Professional Documents
Culture Documents
LOGIKA
semiotyka: ogólna teoria znaków, nauka o doskonaleniu języka
POJĘCIE ZAKU
Znak jest podstawowym pojęciem w semiotyce (dział logiki zajmujący się sensownym
formułowaniem myśli). Powstaje on w wyniku semiozy.
Znak według Jadackiego jest strukturą trójczłonową. Proponowana przez tego semiotyka
definicja jest kontekstowa, tj. obejmuje dużą klasę znaków. Nie jest ona sformułowana
typowo: „Znak jest to …”.
Def. →
„Jeżeli przedmiot Y jest znakiem przedmiotu
Z dla osoby X, to osoba X przyporządkowuje
przedmiotowi Y przedmiot Z.”
Nasuwa się pytanie, czy X zawsze musi oznaczać człowieka. Otóż w tej chwili tak, ale w
przyszłości gdy powstaną komputery ze sztuczną inteligencją będzie można je także zaliczyć
do zbioru X.
2
LOGIKA
PODZIAŁ ZAKÓW
konkretne: rzecz albo człowiek; coś, co jest gdzieś i kiedyś, określone pod każdym
względem; rzecz to przedmiot fizyczny, coś postrzegalnego zmysłowo
abstrakcyjne: dowolny przedmiot nie będący rzeczą ani osobą, np. cecha – biel ściany
Logika zajmuje się wyłącznie znakami słownymi w aspekcie funkcji informacyjnej. Bada, jak
obiektywnie opisywać świat językiem i jak nauczyć się czegoś nowego. Stosowanie jawnych
ograniczeń (pod względem ) jest całkiem naturalne, aby pewne aspekty / rzeczy dostrzec
wyraźniej.
funkcja ekspresywna: wyrażenie / ekspresja stanu psychicznego, np. ojej!, o rety!, ach!
3
LOGIKA
zdanie
nazwa
funktor
Funktor to dowolne wyrażenie nie będące ani nazwą ani zdaniem, a służące do
wyrażeń większej całości (zdania albo nazwy). Przykładem funktora jest słowo „i”
występujące jako spójnik, łączniki zdaniowe: „jeżeli, to”, „aczkolwiek”, czasowniki:
„jedzie”, „idzie”, „kroczy”, „myśli”, „pada” (funktor zdaniotwórczy) i przysłówki:
„szybko” (np. Samochód jedzie szybko).
AZWY
DESYGOWAIE
Def. →
„Przedmiot X jest desygnatem nazwy , gdy nazwę tę można zgodnie z prawdą orzec /
gdy prawdą jest zdanie X jest .” (Każdy przedmiot, którego ta nazwa jest znakiem,
podpada pod tę nazwę)”
4
LOGIKA
Zakres – zbiór wszystkich desygnatów danej nazwy (np. zbiór wszystkich krzeseł).
PODZIAŁ AZW
nazwy ogólne (posiada więcej niż jeden desygnat, np. „najwyższa góra świata”)
nazwy jednostkowe (posiada jeden desygnat, np. nazwa własna – „Ziemia”)
nazwy puste (nie posiada ani jednego / żadnego realnego desygnatu, np. krasnoludek)
treść = konotacja
Treść – zestaw cech, które przywołujemy w umyśle, gdy widzimy daną nazwę (abstrakcyjne
przedstawienie); zestaw cech, który pozwala wyróżnić wszystkie i tylko desygnaty danej
nazwy (swoistość desygnatów → jest minimalna i nieredukowalna).
Def. →
„Istotą desygnatów nazwy nazywamy swoistość, której nie można dalej redukować
(jeżeli usunie się choć jedną cechę, pozostaje zbiór, który utracił swoją rolę
charakteryzowania nazwy).”
- znaczenie egzystencjalne
- znaczenie identycznościowe
- znaczenie inherencyjne
5
LOGIKA
Def. →
„Im nazwa jest bogatsza treściowo, tym węższa zakresowo i na odwrót.”
Każdy student jest człowiekiem, ale nie każdy człowiek jest studentem.
Przykład:
„Hipopotamy to ssaki.”
ale:
A – podmiot
B (bycie B) – orzeczenie
kartofel = ziemniak
auto = samochód
2) Relacja nadrzędności
Zbiór B całkowicie zawiera się w A. Nazwa A jest nadrzędna do B, gdy każde B jest
A, ale nie każde A jest B.
6
LOGIKA
2 poziom (metajęzyk)
1 poziom (język przedmiotowy)
A – Polak
B – Laureat Nagrody Nobla
5) Przeciwieństwo
Nazwa A jest przeciwna do B, gdy żadne A nie jest B, żadne B nie jest A i są
przedmioty nie będące ani jednym, ani drugim.
krzesło = wolność
samochód = karoseria
6) Sprzeczność
Dwie nazwy są sprzeczne, gdy żadne A nie jest B i B nie jest a i suma tych zakresów
tych nazw stanowi uniwersum. Jedna nazwa jest negacją drugiej.
7) Podprzeciwieństwo
Nazwy krzyżują się, ale ich suma mnogościowa zawiera się w uniwersum.
Anomalia semiotyczna
SFERA SYNTAKTYCZNA SFERA SEMANTYCZNA
Sfera
brak kontrsens asens
nadmiar elipsa polisem
chwiejność amfibola aproksymatyw
rozdźwięk nonsens absurd
7
LOGIKA
elipsa supozycyjna – zdanie jest tak zbudowane, że nie można rozpoznać, w jakiej
supozycji jest ono zbudowane
Supozycje:
prosta – odnosi się do desygnatu jednej nazwy, np. kot mojego sąsiada jest wredny (ang.
the cat)
formalna – odnosi się do zbioru wszystkich desygnatów / lub idei kota, np. kot jest
ssakiem / pospolity (ang. a cat)
materialna – słowa w ich znaczeniu, np. kot składa się z trzech liter
Kontrsens – jakiś człon jest zbędny w danym wyrażenia, np. dom ogród na pagórku (elipsa i
kontrsens).
Amfibolia – zdanie mające chwiejne znaczenie, np. „Anna postanowiła 31.12.2001 r. nie
kłamać.” (od tego dnia, czy tego dnia?), Księstwo Moskiewskie podporządkowało sobie
Księstwo Nowogrodzkie. Amfibolia wyraża często funkcję ironiczną, jest wtedy świadoma i
nie mówimy o defekcie.
8
LOGIKA
Absurd – syntaktycznie poprawne wyrażenie, ale semantycznie nie, np. Do balu wszedł
wiekowy młodzieniec. Po odejściu od kary proszę zabrać paragon.
Asens – wyrażenie, które nie posiada konotacji lub denotacji, np. „prawda” – nie ma treści,
zerowa konotacja.
Nazwa krasnoludek posiada konotację, ale nie posiada desygnatu – jest to więc nazwa pusta
(tzw. onomatoid).
Polisem – nadmiar sfery semantycznej (znaczeniowej); wyrażenie, które posiada więcej niż
jedną konotację lub więcej niż jedną denotację; wieloznaczność.
homonimy: dana nazwa odnosi się do różnych przedmiotów, tych samych zakresów, np.
zamek – budowla obronna, część garderoby, urządzenie w drzwiach
ATYOMY I PARADOKSY
Sprzeczność – orzeka się, że prawdą jest p i fałszem jest p (p ^ ~ p).
Antynomia – zdanie, które prowadzi do sprzeczności, że p ^ p.
Paradoks – dowolne zdanie, które jest zaskakujące w świetle posiadanej wiedzy.
Paradoksalnie może brzmieć także prawda.
„Dylemat / antynomia kłamcy”
Kreteńczyk: „To, co ja do Was mówię jest kłamstwem.”
I. Załóżmy, że jest to prawda → wynika, że Kreteńczyk skłamał
II. Załóżmy, że jest to kłamstwo → wynika, że Kreteńczyk powiedział prawdę.
To zdanie jest fałszem nie jest to zdanie w sensie logicznym (funkcja logiczna /
wypowiedź niezupełna).
Wyrażenia mają różny stopień abstrakcji.
9
LOGIKA
Pojęcie ruchu – strzała wystrzelona z łuku ciągle spoczywa w danym punkcie, ale w każdym
momencie czasu jest ona w innym punkcie.
DEFIIOWAIE
ze względu na budowę:
klasyczne (1)
nieklasyczne (2)
nierównościowe
kontekstowe (3)
przez postulaty
10
LOGIKA
Glosa – słowo / wyrażenie podlegające definiowaniu; coś, czego sens chcemy pokazać
przy pomocy definicji.
Definiowanie kontekstowe – zdanie wyraża typowy kontekst użycia glosy, stosuje się ją
przy wyrażeniach desygnujących relacje, związki.
Przykład:
Chcemy zdefiniować słowo „zesłanie”.
Ktoś / Człowiek znajduje się na zesłaniu, jeżeli / wtedy gdy został przymusowo
przesiedlony do odległych części państwa, którego jest obywatelem.
11
LOGIKA
„Przez umowę o dzieło przyjmujący zlecenie zobowiązuje się wykonać daną pracę, a
zlecający zobowiązuje się zapłacić za nią.” → ustawa
2x – 4 = 2 – zdanie matematyczne – jest ono prawdziwe tylko dla jednej wartości (x=3)
x= 3 Każdy, kto uzna je za prawdziwe, musi uznać, że x=3.
Zdać sprawę z tego można podając postulaty – 3 zdania, których koniunkcja („i”) jest
funkcją sprawozdawczą (aksjomaty).
Rodzaje stylizacji:
„Definicja a stwierdzenie”
„Bursztyn jest to cenny surowiec do wyrobu przedmiotów ozdobnych.” nie jest to funkcja
definicji.
12
LOGIKA
BŁĘDY W DEFIIOWAIU
Przy formułowaniu definicji należy zwracać uwagę na to, aby zakres definiendum i definiensa
się pokrywały.
definicja krzyżująca
Zakres definiendum i definiensa nie mają ani jednego elementu wspólnego, zawierają
terminy należące do odrębnych kategorii ontycznych.
„Głupota to cecha człowieka wyrażająca się tym, że ten człowiek nigdy nie osiąga tego,
co zamierza.”
definicja poprawna
błąd „to samo przez to samo” / „idem per idem” / błąd „błędnego koła”
W definiensie występuje glosa lub jest to bardzo bliski synonim, np. „masło maślane”.
13
LOGIKA
Zestawienie kilku definicji pozwala dostrzec, że jakiś termin został zdefiniowany innym
terminem.
Definicja, przy której definiens jest tak samo trudny / niezrozumiały jak glosa.
Definicja to zdanie wskazujące na sens; będzie użyteczna, jeżeli słowa definiensu będą
znane odbiorcy bardziej niż sama glosa.
KLASYFIKACJA
Def. →
„Czynność klasyfikacji musi dokonywać się przez słowa. Językowy wyraz klasyfikacji
polega na tym, że dla jakiejś nazwy n podajemy 2 lub więcej nazw podrzędnych, takie,
że ich suma stanowi zakres nazwy n. → podział logiczny”
Każda klasyfikacja opiera się na zasadzie podziału (wybrana cecha), np. „osoby miejscowe”
i „osoby zamiejscowe”.
14
LOGIKA
zasada dyskrepancyjna
Dyskrepancja – cecha, że pewne elementy całości dzielonej się w niej znajdują, a część
nie.
zasada specyfikacyjna
Specyfikacja – cecha, że jakąś odmianę tej cechy posiada każdy element całości
dzielonej, np. „mazurki Chopina” – ze względu na tempo – każdy mazurek posiada jakieś
tempo (wolne, średnie, szybkie).
Podział klasyfikacji:
dwuczłonowa klasyfikacja
wieloczłonowa klasyfikacja (logicznie bez ograniczeń, natomiast psychicznie tak – zbyt dużo członów)
jednostopniowa klasyfikacja (jedna całość dzielona)
wielostopniowa klasyfikacja (więcej całości dzielonych)
ORGAIZACJE:
- PARTIE
- KONGREGACJE
- KONFEDERACJE
- KOOPERATYWY
ORGAIZACJE:
- PARTIE
- KONGREGACJE
- KONFEDERACJE:
- WOJSKOWA
- ROKOSZOWA
- GENERALNA
- SPECJALNA
- KOOPERATYWY
klasyfikacja wyczerpująca (każdy element całości dzielonej należy do co najmniej jednego z członów podziału)
klasyfikacja rozłączna (każdy element całości powinien należeć do co najwięcej jednego z członów podziału)
klasyfikacja nasycona (żaden z członów podziału nie jest zbiorem pustym)
15
LOGIKA
partycją
„Krzesło składa się z nóg, siedziska i oparcia.”
kwalifikacją
„Lech Wałęsa jest Polakiem.” – rozstrzyganie, czy dane indywiduum należy do
wybranego zbioru.
typologią
Podobieństwa – wyodrębnianie podzbiorów w zbiorach
Różnice – sposób tego wyodrębnienia → wybieranie wzorców; każdy podzbiór ma swój
model → podobieństwo do modelu świadczy o przynależności
LOGIKA FORMALA
Logika formalna bada wartość logiczną zdań ze względu na formę tych zdań. Składa się z
dwóch podstawowych teorii:
logika zdań / rachunek zdaniowy
Bada formę zdań złożonych nie wnikając w to, jak zbudowane jest zdanie proste
(struktury zdań / formy struktur międzyzdaniowych).
logika nazw / rachunek nazw / rachunek predykatorów / rachunek kwantyfikatorów
Bada struktury wypowiedzi uwzględniając podmiotowo-orzeczeniową strukturę zdania
elementarnego; jej język jest bogatszy.
„Ponieważ wszyscy ludzie są śmiertelni, a Sokrates jest człowiekiem, to Sokrates jest śmiertelny.”
16
LOGIKA
Funktor to dowolne wyrażenie nie będące ani nazwą ani zdaniem, a służące do
wyrażeń większej całości (zdania albo nazwy). Przykładem funktora jest słowo „i”
występujące jako spójnik, łączniki zdaniowe: „jeżeli, to”, „aczkolwiek” itd. Funktory
mogą być nazwotwórcze (np. słowo „ładny”) i zdaniotwórcze (np. słowo „zaiste” lub
„i”).
Def. →
„Według klasycznej definicji prawdy Arystotelesa, zdanie jest prawdziwe wtedy, gdy to,
co się stwierdza jest odzwierciedleniem rzeczywistości. Teoria koherencyjna mówi, że
zdanie jest prawdziwe, gdy jest zgodne ze zbiorem zdań dotychczas uznanych za
prawdziwe. Za kryterium prawdziwości uznaje się też autorytety. Prawdziwość zdań
jest obiektywna.”
Kryteria prawdziwościowe:
Funktor jest prawdziwościowy, gdy wartość logiczna zdań, które powstają w wyniku
użycia funktora jest wyznaczona wyłącznie przez wartość logiczną argumentów
FUNKTOR „zaiste”
Jeżeli zdanie p jest prawdziwe, to całe zdanie z (z funktorem „zaiste”) jest prawdziwe i na
odwrót!!! Funktor zdaniotwórczy „zaiste” jest zatem funktorem prawdziwościowym.
17
LOGIKA
Zdanie z jest fałszywe, ponieważ król Jan III Sobieski nie żył w czasach Armstronga i nie
mógł wiedzieć o jego wyczynie. Jest to zdanie anachroniczne, fakty historyczne się ze sobą
nie pokrywają czasowo. Zdanie p jest prawdziwe, ale całe zdanie z funktorem „wiedzieć, że”
jest fałszywe ze względu na czasoprzestrzenne własności faktów.
0 - fałsz
1 – prawda
z
Możliwe funktory od 1 argumentu zdaniowego z = f(p); f - funkcja, p - argument
z
z z z z
argument p f1 ( p) f 2 ( p) f 3 ( p) f 4 ( p)
0 0 0 1 1
1 0 1 0 1
- zaiste p nieprawda, że p -
+p ~p
- funktor asercji negacja logiczna -
z
Możliwe funktory od 2 argumentów zdaniowych z = f(p i q)
zz
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1
0 1 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 1 1 1 1
1 0 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1
1 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1
18
LOGIKA
EGACJA
z
Funktory
zz
koniunkcja alternatywa alternatywa dyzjunkcja równoważność implikacja
zwykła rozłączna
p q f1 f2 f3 f4 f5 f6
0 0 0 0 0 1 1 1
0 1 0 1 1 1 0 1
1 0 0 1 1 1 0 0
1 1 1 1 0 0 1 1
bądź p zawsze tylko
i lub albo jeżeli p, to q
bądź q wtedy, gdy
1
p⇒q
p=0 ; q=0
Z1 ⇒ Z 2
↓ implikacja materialna
1) ( Z 1 ⇒ Z 2 ) − 1
2) [Z1] rzeczowy realny związek [Z2] → relacja fundowania
Związki rzeczowe:
Zdanie jest prawdziwe w sposób oczywisty, jeżeli rozumie się słowa, z których jest ono
zbudowane. Wynikanie logiczne będzie ufundowane na związku czystych form.
TAUTOLOGIA
~ p - negacja
p∧q - koniunkcja
~ ( p ∧ q) - negacja koniunkcji dwóch zdań
( p ∧ q) ∨ r - p wchodzi w koniunkcję z q a następnie w alternatywę z r
p ∧ (q ∧ r )
(( p ∧ q ) ⇒ r ) ⇒ ( p ⇒ (q ⇒ r ))
19
LOGIKA
y=2x+3
y=f(x)
funkcja = przyporządkowanie
~ ( p ∨ q)
p = 0 q =1
~ (0 ∨ 1)
~1
0
((~ q ∧ ~ p ) ∧ q ) ⇒ p
p =1 q =1
((~ 1∧ ~ 1) ∧ 1) ⇒ 1
((0 ∧ 0) ∧ 1) ⇒ 1
(0 ∧ 1) ⇒ 1
0⇒1
1
p q ( p ⇒ q)∧ ~ p
0 0 1
0 1 1
1 0 0
1 1 1
p q r ( p = q) ⇒ r
0 0 0 0
0 0 1 1
0 1 0 0
0 1 1 1
1 0 0 1
1 0 1 1
1 1 0 0
1 1 1 1
~ ( p ∧ q)
~ p∧q
„Dzisiaj jest ładna pogoda i dużo ludzi spaceruje lub na ulicy stoi dużo samochodów.”
p ∧ (q ∨ r )
Tautologia - funkcja logiczna, która przyjmuje wartość 1 dla wszystkich możliwych wartości
argumentów; forma zdań wyłącznie prawdziwych.
20
LOGIKA
Podstawowe tautologie:
zasada tożsamości p ⇔ p; p ⇒ p
„Warszawa jest obecną stolicą Polski zawsze i tylko wtedy, gdy Warszawa jest obecną stolicą
Polski.”
zasada sprzeczności ~ ( p∧ ~ p )
„ieprawda, że Warszawa jest obecną stolicą Polski i nie jest tak, że Warszawa jest obecną
stolicą Polski.”
Nie może być tak, że równocześnie coś i jego negacja jest prawdą. Język zawsze odnosi się
do czegoś, co było w przeszłości.
Zdanie w sensie logicznym jest albo prawdziwe, albo fałszywe, trzeciego wyjścia nie ma.
(poniekąd, raczej - nie ma miejsca w opisie naukowym)
WYIKAIE LOGICZE
Def. →
„Wynikanie logiczne jest uwarunkowanym związkiem analitycznym (takie formy, że
dana implikacja jest tautologią = implikacja jest prawdziwa). Opiera się ono tylko na
formie.”
W1 → W2
Ze zdania Z1 wynika logicznie zdanie Z2, gdy zdanie Z1 ma formę poprzednika a zdanie
Z2 ma formę następnika jakiejś tautologii o formie implikacji.
21
LOGIKA
„Jeżeli nie jest tak, że słychać wróble, to nie jest tak, że jest słoneczny dzień.”
„Jeżeli nie jest tak, że q, to nie jest tak, że jest p.”
„Jeżeli dzisiaj jest słonecznie, to mój dziadek spędzi cały dzień w ogródku.”
prawda transpozycji ( p ⇒ q ) ⇒ (~ q ⇒ ~ p )
„Ponieważ jeżeli jest słonecznie, to dużo ludzie spaceruje w parku i dzisiaj jest słonecznie,
więc dzisiaj dużo ludzi spaceruje w parku.”
Wnioskowanie entymematyczne – oczywista przesłanka jest pominięta, przemilczana.
22
LOGIKA
„Ponieważ jeżeli na dworze jest mróz, to jeziora są zamarznięte i nie jest tak, że jeziora są
zamarznięte, to nie jest prawdą, że na dworze panuje mróz.”
„Ponieważ z pewnego kawałka materiału bądź będzie uszyta sukienka bądź będą uszyte
spodnie i prawdą jest, że będą uszyta sukienka, to nie będą uszyte spodnie.”
przechodniość implikacji (( p ⇒ q ) ∧ (q ⇒ r )) ⇒ ( p ⇒ r )
„Ponieważ jeżeli rąbie się drzewo, to lecą wióry a jeśli lecą wióry to czuć zapach żywicy,
więc jeśli rąbie się drzewo, to czuć zapach żywicy.”
zasada transpozycji ( p ⇒ q ) ⇒ (~ q ⇒ ~ p )
„Jeśli nie jest prawdą, że rąbię drzewo, to nie jest prawdą, że lecą wióry.”
„ieprawda, że jeśli student pilnie pracuje, to zdaje łatwo egzamin, więc jak student pilnie
pracuje, to nie zdaje łatwo egzaminu.”
„Ponieważ nie jest tak, że jeżeli dziś jest czwartek, to jutro będzie niedziela, to nieprawda, że
skoro dziś jest czwartek, to jutro będzie niedziela.”
prawo de Morgana ~ ( p ∧ q ) ⇒ (~ p ∨ ~ q )
prawo importacji ( p ⇒ (q ⇒ r )) ⇒ (( p ∧ q ) ⇒ r )
„Żeby wysłać list, trzeba iść na pocztę i żeby wysłać pocztę, trzeba iść na pocztę i Jan wysłał
pocztę lub list, to Jan był na poczcie.”
23
LOGIKA
„Ponieważ chodzę do restauracji jeść a do baru pić i byłam w restauracji lub w barze, to
jadłam lub piłam.”
Uzasadnić zdanie Z1, to podać takie zdanie Z2, że między tymi dwoma zdaniami zachodzi
reakcja wynikania.
Uzasadnianie:
Uzasadniane pośrednie:
- potwierdzenie: (Z2 jest prawdą) Z2 potwierdza prawdziwość Z1; nie jest to tautologia, jest
to tzw. proces poszlakowy
- obalenie: (Z2 jest fałszem) Z1 musi być fałszem; wynika z istoty implikacji
WIOSKOWAIA UPRAWDOPODABIAJĄCE
24
LOGIKA
Rodzaje wnioskowania:
redukcyjne
- indukcyjne
- indukcja enumeracyjna
- indukcja eliminacyjna
z analogii
Wnioskowanie redukcyjne
Wnioskowanie indukcyjne
Indukcja zupełna
Indukcja niezupełna
Jeden kontrprzykład może obalić tezę (jest to uogólnienie). Teza ogólna o całym zbiorze
znając tylko część elementów, np. badanie opinii publicznej.
Indukcja eliminacyjna
25
LOGIKA
"Ponieważ Jan X jest rudy i Jan Y jest rudy i Jan Z jest rudy, więc każdy Jan jest rudy."
"Śmieszność" bierze się stąd, że według naszej wiedzy nie zachodzi żaden związek między
imieniem a kolorem włosów. (zawężone pole obserwacji)
1) ABC^~D S
2) BCD^~A S
3) ACD^~B S
1) S →ABCD
2) S →ABCD
3) ~S → A B C ^ ~D
Wnioskowanie z analogii
ERYSTYKA
Erystyka – pojęcie wywodzące się z języka starogreckiego oznaczające teorię dyskusji lub
teorię wygrywania w sporach (stosowanie chwytów agonicznych – „dyskusja jako walka”).
Współczesna erystyka pokazuje, jak stosować logikę w rozmowie.
Dyskusja – wymiana zdań, które mają charakter hipotez.
26
LOGIKA
Klasyfikacja dyskusji:
ze względu na cel dyskusji:
debaty: cel jest teoretyczny, chodzi o rozwiązanie danego problemu, „co jest słuszne”
agitacje: cel jest propagandowy, chodzi o to, by zjednać rozmówcę do jakiejś sprawy
ze względu na nastawienie / stanowisko dyskutantów:
narada / konsylium: nastawienie dyskutantów jest zgodne, bo mają wspólne cele
kontrowersja: ze względu na niezgodność celów dyskutanci przeszkadzają sobie
nawzajem w rozmowie; kontrowersja może skończyć się na 3 sposoby
zwycięstwo / sukces jednej ze stron: dana strona spowodowała, że druga strona
uznaje poglądy / tezy rozmówcy
kompromis: dyskutanci rezygnują ze swoich rozwiązań, formułują inne
rozwiązanie
moratorium: zawieszenie dyskusji ze względu na zbyt głęboką różnicę
poglądów
Szczególne formy dyskusji:
referat: obszerna argumentacja na rzecz danej tezy
koreferat: obszerna kontrargumentacja na rzecz danej tezy
seminarium: dyskusja, w której mamy wygłosić referat i / lub koreferat
konferencja naukowa: dyskusja, w której planuje się wygłoszenie wielu referatów
konwersatorium: dyskusja, w której nie planuje się wygłoszenia referatu
Cechy poprawności dyskusji:
logiczne kryteria poprawności dyskusji
klarowność: określenie języka dyskusji (w tym także kontekstu, poziomu stylizacji)
merytoryczność: określenie przedmiotu / tematu dyskusji
konkluzywność: określenie założeń dyskusji (co powinno z niej wyniknąć)
parlamentarne kryteria poprawności dyskusji
planowość: przedmioty / tematy i wystąpienia poszczególnych dyskutantów następują
kolejno po sobie w ustalonym porządku
konstruktywność: dyskutanci nie kłamią (ale mogą się mylić!)
lojalność: dyskutanci są do siebie nastawieni życzliwie (np. zasada domniemania
niewinności)
Nieuczciwe chwyty erystyczne:
enigmatyzacja: świadome używanie języka niezrozumiałego dla dyskutanta
dygresjonalizacja: świadome odbieganie od przedmiotu dyskusji, by ominąć ważny temat
podważanie wszystkich założeń dyskutantów
superweniencja: świadome naruszanie porządku dyskusji w sposób korzystny dla siebie
dezinformacja: świadome mówienie nieprawdy
dezinterpretacja: świadome nadawanie takiego sensu wypowiedzi, wedle którego ta jest
jawne fałszywa lub jawnie bezzasadna, np. wyrywanie z kontekstu
27
LOGIKA
Powszechne sofizmaty:
LITERATURA
28