Świadomość zdrowia psychicznego

Wprowadzenie

Poniższy rozdział przedstawia świadomość zdrowia psychicznego w ogólniejszym

kontekście. Przypomina nam o skali problemów związanych ze zdrowiem psychicznym, które
dotykają kraje uprzemysłowione i rozwijające się. Wyjaśnia, dlaczego świadomość zdrowia
psychicznego jest tematem, który nie może być ignorowany przez rządy i instytucje.

Zwraca także uwagę na wymiar polityczny i filozoficzny tego zagadnienia. Sposób podejścia
do świadomości zdrowia psychicznego jest nierozerwalnie związany z samą definicją zdrowia
psychicznego, a sam problem ma charakter globalny.

Wyjaśnia pojęcie świadomości zdrowia psychicznego i jej związek z jakością i rodzajem

oferowanych świadczeń zdrowia psychicznego. Omawia metody podnoszenia świadomości
zdrowia psychicznego. Wskazuje grupy, na które muszą one być w szczególności
ukierunkowane. Przedstawia znaczenie czynników środowiskowych oraz wymienia agencje,
które powinny przejawiać szczególną inicjatywę na tym polu.

Rozdział kończy się zwięzłym podsumowaniem dotychczas poruszanych zagadnień.

Dlaczego świadomość zdrowia psychicznego jest ważna?

Światowa Organizacja Zdrowia podkreśla znaczenie problemów zdrowia psychicznego, które

należy niezwłocznie rozwiązać, w zbiorze instrukcji pt. Policy and Service Guidance
Package przygotowanym w ramach projektu w 2001 r. Mental Health Policy Project.
Dokument ten stwierdza, że choroba psychiczna jest problemem globalnym o ciągle
rosnącym znaczeniu i szeregu negatywnych oddziaływań na nas wszystkich.

Zaburzenia psychiczne obejmują pięć na dziesięć głównych przyczyn chorób na świecie, a w

roku 2020 ich udział w ogólnej liczbie przyczyn zachorowań wzrośnie do 15%. Szacuje się,
że będą wtedy na drugim miejscu (po chorobach serca) wśród najczęściej występujących
chorób. Wzrost ten będzie największy w krajach rozwijających się z powodu starzenia się
społeczeństwa i szybkiej urbanizacji. Nie można jednak powiedzieć, że problemy zdrowia
psychicznego mają małe znaczenie w dzisiejszych krajach rozwiniętych. Wręcz przeciwnie-
przeprowadzone badania w Wielkiej Brytanii wykazały, że jedna na cztery osoby musiała się
kontaktować ze swoim lekarzem rodzinnym z powodu wystąpienia symptomów związanych
ze zdrowiem psychicznym. WHO zidentyfikowała również podobną proporcję- 450 milionów
ludzi na całym świecie cierpiących na zaburzenia neurologiczne i psychiczne (Raport
z 2001 r.).

Problemy zdrowia psychicznego powodują także określone koszty ekonomiczne i społeczne,

zarówno dla osób nimi dotkniętych, jaki i całego społeczeństwa. Pogarsza się jakość życia
(chorych i ich rodzin) związana ze zdolnością do efektywnego funkcjonowania w domu i
pracy. Występujące często w dalszej kolejności społeczne napiętnowanie i dyskryminacja
zmniejszają szansę powrotu do zdrowia i roli w lokalnej społeczności.

Problemy zdrowia psychicznego nie pozostają oczywiście bez wpływu na przebieg i wyniki
leczenia takich chorób jak rak, choroby serca, cukrzyca, HIV/AIDS. Badanie przeprowadzone
wśród Finów wykazało silne powiązanie pomiędzy poczuciem „bezsilności i braku nadziei”, a
wystąpieniem choroby tętnic. Można powiedzieć, że funkcjonowanie układu
immunologicznego u osób z nie leczonymi objawami choroby psychicznej jest zaburzone, w
związku z czym są one w mniejszym stopniu podatne na efektywne leczenie zaburzeń o
charakterze fizycznym.

Co to jest świadomość zdrowia psychicznego?

W Ottawa Charter for Health Promotion z 1988 r. WHO wyznaczyła kierunki działań, które
nie mogą być zlekceważone. Dokument ten definiuje pojęcie zdrowia, określa program
polityczny oraz podstawy filozoficzne w dziedzinie zdrowia psychicznego.

Karta wymienia warunki życia jako „ podstawowe i wstępne warunki zdrowia”. „Istnieją
niepodważalne dowody, że nierówne społeczne i ekonomiczne czynniki ryzyka generują i
różnicują czynniki ryzyka związane ze zdrowiem”. Tak więc zaburzenia zdrowia
psychicznego nie tylko wpływają negatywnie na warunki społeczno- ekonomiczne, lecz są
również przez nie spowodowane. Podobnie, choroba psychiczna nie tylko jest powodem
społecznego napiętnowania i dyskryminacji. Działania dyskryminujące i piętnujące
wykluczają osoby z zaburzeniami zdrowia psychicznego z „głównego nurtu” życia
społeczeństwa i przez to pogłębiają chorobę. W kwietniu 2002 r. MIND (najważniejsza
brytyjska organizacja prowadząca kampanie na rzecz zdrowia) opublikowała rezultaty ankiety
(Mind Out for Mental Health Poll), która wykazała, że osoby z problemami zdrowia
psychicznego w dalszym ciągu są dyskryminowane we wszystkich dziedzinach życia. 44%
respondentów oczekiwało odmowy przyjęcia do pracy lub braku możliwości awansu. 26%
obawiała się obraźliwych ataków słownych, a 16% przemocy fizycznej. 67% nie przyznałoby
się do problemów ze zdrowiem psychicznym w przypadku chęci uzyskania kredytu
hipotecznego, polisy ubezpieczeniowej lub kart kredytowych.

Z drugiej strony „dobre zdrowie psychiczne” nie jest po prostu brakiem choroby psychicznej.
Ron Labonte stwierdza, że WHO nie definiuje zdrowia jako „braku choroby lub zaburzenia”
lecz jako „ stan całkowitego fizycznego, umysłowego i społecznego zadowolenia”.
Oczywiście definicja ta może się wydawać utopią. W rzeczywistości wszystko przemawia za
tym, że dobre zdrowie może być identyfikowane poprzez istnienie kilku pozytywnych
atrybutów. Nacisk kładziony na pozytywne aspekty prowadzi do wniosku, że uzyskanie
dobrego zdrowia wymaga działań i celów.

Obydwa zagadnienia są ze sobą ściśle związane. Labonte twierdzi, że dyskomfort psychiczny

oraz wewnętrzne poczucie porażki i bezsilności są głównymi elementami procesu, w którym
strukturalne nierówności staja się fizycznymi patologiami. Bezsilność odczuwana przez
Finów była zapowiedzią choroby serca. Na odwrót, dobre zdrowie psychiczne jest
nieodłącznym czynnikiem dobrego zdrowia fizycznego, które z kolei wpływa na społeczno-
ekonomiczne poczucie bezpieczeństwa i zadowolenie.

Zrozumienie kompleksowości współzależności pomiędzy społeczeństwem i zdrowiem,

pomoże w zrozumieniu, że poszukując odpowiednich modeli działań zwiększających
świadomość zdrowia psychicznego, musimy spojrzeć na problem w szerszym kontekście.
Musimy także zastanowić się w jaki sposób, poprzez pracę z lokalną społecznością,
instytucjami i szerszym środowiskiem, stworzyć zdrowe psychicznie społeczeństwo.

W Wielkiej Brytanii Scottish Development Centre for Mental Health Services ukuło termin
„społeczne zdrowie psychiczne”. Jego celem jest „zapewnienie podstaw teoretycznych
działaniom, które wywierają wpływ na związki pomiędzy zadowoleniem a zdrowiem
psychicznym, zdrowiem psychicznym a problemami behawioralnymi, przemocą,
wykorzystywaniem dzieci, nadużywaniem alkoholu, uzależnieniem od narkotyków,
zdrowiem w miejscu pracy oraz zachowaniami o zwiększonym ryzyku, takimi jak palenie
tytoniu czy sex bez zabezpieczenia”. Jednym z wielu zadań prowadzonych w ramach
społecznego zdrowia psychicznego, jest również prowadzenie i wdrażanie polityki zdrowia
psychicznego. W swojej pracy Labonte idzie dalej twierdząc, że „prewencja chorób” i
„rozwój społeczności lokalnych” są podejściami wzajemnie się wykluczającymi. Według
niego, prewencja chorób nie przynosi pożądanych rezultatów w postaci zmiany modeli
zachowań i doświadczeń osób z grupy największego ryzyka zachorowania na chorobę
psychiczną, gdyż zajmuje się wyłącznie problemami zdefiniowanymi przez lekarzy.
Natomiast rozwój społeczności lokalnych zapewnia skupienie się na problemach
bezpośrednio dotyczących zainteresowane grupy, takich jak problemy mieszkaniowe, bieda i
przestępczość. Jest ona efektywniejsza, gdyż bierze pod uwagę czynniki ryzyka o szerszym
zasięgu oraz zwiększa poczucie zadowolenia, poprzez wskazywanie odpowiednich narzędzi
umożliwiających definiowanie i minimalizowanie znaczenia tych czynników.

W jaki sposób zwiększamy świadomość zdrowia psychicznego?

Z dotychczasowych rozważań można wysnuć wniosek, że zwiększanie świadomości zdrowia

psychicznego odbywa się w wymiarze edukacyjnym. Należy jednak podkreślić, że obejmuje
także działania promocyjne oraz nie mniej ważny, a przybierający ostatnio na znaczeniu
wymiar polityczny. Jest on realizowany poprzez działania lokalnych grup aktywistów oraz
osób z problemami zdrowia psychicznego (wraz ze wspierającymi ich rodzinami), dążące do
wyposażenia grupy lub jednostki w narzędzia, stwarzające możliwość poprawy warunków
społeczno- ekonomicznych i zminimalizowanie skutków dyskryminacji i napiętnowania
społecznego. Kolejnym obszarem działań jest prawodawstwo. Które odgrywa nie mniej
kluczową rolę stwarzając podstawy prawne, jak i początkując proces zmian
światopoglądowych w całym społeczeństwie. Jeśli więc przyjmiemy, że zdrowie psychiczne
jest czymś więcej ni ż tylko działaniami zapobiegawczymi, to musimy jednocześnie przyznać
znaczącą rolę rozwoju społeczności lokalnych w zwiększaniu świadomości zdrowia
psychicznego.

Zwiększanie świadomości zdrowia psychicznego skupia się na informowaniu i szkoleniu osób

na temat choroby psychicznej i zdrowia psychicznego, uświadamianiu własnego stosunku do
choroby i zmianie w kierunku pozytywnego podejścia do problemu, który ma przecież wpływ
nie tylko na życie samych chorych lecz również ich najbliższego otoczenia. Działalność tą
można prowadzić w wielu różnorodnych miejscach, jak szkoły, uniwersytety lub zakłady
pracy. Niech za przykład posłuży szkolenie, które przygotowuje dla swojej kadry University
of Bradford. Celem tego szkolenia jest wyczulenie pracowników na zagadnienia związane ze
zdrowiem psychicznym studentów (ich liczba ciągle rośnie) oraz zwrócenie uwagi, że jedna
trzecia wszystkich zwolnień chorobowych kadry jest spowodowana problemami natury
psychicznej. Uczestnicy są informowani o prawdach i mitach związanych ze zdrowiem
psychicznym, co pomaga im rozpoznać pierwsze symptomy choroby. W czasie spotkania
promuje się źródła pomocy i wsparcia, wyposaża się uczestników w narzędzia pozwalające
im na wspieranie studentów i współpracowników w problemach psychicznych oraz zwraca
się uwagę na określone zagadnienia dotyczące zarządzania personelem i nauczania, a które
ściśle wiążą się z tematem zdrowia psychicznego. Działania tego typu są szczególnie
skuteczne, gdy biorą w nich udział osoby dotknięte chorobą psychiczną wraz z rodzinami, co
stwarza wyjątkową okazję do naocznego uświadomienia sobie przez wszystkich uczestników
szkolenia potencjalnych zagrożeń wynikających z choroby psychicznej. Wszystkie
organizacje prowadzone przez osoby z zaburzeniami psychicznymi i ich opiekunów, takie jak
MIND czy Schizofrenia Fellowship, mają do odegrania kluczową rolę w tego typu
działaniach.

Prowadzenie kampanii jest prawdopodobnie działalnością najbardziej zbliżoną do

zwiększania świadomości. Może mieć na celu zwalczanie społecznego piętnowania i
dyskryminacji i być skierowane na jedną lub większą ilość grup społecznych. Może też być
używane w celu wspierania skutecznego wdrażania określonej polityki lub rozwoju
świadczeń.

Napiętnowanie społeczne i dyskryminacja egzystują blisko siebie w naszej świadomości

jednak są zupełnie odrębnymi zjawiskami. W związku z czym działania podejmowane w celu
zwalczania społecznego napiętnowania a skierowane na określoną grupę, nie koniecznie będą
się pokrywały z działaniami skierowanymi na tą samą grupę ale mającymi na celu walkę z
dyskryminacją. Działania mające charakter dyskryminacji zidentyfikowane przez Mind out
for Mental Health Poll stały w kontraście do innych wyników badań, które wykazały w
większości współczujący i opiekuńczy stosunek społeczeństwa do osób dotkniętych
zaburzeniami psychicznymi. „Mniej niż jedna na pięć badanych osób będących sąsiadami
osób z zaburzeniami psychicznymi, deklarowała poczucie strachu w stosunku nich, a prawie
połowa zdecydowanie nie zgodziła się ze zdaniem „Nie chciałbym mieszkać w pobliżu osoby
chorej psychicznie”. Kontrast pomiędzy wskaźnikiem zatrudnienia osób z problemami
psychicznymi (13%) a ogólną liczbą osób z zaburzeniami (ponad jedna trzecia) musi
prowadzić do wniosku, że zmiany w podejściu społecznym nie wprowadzają automatycznie
zmian powodujących redukcję instytucjonalnej dyskryminacji. Dr Friedli twierdzi, że
„Czynniki te przyczyniają się bezpośrednio do społecznego wykluczenia, z którym ciągle
mają do czynienia osoby będące użytkownikami świadczeń służby zdrowia”.

Kampania Mind out for Mental Health przeprowadzona za 1 mln funtów, będąca następstwem
wcześniejszych badań, została skierowana do tych grup, które mają lub będą miały wpływ na
kształtowanie polityki państwa oraz wdrażanie konkretnych rozwiązań. Były to media,
pracodawcy i młodzież. W jej wyniku powstał na przykład Youth Activity Pack, który
umożliwia liderom organizacji młodzieżowych poznanie aktualnego stosunku społeczeństwa
do zdrowia psychicznego. Pomaga im w rozpoznaniu wpływu dyskryminacji na przebieg
choroby psychicznej, co z kolei daje możliwość negowania mitów i stereotypów istniejących
w świadomości społecznej, a dotyczących zdrowia psychicznego. Dzięki tej kampanii został
stworzony bardzo użyteczny poradnik dla kadry menedżerskiej zarządzającej zasobami
ludzkimi mający na celu zwiększenie świadomości zdrowia psychicznego w zakładzie pracy.

Jednakże dr Friedli stwierdza, że „Istnieją przesłanki do stwierdzenia, że działania

prowadzone w lokalnych społecznościach na rzecz promowania zbliżenia z osobami z
zaburzeniami psychicznymi, przynoszą pozytywne rezultaty. Lecz codzienne kontakty
wymagają zmian o charakterze strategicznym. Oznacza to potrzebę uświadomienia sobie, że
tak jak diagnoza jest tylko jedną częścią życia, tak samo leczenie jest wyłącznie częścią
potrzebnego wsparcia- aby poradzić sobie, wyzdrowieć i zapobiec nawrotowi choroby. Inny
rodzaj wsparcia, o wiele ważniejszy, ma za zadanie stworzenie możliwości uczestniczenia w
działaniach społeczności lokalnej na takich samych zasadach i prawach jak wszyscy
pozostali. Osoby z zaburzeniami psychicznymi są obecnie zupełnie niezauważanymi i
ignorowanymi członkami społeczeństwa. Zmiana tego stanu, wymaga radykalnej zmiany
sposobu myślenia... Jeśli pozostaniemy przy starych, dobrze znanych, rutynowych sposobach
zwiększania świadomości zdrowia psychicznego, to może pojawić się niebezpieczeństwo
utraty wpływu na politykę prowadzoną przez decydentów w interesujących nas dziedzinach-
polityce mieszkaniowej, zatrudnieniu i świadczeniu usług medycznych”.

Kampania pod nazwą „Changing Minds”, przeprowadzona przez Royal College of

Psychiatrists (RCP) wzbudziła dużą ilość kontrowersji. Jej celem był wzrost zrozumienia,
wśród opinii publicznej i lekarzy, różnorodnych problemów zdrowia psychicznego, takich jak
depresja, schizofrenia, choroba Alzcheimera i demencja, uzależnienia, anoreksja i bulimia.
Zajęła się także publicznym odbiorem osób cierpiących na powyższe zaburzenia psychiczne,
skupiając się na ograniczeniu negatywnego wpływu dyskryminacji i społecznego
napiętnowania. Profesor Artur Crisp, przewodniczący kampanii RCP powiedział: „Osoby
cierpiące na zaburzenia psychiczne często generują raczej strach, wrogość i brak akceptacji,
niż współczucie, wsparcie i zrozumienie. Takie reakcje są powodem zarówno wzrostu
poczucia odizolowania i smutku, jak i utrudniają skuteczność leczenia i pomocy”. Jednakże,
jak doniosła telewizja BBC, część użytkowników świadczeń zdrowia psychicznego oskarża
psychiatrów, że w rzeczywistości oni również są częścią problemu. W proteście przeciwko
kampanii RCP został przez nich zorganizowany marsz. „Twierdzą, że psychiatrzy zamiast
traktować ich jak ludzi, przyklejają im na całe życie etykietkę. Twierdzą również, że
przedstawiają ich jako bardziej niebezpiecznych, niż w rzeczywistości są. W ten sposób chcą
usprawiedliwić wprowadzenie obowiązku poddania się leczeniu... aby zmusić pacjentów do
przyjęcia leków. Publiczna debata stała się szczególnie gorąca po ujawnieniu, że osoby chore
psychicznie, które odmówiły przyjęcia przepisanych im leków, były sprawcami ataków z
użyciem przemocy fizycznej. Wiele grup związanych bezpośrednio z problematyką zdrowia
psychicznego, jest przeciwnych wprowadzeniu takiego obowiązku i wierzy, że rozwiązaniem
w tym przypadku byłoby większe wsparcie dla pacjentów ze strony lokalnej społeczności”.

Powyższe reakcje negują nie tylko cel i zakres dwóch największych kampanii lecz także ich
podstawy teoretyczne. Reakcja grup użytkowników na kampanię RCP udowadnia, że
prawodawstwo odgrywa czynną rolę w zwiększaniu świadomości zdrowia psychicznego.
Zmiany legislacyjne mogą zarówno być odbiciem stosunku społeczeństwa do zagadnień
zdrowia psychicznego jak i siłą napędową zmian. Obydwie reakcje są również dowodem na
znaczącą rolę rozwoju społeczności lokalnych na wzrost świadomości społecznej.

Ustawa dotycząca opieki środowiskowej (Community Care Act) spowodowała zamykanie

szpitali psychiatrycznych w Wielkiej Brytanii i przeniesienie, w trybie natychmiastowym,
osoby z poważnymi zaburzeniami zdrowia psychicznego do zwykłych mieszkań. Czyniąc tak,
spowodowała nieuchronną konfrontację dwóch zupełnie sobie obcych światów. Ustawa ta,
wśród innych założeń, miała za zadanie akceptację chorych psychicznie osób przez lokalne
środowiska. Jednakże działania legislacyjne nie zostały wsparte żadnymi dodatkowymi
środkami i narzędziami, które wsparłyby osoby skrajnie zinstytucjonalizowane (takimi byli
pacjenci szpitali psychiatrycznych) w ich staraniach „normalnego” funkcjonowania w
środowisku, które pozostało im wrogie. Podobnie, niezamierzoną konsekwencją działań
legislacyjnych zmierzających do ochrony społeczeństwa, będzie napiętnowanie i
dyskryminacja chorych psychicznie. Jeśli bylibyśmy w stanie wspierać zarówno osoby chore
psychicznie, jak i innych członków lokalnej społeczności oraz dostarczać im niezbędnej
pomocy w takich dziedzinach jak mieszkanie czy praca, to złagodzilibyśmy skutki biedy i
wykluczenia ze środowiska, które to czynniki wpływają na utrwalenie problemów
zdrowotnych.
Kto wpływa na zwiększenie świadomości i czyją świadomość powinniśmy zwiększać?

Bardzo ważną rolę do odegrania w zwiększaniu świadomości zdrowia psychicznego i

promowaniu zmian w podejściu mają media (dzięki takim narzędziom jak chociażby reklama
czy film). Najpopularniejsze seriale telewizyjne mają szersze grono odbiorców niż
jakakolwiek inna forma działań zwiększających świadomość społeczną. Mogą one
przedstawić problemy zdrowia psychicznego i ich wpływ na otoczenie w sposób bardzo
realny i przekonujący. Dlatego tak ważne jest aby twórcy tych programów posiadali wiedzę
oraz byli wyczuleni na złożoność poruszanych przez siebie tematów.

Dotychczasowe doświadczenia uczą, że świadomość zdrowia psychicznego powinna mieć

swój początek na poziomie władzy wykonawczej czyli rządu. Ministrowie zdrowia mogą
informować o działaniach podejmowanych przez inne ministerstwa oraz być kreatorami
polityki, która będzie wywierać wpływ na jednostki. Ministrowie odpowiedzialni za
zatrudnienie, edukację budownictwo i biorący pod uwagę czynniki społeczno- ekonomiczne,
powinni również zdać sobie sprawę z wpływu prowadzonej przez siebie polityki na zdrowie
psychiczne. Decydenci potrzebują dokładnych informacji dotyczących kosztów związanych z
chorobami psychicznymi oraz czynnikami ryzyka. Instytucja reprezentacji prawnej osób z
zaburzeniami psychicznymi jest konieczna w celu zapewnienia odpowiedniej polityki na
poziomie ogólnokrajowym oraz aby usprawnić działania w dziedzinie finansowania, badań i
legislacji.

Można zidentyfikować również inne grupy odpowiedzialne za zdrowie psychiczne:

pracodawcy, nauczyciele i młodzież. Jednakże na samym końcu należy jeszcze raz podkreślić
znaczenie tych, którzy są odpowiedzialni za kształt polityki związanej ze zwiększaniem
świadomości zdrowia psychicznego oraz za jej wprowadzanie w praktyce. To oznacza nas,
bez względu na to czy jesteśmy specjalistami w dziedzinie zdrowia psychicznego czy po
prostu członkami lokalnej społeczności. Samoświadomość, jest prawdopodobnie
najważniejszym aspektem świadomości zdrowia psychicznego na poziomie organizacyjnym,
co pociąga za sobą odpowiedzialność za monitorowanie wpływu naszych działań na zdrowie
psychiczne i poczucie zadowolenia tych, na których oddziałujemy. Na poziomie jednostki
oznacza to zakwestionowanie naszego poziomu tolerancji na „inność”.

Przykłady kontrowersji, które zaprezentowałem rodzą także kolejne ważne zagadnienie:

sposób w jaki zwiększamy świadomość zdrowia psychicznego. Nasze działania muszą być
skoordynowane i opierać się na współpracy oraz, co niemniej ważne, powinny oddziaływać
na grupę docelową na wiele sposobów. W opisanych przykładach można było dostrzec, że
istnieje duży rozdźwięk pomiędzy założeniami zmian legislacyjnych a efektami
oczekiwanymi przez grupy prowadzące kampanie. Jest to bardzo skomplikowane
zagadnienie, a z sytuacją idealną mielibyśmy do czynienia, w momencie uzyskania pełnej
współpracy pomiędzy rządem, decydentami, instytucjami, kierownictwem świadczeń
zdrowotnych, organizacjami poza- rządowymi i oczywiście użytkownikami wraz z ich
rodzinami. Na poziomie regionalnym zwiększanie świadomości zdrowia psychicznego
wymaga współdziałania władz lokalnych, lekarzy rodzinnych i psychiatrów oraz środowiska.
Działania skierowane na grupy docelowe muszą być przeprowadzone jednocześnie.

Wnioski

Zwiększanie świadomości zdrowia psychicznego jest zagadnieniem złożonym, które zaczyna

się na poziomie rządu a kończy na poziomie „człowieka z ulicy”. „Punkt widzenia zależy od
miejsca siedzenia”. Światowa Organizacja Zdrowia przedstawiła ogólny zarys działań, który
powinien być podstawą naszej pracy na poziomie legislacyjnym, rozwoju społeczności
lokalnej i zmian społeczno- ekonomicznych, jak i działań w sferze edukacji, szkoleń i
prowadzenia kampanii, tradycyjnie związanych z problematyką poruszoną w tym
opracowaniu, jeśli chcemy stworzyć społeczność promującą zdrowie psychiczne i poczucie
zadowolenia dla wszystkich jej członków.