dr hab. Désiré D. Rasolomampionona GM pok.

111
STEROWANIE SYSTEMÓW ELEKTROENERGETYCZNYCH
Wykład dla I sem. studiów II stopnia „Automatyka i Robotyka”

Podręcznik:
Jan Machowski
„Regulacja i stabilność
systemu elektroenergetycznego”
Oficyna Wydawnicza WPW, Warszawa 2007r.

www.ien.pw.edu.pl
strona domowa
Zakładu Automatyki Elektroenergetycznej
Opcja DYDAKTYKA
REGULACJA I STEROWANIE
Celowe oddziaływanie na układ dynamiczny mające doprowadzić do jego określonego działania nazywa się
sterowaniem. Definicję sterowania ilustruje rys. 1.2. Istotną rolę (rys. 1.2a) odgrywają tu:

u(t) – sygnały sterujące za pomocą

których odbywa się
oddziaływanie na układ,
y(t) – sygnały wyjściowe za pomocą
których określa się czy
sterowanie osiągnęło
zamierzony cel w układzie,
x(t) – zmienne stanu układu,
z(t) – zakłócenia.
Sterowanie w układzie otwartym
(rysunek b)
Sterowanie w układzie zamkniętym =
regulacja (rysunek c)
Urządzenie sterujące = regulator
SprzęŜenie zwrotne (ujemne)
Struktura systemu elektroenergetycznego – obiekt sterowania i regulacji oraz stabilności
Równania sieci elektroenergetycznej

BC = XI cos ϕ = E sin δ

E
czyli I cos ϕ = sin δ
X
AC = XI sin ϕ = E cos δ − U

E U
czyli I sin ϕ = cos δ −
X X
EU
P = UI cos ϕ = sin δ
X
EU U2
Q = UI sin ϕ = cos δ −
X X
2 2
 EU  2 U
Q=   −P −
 X  X

Q,U oraz P, δ tworzą dwie pary wielkości wzajemnie silnie zaleŜnych.

Mówiąc o regulacji napięcia U trzeba pamiętać o mocy biernej Q oraz odwrotnie.
Mówiąc o mocy czynnej P naleŜy pamiętać o kącie δ, który ma ścisły związek z częstotliwością f.
 GENERATORY SYNCHRONICZNE I ICH REGULACJA

Typy generatorów synchronicznych: (a) z biegunami utajonymi, (b) z biegunami wydatnymi


Przykładowe struktury bloków:
(a) z wyłącznikiem po stronie WN, (b) z wyłącznikiem
po stronie WN oraz odczepem na potrzeby własne, (c) z
dwoma wyłącznikami i odczepem na potrzeby własne,
(d) bez transformatora podwyŜszającego napięcie
Przykładowe wyposaŜenie w przekładniki
prądowe PP oraz napięciowe PN
GS- generator synchroniczny,
TB- transformator blokowy,
TPW- transformator potrzeb własnych,
WG- wyłącznik generatorowy,
WB- wyłącznik (sieciowy) bloku
 Schemat funkcjonalny układu wzbudzenia i regulacji generatora synchronicznego

Moc w obwodzie wzbudzenia (wirnika) jest rzędu (0,2-0,8)% mocy znamionowej generatora.
Przykładowo dla generatora o mocy znamionowej 500 MVA przy wartości 0,5% moc
wzbudnicy wynosi 2,5 MW, co jak na źródło prądu stałego jest dość duŜą wartością.
W z b u d n i c e ko mu t a t o r o w e p r ą d u s t a ł e g o

Historycznie prądnice prądu stałego były pierwszym rodzajem wzbudnic zastosowanym w

elektroenergetyce do generatorów synchronicznych. Mogą to być rozmaite klasyczne prądnice prądu
stałego samowzbudne lub obcowzbudne lub maszyny specjalne.

Jednomaszynowe wzbudnice prądu stałego: (a) prądnica bocznikowa samowzbudna z regulacją prądu
wzbudzenia, (b) prądnica bocznikowa samowzbudna z dodatkowym uzwojeniem regulacyjnym, (c)
prądnica obcowzbudna z regulowanym źródłem zasilania
GS – generator synchroniczny, WG – wzbudnica główna, PS – pierścienie ślizgowe,
RN – automatyczny regulator napięcia
 Dwumaszynowe wzbudnice prądu stałego: (a) kaskada prądnic bocznikowych obcowzbudnej i
samowzbudnej z regulacją prądu, (b) kaskada prądnicy bocznikowej samowzbudnej z regulacją prądu
wzbudzenia za pomocą amplidyny
GS – generator synchroniczny, WG – wzbudnica główna, A – amplidyna, PS – pierścienie ślizgowe,
RN – automatyczny regulator napięcia

Z powodu duŜej ilości szczotek układy z kaskadami prądnic oraz amplidynami nie są juŜ stosowane.
Przykładowe rozwiązania

(a) prądnica bocznikowa samowzbudna z dodatkowym uzwojeniem regulacyjnym sterowanym

wzmacniaczem magnetycznym, (b) prądnica bocznikowa samowzbudna z dodatkowym uzwojeniem
regulacyjnym sterowanym mostkiem tyrystorowym, (c) ) prądnica bocznikowa samowzbudna z regulacją
prądu wzbudzenia za pomocą klucza IGBT (ang. Insulated Gate Bipolar Transistor) realizującego cykliczne
zwieranie i rozwieranie rezystora włączonego do obwodu wzbudzenia wzbudnicy.
Do istotnych wad eksploatacyjnych wzbudnic prądu stałego naleŜy zaliczyć istnienie w kaŜdej prądnicy
komutatora i układu szczotek wymagających stałej i troskliwej konserwacji.
Trudności techniczne w konstruowaniu i eksploatowaniu wzbudnic prądu stałego są tym większe im
większe są ich moce. Dla duŜych prądów w obwodzie komutatora (ze względu na obciąŜalność
prądową) wymiary wycinków komutatora muszą być odpowiednio duŜe. To z kolei oznacza duŜą
średnicę i duŜy obwód komutatora. DuŜy obwód oznacza z kolei duŜą prędkość liniową na styku
komutatora i szczotek a więc trudne warunki komutacji (iskrzenie) oraz szybsze zuŜywanie się szczotek
i komutatora. ZuŜywanie się komutatora i szczotek jest tym większe im większa jest prędkość liniowa
między komutatorem a szczotkami.
Dla zmniejszenia prędkości liniowej między komutatorem a szczotkami stosuje się redukcję prędkości
obrotowej. Wirniki prądnic prądu stałego napędzane są z wału generatora synchronicznego za
pośrednictwem przekładni zębatej (reduktor prędkości). Przekładnia ta jest dodatkowym elementem
wymagającym konserwacji.
Aktualnie do generatorów synchronicznych duŜej mocy stosuje się niŜej opisane wzbudnice maszynowe
prądu przemiennego lub wzbudnice statyczne.
Wzbudnice maszynowe z prostownikami statycznymi

Dzięki intensywnemu rozwojowi techniki półprzewodnikowej moŜna stosować prądnice prądu

przemiennego z prostownikami statycznym. Słowo statyczne jest tu dodane dla podkreślenia, Ŝe
prostownik nie ma Ŝadnych elementów wirujących.

Trójfazowy mostek diodowy (prostownik niesterowany)

(a) schemat zastępczy, (b) charakterystyka napięciowo – prądowa
UE, XE - napięcie zasilania i reaktancja źródła, Uf, If - napięcie i prąd roboczy wzbudnicy
IK - prąd zwarcia mostka
W omawianej grupie układów wzbudzenia jako źródła prądu przemiennego szerokie zastosowanie
znalazły prądnice induktorowe.

Prądnice induktorowe wykonuje się na

Wzbudnica typu induktorowego
GS – generator synchroniczny,
WG – wzbudnica,
PS – pierścienie ślizgowe,
RN – automatyczny regulator napięcia
częstotliwość rzędu kilkuset Hz (typowo
500 Hz). Poprawia się dynamika układu,
gdyŜ prądnice podwyŜszonej
częstotliwości mają mniejszą zastępczą
stałą czasową.
Wirnik prądnicy induktorowej napędzany
jest bezpośrednio z wału generatora
synchronicznego bez reduktora prędkości,
co jest dodatkową zaletą eksploatacyjną
Prądnica induktorowa ma gabaryty
większe od zwykłej prądnicy
synchronicznej (tej samej mocy) o około
(40-50)%.

Cenne są zalety polegające na prostocie konstrukcji i małych wymaganiach eksploatacyjnych

wynikających z braku komutatora i braku reduktora prędkości.
 Wzbudnice maszynowe z prostownikami wirującymi
W tym przypadku źródłem napięcia wzbudzenia jest prądnica synchroniczna odwrócona w której
uzwojenie wzbudzenia jest umieszczone na stojanie a trójfazowe uzwojenie twornika na wirniku.
Prostownik diodowy 6-cio pulsowy umieszczony jest wewnątrz generatora synchronicznego w rozecie
jego wirnika i wiruje wraz z wirnikiem.

Zaletą omawianego rozwiązania jest brak pierścieni ślizgowych

GS – generator synchroniczny, WG –
wzbudnica, PS – pierścienie ślizgowe,
RN – automatyczny regulator napięcia
i szczotek. Oczywiście konstrukcja wału musi być
odpowiednio wytrzymała z uwzględnieniem tego wydrąŜenia.
Wadą omawianego rozwiązania jest konieczność odstawienia
generatora w przypadku awarii prostownika.
Dla uniknięcia częstych odstawień prostownik jest
przewymiarowany tak by mógł pracować bez przeciąŜenia przy
uszkodzeniu nawet znacznej części diód.
Szeregowo z kaŜdą z diód włączone są bezpieczniki. Stan tych
bezpieczników moŜna kontrolować w czasie pracy zespołu
wytwórczego poprzez specjalne okienko za pomocą lampy
stroboskopowej.
Wzbudnice statyczne (tyrystorowe)
Statyczne gdyŜ w omawianych układach wzbudzenia nie ma Ŝadnych części wirujących.

Trójfazowy mostek sterowany (a) schemat, (b) charakterystyka

Jest kilka sposobów zasilania tyrystorowego mostka prostowniczego stosowanych w układach
wzbudzenia generatorów synchronicznych.

Wzbudnice statyczne: (a) prostownik sterowany zasilany z szyn potrzeb własnych elektrowni, (b)
prostownik sterowany zasilany napięciem wzbudzanego generatora synchronicznego, (c) prostownik
sterowany zasilany napięciem i prądem wzbudzanego generatora synchronicznego