Dlaczego wykształceni i inteligentni ludzie wierzą w Boga?

W poprzednich postach pokazałem badania sugerujące, że wiara zależy od poziomu

inteligencji oraz zdolnosći analitycznych.
Jednak, zapewne każdy z nas, ma wierzących
znajomych, których uważa za inteligentnych.
Czy to wyjątki od reguły? Czy te
przykładyobalają teorie o zdnolnościach
umysłowych i ich wpływie na wiarę? Otóż
wyjaśnienie jest zaskakujące.
Lindeman i Saher (2007) testowali hipotezę,
czy magiczne myślenie charakterystyczne dla
wieku dziecięcego, dotyczące przypisywania
intencji procesom biologicznym i przedmiotom
jest obecne też u dorosłych. Uważa się, że takie
myślenie powinno zaniknąć wraz z postępującą
szkolną edukacją, kiedy wiedza zastępuje wyobrażenia. W badaniu wzięły udział dwie grupy:
sceptyków i osób przesądnych. Okazało się, iż pomimo faktu, że dorośli z obu grup mieli
podobną, szkolną wiedzę z zakresu procesów biologicznych to jednak grupa osób
przesądnych ujawniała rodzaj myślenia specyficzny dla dzieci w wieku przed-szkolnym.
To zjawisko może być wyjaśnione teorią podwójnego przetwarzania (dual-process theory),
która sugeruje, iż ludzie posiadają 2 tryby przetwarzania informacji (analityczny oraz
intuicyjny) operujące na różnych ‘bazach danych’ i mające różne podłoże neurologiczne (tutaj
pełny tekst opisujący tą teorię wraz z wynikami badań). Myślenie analityczne, które
rozwinęło się historycznie później w procesie ewolucji człowieka dotyczy świadomego,
zazwyczaj linearnego wnioskowania opertego o logikę i dowody. Myślenie intuicyjne jest
nieświadome, oparte o skojarzenia, emocje i heurystyki, trudne do zwerbalizowania (więcej
na temat myślenia intuicyjnego tutaj i przykłady tutaj). Zgodnie z tą teorią, myślenie
analityczne nie wypiera intuicyjnego wraz z dojrzewaniem dziecka, ale rozwija się jako
niezależne. W rezultacie, u osoby dorosłej mogą istnieć dwa rodzaje wiedzy, na temat tego
samego faktu/rzeczy/procesu np. naukowy i magiczny/intuicyjny.
Inne badania pokazują, że dorośli, którzy preferują myślenie intuicyjne są bardziej przesądni
niż ci co preferują myślenie analityczne (Wolfradt, 1999; Epstein, 1996).
Te wyniki są spójne z nowszymi rezultatami Lindeman i Aarnio (2007) – pełny tekst PDF –
którzy pokazali, że osoby przesądne w porówaniu ze sceptykami przypisywali więcej
fizycznych i biologicznych atrybutów zjawiskom psychicznym. Przesądne osoby były
bardziej skłonne przypisywać psychiczne właściwości (takie jak intencje/chęci, wiedza,
dusza) przedmiotom takim jak: woda, meble, skały/kamienie.
To co różnicowało te dwie grupy (przesądnych i sceptycznych) to właśnie tendencja do
używania inuicyjnego lub analitycznego stylu myślenia.
Jak pokazali Lindeman i Aarnio (2006) ten proces można też rozszerzyć na elementy religijne
(nie tylko chrześcijańskie/monoteistyczne). Przypisywanie intencji tzw. ‘agentom’:
duchom/duszom czyściowym/duchowi świętemu/duchom zmarłych/Bogu należy do tej samej
kategorii (tego samego ‘wymiaru’ w kontekście metody analizy statystycznej: skalowania
wielowymiarowego) co np. przypisywanie właściwości fizycznych myślom lub intencji
przedmiotom martwym.
Dodatkowo, na pytanie dlaczego ludzie inteligentni wierzą w Boga/są przesądni dają
odpowiedź Gray i Mill (1990). Sugerują oni, że specjaliści mają większą tendencję do
ograniczania aplikowania swoich umiejętności krytycznego myślenia do ich pola
specjalizacji. Autorzy sugerują, że ów opór przed stosowaniem krytycznego myślenia w
innych dziedzinach możę być związany z mechanizmami emocjonalnymi. Pisałem w wpływie
niestabilności emocjonalnej na wiarę w zjawiska nadprzyrodzone tutaj.
Ilość badań wspierających koncept podwójnego przetwarzania jest znacząca i pochodzi z
różnych dziedzin nauki: psychologia poznawcza, filozofia, neuropsychologia,
antropologia/archeologia (Sloman, 1996 – pełny tekst; Evans, 2003 – pełny tekst).
Cytowane w tym artykule badania pozwalają lepiej zrozumieć dlaczego osoby inteligentne i
dobrze wykształcone mogą być przesądne i używać stylu myślenia charakterystycznego dla
dzieci w pewnych dziedzinach.