Bezprzewodowe sieci ATM - perspektywy rozwoju

Robert Kotrys, Piotr Remlein Politechnika Poznaska, Instytut Elektroniki i Telekomunikacji; ul. Piotrowo 3a; 60-965 Pozna, tel. 852-85-03 w. 285; E-mail: Robert.Kotrys, Piotr.Remlein@et.put.poznan.pl.
Streszczenie W referacie przedstawione zostay oglne wymagania stawiane transmisji przez bezprzewodowe sieci ATM. Omwiono problemy zwizane z realizacj radiowego cza ATM. Przedstawiono obecny stan bada nad bezprzewodowymi sieciami ATM. Zestawione zostay rwnie charakterystyczne parametry wybranych eksperymentalnych systemw W-ATM. 1. Wprowadzenie Referat zawiera przegld stanu bada nad bezprzewodowymi sieciami zgodnymi ze standardem ATM. Przedstawione zostan wymagania stawiane bezprzewodowej sieci ATM (W-ATM wiereless ATM) i podstawowe obszary zastosowa. Scharakteryzowane zostan problemy zwizane z przeniesieniem standardu ATM z sieci przewodowych w rodowisko cza radiowego. Przeprowadzone zostanie porwnanie istniejcych eksperymentalnych instalacji, jak te zestawione zostan dominujce obecnie w literaturze pomysy i propozycje rozwiza dotyczcych bezprzewodowego ATM (systemy opracowywane przez: NEC C&C, Cambridge-Olivetti, Columbia University /IBM, Bell Labs., NTT AWA, Carleton University, ACTS Magic WAND) [3-8]. W referacie porwnane bd wycznie aspekty charakterystyczne dla sieci bezprzewodowych, w szczeglnoci parametry warstwy fizycznej zwizanej z czem radiowym, oraz modyfikacje w warstwie MAC (Media Access Control) i warstwie cza DLL (Data Link Layer). 2. Zaoenia i wymagania dotyczce bezprzewodowych sieci ATM. W miar swojego rozwoju standard ATM staje si szkieletem sieci telekomunikacyjnych, wykorzystywanym do przenoszenia coraz wikszej iloci rnorodnych usug [1]. Coraz bardziej mobilne spoeczestwo i coraz bardziej mobilne miejsca pracy stwarzaj zapotrzebowanie na szybk i niezawodn czno, o jednakowej, wysokiej jakoci. Rodzaj przekazywanych informacji jest bardzo zrnicowany, od zwykej rozmowy, poprzez transmisj danych np. plikw, transmisj video np. telewizja a do pocze telekonferencyjnych. Oznacza to rne rodzaje usug i rne wymagania stawiane sieci telekomunikacyjnej. Rozwizaniem staje si ATM. Podstawowe zalety ATM to wysoka wydajno i elastyczno oferowanych usug. ATM dostarcza unikalnych narzdzi gwarantujcych wymagan jako usugi QoS na czas poczenia. Standaryzacja protokou ATM dotyczy zarwno rozlegych siei telekomunikacyjnych jak i lokalnych sieci komputerowych, daje to unikaln szans powstania jednolitej sieci transmisji danych, pozwolioby to jednoczenie poprawi jako i obniy koszty zwizane z jej uytkowaniem. Rozszerzenie protokou ATM na sieci bezprzewodowe staje si wic logiczn i nieuchronn perspektyw. Bez wtpienia niezwykle istotn spraw jest zachowanie jak najdalej idcej zgodnoci pomidzy przewodow i bezprzewodow sieci ATM, ktra stanowi naturalne uzupenienie staej infrastruktury telekomunikacyjnej. Od bezprzewodowej sieci ATM oczekuje si z reguy spenienia nastpujcej listy wymaga [2]: Radiowa stacja bazowa doczona do przewodowej sieci ATM zapewnia tak sam jako poczenia z ruchomym terminalem, jak w sieci przewodowej. Do cznoci pomidzy stacjami bazowymi stosowany jest standardowy protok i standardowe przeczniki ATM. Charakterystyka ruchowa sieci ATM, jak limitowane opnienia czy rezerwowany QoS jest zachowany rwnie w czci bezprzewodowej Zarwno wzy ruchome jak i stae uywaj tego samego protokou sygnalizacji.

 Pasmo radiowe jest wykorzystane moliwie efektywnie. Moliwe jest istnienie terminali o rnym poziomie zoonoci. Aktywne poczenia wirtualne VCs s przekazywane pomidzy stacjami bazowymi. Przemieszczanie si terminali jest moliwie niewidoczne dla przewodowej czci ATM. Przewidywane dziedziny zastosowa bezprzewodowych sieci ATM s podobnie rnorodne jak zastosowania przewodowych czy ATM. W pocztkowej fazie najwiksze zapotrzebowanie na tego typu instalacje dotyczy bd z pewnoci lokalnych sieci komputerowych, czy z szerszego punktu widzenia lokalnych sieci transmisji danych wykorzystywanych przez wielkie korporacje w rodowisku biurowym, czy w obiektach produkcyjnych. Dziki bezprzewodowemu ATM znaczco poprawi si dostpno i elastyczno systemw dystrybucji informacji, obni si rwnie koszty zwizane z rekonfiguracj i zarzdzaniem sieci przewodow. 3. Problemy zwizane z realizacj radiowego cza ATM. By moliwe stao si zastosowanie ATM za pomoc cza radiowego, konieczne jest rozwizanie dwch fundamentalnych problemw [10]: ATM projektowany by dla kanau transmisyjnego o bardzo niskim poziomie bdw (na poziomie 10-10). Poziom bdw moliwy do uzyskania w kanale radiowym, z natury zaszumionym, wielodostpnym i zmiennym w czasie, jest wikszy o kilka rzdw wielkoci. Konieczne jest wic wprowadzenie dodatkowych mechanizmw ochronnych, ukadw detekcji i korekcji bdw. Konieczne jest znalezienie kompromisu pomidzy efektywnym wykorzystaniem pasma radiowego, prdkoci transmisji, poziomem ochrony i koniecznoci zapewnienia wymaganego QoS. cze radiowe jest z natury wsplne dla wszystkich, konieczne jest wic

zastosowanie jakiej metody wielodostpu, umoliwiajc efektywne wspuytkowanie kanau radiowego przez wielu uytkownikw. Dla zwikszenia pojemnoci sytemu przestrze dzielona jest na czci-komrki, obsugiwane przez odrbne (o cile ograniczonym zasigu) stacje bazowe. Obsuga przemieszczajcego si terminala musi by przejmowana przez kolejne stacje bazowe. Sytuacja ta nie bya przewidziana w systemie ATM. Warstwa cza DLL musi zosta rozszerzona o protok przekazywania aktywnych pocze wirtualnych pomidzy kolejnymi stacjami bazowymi. Konieczne jest rozwizanie problemw: zachowania cigoci poczenia, moliwie bez strat danych oraz zachowania wynegocjowanego w fazie inicjacji poczenia poziomu QoS. To ostatnie jest szczeglnie gronym problem, poniewa ATM nie przewiduje moliwoci renegocjacji QoS dla aktywnych pocze. W sieci W-ATM rozrni mona bezprzewodow warstw fizyczn W-PHY (wireless physical layer) i bezprzewodow warstw cza danych W-DLL (wireless data link layer), ktra z kolei jest podzielona na warstw dostpu do medium transmisyjnego W-MAC (wireless access control) i warstw cza logicznego W-LLC (wireless logical link control). Zadaniem tych warstw jest zapewnienie odpowiedniej jakoci cznoci radiowej midzy przenonymi terminalami a stacj bazow. Zabezpieczenie przed bdami realizowane jest w warstwie fizycznej i warstwie cza danych. Po stronie warstwy fizycznej W-PHY realizowane jest zwykle kodowanie protekcyjne a warstwa W-LLC realizuje okrelony protok kontroli bdw ARQ, FEC lub kombinacj obu tych sposobw. Oczywistym jest, e na jako transmisji przez cze bezprzewodowe zasadniczy wpyw ma rodzaj protokou transmisji danych oraz struktura podstawowego pakietu, ramki. Istnieje kilka propozycji protokow transmisji dla sieci W-ATM. Zwykle dy si do tego by pakiet w systemie WATM zawiera sta wielokrotno danych z komrki ATM (48 bajtw). 4. Prototypowe sieci W-ATM. Transmisja poprzez bezprzewodowe sieci ATM jest w fazie bada. Dla technologii tej nie istniej jeszcze

Tabela 2. Zestawienie waciwoci prototypowych sieci W-ATM.

NEC Pasmo czstotliwoci 2,4 GHz, ISM Rodzaj modulacji /4 QPSK Prdko transmisji 8 Mb/s Metoda dostpu TDMA/TDD szczelinami ALOHA DQRUMA ALOHA, MASCARA TDMA TDMA ALOHA TDMA TDMA TDMA Kod transmisyjny ze -

BAHAMA Magic WAND

900 MHz, 5 GHz OFDM/GMSK 5,2 GHz / 17,1-17,3 16 kanaw, OFDM GHz NTT AWA >10 GHz QPSK, /4 QPSK Carelton 20, 60 GHz Cambridge-Olivetii 2,45 GHz QPSK (pasmo 10MHz) Median 60 GHz 255 punktowe OFDM Samba 40 GHz 16 punktowe OFDM AWAS 19/40 GHz OQSK

2-20 Mb/s 24 Mb/s 30-80 Mb/s 40 - 160 Mb/s 10 Mb/s 155 Mb/s 20-50 Mb/s 70 Mb/s

ARQ, FEC FEC ARQ CRC, ARQ -

zalecenia. Natomiast bezprzewodowe sieci lokalne, ze wzgldy na swoj atrakcyjno, znalazy ju od pewnego czasu swoje miejsce na komercyjnym rynku. Rnorodne, firmowe standardy doczekay si pewnej unifikacji w postaci dwu najwaniejszych obecnie standardw w bezprzewodowych sieciach lokalnych W-LAN ( wireless local area network) wedug nowopowstaych zalece 802.11 i Hiperlan. Standard IEEE 802.11 ma odegrac podobn rol co standard Ethernet w sieciach przewodowych (IEEE 802.5), tzn. Zapewni bezkonfliktow wspprac pomidzy urzdzeniami rnych producentw. IEEE 802.11 definiuje jedn wspln warstw MAC i trzy rne, stosowane zamiennie warstwy fizyczne (PHY). Dwie warstwy PHY operuj na czstotliwoci 2400..2483.5 MHz, rni si przepywnoci, 1 i 2 Mb/s. Trzecia warstwa korzysta z transmisji w podczerwieni. Standard Hiperlan (High Performance LAN) obejmuje zarwno bezprzewodowa struktur sieci lokalnej, jak rwnie bezprzewodowy dostp do sieci ATM, oraz bezprzewodow infrastruktur sieci ATM. Cech szczegln standardu Hiperlan jest moliwo natychmiastowej budowy sieci wycznie w oparciu o bezprzewodowe terminale, bez wsparcia ze strony staej kablowej infrastruktury sieciowej.

Systemy pracujce wedug tych standardw dziaaj w nielicencjonowanym pamie ISM (industrial, sientific and medical). Waciwoci obu wymienionych zalece zestawione zostay w tabeli 1. W przypadku transmisji WATM powstaj dopiero systemy prototypowe. Wrd nich dominuj propozycje: NEC C&C Research Laboratories. GAHAMA - Bell Laboratories, ACTS Magic WAND (European Council Advanced Communications Technologies and Services), AWA (ATM Wireless Access) NTT Wireless Systems Laboratories, Carelton University, Cambridge Olivetii Research Laboratories. Kady z przytoczonych systemw prototypowych proponuje transmisj w innym zakresie czstotliwoci, z inn prdkoci, przy uyciu odmiennych sposobw modulacji, kodowania i wielodostpu. Ich wspln cech jest zapewnienie bezkolizyjnej wsppracy midzy sieci ATM i sieci radiow przy jednoczesnym zachowaniu jakoci usug (QoS) wymaganej przez przewodow sie ATM, tabela 2. Wszystkie systemy W-ATM znajduj si w stadium bada i testw, istniejce instalacje maj charakter eksperymentalny. Niektre z prezentowanych systemw projektowane s z myl o konkretnych rodzajach usug jak transmisje multimedialne i video konferencje. Wnioski

Tabela 1. Porwnanie standardw 802.11 i HIPERLAN

802.11 Pasmo czstotliwoci 2,4-2,4835 GHz Rodzaj modulacji z rozproszonym widmem (direct sequence DBPSK, DQPSK z rozproszonym widmem (frequency hopping) 2GFSK, 4GFSK BT=0.5 FSK lub GMSK BT=0.3 Prdko transmisji 1 i 2 Mb/s Metoda dostpu proste CSMA/CA, RTS/CTS, PCF Usugi MAC QoS Dostpno standard zamknity, dostpne zestawy ukadw scalonych, dostpne urzdzenia Identyfikacja, nie wspiera bezporednio szyfrowanie QoS transmisji, sterowanie moc, kontrola czasu

HIPERLAN

5,15-5,30 GHz

1.47 i 23.53 Mb/s

Bezprzewodowa sie ATM stanowi obecnie przedmiot bardzo intensywnych bada. W toku s liczne projekty badawcze nierzadko znajdujce si ju na etapie instalacji eksperymentalnych. Daje si zauway podstawowe tendencje jak: zastosowanie modulacji OFDM i metody zwielokrotnienia TDMA dla systemw o najwyszych przepywnociach. Wci brak jest standardw dotyczcych bezprzewodowego ATM. Du trudno sprawia wygospodarowanie odpowiednio szerokiego pasma czstotliwoci. Wikszo eksperymentalnych systemw operuje na tzw. pamie ISM, jednak pasmo to jest zbyt wskie dla transmisji rzdu 155 Mb/s. Najwiesze projekty koncentruj si na zagospodarowaniu wysokiego pasma 60 GHz.. Pasmo to ze wzgldu na wysok tumienno spowodowan rezonansem atomw tlenu nie nadaje si do transmisji na wiksze odlegoci i moe by wzgldnie bezpiecznie wykorzystane do tworzenia bezprzewodowych sieci wewntrz budynkw biurowych czy przemysowych.

zawansowany standard nie szyfrowanie jest zamknity, system transmisji, brak urzdze priorytetw i sterowanie na rynku, moc, routing kontroli instalacje pakietw i forwarding, prototypowe kontrola czasu wspiera QoS 1. P. Mermelstein et al., Integrated Services on Wireless Multiple Access Networks, Proc. IEEE ICC93, pp. 863867. 2. A.J. Viterbi, Wireless digital communication: A view based on three lessons learned, IEEE Commun. Mag., Vol. 29, No. 9, pp. 33-36, Sept., 1991. NPMA, PDU 3. D. Raychaudhuri and N.D. Wilson, ATM-Based Transport Architecture for Multiservices Wireless Personal Communication Networks, IEEE JSAC, vol. 12, Oct. 1994, pp. 1401-1414. 4. J. Porter, A. Hopper An ATM-Based Protocol for Wireless LANs, Olivetii Research Ltd. Tech. Rep. 94.2. 1994. 5. A.S. Acampora, M. Naghshineh, An Architecture and Methodology for Mobile-Executed Handoff in Cellular ATM Networks, IEEE JSAC, vol. 12, Oct. 1994, pp. 1365-1375. 6. K.Y. Eng et al., BAHAMA: A Broadband Ad-Hoc Wireless ATM Local-Area Network, Proc. ICC95, pp. 1216-1223. 7. M. Umehira et al., An ATM Wireless Accesss Systems for Tetherless Multimedia Services, Proc. ICUPC95. 8. D.D. Falconer, A System Architecture for Broadband Milimeter Wave Access to an ATM LAN, Proc. Wireless95, 9. D. Pietras, A. Hettich, A. Kramling Performance Evaluation of Logical Link Cointrol Protocol for an ATM air interface, Proc. IEEE PIMRC96. 10. E. Ayanoglu et. al., Wireless ATM: Limits, Challenges and Proposals, IEEE Personal Communications - Special Issue, vol. 3, No. 4, August 1996.

Literatura