MODUV.Nagieiubrane.

MATERIAPOMOCNICZY

Edyta Zierkiewicz, Izabela Kowalczyk, Konsumentka czy konsumowana? kobieta do zjedzenia w prasie kobiecej;tekstopublikowanywksice:Zierkiewicz,E.,Kowalczyk,I.(red),Kobiety,feminizmimedia,Stow. Konsola,PoznaWrocaw,2005

KsikaMargaretAtwood,Kobietadozjedzenia,koczysiwdozaskakujcysposb.Wydajesi,eminy juwszystkiekopotybohaterki:iteodkowe,itezwizaneznarzeczonym,ktregowkocuporzuciaz obawyprzedunicestwieniem.Wtedyjednakdokonujesisymbolicznakonsumpcjajejciaa.Nowykochanek bohaterkizjadazesmakiemciastoprzypominajceksztatemkobietimwi:Wane,ewrcianaonotak zwanej rzeczywistoci, e jeste konsumentk". Kobieta zostaje zjedzona, ksika si koczy, niepokj pozostaje.Czybykonsumentkbyawicjednoczeniekonsumowana?Poszukujcodpowiedzinatopytanie, zwrciymysikuprasiekobiecej,ktrazjednejstronypodsycaistymulujepotrzebyczytelniczekczynicz nich konsumentki, z drugiej za wykorzystuje rne figury kobiece do uatrakcyjniania i estetyzowania przedstawianychtowarwitekstw,aprzeztozmieniakobietwobiektkonsumpcji.Wykorzystaniemetafory kanibalizmu i kanibalizacji do analizy czasopism kobiecych nie jest zatem zabiegiem karkoomnym i wtpliwym.Cowicej,uznajczaporzdkujcedwakryteria,tj.kategoripodmiotuikategoriaktywnoci,w prasie kobiecej znalazymy cztery rodzaje symbolicznego kanibalizmu dotyczcego kobiet: kobieta do zjedzenia,kobieta,ktrazjadasamsiebie(tuakcentujesijejdziaanie);kobietazjadanaprzezsiebiesam(tu: akcentpadanabiernepoddawaniesisamo/unicestwieniu);kobietazjadajcainnych.

Kategoriapodmiotuokrelapozycjkobietywzgldeminnychosb,zktrymipozostajwsymbolicznejrelacji kanibalistycznejrazjestonapodmiotemagresywnejkonsumpcji,innymrazemtoonajestpoykana,zjadana przez innych. Kategoria aktywnoci odnosi si natomiast dokonsumowania lub pasywnegopoddawania si zjadaniu. Cho kategorieteupraszczajkrajobrazmoliwychprzedstawiekanibalizacyjnychistniejcych w prasiekobiecejczywkulturzepopularnejwogle,towtymtekciechcemyskoncentrowasinazarysowaniu zagadnieniaiprezentacjitylkoczterechwskazanychrodzajwsymbolicznegokanibalizmu,awaciwieczterech postaci czy te kulturowych ikon stanowicych ich egzemplifikacje. S nimi nastpujce figury: Barbie, anorektyczka,bulimiczka,modliszka/wamp. P r a k t y k i k a n ib a l iz a cy j ne w pi s a ne w p ra s kob ie c w i s i zkonsumpcjonizmem.Konsumpcja byabodcemdopowstaniaimotoremprzemysuprasowego,atakejestgwnymwtkiemprzewijajcymsiw tekstachpublikowanychwkobiecejprasie.Wpismachtychwszystkozmieniasiwtowardokonsumpcjitak
1EdytaZierkiewicz,IzabelaKowalczyk,Konsumentkaczykonsumowana?kobietadozjedzeniawprasiekobiecej;tekst opublikowanywksice:Zierkiewicz,E.,Kowalczyk,I.(red),Kobiety,feminizmimedia,Stow.Konsola,PoznaWrocaw,2005

oczywistekosmetyki,ubrania,elementywyposaeniawntrzorazzreifikowanestyleycia,postawy,wartoci, ciao,dusza...;wszystkozostajewystawionenasprzeda.Takwicnajwaniejszymwtkiemobecnymwpismach kobiecychjestkomercjalizacjaikonsumpcja.Wszystkotoprowadzidoparadoksukobieta,konsumujc,sama stajesitowarem,produktemsprawiajcymprzyjemnoinnym.

Wzorcowa kobieta" programowana przez pisma nowoczesne (tzw. luksusowe, lub z wysokiej pki") koncentrujesinasobie(przedewszystkimnaswoimwygldzie),ajejpodstawowaktywnocijestkupowanie. Wpismachtychzamieszczanesrozlicznereklamykomercyjnezarwnojawne,jakiniejawne(wdrugim wypadku chodzi o artykuy" sponsorowane np. na temat mody, efektywnych podpasek, stylu urzdzenia mieszkania). Modelowa adresatka jest konsumentk szczeglnego rodzaju, jest bowiem egoistyczn shopoholiczk(zakupomank),ktrakupujepodwpywemimpulsu,zastpczo",tj.wsubstytutywnysposb realizuje rozmaite potrzeby spoeczne, m.in. afiliacji, uznania. Dla konsumentki najwaniejsz przestrzeni yciowjestmalicentrumhandlowe,przestrzewielkiegosklepu,natomiastpodstawowaktywnocioprcz kupowania,ktrestajesidziaaniemautonomicznymjestkonsumowanie.

Kobietazachcanadokupowaniaidozaspokajaniaswych(?)potrzebstajesikonsumentk,ktragratyfikowana jest w dwojaki sposb. Po pierwsze, odbiera wzmocnienia (symboliczne gaski) poprzez rdowe teksty" umoliwiajce jej okrelenie aktualnego zestawu potrzeb, a wic poprzez reklamy, artykuy sponsorowane, zdjciawczasopismachitp.Ogldajc(czytajc)koloroweczasopismaodnosiwraenie,ejejwysikinieidna marne, e nada za coraz to nowymi wyzwaniami mody. Po drugie za, konsumentk sama sobie udziela wartociujcego i emocjonalnego wsparcia poprzez wiadome odbieranie podziwu innych dla swojej) atrakcyjnoci,przezpoczucieprzynalenocidoklasyprniaczej",moliwonatychmiastowegozaspokojenia potrzeb/zachcianek oraz wiadomo tego, e zawsze jest na czasie. W ten sposb kobieta, po czci niewiadomie,apoczcizajejprzyzwoleniem,wpltanazostajewprocespodtrzymywanyiumacnianyprzez prasi;kobieckonsumowaniasamejsiebie.

Konsumpcjawizualnawprasiekobiecej Wartozwrciuwagnazmianpodejciadosamegociaawerzeponowoczesnej,oczympiszem.in.Zygmunt Bauman:Ciaoludzkiejestdziwpierwszymrzdzieorganemkonsumpcjiimiarjegonaleytegostanujest zdolno wchonicia i zasymilowania wszystkiego tego, co spoeczestwo konsumpcyjne ma do zaoferowania"(1995,s.90).Aleciaonietylkokonsumuje,trawiprzeycia,absorbuje:przyjemnoci,samotake staje si obiektem konsumpcji. Najbardziej widoczne jest to w przypadku rozwinitych technik tranplantacyjnych,alenacodzieciaojestteobiektemkonsumpcjiwizualnej.Otaczajnaszwielokrotnione obrazyciaa:wreklamach,wtelewizji,wprasie,wfilmachitd.

2EdytaZierkiewicz,IzabelaKowalczyk,Konsumentkaczykonsumowana?kobietadozjedzeniawprasiekobiecej;tekst opublikowanywksice:Zierkiewicz,E.,Kowalczyk,I.(red),Kobiety,feminizmimedia,Stow.Konsola,PoznaWrocaw,2005

Takewczasopismachkobiecychkonsumowaniemacharakterwizualnyzaporedniczonejestprzezspojrzenie,i okrelonemoezostamianemkanibalizmuwizualnego.Sferawizualnaodgrywawtychpismachbardzowane role: uatrakcyjnia, przyciga spojrzenie, rozrzedza tre, suy temu, by kobiety nie tylko czytay, ale i przegldaykobiecepisma,podziwiayzamieszczonewnichilustracje,poddawaysiichurokowi,porwnyway zprzedstawionymikobietamiitd.JaknapisaaMaiyAnnDoane:Wzorcowakonsumentkatowarwjestzarazem wzoorcowkonsumcntkprzedstawie"(1987,s.13)Monawrczpowiedzie,ewkolorowychmagazynachdla kobiet przewaaj ilustracje: reklamy, fotografie ukazujce bohaterki (rzadziej bohaterw) artykuw oraz wywiadw, fotografie mody, zdjcia kosmetykw, obrazki z dalekich krajw oraz eleganckie wntrza i wykwintnie podane potrawy. Wszystko to ma cieszy oczy czytajcych zaspokaja ich estetyczny smak", ksztatowawnichpoczuciedobregostylu,zachcadokupnadrogichkosmetykwieleganckichstrojw.

Zaskakujewtychfotografiachniefunkcjonalnopokazywanychprzedmiotwiodrealnienie,nieprzystawalno ukazywanych cia. Anorektyczne ciaa modelek nie maj najczciej nic wsplnego z ciaami realnych czytelniczekpism;stroje,czstozbytwyzywajce,nienadajsidonaoenia,podobniejakostrymakija;czyste isterylnewntrzasprawiajwraenieniezamieszkaych;ajedzeniejesttakpiknieprzyrzdzone,ealbyobyje tkn.Wszystkojesttuwicprzeznaczoneniemalwyczniedopatrzenia,suymakonsumpcji,alenieinnej niwzrokowa.

Kobietadozjedzenia Naszym zamierzeniem nie jest opracowanie kategoryzacji typw kobiecych pojawiajcych si w reklamach komercyjnychipismachkobiecych,niechcemyteprowadzianalizyprzedstawiekobiecychwykorzystanych do kontekstualizowania", a wic upikszania sprzedawanych towarw, usug i tekstw. Odwoujc si do konkretnychprzykadw(gwniereklamzamieszczonychwprasiekobiecej)chcemyukaza,w jakisposb kobieta podawana jest jak potrawa do zjedzenia. Powoujc si na reklamy komercyjne najatwiej jest zaprezentowa,jakkobietautosamionazostajezreklamowanymproduktem,aprzeztowaniezjadana(tu: wizualniekonsumowana)przezodbiorcw.Zamieszczaniewizerunkwkobiecychwreklamachkomercyjnych jestpowszechniestosowanstrategi.Wizerunkikobietpojawiajsiwreklamachdowolnychproduktwod proszkwdopraniapoolejesilnikowe.Samezakobietyutosamianeszreklamowanymitowaramiiwten sposb staj si obiektami konsumpcji. Kobieta bowiem dekorujc reklamowany towar, jest ozdobnikiem, zielonpietruszknasaatcejarzynowej(wedugswSawomiryWalczewskiej),zostajewiczjedzonaprzy okazji(1999,s.27). Innym powszechnym rodzajem strategii marketingowej, w ktrej wykorzystuje si wizerunki kobiet, jest fragmentaryzowanie kobiecego ciaa (pokazywanie najlepszych" kawakw), a przez to erotyzowanle sprzedawanegotowaru.Przyadynarzucajsisame,chobyukazujcesi.jakiczastemuwoglnopolskich dziennikachreklamyprzewozwtransportowych,ktreskadaysiztekstuiczarnobialegozdjciasamochodu ciarowego(wtle)isfotografowanychodtyungkobiecych(narzucasiskojarzenieztirwkami")nabardzo wysokichobcasach,wpoczochachzeszwami.Umieszczenieichnapierwszymplaniesprawiaowraenie,es

3EdytaZierkiewicz,IzabelaKowalczyk,Konsumentkaczykonsumowana?kobietadozjedzeniawprasiekobiecej;tekst opublikowanywksice:Zierkiewicz,E.,Kowalczyk,I.(red),Kobiety,feminizmimedia,Stow.Konsola,PoznaWrocaw,2005

oneduowaniejszewtymprzekazie,nisamochd.Inn,podobnieabsurdalnkampanibyaseriaprasowych reklam kuchenek na twoj miar" raz sprzedawanej kuchence towarzyszyy kobiece nogi mierzone centymetrem krawieckim przez anonimowe mskie donie, innym razem biust opleciony krawieckim centymetremtrzymanymprzez(tesame?)mskiedonie.Fragmentykobiecegociaatowarzyszcerozmaitym reklamowanym produktom s odindywidualizowane, anonimowe, oderwane od konkretnej jednostki i konkretnegoyciaawicodczowieczoneidzikitemuatwoprzeksztacajsiwprzedmiotykonsumpcji. Majdawaprzyjemnowizualnwidzowiiprzeztopomagawsprzedaydanegoproduktu. Ogromnrolodgrywawewszystkichtychfotografiacherotykaprzedstawionekobietynajczciejmajlekko przymknite oczy, rozchylone i zaakcentowane pomadk usta, wyczekujcy wyraz twarzy. Kobiety s wic uwodzicielkami, kusicielkami, zdaj si obiecywa rozkosz, ktr przyniesie skonsumowanie ich. I nie przypadkiem,artykuomnatematpoyciaintymnegotowarzyszzdjcia,naktrychpokazywanejestjedzenie jednoznaczniekojarzcesizseksem,np.kochankowiekarmisitruskawkami,pojsinawzajemwinem(jak 1 wscenachzfilmu9i /2tygodnia"),zaartykuoseksieoralnymwzilustrowamonazdjciamikobiety jedzcejlodyikostkicukru(por.np.M.Modrak,Cosmoencyklopediaseksuoralnego",Cosmopolitan",nr4, 2000,s.5255).Jednakwtychprzedstawieniachprawdziwymobiektemkonsumpcjijestkobieta. Kobiety nafotografiachprzedstawianesjakoapetyczne,smaczne(byszczcaskra,zdrowacera, wraenie wieoci), zachcajce do skonsumowania, s bezwolne, poddajce si erotycznym fantazjom (rzecz jasna mskim bowiem prawdziwy adresat tych wizerunkw jest mczyzn). Niekiedy ich ciao skojarzone jest wizualniezjedzeniem:porzeczkilubwinogronazamiastwoswnagowiekobiety,klatkapiersiowapokryta ogrkami, spadajce na kobiet brzoskwinie w tych fotografiach przeprowadzona jest analogia midzy jedzeniemakobiecymciaem.Taanalogiajestdosownawinnejjeszczereklamie,gdzienazdjciu,bokiem, pokazane jest nagie kobiece ciao, a fotografii towarzyszy tytu: Przepis na ciao" oraz napisy, ktre przypominajprzepiskucharski,m.in.:uyjkokonowegozabiegu",doprawsolamiiborowinami",dodajkilka kostek lodu". W rzeczywistoci jest to reklama salonw kosmetycznych speniajcych marzenia o przyrzdzeniu"kobiecegociaawedugwzorcwoferowanychm.in.przezpismakobiece.

Kobietyjakpotrawy Pismakobiecepropagujwzorcekobiecejurody,doktrychczytelniczkipowinnydy.Takimdominujcym wzorcemjestwysoka,moda,wysportowana,bardzoszczupa,osymetrycznejtwarzykobieta,zduymbiustem, wskimi biodrami, bardzodugimiismukyminogami.Takitypurodyuosabialalka Barbie twr i ikona kulturykonsumpcyjnej(zob.Rogers,1999).Lalkaprzekazujedziewczynkomodnajmodszychlatkomunikat,e kobieta jest po to, abysipodobai bierniepoddawaogldowi.Kobietywcielajce idea Barbie, ktre s widzialne (nadreprezentowane) pod postaciami modelek w kolorowej prasie kobiecej s wanie po to, by przygldasiim,podziwiaje,starasinaladowa,awszystkotoprowadzidokonsumowaniaichzapomoc wzroku. Czasopisma kobiecei zawarte wnichreklamyprzekazuj odbiorczyniomw bardziejlub mniej dosowny
4EdytaZierkiewicz,IzabelaKowalczyk,Konsumentkaczykonsumowana?kobietadozjedzeniawprasiekobiecej;tekst opublikowanywksice:Zierkiewicz,E.,Kowalczyk,I.(red),Kobiety,feminizmimedia,Stow.Konsola,PoznaWrocaw,2005

sposbznaczcykomunikat:najwaniejszejestjakwygldasz,musiszosiebiedba,tzn.dydozachowania modegowygldu.Krcej:Jeste,jakawygldasz",albowrcz:Jeste,bowygldasz".Wygldstajesiwic podstawowymczynnikiemdefiniujcymtosamokobiety.Kobietysuczonepatrzenasiebiejakonaobiekty spojrzeniainnych.WedugswklasykatematuJohnaBergera:Mczynipatrznakobiety.Kobietypatrzna siebie,bdcprzedmiotemogldu.(...)Obserwujcykobietwniejsamejjestrodzajumskiego,natomiastto,co obserwowanerodzajueskiego.Kobietaprzeksztacawtensposbsamsiebiewobiektzwaszczawobiekt widzenia:widok" (1997,s.47).Odbiorc,azarazemprawdziwymkonsumentemwykreowanychprzez pras kobiecwizerunkw,jestwicniekobieta,tylkomczyzna''.Musimyjednakpamita,etenmskiodbiorca, jakimskiespojrzeniesprzedewszystkimkonstrukcj,efektemdychotomiimczyzna/patrzcypodmiotvs. kobieta/obiekt/przedmiotspojrzenia(Rabine,1994,s.65). Kobiece ciao w znaczeniach, jakie niesie lalka Barbie oznacza produkt, towar. Jak pisze Ingeborg Majer 0'Sickeys,autorkaartykuuoczasopismachBarbieMagazine":lalkaBarbiejesttowarem,jejciaojesttowarem, ktrymlnajwczeniejszychlatpouczadziewczynki,bywasneciaotraktowaywaniejaktowar(ulepszayje, poprawiay, prezentoway na rozmaitych pokazach mody") (1994 s. 31). Ciaa Barbie potrzebuj idealnych wntrzdojaknajlepszegoichwyeksponowania.Wluksusowychmagazynachdlakobiet,teciaaubranesw wyszukanestroje,prezentowanewpiknychwntrzachlubegzotycznychmiejscach(wzamorskichhotelach,na lazurowychwybrzeach),natleluksusowychsamochodwCiaakobietmuszbystaleulepszane,doskonalone. 0'Sickeyzwracauwag,edlacelwrynkowych,dziewczynkiikobiety,sjaklalki,prezentowanewpotrzebie cigejestetycznejinnowacji.Kobiececiaaiichczcispokazywanejakproduktywbardziejlubmniej bezporednisposbwmagazynachodBarbieMagazine,przezSeventeen,ELLEiVogue" (ibidem, s. 37).CiglejeszczesporokobietpraynlnucieleniaideaBarbie,niektrerobitoniemaldosownie,jakCindy Jackson, ktra wydaa fortun odziedziczon po ojcu i przesza 27 operacji plastycznych, w tym bardzo skomplikowanych i zagraajcych zdrowiu, jak np. rozcinanie koci dolnej szczki, a wszystko po to, by upodobnisidoswojejulubionejlalki(Szymborski,1999,s.315). Wydajesi,etylkokobiety,ktre,naobszarzewasnegociaa,realizujtenwzorzecupodobnianiasido obowizujcego ideau kobiecoci, niekoniecznie poprzez operacje plastyczne mog by widzialne i s reprezentowane(awrcznadreprezentowane),resztaznajdujesipozamoliwocisamoreprezentacji.Wzorzec wydaje si jednak niemoliwy do osignicia (poza nielicznymi, ale i drastycznymi przypadkami, jak wspomnianyprzykadCindyJackson).Porwnywanieznimwychodziniemalzawszenaniekorzyczytelniczek. Dlaczegowictym,codominujewprasiekobiecej,swaniewizerunkipiknychkobiet?Czychodzitylkoo wywoanieuczuzazdroci,frustracji,poczuciawiny?Monapostawiwtymmomencietez,echodzioco jeszcze:osymbolicznykanibalizmowychwyidealizowanych,odlegychinieosigalnychkobiet,oto,byichblask iurodawwynikuaktusymbolicznegokanibalizmustaysiudziaemsamychczytelniczek.Bstwa",ideay pikna,kobietyonieskazitelnejurodzie,Barbiewszystkieprzeznaczonesdozjedzenia".Choniejestto jedzeniedosowne,konsumpcjakobiecychwizerunkwodbywasinieustannie. W prasie kobiecej zwyczajne pochaniaj nadzwyczajne, brzydkie poykaj pikne, stare zjadaj mode to gwnereguytegokanibalizmu.Samkanibalizmwiesiwaniezwiarwprzejciesiy,mocytego,ktojest konsumowany. Czytelniczkiprasykobiecejmajwierzy, edzikitejkonsumpcjistansitak pikne, jak kobietynafotografiach.OdwoajmysidoLouisVicentaThomasa,ktryrozrniadwarodzajekanibalizmu: egzokanibalizm i endokanibalizm. Ten drugi dokonuje si wewntrz grupy, skupiajcej ludzi powizanych pokrewiestwem, powinowactwemlubpaktem krwi"(Thomas,1991,s.164).Takgrup mog by wanie
5EdytaZierkiewicz,IzabelaKowalczyk,Konsumentkaczykonsumowana?kobietadozjedzeniawprasiekobiecej;tekst opublikowanywksice:Zierkiewicz,E.,Kowalczyk,I.(red),Kobiety,feminizmimedia,Stow.Konsola,PoznaWrocaw,2005

kobietykonsumentki, ktre inkorporuj to, co najlepsze (a wic urod i modo) w przeszym bycie nieboszczyka(tu:kobietyzamarej"nafotografii).Thomasopisujeambiwalencjzwizanzestosunkiemdo tego,kogosikonsumuje:ten,kogosispoywa,jestzarazemniszczonyikonserwowany,znienawidzonyi ukochany" (ibidem, s. 165). T ambiwalencj wywouj take wizerunki piknych kobiet kochanych za nieosigalnepiknoiznienawidzonychza...tosamo,wywoujcepodziwizazdro. Kobiety te, mimo, e z czytelniczkami czy je tosamo pciowa, w zasadzie s kim obcym, dalekim, nieosigalnym.Stogwniemodelki,aktorki,gwiazdymuzykipopularnej,eleganckieonybiznesmenwi innekobiety,ktreposiadajwsplntejgrupiecech:ichwizerunkisnatyleulepszone,poprawione,ezdaj si by one innym gatunkiem, tak bardzo rnym od czytelniczek kolorowych czasopism. Ot, jak pisze Thomas,ten,ktojestzjadanyniemoebyzupenieobcyanizupenieswj.(...)Kanibalizmpodlegawic dialektyce swojego i obcego, wedug ktrej naley znale zoty rodek midzy faktem zjedzenia swojego,cojestrwnoznacznezezjedzeniemsamegosiebie,afaktemzjedzeniaobcego,ktry,jelijest zupenieinnyprowadzidozmianyimoenaruszytosamozjadacza"(ibidem).Idealnkobietdozjedzenia jest wic zmultiplikowana kobietaprzedstawienie wystpujca w prasie kobiecej, wszechobecna Barbie modelka,ozawszeszczupejsylwetceizawszetymsamym,sztucznymumiechu.

To, co wie si z deniem do ideau wiczenia ciaa, diety, cige zabiegi nakierowane na zachowanie modegowyglduiszczupejsylwetkiprowadznasdonastpnegotypukobiety,ktrazjadasamsiebie.Tego typufigurjestanorektyczka,ktrapoddajesi(zarwnonapoziomiecielesnym,jakipsychicznym)totalnej dyscypliniejuniepoto,bysprostaideaowi,alebyprzekroczynieprzekraczalne,byzdobyperfekcjw zmaganiachzograniczeniamiwasnegociaa,gwniezazpotrzebodywiania.Jesttotypkobiety,ktra niejakoniechccyzprecyzjstosujesidozalecekierowanychpoadresemkobiet:byciamod,szczup, wiotk.Nieznajednakgranicy,gdzienaleysizatrzyma,gdzieodchudzeniezmieniasiwgodzenie.Zreszt, lalkaBarbieczstooskaranajestowywoanieepidemiianoreksjiwrddziewcztimodychkobiet.Obiefigury swicsobiebliskie.

Kobieta,ktrakonsumujesamsiebie(znikajcakobieco) Wieleczytelniczekprzegldajcpismakobiecepenefotografiiidealnychkobietdowiadczaprzykrychuczuw stosunkudosiebie,swojegociaa,wasnejwagiiwygldu.Czasamizesamopoczucieumacnianejestprzezich partnerwlubmw,ktrzymwiim:tytemogabytakwyglda".Kobietyczytajcekolorowepisma bardzoatwomogpopawprzygnbienie,frustracj,zniechcenie;itaktesiczasamidzieje,zwaszczaw przypadku kobiet modych, bezkrytycznie traktujcych kierowane pod ich adresem wymagania, a ktre przekazywane s (objawiane) przez te popularne rda ekspertyz kulturowych". Moe wic nie powinien dziwi fakt, e wczasachekspansjiproduktwprzeznaczonychdokonsumpcji,anoreksja ujawniasi jako kobiecachorobakocaXXwieku.Anoreksja,chorobaduszy,odktrejginiewycieczone,zagodzone,osabione ciao,obecnabyazawsze,leczdopieropodwpywempopularyzowanychwmediachwizerunkwidealnegociaa

6EdytaZierkiewicz,IzabelaKowalczyk,Konsumentkaczykonsumowana?kobietadozjedzeniawprasiekobiecej;tekst opublikowanywksice:Zierkiewicz,E.,Kowalczyk,I.(red),Kobiety,feminizmimedia,Stow.Konsola,PoznaWrocaw,2005

zaczananizapadacorazwikszaliczbakobietpragncychsprostakryteriomkanonupikna.

Zdjcia mody w luksusowych pismach kobiecych przedstawiaj najczciej wyjtkowo chude, wrcz anorektycznemodelki.Czstoteobrazymodystakzainscenizowane,ewydajesi,ikobietytesofiarami przemocy,ykajnarkotyki,albotesofiarami(swych?)wyuzdanychdz.Kobietyteswicpitnowane wizualnie.Kobietyposzukujcinformacji,sugestii,rady,wskazwekitd.dotyczcychtegojakstasipiknymi, podanymi,atrakcyjnymiiwygldatakjakpromowanewmediachbohaterkirozmaitychprogramw(nie tylkoomodzie)sigajpokoloroweczasopismaskadajcesi wycznieztakich uytecznych"treci (artykuw i fotografii), z ktrych kada jest potencjaln skarbnic wiedzy dla kandydatek do tytuu najpikniejszej kobiety wiata". I tu zaczyna si wspomniany wczeniej paradoks kobiecych pism ambiwalencjawpisanawtenpopularnydyskurs,wktrwtaczanesczytelniczkikolorowychmagazynw. Czasopismakobiecel bowiemswymczytelniczkompodwjnyprzekaz:na powierzchnipochwalny i wzmacniajcy,awwarstwieukrytej,niejawnej,niewprostkarzcyiwrogi.Kobiety,ktrechc by pikne zawszemusz traktowa swojeciaojakoobiektwiecznieniedoskonay.Kobiety,chccsi podoba,musz nienawidziswojegowygldu. Czasopismakobiecewcigaj sweczytelniczkiwniekoczcesi pasmo samowyrzecze, w walk ze sobiswoimciaemwiminiedocignionegoideauzgodniezprzewidzianymidlanichrolamiireguamigry. Walka ta koncentruje si na samej kobiecie, a gwnie na jej ciele. Uwewntrzniajc narzucone jej przez kolorowe pisma wymagania, kobieta sama dla siebie staje si wrogiem, nadzoruje swoje poczynania, nieustanniekarzesamsiebie(zwaszczaswojeciao,zktrymsinieidentyfikuje,bojestonociglenieudane, nieskoczone, nieidealne). Czasopisma kobiece, ktre najpierw pomagaj jej odkry" yciowy cel i zaakceptowa go jako wasne marzenie, teraz pomagaj kara i dyscyplinowa to nieposuszne ciao. Podstawowymnarzdziemkarystajesiszerokopotraktowanejedzenie(iodmawianiegosobie),zczymrwnie wiesipewienparadoks. Wpismachkobiecychniemoezabraknkolumnykulinarnejpenejprzepiswefektownychpotraw(co widanafotografiach).Przepisykulinarnenigdyniespodaneczyzestawioneprzypadkowo,autorowi/autorce rubrykiprzywiecabowiemjakikonkretnyzamys.Zazwyczajpotrawyprzedstawiane"stematycznieraz s to pyszneciastazowocami,innymrazempoywnezupy,albote eleganckiesaatkiitd. Aleto,cosi najbardziejliczywkolumniekulinarnejtoowaelegancja,estetyku,efektownywygldpotraw.Jedzeniena fotografiach zawsze jest tak piknie; przyrzdzone, e nie wydaje si przeznaczone do jedzenia, ale do patrzenia. Jakmonazresztzjetowszystkoinienaraasinazarzutoakomstwo,jakmonafolgowasobiei zaspokajaapetytnakadpolecanpotrawiniepopawprzygnbieniezpowodupczniejcegociaa,ciaa wylewajcegosi zkonturw idealnejformy?Natakieproblemyidylematy prasow"recept s diety, tabele z kaloriami, tabelezwymiaramiposzczeglnychczciciaa.Iukrytywtymwszystkim przewrotny przekaz: moeszje,cochcesziilechcesz,bylebytylkonieprzekroczy,!....kgprzytwoimwzrocie".Tak wicmonasprawiasobieprzyjemnozajadajcsiprzysmakami,bownajbliszymnumerzepismapojawi si nowa (wiosenna i tygodniowa, niskokaloryczna, beztuszczowa itp.) dieta. Postawiona w tej sytuacji kobietazostajezmuszonadoyciawcigejsprzecznoci,atrawestujcZygmuntaBaumanumonapowiedzie, ejejciaostajesidlaniejzadaniem(nie)dowykonania". Figur kobiec reprodukowan przez kolorowe czasopisma realizujc ten rodzaj wymaga jest anorektyczka,ktraprzymusodchudzaniasidoprowadzadoperfekcji,dowolniemodelujcaswojeciaoprzy pomocyradykalnychnarzdziopresji,tj.menuskadajcegosiczstozsaaty,wodymineralnejiinnychtego typubezlubniskotuszczowychpotraw.Ograniczajcdoabsolutnegominimumzarwnoilo,jakijako posikw kobietatakazaczyna odywia si"nagromadzonymiwjejciele zapasamiproteinami,tkank
7EdytaZierkiewicz,IzabelaKowalczyk,Konsumentkaczykonsumowana?kobietadozjedzeniawprasiekobiecej;tekst opublikowanywksice:Zierkiewicz,E.,Kowalczyk,I.(red),Kobiety,feminizmimedia,Stow.Konsola,PoznaWrocaw,2005

tuszczow.Podejmujc wiadomywysiekpozbyciasi zbdnych i szpeccychj puszystoci, eliminacji (czyraczejabsorpcji)grubychimikkichczciciaa,kierujesiwicniejakointencjonalnym/irracjonalnym zamiaremzniszczeniasiebie,tj.swojejcielesnejpowoki. Anorektyczkanienawidzisiebie,niemoepatrze naswojezawszezagrubociao, czuje wstrt do jedzenia.Chcedoprowadziswojeciaododoskonaoci,ktrjestobrazjejciaawewasnymumyleo wiele doskonalszy od tego, co widzi w lustrze. Patrzy na siebie w krzywym zwierciadle medialnych odbi, ktre zawsze pokazuj jej, ejestjeszczekilolubwicejdozrzucenia, ejeszczegdzie czaj si okropne tkanki tuszczowe, e zbytnio sobie folguje itd. Anoretyczka nie wie, e komunikaty te nie s adresowanedoniej,aledouglnionejkobiety",modelowejkonsumentkiprojektowanejprzezpismakobiece kobiety,ktrazjednejstronyzachcanajestdokonsumowania(wtymdokupowaniaizjadaniarozmaitych akoci), z drugiej natomiast do cigego odchudzania si, do notorycznego pozostawania na diecie. W przeciwiestwiedobulimiczki(nastpnejfigurywprasiekobiecej),ktrakoncentrujesi napierwszejczci komunikatu,anorektyczkaczytaprzedewszystkimjegodrug cz.Obiefiguryreprodukowaneprzezpisma kobiecetodwiernestronytegosamegoproblemu. Takwickulturapopularnazobecnymwniejideaemszczupegociaaprzyczyniasidoumacniania ambiwalencjidotyczcychciaa.Anorektyczkajest skoncentrowananasobieiswoimciele,odrzucawswoim wygldziejednakwszystkoto,cowizaosi ztradycyjn kobiecoci,odrzucate oznakikobiecocidojrzaej. Obraz anorektyczki jest dramatyczn prb zatrzymania modoci. Swym wygldem przypominabowiem dziewczynk,kobietniedojrza,kobietdziecko4.Monapowiedzie,eanorektyczkacierpinaswegorodzaju schizofrenizwizanzwasnymwygldem,atakezwasnkobiecoci. Nastpujetusymbolicznewchanianiesamejsiebie:kobietadojrzaajest konsumowanaprzezkobiet dziecko;jesttokolejnyaspektsymbolicznegokanibalizmuzwizanegoztkobiecfigurobecnwkolorowych pismach. By moe w tym momencieanorektyczcebliszaodpostacikanibalajestposta zombie, bowiem kobietatakajuzayciajestniemalmartwa,itonietylkodlatego,ewyczonezostajworganizmieniektre funkcje biologiczne (np.zanika miesiczka),ale te dlatego, e anorektyczka nie potrafi myle o niczym innym poza swoim wygldem i jedzeniem, a waciwie poza odmawianiem go sobie, co prowadzi j do stopniowegowycofaniasi z yciarodzinnego,towarzyskiegoispoecznego.Zarwnowsferzeprywatnej, jakipublicznejspoywaniejedzeniajestczynnociniezwyklewanwsplneposiki,czstowanie,udziaw proszonychobiadachitp.czstospeniajfunkcjintegracyjn,umacniajcspoecznewizi.Odmawiajcsobie jedzeniaanorektyczkastajesi przede wszystkim udrk dla rodziny, ktra nie moe patrze na powolne umiercaniesi dziecka,ajednoczenienajblisidowiadczaj wasnejbezradnociicierpi,gdy nie potrafi pomc.Odmawianiesobiejedzeniamoeprowadzi doniemonocinawizania przez doros kobiet relacji intymnej,poniewanietylkonieodczuwaonapotrzebyzblieseksualnych,aleciaainnychludzi(zawszeza grube)budzwniejwstrtiwydajsibrudne,wstrtne,niezdyscyplinowane. Dlaanorektyczki,ciaojestpolem,naktrymudowadniasiswojegocharakteru,obiektem,poprzez ktrymanifestujeswojfilozofiyciow.Wtakichkategoriachoceniateinnychludzi.WedugSusanBordo, idea szczupegociaawiesi przedewszystkimzsamodyscyplin wobecciaa,zkontrolowaniememocji, godu, seksualnoci tradycyjnie konotowanych jako kobiece, a traktowanych w sfcr/e publicznej jak zagroenieczyniestosowno (1995,s.205206).Niektrekobiety wchodzcdosferypublicznej,np.robic karierzawodow/czujsizmuszonedozwikszeniawysikwsamodyscyplinyisamokontroliwobecswoich cia,poto,bywolnoimbyowejdowiatazarezerwowanegowczeniejdlamczyzn.SyndromAllyMcBeal jest wic cen, jak pac kobiety za moliwo robienia kariery. Izabela Filipiak, w felietonie Ciao do zjedzenia"(2003),wyraziasioHilaryRodhamClinton,brawuroworobicejkarierpolityczn,ewyglda ostatnionabardzowychudzon,takjakbyzjadaasamsiebie". Kontynuujcwtek(nie)obecnocilubwykluczaniakobiecocizesferypublicznejmonapowiedzie, ekobietaiwszystko,coczonejestztzw.pierwiastkiemkobiecymzdajesitamstanowizagroenie,dlatego
8EdytaZierkiewicz,IzabelaKowalczyk,Konsumentkaczykonsumowana?kobietadozjedzeniawprasiekobiecej;tekst opublikowanywksice:Zierkiewicz,E.,Kowalczyk,I.(red),Kobiety,feminizmimedia,Stow.Konsola,PoznaWrocaw,2005

kobiet trzeba symbolicznie umierci, doprowadzi do jej zniknicia. W sferze wizualnej kobieco zostaje niejako napitnowana,akobietyukarane.Unicestwienienastpujenaobszarzeciaa,ktrestopniowozanika, niknie,imploduje.Zostajwnimwyczane"podstawowe,yciowefunkcje.Kobietapoerawicsamsiebie umartwiasi,karzesweciaozgodniezprzepisamiroli,ktrmaodgrywawyciupublicznym. Kobiecopitnowanawsferzewizualnejegzemplifikowanajestnazdjciachwmagazynachdlakobiet, z ktrych cz przedstawia wanie anorektycznie wygldajce modelki. Oznaki dojrzaoci, kobiecoci trzeba ukry. Wszystko, co jest w nadmiarze, co jest rodzajem nieuporzdkowanej materii i wiadczy o samowolileniwegociaatrzebaokiezna,poddakontroli.Niektrezpolecanychwprasiekobiecejzabiegw wobec ciaa s wrcz dosownie brutalne, opresyjne, okrutne. Cz reklam i tekstw zamieszczanych w kolorowych czasopismach wykorzystuje strategi agresjiwobecciaa,przykademmoeby reklama kremu antycellulitisowego,naktrejukazanyjestfragmentkobiecegociaa(poladkaiuda)inacignitaklamerkami lub zduszona palcami skra, ktrej jest za duo" i ktra po zastosowaniu rekomendowanego kremu zniknie, zostanie wchonita". Innym ciekawym przykadem jest reklama LKarnityny, zodziejki kalorii". PrzekazwizualnydajenamwyobraenietejzodziejkijakoumiechnitejiprcejswojeciaoMistrzyniwiata wFitness.Botowaniefitnessjestjednymznajlepszychsposobwzapanowanianadciaem,poarcia"tego,co wcieleniemiedlaoka,tuste,obwise. Rwniewane,wedugprzekazwpyncychztychreklam,jest powstrzymanieupywuczasu". Kobietymajzdobywanowskrimodeciao",jakwreklamiejednegozkremw.Czynieswtensposb namawianedopraktykkanibalizacyjnychwobecsiebieiwasnychcia?Wtymmiejscuprzychodzinamyl chirurgiaplastyczna,ktrrwniecharakteryzujekanibalistycznystosunekdociaa.czysionazagresj,z brutalnoci czynw dokonanych na sobie oraz z niechci czy nawet z poczuciem obrzydzenia wzgldem swojegociaa,awszystkopoto,bybywieczniemodipikn.

Kobietazjadanaprzezsiebiebulimiczka Wspominaymy ju o tym, e kobieta czytajca kobiece magazyny, ogldajca reklamy pozostaje w ambiwalentnejsytuacji.Zjednejstronypowinnaucieleniaideapiknakobiecego,mabyszczupajakBarbiei dlategomusipoddawasirozmaitymdietom,nawet,jeliwiedzietodoanoreksji,alezdrugiejstronyjej potrzeby konsumpcyjnes wci rozbudzaneistymulowane,zarwnoprzezreklamy,pisma kobieceiwiele innychprzekazwadresowanychdoniejpoprzezliczne rodkimasowejkomunikacji.Maonachcie wiceji konsumowa wicej, ma wci odczuwa apetyt" na nowinki mody i kosmetyki. Jej pragnienia jako wzorcowejkonsumentkipowinnybystalerozbudzane,alenigdyniezaspokojone. Modelem kobiety nigdy nie zaspokojonej, nigdy nie usatysfakcjonowanej jest bulimiczka, ktra cierpizpowoduatakwwilczegoapetytu",przejedzeniaiprowokowanychwymiotw,ktrawciczujesi winnazaswjgdiwstydzisi folgowania sobie. Podobne poczucie winy odczuwa przynajmniej cz konsumentek, dogadzajcych sobie, kupujcychkompulsywnie,podwpywemimpulsurzeczy,ktrychczstonawetniepotrzebuj.Poykaj"one niemalwszystko,cojestkreowaneprzeznowemodyjakoto,cokoniecznietrzebanaby.Donichskierowanes komunikaty: musiszkoniecznietokupi", wtymsezonieniemoeszbeztegowyjna ulic", jelichcesz wygldamodnie/bypodan/osignsukcesniemoeszsibeztegoobej".Tegotypuprzekazyszczeglnie czstowystpujwprasiekobiecej.Rozbudzanyjestwiccorazwikszyapetytnacorazwiksziloproduktw idbrkonsumpcyjnychnoweubrania,kosmetyki,parybutw,nowegarnki,meble,romanseHarleguina,nowe magazynykobieceitd.Storzeczy,ktrychtaknaprawdczytelniczkiniepotrzebuj,niemajczsto,coznimi
9EdytaZierkiewicz,IzabelaKowalczyk,Konsumentkaczykonsumowana?kobietadozjedzeniawprasiekobiecej;tekst opublikowanywksice:Zierkiewicz,E.,Kowalczyk,I.(red),Kobiety,feminizmimedia,Stow.Konsola,PoznaWrocaw,2005

zrobiigdzieichpomieci.Czyistniejlimitydlatakiejkonsumpcji?Odczasudoczasukobietytewymiotuj symbolicznie:pozbywaj si niepotrzebnychubra,wyrzucaj staremagazyny,urzdzaj wielkieporzdki,by pozbysiniepotrzebnychrzeczy(jakrobitoBridgetJones,bdcawzorcowfigurbulimicznejkonsumentki). Obiecujsobie,enigdyjuniebdpoddawasitakiemupodliwemukupowaniu.Jednakjesttoobietnica niemoliwadospenienia,poniewasonepoprostuuzalenioneodkupowania,adocierajcedonichkomunikaty wcirozbudzajwnichnowepotrzeby. Symbolicznabulimiczkastajesi kukiek oywian przezkogo,lubprzezco, coistniejepozani sam:rynek,reklamy,mod,sztuczniewykreowanepotrzebyitdTenrodzajkobietyjestesencjonaln ikon popularnychtekstw,jestdoskonakonsumentk,ktrakupujewszystko,coprzycigajejuwag,niebdc wiadom, e jej potrzeby s sztucznie wykreowane. Bulimiczka odczuwa ambiwalencj wzgldem siebie, jednakjejapetytroniewmiarjedzeniaidlategojejpotrzebykreowaneprzezpopularnepismaireklamynigdy nieszaspokojoneiusatysfakcjonowane.Nigdynieodczuwaonapoczuciasytoci. Czytelniczkaprasykobiecejbliskatejfigurzepozostajewstaniewiecznego rozdarcia,ktrewynikaz denia do nasycenia niezaspokojonego godu i pragnienia posiadania doskonaego ciaa. Jest ona ju na zawszetrawionaprzezpragnienia podsycaneprzezpismakobiece,jestkonsumowanaprzezswjwasnyapetyt nafabrykowanysentymentalnyhappyend\naposiadanieciaaodpowiadajcegoideaowi. Czytelniczkipismkobiecychkarmioneswizerunkamiidealnychkobietilukrowanymi kobiecyminarracjami".Tyranizowaneswtensposbprzezwasnemarzeniaopiknymciele,penym szczciayciu,wygodnymdomu,nowoczesnymsamochodzieitd.Marzeniatakieniemogsinigdyspeni, chobytylkowczci.To,oczymmarzyczytelniczkaprasykobiecejpodanejestwtychniezliczonychpismach jaknatalerzu;stambowiemprawdziwehistorie"(tragiczneprzyzawizaniu,aszczliweprzyrozwizaniu akcji),swywiadyzKopciuszkami",sromantyczneopowiadaniaowielkiejmioci(chowiadomo,e fikcyjne,tomoejednakkiedyzdarzysicopodobnegowichyciu...),jestwreszciewielkaliczbazdj przedstawiajcychrnezawszeadne,odpowiadajcekanonomurodykobiety.Dlategotekobietytak chtniesigajpotepisma,poterdawsparcia",tekrzywezwierciada.Czytaniepismkobiecychjest jakobjadaniesipustymikaloriami(poznawczymi),jakjedzenieczekoladysodkiejipysznej,ktranie zaspokajagodu,aleatwouzalenia.Czytaniekolorowychczasopism,podobniejakobjadaniesiczekolad, wywoujewczytajcychwyrzutysumieniaipoczuciewiny,niedajcwzamianprawienic. Symbolicznabulimianiejesttymsamym,cosymboliczneobarstwo.Tenterminjestuyteczny waniedoopisuambiwalentnejsytuacjikobiet,ktraujawniasiwfakcie,egdjestrozbudzanyprzez kulturpopularn,alejednoczeniejestograniczany.Bulimiajestbowiemdrugstronanoreksji,bogdyjedna odzwierciedlarozbudzaniepotrzebifolgowaniesobie,drugabazujenaichodmawianiucakowitym umartwianiusi.SusanBordopiszeodualizmieanoreksja/bulimia,ktryodzwierciedlaparadoksalnsytuacj wspczesnegopodmiotu.Anoreksjajestdoskonaformsamozaprzeczenia,negacjiswojejkobiecoci,podania iemocji.Tozanegowaniejestwaniecen,ktrpackobietyzamoliwodziaaniawsferzepublicznej,w ktrejdominujwartociuznawanezamskie",jakdyscyplina,ograniczenieikontrolowanieswychpragnie, ukrycieemocji,zdrowyrozsdekitp.Bulimiazkoleibezporednioodzwierciedlanieograniczonyrozwj zapotrzebowaniananieograniczonkonsumpcj(Bordo,1995,s.201).Ujawniasitom.in.wnagych, niekontrolowanychnapadachgodu,takjakiwnagych,niekontrolowanychpotrzebachrobieniazakupw. Przyczymzarwnojedzenie,jakikupowanieprzybieraekstremalneformy.Taantagonistycznakonstrukcja osobowocijestwytwarzanaprzezwewntrzniesprzecznstrukturnaszegoyciaekonomicznego. Zjednejstronyjakoproducencidbriusug,jestemyzmuszanidosublimowania,zaprzeczania, represjonowaniapotrzebynatychmiastowejgratyfikacji,musimykultywowaetykpracyi podporzdkowywaswepotrzebywzgldemstrukturynaszej pracy,alezdrugiejstrony,jakokonsumencijestemywcinamawianidopodaniatego,cooferujenam kultura, folgowania sobie, impulsywnego zaspokajania swydi potrzeb, mamy oczekiwa cigej i
10EdytaZierkiewicz,IzabelaKowalczyk,Konsumentkaczykonsumowana?kobietadozjedzeniawprasiekobiecej;tekst opublikowanywksice:Zierkiewicz,E.,Kowalczyk,I.(red),Kobiety,feminizmimedia,Stow.Konsola,PoznaWrocaw,2005

natychmiastowejsatysfakcji(ibidem,s.199). Kobietazjadajcainnych Ostatniazwybranychprzeznasfigurkobiecychkojarzcychsizpraktykamikanibalizacyjnymi obecnymiwkolorowychmagazynachpozwalawprostysposb,pokazajakarbitralnaiumownajestnasza kategoryzacja.Naprzykadzietejfigurybowiemnajatwiejzobaczy,izaoonemodeletylkopozornie srozczne;wpismachkobiecychkonsumpcjamacharaktertotalny.Ostatnikategorijestwamplub modliszka,postakobieca,ktrapoerainnych,zjadaobcego",cozgodniezdialektykopisanprzezThomasa moezagrozijejtosamoci,jestniebezpieczne,gdyprzekraczaustalonegranice(1991,s.165).Kobieta modliszka(czasamizastpowanaprzezkobietpajka",czarnwdow")jestjednznajbardziej przeraajcychikonwkulturowejwyobrani.Jestonizagroeniemdlamczyzn,ktrychpoerapozaspokojeniu swychseksualnychpotrzeb).Postataczysizfiguramiprzedstawionymiwczeniej,zatym,cojewiejest znaczenieodczuwaniagodugodukonotowanegojakoprzypadokobieca,ktrkobietapowinna kontrolowa,opanowywa.Przeraanajbardziejwkobiecymgodzieto,ejestonniezaspokojony,nienasycony iczysizseksualnympodaniem. Wedugpopularnychprzekona:kobiety,ktreduojedztokobietyapczywe,wiecznie niezaspokojone.Jakjupisaymy,kobieta,ktrazaprzeczaswojemugodowi,anorektyczka,faktycznienie odczuwapodaniawcalelubprawiewcale.Tym,cojprzeraajestbrakkontrolinadciaem,nad wasnymgodemipodaniem,tonieprzestrzeganiegranic,wylewaniesipozagraniceidealnej kobiecoci".Kobietamakontrolowa(aprzynamniejjakbulimiczkaukrywa)wasneemocje,gd, podanieiniemoesobiepozwolinapoddawaniesiim.Pobaaniesobiejestchoit1,takjakbulimia,takjak nieopanowanepodanie,ktremupoddajesinp.nimfomank.i.Kobieta,ktrasobiepobaapowinnazosta ukarana,podobniejakbohaterkafilmuFatalnezauroczenie"(A.Lynom1987).Takakobietajestjak bestia:odraajcaiwzbudzajcawstrt.Stajesizagroeniemdlamczyzn(jaktytuowaSzamanka"z filmuA.uawskiego(1996)wedugscenariuszaGretkowskiej,zjadajcawkocowejsceniemzgswojego kochanka). WedugSusanBordoseksualnyapetytkobietmusizostaograniczonyiskontrolowany,poniewa pojawia si zagroenie, e kobieta, nie mogc opanowa swego godu i podania pore ciao i dusz mczyzny. Bordo przywouje kulturowe konotacje pomidzy kobiecym godem a pragnieniem. Mitologiczne, artystyczne i naukowe dyskursy z rnych kultur i obszarw wskazuj symboliczn si kobiecegogodubdcegokulturowmetafordlanieopanowanejkobiecejsiyipodania(Bordo,1995,s. 116). Te przeraajce figury to m.in. zjadajca wntrznoci bogini Kali, Lilith, pojawiajcy si w wielu kulturachmit vaginadentata ibliskietemumitowi wyobraeniaczarownic,posiadajcychkywok warg sromowych,majcychmocpoeraniamczyznwczasiestosunku. Wspczesnym przykadem ilustrujcym lk przed modliszk jest tekst Tomasza Jastruna z Twojego Stylu", wktrymopisanazostaaprzezautorawizyta udawnejkochankijednegozczoowych polskichamantw.Autorstan podjej drzwiami... [Drzwiotwarysi takgwatownie, eniemalzostaem wessanydorodka.Staawnichona...Tojapowiedziaa.Iumiechnasi,jakbychciaamniepokn. Patrzyemoniemiay,jakobfitociswegociaawypeniadrzwi,zdyemzauway,etwarzmiaabyadn, gdybyniewylewaasi zeswoichram.Alenawet ten ladurodybyprzeraajcy.Monstrum!(...)Daemjej szybkokwiaty,napoarcie.Utonywwielkiej,zachannejdoni.Cofnemwpanicerk.Iuciekem"(Jastrun, 2001).Kobietatakajestzagroeniem,bowylewasizeswoichram",materiajejciaajestnieokieznana,nie zostaa poddana kontroli. Lynda Nead, autorka ksiki o akcie kobiecym zauwaa, e kobiece ciao jest definiowaneprzeznaszkulturjakoconieopanowanego,coonieostrychzarysachipopkanejpowierzchni,
11EdytaZierkiewicz,IzabelaKowalczyk,Konsumentkaczykonsumowana?kobietadozjedzeniawprasiekobiecej;tekst opublikowanywksice:Zierkiewicz,E.,Kowalczyk,I.(red),Kobiety,feminizmimedia,Stow.Konsola,PoznaWrocaw,2005

z czego wyciekaj obrzydliwoci i brud" (Nead, 1998, s. 24), dlatego musi zosta poddane kontroli, opanowane,dziurymuszbyzalepione,aranyzaszyte,ciaumuszzosta nadaneramyprzypomocytakich dyskursw,jaksztuka(akt)czytekulturapopularna(kobietynareklamie,lalkaBarbie).Dzikie,nieokieznane, przeraajce,obrzydliwe,wstrtneciaoniemoepozostabezkontroli.Takimiformamikontrolisrwnie rzebienie sylwetkiprzypomocyaerobiku,fitness,modelowaniegopoprzezpoddawanie si dietom czy te operacjom plastycznym. Tyrania sprystego ciaa, idea Barbie, anoreksja i bulimia wszystkie s formamikulturowejkontrolikobiecegociaa.Iwaniedlategokobieta,ktraprzekraczaramyswegociaa, wylewasi znich(jakw przytoczonymtekcieJastruna)jesttakprzeraajca,obrzydliwa,ohydna.Jestto kobieta,ktraniepoerasamejsiebietowidapojejmonstrualnychrozmiarach;nawetwprzyrodzie,ktra dostarczya inspiracji mskim fantazjom i lkom, u modliszek i u niektrych uprawiajcych kanibalizm" pajkw samice s znacznie wiksze od samcw, tak by atwo mogy dokona aktu spenienia: totalnej konsumpcji.Taktekobietamodliszkajestogromnaniemiecisiwramachnarzuconychjejzgryprzez k ultur i dlatego jest zagroeniem. To nie ona jest kontrolowana i konsumowana, to ona jest agresywniearoczna. Ten fantazmat kobiety budzcej lk kreowany jest wic przez mczyzn, dla ktrych kobieta musi dobrowolnie" podda si zabiegom krpowania jej ksztatw i rozmiaru,samamusichcie podda si konsumpcji.Akobietamodliszkajestolbrzymia,wylewasizwskichramkobiecoci(opisanychmagicznymi cyframi: 906090), to kobieta, ktra nie dba o pozory. Nie podejmuje gry narzucanej przez medialnie umacniany terror pikna ona nie musi si podoba, poniewa to nie ona jest wybierana,aleaktywnie wybiera,uywa(seksualniekonsumuje)ipozbywasi(zjada?)tymczasowegopartnera.Dlategotetakitypkobiet niewystpujepowszechniewprasiekobiecej.Modliszkajestpostrachemdlamczyzniprzestrogdlakobiet: jeli nie bdziesz chciaa wej w rol i konsumowa siebie, zostaniesz modliszk, bdziesz besti, obrzydlistwem". Natomiast kobietawamp to, co innego. Figura wampa stanowi odwrotno kobietymodliszki. Cho pokazywanajestonawgotyckichprzestrzeniach,wstylistyce grozyniebudziju takiegolkuiobrzydzenia. Wizerunkiwampwpojawiaj si czasami wreklamachperfum,dzikiktrymkobietazyskujenadzwyczajn moc,moezawadn mczyzn,posi go,anawetpore,alezgrywiadomo, ejesttogra,konwencja, erotycznazabawa,aniesymbolicznyacodopieroprawdziwykanibalizm. Pewn modyfikacj tej figury kobiecej poerajcej innych jest wampirzyca, czyhajca na mod niewinnkrew(mczyznikobiet),ktrapozwolijejzachowawiecznmodo.Ciekawe,eobrazbazujcy nafantazmaciewampirzycypojawiasiwreklamiebahegozpozoruproduktupynu,ktrywzmacniawosy ipaznokcie,a tymsamympodtrzymujepragnieniezatrzymaniawiecznejmodoci.Czyniedlatego outor/y reklamyodwoalisidowizerunkuwampirzycy,gdyfikcyjnapostawypijacudzkrew,ktrazapewnima jej wieczn modo? Prototypem postaci wampira bya, oprcz hrabiego Draculi, Erzsebet Bathory z Transylwanii,ktrakpaasi wkrwi modychdziewczt,abypozyska ichmodo ipikno.Atowanie modo i pikno staj si ideaami samymi w sobie kreowanymi przez pisma kobiece, ktre niejako rozcieczajwampiryzmwswychprzedstawieniach:czytaj,ogldaj,podziwiaj,utosamsi,przejmijznich to,conajlepsze".

Zakoczenie Przystpujc do przeprowadzenia analizy czasopism kobiecych w perspektywie symbolicznego kanibalizmuniesdziymy,etakdalekoudanamsizabrneodnajdziemytakwieleprzykadwpraktyk

12EdytaZierkiewicz,IzabelaKowalczyk,Konsumentkaczykonsumowana?kobietadozjedzeniawprasiekobiecej;tekst opublikowanywksice:Zierkiewicz,E.,Kowalczyk,I.(red),Kobiety,feminizmimedia,Stow.Konsola,PoznaWrocaw,2005

kanibalizacyjnych, ktre skupiaj si wok kobiecego ciaa konsumowanego zarwno przez jego posiadaczk,przezczytelniczkiiodbiorcwreklam,tychwszystkich,ktrzypragnlibyj(wrazzjejciaem) posi. Zpraktykamikanibalizacyjnymiizpraskobiecwiesijeszczejedenwtek,ktrytrudnojest ulokowawktrejzestworzonychprzeznaskategoriizdwchpowodw.Popierwsze,wtektenjestprawie nieobecnywprasiekobiecejijestprzeznikonsekwentnieizuporemprzemilczany.Podrugie,nasz sposbmwieniaokanibalizmiesymbolicznym,gwniewizualnymkonsumowaniukobiety(kobiecego ciaa)stasitrochzawskidlatejwykluczonej,aniezwyklewanej,kwestii.Chodzituociaostarej kobiety.Czytelniczkiprasykobiecejodywiajsi"siamiwitalnymipochodzcymizciaprzeznaczonych dowizualnejkonsumpcji.Starychkobiet(prawiewogle)niemawkolorowychczasopismach,boniktichnie poda,niktniepragniesycinimiswegowzroku.Cowicej,kulturapopularnaprzyzwyczaianasdo zaspokajaapetytwestetycznychtym,copikneimodeorazdotego,eciaastarychludzibudzjedynie niesmak. Pismakobiecewzdecydowanejwikszocipowicones ciauprzedewszystkimkosmetyce,sprawnocii zdrowiu oraz atrakcyjnoci. Lansowane przez te pisma zabiegi wykonywane na ciele (kosmetyka, chirurgia plastyczna), wiczenieciaa (aerobik,fitnessitp.),zdroweodywianiemaj przyczyni si dotego,bynasze ciaojaknajduejzachowaomodzieczyizdrowywygld,byzlikwidowa wszelkieoznakistarzeniasi. Mody wygld staje si nie tylko szczegln kategori pojciow, ale wrcz szczeglnym stanem egzystencjalnym (Tyszka, 1999, s. 53). Sprawia to, e poprzez przekazy kultury popularnej, (zwaszcza czasopismakobiece),kobiety nakierowywanes nazachowywaniemodegowizerunku.Jegoutratamoesi wizazodsuniciemzyciaspoecznego.Jednzniepisanychzasad,ktreobowizujwsferzewizualnejpism kobiecychjestbowiemwyeliminowaniewizerunkwkulistarych.Tenobrazsprzecznyjestzwszechobecnymw kulturzekonsumpcyjnejkultemzdrowiaimodoci. W konsekwencji w kulturze wizualnej stare kobiety ju nie uczestnicz lub prezentowane s na jej marginesach.Zabieganieomodywygld,lansowaneprzez kulturkonsumpcyjn,monainterpretowajako prb odsunicia w czasie myli o staroci i mierci, wyeliminowania jej z naszej wiadomoci, graniczcezwiar,emiercimonaunikn.Stdbierzesiwyeliminowanieobrazwstarychludzizesfery wizualnej,atakepoczuciestrachu,ktremoewzbudza widokstarej kobiety.WedugEfratTseelon,obraz starzejcejsi kobiety,bdcejju pozakontrol kulturowegosystemupiknajest mementomori do obrazu dostarczanegoprzezkulturzpanujcymwniejideaempikna(1995,s.93).Kulturakonsumpcyjnazwracasi przeciwkoprocesomprzemijania.Obrazstarychludzijestwniejnieuyteczny,dlatego,e to,cotowarzyszy starocistarzeniesi,sabofizyczna,braksprawnociIchorobyujawniaj,eproduktytejkulturylansowane, byzachowazdrowieiurod,nprzynoszwgruncierzeczyoczekiwanegoefektu. Prasakobiecakreujewicco wrodzajufantazmatu yciawm/nrcjn Kultmodociizdrowiajest sposobemzaprzeczaniaczywrczsymbolicznym,unicestwieniemierci. Toeliminowanieciaastarego(lubchobytylkostarzejcegosi),choreypodlegajcegodestrukcjitake przywodzinamylanalogi zkanibalizmem,bowiem| onjakpiszeL.V.Thomassposobemunicestwienia ciaatrupa.Kanibalizm,wswirzeczywistejlubwysublimowanejformie,opierasiwicnafantazmacie>yi wiecznego;jesttosposbnegowaniamiercizgodniezkulturowympiuuMimetamorfozy,ktryomijagnicie wczajctrupawwitalny acuchpotomnych"(1<M s.171).Jeli,jakpiszeThomas, kanibalizmrozwizuje dwieistotneobsesjeobscs]utratylgnicia",tokanibalizacja(kanibalizmsymboliczny),ktramamiejscew praslkobiecejrozwizujerwniedwieanalogiczneobsesje:utratymodociistarzeniasi.Ciaostarejkobiety, takjakiciaotrupazostajeunicestwione. Nasze przekonanie, e w tym kanibalizmie, ktry dokonuje si na amach prasy kobiecej, chodzi o stworzenie fantazmatuwiecznejmodociioddalenia mierci(jej unicestwienia)potwierdzaobecno innych fantazmatycznychfigur,ktretutajzaledwiewspomniaymy,np.archetypyzombie,vaginadentataitd.
13EdytaZierkiewicz,IzabelaKowalczyk,Konsumentkaczykonsumowana?kobietadozjedzeniawprasiekobiecej;tekst opublikowanywksice:Zierkiewicz,E.,Kowalczyk,I.(red),Kobiety,feminizmimedia,Stow.Konsola,PoznaWrocaw,2005

Mamynadziej,eprzeprowadzonaprzeznaswniniejszymtekcieanalizaprasykobiecejprzezpryzmat symbolicznego kanibalizmu, ktra na pocztku budzi moga wtpliwoci i niedowierzanie, teraz po przebrniciuprzezcaytekstokazujesibynietylkomoliwadoprzyjcia,alewrczkonieczna".Tecztery podstawowe kateg or ie, na kt r ych s i skoncentrowaymy s dopiero pocztk iem w rozszyfrowywaniutekstwkulturowychoswajajcych"naszszerokopojtkonsumpcj,poto,bywkocu ostateczniepozbawinassiipore.

14EdytaZierkiewicz,IzabelaKowalczyk,Konsumentkaczykonsumowana?kobietadozjedzeniawprasiekobiecej;tekst opublikowanywksice:Zierkiewicz,E.,Kowalczyk,I.(red),Kobiety,feminizmimedia,Stow.Konsola,PoznaWrocaw,2005