonkami.

Zdolność nasciturusa – według statutu personalnego ustalamy początek i przesłanki nabycia zdolności
prawnej. Co w okresie przed narodzeniem? Tradycyjna metoda: nie staramy się ustalić prawa ojczystego
nasciturusa, przyjmuje się metodę legis causae – o tym, czy może stać się podmiotem praw i obowiązków
rozstrzyga prawo właściwe dla tych obowiązków. Czy może otrzymać zapis decyduje statut spadkowy,
darowiznę – statut kontraktowy. O tym, pod jakim warunkiem decyduje statut personalny.

Kommorienci – do jakiego statutu przyporządkować domniemania dotyczące życia i śmierci? W Polsce

domniemanie równoczesnej śmierci, w Kodeksie Napoleona jedna osoba przeżywa drugą w zależności od
wieku i płci. Pazdan: te domniemania należą do zakresu statutu personalnego, więc ustalamy je wedle
prawa ojczystego tej osoby. Jest to sytuacja, gdy w związku z jednym stanem faktycznym zderzają się dwa
systemy prawne, które przyjmują tak odmienne rozwiązania, że nie da się zastosować dostosowania
systemów prawnych, nie da się też zastosować obu tych przepisów, bo prowadzą do sprzecznych wyników.
W tej sytuacji korzystamy z jednej z metod dostosowania – rezygnujemy z zastosowania tych sprzecznych
przepisów i musimy sformułować normę merytoryczną PPM w drodze wypełniania luki (bo przepisy się
zniosły). Tą normę musi sformułować sędzia. Problem kommorientów pojawia się też przy
ubezpieczeniach na życie.

Art. 9 § 3 – wyjątek od normy z art. 9 § 1, dotyczy osób fizycznych i osób prawnych. Jeżeli osoba fizyczna
lub prawna dokonuje czynności prawnej w zakresie przedsiębiorstwa, to zamiast prawa ojczystego (OF) lub
prawa siedziby (OP) zdolność prawna oceniana jest według łącznika siedziby przedsiębiorstwa. Niejasna
relacja do § 1 i 2 (zwłaszcza § 1). Przyjmuje się, że norma z § 3 obejmuje tylko zdolność do czynności
prawnych, a nie dotyczy zdolności prawnej. Łącznika siedziby przedsiębiorstwa nie wolno mylić z
łącznikiem siedziby osoby prawnej, bo to drugie to miejsce, gdzie działa zarząd osoby prawnej. Siedziba
przedsiębiorstwa to miejsce prowadzenia działalności gospodarczej (zawodowo, profesjonalnie, w celach
zarobkowych). Znaczenie funkcjonalne terminu przedsiębiorstwa.
Jeżeli firma A ma siedzibę centrali za granicą, a w Polsce jest oddział, to zdolność do czynności prawnych
związanych z prowadzeniem oddziału reguluje art. 9 § 3. To samo jeśli Holender prowadzi gospodarstwo
rolne w Polsce.

Art. 10 – urzeczywistnienie idei ochrony dobrej wiary. Jeśli z prawa ojczystego wynika niezdolność do
czynności prawnych, a czynność została dokonana w Polsce i tu mają nastąpić jej skutki, a kontrahent (OF,
OP, cudzoziemiec, apatryda) pozostawał w dobrej wierze, to wtedy zdolność cudzoziemca podlega w tym
zakresie prawu polskiemu, jeśli wymaga tego ochrona osób działających w dobrej wierze. Dobra wiara
rozumiana wąsko, zła wiara – wie lub nie wie z powodu niedbalstwa (przy zachowaniu należytej
staranności mógł się dowiedzieć). Ograniczenie do czynności dokonanych w Polsce – pytanie, co z
czynnościami uznawanymi za dokonane w Polsce według pewnych sztucznych reguł. Decyduje
RZECZYWISTE miejsce dokonania czynności. Wyłączone są jednak czynności z zakresu prawa
rodzinnego i spadkowego (a co z umową o pracę??). Cudzoziemiec – raczej ścisła wykładnia, nie powinno
się rozszerzać na osoby prawne (de lege lata). De lege ferenda będzie możliwa również ochrona dobrej
wiary w stosunkach z osobami prawnymi. Takiej ochrony dobrej wiary kontrahenta nie ma w pc, ale jest w
PPM (pierwszy raz w wyroku francuskiego sądu kasacyjnego, złotnicy paryscy przeciwko 22 – letni
Meksykanin).

Art. 11 § 1 – prawo ojczyste, § 2 prawo polskie. § 1, bo jeśli obywatel polski, to obcy sąd uznaje za
zmarłego, to w braku § 1 byłoby odesłanie zwrotne, które wyłączyłoby właściwość prawa polskiego.
Art. 14 – możność zawarcia małżeństwa.
Art. 35 – zdolność testowania (statut testamentowy).

27.10.2003
OSOBY PRAWNE

Statut personalny – art. 9 § 2, łącznik siedziby osoby prawnej. Nie jest to równoznaczne z łącznikiem
siedziby przedsiębiorstwa. Siedziba osoby prawnej to miejsce funkcjonowania organów zarządzających
osobą prawną, zwłaszcza zarządu. Rzeczywista siedziba osoby prawnej, bo siedziba statutowa osoby
prawnej może być inna. W niektórych konwencjach bilateralnych mamy łącznik miejsca powstania osoby
prawnej. Ten łącznik wywodzi się z tradycji anglosaskiej (związany z teorią fikcji osób prawnych).

W prawie UE większość państwa trzyma się łącznika siedziby osoby prawnej rozumianej jako siedziba
rzeczywista, ale ostatnie orzeczenia ETS wskazują symptomy zmiany orientacji (de lege ferenda). Wiąże
się to z zasadą swobodnego przemieszczania się w obrębie UE. ETS przyjął, że mimo np. przeniesienia się
OP z Danii do Niemiec nie można jej zmuszać do likwidacji bytu w Danii i powoływania nowej jednostki
w Niemczech. W doktrynie niemieckiej pojawiła się kwestia, czy nie zmienić łącznika. W literaturze
niemieckiej propozycja rezygnacji z siedziby rzeczywistej. KKPC zdecydowała się zmienić łącznik
siedziby na łącznik miejsca powstania osoby prawnej.

Zakres zastosowania statutu personalnego osoby prawnej – art. 9 § 2 – zdolność obejmuje:

 zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych,
 charakter prawny osoby prawnej,
 nazwa i firma,
 wewnętrzna struktura organizacyjna,
 reprezentacja na zewnątrz,
 nabycie i utrata członkostwa w korporacyjnych OP,
 prawa i obowiązki wynikające z członkostwa,
 odpowiedzialność członków zarządu za szkody wyrządzone osobom trzecim i osobie prawnej,
 zmiana aktu założycielskiego – akt założycielski jest jakąś czynnością prawną, ale prawo właściwe
według statutu personalnego.

Przeniesienie siedziby wymaga dopełnienia przesłanek w kraju siedziby dotychczasowej i nowej, ale prawo
UE powoli je likwiduje.
Art. 9 § 2 obejmuje też ułomne osoby prawne, ale ustalono to na podstawie interpretacji; w projekcie
dodane „i inne jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej”.
DOBRA OSOBISTE osób fizycznych i prawnych

Odróżnienie kwestii czy osoba fizyczna lub prawna ma jakieś dobra od kwestii ich ochrony. Kwestia
posiadania dóbr podlega statutowi personalnemu. Ochrona: w niewielu systemach szczególna regulacja
ochrony dóbr osobistych (art. 24). W niektórych systemach ochronę dóbr rozpatruje się przez przepisy o
czynach niedozwolonych, o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. To zróżnicowanie wymusza ostrożność w
razie kolizji. Trzeba oddzielać kwestie istnienia i treści dóbr (statut personalny) od kwestii ochrony (statut
ochrony – przepisy przyznające ochronę, wynikające z przepisów o deliktach – statut deliktowy). Ze statutu
personalnego będzie wynikać tylko ta specyficzna ochrona z art. 24 kc. Niektóre dobra osobiste można
zmieniać, np. nazwisko. Czy zmiana nazwiska podlega ogólnemu statutowi personalnemu czy prawo
właściwemu dla zdarzenia, które powoduje powstanie uprawnienia lub obowiązku zmiany nazwiska.
Kraków: statut personalny, Pazdan: zmiana nazwiska związana ze zdarzeniami cywilnoprawnymi podlega
prawu właściwemu dla tych zdarzeń. Różnica pojawia się przy przysposobieniu, może też przy rozwodzie.

W ramach UE doszło do powstania regulacji societas europea (spółka wspólnotowa, europejska). Regulacja
bezpośredniego zastosowania, ale niepełna. W poszczególnych krajach przepisy krajowe odnoszące się do
tej spółki ze względu na odesłania tej regulacji.

CZYNNOŚCI PRAWNE

Dopuszczalność czynności prawnych – odpowiedź w lex causae (prawie, któremu ta czynność podlega).
Nie wolno mylić zdolności do czynności prawnych z dopuszczalnością czynności. Może się zdarzyć, że
ktoś dokonuje czynności prawnej, która jest dopuszczalna według prawa dla niej właściwego, ale nie jest
dopuszczalna zgodnie z prawem właściwym według statutu personalnego.

Przedstawicielstwo – luka w ustawie. Proponowane rozwiązanie według Pazdana dla pełnomocnictwa:

i. dopuszczenie wyboru prawa dla pełnomocnictwa dokonywany przez mocodawcę, art. 25 § 2, o ile
pełnomocnictwo nie dotyczy nieruchomości. Przy pełnomocnictwie do dokonania takiej czynności
wybór prawa wyłączony i zostaje lex rei sitae,

i. inne czynności prawne – dopuszczona konieczność zróżnicowania: pełnomocnik profesjonalny ze

stałą siedzibą w ramach swej działalności (np. agent, prokurent) – dla takiego pełnomocnictwa w
razie braku wyboru prawa właściwe prawo profesjonalnej siedziby pełnomocnika, o ile było ono
zauważalne dla osoby, z którą dokonał czynności. W razie braku siedziby lub ukrycia łącznik
działania pełnomocnika. Pełnomocnik bez stałej siedziby – przede wszystkim wybór prawa, w razie
jego braku miejsce rzeczywistego działania pełnomocnika, a jeśli nie było działania, to miejsce,
gdzie powinien był działać.

Zdolność pełnomocnika i mocodawcy – statut personalny. Jaka zdolność jest wymagana dla dokonania
określonej czynności decyduje prawo właściwe dla czynności prawnej (choć też zdania, że statut
personalny).

Forma udzielenia pełnomocnictwa – art. 12, dwie reguły:

A. forma podlega prawu właściwemu dla czynności prawnej (lex causae),
B. prawo miejsca dokonania czynności (legis loci actus).

„Wystarczy” wskazuje, że pierwsza reguła jest trochę ważniejsza (i według niej sankcja). W Niemczech
obie te zasady, ale równorzędne, więc nie wiadomo według której z nich rozstrzyga się o sankcji (raczej
według łagodniejszej). Czy art. 12 znajduje zastosowanie do pełnomocnictwa: zdaniem SN tak.

Akt notarialny lub podpis notarialnie poświadczony za granicą: ekwiwalent polskiego notariusza tylko w
krajach notariatu łacińskiego. W tych krajach notariaty i akty przez nich sporządzane są ekwiwalentne.
Drozda (UJ): forma aktu notarialnego = akt notarialny sporządzony przez polskiego notariusza. Błąd, zbyt
wąsko. Notariat public w USA – przedstawiciel innego zawodu, który ma kompetencje tzw. notariusza. Nie
jest nim w naszym rozumieniu, więc akty nie są ekwiwalentne. Francja: akt sporządzony przez prawnika i
pieczęć takiego notariusza – możliwa ekwiwalentność. Notariusz – kompetencja ograniczona terytorialnie,
wyjątkiem doręczenie dokumentów.

03.11.2003
PRAWO ZOBOWIĄZAŃ
Wybór prawa – strony mogą wybrać prawo odpowiednie dla stosunku, który kredują. Autonomia woli stron
w sferze merytorycznej to swoboda umówi, a w sferze kolizyjnej to wybór prawa. Czy strony mogą
wyłączyć swój kontrakt spod jakiegokolwiek prawa (kontrakty bez prawa)? Przeważa odpowiedź, że strony
nie mogą doprowadzić do tego, że ich umowa będzie wyjęta spod jakiegokolwiek prawa, choć mogą się do
tego zbliżyć (np. przez klauzulę arbitrażu ex aequo et bono, według zasad słuszności). Wtedy ten wyrok
będzie podlegał kontroli sądu państwowego. Strony nie mogą w pełni wyłączyć umowy spod prawa. Każda
umowa podlega jakiemuś prawu – jednolitemu (ujednoliconemu przez międzynarodową legislację) lub
krajowemu.

Umowy samoregulujące – początkowo na gruncie common law. Prawo krajowe na ogół nie jest
dostosowane do regulacji umów w obrocie międzynarodowym. Są to umowy, w których strony starały się
usunąć potrzebę sięgania do jakiegokolwiek kodeksu, próba uregulowania wszystkiego. Pazdan: wskazane
przy dużych kontraktach tworzących długotrwałe stosunki, ale w normalnym obrocie zbyt uciążliwe. Ta
idea nie jest więc zbyt przydatna praktycznie, ale poza tym nawet taka umowa podlega prawu jakiegoś
państwa, a jego prawo zawiera też normy iuris cogentis, które wyłączają swobodę umów. Granice tej
samoregulacji są więc wytyczone normami bezwzględnie obowiązującymi prawa, któremu dana umowa
podlega.

Wybór prawa – idea powszechna, większość ustawodawców dopuszcza wybór prawa (choć czasem z
ograniczeniami). Uznawany za jedne z łączników subiektywnych. Strony mogą mieć pełną swobodę
(nieograniczony wybór prawa) lub ich swoboda może być ograniczona. Obecnie przeważa nieograniczony
wybór prawa – strony mogą poddać zobowiązanie jakiemukolwiek prawu, ale musi to być prawo jakiegoś
państwa. W polskiej ustawie art. 25 dopuszcza tylko ograniczony wybór prawa: prawo musi być związane
ze stosunkiem zobowiązaniowym, dla którego wybór następuje. Podobnie w kodeksie hiszpańskim. Projekt
nowej ustawy PPM przewiduje nieograniczony wybór prawa – strony będą mogły wybrać prawo państwa
zupełnie neutralnego. W ustawie z 1926 roku też wybór ograniczony, ale jeszcze bardziej: wybór między
systemami powiązanymi z umową w sposób określony w ustawie.
CHARAKTER PRAWNY wyboru prawa – 2 tendencje:

1) wybór prawa jest czynnikiem wiążącym zobowiązanie z określonym prawem, okoliczność

obiektywna lokalizująca zobowiązanie na określonym terytorium; jest to więc okoliczność
faktyczna; w Niemczech możliwy był wybór hipotetyczny – wnioskowany z okoliczności
faktycznych,

1) wybór prawa jest czynnością prawną PPM (swoista czynność prawna) – z doktryny niemieckiej;
oświadczenie woli, do którego skutki prawne przywiązują normy PPM; obecnie dominująca
koncepcja; czynność prawna służąca określeniu prawa właściwego, przez którą strony czynności
prawnej określającej prawo właściwe (skutek kolizyjnoprawny).

Odróżnić należy od materialnoprawnego wskazania regulacji prawnych. Związane z dwoma płaszczyznami

autonomii woli stron. Korzystając z niej strony mogą przy kształtowaniu treści stosunku
zobowiązaniowego korzystać z formuł zawartych w jakimkolwiek prawie merytorycznym, obowiązującym
i nieobowiązującym. Możliwe jest np. czerpanie z konwencji międzynarodowych. Właśnie to nazywa się
materialnoprawnym wskazaniem regulacji prawnych.

Do tych regulacji można się odwołać na dwa sposoby:

a) inkorporacja – wpisanie do umowy tych regulacji, z których strony czerpały,
b) interpolacja – odwołanie się do określonych artykułów lub paragrafów pewnych regulacji.

Dozwolone, o ile ten przepis nie narusza iuris cogentis prawa właściwego. Musi mieścić się w granicach
autonomii woli stron.
Wybór kolizyjny służy wskazaniu prawa właściwego, materialnoprawne wskazanie regulacji prawnych
służy kształtowaniu stosunku prawnego w zakresie swobody kontraktowej stron.

Ocena wyboru prawa z punktu widzenia przesłanek ważności:

 A. zdolność do zawarcia umowy o wybór – tą zdolność należy ustalać zgodnie z prawem właściwym z
art. 9 (statut personalny stron),

A. forma – art. 12 – lex causae nie nadaje się do wykorzystania, wiec badamy normy kolizyjne
ustanawiające wybór pod kątem wymagań formalnych. W art. 25 brak wymagań, więc forma
dowolna. Problem sposobu wyrażenia woli – czy tylko wola wyraźna, czy też dorozumiana. W
doktrynie oba rodzajów woli oznaczają wybór prawa, nie ma żadnych ograniczeń dla dorozumianej.
W obcych ustawach czasem ograniczenia, najczęściej zawężenie dorozumianego wyboru
(uwzględnianie okoliczności, z których na wola wynika).
Autonomiczny charakter wyboru prawa: może stanowić klauzulę umowy głównej lub odrębną
umowę (pactum de lege utenda). W obu przypadkach traktowany autonomicznie, więc nie dzieli
losów umowy głównej.

A. wady oświadczenia woli – przeważa pogląd, że mimo to rozumowanie jest obciążone pewnym
błędem logicznym, godzimy się na ocenę ważności wyboru z punktu widzenia wad oświadczenia
woli według prawa wybranego.

A. treść – wybór ograniczony czy nieograniczony? Czy dla każdego zobowiązania umownego wybór
jest dopuszczalny? W Polsce NIE, wyłączony wybór prawa dla zobowiązań dotyczących
nieruchomości. Problematyczne np. umowa o budowę budynku, umowa o budowę szybu
kopalnianego, umowa ubezpieczenia nieruchomości, umowa zlecenia z pełnomocnictwem do
sprzedaży nieruchomości, timesharing. Pazdan: ścisłe rozumienie „dotyczące nieruchomości”,
powyższe umowy wyłączone poza zakres art. 25 § 2, de lege ferenda nieograniczony wybór prawa,
też dla zobowiązań dotyczących nieruchomości, ale tylko umowa rodząca skutki obligacyjne. Na
świece różnie, jednak coraz więcej systemów dopuszcza wybór nawet w odniesieniu do
nieruchomości. Badanie, czy wybór jest dopuszczalny zawsze na tle własnego systemu kolizyjnego,
wybór prawa pojawia się też w konwencjach podpisanych przez Polskę.

Ocena istnienia wyboru prawa – także tu należy poszukiwać wskazówek we własnej ustawie, ale w razie
ich braku sięganie do prawa wybranego.

Zmiana wyboru prawa: strony mają swobodę kolizyjnoprawną, która obejmuje tez zmianę lub uchylenie
wyboru. Wybór może być dokonany w dowolnym czasie. Jeśli jest on dokonywany później, to jakiemu
prawu podlega zobowiązanie od swego powstania do wyboru prawa? Czy wybór działa wstecz czy na
przyszłość? MP: swoboda woli stron, same określają skutki. Gdy tego nie uregulowały, to można
domniemywać, że zasadniczo strony rozciągają prawo wybrane na zobowiązanie od chwili jego powstania.
Wybór nie działa wstecz, tylko gdy strony tak wyraźnie postanowiły. Zmiana wyboru – czy zmieniając
prawo wybrane strony mogą to uczynić ze skutkiem wstecznym? Pazdan: tak, ale tylko gdy strony
wyraźnie tak postanowią.

Uchylenie wyboru prawa: czy działa wstecz? Z chwilą uchylenia prawo wskazane łącznikami
obiektywnymi. Pazdan: wymazanie właściwości prawa poprzednio wybranego dopuszczane, ale tylko gdy
strony tak wyraźnie postanowiły. Wtedy prawo wskazane łącznikami obiektywnymi będzie właściwe dla
zobowiązania od chwili jego powstania.

Reguła powszechnie przyjęta na świecie (choć nie wypowiedziana w polskim PPM): jakiekolwiek zmiany
wyboru prawa dokonane później niż w chwili powstania zobowiązania nie mogą naruszać praw osób
trzecich.

Rodzaje wyboru prawa:

I. całkowity wybór prawa – cały stosunek i cała umowa poddane jednemu prawu (ale zdolność i forma
odrębnie),
II. częściowy wybór prawa – dla części statutu kontraktowego wybór prawa,
 III. złożony wybór prawa – część poddaje się prawu państwa X, część prawu państwa Y; konieczność
precyzyjnego określanie zakresów zastosowania tego prawa; rozczłonkowanie statutu
kontraktowego; strony powinny też zaznaczyć, które z nich uznaje za właściwe w pierwszej linii, a
które w drugiej. Do pierwszego z nich będziemy sięgać dla kwestii, dla których nie wyznaczono
właściwego prawa.

Wybrane jest tylko prawo merytoryczne danego państwa. Dyskusyjna możliwość wyboru konwencji.
Pazdan: nie ma podstaw, tylko materialnoprawny wybór regulacji. Można wybrać konwencję pośrednio
wybierając prawo państwa konwencyjnego nie zaznaczywszy, że chodzi o prawo krajowe, np. konwencja
wiedeńska o międzynarodowej sprzedaży towarów ma pierwszeństwo przed ustawami.
Jeżeli wybieramy prawo państwa X, to nie interesują nas normy kolizyjnego tego państwa, bo wybieramy
prawo merytoryczne. Jednak tego wyboru dokonujemy wybierając prawo państwa X razem z jego normami
intertemporalnymi (są one objęte wyborem prawa).

Klauzula usztywniająca właściwość prawa – np. „polski kodeks cywilny w brzmieniu dzisiejszym”. Czy
wolno stronom usztywnić właściwość prawa? Pazdan: taka klauzula nie ma skutków kolizyjnoprawnych,
ale ma skutki wskazania materialnego. Właściwe jest prawo cywilne polskie, ale czy stary czy nowy kc
decydują normy intertemporalne. Jeśli stwierdzimy, że należy stosować nowe normy, ale wola stron będzie
uszanowana o tyle, o ile nowe normy na to zezwalają. To, co dokonały strony to interpolacja i będzie
skuteczna, gdy nowe normy na to zezwalają. Jeśli mają charakter iuris cogentis, to unicestwiona zostanie
wola stron.

17.11.2003

Poszukiwanie prawa właśc9wego w braku wyboru prawa -> normy kolizyjne z łącznikami obiektywnymi.

1 Norma z art. 25 § 2:

 norma, która ogranicza też wybór prawa,

 dotyczy nieruchomości – prawo miejsca położenia nieruchomości (legi rei sitae), a strony nie mogą
dokonać tu wyboru prawa, jednak ustawodawca coraz częściej odstępuje od tej zasady (też w projekcie
ppm),
 “zobowiązania dotyczące nieruchomości”- możemy przyjąć, że o tym, co jest nieruchomością
rozstrzyga lex rei sitae (kwalifikacja według legis causae, choć jest to czasem tłumaczone oddzielną
regułą kwalifikacyjną);
 “dotyczące” – nie należy odejmować zbyt szerokiego kręgu zobowiązań, wykładnia ścieśniająca,
umowami dotyczącymi nieruchomości są: umowy zobowiązujące do przeniesienia prawa własności
nieruchomości, umowy zobowiązujące do ustanowienia lub zbycia ograniczonego prawa rzeczowego na
nieruchomości; natomiast umowy o świadczenie usług skierowanych na przekształcenie nieruchomości
nie są tym objęte, np. umowa o roboty budowlane, umowa o budowę szybu, bowiem
charakterystycznym tu czynnikiem jest usługa; dotyczy to też ubezpieczenia nieruchomości; problem z
timesharingiem; zasadą jest, że zobowiązanie musi całą swą naturą dotyczyć nieruchomości.

W braku wyboru prawa: art. 26, 28, 27 i 29 ppm

Art. 26 – strony mają siedzibę lub domicyl w tym samym kraju -> łącznik wspólnej siedziby kub domicylu
stron w tym samym kraju. Zakres zastosowania tej normy nie jest dużym bo jeśli ten warunek jest
spełniony, to jest to na ogół zobowiązanie czysto krajowe. Zdarza się, że mimo wspólnego domicylu lub
siedziby, art. 26 będzie zastosowany, np. gdy wykonanie zobowiązania ma nastąpić za granicą. Niekiedy
odpowiedniki art. 26 posługiwały się łącznikiem obywatelstwa, ale zarzucono to.

Art. 28 – zobowiązania powstałe na giełdzie lub targu publicznym -> właściwe jest prawo miejsca giełdy
lub targu publicznego. Łącznik siedziby rozumiany bardzo dosłownie, np. w państwie o niejednolitym
prawie art. 28 od razu rozstrzyga też konflikt między prawami i wyłącza przepisy ogólny. Zakres
zastosowania – wąskie rozumienie pojęcia zobowiązania z giełdy – chodzi o zobowiązania z umów, dla
których organizowana jest giełda lub targi publiczne, a nie o umowy tylko z nimi powiązane, np.
ubezpieczenie wystawianych towarów. Łącznik siedziby giełdy uznawany powszechnie, ale łącznik
siedziby targów coraz częściej zarzucany (umowy są często zawierane poza targami) i tak też jest w
projekcie ppm.

Art. 27 – pierwowzorem reguły florenckie z początku XX wieku; Adolf Schnitner – teoria

charakterystycznego świadczenia (jej wyrazem co najmniej 3 punkty z § 1, bo 4 sporny) – w braku wyboru
prawa decyduje prawo państwa powiązane przez łącznik personalny (domicyl lub siedziba) z tą stroną
zobowiązania, która ma spełnić świadczenie charakterystyczne. Dla większości zobowiązań jest to
świadczenie niepieniężne. Z tej teorii wywodzi się właściwość prawa siedziby lub domicylu osoby, która
spełnia świadczenie charakterystyczne, np. przy sprzedaży charakterystyczne jest świadczenie sprzedawcy,
przy umowie o dzieło – przyjmującego, umowie zlecenia – zleceniobiorcy, najmu – oddającego rzecz do
używania. Są przypadki, gdy nie da się tak łatwo określić świadczenia charakterystycznego – np. pożyczka
(choć uznaje się za charakterystyczne świadczenie udzielającego), kredyt (charakterystyczne jest
świadczenie oddającego sumę do dyspozycji), zamiana (całkowity impas, bo oba świadczenia są
charakterystyczne). Ta teoria ma wiele zalet, zwłaszcza mocny związek między świadczeniem
charakterystycznym a prawem państwa siedziby lub domicylu spełniającego takie świadczenie. Są jednak
momenty, gdy zawodzi.

Art. 27. § 1. Jeżeli strony nie mają siedziby albo miejsca zamieszkania w tym samym państwie i nie
dokonały wyboru prawa, stosuje się:
1 do zobowiązań z umowy sprzedaży rzeczy ruchomych lub umowy dostawy - prawo państwa, w którym
w chwili zawarcia umowy ma siedzibę albo miejsce zamieszkania sprzedawca lub dostawca;
2 do zobowiązań z umowy o dzieło, umowy zlecenia, umowy agencyjnej, umowy komisu, umowy
przewozu, umowy spedycji, umowy przechowania, umowy składu - prawo państwa, w którym w chwili
zawarcia umowy ma siedzibę albo miejsce zamieszkania przyjmujący zamówienie, przyjmujący
zlecenie, agent, komisant, przewoźnik, spedytor, przechowawca lub przedsiębiorstwo składowe;
3 do zobowiązań z umowy ubezpieczenia - prawo państwa, w którym w chwili zawarcia umowy ma
siedzibę zakład ubezpieczeń;
4 do zobowiązań z umowy o przeniesienie praw autorskich - prawo państwa, w którym w chwili zawarcia
umowy ma siedzibę albo miejsce zamieszkania nabywca tych praw.

Pkt 1 – sprzedaż, ale tylko rzeczy ruchomych, pominięto jednak sprzedaż praw (luka). Art. 27 nie jest
katalogiem zamkniętym, no dopuszczamy wypełnienie luk przez odpowiednie stosowanie art. 27 (MP). 2
etapy posługiwania się art. 27: bezpośrednie i pośrednie (w celu wypełnienia luki, np. sprzedaż energii).

Pkt 2 – zobowiązania z różnych umów, wątpliwości budzi umowa zlecenia, która bywa bardzo różnie
rozumiana w prawie merytorycznym (tak wąsko jak w kc lub tak szeroko jak w kodeksie zobowiązań z
1993 – też czynność faktyczna, gdy nie gwarantuje się rezultatu; w Kodeksie Napoleona wąskie rozumienie
i powiązanie z nim pełnomocnictwa, bo jest ono związane ze stosunkiem podstawowym). W tym
przypadku kwalifikacja autonomiczna – pojęcie umowy zlecenia będzie rozumiane inaczej niż w kc –
szerzej. Nie jest nawet aż tak istotne ograniczenie jej od innych umów z tego przepisu, bo ten sam łącznik.

Pkt 4 – zakres ujęty bardzo wąsko – tylko przeniesienie praw autorskich, nie obejmuje licencji autorskich,
która nie prowadzą do przeniesienia praw, a tylko do udzielenia zezwolenia na korzystanie np. wydawcy.
Raczej można rozszerzyć zakres i objąć tym licencję wydawniczą. Oprócz praw autorskich też prawa
własności przemysłowej – LUKA. Dla wypełnienia analogia z art. 27 § 1, ale pytanie, czy z punktu 1 czy
4? Zdaniem MP nie należy z góry przesądzać, z którego punktu, a rozstrzygniecie należy uzależnić od cech
konkretnej umowy, np. licencja patentowa pasywna (tylko upoważnienie licencjobiorcy do zastosowania
wynalazku u siebie) to punkt 1, bo to co istotne odgrywa się w kraju licencjodawcy. Licencja patentowa
aktywna przewiduje współdziałanie licencjodawcy w siedzibie licencjobiorcy (udział we wdrożeniu
wynalazku, a nie tylko udzielenie upoważnienia) i wtedy analogia z punkty 4.

Art. 29 – łącznik miejsca zawarcia umowy (legi loci contractus). W XIX i XX wieku był uważany za dobre
rozwiązanie, obecnie inne koncepcje. U nas ten łącznik zepchnięty na koniec ze względu na wiele słabości.
Obecnie coraz rzadziej zawarcie umowy w jakimś konkretnym miejscy, raczej komunikacja elektroniczna
lub dogadywanie umowy np. w samolocie, też inne formy porozumiewania się na odległość. W przyszłości
ten łącznik zniknie z ppm.
“Miejsce zawarcia umowy” - gdy strony nie były w jednym miejscy, czy sztuczna reguła z kc w braku
miejsca, czy więc kwalifikacja według legis fori czy też inaczej. Zdaniem Popiołka i Zachariasiewicz
kwalifikacja niezależna od legis fori, jeśli proces zawarcia umowy w różnych państwach, to miejsce
umowy jest tam, gdzie te zaszłości były najbardziej znaczące (rzeczywisty związek).

Art. 30 nakazuje stosować te przepisy odpowiednio do czynności prawnych jednostronnych rodzących

zobowiązanie (np. przyrzeczenie publiczne). Kto ma dokonać wtedy wyboru prawa? Dokonujący
czynności prawnej, jednak do czasu zindywidualizowania się drugiej strony (wierzyciela). Od tej chwili już
sam dokonujący czynności jednostronnej nie może dokonać wyboru prawa, jest już wymagane
współdziałanie obu stron. W braku wyboru prawa łączniki personalne dokonującego czynności prawnej.

W ramach UE obowiązuje konwencja rzymska o prawie właściwym dla zobowiązań umownych. Jako
członek UE będziemy mogli do niej przystąpić. Trochę inne założenia. Art. 3 przewiduje wybór prawa, art,
4 ust. 1 – prawo najściślej związane, ale § 2 ustanawia domniemania zgodne z teorią świadczenia
charakterystycznego. § 3 – jeśli nie da się ustalić świadczenia charakterystycznego, to powrót do najściślej
związanego (też gdy jego zastosowanie jest bardziej uzasadnione).

III piętro – faktyczne zastosowanie idei najściślejszego związku

II piętro – domniemania według teorii świadczenia charakterystycznego

I piętro – idea najściślejszego związku

W projekcie wybór prawa nieograniczony (też dla nieruchomości), w braku teoria świadczenia
charakterystycznego (odrzucenie ideologii najściślejszego związku). Gdy ta teoria zawodzi (nie da się
ustalić świadczenia charakterystycznego lub najściślejszy związek przemawia za prawem najściślej
związanym, to stosujemy regułę korygującą (III piętro).
W UE prace nad rozporządzeniem, które ma zastąpić konwencję rzymską. Wyprze ono przepisy ppm, jeśli
przyjmie zasadę uniwersalnego zastosowania.

24.11.2003

Zasada jedności statutu konktraktowego – ogół zagadnień związanych z kontraktem powinien być poddany
jednemu statutowi. Są pewne odstępstwa, panuje jednak dążenie do jedności.

Rozszczepienie statutu – odesłanie niepełne częściowo zwrotne lub dalsze. Przy odesłaniu rozszczepienie
wtórne. Rozszczepienie pierwotne – częściowy lub złożony wybór prawa. Też w razie umowy zamiany lub
umów mieszanych.

Odstępstwa od zasady jedności statutu kontraktowego:

1 zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych – zakres osobnej normy, statut personalny,
2 forma umowy,
3 przedawnienie – i tak trafiamy do prawa właściwego dla umowy więc chyba rozproszenie właściwości
(w ramach jednego statutu kontraktowego),
4 warunki wykonania umowy – detale techniczne,
5 problematyka przepisów wymuszających swoje zastosowaniem.

Statut posiłkowy – gdy konwencja niekompletna, wskazany ppm.

Zakres statutu kontraktowego:

A dopuszczalność dokonania określonej czynności prawnej,

B wyznaczenie granic swobody umów,
C przesłanki ważności zawarcia umowy (ale odstępstwo dla formy),
D wady oświadczeń woli i ich konsekwencje,
E granice swobody kontraktowej stron,
F znaczenie reguł pozanormatywnych – zwyczaj, zasady współżycia społecznego i inne klauzule
generalne,
G wykładnia oświadczeń woli – jeżeli prawo właściwe przewiduje jakieś reguły, to mają one charakter
normatywny (ale kwestie związane z językiem umowy wchodzą w zakres formy),
H warunki, terminy, ich skutki i dopuszczalność,
I treść stosunku zobowiązaniowego,
J zasady wykonywania zobowiązań umownych – jaki ma charakter prawny, miernik należytej
staranności; warunki wykonania zostają wyłączone z zakresu statutu kontraktowego i poddane zostają
mocy niepisanej normy kolizyjnej podlegają prawu miejsca wykonania (rozumienie funkcjonalne, tam
gdzie faktycznie następuje wykonanie),
K miejsce i czas wykonania,
L roszczenia z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, rodzaje odpowiedzialności,
sposób i zakres wynagrodzenia szkody, uwolnienie od odpowiedzialności, kary umowne,
M wygaśnięcie zobowiązań umownych, wypowiedzenie umowy, warunki, odstąpienie od umowy (zasada
podwójnego skutku w Polsce, ale w Niemczech odwrotnie. Co z podwójnym skutkiem, gdy statut
kontraktowy polski, a rzeczowy niemiecki? Prymat statutu rzeczowego, on decyduje, czy taki skutek
nastąpi), potrącenie (w Polsce możliwe potrącenie wierzytelności w różnych walutach, w Niemczech
nie), odnowienie,
N jakiemu prawu podlegają kwestie dowodowe, ciężar dowodu, charakter materialnoprawny i procesowy,
kwestie materialnoprawne – ppm, procesowe – lex fori,
O poręczenie – powinno podlegać prawu właściwemu dla zabezpieczanej wierzytelności,
P przejście praw i obowiązków wynikających z umów na inne podmioty, np. prawo właściwe dla
przelewu (prawo właściwe dla cedowanej wierzytelności), przejęcie długu (prawo rządzące długiem),
wstąpienie w prawa zaspokojonego wierzyciela (prawo obowiązujące w siedzibie instytucji,
dopuszczalność i wstąpienie, ale ograniczenie wysokości odszkodowania w miejscu wydarzenia się
wypadku – doktryna szwajcarska),
Q nieważność – skutki nieważności umowy, bezskuteczność.

1.12.2003

STATUT RZECZOWY – art. 24 – łącznikiem jest miejsce położenia przedmiotu prawa rzeczowego – tam
gdzie leży fizycznie, ale są i specyficzne przedmioty, np. Prawa na res in transitu, papiery wartościowe.
Zakres statutu rzeczowego – rządzi rozporządzeniem, na styku rzeczowego i obligacyjnego.
Zmiana statutu – przy rzeczach ruchomych bardzo częsta.

ZOBOWIĄZANIA NIE WYNIKAJĄCE Z CZYNNOŚCI PRAWNYCH – art. 31

Statut DELIKTOWY – skonstruowany na zasadzie negacji statutu kontraktowego. Obejmuje wszystkie

zobowiązania, gdzie źródłem nie jest czynność prawna, ale inne zdarzenie (przede wszystkim zobowiązania
z czynów niedozwolonych, ale też negotiorum gestio, bezpodstawne wzbogacenie). Łącznik – 2 normy –
najpierw okoliczność wskazana w § 2, a jeżeli nie to w § 1.
§ 2 – obywatele tego samego państwa i mają w nim miejsce zamieszkania – wznowione powiązanie
personalne – łącznik obywatelstwa i miejsca zamieszkania w chwili zajścia zdarzenia. Późniejsza zmiana
nie powoduje zmiany statutu. Motywacja ustawodawcy – zdarza się, że zdarzenie dochodzi do skutku
między osobami mającymi obywatelstwo tego samego państwa, ale ne terenie innego państwa (np. Polak
pobił Polaka we Francji). Gdyby istniał tylko § 1, to polski sędzia musiałby stosować prawo obce, a tak
może stosować prawo własne. Czy ma to zastosowanie do osób prawnych? Gdy nie stosuje się § 2, to
prawo obce. § 2 należy stosować odpowiednio do osób prawnych (siedziba), czyli gdy dwie osoby prawne
mają siedzibę na terenie jednego państwa lub 1 osoba prawna i jedna osoba fizyczna.
§ 1 – łącznik lokalny – prawo państwa, w którym nastąpiło zdarzenie będące źródłem zobowiązania.
Wątpliwości, bo w stanach faktycznych można (dla zobowiązań nie pochodzących z czynności prawnych)
wyróżnić wielomiejscowość:

A prosta – na obszarze innego państwa następuje czyn niedozwolony, a na obszarze innego skutki, np.
strzał przez granicę,
B złożona – czyn dokonany w kilku państwach albo skutek w kilku państwach, np. zanieczyszczenie rzeki
przepływającej przez kilka państw, naruszenie dóbr osobistych publikacją, która ukazała się w kilku
państwach.
3 metody:
1 albo czyn albo skutek – decyzja ostateczna, ale nie pomaga przy złożonej,
2 kompromis – albo to albo to w zależności od okoliczności; kryteria: korzystniejsze dla
poszkodowanego, ocena rodzaju odpowiedzialności – wina czy ryzyko (dla winy najważniejszy jest
czyn, dla ryzyka – skutek, miejsce szkody),
3 zaakceptowana – Morris – prawo właściwe dla czynów niedozwolonych, a gdy nie da się określić
miejsca, trzeba poddać czyn niedozwolony prawu, które odznacza się najściślejszym powiązaniem z
danym czynem.

Zakres statutu: wszelkie zobowiązania nie wynikające z czynności prawnych:

1 czyny niedozwolone – statut deliktowy, źródło odpowiedzialności i skutki (przesłanki
odpowiedzialności, szkoda, związek przyczynowy, wina i jej stopnie, bezprawność),

Stosowanie a uwzględnianie obcej normy – uwzględniane są elementy stanu faktycznego, a nie

stosuje się ich (hipoteza – dyspozycja – sankcja). Wpływają na postępowanie stron. Dwóch Polaków
zderzyło się we Francji – stosuje się prawo polskie, ale musi być uwzględnione prawo obce w
zakresie, w jakim reguluje reguły ruchu drogowego (ocena bezprawności, zaufania, przepisy ruchu
drogowego, bo polskie nie ma sensu).
Zakres zastosowania statutu w odniesieniu do roszczeń regresowych ubezpieczyciela – czy
miarodajny statut deliktowy czy statut umowy ubezpieczeniowej – na ogół statut deliktowy. Skutek
zdarzenia – statut deliktowy rozstrzyga jaki rodzaj szkód, jaka wysokość, wybór, kryteria.

Zbieg roszczeń – odpowiedzialność kontraktowa i deliktowa – 2 poziomy:

 zbieg norm kolizyjnych – ten sam stan faktyczny może być przyporządkowany dla obu norm,
 zbieg materialnoprawny – w jednym to kontraktowy, a w drugim deliktowy – dopuszczalny tylko
gdy oba systemy dopuszczają zbieg i proces dostosowania (kto wybiera: sąd, poszkodowany albo
mieszanka).

1 negotiorum gestio – najpierw łącznik personalny, a jak nie to łącznik lokalny (państwo, w którym gestor
działał, a jeśli działał w kilku państwach, to w tym, gdzie przeważający ciężar działalności); statut
określa treść stosunku, czy może się przekształcić w stosunek zobowiązaniowy,

1 bezpodstawne wzbogacenie - § 1 (państwo, w którym nastąpiło przesunięcie majątkowe albo

najściślejsze związki), nienależne świadczenie – miejsce spełnienia świadczenia; o tym, czy świadczenie
jest nienależne rozstrzyga prawo właściwe dla tej umowy.

STOSUNKI MAŁŻEŃSKIE I RODZINNE

Zawarcie małżeństwa – art. 14 i 15:

 art. 14 – ogólniejszy, możność zawarcia małżeństwa,
 art. 15 – szczególny, forma zawarcia małżeństwa.

Możność zawarcia małżeństwa – odrębna od pojęć materialnych.

Łącznik – w stosunku do każdej ze stron jej prawo ojczyste – łącznik obywatelstwa. Chodzi o ocenę, czy
może zawrzeć związek małżeński.
Możność zawarcia małżeństwa – materialne przesłanki możności (przeszkody małżeńskie) i prawidłowość
podjęcia indywidualnej decyzji woli zawarcia. Przeszkody hamujące.

A według swojego prawa może zawrzeć związek małżeński. B może według swojego prawa. Jednak jest to
tylko jeden związek i nie można całkowicie w izolacji rozpatrywać tych możności – trzeba popatrzeć i na
drugą stronę: czy A może wstąpić w związek małżeński i czy A może wstąpić w związek małżeński z B?
Np. bigamia – prawo A przewiduje monogamię i A jest wolny; według prawa B – kobieta może mieć
dwóch mężów, a ma już jednego, więc zgodnie ze swoim prawem może wstąpić w związek małżeński. Ale
łącząc to ze sobą to nie jest tak do końca, bo A znajdzie się w tym, co u niego zabronione. Można
zastosować klauzulę porządku publicznego.

Przeszkody małżeńskie:

 jednostronne – okoliczność przeszkody tylko u jednego nupturienta, bez zastanawiania się jakie jest
stanowisko drugiego prawa w tej kwestii, np. przeszkoda wieku, okres wdowieństwa, wady oświadczeń
woli.
A – ukończone 16 lat – może wstąpić w związek małżeński, według swego prawa B –
ukończone 18 lat – fakt, że prawo polskie przewiduje, że mężczyzna może wstąpić w związek
małżeński tylko z kobietą, która ma ukończone 18 lat, nie ma tu znaczenia, bo nas interesuje tylko
prawo A.

 dwustronne – należy respektować daną przeszkodę też gdy dotyczy okoliczności obejmujących drugiego
nupturienta, choć jego prawo takiej przeszkody nie przewiduje, np. pozostawanie w związku
małżeńskim, w prawie A dopuszczalne, w prawie B nie, trzeba uwzględnić B. Podobnie z przeszkodami
zdrowotnymi, pokrewieństwa, powinowactwa.

Klauzula porządku publicznego – dwa rodzaje działania:

 dozwalające – znoszące ograniczenia (np. rasa, wyznanie), nie uznaje się pewnych przeszkód za godne
uwzględnienia,
 zakazujące działanie – wprowadza ograniczenia nieznane prawu jednego z nupturientów.

Zaręczyny – polska ustawa ich nie określa, ale w drodze analogii art. 14 ppm. Ocena zaręczyn ma
znaczenie prawne, gdy jedna ze stron je zerwie. Najważniejsze są więc skutki zerwania zaręczyn, które w
różnych systemach prawa mogą być traktowane jako niewykonanie umowy (reżim kontraktowy) lub jako
delikt. Komplikacje, gdy dla nupturientów są właściwe różne systemy prawne.

3 rozwiązania:

 decyduje prawo najmniej przychylne,

 decyduje statut korzystniejszy dla poszkodowanego,
 przyglądanie się zachowaniu osoby, która zerwała zaręczyny i według tego prawa ustalamy jaki reżim i
sięgamy do odpowiedniego reżimu.

08.12.2003

FORMA – prawo właściwe według art. 15

§ 1 – państwo, w którym małżeństwo jest zawierane.

§ 2 – nietypowy, tylko w sytuacji, gdy małżeństwo jest zawierane poza granicami Polski, wystarczy
zachowanie formy przewidzianej przez prawo ojczyste obojga małżonków:
a tylko zawarcie małżeństwa poza granicami Polski – bo w Polsce zawsze wymogi formy według prawa
polskiego; poza: albo forma lokalna albo przewidziana w prawach ojczystych,
b “wystaczy” - alternatywa nie jest pełna, konsekwencją jest to, że gdy małżonkowie nie zachowali
żadnej formy o skutkach brak formy decyduje miejsce zawarcia małżeństwa,
c jeżeli małżonkowie mają różne prawa ojczyste, to muszą koniecznie zachować formy obu praw
ojczystych.

Unieważnienie małżeństwa – art. 16 – można ta ma też zastosowanie do ustalenia istnienia lub nieistnienia
małżeństwa (podobne instytucje). Nie wprowadza własnego łącznika, a odsyła do art. 14 i 15. Trzeba badać
zachodzące przesłanki materialne i formalne każdego z systemów prawnych. Decydują powiązania
istniejące w chwili zawarcia małżeństwa. Pojęcie to obejmuje nie tylko sankcję unieważnienia małżeństwa,
ale wszystko, gdy chodzi o ocenę sankcji naruszenia materialnych albo formalnych przesłanek
(bezwzględna albo względna nieważność), uchylenie małżeństwa w następstwie wady oświadczenia woli.
Możliwa sytuacja, gdy małżonkowie naruszyli przesłanki praw kilku państw i problem, które z sankcji
zastosować – stosuje się statut, który jest surowszy, przewiduje dalej idące skutki. Są systemy, które z wadą
oświadczenia woli wiążą skutek w postaci możliwości żądania rozwodu, a w innych jest to przesłanką
unieważnienia małżeństwa. Należy stosować art. 16 lub 18 (rozwód) – problemy z dokonaniem
kwalifikacji. Jeżeli skutki od początku, to art. 16.

Zakres statutu: podstawa unieważnienia, okoliczności konwalidacji małżeństwa, krąg osób upowaznionych
do wytoczenia powództwa, dopuszczalność powództwa po śmierci, skutki unieważnienia.

Stosunki majątkowe i osobiste między małżonkami – różnorodność rozwiązań w różnych krajach –

przywiązanie wagi do okoliczności:

 okoliczności dotyczące tylko jednego małżonka,

 okoliczności dotyczące obojga – miejsce zamieszkania, pobyt,
 majątkowe – położenie składników majątkowych.

Art. 17 § 1 i 3:
1 o – każdoczesne wspólne prawo ojczyste
2 o – gdy go nie ma, to prawo wspólnego miejsca zamieszkania
3 o – gdy i tego nie ma, to prawo polskie

Wspólne obywatelstwo – też wtedy, gdy jeden z małżonków nabywa obywatelstwo drugiego w
konsekwencji wstąpienia w związek małżeński (ex lege).
Wspólne miejsce zamieszkania – to samo państwa, co nie oznacza, że ten sam dom.
§ 1 dotyczy stosunków osobistych i majątkowych w ogólności, § 2 dotyczy majątkowej umowy
małżeńskiej – stosunki z majątkowych umów małżeńskich podlegają wspólnemu prawu ojczystemu
małżonków z chwili zawarcia umowy.

Zakres: tylko stosunki majątkowe i tylko wynikające z majątkowej umowy małżeńskiej (stosunki ustawowe
i osobiste – zakres § 1).

Odmienne ujęcie subokreślnika temporalnego:

• w § 1 zasada właściwości każdoczesnego statutu – gdy okoliczności ulegają zmianie, to automatycznie
zmienia się prawo,
• w § 2 petryfikacja statutu – przywiązanie oceny prawnej do statutu obowiązujące w chwili nastąpienia
zdarzenia (zawarcia umowy). Jest to wyjątek uzasadniony natężeniem woli stron przy kształtowaniu
tego stosunku (by zawrzeć taką umowę, odpowiadało im prawo B, prawo C nie ma na to wpływu).

Dotyczy to też umów zawartych przed zawarciem małżeństwa.

Zakres stosunków osobistych: zamieszkanie, wierność, władztwo małżonków nad sobą.

Zakres stosunków majątkowych: dopuszczalność zawarcia umowy, kształt reżimu, zarząd majątkiem
wspólnym, kształt zakresu i skutków upoważnienia do działania jednego małżonka za drugiego,
odpowiedzialność za długi, obowiązek alimentacji między małżonkami w czasie małżeństwa, podział
majątku dorobkowego.

Rozwód – różnorodne rozwiązania kolizyjne:

 obywatelstwo, miejsce zamieszkania,
 okoliczności wspólne,
 okoliczności dotyczące tylko jednego (np. płeć lub powód).

Art. 18:
1 o – wspólne prawo ojczyste małżonków z chwilą wystąpienia z żądaniem rozwodu
2 o – gdy go nie ma, to prawo państwa, w którym małżonkowie mają w tej chwili miejsce zamieszkania
3 o – gdy i tego nie ma, to prawo polskie

Budowa normy kolizyjnej – hipoteza (zakres + baza faktyczne łącznik, doprecyzowanie zakresu, wnioski o
zakresie z użytego łącznika) i dyspozycja (łącznik i nakaz stosowania). Art. 18 to przykład bazy faktycznej
łącznika, bo do rozwodu byłyby trzy dyspozycje (co byłoby bez sensu). W hipotezie jest coś więcej –
doprecyzowany zakres:
 I – rozwód małżonków o wspólnym obywatelstwie,
 II - rozwód małżonków bez wspólnego obywatelstwa, ale mających to samo miejsce zamieszkania,
 III - rozwód małżonków nie mających ani wspólnego obywatelstwa ani wspólnego miejsca
zamieszkania.

Rozwód w różnych systemach prawnych może następować w najróżniejszy sposób: może być kompetentny
sąd lub inny organ, np. administracyjny, umowa małżonków albo jednostronna czynność prawna
(wypowiedzenie małżeństwa) – art. 18 obejmuje te wszystkie sposoby. Gdy system nie przewiduje
rozwiązania małżeństwa i gdy nie ma wyjątków od tego, to może mieć zastosowanie klauzula porządku
publicznego.

Zakres statutu: żądanie, krąg osób upoważnionych, win.

Skutki rozwodu: kilka różnych statutów, a nie tylko rozwodowy. Przede wszystkim rozwodowy, ale są też
statuty uboczne:

 osobowe – np. nazwisko, obywatelstwo, powinowactwo – statut personalny osoby, której dotyczy, czas
do kolejnego zawarcia małżeństwa,
 roszczenia alimentacyjne w związku z rozwodem – statut rozwodowy,
 majątkowe – statutu stosunków majątkowych,
 spadkowe – statut spadkowy,
 dzieci – art. 19,
 roszczenia alimentacyjne dzieci wobec rozwiedzionych rodziców – rozwodowy lub rodzinny,
najkorzystniejszy dla dziecka alimentacyjny.

Art. 18 obejmuje także separację. Stosuje się go też per analogiam do ustania małżeństwa wskutek innych
zdarzeń np. ustanie z mocy prawa (skazanie na dożywotnie więzienie).

Klauzula porządku publicznego:

 monogamiczność – przeciw zawarciu małżeństwa bigamicznego, ale ona nie interweniuje w skutki
małżeństwa poligamicznego,
 społeczna wartość małżeństwa – ochrona tej społecznej wartości, np. wiek jako przeszkoda, gdy system
nie ustala dolnej granicy,
 swoboda wstąpienia w związek małżeński,
 równouprawnienie małżonków.
Klauzula porządku publicznego – zasadą jest, że stosuje się prawo obce tak, jakby je stosował sędzia obcy.
Treść tak jak została ukształtowana w tym państwie. Każde państwo ma określone interesy, które chroni
przez swój system prawny. Niektóre są tak doniosłe, że chcemy je chronić nawet stosując prawo obce, a
gdy ono nie respektuje tych wartości, to konflikt norm i interesów.

Rozwiązanie tego konfliktu:

A instrumenty dla wyeliminowania stosowania obcej normy – bo dotyka naszych wartości (np. klauzula
porządku publicznego w art. 6, klapa bezpieczeństwa). Ma charakter wyjątkowy i sięga się do niej w
ostateczności. Art. 6 - “ stosowanie miałoby skutki sprzeczne “ - sprzeczna ma być nie treść normy, ale
należy ocenić skutki jej zastosowania pod względem sprzeczności z zasadami. Norma może być
obrzydliwa, ale skutek nie, a niewinna norma rodzić złe skutki. Eliminowanie obcej normy nie oznacza
wprowadzenia w lukę własnej normy. Nie oznacza więc, że trzeba stosować prawo polskie. Niekiedy
wystarczy eliminacja, np. zakaz zawarty w obcym prawie zostaje wyeliminowany i to wystarczy.

A przepisy wymuszające swoją właściwość – nakazy stosowania w stanie faktycznym przepisów

własnych niezależnie od tego, jakie prawo jest właściwe; które to są? Te, z których celów, funkcji lub
treści wynika, że chcą być stosowane (np. o dziedziczeniu gospodarstw rolnych).

15.12.2003
PRAWO SPADKOWE
Jedyna reguła wspólna dla wszystkich ustawodawstw – spadkobierca musi przeżyć spadkodawcę.
Rodzaje systemów:
I system kolizyjnoprawnej jednolitości dziedziczenia – dla całokształtu spraw spadkowych właściwe jest
jedno prawa, np. polski ppm, Hiszpania, Skandynawia (ale łącznik domicylu),
II system rozszczepienia statutu spadkowego (kolizyjnoprawna wielość) – dla ruchomości stosujemy
prawo personalne (obywatelstwo lub zamieszkanie), a dla nieruchomości prawo miejsce położenia
nieruchomości (Austria, Rumunia, Francja, państwa common law – ale domicyl).

Niektóre państwa (zwłaszcza Ameryki Łacińskiej) dopuszczają właściwość większej ilości praw, bo dla
ruchomości i nieruchomości lex rei sitae.

Anglik domicyl w Polsce -> art. 34 ppm -> prawo ojczyste -> prawo angielskie ->

-> ruchomości: prawo personalne – odesłanie zwrotne do prawa polskiego (zawsze dozwolone), gdyby
jednak miał domicyl gdzie indziej, to odesłanie dalsze

-> nieruchomości -> lex rei sitae, w zależności od położenia nieruchomości właściwe będzie prawo
angielskie lub nastąpi odesłanie zwrotne (nieruchomość w Polsce) lub dalsze (nieruchomość np. w
Hiszpanii).

Merytorycznoprawne rozszczepienie statutu – dotyczy to jednego systemu prawnego, w ramach jednego

konkretnego porządku prawnego dziedziczenie poszczególnych części spadku odbywa się według różnych
zasady. W Polsce reminiscencją tego jest dziedziczenie gospodarstw rolnych.
Art. 34 – właściwe jest prawo ojczyste spadkodawcy z chwili jego śmierci. Prawo personalne przewiduje
jednolitość, ale normy są inne niż państwa, w którym znajduje się nieruchomość. Często bywa tak, że
system prawny państwa położenia nieruchomości wymusza swoje zastosowanie.

Zakres statutu spadkowego:

1 określenie chwili otwarcia spadku, przyczyny i skutki,

Problem z domniemaniami co do życia i śmierci – 2 teorie:

 kwestia tych domniemań podlega statutowi spadkowemu,
 te domniemania podlegają statutowi personalnemu.

Matka (Polka) -> prawo polskie z domniemaniem równoczesnej śmierci, córka (Francuzka) -> prawo
francuskie z domniemaniem wcześniejszej śmierci starszego. Jeśli nie da się pogodzić skutków, to oba się
wyłączają. Istnieje wtedy konieczność dostosowania. Uzupełnienie norm ppm o charakterze
merytorycznym, sędzia nie tylko określa prawo właściwe, ale i tworzy normę merytoryczną. Pazdan:
wyłączenie kommorientów.
O tym, czy człowiek żyje, decyduje wiedza medyczna.

1 zdolność dziedziczenia – bezwzględna niezdolność, jeżeli jest to ekwiwalentne stosowanie podlega

statutowi spadkowemu, możliwa ingerencja klauzuli porządku publicznego; dziedziczenie dziecka
poczętego – Pazdan: reguła lex causae, decyduje prawo, któremu sprawa podlega, niegodność,

1 szczególne zakazy dziedziczenia – w niektórych systemach nie mogą być spadkobiercami osoby, które
tuż przed śmiercią spadkodawcy mogły wpłynąć na jego wolę, np. ksiądz, opiekun; dyskryminacja
małżonka, dziecka z nieprawego łoża, z kazirodztwa (klauzula porządku publicznego),

1 pojęcie spadku – jakie prawa i obowiązki mogą wchodzić w skład spadku; kwestia istnienia prawa, np.
suma ubezpieczenia wchodzi w skład spadku – o tym decyduje statut spadkowy, ale czy przysługuje
spadkodawcy będzie decydowało prawo właściwe dla umowy ubezpieczenia; o dziedziczności pewnych
praw decyduje prawo konkretne (np. przy użytkowaniu statut rzeczowy),

1 krąg spadkobierców, tytuły powołania, ale ustalenie stosunku będącego podstawą bycia spadkobiercą
podlega prawo właściwemu dla tego stosunku (kwestia wstępna), klauzula porządku publicznego może
ingerować np. w razie uprzywilejowania dzieci małżeńskich, ich większego udziału,

Brat A (Polak) Brat B (Francuz)

przysposobił X (według prawa
francuskiego)

W prawie francuskim jest tylko jeden rodzaj przysposobienia i tak przysposobiony staje się
spadkobiercą? Czy X będzie więc spadkobiercą po bracie A? Statut spadkowy to prawo polskie,
które uzależnia to od rodzaju przysposobienia.
Subsytucja pojęć – ocena równoważności pojęć, które przysposobienie polskie jest najbardziej
zbliżone do francuskiego.

1 dziedziczenie małżonka:

Państwo X – duży udział we wspólności, mały lub brak w spadku

Państwo Y – mały udział we wspólności, duży w spadku.
 Bogaty obywatel państwa Y i biedna obywatelka państwa X, miejsce zamieszkania w państwie X –
nadmierne uprzywilejowanie – duży udział we wspólności i w spadku. Możliwe też odwrotnie –
mały udział we wspólności (bo zamieszkanie w państwie Y) i mały w spadku – nadmierne
pokrzywdzenie. Wtedy konieczne dopasowanie.

1 spadek bezdziedziczny – obecnie nie ma wątpliwości, że statut personalny zmarłego określa

dziedziczenie Skarbu Państwa, choć jest koncepcja, że miało by to podlegać prawu państwa położenia
rzeczy,

1 przejście spadku, powiernictwo,

1 ochrona dziedziczenia,

1 zapis, skutki – przychylne konflikcie skutków zapisu i statutu rzeczowego wygrywa statut rzeczowy.

05.01.2004
STOSUNKI MIĘDZY RODZICAMI A DZIEĆMI

Art. 19 § 1 – ogólny, § 2 – trzy normy dotyczące ustalania pochodzenia dziecka – szeroki zakres
zastosowania prawa ojczystego dziecka, bez znaczenia czy dziecko pozamałżeńskie czy małżeńskie.
Pozostaje to w zgodzie z zasadą równouprawnienia kobiety i mężczyzny w rodzinie, a poza tym zapewnia
właściwość tego samego prawa w stosunkach z oboma rodzicami (zgodnie z zasadą dobra dziecka).

Art. 19 § 1 – prawo ojczyste dziecka, możliwe jednak odesłanie zwrotne i dalsze, np. wspólne prawo
ojczyste rodziców, prawo miejsca zamieszkania dziecka. W zasadzie brak podstaw, by kwestionować
prawo wskazane łącznikiem, np. ojca, męża matki (uprzywilejowanie mężczyzny). Jeśli w prawie
ojczystym dziecka następuje zróżnicowanie kolizyjnej sytuacji dziecka w zależności od pochodzenia
pozamałżeńskiego, to można się zastanawiać – jeżeli konsekwencją zróżnicowania kolizyjnego jest też
zróżnicowanie materialne – nad zastosowaniem klauzuli porządku publicznego. Jej interwencja wtedy
będzie skierowana przeciw normie kolizyjnej.

Art. 19 § 1 nie przesądza kwestii chwili decydującej o powiązaniu – brak subokreślnika temporalnego –
więc znaczna swoboda woli. Najczęściej przyjmuje się każdoczesne prawo ojczyste. Część ogólna – zasada
właściwości każdoczesnego statutu, więc treść stosunków rodzice – dzieci zmienia się ze zmianą
obywatelstwa dziecka. Czasem w imię ochrony praw nabytych stosuje się do nabytych uprawnień prawo
właściwe w chwili nabycia uprawnienia (posługiwanie się teorią praw nabytych – stosowana przy zmianie
statutu i rozstrzyganiu skutków tej zmiany)/

Konwencje:
1 dwustronne – stosunki miedzy rodzicami a dziećmi są przedmiotem wszystkich konwencji
dwustronnych o obrocie prawnym; łącznik obywatelstwa dziecka, wyjątkowo zróżnicowanie w
zależności czy dziecko małżeńskie czy poza,
2 wielostronne – znaczenie przy określaniu zasada porządku prawnego pod kątem zastosowania
klauzuli porządku publicznego.

Zakres zastosowania statutu rodzinnego – wyznaczany określeniem “stosunki prawne między rodzicami a
dziećmi” - całokształt praw i obowiązków osobistych i majątkowych między rodzicami a dziećmi. M. in.:

A władza rodzicielska – treść, sposób wykonywania, zawieszenie, ograniczanie, pozbawianie, ustanie,

władza rozwiedzionych małżonków, piecza, zakres praw i obowiązków związanych z
utrzymywaniem i wychowywaniem, przedstawicielstwo ustawowe, ingerencje organów, zarząd
majątkiem dziecka, obowiązki dzieci (np. pomoc we wspólnym gospodarstwie),

A miejsce zamieszkania dziecka, czy i w jakim zakresie dziecko może mieć samodzielne miejsce
zamieszkania, czy też przywiązane do rodziców (jak w Polsce),
 A uprawnienie rodzica do żądania wydania dziecka i sposób wykonania,
B prawo do utrzymywania osobistej styczności,
C posłuszeństwo wobec rodziców, karcenie dzieci.

Wątpliwości: stosunki między rodzicami a nasciturusem.

3 reguły:
 zasada legis causae – rozstrzyga statut miarodajny dla prawa, które ma być nabyte,
 szczególne uregulowanie art. 21,
 właściwość przyszłego prawa ojczystego dziecka.]

Sporna kwestia określenia prawa właściwego dla tych uprawnień rodziców, które polegaj na udzielaniu
zgody na dokonanie przez dziecko pewnych czynności (ale nie z zakresu zarządu majątkiem, bo to reguluje
statut rodzinnych, np. gdy wymaga jest zgoda na małżeństwo, przysposobienie na inną osobę). Problem,
czy takie uprawnienia w ogólne rodzicom przysługują – rozstrzyga statut rodzinny, a kwestie braku zgody
na czynność – statut czynności. Statut rodzinny rozstrzyga też o nazwisku dziecka – decyduje prawo
ojczyste dziecka z chwili zdarzenia, które wywołało ten skutek. Zawsze prawo ojczyste dziecka (kwestia
czy jako statut rodzinny czy personalny – ma to znaczenie ze względu na odesłanie).

Najbardziej sporna jest kwestia roszczeń alimentacyjnych między rodzicami a dziećmi – dotyczy to
zarówno klasycznych roszczeń, jak i np. o tzw. wyposażenie lub wyprawę. 2 poglądy:
1 właściwość statutu rodzinnego,
2 statut alimentacyjny z art. 20 – Pazdan.

Nie ma wątpliwości, że roszczenia dziecka wobec pozostałych krewnych – statut alimentacyjny z art. 20.

Skutki uznania dziecka – rozgraniczenie dwóch statutów:

 skutki uznania ściśle związane z aktem uznania podlegają statutowi uznania – art. 19 § 2, np.
powstanie stosunku pokrewieństwa,
 pozostałe skutki – np. nadanie nazwiska, władza rodzicielska – statut rodzinny.

Stosuje się to odpowiednio do ustalenia ojcostwa lub macierzyństwa.

O tym czy dziecko jest pełnoletnie czy małoletnie rozstrzyga statut personalny dziecka. W konsekwencji
decyduje on też o tym, czy nastąpiła przyczyna wygaśnięcia władzy rodzicielskiej przez osiągnięcie
pełnoletności. Statut personalny rozstrzyga też o tym, jakich czynności dziecko może dokonywać bez
zgody rodziców.

Art. 19 § 2 – reguluje pochodzenie dziecka, zawiera 3 reguły:

I ustalenie i zaprzeczenie ojcostwa lub macierzyństwa – prawo ojczyste dziecka,

II uznanie dziecka – prawo ojczyste dziecka,
III uznanie nasciturusa – prawo ojczyste matki.

Z wyjątkiem ostatniego przypadku zasadą jest właściwość prawa ojczystego dziecka, więc takie samo
prawo do ustalenia pokrewieństwa dziecka z każdym z rodziców (wyjątek dla nasciturusa).

Możliwe jest odesłanie, często zróżnicowane w zależności od pochodzenia (małżeńskiego – prawo męża
matki – lub pozamałżeńskiego – prawo matki). W szczególnych okolicznościach, gdy skutkuje to
zróżnicowaniem materialnym, możliwe jest zastosowanie klauzuli porządku publicznego.
Subokreślnik temporalny:
I z chwili urodzenia,
II z chwili uznania,
III brak wyraźnego, ale prawo ojczyste matki z chwili uznania.
Chwila urodzenia – brak wątpliwości, a chwila uznania to chwila złożenia oświadczenia woli przez
uznającego w sposób miarodajny według właściwego prawa.

Konwencje dwustronne – różne rozwiązania – pomijane, prawo ojczyste dziecka lub zróżnicowanie w
zależności od pochodzenia. Część konwencji nie używa pojęcia “uznanie”, ale np. ustalenie ojcostwa lub
macierzyństwa, które obejmuje też uznanie.

Uregulowanie art. 19 § 2 zdanie 1 jest praktycznym przykładem na to, że ppm jest dziedziną bez
konieczności elementu obcego.

Zakres zastosowania statutu pochodzenia dziecka:

Art. 19 § 1 zdanie 1 – przede wszystkim przesłanki ustalenia, domniemanie pochodzenia z małżeństwa, czy
działa przy urodzeniu w okresie separacji, stosunek różnych sposobów ustalenia, sposób dowodzenia,
dopuszczalność wytoczenia powództwa o pochodzenie dziecka z małżeństwa, sposób obalenia
domniemania, czy i jaka więź powstaje między dzieckiem a mężem matki i dzieckiem a krewnymi męża
matki (ale to czy istnieje małżeństwo jest kwestią wstępną). Zaprzeczenie ojcostwa lub macierzyństwa
(ograniczenia czasowe, legitymacja czynna i bierna, przesłanki). Ten statut jest też właściwy dla sądowego
ustalenia ojcostwa – legitymacja czynna i bierna, charakter powództwa (czy o ustalenie pochodzenia od
określonego ojca czy powództwo alimentacyjne, gdzie przesłanką jest ustalenie ojcostwa), zgoda dziecka
lub władzy opiekuńczej na wytoczenie, granice czasowe, zwłaszcza po śmierci dziecka lub domniemanego
ojca, przed urodzeniem się dziecka, domniemania i ich obalanie, ciężar dowodu, exceptio plurium
concubentium, dopuszczalność ugody, charakter prawny wyroku (deklaratoryjny czy konstytutywny),
skuteczność (ex tunc czy ex nunc), ale o tym, jakie środki dowodowe są dopuszczalne decyduje lex fori
procesualis. Skutki określenia pochodzenia dziecka określa ogólny statut rodzinny.
Co przy uznaniu żądania powództwa o ustalenie? Czy dopuszczalność takiego uznania i jego skutki
podlegają statutowi ustalenia czy uznania? O dopuszczalności i skutkach procesowych decyduje lex fori
procesualis, a o wpływie na ustalenie pochodzenia dziecka – statut uznania – art. 19 § 2 zdanie 2. Art. 19 §
2 zdanie 1 określa podstawowy skutek: powstanie więzi między ojcem a dzieckiem (pełna czy nie?). O
tym, jaki wpływ ma okoliczność ustalenia ojcostwa w drodze sądowej na stosunki rodzice – dzieci
rozstrzyga statut rodzinny.

Problem: pochodzenie dziecka z nieważnego małżeństwa. O ich pochodzeniu małżeńskim lub

pozamałżeńskim rozstrzyga statut pochodzenia dziecka (choć proponowany statut nieważności
małżeństwa).

Art. 19 § 2 zdanie 2 i 3 – kwalifikacje personalne wymagane po stronie uznającego (pełna zdolność do

czynności prawnych?), dopuszczalność uznania przez przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika,
zdolność bierna dziecka do bycia uznanym (pasywna lub aktywna rola dziecka), dopuszczalność: uznania
dziecka przysposobionego, uznania dziecka, gdy macierzyństwo nie jest ustalone, uznania dziecka, gdy
sądowo ustalono wcześniej ojcostwo, uznania dziecka ze związku cudzołożnego lub kazirodczego,
charakter prawny uznania, zgoda (kto, charakter prawny, kiedy), sposób i treść uznania (np. klauzule
rozszerzające lub ograniczające skutki), dopuszczalność uznania po śmierci, stwierdzenie nieważności
uznania).
Zakres obejmuje też inne podobne zdarzenia, które wpływają na stosunki między rodzicami a dziećmi, np.
legitymacja dziecka przez małżeństwo rodziców po narodzinach dziecka.
Sporna jest właściwość prawa dla zmiany nazwiska dziecka: statut uznania (Pazdan, większość) lub statut
personalny.

Roszczenia alimentacyjne – oparte na węźle pokrewieństwa i powinowactwa podlegają prawo ojczystemu

osoby uprawnionej do alimentacji. Wszelkie roszczenie majątkowe, jakie mogą powstać między krewnymi
a powinowatymi, odnoszące się przede wszystkim do dostarczania środków utrzymania i wychowania. Nie
obejmuj np. renty umownej, dostarczania tych środków z tytułu deliktów. Możliwe odesłanie, np. do prawa
personalnego zobowiązanego, wspólne obywatelstwo lub miejsce zamieszkania zobowiązanego i
uprawnionego. Brak subokreślnika temporalnego, a więc właściwość każdoczesnego prawa (zgodnie z
regułą ogólną).
Konwencja dwustronne – prawo ojczyste uprawnionego, niektóre prawo miejsca zamieszkania
uprawnionego.
Konwencje wielostronne:
1 haska z 1973 roku o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych, stały pobyt uprawnionego
(odpowiedź na pytanie, czy prawo polskie przewiduje łącznik stałego pobytu), a jeśli nie uzyska ich
na jego podstawie, to wspólne prawo zobowiązanego i uprawnionego, a jeśli też nie uzyska, to prawo
sądu orzekającego,
2 haska z 1973 roku o uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń odnoszących się do obowiązków
alimentacyjnych,
3 nowojorska z 1956 roku o dochodzeniu roszczeń alimentacyjnych za granicą – nie kolizyjne, ale
zagadnienia procesowe.

Zakres statutu alimentacyjnego: roszczenia alimentacyjne oparte na węźle pokrewieństwa lub

powinowactwa (nie wchodzą w grę roszczenia między małżonkami i oparte na węźle przysposobienia,
kontrowersyjne roszczenia rodzice – dzieci). Obejmuje też roszczenia tzw. wychowańców (tylko węzeł
faktyczny). Przesłanki powstania po obu stronach, legitymacja czynna, dopuszczalność zasądzenia za okres
przed wytoczeniem powództwa, rozmiar, sposób określania, zmiany świadczenia, sposób wykonania,
kolejność zobowiązanych do alimentacji, roszczenia regresowe między zobowiązanymi.

Zbieg statutów małżeńskiego i alimentacyjnego: jeden ze zobowiązanych ze statutu małżeńskiego, a drugi z

alimentacyjnego. Czy można żądać od obu? Jeśli statuty przewidują inną kolejność – dostosowanie.
12.01.2004

STOSOWANIE PRAWA OBCEGO

PPM przez całe lata historii charakteryzowało się cynicznym (?) spojrzeniem na stosowanie prawa –
zakładano neutralność normy kolizyjnej. Co do zasady interesowało się PPM wyłącznie określaniem prawa
właściwego, zaś nauka PPM nie interesowała się problematyką stosowania prawa właściwego.
Przełom XIX i XX wieku – PPM nie może ignorować tego, co się dzieje dalej: stosowanie i jak to robić?
Obecnie nauka PPM to nie tylko wskazanie, ale i stosowanie prawa właściwego.
Ogólne zasady dotyczące stosowania prawa obcego:

1 równorzędne traktowanie prawa polskiego i praw obcych – w palecie dostępnych praw właściwych
jest też prawo polskie, nie ma powodów by miało ono preferencje; stosowanie przez sąd polski
jakiegokolwiek prawa to wynik zastosowania normy kolizyjnej. Ograniczenia:
 subsydiarna właściwość prawa polskiego – art. 7 ppm,
 szczególna realizacja własnych interesów – klauzula porządku publicznego,
 przepisy wymuszające swoją właściwość,

1 obce prawo właściwe należy stosować w granicach jego właściwości wyznaczonych przez normy
kolizyjne własnego ppm – własna norma kolizyjna wyznacza zakres zastosowania i granice
kompetencji prawa obcego – efekt reflektoralny; zakres własnej normy kolizyjnej oświetla jakiś
zakres prawa obcego; wyznaczony zakres określa, co należy szukać w prawie właściwym; normy
kolizyjne pokazują pewien obszar norm prawa obcego, które znajdują zastosowanie; nasz sędzia
sięgając do prawa obcego sięgnie do norm wewnętrznych (wyjątkowo do norm kolizyjnych prawa
obcego, o ile przewidują to własne normy kolizyjne drugiego stopnia),

1 obce prawo stosujemy jako prawo, a nie traktujemy go jako faktu; norma prawa obcego jest tym
samym, czym norma prawa własnego; stan faktyczny umieszcza się w hipotezie, by zastosować
dyspozycję; to nie jest już element stanu faktycznego, ale norma prana, którą sędzia stosuje; są
sytuacje, gdy się jej nie stosuje, ale uwzględnia jako element stanu faktycznego – sędzia stosuje jako
właściwe prawo państwa A, ale musi uwzględnić znaczenie faktyczne uregulowań państwa B, np.
właściwe dla obu stron jest prawo A, ale zdarzenie miało miejsce w państwie B – np. przy zderzeniu
samochodów zasady ruchu drogowego w państwie B nie będą stosowane, ale uwzględniane, mają
bowiem znaczenie dla oceny prawnej danego stanu faktycznego,
 1 prawo obce właściwe stosowane przez sędziego jest nadal prawem obcym; konsekwencje:
obowiązywanie i treść norm prawa obcego należy ustalać według zasad państwa, o którego prawo
chodzi i źródła prawa, które są tam przewidziane (orzecznictwo, zwyczaje), wykładnia; ma je oceniać
tak, jak ocenia je sędzia tego państwa,

1 polski sędzia stosuje prawo obce z urzędu – w wielu ppm prawo obce stosuje się tylko na zarzut lub
wniosek stron, w Polsce obowiązkiem sędziego jest ustalenie właściwej normy prawnej,

1 stosowaniu prawa obcego nie stoi na przeszkodzie brak uznania tego państwa albo brak stosunków
dyplomatycznych z tym państwem,

1 stosowanie prawa obcego właściwego nie zależy od tzw. wzajemności kolizyjnoprawnej (nasz sędzia
uzależnia stosowanie obcego prawa od tego, czy sędzia obcy zastosowałby prawo polskie, gdyby
zaistniała taka sytuacja) – u nas nie ma to znaczenia,

1 niezastosowanie się albo błędne zastosowanie prawa obcego to naruszenie normy materialne –
podstawa apelacji – przez błędną wykładnię,

1 art. 1143 kpc – ustalenie treści albo wykładni prawa obcego:

 możliwość zwrócenia się do MS o udzielenie tekstu prawa obcego i wyjaśnienie obcej praktyki
sądowej,
 możliwość zasięgnięcia opinii biegłych co do obcego prawa i praktyki sądowej – wyjątek, boi nie
jest dopuszczalne odwoływanie się do biegłych co do treści normy, bo sędzia musi to znać z
urzędu,
 Polska jest od 1992 roku stroną konwencji europejskiej o informacji o prawie obcym (konwencja
londyńska z 1968 roku) – obowiązek przekazywania wzajemnie informacji o prawie cywilnym i
handlowym; sądy bezpośrednio mogą się zwracać do jednostek w tych państwach.

Polski sędzia może stosować wszystkie normy obcego państwa, niezależnie czy są to normy prywatne czy
publiczne. Nie ma uzasadnienia do odrzucenia obcej normy z tego powodu, że jest zaliczana do prawa
publicznego. SN jest temu przeciwny – złe stanowisko, bo:
• trudne odróżnienie co czego zalicza się dana norma, wiele kryteriów,
• są systemy prawa, które nie odróżniają prawa publicznego od prywatnego,
• na świecie tendencja do wzmożonej regulacji stosunków cywilnoprawnych przez normy publiczne.

DOSTOSOWANIE

Sędzia może się znaleźć w sytuacji, gdy do oceny stanu faktycznego ma zastosować co najmniej dwa
prawa obce materialnego.
Kiedy takie sytuacje – grupy:
1 norma kolizyjna pokazuje równoważną właściwość do najmniej dwóch systemów prawnych – np.
art. 22 § 2,
2 konsekwencja kwalifikacji, która kawałkuje jednolite stany faktyczne i przyporządkowuje do
zakresu odpowiednich norm kolizyjnych; te poszczególne elementy mogą być przyporządkowane do
różnych systemów prawnych i może być, że trudno je ze sobą pogodzić (zasada naczyń
połączonych). Np. sytuacja małżonka, gdy zmarł jego współmałżonek:
 ustaje wspólność majątkowa małżeńska i wspólny majątek jakoś jest dzielony – część dla
małżonka, część do spadku,
 porządek dziedziczenia – sprawy spadkowe – tu też pojawia się małżonek.

W wewnętrznym porządku prawnym sposób podziału majątku jest powiązany z powołaniem do spadku. Na
gruncie kolizyjnoprawnym stosunki majątkowe – art. 17, sprawy spadkowe – art. 34. Przykład: brak
wspólnego obywatelstwa, mieszkają we Francji, ale dla spraw spadkowych Niemcy. Może się okazać, że
małżonek ma we Francji dużo do odziedziczenia, ale nic ze wspólności ustawowej, a w Niemczech
odwrotnie. Wtedy małżonek nie dostałby nic, co z punktu widzenia słuszności jest niedopuszczalne. Tu ma
miejsce dostosowanie.

Podobnie w przypadku kommorientów – 2 systemy – równoczesność śmierci lub domniemana kolejność.

Gdy zginęły 2 osoby: matka (Polka) i córka (Francuzka) – to stosując oba prawa nie da się ich zastosować,
bo na końcu musi nastąpić ocena możliwości dziedziczenia, a tego nie da się dokonać.

Właściwość nie następuje równocześnie, ale jedno po drugim w następstwie zmiany statutu w przypadku
stanów faktycznych niezamkniętych. Gdy stosunek prawny powstał i zakończył się pod jednym statutem,
to nie ma problemu, gorzej, gdy stan faktyczny zaczął się pod jednym statutem, ale się pod nim nie
zakończył. Np. zasada każdoczesnego statutu przy zasiedzeniu; osoba A rozpoczęła zasiedzenie rzeczy
ruchomej, ale nim okres się skończył, rzecz znalazła się w państwie B, które inaczej reguluje zasiedzenie i
ta osoba nie może nabyć własności tej rzeczy. Wtedy konieczne jest dostosowanie – porównanie – długi
termin, ale lekkie przesłanki lub krótki termin, ale wielkie przesłanki.

Sposób postępowania sędziego:

 droga kolizyjna – rekonstrukcja normy albo zakresu, który umożliwia zastosowanie jednego prawa,
 równoczesne zastosowanie prawa poprzez stworzenie nowej normy merytorycznej do zastosowania
w konkretnej sprawie – norma norm merytoryczna to wyjątek od reguły, że sędzia nie tworzy prawa;
na użytek konkretnej i tylko tej sprawy; lokalizacja normy – norma merytoryczna PPM.

19.01.2004

PRZEPISY WYMUSZAJĄCE SWOJĄ WŁAŚCIWOŚĆ

Jeden ze sposobów ochrony interesów własnych wyrażonych w szczególnych przepisach. Są to przepisy

prawa materialnego, w przypadku których na podstawie ich treści lub funkcji wnioskujemy o zakresie
zastosowania ich w przestrzeni, tzn. że w uregulowanym zakresie przy odpowiednim powiązaniu stanu
faktycznego z własnym obszarem prawnym znajdują one zastosowanie niezależnie od tego, jakie prawo
jest właściwe.

Jest to wyjątek od zasady, że norma merytoryczna może być stosowana tylko wtedy, gdy znajduje
podstawę w normie kolizyjnej. Ten sam mechanizm powinien uzasadniać zastosowanie przepisów
wymuszających swoją właściwość. Teoria bezpośredniego zastosowania – zdaniem (nazwisko nieznane)
przepisy te znajdują zastosowanie bez pośrednictwa normy kolizyjnej. Jednak obecnie przyjmuje się, że też
za pośrednictwem normy kolizyjnej, ale szczególnej.

Cechy tej szczególnej normy kolizyjnej:

 ta norma jest z reguły normą niepisaną dedukowaną z treści przepisów materialnych,
 są to normy kolizyjne jednostronne, bo wypowiadają się tylko o właściwości własnego prawa,
[przykład norm jednostronnej art. 10, 11§ 2]
 zwykła norma kolizyjna wypowiada się o właściwości całego systemu prawnego, a przepisy
wymuszające swoją właściwość wypowiadają się tylko o właściwości określonych przepisów lub
grup przepisów.

Słabości związane z konstrukcją norm wymuszających swoją właściwość:

 niebezpieczeństwa związane z tą konstrukcją, bo przez sięganie do norm niepisanych możliwe jest
nadmierne rozszerzanie zakresu ich zastosowania; normy kolizyjne wypowiadają się o zastosowaniu
takich norm publicznoprawnych, które bezpośrednio uczestniczą w regulowaniu stosunku
cywilnoprawnego, np. wymóg zezwolenia na transakcje dewizowe, ograniczenia w prawie pracy;
przepisy wymuszające swoją właściwość – normy cywilnoprawne oraz normy publicznoprawne, o ile
pozostają w bezpośrednim związku z regulacją cywilnoprawną,
 jaki powinien być stosunek polskiego sędziego do tych przepisów obcych? W razie ich zignorowania
możliwe jest nieuznanie wyroku lub niewykonanie orzeczenia.
W prawie B są przepisy wymuszające swoją właściwość, ale w państwach A, C i D też. 2 zagadnienia:
 jaki jest stosunek sędziego do przepisów wymuszających swoją właściwość wchodzących w skład
systemu prawa właściwego?
 jaki jest stosunek sędziego do przepisów wymuszających swoją właściwość wchodzących w skład
systemów prawnych państwa trzecich (niewłasne i niewłaściwe), z którymi związany jest stan
faktyczny?

Ad. 1 Przepisy wymuszające swoją właściwość wchodzące w skład prawa właściwego – stosuje się obce
prawo jako prawo, więc też przepisy wymuszające swoją właściwość, o ile one same chcą być stosowane.
Przepisy wymuszające swoją właściwość charakteryzują się bowiem samoograniczaniem: hipoteza musi
być powiązana w odpowiedni sposób z obszarem prawnym; niektóre z nich będą odnosić się do tego stanu
faktycznego i będą stosowane, inne nie.

Ad. 2 Pierwotnie nie stosowano, ale nie można ignorować reglamentacji powiązanych z tymi obszarami
stosunków prawnych. Pogląd, że w jakiś sposób powinno się brać pod uwagę przepisy wymuszające swoją
właściwość państw trzecich, np. transakcja kontrabandą, ważna w świetle prawa właściwego, ale narusza
regulację publiczną państwa trzeciego. Poszukujemy więc mechanizmów kolizyjnych, które sędziemu w
państwie A pozwolą uwzględnić przepisy wymuszające swoją właściwość państwa trzeciego.
4 spojrzenia:
I uwzględnianie ich jako faktów, a nie norm prawa – złamanie prawa państwa trzeciego jest jakimś
faktem, który można ewentualnie ocenić negatywnie w świetle prawa właściwego; problem, gdy obce
uregulowania zostały zachowane, a spowodowało to perturbacje w stosunku cywilnoprawnym, np.
niewykonanie kontraktu z powodu zachowania przepisów wymuszających swoją właściwość,; gorzej,
gdy są sankcje cywilnoprawne, bo tu uwzględnienie nie wystarczy,

3 pozostałe poglądu przewidują uwzględniania, ale nie zawsze jest to właściwe, czasem konieczne jest
stosowanie i trzeba znaleźć instrument kolizyjny. 3 ścieżki:

I unilateralizacja (ujednostronnienie) PPM – nasz sędzia stosuje obcą normę, bo ona zawiera
jednostronną normę kolizyjną skierowaną do państwa trzeciego; obecna koncepcja przyjmuje, że
rozgraniczenie porządków prawnych następuje, bo każe to norma kolizyjna; koncepcja
unilateralizacji przyjmuje odwrotnie – bo każe mu to jednostronna norm tego systemu; spojrzenie
przez pryzmat norm kolizyjnych; tym uzasadniane jest zastosowanie obcych przepisów
wymuszających swoje zastosowanie; problem, gdyż nasz sędzia zalany jest obcymi nakazami i
możliwe jest ekstensywne stosowanie tego przez ustawodawcę,

I bilateralizacja (udwustronnienie) własnych norm jednostronnych – nakaz stosowania własnych

przepisów wymuszających swoją właściwość opiera się na jednostronnych normach kolizyjnych; aby
uzasadnić stosowanie przepisów obcych dobudowuje się drugą stronę; jeżeli stan faktyczny jest
powiązany z obszarem prawnym innego państwa, to należy stosować przepisy wymuszające swoją
właściwość tego państwa; norma jednostronna mówi tylko o zastosowaniu własnych przepisów,
norma dwustronna: jeśli stan faktyczny jest powiązany z Polską lub innym krajem, to stosuje się
przepisy wymuszające swoją właściwość tego kraju; skutki stosowania tego są fatalne, bo mówiąc o
właściwości swoich norm wypowiadamy się o własnych interesów; przepisy obce mogą przewidywać
całkiem inne powiązanie; obce ustawodawstwo (właściwe na podstawie normy dwustronnej) może
nie być zainteresowane zastosowaniem swych norm,
 I ostatnia koncepcja związana z orzeczeniem holenderskiego Sądu Najwyższego z 1969, potem w
konwencji rzymskiej art. 7, też w niektórych ustawodawstwach, np. w Szwajcarii. Sędzia zostaje
wyposażony w kompetencje, która pozwala mu zadecydować na podstawie określonych kryteriów,
czy przy danym stanie faktycznym może zastosować obcy przepis wymuszający swoją właściwość
wchodzący w skład systemu prawnego państwa trzeciego. Decyzja pozostaje sędziemu, bo normy
szczególne nie pozwalają na rozwiązanie problemu. Kryteria oceny:
1 przepis wchodzi w skład systemu prawnego państwa trzeciego, który jest ściśle powiązany ze
stanem faktycznym,
2 ten przepis sam chce być stosowany,
3 to coś, co ten przepis przewiduje, jest międzynarodowo uzasadnione,
4 uwzględnienie skutków zastosowania lub niezastosowania tych przepisów.

W UE swoboda – zastosować czy uwzględnić. Wadą brak precyzji.

Prawa na dobrach niematerialnych

Materie regulują przede wszystkim konwencje międzynarodowe: paryska (przemysłowe) i berneńska

(autorskie, literackie, artystyczne). Koniec XIX wieku. 3 podstawowe reguły ochrony własności
intelektualnej:
1 konwencje nie ustanawiają reżimu ochrony, tylko określają, jakich twórców poszczególne państwa
mają chronić,
2 minimum konwencyjne – w konwencji nie ma regulacji materialnej, ale określają jakie minimum
ochrony musi być przyznane,
3 wskazanie właściwego systemu prawnego, który jest właściwy dla oceny praw autorskich, zasada
asymilacji, traktowania krajowego – dla oceny praw poszczególne państwa poddają dzieła twórców
obcych ochronie jak dzieła twórców rodzimych + minimum konwencyjne. Właściwe jest ;prawo tego
państwa, dla obszaru którego dochodzi się ochrony (legis loci protectionis).