Tego dnia kwiecień 1945

Tego dnia

stolicę
"Nie poddam się nigdy" - oświadczył Hitler nia na Odrze m aj ą być zdobyte frontalnym A 21 kwietnia
w przededniu wojny. W sześć lat później wojska natarciem. N as tę pni e armie radzieckie 1945 r. Tyraliera
o krążą Berl in od p ó ł n ocy i od p o ł ud ni a radzieckich dział
radzieckie stanęły u bram Berlina. Dla Fuhrera na- i z n i szczą miasto, dzielnica po dzielnicy. samobieżnych
deszła chwila, by dotrzymać obietnicy. I dotrzymu- Stalin p rzyrzekł był Żukowowi, iż to jemu łSU-122 przekra-
je jej za cenę setek tysięcy zabitych ... powierzy zdobycie Berlina, by wyn agrodzić cza rogatki stoli-
go za d ecyd uj ący udział w dotychczasowych cy Rzeszy. Od tej
lutym 1945 r., po zalamaniu s i ę 2500000 Żołnierzy radzieckich chwiłi toczyć się

W linii obrony na Wi ś l e , Niemcy

po d ej muj ą os t a tni ą prób ę po-
wstrzymania rosyjskiej nawałnicy, organizu-
jąc wo kół Berlina trzy linie oporu. Pierw-
szą, na lewym brzegu Odry i Nysy, st a nowi ą
trzy linie okopów, wzmocnione blokhau-
zami, oraz zasieki i pola minowe, two rzące
pas głębo ki na 5 do 10 km. Druga linia, po-
ł ożo n a 10 do 20 km za ni ą jest podobna,
lecz rozci ąga się tylko na sze rokość od l do
5 km. Za to trzecia linia diametralnie róż­
ni s i ę od poprzednich: to nie jest już ci ąg ły
fro nt okopów i bunkrów, lecz szereg od-
dzielonych od siebie stanowisk obronnych,
niezwykle silnie ufortyfikowanych. Za ty-
mi umocnieniami l eży cel - stolica, serce
III Rzeszy - Berlin!
Do obsadzenia tych umocni eń Hitler prze-
znacza wszystkie zdolne do walki jednost-
ki wycofane sprzed linii Odry, ł ączni e kil-
będą ciężkie star-
cia uliczne, oku-
pione licznymi
kadziesi ą t dywizji o ni epe łnych stanach. Po ofiarami obu wal-
przeciwnej stronie staj ą trzy fronty radziec- czących stron.
kie: l Fron t Bi a ło ruski marszał ka Żuko­ (AKG)
wa, 2 Front B i a ł oru ski m a rsza ł k a Rokos-
sowskiego i l Front Ukra i ń ski dowodzony .... 20 kwietnia
przez m a rsza ł ka Koniewa. S iły te liczą ra- 1945 r. oddziały
zem 2,5 mln ludzi, m aj ących do dyspozycji 1 Frontu Biało r u ­
41600 armat i m oźdz i erzy, 6250 czo ł gów skiego przełama ­
i 8000 samolotów. Przekracza to w lu- ły pas obrony
dziach i s przęci e 2,5 do 5 razy po te n cj a ł Berlina i rozpo-
przeciwnika. Plan Stawki, naczelnego do- częły ostateczne
wództwa Armii Czerwonej, opiera si ę na oskrzydlanie
prostej strategii, wy ko rzystuj ącej olbrzy- miasta.
mi ą wł as ną przewa gę liczeb n ą. Umocnie- (zbiory prywatlle)

1181
•

d rżenia rąk. Po raz ostatni wychodzi ze • Już w połowie

sukcesach Armii Czerwonej. Jednak gdy
podczas narady Stawki pada pytanie
o przebieg linii demarkacyjnej m i ędzy ar-
miami Żu kowa i Koniewa, Stalin bierze
ołówek, rysuje w odłegłości sześćdz i esię­
ciu kilometrów od Berli na lini ę i mówi:
"Ten, który tędy przejdzie, ten zdobędzie
miasto". Tak więc dwaj radzieccy m a rsza ł­
kowie stanęl i do współzawodnictwa o ty-
tuł do chwały zdobywcy stołicy III Rzeszy.
Natarcie na Berlin
Szturm rozpoczyna się 16 kwietnia 1945 r.
intensywnym ostrzałem artyleryjskim. Na
fro ncie Żukowa zaszczyt rozpoczęcia ata-
ku przypada w udziale 8 Armii Gwardii
gen. Czuj kowa, tej samej, która bro n iła
Stalingradu i przyczyniła się do pierwszej
wielkiej k l ęski Niemców. Drugiego dnia
ofensywy, pomimo zaciekłego oporu wro-
ga, Koniew jest już nad Szprewą , rzeką
przepływaj ącą przez Berlin. Telefonuje do
Stalina z wiadomości ą , iż zajmuje pozycje
-~-~--
-
---=- - -
-
~---.,
swego bunkra znajdującego się w podzie- kwietnia berliń ­
miach kancelarii, by odznaczyć chłopców skim niebem za-
z Hitlerjugend za męstwo na poł u wałki. władnęły radziec-
naj dogodniejsze do rozpoczęcia okrąże­ Tego samego dnia Żukow rozkazuje zająć kie samoloty
nia Berlina. Jego rywal, Żukow, jest wście­ pozycje 6 Dywizji Artylerii, która rozpo- szturmowe 11-2.
kły : jego wojska utknęły przed wzgórzami czyna ostrzał ulic stolicy. W tym czasie Nie istniała już
Seelow, zapamięta l e bronionymi przez marsza łek Koniew wydaje swym jednost- praktycznie Luft-
Niemców, którzy u m i eści l i swą arty l e ri ę kom rozkaz wkroczenia do miasta "nawet waffe, i jedynym
na wzniesieniach, poza zasięgiem dz i a ł ra- jeszcze tej nocy". zagrożeniem dła
dzieckich. Marszałek rozkazuje wszystkim Gdy statek tonie, u ciekają z niego aliantów była
dowódcom, by osobiście poprowadzili swe szczury. Najwyżsi dowódcy niemieccy, niemiecka szcząt­
jednostki do szturmu, grozi degradacją marszałek Wilhelm Keitel i gen. Alfred kowa artyleria
wszystkim oficerom "niezdol- Jodl opuszczają bunkier, by przeciwlotnicza.
nym do wykonania zadania" Szturm rozpoczyna udać się do nowej kwatery (zbiory prywatne)
lub też "pozbawionym inicja- się 16 kwietnia in- głównej Wehrmachtu w Neu-
tywy". 19 kwietnia wszystkie lensyKlIlym ostrza- ruppin, 60 km na północny za- <l1li Oznaka pluto-
trzy linie niemieckiej obrony tem artyleryjskim. chód od Berlina. Ad mirał nu artylerii prze-
w końcu za l amują się i żołnie­ Karl Diinitz, dowódca Krieg- ciwlotniczej Hi-
rze Żukowa również są gotowi, by wkro- smarine, instaluje swą główną kwaterę we tlerjugend.
czyć do Berlina. Flensburgu, w pobl iż u granicy z D a ni ą. (zbiory C. 7l11ard)
20 kwietnia 1945 r. Hitler świętuje swe Ma rszałek Giiring, dowódca Luftwaffe,
56 urodziny. FUhrer jest teraz postarzały, przenosi się do Obersalzbergu. Opuszcza- ... Radzieccy ar-
zmęczony, uzależn iony od narkotyków, co- ją Hitlera i ob l ężoną stolicę wszyscy, na- tylerzyści na uli-
dziennie wstrzykiwanych mu przez osobi- wet Himmler, najwyższy dowódca SS i po- cy Berlina.
stego lekarza. Nie może powstrzymać licji, który ewakuuje się do Ziethen. (zbiory prywatne)

-=:-:=:: -- ~~==~ ==~=::

la utrzymania społeczeństwa
Dniemieckiego w przekonaniu,
że Fiihrer do końca walczył w imię
głoszonej przez siebie idei, propa-
ganda hitlerowska rozpowszechia-
ła pogłoskę, jakoby zginął z bronią
w ręku. Zatajenie odkrycia jego
zwłok przez Armię Czerwoną przy-
czyni się dodatkowo do uwiarygod-
nienia ostatniej roli Hitlera - roli b0-
haterskiego obrońcy Rzeszy.
 Tego dnia

... Marszałek ZSRR Gieorgij Żukow,

koordynator działań w bitwie stalin-
gradzkiej, w deblokadzie Leningradu,
bitwie na Łuku Kurskim, operacjach
na Ukrainie i Białorusi , k i erował bę­
dzie zdobyciem Berlina.
(zbiory prywatne)

... Radziecki Order Czerwonej Gwiazdy.

(zbiory prywatne)

... 30 kwietnia 1945 r. Oddziały

radzieckie docierają do galerii
Kancelarii Rzeszy.
(zbiory prywatne)
Umocnienia
Zanosi si ę na to, że ostatnia bitwa będz i e
niezwykle zaci ęta. PieIWsza linia umocnień
obronnych biegnie w od l e gł ości ok. 20-
-40 km od centrum stolicy, opi e raj ąc s i ę

o wybrzeża jezior, mniejszych rzek i kana-
łów. Drugą wyznacza granica przed m ieść
wzdłuż kolei okrężnej. Jej pozycje, szcze-
gólnie trudne do zniszczenia, to fabryki,
wraz ze stanowiskami artylerii i gniazdami
cekaemów. Ostatni pi e rśc i e ń obrony wy-
zn aczały ka n a ł Landwehr i rzeka Szprewa.
Budynki p a ń stwowe, wieł kie bloki, stacje
metra, piwnice i sieć kanalizacyjna stano-
wi ą także groźne punkty oporu. Wszędzie
pi ętrzą się przeszkody, ulice są zabary-
kadowane i poprzecinane rowami
przeciwczołgowym i . W n iem ał czte-
rystu bunkrach kryj ą się ciężki e
dział a i ciężki e ka-
rabiny maszynowe.
Niektóre z bunkrów
liczą aż do sześciu kondy-
gnacj i, są chronione przez
p o t ęż n e płyty betonowe
o gru bości 2,5 m. Są w sta-
nie wytrzym ać wybuchy wi ę kszości poci- Nard/and i Nederland, a t akże Brygada SS 13111945
sków. Ca ł e miasto-twierdza jest pod z i e ł o­
Ochrony Kancelarii Rzeszy, Brygada Hi- .: iilęg·r·Y:· Ai-irifci Cżerwrj-·
ne na d z i ew i ęć sektorów zew n ę trz n yc h
tlerjugend, 1 Dywizja Artylerii Przeciwlot- na zdobywa Budapeszt.
i dziewi ęć wewn ętrznych , po ł ączo nych sie-
niczej, ok. 90 batalionów Valksslurmu i in. -
19 II 1945
ci ą komunikacyjn ą. - ł ącz ni e o ko ło 300000 ludzi,
23 kwietnia 1945 r. dowódz- Niemcy sąjed- wśród których wielu przeszlo tyl- • Iwo Jima: oddziały
two obrony Berlina obejmuje nak pełni de- ko krótkie przeszkolenie wojsko· amerykańskie lądują na
gen. Weidling z LVI Korpusu terminacji. we i niezbyt dobrze potrafi po· wyspie.
Pancernego. Pod l egaj ą mu dobo- s ł ug iwać s i ę b ro ni ą. Niemcy są
18 III 1945
rowe oddzi a ły z 20 Dywizji Pancernej, Dy- jednak peł ni determinacji. Większość z nich
wizji Pancernej Miincheberg, 9 Dywizji Spa- pcha do walki nie fanatyzm, lecz desperac- • Pomorze: 1 Armia
dochronowej, 18 i 25 Dywizji Grenadierów kie pragnienie obrony swych domostw. Ar- Wojska Polskiego zdoby-
Pancernych, Dywizji Pancernej Waffen SS mia CzeIWona ich prze raża . Radzieccy żoł- wa Kołobrzeg.
13 IV 1945
• Austria: Armia Czer-
wona zdobywa Wiedeń.
30 IV 1945
• Berlin: samobójstwo
Hitlera w bunkrze Kan-
celarii Rzeszy.

1183
 nierze m szczą s i ę z okrucieństwem na
niemieckiej ludno ści cywilnej. Każą
jej płacić za okrucieństwa dokona-
ne na okupowanych terenach
Zwi ąz ku Radzieckiego. A dł a
przekonania tych, którzy zamiast
przy łączyć s ię do wałki bez szans,
wołeliby raczej biernie czekać na na-
dej śc i e radzieckiego uderzenia, pozo-
staje argument nie do odparcia - powie-
szeni przez ża nd a rm erię polową na ulicz-
nych latarniach żołnierze z napisem wokół
szyi: " Zdradz ił em .. ." .
... Odznaka
"Wzorowego Czołgi i katiusze
Łącznościowc a" Rankiem 21 kwietnia 1945 r. czołgi Żuko­
Armii Czerwonej. wa wj eżdżaj ą do miej scowości otaczających
(zbiory f. Avander) stolicę od północy. Tuż za nimi podąża pie-
chota. Gen. Czujkow korzysta z doświad­
~ 29 kwietnia czeń zdobytych pod Stalingradem. Dzieli
1944 r. Radziecki żo łni e rzy na grupy szturmowe, z których
fotograf Iwan kaida skł ada s i ę z kompanii piechoty, z kil-
Szagin uchwycil ku dzi a ł przeciwpancernych, baterii d z i a ł
moment szturmu szturmowych, dwóch plutonów in żyn i eryj ­
na niemieckie nych i plutonu miotaczy ognia. Zgodnie ze
pozycje. sprawdzoną taktyką, artyleria rozbija sta-
(AKG) nowiska oporu wroga, po czym do ataku rusza piechota, zdobywaj ąc budynki piętro Mały świat Adolfa H.
po pi ę tr ze. Każ dy z etapów poprzedza Ukryty w swym drż ącym od wybuchów
.... Niemiecki żoł ­ ostrzał z ciężkich d ział i wyrzutni rakieto- bunkrze Hitler żywi jeszcze sza l e ńczą na-
nierz uzbrojony wych - Katiusz. Szczególnie demoralizuj ą ­ dzieję. Z lubości ą ponawia l ekturę rozdzia-
w pancer zownicę cy wpływ wywieraj ą na obrońców rakiety. łu z "Historii Fryderyka Wielkiego", w któ-
Panzerschreck. Po k ażdej salwie n as tę puje złowrogi sko- rym Carlyle opowiada o tym, jak pruskie-
(zbiory prywllCne) wyt rozcinających powietrze pocisków, a na- go despotę w najtragiczniejszej chwili, gdy
stępnie cały obszar pokrywa si ę zamierza popełnić samobój-
dywanem eksplozji i ognia. Atakujqcy pOlloszq stwo, by nie przeżyć k l ęski
Iliezwykle ciężkie swej armii, uratowała śmi e rć
"Pięści pancerne" straty w walkach cesarzowej Ro ji i rozpad
Walki uliczne toczą s i ę z ni esły­ wręcz. kierowanej przeciw jego kró-
c h a n ą gwa ł town ością. Atakują­ lestwu koalicji. Hitlerowi ma-
cy ponoszą niezwykle c i ęż k i e straty w wal- rzy się, iż historia s i ę powtórzy: sztuczne
kach wręcz, w wal ących się budynkach, któ- przymierze mi ę dzy komunistyczn ą Rosj ą
re grzeb i ą ich wraz z obrońca mi w wielkich a kapita listyczną Ameryką wkrótce si ę roz-
zbiorowych grobach . Bardzo wysoki jest padnie, rodząc otwarty konfli kt mi ę dzy
także poziom strat wś ród czo łgów, szcze- obydwoma rywalami. Całą korzyść wycią­
góln ie n a r ażo n ych na terenie miejskim. gnie z niego reż im nazistowski. A co do
Wi ększość z nich pada ofia rą Panzerfau-
stów, bardzo skutecznych w rękach zdeter-
minowanych obrońców. Podrostki z Hitler-
jugend, ni ewątpliwi e ostatni fanatycy Hitle- nocy z 2 na 3 maja 1945 r.
ra, o kazuj ą s i ę szczególnie groźnymi
niszcycielami czołgów. Trzeba bowiem być
W (o godz. 24 czasu moskiew-
skiego) w Łodzi, na rozkaz radziec-
absolutnie opanowanym, by mieć odwagę kiego komendanta garnizonu, gen.-
sta n ąć z Panzerfaustem przeciwko T-34 . -majora Porfirija Furta, uczczono
Strzelający musi si ę zacza i ć, dopuści ć czołg zdobycie Berlina godzinnym sygna-
na zaledwie pięćdzies i ą t metrów, skoncen- łem syren. Nie uprzedzona o tym
trować s i ę mimo potwornego łoskotu gą­ łudność w panice wybiegła na uli-
sienic i wyst rze lić z bliska. Musi wysta rczyć ce, kryjąc się w schronach bombo-
jeden strza ł. Nie ma mowy o chybieniu - wych, a polscy i radzieccy żołnierze
równe jest ono pewnej ś mi e rci od kul ka- rozpoczęłi bezładną strzelaninę.
czołgu lub pod jego gąs ie nica mi.

najbliższych
chwil , to spodziewa s i ę, iż
sto l icę uwo lni ą armie, które wymknę ły s i ę
z ok rąże n i a . 12 Armia, dowodzona przez
gen. Wencka, ma skorzyst ać z tego, że woj-
ska a m e ryk a ń s ki e za trzyma ły s i ę nad Ł a­
bą , by wykonać zwrot, zaatakować z boku
si ły Kon iewa i otworzyć drogę na Berlin.
Podobnie 9 Armia gen. Bussego otrzymu-
je rozkaz, by pr zeb i ć s i ę i uniemożliwić
okrąże ni e miasta. Wreszcie zgrupowanie
pancerne SS, pod rozkazami gen. SS
Steinera, w sile stu czołgów i dz i a ł sztur-
mowych, ma zaa takować od pół n ocy i tak-
że uto rować drogę do stolicy.
Ostatnie zrywy
23 kwietnia 1945 r., na południe od stolicy,
nieprzyjacielowi ud a ło się w kontrataku
przerwać front radziecki. Koniew reaguje
natychm iast, p osy ł ając tam znaczne s ił y
5 Armii Radzieckiej i 2 Armii Wojska Pol-
skiego. Równi eż na półn ocy l Armia Woj-
ska Polskiego, wspierana przez lotnictwo,
powstrzymuje kontratak gen. Steinera. Sy-
tuacja nieprzyjaciela pogarsza s i ę z chwili
na chwi lę . 24 kwietnia
1945 r. na południowy
wschód od Berlina
spotykają s i ę: lewe
sk rzyd ł o l Frontu
Białoruskiego Konie-
wa i prawe skrzydło
l Frontu Ukra i ńskie-
Tego dnia
T Hitler w " obcęgach " sprzymierzo-
nych. Plakat radziecki z 1945 r.
(zbiory f. RUlkiewicz)
T Klamra do pasa członka
Hitlerjugend. W beznadziejnej obronie
Berlina Ftihrer nie oszczędzi krwi
dzieci i młodzieży ze swej organizacji.
notuje: "Nasza artyleria
zajmuje nowe pozycje.
Mamy ju ż m a ł o amuni-
cji. Wycie i eksplozje "Or-
ganów Stalina", krzyki ran-
nych, huk silników, terkot
broni maszynowej ... Na uli-
cach trupy kobiet, zabitych
gdy sz ły na poszukiwanie wo-
dy. Rosyjskie czo ł g i , wioząc
piechurów, zb li żaj ą się do lot- piędź ziemi musi być wyrwa na walczące ­ ... Radziecki od-
niska". mu z desperacką e n e rg i ą wrogowi. dział pancerny
Pierścień ob l ęże n i a zaciska s i ę wokół 27 kwietnia rozw i ewaj ą s i ę ostatn ie złu­ w oczekiwaniu na
centrum stolicy. 26 kwietnia blisko 464000 dzenia Hitlera. D z i a ł a ni a niemieckiej rozkaz natarcia w
żo łni e rzy szykuje s i ę do osta- 12 Armii za ł a muj ą s i ę defini- centrum Berlina.
tecznego natarcia. Wspiera ich Pierście" oblęże­ tywnie. 9 Armia, której nie (AKG)
artyleria o niespotykanym za- "ia zaciska się ud a ł o się uniknąć okrążenia ,
gęszcze niu : 650 dz i ał na odcin- wok61 ce"trum. u s i łuj e przedrzeć s i ę w kierun- T Radzieckie
ku jednego kilometra, by do- ku zachodnim, na s t ro n ę Ame- dz i ało przeciw-
szczę tni e z ni szczyć obsza r o długości za- rykanów. Hitler przyjmuje ostatnich gości pancerne w dziel-
ledwie 15 km i szeroko' ci 5 km . z zew n ą trz. Pilotka Hanna Reitsch doko- nicy Kopeniek.
I nt e n syw no ść walk podwaja się , każda nuje prawdziwego wyczynu - udaje s i ę jej (AKG)
1185
 wyl ądować na swym Fieseler-Storch'u na
alei Unter den Linden, przeksz t ałco ­
nej w zaimprowizowany pas startowy.
Bł aga Fiihrera, by od l ec i a ł razem
z n i ą. Hitler odmawia, oz najmuj ąc
o swej ni eo dwoł a ln ej decyzji, by po-
zostać w Berlinie i tutaj u mrzeć.
S ł a n i ający s i ę i wynędzn i a ły, nadal
wywiera na swych rozmówców po-
tężny hipn otyz uj ący wp ływ: tak na
przykład jeden z wyższych oficerów, któ-
ry przygnieciony ni euchronności ą ostatecz-
nej kl ęs ki przybył , by pożegnać s i ę z Hitle-
rem, wychodzi po rozmowie p e ł e n en-
tuzjazmu i bezpodstawnej nadziei...

W dzielnicy rządowej
28 kwietnia 1945 r. rozpoczyna s i ę
szturm dzielnicy rządowej , po łożon ej po-
mi ęd zy Szprewą a k a n a ł e m Landwehr. To
A Radziecki me- właśnie tam z n ajduj ą s i ę najwspanialsze
dal "Za zdobycie budowle - Reichstag, Opera, Ministerstwo
Berlina ". Spraw Wewnęt rznych . Wzmocnione beto-
(zbiory /. Avondet) nowymi płytami , z zamurowanymi okna-
mi i bramami, uzbrojone w liczne uk ryte
~ Już po z akoń ­ pod z i e mi ą cekaemy i d z i a ł a , zamienione lipsę. Tiergarten, s ł y nn y berliński ogród Sytuacja jest wręcz surrealistyczna - cóż
czeniu walk - ruiny są w prawdziwe twierdze. Także Tiergar- zoologiczny, przedstawia tragiczny widok: zn aczą rozkazy, gdy balon, s łu żący do ł ącz­
Kancelarii Rzeszy, ten zosta ł prze kształco ny w oś ro d e k opo- wszęd z i e strwożo n e zwierzęta , przerażo n e n ośc i radiowej, tego ranka zosta ł przebi-
która stała się ru. Barykady t aras uj ą prowadzące do Re- ptaki... W mi eśc i e gromady m i esz k ańców ty, a centrala telefoniczna nie działa?
grobem Hitlera. ichstagu ulice, wi ększe budynki są uforty- piwn ic wypełzają i włóczą s i ę, c hwy t aj ąc W każdym razie w i ę k szość jednostek nie
(zbiory pryw(J/lJe) fikowa ne, a wszystkie sk rzyżowa ni a - s i ę życ i a , sz uk ając dla siebie odrobiny cie- ma innego wyjścia , poza ś mi erc i ą na polu
zaminowane. Całość jest połączona syste- pła i przypadkowego pożywienia. Jednak walki lub poddaniem s i ę ...
... Ostatni ob ro ń­ mem podziemnych przej ść i okopów. Wal- gdy u s t ają bombardowania, Nocą Hitler żegna s i ę. Naj-
cy Rzeszy. ki, które m aj ą unicestwić to ostatnie sie- a grupy a t akuj ących wpad ają do Kaidy dzieli pierw z kobietami- sekretarka-
(AKC) dlisko nazizmu, przeradzają s i ę w apoka- domów i na place, jeszcze więk­ pn,ynosi powai- mi, pi e l ęgni a rk a mi , kucharka-
szy przestrach sieją hor- ne straty w lu- mi, potem wymienia uścisk d ło­
dy tępyc h , pijanych rabu- dziac// . ni z mężczyzn a mi - adiutantami,
siów i gwa łcicieli . "Tam, pozostałymi przy nim u rzędni­
gdzie nie dotarli jeszcze Rosjanie, kami. Rankiem 30 kwietnia przewodniczy
esesmani po l uj ą na dezerte- jeszcze ostatniej naradzie, potem je obiad
rów, wieszając prostych z dwoma najbliższymi sekretarzami. Roz-
żo łni e r zy na rozkaz mło­
dych oficerów o sęp i c h
nvarzach, nie to l e ruj ą ­
cych ani oporu, ani
usprawiedliwienia" .
29 kwietnia 1945 r.
walki toczą si ę o nieca łe
500 m od Kancelarii. Hi-
tler przewodniczy wie-
czornej naradzie. Otrzy-
muje od podw ł a d nyc h
meldunki, wydaje rozka-
zy. Pan III Rzeszy, który
jeszcze tak niedawno prze-
m ieszcza ł ca łe armie na bez-
kresnych równinach Zwi ąz­
ku Radzieckiego, teraz jest
władcą zaledwie kilku kilo-
metrów kwadratowych ruin ...

mowa dotyczy
p ów ... O godz. 15 wraca do swego
apartamentu z Ewą Braun, swą żon ą, któ-
ra z a żywa cyjanek. Op ętany m yś l ą, że po
nieudanym samobójstwie zostanie za-
mkni ęty w klatce i o bwożo ny jak m a łpa po
ulicach Moskwy, rozgryza k apsułkę z tru-
ci z n ą i strzela sobie w gł owę. C i ał a Hitlera
i jego żony zos ta ły polane be n zyn ą i spalo-
ne w leju po pocisku w ogrodzie Kancelarii.
W tej samej chwili żoł n i e rz e radziec-
kiej 150 Dywizji Piechoty z 2 Armii Ude-
rzeniowej, n al eżącej do "frontu" Żukowa,
ruszaj ą do szturmu na Reichstag. Gmach
znajduje s ię pod bliskim ostrzałem 89 ci ęż-
Tego dnia
... "Dojdziemy do Berlina" - głosił ~ Niemiecki żoł­
poprzedni (widoczny na murze) plakat. nierz, który złożył
Obok widnieje napis " doszliśmy! ". broń , na tle pło­
Plakat radziecki z 1945 r. nących ruin
(zbiory prywatne) Reichstagu .
kich dz i a ł kalibru 152 i 203 mm, mimo to (zbiory prywatlJe)
5000 ludzi broni s i ę zajadle. Walki t rwaj ą
aż do wieczora. Wreszcie, krót ko po ... Unierucho-
godz. 22, dwaj żo łni e rze: Mi ch a ł Jegorow miony na berliń ­
i Meliton Kantaria, za ty kaj ą na skiej ulicy nie-
kopule Reichstagu miecki transpor-
czerwon ą fl agę. ter gąsienicowy.
Na pancerzu wi-
Testament doczne jest ozna-
Fuhrera kowanie dywizji
Hitler p ozos t aw ił te- SS Nord/and.
stament polityczny, (zbiory prywatne)
w którym mianuje admi-
rała Dónitza szefem pań­ Na apel Weidlinga ostatnie punkty opo- ... Symboliczne
stwa, a Goebbelsa Kanc- ru s kł ad ają broń . Jedynie kilka jednostek, zatknięcie ra-
lerzem Rzeszy. Dónitz na- jak Dywizja Miincheberg, nadal prowadzi dzieckiej flagi
wiązuj e 30 kwietnia 1945 r. wa lkę w nadziei przedarcia s i ę przez o krą­ na ruinach
kontakt z Rosjanami, pro- że ni e i dotarcia do linii a m eryk a ń skich. Ta Reichstagu.
ponuj ąc im rozpoczęc i e ro- ostatnia bitwa, jeszcze bardziej zaża rta niż (zbiory prywatlJe)
kowa ń pokojowych. Ulega bitwa pod Stalingradem, d ope łnił a kl ęski
niewiarygodnym z łudze ni o m , III Rzeszy. Po mi ęd zy 16 kwietnia a 8 ma- ... Patka na koł­
s p o dziewając s i ę , i ż alianci ja 1945 r. straty Armii Czerwonej na berliń­ nierzu żołnierza
u znaj ą n astę pców Hitlera za skim odcinku frontu wyn iosły 304887 zabi- dywizji SS Nord-
prawowitych sukcesorów wł adzy suweren- tych, rannych i zaginionych. Straty niemiec- land.
nego pań stwa . Obudzony w nocy Stalin za- kie są trud ne do oszacowania. (zbiory /. Avander)
dowala s i ę ośw i a dcze ni e m , iż do p rzyj ęci a
jest jedynie bezwarunkowa kapitulacja, po
czym kł a d z i e s i ę z powrotem. azajutrz
Rosjanie st awi aj ą krop kę nad "i", ponow-
nie pre cyzując, i ż jedynym uprawnieniem
rz ą d u Rzeszy jest bezwarunkowa kapitu-
lacja. Oddz i a ły radzieckie o trzymuj ą naj-
wyraź ni ej szy z rozkazów: " Ko nty nu ować
ostrza ł... Nie b ędz ie w i ęcej rozmów".
1 maja 1945 r. o 18.30 artyleri a po-
nowni e otwiera og i e ń , p oz b aw i aj ąc
m i e s zkań ców bunkra resztek nadziei.
W dwie godziny p óź ni ej Goebbels i jego
żon a p ope łni aj ą samobójstwo, po otruciu
swych sześc i o rga dzieci. 2 maja 1945 r.
o św i ci e gen. Weidling, dowódca garni -
zonu Berlina, poddaje s i ę i podpisuje roz-
kaz kapitulacji, przekazany jego żoł ni e­
rzom przez radzi eckie radiowozy: ,,30
kwietnia o pu śc ił nas Fiihrer, któremu
skł a da li ś my przys i ęgę w i e rn ości . J esteści e
nadal przekonani, że z rozkazu Fiihrera
musicie nadal wa lczyć o Berlin , mimo że
brak c i ęż ki ej broni i amunicj i oraz roz-
wój wypadków czy ni ą t ę bit wę bezcelo-
wą . K aż d a godzina walki p rze dłu ża jedy-
nie straszne cierpienia l udn ośc i Berlina
i naszych rannych. W uzgod nien iu z na-
czelnym dowództwem radzieckim rozka-
zuj ę wam natychmi ast pr zerwać wa l kę " .
1181
28 kwietnia 1945 r. radiostacje alianckie donoszą o kontak- su roz kł a du , którego apogeum ... Żołnierz
s ko n ce ntrowało się wł aś nie USA, któremu
tach, jakie z aliantami nawiązał "najwierniejszy z wiernych" Hi-
w owym ostatnim tygodniu, Armia Czer-
tlerowi - Heinrich Himmler. Rozpoczyna się ostatni akt drama- w obliczu nieuchronnej kl ęsk i . wona zezwo-
tu, w którym zdrada goni zdradę ... 22 kwietnia 1945 r. Hitler oznaj- liła na "zwie-
mił swym wsp ó łp racownik o m dzanie" bun-
i ado mość o propozycji kra, w którym

W
Ostatn ie dni Hitlera w bun- nym kierunku - za k o ń cz e ni a swą d ecyzj ę o pozostaniu
separatystycznego po- krze Kancelarii Rzeszy n a l eżą trwaj ącego 12 lat dąże n ia do w okrążo nym przez Armię Czer- dopełnił się
koju z alianta mi, zł o ­ do naj lepiej udokumentowa- opanowani a Eu ropy. W o kr ą ­ won ą Berlinie. W odpowiedzi na los Hitlera.
żon ej przez Himmlera za pośred- nych okresów jego życ i a . Nie żo n y m Berlinie pr zes tał y s i ę postanowienie Hitlera Reichs- (zbiory prywatne)
nictwem ks i ęc i a mija ani jeden dz i eń , ważyć losy p a ń s tw a. Ka żdy marshall G6ring, który wybra ł
Bernadotte'a, a po- Ostatnie dni Hi- w którym kolej na z ws p ó łpr a c owni ków Hitlera schronienie w Obersalzbergu, ~ Zwłoki
partej oddaniem tlera w blInkrze apokaliptyczna nowi- stara s i ę za pewnić sobie jak naj- wysył a do Kancelarii Rzeszy te- Goebbelsa.
obozów koncentra- Kancelarii Rzes7JI na nie zac h w i a ł aby bardziej k o rzys tn ą p ozycj ę wo- łeg ra m , w którym info rmuje Zastrzelił on
cyjnych pod kontro- należą do najle- w i a r ą w ni e m oż li we bec nieuniknionej konfrontacji Fiihrera o swej gotowośc i na- również swą
lę Czerwonemu piej IIdokllme1lto- ju ż pr zeci eż zwyc i ę ­ z wł a d za mi alianckimi . tychmiastowego obj ęci a propo- żonę i otruł
Krzyżowi , rozw i a ł a wanych okresów stwo. Wi a rą w j a ki eś Opublikowanie przez nie de- nowanej mu sukcesji. "Wiedzia- sześcioro
ostatnie złudze ni a jego życia. cudowne z rzą d ze ni e cyzji Himmlera by ł o ukorono- łe m , że G6ring to świ nia. Wiem swych dzieci.
Hitlera co do całko - losu, które odwróci- waniem ca łego długi ego proce- to j u ż od dawna. Zd e prawował (zbiory prywatne)
witej kontroli nad n ajbli ższy m ł oby bieg wypadków. Wszystko
mu otoczeniem: "Siedzi ał na ław­ rozpoczyna s i ę w nocy z 23 na
ce w pobl iżu centrali telefonicz- 24 kwietnia 1945 r.
nej i b awił s i ę ze szczeniakiem,
kiedy Lorenz p od a ł mu ka rt kę Gorączka ostatnich chwil
z nabazgranym tekstem Ów ostatni tydzi eń w bunkrze
przechwyconej depeszy. Zbl adł , Kancelarii Rzeszy bogaty jest
jego twarz spopielala. Myśl a łem , w wydarzenia dobitn ie świ a d ­
że zemdleje. Szczeniak bezwład­ czące o r oz kł a d z i e , jaki zapa-
nie spadł na podłogę. Idiotyczny n owa ł wś ród n ajwyższyc h wł a dz
zczegó ł , ale jeszcze mam niemieckich. Każdy dz i e ń przy-
w uszach odgł os jego upadku" - nosi n ową " zdrad ę ", nowe roz-
wspomina ł telefonista Kancelarii. kazy, wi od ące ju ż tylko w jed-

1188

Luftwaffe. To jego przykład po-
zwol ił s korumpować nasze wła­
dze. Wiedziałem " - taka jest re-
akcja Hitlera. Natychmiast od-
powiada Goringowi, oskarżając
go o zdradę i darując mu życie
jedynie ze względu na "zasługi
w służbie narodu niemieckiego".
Polecenie podania s i ę do dymi-
sji "ze względu na stan zdrowia"
poparte jest kilkudniowym
aresztowaniem Goringa przez
SS. Hitler nie posunie się jed-
nak do wyeliminowania jedne-
go z najbardziej długoletnich
współpracowników, a wielokrot-
nie praktykowan a przez niego
D Uł S('UłUAR on FOHIUS
Rl lCH SLEITU M,AIlIN 101M ANN
"'v'
IIIfIla pol1thche: 'tu t r. . nt .
Set tle ,
M,ob,U,n, Krr.lt t. tnUn, de. R,1eb a..r,..
IW\lDPMQ ',U4Tle, .1ulhte, JtDd ~
att.r 4nhllt Jałt,.. "r~ •.
"rada" zrezygnowania z pełnio­
nych funkcji pod pretekstem
złego stanu zdrowia ma na celu
utrzymanie społeczeń stwa nie-
mieckiego w przekonaniu, że
najwyższ e wł a dze nadal stano-
wią spójnie dział ający aparat
p aństwowy. Owa gra pozorów
towarzyszyć będzie Hitlerowi do
ostatnich chwil, prz ecząc po-
wszechnie uznanej opinii o utra-
ceniu przez niego zdolno śc i pa-
nowania nad sytuacj ą.
Nie bez znaczenia jest rów-
ni eż to, że wiadomość o dyskre-
dytacji G()ringa dociera do władz mości. Reakcja Hitlera jest już rolę żony. Śmierć dopełni tego A "Żaden
amerykańskich niemal jednocze- nam znana, aczkolwiek i s tni ej ą wszystkiego, czego zmuszo ny z nas nie po-
śnie z propozycją Himmlera za- przypuszczenia, że owe ostatnie był e m s i ę wyrzec, pracując winien wpaść
warcia separatystycznego poko- posuni ęci a Himmlera odbywały w s łużbie mojego narodu". żywy w ręce
ju. Stanowi to niezbity dowód s i ę nie tylko za milczącą zgod ą Testament polityczny Hitle- Rosjan. Nie
rozłamu wś ró d n ajwyższych Fiihrera, a wręcz przy jego apro- ra, napi sany 29 kwietnia chcę nawet,
władz Rzeszy, co sta",:ia naczelne bacie. Nie byłoby to nieprawdo- 1945 r. , mi an uje s p adkob i e rc ą by odnałeźli
dowództwo alianckie przed po- podobne, tym bardziej, że w bun- idei narodowego-socjalizmu moje zwłoki "
kusą ocalenia życia ludzkiego krze Fiihrer nie i n astępcą Fiihrera - mówił Hi-
i wykorzystania s kł adan yc h mu ustaje w wys iłka c h , Istnieją pn,ypusz- admirala Don itza. tler tuź przed
propozycji do zwrócenia się prze- by ud owo dni ć , że czenia, że owe posu- Stanowisko przy- śmiercią do
ciwko Związkowi Radzieckiemu. bynajmniej nie zlo- nięcia Himmlera sz ł ego Kanclerza Bormanna.
Kolejne dni, znaczone tworze- żył broni. Ostatnim odbywały się nie powierzone jest (zbiory prywatne)
niem hipotetycznego nowego tego dowodem jest tylko za milczącą Goebbelsowi ,
rządu pod egidą Himmlera, wy- egzekucja SS Gn/p- zgodą Fiihrera, a kierownictwo ~ Ostatnie
buchn ą skandalem podania jego pen/ii/u'era Her- a wręcz pn,y jego NSDAP - Borman- ujęciekliszo-
propozycj i do publicznej wiado- manna Fegeleina, aprobacie. nowi. Zastanawia we architekta
zatrzymanego pod- pominięcie w tym "Tysiącletniej
czas próby opuszczenia bunkra. t ekśc i e Ribbent ropa i Speera, Rzeszy".
Nie uratuje go ani to, że jego żo­ za to Goringowi i Himmlerowi Dni oblężenia
n ą jest siostra Ewy Braun, Gre- poświęcone są n as t ę puj ące s ł o ­ Berlina wy-
tel, ani to, że nal eży do sztabu ge- wa: "Poza ich brakiem lojalno- pełnione były
neralnego SS. Owa egzekucja ma śc i wobec mnie, Goring i Him- precyzyjnymi
przypomnieć o tym, że Hitler na- mler, podejmując za moimi przygotowa-
dal pozostaje na czele p a ń stwa plecami i wbrew mej woli ne- niami do pa-
i żadne rzeczywi ście niespodzie- gocjacje z wrogiem oraz u s iłu­ tetycznego
wane posuni ęci e jego podwł a d­ j ąc nielegalnie przejąć władzę , zejścia
nych nie ujdzie im bezkarnie. okryli ca ł y naród niemiecki Fiihrera ze
h a ńb ą nie do zmazania". sceny poli-
Niespodziewany tycznej .
związek małżeński ostatnia ceremonia (AKG)
W nocy z 28 na 29 kwietnia Ceremonia samobójstwa pozosta-
1945 r. Hitler p oś lubi a Ewę je już tylko form a lności ą . Poprze- ~ Polityczny
Braun, l ega lizuj ąc tym samym dzi ona samobójstwo lojalnego testament Hi-
wieloletn i związek. Akt ten, po- z lojalnych, Goebbelsa, który po- tlera. Jego
party prywatnym testamentem, ciągnie ze sobą w ś mi e rć ca l ą ro- wykonawcą
zaskakuj e najbliż sze otoczenie dzinę . Zgodnie z os ta tni ą wolą miał być
Hitlera. Idea samobójstwa we Hitlera zwło ki jego i wszystkich, wierny Martin
dwoje, tak droga niemieckiemu którzy mu towarzyszą w dokona- Bormann. Ten
romantyzmowi, znajd uje swój niu tego ostatniego aktu szczegó- jednak znik-
wyraz w ostat nich s łow ac h te- ł owo przygotowanego dramatu, nął bez wie-
91 4 al. f nh i 11ael' ..t_ stamentu : "Zgodnie z wyrażo ­ zos t ają natychmiast spalone na ści pomiędzy
nym przez ni ą pragnieniem, zoranym bombami dziedzińcu 2 a 3 maja
pójdzie ona na ś mi erć wraz ze Kancelarii. Zid entyfik uj ą je eks- 1945 r.
mn ą , wypelniając tym samym perci Armii Czerwonej. (zbiory prywatne)
1189
P A N O R A M A
PAK 43 KALIBER: 88 mm JAGOPANZER ZAŁOGA: 4 osoby
...................... WYMIARY: długość - 6,61 m, ......................... . IV NAPĘD: silnik Maybach HL 120 o mocy 265 KM
Niemieckie działo przeciwpancerne produkowane przez firmę Rheinmetall- dlugo ś ć samej luly - 5,125 m Jagdpanzer IV był "przeciwczołgową" wersją czołgu PzKpfw IV. WYMIARY: dtugo ś ć - 8,58 m, szeroko ś ć - 2,93 m,
Bórsig okazało się, mimo uproszczeń mechanizmu, znakomite - żaden alianc- CIĘŻAR : 4,75 I ÓW "łowca czołgów" znakomicie sprawdził się na froncie, jego wysokość -1 ,96 m
KĄT OSTRZAŁU : od -8· do +40· SZYBKOŚĆ: na drodze - 35 km/godz.
ki czołg w jego zasięgu nie mógł oprzeć się jego pociskom. Jego przydomek wadą okazało się jednak zbyt długie i ciężkie działo, które zbytnio
SZYBKOŚĆ POCZĄTKOWA POCISKU: 1130 m/s ZASIĘG : 214 km
brzmiat: Scheunentor - drzwi stodoły. przenosiło punkt ciężkości pojazdu na przód, obniżając tym
DONOŚNOŚC : 15150 m MASA BOJOWA: 25,8 t
samym jego osiągi w terenie. UZBROJENIE: dz i ało kal. 70 mm oraz
2 karabiny maszynowe MG34 lub MG42 kal. 7,92 mm

~ - ~ ....... ~ ..!I!!. '" '-~-"''-_'::==----~'

. . ~--
5#:;;. ~ .. ~- - - - --------.-.s~\----=-N... . I I
#~ i
," ~4C .f ... ..~ ,I ...........

SCHOrzPANZERWAGEN SdKfz 251 ZAŁOGA: 12 osób ZAŁOGA: 4 osoby

............................................................................................ NAPĘD: silnik Maybach HL 42 o mocy 100 KM
Wozy pancerne SdKfz 251 produkowane były w firmie Hanomag WYMIARY: dtugość kadluba - 5,80 m,
w Hanowerze, ich struktura mechaniczna pochodzita jednak szeroko ś ć - 2,10 m, wysokość - 1,75 m
SZYBKOŚĆ: na drodze - 52,5 km/godz.
z zakładów Biissing-NAG . Były one znakomitą platformą
ZASIĘG : 300 km
dla działań piechoty. Łącznie wyprodukowano 22 różne MASA BOJOWA: 7,8 t
wersje SdKfz 251 . UZBROJENIE: 2 ckm-y lub rakiety 280/300 mm,
lub nawet dziato kal. 75 mm
PANCERZ: od 6 do 14,5 mm
.STURMGESCHOrz
......................................................................................
III Ausf E.
NAPĘD: silnik Maybach o mocy 265 KM
Niemieckie działo samobieżne , łatwiejsze w produkcji i prostsze WYMIARY: długość kadłuba - 6,77 m,
s zerokość - 2,95 m, wysoko ś ć - 2,16 m
w obsłudze niż czołg o ruchomej wieży, było stopniowo ulepsza-
SZYBKOŚĆ: na drodze - 40 km/godz.
ne od 1940 r., kiedy pojawił się pierwszy jego model. Pod koniec
ZASIĘG : 165 km
wojny wiele z nich wzięło udział w walkach. Jednym z ulepszeń
MASA BOJOWA: 23,9 t
było dodanie mu bocznych płyt ochronnych - Schiitzen. UZBROJENIE: działo kal. 75 mm
oraz 2 karabiny maszynowe kal. 7,92 mm

bD...~
A Maj 1945 r. Szturm na Berlin był, zarówno w propagandzie sprzymie- s tr za ł e m
nieprzyjaciela bi e g n ą pod nie-
Żołnierze Wojska rzonych, jak i w pojęciu walczących, symbolem ostatecz- przyjacielskie bloki i o brzucają piwnice
Polskiego na tere- nego ciosu wymierzonego w serce hitlerowskiego reżi­ granatami . Niemieckie maszynki umilkły
nie Niemiec. Dla mu. Samobójcza śmierć Hitlera w podziemiach Kancelarii na zawsze. Kompania naciera dalej. -
uczczenia zwycię­ Rzeszy stanowi ostatni akt tragedii stulecia. W pierwszym szeregu a t a kuj ących znajdu-
stwa, dla "uhoro-
nowania" amery- Sprawozdania z walk żoł­ kwe ntnie p osuw a ł się naprzód. Zas t ę pca
kańskiej konser- nierzy polskich w Berlinie dowódcy kompanii do spraw polityczno-
wy wyciągnięto przez długie lata wypeł­ wychowawczych, chor. G a ł ązka , z ogrom-
baniak spirytusu, niać będą - już po zakończeniu wojny - nym opanowaniem i pośw i ęceni e m dowo-
który służył od- - kolumny pisma "żołnierz Polski". d z ił swym p o d o dd z i a ł e m. Natarcie
działom łączno­ kompanii ogromnie utrudniali ukryci
ściowym do prze- Piechota płk . Maksymczuka, to- w rozwalinach domów niemieccy snajpe-
mywania mie- cząc uporczywe i zac i ę t e walki rzy. Szeregowy Szmogul zao b s e rwowa ł
dzianych styków o k ażd ą u l icę , dom i pi ę tro , posuw a ł a s i ę okno w jednej z ka mienic, z którego snaj-
w radiostacjach. " naprzód, zb liżaj ąc s i ę coraz bardziej perzy razili n aszą p i ech o tę. Szmogul wcho-
stale
"Badanie zawar- do b e r liń s ki ego metra. Nieprzyjaciel sil- dzi na poddasze prze ciw l egł ego budynku
tości" owego ba- nym ogniem z m oź d z i e rzy , i dwoma celnymi s trza ł a mi
niaka w czasie broni maszynowej i snajper- Szeregowy Sznwgul kł a dz i e trupem nieprzyjaciel-
wojny groziło po skiej u s ił ow a ł przesz kod z i ć zaobserwował okno skich snajperów. Kompania
prostu rozstrzela- w szybkim posuwaniu s i ę ata- wjednej z kamienic. w dalszym c i ąg u posuwa s i ę
niem, niezwykła kuj ącyc h Kośc iu sz k o wców. naprzód. Os i ąg n ąwszy skrzy-
doniosłość chwili W walkach tych jeszcze raz zabłys ł o boha- żow a ni e ulic, za trzy m a ł a s i ę przed hura-
sprawiła jednak, terstwo i duch walki naszych ofice rów, ganowym ogniem niemieckich erkae mów
iż na tę okazję podoficerów i żo łni e rzy . i cekaemów, s trze l aj ącyc h z piwnic do-
uchylono ów bez- Batalion mjr. Zwi e rza ń s ki ego, zdoby- mów. Szeregowy Giedrowicz i kapral
względny zakaz. waj ąc blok za blokiem, ni szczył pojedyn- Lewczaszyn, nie zważaj ąc na grożące im
1[01. f. Rybicki) cze punkty oporu nieprzyjaciela i konse- ni ebezpi ecze ń stwo, pod najsilniejszym ob-

1192
 Świadkowie mówią

j ą się strzelec Krasowski i strzelec Buczak,

którzy z ni esłych a n ą d ete rmin acj ą rzu caj ą
s i ę zawsze w najgorszy wir walki. [... ]
W czasie natarcia batalionu, w tyle za
naszymi oddziałami wstał a na pozór opusz-
czona fabryka, z której Niemcy nieoczeki-
wanie otworzyli ogień . Chorąży Kazimierz
Wróblewski błyskawicznie rzuca do jej wnę­
trza kilk a n aści e butelek za pa l aj ących . Za
chwi l ę fabryka staje w płomi e ni ach . M a ł a
garstka fryców zdołał a uciec, reszta spło nę­
ł a . Im bli żej metra, tym opór nieprzyjaciela
s tawa ł s i ę silniejszy, jedn a kże piechota mjr.
Zw i erza ń s ki ego nieuchronnie zbli ża ł a s i ę
ku wyt kni ę t e mu celowi. Wej ści e do metra
osłani a ł potężny mur z otworami strzelni-
czymi dla ceka-
emów. Dostępu bro-
n i ły dwa Tygrysy,
z i ej ą ce raz po raz
w stronę atakuj ących
żołn i erzy. [... ]
Pierwszymi, któ-
rzy wdarli s i ę do ~ W skład Frontu Białoru­ ... Jeden z pol-
metra, byli dowód- ~ skiego, który dotarł do skich czołgów na
ca kompani i strze- Berlina wchodziły 1 i 2 Ar- ulicach Berlina -
leckiej płk Andrzej mia Wojska Polskiego, czyli łącznie "Iend lease'owy "
Iwanow i jego za- około 185000 żołnierzy. Żaden z nich Sherman produk-
stępca do spraw po- nie zapomni ostatnich chwil II wojny. cji amerykań­
lityczno-wychowaw- skiej,
czych, c h o r ą ży Kazi mierz Wojtas. Za Bateria 122 mm ppor. Waelberga Dochodzi godzina 19. J es teś my (zbiory prywatne)
bohaterskimi oficerami run ę li a k tyw i ści ogniem na wprost s kru szy ł a nieprzyja- na p rzedmieściu Berlina - Char-
kompanii: kapral St a n i s ł aw Nowicki, ka- c i e l s k ą os ł o nę i un ie ru ch o m i ł a oby- lottenburg, Frank1instrasse. Nie- ... Zdobycie sto-
pral Stani ł aw Wojtas, szeregowy W ł a dy­ dwa cw ł gi . U wej śc i a do metra le- opodal luksusowej willi jakie- licy Rzeszy było
sł aw Lapin i inni. ża ł y stosy łu se k gilz go ś b e r li ń s kiego bogacza poniekąd ukoro-
Mur osł a n i aj ący wej śc i e do metra i nie- z wystrzelonej amunicji. za in sta l owa ł s i ę sztab 3 puł­ nowaniem mili-
mieckie Tygrysy wyl eci a ły w powietrze. Zaw i ąza ł s i ę mor- ku piechoty, do którego przydzie- tarnej kariery
de rczy bój w podzie- lono dwie baterie 1 prze- marszałka ZSRR
miach metra. Roz- ciwlotniczego, Mamy Gieorgija
e ntu zj az mowa ni posuwać s ię w kierun- Żukowa .
Kośc iu sz kowcy zasy- ku Englischestrasse (zbiory prywatne)
pali s t ł o czo n yc h fryców i Tiergartenbahnhof,
wśc i ek łym ogniem z broni ma- D z i ś przerzucono ... "Naprzód,
szynowej i automatycznej. 3 pułk piechoty z re- zwycięstwo jest
Niemcy nie wytrzymali naporu jonu jego dzi a ł a ni a bliskie" - plakat
naszej piechoty. Straciwszy na przed m i eście Ber- radziecki
ok. 120 zabitych i ponad lina. Przerzucono po- z 1945 r.
200 rannych, dowództwo śpi eszni e samochoda- (zbiory prywatne)
ca łego odcinka metra zł o - mi, bo 1 Dywizja ~
żył o broń i podd a ło s i ę do Piechoty ma wzi ąć udzi ał ... 1 maja
niewoli . Batalion Zw i e rza ń­ w szturmie. Wł aś ni e za- 1945 r, radziecki
skiego wzi ą ł do niewoli ponad czyna s i ę akcja, Grupy fotograf l icha-
450 j e ń ców , w tej liczbie jedne- szturmowe, wzmocnione now upamiętnił
go pu ł k ownik a , 3 majorów bronią m aszynową i lekki- uwolnienie belgij-
i 32 oficerów. mi dz i a łk a mi przeciwpan- skiego więżnia
Zadanie bojowe, postawione cernymi, za puszczaj ą s i ę z berlińskiego
batalionowi, zos t a ł o z ch w il ą wy- w u łice willowej dzielnicy. więzienia Gesta-
konane. Be rliń ski e metro J J Do k ażdej grupy jest przy- po przez żołnierzy
zdobyte. •• dzielony saper. Posuwamy Armii Czerwonej.
.. Żolnierz Polski" nr 16/17 1946 s i ę powoli, p rze trząsaj ąc (AKG)

1193
 za ukrytym wrogiem. Dowódca pododdzia-
łu wydaje cichym głosem dyspozycje. Sape-
rzy id ą naprzód sprawdzić, czy w ogródku
nie ma min. Następnie, kryci silnym ogniem
cekaemów, przeskakujemy w podwórko.
Nasi zwiadowcy dobrali się do willi. Słychać
głośne wybuchy granatów ręcznych. Po
chwili przez główne wejście wybiega grupka
przerażonych szkopów. Pierwszy z nich
w podniesionych rękach trzyma białą szma-
tę - obecnie narodowy sztandar szkopski.
Dom zajęty. Ale już z następnego wita nas
silny ogień karabinowy i wybuchy. Trzeba
zdobywać go w taki sam sposób jak po-
przedni. I tak posuwamy się powoli aż do
zmroku. Już po ciemku dostajemy wiado-
mość , że pułk dotarł skrzydłem do Engli-
schestrasse. [... l
kolejno wszystkie domki. Samochód zosta- Jesteśmy już prawie u kresu s ił , gdy z ja-
wi l iśmy w sztabie pułku. Trzeba niestety kiejś na wpół rozwalonej bramy wynurza
chwilowo skończyć z czynnościami reporte- się posterunek w hełmie i pstrej pł achcie
ra. W każdej chwili mogą wyskoczyć Niem- namiotowej . To tu. Kilkunastu żołnierzy
cy, a wtedy każda strzelająca lufa decyduje pomaga nam w przetransportowaniu dzia-
o powodzeniu akcji. Jesteśmy tylko żołnie­ ła na podwórko. Grupa szturmowa doma-
rzami. Potem, gdy powrócimy ga się rozwalenia niemieckie-
do redakcj i, będz i emy mogli KlIle zac7.Ynają go bunkra ryglującego ulicę .
opisać w gazecie nasze wraże ­ bębnić w tarczę Porucznik, dowódca odcinka,
nia, ubrać je w formę literac- dzia/ajak deszcz. m ac haj ąc rękami stara s i ę
ką , wywlec -jak się wyraża mój przekrzyczeć huk strzałów
kolega por. Balcerak - "psychologiczną pod- i wyt ł umaczyć nam, gdzie ten bunkier.
szewkę". Teraz nie ma na to czasu. Z jakie- Zreszt ą po chwili sami już dokładnie wie-
goś domu pada długa seria karabinu maszy- my, bo kule zaczynają bębnić w tarczę dzia- natów lotniczych sy pi ą się na g łowy. Tu .... Maj 1945 r.
nowego. Seria ta wyzwala dokoła nas piekło. ła jak deszcz. Deleguj ą nas - koresponden- i ówdzie rozlegaj ą się jęki rannych. Od nas Żołnie rz Wp, foto-
Pociski krzyżują się ze świstem i buczeniem. tów - do trzymania przy ziemi stanin dzi a ła . jakoś nikt. graf-amator Józef
Leci tynk, lecą szyby. Grupy szturmowe szu- - Ta ciemna masa do niczego innego s i ę - Cholerny nietoperz - klnie plutono- Rybicki (pierwszy
kają osłony pod ściana - nie nadaje - tłumaczy p ó łgłosem plutono- wy lwów. z lewej) na tle
mi. Rozg l ądamy się wy Lwów kapralowi Grubnerowi. Siedząc na skrzynkach z a municj ą, jemy Bramy Branden-
Jesteś my skruszeni i zawstydzeni wł a­ spóźnion ą kolację: a meryk ańsk ie konser- burskiej po za-
sną ignorancją w dziedzinie artylerii prze- wy, rosyjskie suchary wojskowe, niemiecką ko ńczeniu walk.
ciwpancernej. Wi ęc przyciskamy te sta- czeko l adę, fra ncuski koniak. (zbiory f. Rybicki)
niny do ziemi, a za każdym razem, gdy - Jutro 1 maja, to iść trzeba międzyna­
dz i ało strzela, głowy lataj ą nam na rodowo - stwierdza por. Ob ertyński . [... l .... Nawet fana-
wszystkie strony, nie przyzwyczajo- tyzm żołnierzy
ne uszy pękają od huku, a mięśni e Wafle n SS (w tym
od wysiłku , gdy staramy się na próż­ także zagranicz-
no pohamować dzikie skoki odrzu- nych ochotników -
cającego działa. Wreszcie bunkier n.p. Francuzów
rozbity i ryczymy wszyscy dziko, za- z dywizji "Charle-
chwyceni sukcesem. Piechurzy ściska­ magne") nie był
ją nam ręce. Droga dla nich otwarta. w stanie odwrócić
Ca ł ą resztę nocy strzelamy w kierunku biegu wydarzeń .
niemieckiego ognia. Kapral Grubner za-
obserwowa ł , a raczej dosłyszał (skroś ja-
zgotu broni automatycznej) niemiecki sa- .... Nieliczni cy-
molot. wile, którzy pozo-
Szkop lata gdzieś dalej woko- stali w Berlinie,
licy Tiergartenu i zrzuca na pewno próbują prze-
pos i łki. Wkrótce jednak potem s ł y­ tr w ać , lawirując
szymy nad głowam i pomruk, po czym w śr ód pocisków.
ca ł e skrzynki przeciwpiechotnych gra- (AKG)

Jest godzina 12. Szturmujemy Tier-
garten. Nad Berlinem unoszą s i ę kł ę by
dymu i kurzu. Poszczegó lne wystrzały
i wybuchy z l ewają s i ę w jeden pot ęż ny
grzmot, od którego trz ęs ie s i ę ziemia.
Walą s i ę w gruzy wielkie kamienice tra-
fione pociskami dział . Szkopy bronią się
zaciekle. Nie darmo Goebbels obiecywał
jeszcze wczoraj posiłki.
Na zdobywanych przez nas ulicach
w i dn i ej ą wymalowane wapnem napisy:
"Treue dem Fiihrer" - "Wir siegen
doch! " Obok tych sloganów niemieckiej
propagandy żołnierska ręka nakreśliła
koś l awy mi ku lfonami takie słowa: "Tu
wa l czył polski żołnierz " , i obok "Hitler
rządził św iatem - lecz los przez J J
Polaków dał mu w nos! " ••
Robert D. Murphy, miano-
wany w sierpniu 1959 r.
podsekretarzem stanu
w ministerstwie spraw zagranicznych,
mial zwieńczyć swą karierę, towarzy-
sząc prezydentowi Eisenhowerowi ja-
ko doradca specjalny w jego podróży
dyplomatycznej do jedenastu krajów.
Czy należało zająć Berlin? Sprawa
była takiej wagi skali międzynaro­
dowej, że żaden dowódca annii nie miałby
"
ochoty jej rozstrzygać. foniewai rząd mil-
czał, odpowiedzi~ decyzję spadła
na szefa sztabu amerykamfdego, gen. Mar-
shalla i głównodowodZącego działaniami
wojennymi, gen. EisenJ{oWera. UOID0\1/1eą
dzialność tę przyjęli, lIC jednak Berlin
z perspektywy wyłą wojskowej.
Świadkowie mówią
Z punktu widzenia strategii ich decy-
zja jest w pełni uzasadniona. Miała mia-
nowicie tę za łetę, że oszczędzała życie
znacznej liczby ameryka ń skich żołnie­
rzy. Według szacunków kwatery głów­
nej, przy zdobywaniu stoł icy wojsko
ryzykowało straty od dzi esi ęci u do
stu tysięcy ludzi. Fakt, że szacunki
te były mocno przesadzone, w niczym
nie zmienia istoty rzeczy. Ponieważ Berłin
zn ajdowa ł się w samym centrum strefy za-
rezerwowanej dla Rosjan, wojska brytyj-
skie i amerykańskie mus i ałyby go opuścić
prawie natychmiast po zdobyciu. Kwate-
ra G łówna skierowała więc swe wojska na
Lipsk, pozostawi ając Berlin Armii Czerwo-
nej. Jakie miały być tego skutki, nikt wów-
czas nie przew idywa ł. [... l ... Radziecki or-
Gdy z przecieków dowiedziano s ię der "Za Zasługi
o szczegółach planu Morgenthaua, posłu­ Wojenne".
żył a s ię nimi nazistowska propaganda, (zbiory f. Avandet)
a form uła "bezwarunkowej kapitulacji" sta-
ł a się wodą na jej młyn. Dniem i nocą radio .... 2 maja 1945 r.
powt a rzało Niemcom, że taka kapitułacja Walki uliczne uci-
sprowadziłaby ich do roli n ędznych pod- chły. Spokój zapa-
danych. Rosjanie i Brytyjczycy zdali sobie nował na słynnej
sprawę, że takie potraktowanie problemu berlińskiej alei
przedłużyłoby tylko wojn ę. Eisenhower Unter den linden.
przyc h y lił s i ę do ich zdania. Wówczas, Do bezwarunko-
w sztabie generalnym, Brytyjczycy i Ame- wej kapitulacji ca-
rykanie prześcigali si ę w pomysłach , by zna- łości sił III Rzeszy
leźć formułę "bezwarunkowej kapitulacji, pozostało zaled-
zawierającej jednak pewne warunki". Ta- wie kilka dni...
kie absurdy przypomin a ły mi sposób, wja-
ki pertraktowa liś my z Włochami . [... l
Nadszedł wreszcie 1 maja - dzień śmier­ T Po zakończe­
ci Hitlera. Koniec był bliski. Żołnierze niu walk. Wznie-
Wehrmachtu zdawali sobie sprawę, z jakim cone pociskami
ok ru cieństwem traktowani byli podczas pożary zżerać
wojny Słowianie, za leżało im więc, by nie będą opustoszałe
dostać się w ręce Rosjan, Polaków, Jugo- budynki stolicy
słowian czy Czechów. Eisenhowerowi wy- Rzeszy jeszcze
wyciągnąć rękę, by wziąć przez wiele dłu­
Niemców, którzy wal- gich dni.
rosyjskim . Zrezygnował (AKG)
instrukcji KO()Se1/elt;il:.nle
mogloby powięk-
Postacie
Martin Borl11ann
rodził się w Halberstadt w rodzinie
U urzędniczej. Całą młodość spędził
w środowisku nacjonalistycznym. Na
ukształtowanie jego osobowości niemały
wpływ wywarły kontakty z mło­
dymi rasistami, antydemokrata- Podczas końcowych
mi i nacjonalistami, którzy nigdy walk w Berlinie zagi- nego, że po ucieczce Hessa do
nie pogodzili się z klęską Nie- nqł l lllb 2 maja
miec, zrzucając odpowiedzial- 1945 rokII.
ność za nią na Żydów i marksi-
stów. Ów wieloletni członek meklemburskiego
" Stowarzyszenia przeciw dominacji żydow­
skiej" rozpoczyna swą karierę polityczną
w NSDAP w 1927 roku. Uprzednio - jako dzie-
więtnastolatek - należał już do nacjonalistycz-
nych oddziałów ochotniczych (Freikorps) ,
a w 1924 roku wziął udział w politycznym
" mordzie kapturowym", za co został skazany.
W 1929 roku ożenił się z Gerdą Buch, córką
emerytowanego majora, który w 1923 roku ,
pod patronatem Juliusza Streichera, jednego
z najbardziej okrutnych i najzacieklejszych
antysemitów w NSDAp, dowodził akcjami na-
zistów we Frankonii.
Na drodze awansów
W 1933 roku Rudolf Hess uczynił Bormanna
szefem swego sztabu. Jego skrupulatność
w sprawowaniu pieczy nad najbardziej nie-
wdzięcznymi czynnościami administracyjny-
(1900-1945?)
mi zaskarbiła mu zaufanie Hitlera. Od 1937 ro-
ku wchodzić będzie w skład ścisłego elitar-
nego kręgu najbliższych współpracowników
Fiihrera, a wywierając na niego duży wpływ,
wzbudzać będzie zazdrość sa-
mego Goebbelsa. Nic więc dziw-
Wielkiej Brytanii w 1941 roku
obejmie po nim stanowisko sze-
fa Kancelarii NSDAP. W miarę
upływu lat jego wpływ na Hitlera będzie co-
raz silniejszy, zwłaszcza po zamachu z 20 lip-
ca 1944 roku. W ten sposób, dyskretnie, Bor-
mann stanie się "okiem i uchem" Hitlera.
Koncepcja świata
Bormann chciał całkowicie przekształcić spo-
łeczeństwo niemieckie. Od 1938 roku dążył
do upowszechnienia ideologii narodowe-
go-socjalizmu, która miała doprowadzić do
eliminacji Żydów, potem Słowian i wyznaw-
ców religii chrześcijańskiej, w związku z czym
już w 1936 roku atakował Kościół . Wprowa-
dzeniem wyznania "Gottglaubig" (wyznawców Hitler wyznaczył go też na wykonawcę swe-
Boga), w rzeczywistości ateistów, chciał do- go testamentu. Podczas końcowych walk
konać dechrystianizacji Rzeszy. w Berlinie zaginął 1 lub 2 maja 1945 roku. Był
Pod koniec wojny zaczął w tajemnicy, na- zaocznie sądzony przez Międzynarodowy Try-
wet przed Hitlerem, szukać (bezskutecznie) bunał Wojskowy w Norymberdze i skazany na
sposobu na porozumienie ze Związk i em Ra- śmierć przez powieszenie za łamanie praw wo-
dzieckim. jennych, ustanowionych w Hadze i określonych
w konwencji genewskiej, oraz za zbrodnie prze-
ciw ludzkości : za ludobójstwo, głównie za wy-
niszczanie Żydów, wprowadzanie w krajach
okupowanych przymusowych robót, deportację
i wyzysk ludności. Jako sekretarz partii był
współodpowiedzialny za wszystkie poczyna-
nia Hitlera. Wyrok, wydany zaocznie, nie został
<0lIl Martin Bor- do dziś wykonany, ponieważ Bormanna nie
mann jako szef udało się jeszcze odnależć . Na temat jego lo-
sztabu ówczesne- sów co jakiś czas pojawia się kolejna sensa-
go " zastępcy Hi- cyjna informacja, jak ta, że jakoby pod zmie-
tlera" - Rudolfa nionym nazwiskiem przebywał po zakończeniu
Hessa. Po uciecz- wojny przez 44 lata w małej wiosce w Anglii,
ce Hessa do Wiel- trzymany tam na żądanie Churchilla, który miał
kiej Brytanii, to mu darować życie w zamian za informacje
właśnie Bormann
o miejscach zdeponowania niemieckiego złota.
wymyślił teorię , że
Inna wersja mówi, że przebywał w Ameryce Ła­
Hess " zwariował"
cińskiej , jeszcze inna - że żył w ZSRR i praco-
i namówił Hitlera,
wał dla KGB, a jeszcze inna, że w latach sześć­
by włączył to
dziesiątych , w okolicach Tiergarten w Berlinie
określenie do ofi-
cjalnego komuni- znaleziono i zidentyfikowano jego szczątki . Da-
katu wydanego tę śmierci , jeśli któraś z wersji znajdzie kiedy-
w tej sprawie. kolwiek potwierdzenie, należałoby przesunąć
(AKC) więc nawet na 1989 rok lub póżniej.
Ludność Rzeszy miała
rzeczywiste powody, by w gruzach miasta i spalone wsie ... .... Początek 1945 r. Kolumna
obawiać się wkraczającej Armii Czerwonej. Dla żoł­ Odwetem za przelaną krew jest prze- uciekinierów opuszcza niemiec-
nierzy radzieckich każdy Niemiec był hitlerowcem, lanie krwi. Trudno byłoby przecież kie miasteczko w Prusach
a każde mienie - potencjalnym łupem wojennym ... wśród żołnierzy radzieckich znaleźć Wschodnich. Oddziały radzieckie
choć jednego, kto nie miałby do ure- mogą pojawić się tu lada minuta.
iemcy nie są ludźmi . dzieckiego człowieka i zhańbi ra- gulowania własnych porachunków Wozy drabiniaste i taczki wiozą

" N W chwili obecnej słowo dziecką kobietę . Jeżeli już zabiłe ś

"niemiecki" brzmi jak jednego Niemca, zabij jeszcze jedne-
obelga. Samo jego brzmienie odbez- go - na ma dla nas nic radośniejsze­
z Niemcami.

Panika I masakry
dobytek uchodzących.
(AKG)

piecza broń. Nie będziemy dyskuto- go ponad niemieckie zwłoki. Nie licz 20 października 1944 L , wchwili, gdy T Strach przed nadciągającyn
wać . Nie wykonamy naj mniejszego dni, nie licz kilometrów. Licz tylko wojska Armii Czerwonej zbliżają się "Iwanem", nieustannie podsycany
ruchu . Będziemy zabijać . Jeżeli jedno: ilość zabitych przez Ciebie do granic Prus Wschodnich, tłumy przez goebbelsowską propagan-
w ciągu dnia nie zabiłeś choćby jed- Niemców. Zabij Niemca. O to prosi niemieckich osadników przesiedlo- dę , przyczynił się do masowego
nego Niemca, możesz dzień uznać cię twa stara matka. Zabij Niemca! nych w 1939 L na tereny należące do zasilania szeregów niemieckiego
za stracony. Jeżeli sądzisz, że może O to błagają twoje dzieci . Zabij Polski oraz - po 1941 L - na teren Li- "pospolitego ruszenia".
c ię ktoś w tym zastą- Niemca! - krzyczą twa twy uciekają w stronę Vaterlandu . (AKG)
pić, znaczy, że nie po- JeżelijllŻ zabiłeśjed­ ziemia i twoja ojczy-
ją łeś niebezpieczeń­ nego Niemca, zabij zna. Nie przeocz niko-
stwa. Jeżeli nie jeszcze jednego. go. Nie zawahaj się!
zabijesz Niemca, Nie- Zabijaj! Zabijaj! Zabi-
miec zabije Ciebie. Zaaresztuje jaj!" Ten ociekający krwią tekst liii
twych bliskich i w swych przeklętych Erenburga, prawdziwe wezwanie do
iemczech będzie poddawał ich naj- mordu, opublikowany jest przez
okrutniejszym torturom. Jeżeli nie "Izwiestię" i rozpowszechniany w po-
możesz zabić go ku l ą , przebij bagne- staci ulotek wśród żołn i erzy Armii
tem. J e żeli w twoim sektorze panuje Czerwonej. Dla obywateli Związku
spokój i nie ma walk, zabij go przed Radzieckiego nadszedł czas zemsty
ich rozp?częciem. Jeżeli pozostawisz za miliony zabitych na froncie, za mi-
iemca przy życiu , powiesi on ra- liony zmasakrowanych, za leżące

1191
~ Lato 1945 r. Kolumny cywilów
opuszczają Berlin. Wojna wpraw-
dzie już się skończyła , marsz
w nieznane i niepewność jutra
jeszcze nie.
(AKG)

T Maj 1945 r. Radzieckie czołgi

w centrum Berlina. Ludność cy-
wilna obserwuje z niepokojem no-
wą rzeczywistość.
(AKG)

T Początek 1945 r. Niemiecki

fotograf A. Less utrwalił na kliszy
niemieckich uciekinierów z Prus
Wschodnich.
(AKG)
Dziwi, że po przejściu granicy po-
wstrzymują swą u ciecz k ę, jakby łu­
dzili s i ę , że samo jej przekroczenie
udziela już im wystarczającego schro-
nienia przed radzieckimi czołgami.
Nazajutrz pierwsze czołgi radzieckiej
2 Armii Gwardii, podczas rekonesan-
su na terytorium niemieckim wzdłuż
drogi od Gołd api do Nemmensdorfu,
n atrafiaj ą na kolumnę uciekinierów.
Zgin ą oni pod gąsienicami radziec-
kich czołgów. Nemmensdorf zosta-
nie spacyfikowany.
W kilka dni po masakrze oczom
Niemców, którzy powrócą na to miej- ści a, stal wóz drabiniasty. Przybito do lęt a ze strzaskanymi czaszkami. Ma ono wybór między obroną do
sce, ukaże się obraz nie do zniesienia: niego cztery nagie kobiety. Na każ­ Wszystkie kobiety, a także dziewczyn- ostatniej kropli krwi a skazaniem się
"Wszystkie pojazdy, bez wyjątku, by- dym skrzydle drzwi wisiała ukrzyżo­ ki wwieku 8-12 lat nosiły na ciele śla­ na bestialską eksterminację przez
ły całkowicie zniszczone gąsienicami wana kobieta. W całej okolicy naliczy- dy gwałtu. Nie oszczędzono nawet wkraczające do Rzeszy oddziały ra-
czołgów. Ich wraki wala- li śmy 72 kobiety, kilkoro niewidomej staruszki" - relacjonował dzieckie. Wyjaśnia to w konferencji
ły s ię na poboczach dróg Goebbels powoluje dzieci i starszego męż­ Kart Potrek, szef brygady Volksstwmu prasowej: "Nawet gdyby było nie-
i w przydrożnych rowach. międzynarodową czyznę zabitych w ten stacjonuj ącej w K6nigsbergu (Królew- prawdą , że Iwan Iwanowicz zabija,
Nie napotkali śmy ucieki- komisję· sposób. Widać było , że cu), którego relacja została potwier- grabi i gwałci, i tak naj istotniejsze
nierów. U wyjścia ze wsi, torturowano ich w be- dzona podczas Procesu Norymberskie- jest wmówić narodowi niemieckie-
od głównej drogi odchodzi ścieżka stialski sposób, z wyjątkiem kilkorga, go przez gen. Dethleffsena. mu, że jeśli wpadnie wjego łapy, cze-
wiodąca do okolicznych gospodarstw. których zastrzelono kulą w tył głowy. ka go okrutny los. Musimy podtrzy-
W pierwszym z nich, u samego wej- Wśród zabitych były nawet niemow- propagandowe "spieniężenie" mać to prze świa dczenie , aż do
zbrodni radzieckich
W odpowiedzi na ten akt bestialstwa
minister propagandy Goebbels za-
rządza ś ledztwo i powołuje między­
narodową komisję, której towarzy-
szą dziennikarze z pań stw
neutralnych: Szwecji i Szwajcarii. Po-
twierdzi ona okrucieństwo masakry
dokonanej przez Armię Czerwoną ,
a wiadomość o niej rozpowszechnio-
na zostanie w całej prasie niemiec-
kiej . Politykę Goebbelsa nie jest
trudno rozszyfrować : przedstawiając
Armię Czerwoną jako hordę rozbe-
stwionej dziczy stawia społeczeństwo
niemieckie w sytuacji bez wyjścia.
 Życie codzienne

~ Berlin 1945 r. Gdy zakończyły

się zmagania, dla żołnierzy ra-
dzieckich nadszedł czas groma-
dzenia trofeów wojennych.
(zbiory prywatne)

... Październik 1944 r., Nem-

mersdorf, Prusy Wschodnie. Nie-
mieccy cywile, których dosięgł
bestialski gniew radzieckiej 2 Ar-
mii Gwardii.
(AKG)
miliony uciekinierów, co paraliżuje
i tak już nadwerężon e szlaki komuni-
kacyjne, a zarazem wzmaga chaos.
Psychoza strachu ogarnia całą Rze- czyn a gigantyczną operację, mającą morsk ą dotarło na zbawczy Zachód
szę. Co prawda tym razem propa- na celu ratowanie milionów obywa- 2204477 osób z Kurlandii, Prus
ganda niemiecka nie kłamie. Żołnie­ teli Rzeszy - żołnierzy i cywilów, któ- Wschodnich, a później także z Pomo-
rze Armii Czerwonej nie maj ą rym droga odwrotu odc i ęta została rza i częściowo z Meklemburgii.
żadnych względów dla Niemców. przez posuwającą s i ę naprzód Armię Transporty te odbywały się wśród nie-
Kobiety są " zdobycz ą żołn i erską ", Czerwoną. Admirał D6nitz pisze ustających walk z alianckimi i radziec-
całe rodziny giną, palone żywcem w swych wspomnieniach: "W rejonie kimi samolotami, radzieckimi okrę­
w swych domostwach. Dni, jakie na- B ałtyku odwrót żołnierzy i uciekinie- tarni podwodnymi i ścigaczami, często
stępują po opanowaniu jakiegokol- rów zależał całkowici e od morskich na zaminowanych szlakach. Straszli-
wiek miasta znaczone są tak wielkim transportów Kriegsmarine. Droga lą­ wymi katastrofami były tu zatonięcia
rozpasaniem żołnierzy radzieckich, dowa była już dla nich bowiem zablo- statków transportowych". Istotnie,
że niejednokrotnie oficerowie zmu- kowana przez Rosjan. W dniach mię­ ewakuacji towarzyszy niejedna trage-
szeni są je ukrócać , by jednostki nie dzy 23 stycznia a 8 maja 1945 r. drogą dia. 30 stycznia 1945 r. z portu w Go-
straciły swej zdolności bojowej.

Na zachód I
Masowa fala ucieczek rozpoczyna się
momentu, gdy b ę dziemy pewni, że zimą 1944 r. Około ośmiu milionów
każdy, bez wyjątku, Niemiec będzie osób - kobiet, dzieci, starców usiłuje
wolał zgi n ąć z bronią w ręku niż od- u ciekać przed ofensywą radziecką
dać się w ręce wroga ze wschodu". w kierunku zachodnich prowincji
Owa usilna propaganda Rzeszy. Niekończące się
ma jednak i drugą stro- Tym razem propa- kolumny uciekinierów
nę medalu. Niewątpli­ ganda niemiecka do złudzenia przypomi-
wie wzmaga bojowość nie kłamie. n ają te, które tarasowa-
żołnierzy, którzy walczą ły polskie i francuskie
już nie w imię idei, nie dla Fiihrera, drogi podczas Blitzkriegu. Rozmiary
a w obronie własnej i swych bliskich. tego exodusu trudne są do oszacowa-
Z drugiej strony rzuca ona na drogi nia, tym bardziej, że wielu spośród
wybierających ucieczkę ginie pod
ogniem samolotów czy pod gąsi en i­
cami czołgów. Liczba ofiar szacowa-
najest na 500 000-2000 OOO! Ci, któ-
rym uda się uniknąć ś mierci na
drogach, usiłują zna l eźć schronienie
w przeludnionych miastach bombar-
dowanych przez alianckie lotnictwo.
Najlepszym tego przykładem Dre-
zno, w którym podczas bombardo-
wania alianckiego znajduje się po-
nad 400000 uciekinierów.
Dla innych jedynym wyjściem z sy-
tuacji jest obranie morskiej drogi ewa-
kuacji. Od pierwszych mie s ięcy
1945 r. niemiecka marynarka rozpo-

1199
W telegraficznym skrócie
Depesza do głównodowodzącego
Armii Czerwonej, Marszałka
Związku Radzieckiego Józefa Sta-
lina: 23 lutego 1945 r., w dniu
święta Armii Czerwonej ludność
miasta Lublina, zgromadzona na
uroczystej akademii poświęconej
wielkiej rocznicy i epokowym czy-
nom zwycięskiej Armii Czerwonej,
przesyła Wam, Panie Marszałku,
najgorętsze pozdrowienia. My, Po-
lacy nie zapomnimy nigdy tego
okresu historii naszego narodu,
kiedy zwycięska Armia Czerwona
pod Waszym genialnym dowódz-
twem rozgromiła brutalnego na-
jeźdźcę niemieckiego i uwolniła
nasz kraj od straszliwej niewo-
li. [... j NIECH ŻYJE WÓDZ ARMII
CZERWONEJ MARSZAŁEK
ZWIĄZKU RADZIECKIEGO JÓZEF
STALIN! NIECH ŻYJE WIECZNY
SOJUSZ I PRZYJAŻŃ ZWIĄZKU
RADZIECKIEGO I RZECZY-
POSPOLITEJ POLSKIEJ!
..Gazela Lubelska ", 24 111 945 r.
M::f.9.Wl<;:;Ę ....................... .
Na Berlin!!! - Do żołnierza Czer-
wonej Armii (wiersz Mariana Nie-
wiarowskiego)
Bagnetem wytnij wrzód,
co toczy Europy ciało!
Za wojnę , nędzę i głód ,
Rżnij w samo serce, śmiało!
Nie zostaw żadnego domu ,
Pamiętaj! To gniazdo Krzyźactwa!
Z Katiuszy - wystrzałem, jak gro-
mem
Zmieć z ziemi parszywe robac-
two!
***
Na drzewach wieszajcie psubra-
tów!
Na słupach ulicznych, latarniach!
Nauczcie zawodowych katów,
jak konać "przyjemnie " w mę­
czarniach!
Pod gardło? - Nie zawsze jest
sznur!
W serce? - za mały jest nóż!
Najlepiej więc - - prosto pod mur!
Za cyngiel - - i... już!
"Trybuna Ślqska", 23 II 1945 r.
1800
I niemieckich
~
Maj 1945 r. "Koczowisko"
na ber-
uchodźców
lińskim dworcu Lehrter.
(AKG)
tenhafen (Gdyni) wypływa statek
transportowy Wilhelm Gust10ft
z 5000 pasażerów na pokład z i e.
Wśród nich jest 4000 uciekinierów.
W kilka godzin po wypłynięci u zosta-
je on storpedowany przez radziecki
okręt podwodny. Przymarzniętych do
burt łodzi ratunkowych nie sposób
spuścić na wodę. Statek tonie, a wraz
z nim wszyscy zn ajdujący się na jego
pokladzie. Podobny los spotka 12 lu-
tego 1945 r. statek szpitalny General
von Steuben, który tonie z 3000 ludzi.
Największa katastrofa ma jednak
miejsce wiosną , 16 kwietnia 1945 r.
Storpedowany przez radziecki okręt
podwodny statek transportowy Goya
stanie się grobem dla 7000 pasaże­
rów. Mimo to straty wśród uciekinie-
rów nie przekraczają 1 %. 99 % ewa-
kuowanych na pokładach
790 okrętów wojennych i 475 statków
handlowych zdoła bezpiecznie do-
trzeć do zachodnich portów Bałtyku .
.: li"'!_) 5.~=t"_I"IINP-"!!.~'l'!ł!"!5!'1ł·i·'''-·- ~-'--------.----..---- - . . . .
• "Muszę kończyć, bo koledzy ruszają już do ataku" - rysunek
satyryczny Charliego w powojennym tygodniku "Żołnierz Polski".
(zbiory prywatne)
Miasta·twierdze
Ucieczkę ludności cywilnej ze
wschodnich prowincji Rzeszy ułatwia
zacięta obrona przekształconych
w fortece miast. Powst rzymuj ąc czy
zwalniając tempo radzieckiej ofen-
sywy pozwala ona na zorganizowa-
nie kolejnych transportów ewaku-
acyjnych. Sprawność w ich
organizacji jest konieczna, gdyż tym,
którym nie uda się opuścić zagrożo­
nych terenów, grozi istna apokalipsa.
8 kwietnia 1945 r. w K6nigsbergu
(Królewcu) żołnierze i ludność cy-
wilna na próżno usiłują wydostać się
pod ogniem lotnictwa i artylerii z ob-
l ężo n ego miasta. Zmuszeni do od-
wrotu, nie mają innego wyboru po-
za powrotem do płon ących ruin. Na-
zajutrz garnizon broniący K6nigsber-
gu kapituluje. Zwycięzcy "wyrzucają
przez okna instrumenty muzyczne,
wyposażenie mieszkań, działa sztu-
ki, chińską porcelanę ... Pijani żołda­
cy błąkają się po ulicach, strzelaj ąc
na oślep . Kobiety i dziewczęta, zala-
ne łzami, na próżno usiłują wyrwać
s i ę z objęć żołnierzy zaciągającyc h
ich do bram i opustoszałych miesz-
kań . Osierocone dzieci błąkają się
bez celu, albo kołyszą się tępo , oszo-
łomione tym, co dzieje się wokół ".
W tych ostatnich walkach i w pierw-
szych dniach okupacji radzieckiej gi-
nie 30000 osób. Najbliższe miesiące
zdziesią tkuj ą pozostałych przy życiu.
Głód , choroby, nadludzki wysiłek,
do jakiego zmusza się tych, którzy
przeżyli, dopełni dzieła ś mierci. Po-
dobny los spotka obrońców Wrocł a­
wia. Z 80000 mieszkańców w oblę­
żeniu miasta zginie 25%. Scenariusz
tragedii K6nigsbergu powtórzy się
i tutaj. Role odwróciły się. Koło for-
tuny zatoczyło swój krąg.
PRZVZWYCZAJENIE
W kampanii zbierają składk i na
Czerwony Krzyż . Rekrut Kapała ,
który w cywilu miał już niejeden
zatarg z władzą , melduje się
u dowódcy:
- Panie kapitanie, czy nie można
by było tych pięciu złotych odsie-
dzieć?
.. Żolnierz fu/ski". 1945
- '"...
TAKli TAKI
Rekrut Jasiński powraca od leka-
rza i zapytuje służbowego:
- Panie starszy, jak to ja się mam
zameldować porucznikowi?
- Staniecie na baczność, zasalu-
tujecie i zameldujecie się : "Oby-
watelu poruczniku, rekrut taki
i taki melduje swój powrót od le-
karza".
Rekrut Jasiński staje przed po-
rucznikiem: "Obywatelu poruczni-
ku, rekrut taki i taki melduje swój
powrót od lekarza.
Porucznik: Jaki? Jaki?
Rekrut Jasiński : Taki i taki!
.. Żolnierz fulski", 1945
1. Czapka-polówka wz. 1940 • 2. Hełm wz. 1940 • 3. Bluza wz. 1944 w odcieniu feldgrau 44 • 4. Spodnie sukienne
wz. 1944 w odcieniu feldgrau 44 • 5. Pas z klamrą aluminiową (wz. 1935) • 6. Koszula wełniana z szarej dzianiny
• 7. Szelki szturmowe wz. 1939 • 8. Opaska dywizyjna • 9. Rękawiczki wełniane • 10. Panzerfaust 60 • 11 . Pistolet
maszynowy MP 43/44 (Sturmgewehr 44) • 12. Bagnet wz. 84/98 do karabinu Mauser • 13 . Ładownice brezentowe na
magazynki do MP 43/44, produkcja 1945 r. • 14. Granat wz. 1924 • 15. Książeczka wojskowa dla Waffen SS • 16. Ma-
nierka wz. 1931 • 17. Trzewiki skórzane, podkute • 18. Spinacze brezentowe