Jak rozwizywa zadania z fizyki?

Aktualizacja: 16.10.2008 Rozbudowano punkty: 1. (dodano na kocu 1 akapit), 8. (3 ostatnie akapity).

1. Zrozumie teori. 2. Przeczyta zadanie ze zrozumieniem. 3. Czy wypisywa dane/szukane? 4. Wykonanie rysunku. 5. Przeksztacenia na wzorach. 6. Komentarze. 7. Wzr kocowy - wicej ni tylko litery. 8. Podstawianie danych zaokrglenia. 9. Wynik kocowy - liczby maj sens! 10. Odpowiedzi w ksikach. Wstp Niniejszy dokument nie jest recept na rozwizanie wszystkich zada z fizyki. Takiego czego nie ma. Nie jest rwnie przepisem na wykonywanie zada z poszczeglnych dziaw fizyki od tego s specjalne ksiki, jak np. autorstwa E. Nowodworskiej (mechanika, termodynamika, elektrostatyka, prd stay i magnetyzm), W. Kobuszkina (mechanika, ruch drgajcy i falowy, termodynamika), J. Nizioa (mechanika), J. Kierula (elektryczno, magnetyzm, fale) czy M. Gowackiego (mechanika, statyka pynw). Zamiast tego jest to poradnik dotyczcy techniki prowadzenia i zapisu rozwizania zada w ogle, przedstawiajcy kolejne kroki czynione przez rozwizujcego w celu zaprezentowania eleganckiej odpowiedzi na postawiony przed nim problem. Nie jest to oficjalny dokument napisany przez nauczyciela i zatwierdzony przez MEN, lecz poradnik korepetytora i studenta, a wczeniej ucznia borykajcego si z podobnymi zadaniami, z jakimi dzi Ty, drogi Czytelniku, masz do czynienia. Rady w nim zebrane s na podstawie wasnych dowiadcze z uczniami, ktrym udzielaem pomocy czy to na ywo, czy te wirtualnie dziki kilku mniejszym i wikszym forom, najbardziej forum Ars Physica. Fizyka dla Kadego. 1. Zrozumie teori. Czyby by zdziwiony, Czytelniku? :) Z wasnej praktyki wiem, e wielu ludzi "przystpuje do rozwizania zadania" bez zagldnicia do zeszytu/ksiki/Internetu lub po pobienym, szybkim przeczytaniu rozdziau, ktrego, jak twierdz, "nie rozumiej". Przypomn, e podrcznik (oglnie; dla nas - fizyki) nie jest romansem czy pozycj literatury piknej - czasami trzeba rozdzia przeczyta kilkakrotnie, aby dobrze zrozumie, co jest w nim zapisane. Znam ludzi, ktrzy czytajc potrzebny rozdzia omijaj wzory dlaczego to nie wiem, moe jako zbdne... Wzory, a szczeglnie ich wyprowadzenia s pouczajce i pokazuj zastosowanie teorii w poszukiwaniu jej przewidywa. Nie myl, Czytelniku, e prbuj Ci wmwi uczenie si wzorw na pami - chodzi o ich rozumne przeczytanie - a wic zauwaenie, od czego i jak zaley wielko wystpujca po lewej stronie znaku rwnoci. Poza tym zapoznanie si z wyprowadzeniem wzoru pozwoli Ci przywoa go do wasnych potrzeb 1

w kadej chwili, kiedy go nie bdziesz pamita - a o to wanie chodzi! Oczywicie proste wzory szybko "wchodz w krew" przy czstym ich uywaniu - odnosi si to rwnie do staych fizycznych - ale po co pamita np. wzr wyraajcy poziomy energetyczne atomu wodoru w postaci bez staej Rydberga, kiedy mona go sobie w kilku linijkach wyprowadzi, pamitajc jedynie postulaty Bohra? Bez zaznajomienia si z teori oraz jej zrozumienia "rozwizywanie" zadania bdzie szukaniem wzorw zawierajcych wystpujce w treci zadania symbole. Czasami jednak rwnie warto zabra si za zadania, aby lepiej zrozumie poznany materia i sprawdzi "jak on pracuje" w praktyce. Jednak na pewno nie jest to dobre wyjcie aby zaczyna poznawanie treci zagadnie od zera. Chyba najczciej spotykanym pytaniem wrd ludzi poszukujcych pomocy w rozwizaniu zadania z fizyki jest jakich wzorw mam uy? Burych! Fizyka wzory! Jeli zainteresowany najpierw zapozna si z teori i j zrozumie, nie bdziesz zadawa takich gupich pyta. 2. Przeczyta zadanie ze zrozumieniem. W szczeglnoci: rozpozna dzia fizyki, w obrbie ktrego mamy problem do rozwizania - przy czym w wikszoci przypadkw "lepszych" zada s to zagadnienia czce wiadomoci z rnych dziaw tej nauki, np. Spoczywajcy pocztkowo pyek o masie m i adunku q zaczyna si porusza bez oporw w polu elektrycznym o nateniu E. Po jakim czasie uderzy on w okadk kondensatora, jeli dzieli go od niej odlego d? Mamy tutaj dynamik, kinematyk i oddziaywania elektryczne. Nastpnie klasyfikujemy zjawiska (ruch jednostajnie przyspieszony bez prdkoci pocztkowej, adunek punktowy w polu elektrycznym), po czym znajc dane (droga pokonana przez ciao, warto natenia pola elektrycznego, masa ciaa) przywoujemy tym czy innym sposobem do pamici potrzebne wzory (droga w ruchu j. przyspieszonym bez prdkoci pocztkowej d=0,5at2; przyspieszenie z II zasady dynamiki Newtona a=F/m kojarzymy z si dziaajc na proton w polu elektrycznym o nateniu o wartoci E: F=qE), wykonujemy przeksztacenia i otrzymujemy wynik. 3. Czy wypisywa dane/szukane? Szczerze mwic jestem temu z jednej strony przeciwny, gdy wiele osb chccych "odbbni" zadanie nie prbujc go wcale zrozumie pomaga sobie w ten sposb - wypisuj z treci zadania wielkoci fizyczne za pomoc ich symboli i atwiej im szuka wzoru, ktry zawiera w sobie jak najwicej z nich. Takie postpowanie z prawidowym rozwizywaniem zadania ma wsplnego tyle co masa neutrina elektronowego ze smakiem kremwki. Z drugiej strony wypisanie danych (ale z ich wyjanieniem) pomoe ujednoznaczni zapis poprzez nadanie nienazwanym wielkociom symbole oraz bdzie przydatnym szczeglnie kiedy danych jest duo i trzeba sobie pomc ich zestawieniem aby wiedzie dokadniej, ze znajomoci czego mona korzysta. Oczywicie dotyczy to sytuacji, kiedy rozwizujcy i tak wie, z jak sytuacj ma do czynienia i rozumie, ktre wielkoci s ze sob powizane. Mona tutaj polemizowa, e takie wypisanie danych i szukanych jest form sprawdzenia umiejtnoci wyszukiwania informacji w tekcie - ale przecie zadanie zazwyczaj 2

skada si z samych danych, cho czasem podanych w nieco ciekawszej formie, a rozwizanie zadania i bez wypisania supka danych teje umiejtnoci wymaga. Jeeli Twj nauczyciel/autor egzaminu wymaga od Ciebie wypisania danych czy to, lecz pamitaj, e w pierwszej kolejnoci masz zrozumie sytuacj opisan w zadaniu, nie szuka wzorw pasujcych do danych. Jeli zrozumiesz problem fizyczny, bez trudu znajdziesz potrzebne wzory czce ze sob dane. 4. Wykonanie rysunku. Tu wiele pisa nie trzeba - s zadania, gdzie rysunek jest zbdny; s takie, gdzie bez niego nie da si rozwiza zadania. Jeli np. wystpuj wektory, ktrych orientacja jest wana czy chociaby rwnia pochya, na ktrej naley rozoy siy - potrzebny jest rysunek. Nie w skali, lecz wykonany tak, aby najwaniejsze elementy byy dobrze widoczne i oznaczone. 5. Przeksztacenia na wzorach. W szkole podstawowej/gimnazjum zapewne nauczono Ci wykonywa obliczenia sukcesywnie, po kadym przeksztaceniu, jak np. w tym zadaniu: Na bryk objtoci V=20 cm3 wykonan z elaza o gstoci d=7,8 g/cm3 i poruszajc si po stole (pocztkowa warto prdkoci v=1 m/s) dziaa staa sia oporu o wartoci F=0,3 N. Jak odlego przebdzie bryka do zatrzymania si? Liczenie krok po kroku:

masa bryki m=20 cm37,8 g /cm3 =156 g=0,156 kg ; 0,3 N =1,9 m /s2 ; przyspieszenie bryki a= 0,156 kg v 1 m /s = =0,53s ; czas ruchu bryki: t= a 1,9 m/s 2 droga przebyta przez bryk s=vt0,5 at 2 =1 m/s0,53s0,51,9 m /s 20,53 s2=0,27 m .

Tak rozwizane zadanie, nie do, e zawierajce duo rachunkw jest na dodatek "jednorazowe". eby rozwiza podobne zadanie sformuowane dla takiej samej bryki wykonanej z aluminium (2,7 g/cm3) ca procedur trzeba przeprowadzi od nowa. Na dodatek nie wida jasno zalenoci wyniku kocowego od wszystkich danych pocztkowych. Rozwimy to zadanie na symbolach: masa klocka: m=Vd; jego przyspieszenie: a=F/m=F/Vd; czas ruchu klocka: t=v/a; 2 2 2 2 2 2 droga przebyta do zatrzymania si klocka: s=vt-0,5at =v /a-0,5a(v /a )=0,5v /a=v Vd/2F. Teraz podstawiamy dopiero dane - a wzr mamy uniwersalny wzgldem zmiany wartoci danych pocztkowych. Dokonujc tylko jednego rachunku moemy obliczy drog hamowania dla innej prdkoci pocztkowej; na dodatek moemy stwierdzi oglne zalenoci - np. e z dwukrotnym zwikszeniem prdkoci pocztkowej wie si czterokrotny wzrost dugoci drogi hamowania; uzyskujemy wic stosowny pogld na dane zagadnienie, co uatwi nam dyskusj otrzymanego wyniku. Dodatkow zalet uywania symboli zamiast liczb jest skrcenie zapisu, wyduenie 3

pracy dugopisu i zmniejszenie iloci zuytego papieru. Moe to si wydawa nawet mieszne - ale co najwyej w przypadku dugopisu. Zbyt rozwleczone rachunki na wielu kartkach mog prowadzi do czstszego popeniania bdw przy przekopywaniu si przez kolejne strony zapisane rwnaniami i czstym przenoszeniu wzorw na kolejne strony. Podsumowujc: operuj symbolami wielkoci fizycznych a nie ich wartociami. 6. Komentarze. Prawie zawsze widuj rozwizania, ktre skadaj si z kilku nastpujcych po sobie linijek rwna. Takie "rozumowania" wydaj si by eleganckimi - ale czy na pewno takimi s? Nie zawsze brak komentarzy sownych wiadczy o tym, e rozwizujcy nie zna zaoe, z jakich korzysta - ale przecie jeli ich nie wypisze, to sprawdzajcy moe przyj tak wersj. Oblicz promie orbity Ziemi krcej wok Gwiazdy Dziennej, znajc okres obiegu i mas Zielonej Planety oraz mas Soca. 2 r Mm mv 2 = , v= . 2 T r r Oczywicie jest on poprawny i przydatny w rozwizaniu tego zadania (po rozszyfrowaniu znaczenia symboli), lecz bez komentarza nic nie znaczy. Dlaczego? Pytajc bodaj 9 na 10 uczniw zapisujcych to pierwsze rwnanie o jego sens, dowiaduj si, e sia grawitacji rwnoway si odrodkow. Rzadko si widuje wikszy nonsens! Jeli sia grawitacji miaaby by rwnowaona przez jak si odrodkow, mielibymy sytuacj znan z I zasady dynamiki Newtona brak wypadkowej siy, wic ruch jednostajny po prostej wzgldem pewnego inercjalnego ukadu odniesienia. To jakim cudem liczymy z tego okres, skoro nie ma orbity a jest prosta? Niewtpliwie jest ruch po okrgu, a skoro jest, to musi istnie pewna sia dorodkowa wywoujca ten ruch. Co ni moe by? Jedyna sia tu wystpujca grawitacyjna! A wic wystarczy prosty komentarz, aby pokaza, e si spraw rozumie (o ile si j rzeczywicie rozumie): si dorodkow jest sia grawitacji pochodzca od Soca a dziaajca na Ziemi. W rozwizaniu najczciej pojawia si ukad rwna: G Na jak wysoko wzniesie si pika do tenisa wyrzucona pionowo w gr z prdkoci pocztkow o wartoci 3 m/s? Najczstsze rozwizanie zadania tego typu: "mv2/2=mgh; h=v2/2g". Porwnajmy to z takim rozwizaniem: "Pomijajc opory ruchu zwizane z ruchem wzgldem powietrza otaczajcego pik moemy zastosowa zasad zachowania energii mechanicznej, gdy jedyn si dziaajc na pik po jej wyrzuceniu jest sia grawitacji, a pole grawitacyjne jest potencjalne (zachowawcze). Obierajc za poziom zerowej energii potencjalnej wysoko, z jakiej wyrzucona zostaa pika mog napisa zasad zachowania energii mechanicznej nastpujco: mv2/2=mgh, gdzie m oznacza mas piki, v - warto jej prdkoci pocztkowej za h - wysoko, na jak wzniesie si pika, liczona wzgldem punktu jej wyrzucenia." Tak naprawd to naleaoby jeszcze bardziej rozbudowa to rozumowanie, ale ju nie bd rozwleka zanadto tego poradnika, bo miejsca musi wystarczy na kolejne przykady ;) Oczywicie mona si kci, po co traci tyle czasu na egzaminie/sprawdzianie na tak "oczywiste" rzeczy; jednak czy naprawd, Czytelniku, bye wiadom wszystkich wypisanych przeze mnie zaoe? Czy moe jednak schematyczno wzia gr? Tak naprawd chodzi mi bardziej o to, aby by po prostu wadomym czynionych zaoe w rozwizaniu za pasuje je umieci, chociaby w skrtowych informacjach, nie w formie wypracowania jak wyej. Komentarze mog by wic bardziej skrtowe, a na wasny uytek, tj. 4

rozwizywania zada ze zbioru w wikszoci zbdne, o ile bdziesz wiadom czynionych zaoe - czyli jeli pojawi si w Twojej gowie :) Niewtpliwym jednak jest, e naprawd eleganckie rozwizanie powinno jednoznacznie wskazywa poczynione zaoenia, aby czytajcy nie musia si ich domyla. Odpowiadajc przy tablicy powiniene wszystkie takie zaoenia wymieni ustnie, za na tablicy notowa same wzory i przeksztacenia oraz rzecz jasna ewentualne rysunki. 7. Wzr kocowy - wicej ni tylko litery. O zaletach prowadzenia przeksztace na symbolach pisaem ju w punkcie 5.; to, co odnosi si do wzoru kocowego powtrz: atwo w nim zmieni pocztkowe dane i bez zbdnych przelicze uzyska dla nich wynik oraz szybko mona si zorientowa, czy i jak wynik zaley od poszczeglnych danych. To nie wszystko. Majc ju gotowy wzr kocowy moemy sprawdzi, czy nie popenilimy przy przeksztaceniach jakiego bdu korzystajc z analizy wymiarowej, a wic operacji na jednostkach wielkoci wystpujcych we wzorze kocowym. Jeli gdzie w nim dodajemy mas do siy - co jest nie tak. Jeli jednostk czasu przez nas wyznaczonego bdzie kgs2/m3 to znaczy, e na pewno gdzie si pomylilimy. Czasami trafi nam si zadania, gdzie w ogle nie bdzie podanych danych liczbowych, lecz wielkoci, jakimi moemy si posuy w rozwizaniu - wtedy i tak musimy korzysta z symboli, a odpowiedzi jest wzr kocowy, nie raz pozostawiony do skomentowania, choby najprostszego. Jeli obliczymy prdko "zajczka" wietlnego puszczanego z latarki, obracanej z prdkoci ktow omega, na okrgej, otaczajcej latark cianie odlegej od niej o r, uzyskamy wynik v=r. Co jeli =2/T=2/1 s=6,28/s a r=25 000 km? v=157 000 km/s; a co jeli zwikszymy odlego dwukrotnie? Jak warto przewiduje nasz wzr? Czy jest to warto poprawna - czy nasz wzr jest dobry? Dla zainteresowanych odpowied na kocu artykuu. Podsumowujc: zawsze rzu sprawdzajcym okiem na jednostk otrzymanego wyniku. 8. Podstawianie danych zaokrglenia i notacja liczb. Obliczmy si oddziaywania grawitacyjnego midzy dwoma neutronami znajdujcymi si w odlegoci r=1,00 nm od siebie. Korzystamy wprost ze wzoru na si przycigania grawitacyjnego, przy czym m to masa neutronu: 2 27 m2 kg 2 11 Nm 1,610 47 F =G 2 =6,610 =16,910 N 2 9 2 r kg 1,0010 m W odpowiedziach znajdujemy wynik F0=18,710-47 N. Co jest nie tak. Moesz sprawdzi, Czytelniku, e podaem tak sta grawitacyjn jak i mas neutronu le zaokrglone - a cilej mwic, po prostu ucite po drugiej cyfrze. Poprawniej byoby przyj G=6,710-11 Nm2/kg2 oraz m=1,710-27 kg. Wtedy otrzymamy wynik F1=19,410-47 N. Dalej jest niedobrze - dlaczego? Poniewa pobralimy stae ze zbyt ma liczb cyfr znaczcych1 - zauwa, e dana pocztkowa 1,00 jest podana z dokadnoci do 3 cyfr znaczcych, ja pobraem stae z dokadnoci
1 Cyfry znaczce w zapisie dziesitynym danej liczby s to wszystkie jej cyfry poczwszy od pierwszej niezerowej. Liczba 0,00123 ma 3 cyfry znaczce (podkrelone). Liczba 12,05200 ma wszystkie cyfry znaczce.

do jedynie dwch cyfr znaczcych! To jest po prostu bd. Przy dobieraniu staej powinnimy wzi co najmniej tyle samo cyfr znaczcych, ile ich posiada najmniej dokadna dana w zadaniu - a najlepiej o 1 cyfr wicej aby nie generowa niepotrzebnych bdw. Jeli wic wemiemy G=6,67310-11 Nm2/kg2 oraz m=6,67510-27 kg otrzymamy F2=18,710-47 N, co zgadza si z podan odpowiedzi. Wicej o cyfrach znaczcych - patrz w punkcie nastpnym. Z liczb podawanych cyfr znaczcych czy si inny temat, ktry naley poruszy. Jak zauwaye, Czytelniku, zapisuj liczby w postaci wykadniczej, tj. zamiast pisa, e rednica rwnikowa Ziemi to ok. 12 800 000 m (2) pisz: 1,28108 m; zamiast pisa, e masa elektronu wynosi 0,000 000 000 000 000 000 000 000 000 000 910 kg (przypis jak wyej), pisz: 9,1010-31 kg. Jak wida notacja wykadnicza polega na przedstawieniu liczby w postaci iloczynu: tzw. mantysy znormalizowanej, tj. liczby z przedziau [1,10) oraz liczby 10 podniesionej do odpowiedniej potgi. Z marszu mona wymieni kilka zalet takiej notacji: oszczdno czasu, miejsca i tuszu/grafitu w pisaniu, oszczdzenie czasu i nerww osobie liczcej te zera w czytaniu, atwo zorientowania si w rzdzie wielkoci liczby nie baczc zanadto na mantys moemy patrzc na wykadniki oceni, ile razy jedna liczba jest wiksza od drugiej, prostota wykonywania dziaa wszak wymnoy dwie liczby w postaci wykadniczej to pomnoy ich mantysy a wykadniki dziesitki po prostu doda. Wspomniaem, e temat wie si z zagadnieniem cyfr znaczcych i owszem, bo zapisujc liczb 420 000 skd wiadomo, czy te zera s wynikiem pomiaru czy te s przypadkowe? Moe liczba jest zaokrglona do dziesitek tysicy? Piszc j w postaci 4,2105 omijamy ten problem, pozostawiajc po przecinku tylko cyfry, ktre s pewne. Podsumowujc: uywaj staych fizycznych (i nie tylko takich) poprawnie zaokrglonych i z co najmniej tak sam liczb cyfr znaczcych co najmniej dokadna dana w zadaniu. Oczywicie jeeli uywamy kalkulatora ze staymi - problem znika, gdy kalkulator uywa w obliczeniach wpisanej caej liczby cyfr znaczcych, jak tylko ma. Jednak nie ma co wypisywa jako wyniku caej 10-cyfrowej liczby podanej przez kalkulator - o tym czytaj punkt niej. Nie bj si i korzystaj z notacji wykadniczej, im prdzej tym lepiej szybciej si z ni zaprzyjanisz i docenisz jej zalety. 9. Wynik kocowy - liczby maj sens! a) jednostka - oczywicie nie zawsze wystpuje (liczba obrotw, liczba czstek itp.); czsto jednak spotykam si z pytaniem: "pytali o energi, mj wynik to 52, jest dobry?" i jedyna moja moliwa odpowied - nie. Czego 52? Duli, megaduli, elektronowoltw, kilogramometrw, ergw, kilokalorii czy ekwiwalentw energii wewntrznej kilograma wieo ugotowanego makaronu dwujajecznego? Wynik bez jednostki to aden wynik. b) warto liczbowa - zazwyczaj rozwizujcy zadania podstawiaj liczby do wzoru kocowego, kalkulator co im wypluje, po czym zapisuj wynik, szczerz zby w szerokim umiechu i zamykaj zeszyt. Czasem oblicz mas Ziemi, otrzymujc 120 kg i zadowoleni bior si za nastpne zadanie. Jeeli liczc czas potrzebny rowerzycie, jadcemu z szybkoci 15 km/h (a wic do "turystycznym" tempem), na przebycie 37,5 km otrzymacie wynik 25 h to ju moecie podejrzewa, e co jest przecie nie tak. Dokadniejsza analiza pokae, e albo zapomnielicie
2 Prosz zwrci uwag na sposb zapisu dziesitnego wielkich liczb jeli ju piszemy w ten sposb to nie 12800000 lecz 12 800 000 aby uatwi czytajcemu prawidowe odczytanie liczby. Nie 12.800.000 jedynym symbolem dozwolonym do takiego oddzielania grup cyfr liczb w Polsce jest spacja uywana co 3 cyfry na lewo i prawo od przecinka dziesitnego.

o przecinku wpisujc dane w kalkulator, lub po prostu za szybko i za sabo wcisnlicie jego znak na kalkulatorze, bo wynik jest dokadnie 10 razy wikszy ni powinien by. Jak widzisz, drogi Czytelniku, chwila zastanowienia nad sensem otrzymanego wyniku pozwoli czasami rozpozna bd w wykonanych obliczeniach - lub nawet wczeniej - w dokonanych przeksztaceniach (np. podzielilimy przez pewn wielko, a powinnimy byli pomnoy). Kolejna uwaga dotyczy podawania cyfr wyniku kocowego. Czasami widuj odpowiedzi na zadanie typu oblicz redni szybko pieszego, ktry przez pasy na drodze o szerokoci 6 m przeszed w 2,3 s w formie "jego prdko to 2,608695652617", przy czym liczba podanych w wyniku cyfr zaley od moliwoci wywietlacza kalkulatora delikwenta (to nie jest art, naprawd takie liczby si widzi w odpowiedziach podawanych przez uczniw). Uka bezsens tej liczby bezporednio na tym przykadzie, jak i oglnie. Fizyka opisuje Przyrod, a podstawow metod jej badania jest dowiadczenie i pomiar. Szeroko drogi zostaa zmierzona - wynik zosta podany z dokadnoci do jednej cyfry znaczcej; przecie wynikiem pomiaru nie byo wcale 6,0000000000 m lecz mogo by tak 5,6 m jak i 6,3 m - mierzone zgrubnie i szybko tam miernicz (wszak to ulica) bd te nawet krokami przechodnia (nieroztropnie rozkada si z tam na drodze). Jeli chodzi o tam, to reguy zaokrglania zezwalaj tu na wynik w przedziale 5,5 m do 6,4 m. Podobnie wynikiem pomiaru jest czas przejcia pieszego - z uwagi na to, e porusza si przez ok. 2 s, mg patrze na sekundnik, jak te mg uy stopera. By jednak na tyle inteligentny, e wiedzia, e podawanie wyniku z dokadnoci do setnych sekundy nie ma sensu - wszak samo uruchomienie i zatrzymanie stopera jak i ustalenie momentu wejcia na drog jak i zejcia z niej byy ju niedokadnie wyznaczone przez jego refleks (fotokomrka mogaby to zrobi lepiej). Oceni on dokadno na dziesite czci sekundy i tak poda wynik swego pomiaru. W takim razie mogo to by tak 2,25 s jak i 2,34 s. Jakie moemy z tego otrzyma wartoci prdkoci? atwo si zorientowa, e vmax=5,6 m/2,34 s=2,39 m/s a vmin=6,4 m/2,25 s=2,84 m/s. Zauwamy, e podawanie wyniku obliczonej wartoci prdkoci z dokadnoci do pierwszego znaku po przecinku mija si ze zdrowym rozsdkiem. Wynik naley zatem zapisa jako w przyblieniu rwny 3 m/s a nie 2,608... Mona si kci, e przecie tam milimetrow mona byo zmierzy szeroko ulicy z dokadnoci do centymetra, a ju na pewno do decymetra - ale gdyby tak byo, dana w zadaniu powinna by przedstawiona w postaci 600 cm (60,0 dm lub 6,00 m) bd te 60 dm (6,0 m). Dla osb czynicych pomiary 5 cm i 5,00 cm to nie to samo. W grubym przyblieniu mona powiedzie, e wynik mnoenia i dzielenia powinien zawiera tyle cyfr znaczcych, ile zawiera najmniej dokadna dana. W przypadku dodawania i odejmowania pozostawiamy wynik z dokadnoci do tego miejsca po przecinku, ktre jest ostatnim w najmniej dokadnie napisanej danej. 10. Odpowiedzi w ksikach. Niejednokrotnie o pomoc zwracaj si uczniowie, ktrzy na si dopatruj si bdu w swoim rozumowaniu, nie mwic dokadnie, o co chodzi. Po duszej wymianie zda wyjawiaj dopiero, e ich wynik nie zgadza si z tym w ksice. Ile czasu mogliby zaoszczdzi sobie i pomagajcym, gdyby nie dziwaczyli zatajajc o co chodzi i mwic od razu: "policzyem tak, mam taki wynik, w ksice jest inny i nie wiem, co jest grane". 7

Ksika (podrcznik czy zbir) to nie jest nieomylna wyrocznia z prawd objawion w odpowiedziach! W ksikach te s bdy (cho bywaj tacy, ktrzy zaciekle broni ich witoci, argumentujc "no jak moesz podwaa kompetencje tego a tego autora"). Oczywicie najwicej jest bdw w druku, gdzie bywa przesunity przecinek bd zostaje niewydrukowana/dodrukowana jaka cyfra czy te rzeczony znak dziesitny. Podsumowujc: ksiki nie s wolne od bdw.

Mam nadziej, e ten skromny zbir spostrzee i porad pomoe cho jednej osobie w efektywniejszym rozwizywaniu zada (nie tylko) z fizyki. PawelJan Administrator forum Ars Physica. Fizyka dla Kadego
Wszelkie uwagi, pytania i propozycje mile widziane prosz je kierowa na adres paweljan@fizyczny.net Odpowied na pytania postawione pod koniec rozdziau 7.: wzr jest dobry i przewidywana prdko jest prawdziwa. Tym, ktrzy uwaaj, e nic nie moe porusza si szybciej ni wiato radz lepiej zapozna si ze znaczeniem uytego tu sowa nic (stwierdzenie szybciej ni wiato te nie jest jednoznaczne).