w tvm haœJe:

L 01/002

LOl/OOJ

"c.'.'

L 01/004"
""""""""""
0""1
""/00 "" 5""
"",,"
LO'"" "" ""

ccc
Lcol/OO5

LO.lJOO9

~utor

Konsultant

~
L 01/002

Dlaczego Linuks wbrew pozorom jest stosunkowo prosty

powinniœcie w obs³udze. Jeteli jest on jut zainstalowany, to
przeczytaæ wystarczy, te bêdziecie pamiêtaæo kilku podsta-
to has³o? wowych zasadach,aby ³atwo siê po nim poruszaæ.
W jaki sposób pracowaæ z systemem Linuks
dowiecie siê w tym artykule.

URUCHAMIANIELINUKSA

Linuks zwykle instalowany jest na osobnej, dedy-

kowanej do tego celu partycji. Wi¹ze siê to z ko-
nieczno~ci¹ doinstalowania tzw. menedzera startu
(ang. baat manager). Jest to program, który ³aduje
siê przy starcie komputera i wy~wietla listê dostêp-
nych na dysku systemów operacyjnych i umozli-
wia wybór jednego, który ma siê za³adowaæ.

W przypadku u¿ycia do³¹czonego do dystrybucji

Linuks LILa komputer po przetestowaniu podze-
spo³ów za³aduje go i wyœwietli graficzne menu
z wyborem systemu.

-
KAZÓWKA

Wraz z ka¿d¹ dystrybucj¹ Linuksa jest dostarcza-

ny menedi.er startu o nazwie LILa (LInux LOa-
der). Musicie tylko pamiêtaæ,aby podczas pro-
cedury instalacyjnej zdecydowaæ siê na jego
u¿ycie. W wielu dystrybucjach Linuksa (np.
RED HAT, MANDRAKE) umieszczanyjest mene-
d¿er startu o nazwie GRUB.

22 Sierpieñ 2001 Wiedza i Praktyka

 L.Ol/003

Kiedy menedzer startu wyœwietli listê dostêpnych

systemów powinniœcie:
~ Wybraæstrza³kami na klawiaturze system, który
chcecie za³adowaæ.
~ Potwierdziæwybór klawiszem Enter.

W nieco starszych dystrybucjach LILO mo¿e

'-- zg³osiæsiê w trybie tekstowym.
.. Na ekranie zobaczycie wyœwietlonytekst: LILO
boot:. Oznacza to, ¿e LILO oczekuje na wpro-
wadzenie nazwy systemu operacyjnego, który
ma siê za³adowaæ.
.. Aby zobaczyæ,jakie systemy macie do dyspozy-
cji, wciœnijcieklawisz Tab. Poni¿ej wyœwietlisiê
wtedy lista systemów, które LILO potrafi za³a-
dowaæ:
LILO baat:
- linux
- win
.. Aby za³adowaæ okreœlony system, wpiszcie
jego nazwê i naciœnijcieEnter.

I WSKAZÓW~
V
Bardzo czêsto LILa jest skonfigurowany w ten
sposób, ¿e po up³ywie okreœlonegoczasu,np. 30
sekund, sam ³aduje okreœlonysystemoperacyjny.

.. Je¿eli ju¿ z poziomu ULO wybraliœcieLinuks -

rozpoczynasiê ³adowaniesystemuoperacyjnego.
W trakcie ³adowania na ekranie s¹ wyœwietlane
ró¿ne informacje o tym, w jaki sposób ³adowane

Wiedza i Praktyka Porodnik Komputerowy @ 23

L 01/004

s¹ poszczególnekomponenty systemu.Po minu-

cie lub dwóch, kiedy ca³y systemzostanieju¿ za-
³adowany, zg³osisiê program logowania.
- Je¿eli podczas instalacji Linuksa nadaliœcie
swojemu komputerowi okreœlon¹ nazwê,
(np. wip) to pojawi siê ona w komunikacie
logowania: wip Jogin:.Wtedy mo¿ecie ju¿ za-
logowaæsiê do systemu.
.. Podczas instalacji systemu na pewno zosta³o
wykreowane konto root, do którego znacie has³o,
bo sami je wpisywaliœciepodczasinstalacji.
- Bardzo prawdopodobne jest, ¿e przy instala-
cji system poprosi³ Was tak¿e o nazwê i ha-
s³o do konta u¿ytkownika. Je¿eli tak jest, za-
logujcie siê na konto u¿ytkownika.
- Je¿eli nie macie konta u¿ytkownika, zaloguj-
cie siê na roota, a nastêpnieod razu stwórzcie
konto u¿ytkownika "" Tworzenienowegokonta.

OSTRZE¯ENIE
Je¿eli nie musicie, nigdy nie pracujcie w Linuksie
na koncie administratora. Konto administratora
posiada pe³ne prawa do ca³egosystemu.Oznacza
to, ¿e poprzez nieumiejêtn¹ manipulacjê komen-
dami Linuksa mo¿ecie uszkodziælub zniszczyæ
ca³y system operacyjny, a nawet dane na ca³ym
dysku twardym, razem z systememWindows. Je-
¿eli musicie pracowaæz prawami administratora,
wykorzystujcie w tym celu komendê su - po wpi-
saniu has³a roota bêdziecie mieli jego uprawnie-
nia - natomiast po wciœniêciuCtrl+D powrócicie
do Waszegokonta u¿ytkownika.

24 Sierpieñ2001 Wiedza i Praktyka

 L 01/005

LOGOWANIE

Procedura logowania sk³ada siê z dwóch etapów:

~ Najpierw podajecie nazwê swojego konta (np.
wip, root). System Linuks, w przeciwieñstwie
do Windows, odró¿nia wielkoœæliter, dlatego
zwracajcie uwagê na dok³adne wpisywanie
"'"'-'
nawy konta i has³a.

Je¿eli podaliœcie z³¹ nazwê konta, system nie

powiadomi Was o tym. Poinformuje o b³êdzie do-
piero jak wpiszecie has³o. Jest to zabezpiecznie
przez hakerami, którzy w ten sposób, metod¹
prób i b³êdów, mogliby znaleŸænazwê konta,
które jest zdefiniowane w systemie.

.. Nastêpnie podajecie has³o. W haœlewielkoœæli-

ter ma tak¿e znaczenie. B³êdnie wpisane has³o
jest sygnalizowane komunikatem Incorrect 10-
gin i wtedy mo¿ecie spróbowaæjeszczeraz.

OSTRZE¯ENIE
Podczaswpisywania has³ana ekranie nie s¹ wy-
œwietlanezadne znaki (nawet gwiazdkO. Jezeli
kilka razy pomylicie siê przy wpisywaniu has³a,
system zablokuje Waszekonto. Jezeli zablokuje-
cie w ten sposób konto administratora (root)
mozecie mieæk³opot z wejœciemdo systemu.

System narzuca pewne regu³y i ograniczenia na Has³okonta

has³o konta ui-ytkownika. W najprostszym przy- u¿ytkownika

Wiedza i Praktyka Poradnik Komputerowy @ 25

L 01/006

padku has³o u¿ytkownika musi mieæco najmniej 8

znaków, w tym przynajmniej jedn¹ cyfrê. Dobrym
nawykiem jest stosowanie has³a, które bêdzie ma-
ksymalnie trudne do z³amania przez hakera,
a wiêc musi zawieraæ du¿e i ma³e litery, cyfry
i znaki przestankowe. Sk³adniki has³anie mog¹ siê
³atwo kojarzyæz Wami, to znaczy nie mog¹ byæto
imiona, daty urodzin lub imienin osób bliskich.

PODSTAWYU¯YTKOWANIA POW£OKI

Je¿eli logawanie powiedzie siê, zobaczycie znak

zachêty pow³oki systemu- programu bash.

~~
Zamiast bash moze siê zg³osiæinna pow³oka, je-
zeli wybraliœciej¹ jako domyœln¹ przy instalacji
Linuksa, np.: csh, ksh, zsh.

Pow³oka (ang. shell) to program, który poœredni-

czy w interakcji pomiêdzy Wami a systemem ope-
racyjnym. W systemie Windows pow³okê nazywa-
³o siê interpreterem poleceñ i by³ nim program
COMMAND.COM. Bash reaguje na komendy teks-
towe, wpisywane z klawiatury.

]eieli w trakcie instalacji ustawiliœcieLinuksa tak,

ie zg³aszasiê on Wam w trybie graficznym, moie-
cie nie mieæna pocz¹tku okazji korzystaæz progra-
mu bash. Ale na pewno Was to nie minie! Linuks,

2(, _"iprni~ñ 2001 Wi...d7n i Prnktvkn

 Linuks- podstawy L Ol/OD?

w przeciwieñstwie do Windows, to system,w któ-

rym bardzo duio moina zrobiæza pomoc¹ poleceñ
tekstowych, dlatego tei na pewno zdarzy siê sytua-
cja, kiedy pow³oka bêdzie Wam potrzebna.

Bash jest bardzo rozbudowanym interpreterem,

którego mozliwoœci przewyzszaj¹ o wiele mozli-
"-" woœciCOMMAND.COM-az Windows. Dziêki temu
niewielkim nak³adem pracy mozna go dostosowaæ
do pracy tak, ze nawet osoby, które do tej pory
z Linuksem mia³y niewiele do czynienia, bez k³o-
potów przejd¹ na nowy system.

Podstawowym elementem w pracy z bashem jest Unia

linia poleceñ. Jest to linia, w której wpisujecie ko- poleceñ
mendy, które maj¹ byæwykonane przez system ""
Podstawowekomendy.Poni¿ej przedstawiamy najpo-
pulamiejsze skróty pomocne przy edycji linii pole-
ceñ:
. Enter - zaakceptowanie linii,
-
. Strza³ki lewo, prawo przesuwanie kursora o
jeden znak,
. Ctrl+A - pocz¹tek linii,
. Ctrl+E- koniec linii,
. Backspace- usuniêcie znaku na lewo od kursora,
. Delete- usuniêcieznakuna prawo od kursora,
. Strza³kigóra, dó³- historia poleceñ,
. Ctrl+K - usuniêcie tekstu do koñca linii.
Pamiêtajcie, ¿e bash ma historiê poleceñ. Wciska-
j¹c strza³kê do góry, uzyskacie dostêp do ostatnio
wpisanego polecenia. Bash posiada tak¿e autouzu-
pe³nianie nazw plików i katalogów.

Wiedza i Praktyka Poradnik Komputerowy @ 27

L 01/008

Podstawowe Podstawowych komend Linuks uzywacie podob-

komendy nie jak komend DOS-a/Windows. Ponizej w
tabelce umieœciliœmy porównanie nazw tych
komend.

~~~~
W chwili obecnej wiêkszoœæ popularnych i id¹-
cych z duchem czasu dystrybucji stosuje aliasy,
które s¹ odpowiednikami komend DOS-owych,
i tak np. wydaj¹c polecenie dirw Linuksie, uzy-
skacie ten sam efekt co w DOS-ie.

28 Sierpieñ2001 Wiedza i Praktyka

 Czasamiwystêpuj¹ rótnice w sposobie utycia tych
komend. Wtedy skorzystajciez pomocy Linuksa.

Podstawowym zadaniem programu bash jest wy- Wykonywanie

konywanie programów. programów

Aby w pow³oce bash wykonaæprogram:

~ ~ Napiszcie jego nazwê w linii poleceñ na
prZyk³ad whoami. Komputer odpowie np. root.
~ Komenda whoami, czyli Who Am 11 pozwala
na okreœlenienazwy konta, na jakim jesteœcie
zalogowani. W tym przypadku system odpo-
wiedzia³,ze jesteœcie
zalogowanijako root.

UZVSKIW ANIE POMOCYW LINUKSIE

Do wyœwietlaniapomocy do programów linukso-

wych s³u¿y polecenie man. Pisz¹c w linii poleceñ
man nazwa_programu, uzyskacie w wiêkszoœci
przypadków otworzony plik pomocy dla danego
polecenia.

~
Niektóre programy pracuj¹ce pod Linuksem s¹
rozprowadzane na licencji GNU. Dla nich mog¹
nie istnieæpliki pomocy dostêpne za pomoc¹ po-
lecenia man. W takim wypadku u¿yjcie polecenia
info i z menu wybierzcie nazwê programu, do
którego chcecie wyœwietliæpomoc.

Wiedza i Praktyka Poradnik Komputerowy @ 29

Lal/ola

TWORZENIENOWEGOKONTAW LINUKSIE

Poleceniem tworz¹cym nowe konto w Linuksie

jest adduser. Je¿eli do tej pory logowaliœciesiê na
konto root, to teraz mo¿ecie stworzyækonto no-
wego u¿ytkownika o identyfikatorze np. jasio.

W tym celu:
~ W linii komend napiszcie: adduserjasio. W ten
sposób dodany zosta³nowy ui-ytkownik.
~ Nastêpnym krokiem bêdzie wprowadzenie jego
has³a dostêpu. S³ui-ydo tego komenda passwd.
W linii komend piszecie: passwd jasio. Pojawi
siê proœba o wprowadzenie nowego has³a
(New UNIXpassword:).

~~ Pamiêtajcie, te wprowadzane has³o nie powin-

no byækrótsze nit 5 liter i dobrze jest, jeteli za-
wiera co najmniej jedn¹ cyfrê i/lub wielk¹ literê.
I Tworzenie konta z pustym has³emjest poten-
cjalnie niebezpieczne - mote byæOhOwykorzy-
stane przez hakerów do zdobycia kontroli
w Waszymsystemie.

~ Nastêpnie wprowadzone has³o powinniœcie

wpisaæ ponownie celem potwierdzenia. Je¿eli
podczas ponownego wpisywania nie pope³nili-
œcieb³êdu, to has³o zostanie zatwierdzone jako
nowe has³o dla u¿ytkownika jasio.

30 Sierpieñ2001 Wiedza i Praktyka

 L 01/011

URUCHAMIANIEINTERFEJSUGRAFICZNEGO
X-WINDOWS

]ei-eli program instalacyjny nie skonfigurowa³ Linu-

ksa tak, aby uruchamia³ siê od razu w trybie gra-
ficznym, moi-ecie w³¹czyæ to rêcznie za pomoc¹
komendy startx.
~ Aby to zrobiæ,w linii komend napiszcie: startx &.
Uruchomi siê interfejs graficzny Linuks. Bêdzie to
najprawdopodobniej œrodowiskoGNOME lub KDE,
w zalei-noœciod tego, które z nich jest obecne
w Waszejdystrybucji.

WYLOGOWYW
ANIE SIÊ Z SYSTEMU

Wylogowaæsiê z systemu mozecie za pomoc¹ ko-

mendy logout lub exit albo wciœniêciakombinacji
klawiszy Ctrl+D. Po zakoñczeniu zamykania dane-
go konta pojawi siê znów monit logowania.

Op³aca siê pamiêtaæ:

L] Mened¿erstartu o nazwie LILa (LInux LOader)

dostarczany jest wraz z ka¿d¹ dystrybucj¹ Linu-
ksa.
L] Je¿eli LILa zg³osi siê w trybie tekstowym to,
aby zobaczyæ,jakie systemy macie do dyspozy-
cji, wciœnijcieklawisz Tab.

Wiedza i Praktyka Poradnik Komputerowy @ 31

 L] Jezelinie musicie,nigdy nie pracujciew Linuksie
na koncie administratora.Mozecie bowiem uszko-
dziælub zniszczyæca³y system operacyjny, dane
na dysku twardym, a nawet systemWindows.
L] System Linux nie poinformuje Was o tym, czy
podaliœciez³¹ nazwê konta czy z³e has³o.Jest to
zabezpieczenieprzez hakerami.
L] Jezeli kilka razy pomylicie siê przy wpisywaniu

has³a,system zablokuje Waszekonto.

L] Pomoc w programach linuksowych motecie
wyœwietliæpoleceniem man. Bezpoœredniopo
nim nastêpuje nazwa polecenia.
L] Pamiêtajcie, ze wprowadzane has³o nie powin-
no byæ krótsze nit 5 liter i powinno zawieraæ,
co najmniej jedn¹ cyfrê lub wielk¹ literê.

32 Sierpieñ2001 Wiedza i Praktyka