You are on page 1of 39

Noty o Autorkach:

Joanna Fomina doktor nauk spoecznych, anglistka, socjoloka, czonkini Zespou Studiw Europejskich IFIS PAN, autorka kilkunastu publikacji, w tym publikacji ksikowej na temat brytyjskiej wielokulturowoci. Specjalizuje si w takich zagadnieniach jak: integracja imigrantw, polityka wielokulturowoci, Polonia w Wielkiej Brytanii, rwno pci, badania wizerunkowe, integracja europejska. Justyna Frelak Kierownik Programu Migracji i Polityki Rozwojowej ISP, od 2009 r. czonek zarzdu Grupy Zagranica, autorka licznych publikacji i raportw publikowanych w Polsce i za granic. Specjalizuje si w problematyce integracji migrantw, dyskryminacji, migracji ekonomicznych, w tym take emigracji Polakw oraz w polityce rozwojowej. Stypendystka OSI Policy Fellowship Programme.

Wizerunek Polski i Polakw w Wielkiej Brytanii


Joanna Fomina Justyna Frelak

Copyright by Fundacja Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2011. Projekt Wizerunek Polski i Polakw w Wielkiej Brytanii jest wsp nansowany ze rodkw Ministerstwa Spraw Zagranicznych w ramach cyklicznego programu Promocja wiedzy o Polsce

Druk publikacji wspfinansowany ze rodkw Ambasady Brytyjskiej w Warszawie

Instytut Spraw Publicznych ul. Szpitalna 5 lok. 22 00-031 Warszawa tel. +48 022 556 42 99 fax +48 022 556 42 62 e- mail: isp@isp.org.pl www.isp.org.pl ISBN 978-83-7689-061-6

Spis treci
Gwne wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wstp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kontekst badania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wyniki badania ilociowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bibliograa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 6 7 20 37 38

Joanna Fomina, Justyna Frelak

Gwne wnioski
Wejcie Polski do Unii Europejskiej oraz otwarcie brytyjskiego rynku pracy dla Polakw przyczynio si do intensykacji kontaktw Brytyjczykw z Polakami oraz zwikszenia wyrazistoci wizerunku Polski. Ponad poowa badanych (53%) deklaruje, e miaa jakie kontakty z naszym krajem i jego mieszkacami. Jednoczenie jednak, tylko 6% Brytyjczykw odwiedzio Polsk w cigu ostatnich lat. Polska powoli przestaje by mao rozpoznawalnym krajem na obrzeach Europy. Coraz wicej Brytyjczykw ma okrelone zdanie na temat Polski jako kraju i jest gotowych si nim podzieli. W porwnaniu z wynikami bada z 2001 r., odnotowano wyrany spadek liczby osb, ktre nie miay opinii na temat naszego kraju. Brytyjczycy s na og wiadomi przynalenoci Polski do Europy. Prawie 70% Brytyjczykw wie, e Polska jest czonkiem Unii Europejskiej. Dla porwnania, tylko niecae 40% Brytyjczykw wie, e rwnie Sowacja jest czonkiem UE. Co wicej, 15% Brytyjczykw nie ma pewnoci, czy ich wasny kraj naley do Unii. W postrzeganiu Polski przez Brytyjczykw istnieje pewien rozdwik. Wikszo respondentw nie ma wtpliwoci co do przynalenoci Polski do wsplnoty pastw demokratycznych respektujcych swobody obywatelskie swoich mieszkacw. To przekonanie stao si bardziej powszechne w porwnaniu z badaniami z 2001 r. Jednoczenie uwaaj oni, e warunki ycia w Polsce nie s najlepsze ze wzgldu na biurokracj, korupcj, brak szybkiego wzrostu ekonomicznego oraz znaczne wpywy Kocioa katolickiego na ycie spoeczne i polityczne. Polacy przestali by dla Bryryjczkw mao znanym i egzotycznym narodem. Intensykacja kontaktw z Polsk i Polakami pomoga Brytyjczykom wyrobi sobie opini na temat naszych rodakw. Tylko 8% badanych nie umiao odpowiedzie na pytanie, czy Polacy s raczej podobni czy rni od Brytyjczykw. Dla porwnania, dziewi lat wczeniej takich osb byo dwa razy wicej. Rwnie w przypadku pyta dotyczcych dystansu spoecznego, odsetek odpowiedzi trudno powiedzie nie przekracza 5%. Jedna trzecia Brytyjczykw jest zdania, e Polacy s do nich podobni, za jedna czwarta respondentw uwaa, e Polacy s troch podobni a troch rni. Ponad poowa badanych (52%) stwierdzia, e Polacy dobrze lub bardzo dobrze pasuj do spoeczestwa brytyjskiego. Prawie wszyscy Brytyjczycy zgodnie akceptuj turystyczne przyjazdy Polakw do Wielkiej Brytanii oraz nie maj nic przeciwko Polakomssiadom czy przyjani z Polakami. Co wicej, Brytyjczycy akceptuj Polakw jako czonkw rodziny. Nieco wicej respondentw sprzeciwiaoby si zarzdzaniu ich rm przez Polaka chocia i w tym przypadku przeciwnikw jest mniej ni jedna trzecia ogu spoeczestwa. Podobnie jedna trzecia ankietowanych osb nie yczy sobie, by Polacy osiedlali si na stae w Wielkiej Brytanii. 40% Brytyjczykw nie akceptuje nadawania obywatelstwa brytyjskiego Polakom. Najtrudniej Brytyjczykom jest zaakceptowa Polaka w roli radnego. Brytyjczycy duo bardziej pozytywnie postrzegaj krtkoo-

Wizerunek Polski i Polakw w Wielkiej Brytanii

kresow obecno Polakw w Wielkiej Brytanii (migracja ekonomiczna), ni osiedlenie si na stae i uczestniczenie w yciu spoecznym i politycznym. Bezporednie kontakty mieszkacw Wielkiej Brytanii z Polakami oraz wiksza uwaga mediw wyranie ociepliy i poprawiy wizerunek mieszkacw naszego kraju, w porwnaniu do wynikw bada sprzed dziewiciu lat. Brytyjczycy, ktrzy mieli styczno z naszym krajem i naszymi rodakami, zdecydowanie chtniej akceptuj ich nie tylko jako przyjaci i czonkw rodziny, lecz rwnie jako wspobywateli lub radnych. Ocena skutkw migracji Polakw do Wielkiej Brytanii nie jest jednoznaczna. Brytyjczycy dostrzegaj pozytywny wpyw obecnoci polskich imigrantw na wzrost gospodarczy Wielkiej Brytanii oraz wzrost wpyww do budetu pastwa z tytuu podatkw twierdzi tak prawie 50% badanych. W opinii Brytyjczykw Polska imigracja ma jednak swoje ciemne strony. Napyw tanich i pracowitych Polakw spowodowa, e wielu Brytyjczykw (60%) upatruje w nim przyczyny wzrostu bezrobocia. Polacy s rwnie oskarani o dumping pacowy i w rezultacie obnik wynagrodze. Typowy polski imigrant to pracownik niewykwalikowany tak opini wyraa ponad 75% ankietowanych. Co wicej, ich zdaniem nie tylko podejmujemy si najciszych prac, ale wykonujemy je sumiennie i rzetelnie, a nasza praca cieszy si duym uznaniem wrd pracodawcw. Z drugiej jednak strony, ten sam pracowity i tani pracownik zabiera prac Brytyjczykom twierdzi tak prawie 60% badanych. Jednoczenie, prawie 70% brytyjskich pracodawcw jest usatysfakcjonowanych prac Polakw. Oglny bilans obecnoci Polakw w Zjednoczonym Krlestwie wypada pozytywnie: ponad poowa Brytyjczykw uwaa, e otwarcie rynku pracy dla Polakw byo decyzj suszn, w tym co trzeci Brytyjczyk zdecydowanie zgadza si z tym twierdzeniem. Program promocji Polski Polska! Year pomg przybliy polsk kultur elitom spoecznym i zademonstrowa, e Polska to nie tylko dobra wdka i wydajni pracownicy. Jednak nie odbi si on szerszym echem wrd ogu spoeczestwa brytyjskiego jedynie 8% spoeczestwa brytyjskiego syszao o roku promocji kultury naszego kraju w Wielkiej Brytanii, a 1% badanych deklaruje e wzio udzia w wydarzeniach kulturalnych organizowanych w ramach tego projektu. Polska marka jest wci raczej rozmyta i niewyrana. Polskie produkty mona co prawda spotka dzi wszdzie, nadal brakuje jednak marki lub kilku marek wiodcych, z ktrymi Polska kojarzyaby si za granic. Badania pokazuj e Polacy s dobrymi ambasadorami swojego kraju zagranic, ksztatuj w istotny sposb wizerunek naszego kraju i naszych rodakw. Polacy s lubiani przez Brytyjczykw w relacjach personalnych oraz akceptowani jako czonkowie brytyjskiego spoeczestwa. Wpyw polskich imigrantw na postrzeganie Polski i Polakw w Wielkiej Brytanii powinien zosta odpowiednio uwzgldniony w polskiej dyplomacji publicznej oraz kulturalnej.

Joanna Fomina, Justyna Frelak

Wstp
Wejcie Polski do Unii Europejskiej, oprcz bezporednich skutkw ekonomicznych, politycznych i spoecznych, miao rwnie bardzo wany wymiar symboliczny ocjalnie przypiecztowao przynaleno Polski do cywilizacji Zachodu, do druyny wysokorozwinitych, demokratycznych pastw. Jednak zmiany w wiadomoci ludzi nie zawsze nadaj za zmianami faktycznymi. Kilka lat po polskiej akcesji do UE chcielimy zbada, jaki jest wizerunek i marka naszego kraju czy w wiadomoci mieszkacw Wielkiej Brytanii Polska wci jest biednym krewnym, zacofanym pastwem Wschodu, czy te raczej modym, prnym krajem partnerskim, rwnoprawnym czonkiem UE. Ponisze badanie przeprowadzilimy sze lat po otwarciu brytyjskiego rynku pracy dla Polakw, efektem ktrego bya emigracja Polakw do Wielkiej Brytanii. Si rzeczy, szczegln uwag powicilimy tu postrzeganiu skutkw tego wydarzenia, jak rwnie zmianom wizerunku Polakw. Ponadto, interesowao nas postrzeganie Polski na arenie midzynarodowej, take jako czonka Unii Europejskiej. Prezentowany raport powsta na podstawie badania zrealizowanego w Wielkiej Brytanii przez QRS Market Research Ltd na reprezentatywnej grupie 1029 osb w ramach projektu Wizerunek Polski i Polakw w Wielkiej Brytanii. Projekt zosta zrealizowany dziki wsparciu Ministerstwa Spraw Zagranicznych w ramach cyklicznego programu Promocja wiedzy o Polsce. Niniejsza publikacja stanowi jeden z licznych projektw Instytutu Spraw Publicznych (ISP) dotyczcych postrzegania Polski i Polakw za granic. Przed wstpieniem Polski do Unii Europejskiej, Instytut Spraw Publicznych przeprowadzi badanie na temat wizerunku Polski i Polakw w wybranych pastwach czonkowskich UE (m.in. w Austrii, Wielkiej Brytanii, Szwecji, Francji), a take postrzegania tych krajw w Polsce. Rezultaty bada, prowadzonych w latach 19982001, zostay opublikowane w ksice Obraz Polski i Polakw w Europie1. Badania wizerunku Polski w Niemczech zostay powtrzone po wstpieniu Polski do Unii Europejskiej2. Instytut opublikowa rwnie raporty na temat wizerunku Polski i postrzegania polskiej polityki zagranicznej w prasie piciu pastw czonkowskich Unii3. W latach 2007 i 2008 przeanalizowano obraz polityki europejskiej Polski i Niemiec w prasie4. Problematyka imigracji zarobkowych z Polski i postrzegania tego zjawiska przez pras brytyjsk zostaa omwiona w publikacji NEXT STOPSKI LONDON. Wizerunek polskich imigrantw w prasie brytyjskiej, ktra ukazaa si w 2008 r.5 Swoist kontynuacj bada nad wizerunkiem polskich imigrantw byy badania prasy niemieckiej, ktre zostay podsumowane w publikacji Polska migracja zarobkowa do Niemiec fakty i mity/
1

L. Kolarska-Bobiska (red), Obraz Polski i Polakw w Europie, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa

2003.
2 M. Fakowski, A. Popko, Polacy i Niemcy. Wzajemny wizerunek po rozszerzeniu Unii Europejskiej, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2006; L. Kolarska-Bobiska, A. ada (red.), PolskaNiemcy. Wzajemny wizerunek i wizja Europy, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2009. 3 M. Warchala (red.), Wizerunek Polski w prasie krajw Unii Europejskiej, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2002; M. Fakowski, (red.), Pierwsze kroki w Unii. Polityka Polski w prasie europejskiej, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2004. 4 B. Ociepka, A. ada, J. wiek-Karpowicz, Polityka europejska Warszawy i Berlina w prasie niemieckiej i polskiej, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2008. 5 J. Fomina, J. Frelak, NEXT STOPSKI LONDON. Wizerunek polskich imigrantw w prasie brytyjskiej, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2008.

Wizerunek Polski i Polakw w Wielkiej Brytanii

Polnische Arbeitsmigration nach Deutschland Fakten und Mythen6. Rwnolegle do prezentowanego w raporcie badania, realizowalimy podobny projekt na Ukrainie. Niniejszy raport zawiera dwa rozdziay oraz wnioski. Rozdzia pierwszy przedstawia kontekst, w jakim omawiane s wyniki prezentowanych bada. Omwione zostay czynniki ksztatujce wizerunek Polski jako kraju czonka Unii Europejskiej oraz polskiego rodowiska emigracyjnego. Pokrtce zaprezentowane zostay kolejne fale migracyjne z Polski do Wielkiej Brytanii oraz dotychczasowe postrzeganie imigracji przez brytyjsk opini publiczn. Syntetycznie zostay w nim rwnie przedstawione statystyki dotyczce emigracji po 1 maja 2004 r., prol polskich pracownikw poakcesyjnych oraz skutki ekonomiczne tego zjawiska. Osobne miejsce powicone jest marce polskiej. W kolejnym rozdziale przedstawione zostay wyniki bada ilociowych, w ktrych przyjrzelimy si, jak masowa obecno Polakw w Wielkiej Brytanii wpyna na postrzeganie naszego kraju i naszych rodakw. Nie bez znaczenia dla postrzegania innych osb (oraz kraju, z jakiego pochodz) jest to, w jakiej roli ich spotykamy. Od 2004 r. Polacy nie tylko legalnie przebywaj w Wielkiej Brytanii, ale rwnie korzystaj z peni praw obywatela Unii Europejskiej mog midzy innymi podejmowa kad prac, bra udzia w lokalnej polityce jak rwnie korzysta z pomocy spoecznej. W analizie bada omwione zostao rwnie postrzeganie skutkw polskiej migracji oraz polskiej marki.

Kontekst badania
Celem niniejszego rozdziau jest naszkicowanie kontekstu spoeczno-politycznego naszych bada. Omawiamy w nim wspczesna sytuacj wewntrzna naszego kraju, relacje z ssiadami, jak rwnie wydarzenia midzynarodowej sceny politycznej, ktre mogy ksztatowa wizerunek Polski. Kolejnym zagadnieniem, ktrym si zajmujemy w tym rozdziale jest historia i specyka obecnoci Polakw w Wielkiej Brytanii, jak rwnie postawy opinii publicznej wobec zjawiska imigracji oraz debata na temat otwarcia rynku pracy dla obywateli nowych pastw czonkowskich. Ponadto, powicamy uwag rwnie ksztatowaniu marki Polski, w tym roli programu promocji kultury polskiej Polska! Year.

Wizerunek Polski a uwarunkowania polityczne


Ocena wewntrznej sytuacji Polski oraz jej pozycji na arenie midzynarodowej przez Brytyjczykw jest jednym z kluczowych obszarw naszego badania. Przez ostanie dwie dekady w Polsce zmienio si bardzo wiele, w zwizku z tym pojawio si pytanie, czy postrzeganie Polski przez mieszkacw innych krajw zmienio si. Jak wynikao z badania wizerunkowego z 2001 r., zmiany w naszym kraju nie znalazy odbicia w wiadomoci przecitnego europejczyka. Obraz Polski by wci budowany w oparciu o stare schematy, Wschd Zachd, cywilizacja barbaria, przy czym Polska bya nadal po zej stro-

6 J. Frelak, A. ada, K. Schwartz, R. Parkes (wsppraca/Zusammenarbeit), Polska migracja zarobkowa do do Niemiec-fakty i mity. Polnische Arbeitsmigration nach Deutschland Fakten und Mythen, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2009.

Joanna Fomina, Justyna Frelak

nie limes7. Mateusz Fakowski sformuowa w tym czasie tez, e Polska zmieni swj wizerunek w oczach europejczykw po wstpieniu do Unii Europejskiej. Doczenie naszego kraju do grona pastw UE oznaczao formalne uznanie przez inne pastwa czonkowskie, e Polska spenia kryteria kopenhaskie, jest zatem pastwem zbudowanym na zasadach rzdw prawa, ochrony praw mniejszoci oraz gospodarki rynkowej. Jednak po wejciu Polski do UE po czci znika zewntrzna presja polityczna na przestrzeganie standardw demokratycznych, jak rwnie wewntrzne denie do pokazania jak najlepszej twarzy Polski na arenie midzynarodowej. W wyniku tego w Polsce, jak rwnie w kilku innych krajach Europy rodkowej, do wadzy doszy eurosceptyczne, populistyczne partie ktre przed akcesj nowych pastw czonkowskich do Unii, otoczone byy swego rodzaju kordonem sanitarnym8, w obawie aby ich udzia w rzdzeniu krajem nie opni procesu akcesyjnego. Co wicej, gwne partie rzdzce rwnie nie ustrzegy si stosowania populistycznych hase i ruchw politycznych. W kocu, haso Nicea albo mier, zachcajce do zawetowania traktatu konstytucyjnego UE, gosi niedoszy premier z ramienia centroprawicowego, liberalno-konserwatywnego rzdu. Kilka pierwszych lat po akcesji upyno w Polsce pod hasami naprawy pastwa polskiego, a przede wszystkim walki z korupcj, ktr wykreowano na najwikszy problem polskiego ycia spoeczno-politycznego. W praktyce oznaczao to nie tylko powoanie do ycia specjalnej instytucji do walki z korupcj (Centralne Biuro Antykorupcyjne) ktra wsawia si spektakularnymi procesami z udziaem znanych postaci ze wiata polityki, medycyny czy biznesu jak rwnie m.in. zaostrzenie ustawy lustracyjnej, co wizao si z ograniczeniem swobd obywatelskich. Budowaniu tzw. IV RP towarzyszyy rwnie hasa moralnej rewolucji, skierowane przeciwko przedstawicielom elit intelektualnych, biznesowych i politycznych oraz w szczeglnoci mniejszociom seksualnym. W 2007 r. Brytyjczycy mieli okazj oglda Polakw zdeterminowanych, aby zmieni ten stan rzeczy, stojcych w wielogodzinnych kolejkach do punktw wyborczych w konsulatach polskich. Po wejciu Polski do Unii nasz kraj zyska z saw niezrcznego partnera ktliwego, skoncentrowanego na wasnych potrzebach, blokujcego rne inicjatywy europejskie. Zmiana rzdu w Polsce w listopadzie 2007 r. przyniosa zmian sposobu prowadzenia przez Polsk polityki zagranicznej i europejskiej. Zakoczy si okres kilkuletniego umierania za Nice, ultrasceptycyzmu wobec Unii Europejskiej oraz konfrontacyjnych relacji z ssiadami. W cigu ostatnich kilku lat Polska zrobia wiele, by zmieni swj wizerunek i sta si partnerem przewidywalnym i odpowiedzialnym. Obecni rzdzcy stawiaj nacisk na stabilno i wspprac w ramach Unii Europejskiej podkrelajc potrzeb dalszej integracji. Przede wszystkim zmieni si dyskurs polityczny dotyczcy interesw Polski w UE i na wiecie oraz strategia ich osigania. Obecny Polski rzd podkrela potrzeb denia do realizacji interesw polskiej racji stanu, lecz nie w opozycji do interesw europejskich UE, ale w ramach szerszego rozwoju Unii9. Minister Spraw Zagranicznych podkreli, e Polska

7 M. Fakowski, Polska jako Wschd i jako Zachd, [w:] L. Kolarska-Bobiska (red.), Obraz Polski i Polakw w Europie, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2003. 8 J. Kucharczyk, J. Zbieranek, Democracy in Poland 1989-2009. Challenges for the future, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2010. 9 Expose Premiera Donalda Tuska z 23 listopada 2007, http://wyborcza.pl/1,90699,5239927,Expos%E9_ premiera_Donalda_Tuska.html, dostp 20 listopada 2010.

Wizerunek Polski i Polakw w Wielkiej Brytanii

powinna stawia na efektywno, a nie wycznie na asertywno, jak byo dotychczas10. Za retoryk id rwnie konkretne dziaania umacniajce wiarygodno, skuteczno oraz solidarno Polski z innymi krajami na arenie europejskiej i midzynarodowej. W porwnaniu z europejskimi ssiadami, Polska wysza ze wiatowego kryzysu gospodarczego obronn rk. W 2009 r. Polska jako jedyny kraj w Europie odnotowaa wzrost gospodarczy. Pozwolio to zatrze tradycyjny podzia na Wschd i Zachd, obecnie mona raczej mwi o rozsdnej i odpowiedzialnej Pnocy oraz mniej odpowiedzialnym skalnie Poudniu. Kryzys gospodarczy w Europie wzmocni tendencje protekcjonistyczne w krajach unijnych. Polska staraa si jednak promowa solidarno wszystkich krajw europejskich. Z inicjatywy premiera Donalda Tuska odbyo si nieformalne spotkanie krajw Europy rodkowej z przewodniczcym Komisji Europejskiej, w celu zademonstrowania poparcia nowych pastw czonkowskich dla zasad jednolitego rynku oraz dziaa Komisji. Polska udowodnia rwnie, e potra aktywnie ksztatowa polityk europejsk zgodnie z polskimi racjami stanu. Do najwikszych osigni Polski na arenie europejskiej naley zaliczy przyjcie przez Uni Europejsk programu Partnerstwa Wschodniego. Po raz pierwszy inicjatywa zgoszona i promowana przez kraj Europy rodkowej, nowego czonka UE, zostaa zaakceptowana jako polityka unijna. Innym przykadem midzynarodowej aktywnoci polskiego rzdu jest krytyka zbyt wstrzemiliwej odpowiedzi Unii na rosyjsk interwencj w Gruzji i nakonienie UE do zajcia zdecydowanej pozycji. Nadzwyczajne posiedzenie Europejskiej Rady we wrzeniu 2008 r., ktre pozwolio opracowa odpowiedniejsze wsplne dziaania Unii, odbyo si dziki inicjatywie premiera Tuska. Polska rwnie potraa umiejtnie wykorzystywa swoje czonkostwo w UE do rozwizania problemw ze swoim wschodnim ssiadem. Komisja Europejska midzy innymi zaakceptowaa ide europejskiej solidarnoci energetycznej jako jednej z podstawowych wytycznych negocjacji nowej umowy pomidzy Rosj a UE. Bardzo wanym wydarzeniem dla pozycji Polski na arenie europejskiej bya nominacja Jerzego Buzka na Przewodniczcego Parlamentu Europejskiego. Kandydatur byego premiera Polski na to stanowisko poparo a trzy czwarte posw do Parlamentu Europejskiego. Jego kadencja zbiega si z wejciem w ycie Traktatu Lizboskiego, ktry nada szersze uprawnienia Parlamentowi i umocni jego pozycj wzgldem innych instytucji europejskich. Dziki zmianom prawnym, ale rwnie wasnym dziaaniom, Jerzy Buzek sta si najbardziej prominentnym Przewodniczcym PE w historii tej instytucji. Symbolem pojednania z ssiadami, z ktrymi Polska nigdy nie miaa atwych relacji, sta si udzia kanclerz Niemiec Angeli Merkel oraz premiera Rosji Wadimira Putina w uroczystociach upamitniajcych szedziesit rocznic rozpoczcia drugiej wojny wiatowej, ktre odbyy si pod pomnikiem Westerplatte w Gdasku. Premier Putin publicznie nazwa pakt Ribentropp-Mootow, na mocy ktrego dokonano rozbioru terytorium Polski, niemoralnym. Rok pniej obecno Putina podczas uroczystoci upamitnienia zbrodni zamordowania w Katyniu tysicy ocerw polskich przez NKWD, odebrana zostaa jako wany gest dyplomatyczny. W swoim przemwieniu premier Rosji uzna bezporedni odpowiedzialno Stalina za to wydarzenie. Pami i odpowiedzialno za zbrodni katysk stanowi jeden z najwikszych problemw w relacjach polsko-rosyjskich.

10 A. K. Cianciara, The European Policy of Donald Tusks Government, Analizy i Opinie nr 8/93, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2009.

10

Joanna Fomina, Justyna Frelak

Bezprecedensowa we wspczesnej historii wiatowej katastrofa smoleska, w ktrej zgina para prezydencka, a take czoowi przedstawiciele i wybitne postacie pastwa polskiego, skupia na Polsce uwag osb dotychczas mao zainteresowanych sprawami midzynarodowymi. Znowu powrci problem nieatwych relacji i bolesnych dowiadcze historycznych. yczliwe zachowania strony rosyjskiej, a w szczeglnoci liczne spontaniczne gesty poparcia i ubolewania ze strony zwykych obywateli Rosji, pozwoliy opisywa wydarzenia po katastroe jako prawdziwy akt pojednania polsko-rosyjskiego. W ostatnich latach Polska bya nie raz przedstawiana jako sojusznik Wielkiej Brytanii, wsplnym mianownikiem dla obu krajw mia by ich eurosceptyzm. Wielka Brytania chwalia Polsk za bardziej wolnorynkowe podejcie do gospodarki, ni jest to przyjte w krajach starej Unii. Polska bya jednym z ostatnich krajw, ktre ratykoway Traktat Lizboski, budzcy tyle kontrowersji w Wielkiej Brytanii. Prezydent Lech Kaczyski, wbrew polityce wasnego rzdu, zwleka z podpisaniem dokumentu do ostatniej chwili. W przypadku Karty Praw Podstawowych Polska podpisaa tak zwany protok brytyjski, ktry ogranicza stosowanie dokumentu. Warto rwnie odnotowa wspprac konserwatywnych skrzyde polskiej i brytyjskiej sceny politycznej, a w szczeglnoci ich wsplne dziaania w Parlamencie Europejskim. W 2009 r. powstaa nowa frakcja PE, w skad ktrej weszli Prawo i Sprawiedliwo, brytyjscy Konserwatyci oraz kilka innych ugrupowa konserwatywnych. Na czele tej grupy politycznej stan Micha Kamiski z PIS. Warto jednak zauway, e tak naprawd postawy eurosceptyczne obu krajw opieray si czsto o odmienne przesanki i interesy. Krytyka Unii Europejskiej przez Wielk Brytani miaa przede wszystkim na celu domnieman zmow federalistw, dcych do utworzenia europejskiego super-pastwa. W tym sensie, brytyjski eurosceptyzm jest anty-brukselski. Jeeli chodzi o polskich eurosceptykw, to obawiaj si oni przede wszystkim dominacji najwikszych krajw nad mniejszymi, znaczc rol odgrywaj tutaj obawy przed Niemcami. Jednym z gwnych niepokojw przed Uni w Wielkiej Brytanii jest narzucenie modelu Europy socjalnej, ktry spowolniby brytyjsk gospodark, oraz ograniczy prno rynku pracy i konkurencyjno przedsibiorstw. W Polsce Europa socjalna nie budzi tylu obaw. Te rozbienoci ideologiczne s wyjtkowo wyranie w przypadku mariau politycznego ekonomicznie liberalnych Konserwatystw brytyjskich oraz pro-socjalnego PiSu w ramach frakcji PE Konserwatyci i Reformatorzy. Odmienna wizja Europejskiej Wsplnej Polityki Rolnej polskich i brytyjskich sprzymierzecw politycznych jest tu dobrym przykadem. W kontekcie zastrzee zgaszanych wobec Karty Praw Podstawowych, rwnie trudno o wsplny mianownik pomidzy Wielk Brytani a Polsk. Jeeli w przypadku Wielkiej Brytanii obawy byy natury ekonomicznej np. e zbyt szeroko zakrojone prawa pracownicze mogyby zaszkodzi przedsibiorstwom, to w przypadku Polski przede wszystkim chodzio o wymiar spoeczno-kulturowy. Gwn obaw Polski byo domniemane wprowadzenie tylnymi drzwiami koszyka praw spoecznych, niezgodnych z katolickimi wartociami i czsto utosamianych przez polskich konserwatystw z tzw. zachodni cywilizacj mierci czyli prawa do aborcji, prawa do zawierania maestw oraz adopcji dzieci przez osoby nieheteroseksualne (prawa, ktre w Wielkiej Brytanii s zagwarantowane i nie wzbudzaj wikszych kontrowersji).

Wizerunek Polski i Polakw w Wielkiej Brytanii

11

Wizerunek Polakw i Polski a polskie rodowiska emigracyjne w Wielkiej Brytanii


Polsk emigracj czsto traktuje si jako ambasadorw polskoci za granic. Garapich pisze o micie misji polskiej diaspory, w ktrym Polonia przybiera rol nieformalnego ramienia MSZ11. W naszych badaniach zwracamy szczegln uwag na rol Polakw mieszkajcych w Wielkiej Brytanii w ksztatowaniu wizerunku naszego kraju. Warto przypomnie, e chocia Polacy przed 2004 r. nigdy nie wyjedali do Wielkiej Brytanii na tak masow skal, jaka miaa miejsce po akcesji do UE, migracje Polakw do tego kraju maj dug histori. Polacy emigrowali do Wielkiej Brytanii zarwno w dziewitnastym wieku, jak i po pierwszej wojnie wiatowej. Jeeli chodzi o wspczesn polsk emigracj, tradycyjnie rozrniamy jej trzy fale: emigracja (po)wojenna, po-solidarnociowa, oraz po-akcesyjna. Pierwsza i druga fala okrelane s jako polityczne, natomiast trzecia (obecna) jako ekonomiczna. Jak podkrela midzy innymi Garapich, istnieje wyrana hierarchia motywacji wyjazdu: Jako nasczonym chrzeijasko-platoskim wiatopogldem, wydaje nam si wszak oczywiste, e to co ideowe, winno dominowa nad tym, co materialne, e duch jest lepszy ni brudna materia12. Inaczej mwic, emigracja polityczna jest postrzegana jako bardziej godna szacunku, ni emigracja zarobkowa za chlebem, bd lepszym yciem. Warto zauway, e o ile pierwsza i trzecia fala s bardziej wyraziste i osadzone w czasie, fala rodkowa obejmuje migracje Polakw od lat 60-tych do 2004 r., tak wic okrelenie po-solidarnociowa emigracja jest mao precyzyjnie. Co wicej, podzia na uwarunkowania ekonomiczne i polityczne emigracji, nie s a tak precyzyjne w przypadku wszystkich trzech fal. Do pierwszej grupy zalicza si nie tylko byych onierzy Wojska Polskiego, ktrzy znaleli si poza granicami Polski po zakoczeniu wojny, ale rwnie jecw wojennych oraz DPs (displaced persons)13 przebywajcych w obozach wyzwolonych przez aliantw. Emigracj (po)wojenn uwaa si za emigracj polityczn wynikajc z niezgody na nowy reim w ojczynie oraz strachu przed represjami. DPs rekrutowani w ramach Europeans Voluntary Worker Scheme byli mimo tego traktowani przez wczesny rzd brytyjski jako zagraniczna sia robocza, migranci ekonomiczni, z ktrymi kontrakty zawierano pierwotnie jedynie na dwanacie miesicy14. (Po)wojenna Polonia czsto postrzegaa siebie jako poszkodowanych zarwno przez Stalina, jak i Hitlera, ywic jednoczenie uraz do spoeczestwa brytyjskiego za oddanie Polski w obce rce poprzez podpisanie porozumienia z Jaty15. Faktycznie, dla sporej czci przedstawicieli emigracji (po)wojennej, powrt do komunistycznej Polski rwna si
M. P. Garapich, Migracje, spoeczestwo obywatelskie i wadza. Uwarunkowania stowarzyszeniowoci etnicznej i rozwoju spoeczestwa obywatelskiego wrd polskich emigrantw w Wielkiej Brytanii,[w:] M. Duszczyk, M. Lesiska (red.), Wspczesne migracje: dylematy Europy i Polski, Orodek Bada nad Migracjami Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2009. 12 Ibidem. 13 DP (displaced persons), tzw. dipisi, czyli osoby, ktre po zakoczeniu wojny znalazy si poza terytorium swojego kraju. 14 K. Sword, Identity in Flux. The Polish Community in Great Britain. School of Slavonic and East European Studies, University of London, Londyn 1996; J. Zubrzycki, Polish Imigrant in Britain. A Study of Adjustment. Oxford University Press, Oxford 1956. 15 J. Fomina, C. Husband, Inhabiting Heteroglossic Media Spaces: Intra-group transitions, identity construction and the language-media interface of Bradfordian Poles, [w:] T. Moring (red.) Living languages in bilingual media environments, NORDICOM, Helsinki 2011 (w przygotowaniu).
11

12

Joanna Fomina, Justyna Frelak

z traeniem do wizienia lub nawet z byciem skazanym na kar mierci. Polska komunistyczna bya postrzegana przez nich jako obcy kraj. Co wicej, Polacy urodzeni w przedwojennej wschodniej Polsce nie mieli gdzie wraca ziemie na ktrych si urodzili i wychowali, naleay teraz do Zwizku Radzieckiego16. Jak pisze M. Ostrowski, decyzje o powrocie do Polski lub o osiedleniu si w Wielkiej Brytanii byy wyjtkowo bolesne. Polscy emigranci czsto czuli si zdradzeni przez Wielk Brytani, ktra w ich mniemaniu ignorowaa ich zasugi dla zwycistwa w drugiej wojnie wiatowej midzy innymi przyczyni si do tego brak zaproszenia na parad zwycistwa i traktowanie onierzy Wojska Polskiego jak cywilw17. Warto wspomnie tu o tu tzw. Silver Brigade polscy ocerowie oraz dziaacze polityczni, ktrych stopnie wojskowe oraz stanowiska nie byy po wojnie uznawane przez wadze brytyjskie, czsto zmuszani byli do podjcia mao wykwalikowanych prac, jak pucowanie sreber stoowych w hotelu18. Co wicej, dla wielu mit powrotu do ojczyzny mocno przyczyni si do pielgnowania polskoci na poziomie rodziny oraz budowania infrastruktury polonijnej19. Jednoczenie Wielka Brytania bya krajem, w ktrym polscy emigranci potrali nie tylko si osiedli i zaaklimatyzowa, ale czsto osign z czasem do wysoki status ekonomiczno-spoeczny20. Wiele uwagi powicano ksztaceniu dzieci, aby wyrosy na lekarzy, nauczycieli i prawnikw. Budowaniu wysokiej pozycji w spoeczestwie brytyjskim sprzyjao postrzeganie polskich emigrantw jako odwanych sojusznikw i zarazem uchodcw politycznych. Nie bez znaczenia by rwnie napyw imigrantw z byych kolonii brytyjskich, ktrzy odwrcili uwag od Polakw i przejli rol obcego w spoeczestwie brytyjskim21. Jeeli chodzi o drug fal, to ani okrelenie, po-solidarnociowa, ani przypisywana jej motywacja polityczna nie s do koca precyzyjne. Polacy emigrowali do Wielkiej Brytanii przez cay okres powojenny i chocia cz osb faktycznie wyjechaa i zostaa w Wielkiej Brytanii ze wzgldw politycznych, dla innych motywacj byo poszukiwanie lepszego ycia przede wszystkim w sensie spoeczno-ekonomicznym. Wiele osb, ktre wyjechay w okresie od lat szedziesitych (czasw odwily) do 2004 r., miao blisz lub dalsz rodzin czy znajomych w Wielkiej Brytanii. Struktury polonijne, jak rwnie przemys migracyjny, odegray tutaj wan rol mocno przyczyniy si do powstania znaczcej liczbowo spoecznoci polskich migrantw, jeszcze przed wejciem Polski do UE. Co wicej, jak zauwaa Garapich, przemys migracyjny, czyli infrastruktura umoliwiajca polskim emigrantom pozostanie w Wielkiej Brytanii, by organizowany na granicy legalnoci, nie pozbawiony czsto elementw kryminalnych oraz prowadzcy do uzaleniania i wykorzystania polskich migrantw przez pracodawcw22. By to okres, w ktrym Polacy mogli by kojarzeIbidem, A. Pooyski, Z drogi i przydroa, Wydawnictwo Vipart, Warszawa 1997. M. Ostrowski, To Return To Poland Or Not To Return The Dilemma Facing The Polish Armed Forces At The End Of The Second World War, praca nieopublikowana, http://www.angelre.com/ok2/polisharmy/ 18 Okrelenie to byo przede wszystkim uywane w stosunku polskich pracownikw londyskiego Claridges, ale uywano go rwnie w innych miastach Wielkiej Brytanii, np. Bradford. 19 J. Fomina, wywiady z przedstawicielami drugiego pokolenia (po)wojennej Polonii oraz polskimi migrantami poakcesyjnymi w Bradford, w ramach projektu Bilingualizm, Identity and Media (BIM), nansowanego przez Akademi Fisk. 20 J. Fomina, C. Husband, Heteroglossic Media Spacesop.cit ; A. Pooyski, Z drogi i przydroaop.cit. 21 R. Miles, A. Phizacklea, White Mans Country, London Pluto Press, Londyn1984; J. Solomos., Race and Racism in Britain. Houndmills Palgrave Macmillan 2003; J. Fomina, wywiady w ramach projektu BIM. 22 M. Garapich, The Migration Industry and Civil Society: Polish Immigrants in the United Kingdom Before and After EU Enlargement, Journal of Ethnic and Migration Studies, 34 (5), 2008.
17 16

Wizerunek Polski i Polakw w Wielkiej Brytanii

13

ni z osobami pracujcymi poniej kwalikacji, czsto plegalnie, nawet jeeli w rzeczywistoci wielu z nich szybko wyszo z szarej strefy, nostrykowao polskie dyplomy, zdobyo nowe kwalikacje i zajo stosunkowo wysok pozycj spoeczn23. Jak zostao wspomniane wczeniej, migracje poakcesyjne maj przede wszystkim charakter ekonomiczny. Potwierdzaj to wyniki Eurobaromentru dotyczce mobilnoci geogracznej wewntrz UE. Wedug badania, najwaniejszym motywatorem migracji z nowych krajw czonkowskich s kwestie spoeczno-ekonomiczne (wysoko wynagrodzenia, dostp do suby zdrowia)24. Warto tutaj jednake podkreli, i obecnie Polakw do wyjazdu skaniaj przede wszystkim lepsze perspektywy zawodowe, moliwo zdobycia nowych dowiadcze yciowych, ale ju nie bezrobocie. Polacy wyjedaj, bo tego chc, a nie dlatego, e s do tego zmuszeni nie widzc adnych perspektyw na przyszo w kraju. Potwierdzaj to np. badania Orodka Bada nad Migracjami UW, wedug ktrych 47% osb, ktre podjy decyzj o wyjedzie, miao w Polsce prac, a tylko 22% pozostawao bez pracy25. Warto w tym miejscu przyjrze si poakcesyjnym strategiom migracyjnym. Obok krtkookresowych migracji o cile ekonomicznym charakterze, ktrych celem jest przede wszystkim zgromadzenie oszczdnoci i powrt do kraju, funkcjonuj take inne strategie, okrelane niekiedy jako innowacyjne. Obok tak zwanych bocianw (typowi migranci sezonowi) i chomikw (migracja jako jednorazowy sposb akumulacji kapitau)26, na wyjazd decyduj si rwnie osoby, dla ktrych due znaczenie (poza awansem ekonomicznym) ma moliwo zdobycia wyksztacenia za granic, nauka jzyka, przygoda. Okrelani w literaturze mianem buszujcych bd ososi, skupiaj si na zwikszaniu wasnego kapitau spoecznego, akceptujc prac poniej kwalikacji jako (konieczny i tymczasowy) etap w swojej karierze zawodowej. Poakcesyjni migranci s nastawieni bardziej indywidualistycznie ni ich poprzednicy, s te bardziej mobilni spoecznie. Osoby, ktre wyjechay z Polski, pocztkowo zaspokajaj przede wszystkim swoje potrzeby, a nie potrzeby rodziny w kraju. Wie si to z pewnoci z modym wiekiem i stanem wolnym. W Wielkiej Brytanii i Irlandii, 90% respondentw przeznacza swoje zarobki na potrzeby codzienne, 42% wydaje zarobione pienidze na rozrywk i podre, a 30% oszczdza27. O duym zindywidualizowaniu migracji wiadczy rwnie wielko i przeznaczenie transferw nansowych do Polski. Tylko poowa respondentw przesya rodzinie dochody zgromadzone za granic, pozostali czyni to w minimalnym stopniu. Konsumpcjonizm wydaje si by z jednej strony wyborem stylu ycia, na ktry nie mogli sobie pozwoli w Polsce, a z drugiej form rekompensaty za podejmowanie si typowo imigranckich prac okrelanych mianem 3D (Dull, Dirty, Dangerous). Warto podkreli, e chocia na pocztku Polacy czsto podejmuj si takich niechcianych przez tubylcw prac ze wzgldu na atwy dostp do tego typu zatrudnienia, jak rwnie sab znajomo angielskiego, dla wikszoci z nich nie jest to koniec kaJ. Fomina, wywiady w ramach projektu BIM. Geographic Mobility in the context of EU enlargement, [w:] Employment in Europe 2008 report, Komisja Europejska, Bruksela 2008. 25 P. Kaczmarczyk, Wspczesne migracje zagraniczne Polakw. Aspekty lokalne i regionalne, Orodek Bada nad Migracjami, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2008. 26 J. Eade, S. Drinkwater, M. P. Garapich, Polscy migranci w Londynie klasa spoeczna i etniczno, Centre for Research on Nationalism, Ethnicity and Multiculturalism, University of Surrey 2006. 27 M.P. Garapich, D. Osipovi, MIGPOL. Badanie sondaowe wrd obywateli polskich zamieszkaych w Wielkiej Brytanii i Irlandii, wrzesie 2007 roku.
24 23

14

Joanna Fomina, Justyna Frelak

riery zawodowej. Po lepszym rozeznaniu si na brytyjskim rynku pracy oraz poprawieniu znajomoci angielskiego, spory odsetek Polakw znajduje prac w wyuczonym zawodzie lub, po odpowiednich szkoleniach, w innych zawodach o wyszym statusie28. Pomimo, e mobilno spoeczna nowych polskich emigrantw jest dosy znaczca, jak wynika z wczeniejszych bada ISP, sowo Polak stao si w Wielkiej Brytanii synonimem taniego i solidnego pracownika. Media podkrelay, e Polacy s pracowici, solidni, niedrodzy oraz dobrze wykwalikowani29. W naszym badaniu postanowilimy sprawdzi, jakich prac podejmuj si w mniemaniu Brytyjczykw Polacy oraz jaka jest opinia brytyjskich pracodawcw o nich jako pracownikach. Co ciekawe, zhierarchizowany podzia na ideowe vs. materialne jest rwnie bardzo wyrany we wzajemnym postrzeganiu si przedstawicieli powojennej Polonii oraz polskich emigrantw z pocztku tego wieku30. Jak wynika z bada, przedstawiciele Polonii (po)wojennej czsto nie mog zrozumie, jak mona opuci Polsk z wasnego wyboru. Czsto krytykuj ich rwnie za zbyt materialistyczne nastawienie oraz podejcie roszczeniowe31. Wejcie Polski do Unii Europejskiej oraz otwarcie brytyjskiego rynku pracy dla Polakw miao ogromne znaczenie w budowaniu wizerunku Polski i Polakw. Wbrew alarmowaniu polskich mediw o nagonce na Polakw w Wielkiej Brytanii, dokadniejsza analiza dyskursu prasowego pokazaa, e wizerunek Polakw w mediach brytyjskich jest zaskakujco pozytywny. Nawet kochajce si w sensacjach i sianiu niepokoju wrd czytelnikw brukowce czsto pisay o Polakach z du sympati, lub przynajmniej neutralnie. Jeeli przedstawiay Polakw w kontekcie negatywnym, chodzio im najczciej o krytyk rzdu, napdzan anty-imigracyjn panik moraln, nie za krytykowanie Polakw jako takich szczeglnie dotyczy to konserwatywnej, wwczas opozycyjnej wobec rzdu, Daily Mail. Konstruowanie wyobrae na temat innego narodu odbywa si czsto w sposb dychotomiczny zakada dzielenie ludzi na my i oni. Naley rwnie pamita, e w odrnieniu np. od Polski, Wielka Brytania jest krajem mocno zrnicowanym kulturowo, gdzie oprcz Polakw znalazo swj nowy dom wielu innych przedstawicieli grup etnicznych. Tak wic, wizerunek Polakw jest budowany nie tylko poprzez porwnanie Polakw i Brytyjczykw, ale rwnie na podstawie postrzegania Polakw na tle innych grup narodowych, etnicznych, kulturowych. Poniewa w niniejszym badaniu interesuje nas przede wszystkim postrzeganie Polski i Polakw po rozszerzeniu UE, nie zadawalimy pyta o wiedz i ocen wkadu Polakw w zwycistwo w drugiej wojnie wiatowej lub o ich wkad w kultur wiatow. Zapytalimy natomiast o to, jak Polacy s postrzegani wzgldem innych grup etnicznych mieszkajcych w Wielkiej Brytanii. Warto w tym miejscu podkreli, i przedstawiciele elit brytyjskich wysyay w stron spoecznoci polskiej w Wielkiej Brytanii sygnay sugerujce e Polacy s wybran mniejszoci etniczn. Dla przykadu, konserwatywny pose Greg Hands zaapelowa do polskich migrantw o to, by nie wracali do Polski, twierdzc e Polacy s ulubionymi migrantami Wielkiej Brytanii (youre Britans favourite migrants)32. Polacy nie poJ. Fomina, wywiady w ramach projektu BIM. J. Frelak, J. Fomina, Next Stopski London. Wizerunek polskich imigrantw w prasie brytyjskiej, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2007. 30 J. Fomina, wywiady w ramach projektu BIM. 31 Ibidem. 32 M. P. Garapich, Migracje, spoeczestwo obywatelskie op.cit.
29 28

Wizerunek Polski i Polakw w Wielkiej Brytanii

15

zostaj duni i potra zagra na obawach zwizanych z wyzwaniami wielokulturowoci (w tym strachu przed domorosym terroryzmem) i podkreli swoj bliszo kulturow w porwnaniu z innymi grupami etnicznymi. Po zamachach terrorystycznych w 2005 r., londyskie biuro Polskiej Organizacji Turystycznej zaprezentowao plakat z wizerunkiem polskiego lotnika z podpisem: Londoners, we are with you again33. Co wicej, sami polscy emigranci na og s przekonani o tym, e w porwnaniu z innymi, s bardziej lubiani i szanowani za swoj ch uczenia si jzyka, integrowanie si ze spoeczestwem brytyjskim, pracowito, ale rwnie za ten sam kolor skry i przynaleno do europejskiego krgu kulturowego34.

Postrzeganie zjawiska imigracji w Wielkiej Brytanii


Brytyjczycy uchodz za spoeczestwo bardzo liberalne, otwarte na inno. Brytyjska polityka wielokulturowoci wci jest stawiana za wzr do naladowania, jeeli chodzi o radzenie sobie z rnorodnoci kulturow oraz integracj imigrantw. Jednoczenie jednak brytyjskie spoeczestwo od lat uwaa imigracj za jedno z najwikszych wyzwa i problemw spoecznych, z jakimi nie radzi sobie ani rzd ani wadze lokalne35. Jest to szczeglnie uderzajce na tle innych krajw europejskich. Jak wynika z bada Transatlantic Trends36, imigracja jest postrzegana jako jeden z najwikszych problemw przez jedn pit mieszkacw Wielkiej Brytanii (rok wczeniej byo to nawet 35%), przy czym rednia w UE stanowi jedynie 11%. Co wicej, rednia unijna jest mocno podbita przez Wochy (18%), poniewa w pozostaych pastwach unijnych imigracj jako palcy problem postrzega jedynie 5-7% ludnoci. Co ciekawe, trend wzrostowy rozpocz si pod koniec lat 90-ch. Jeszcze w poowie lat 90-ch tylko 5% spoeczestwa uwaao imigracj za jedno z waniejszych wyzwa stojcych przed spoeczestwem brytyjskim37. Ponadto, w Wielkiej Brytanii mona odnotowa najwikszy poziom negatywnego postrzegania imigracji wrd pastw UE 66% brytyjskiego spoeczestwa traktuje imigracje raczej jako zagroenie ni szans. Brytyjczycy prawie trzykrotnie przeceniaj faktyczn liczb imigrantw na Wyspach. Poowa spoeczestwa brytyjskiego jest rwnie zdania, e obecno imigrantw na rynku pracy sprzyja obnieniu pac pracownikom brytyjskim, a ponad poowa uwaa, e imigranci odbieraj prac rdzennym Brytyjczykom. Brytyjczycy w szczeglnoci obawiaj si migracji niskowykwalikowanych pracownikw, 58% spoeczestwa popiera ograniczenie imigracji osb o niskich kwalikacjach. Majc na uwadze si mitw migracyjnych funkcjonujcych w spoeczestwie brytyjskim, w ramach projektu badawczego postanowilimy przyjrze si, do jakiego stopnia dotycz one rwnie Polskich imigrantw. Co wane w kontekcie niniejszego raportu, 47% Brytyjczykw uwaa, e w ich kraju jest zbyt wielu imigrantw z innych krajw Unii Europejskiej chodzi tu niewtpliIbidem. J. Fomina, wiaty rwnolege wizerunek wasny Polakw w Wielkiej Brytanii, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2009; J. Fomina, Husband, Heteroglossic Media Spacesop.cit por. M. P. Garapich, Migracje, spoeczestwo obywatelskieop.cit. 35 J. Frelak J. Fomina, Next Stopski Londonop.cit. 36 Transatlatic Trends: Immigration, German Marshall Fund of the United States, 2009. 37 A. Thorp (red.), Impacts of Immigration, House of Commons Research Papers 08/65, 25 czerwca 2008.
34 33

16

Joanna Fomina, Justyna Frelak

wie o nowe pastwa czonkowskie, w tym Polsk. Nie bez znaczenia s tutaj relacje prasy brytyjskiej o rosncej liczbie przybyszy z Europy Wschodniej, w szczeglnoci Polakw38. Dlatego te, w naszym badaniu pytalimy Brytyjczykw rwnie o opini na temat decyzji o otwarciu rynku pracy dla Polakw w 2004 r. Jak pokazuj rne badania, postawy Brytyjczykw wobec imigracji s zrnicowane wedug regionu i zale bardziej od postrzeganego oddziaywania imigracji, ni faktycznego jej wpywu. Inne czynniki odgrywajce rol w ksztatowaniu postaw wobec imigracji to pozycja spoeczna respondentw, ich kontakty z grupami etnicznymi, jak rwnie debata polityczna oraz relacje medialne39. Warto rwnie zauway, e w Wielkiej Brytanii poparcie dla rwnego dostpu legalnych migrantw do wiadcze spoecznych jest znacznie nisze ni rednia europejska (50%-72%). Takich rozbienoci nie ma jednak, jeeli chodzi o poparcie dla politycznych praw imigrantw odsetek osb w Wielkiej Brytanii opowiadajcy si za nadaniem rwnych praw w partycypacji politycznej legalnym migrantom jest prawie identyczny ze redni europejsk. Co istotne, ocena pracy rzdu, jeeli chodzi o zarzdzanie migracjami, jest w Wielkiej Brytanii najbardziej negatywna spord wszystkich krajw objtych badaniem40. Carey i Geddes swoim artykule udowadniaj, e przekonanie o tym, e rzd nie jest w stanie zapanowa nad imigracj, w duym stopniu przyczynio si do zmiany politycznej ekipy w Zjednoczonym Krlestwie41.

Skutki migracji poakcesyjnej do Wielkiej Brytanii: obiektywne analizy, media, opinia publiczna
Jak ju zostao wspomniane w poprzednim podrozdziale, zjawisko migracji jest czsto postrzegane przez pryzmat konsekwencji spoecznych i ekonomicznych. Rwnoczenie stoi to w pewnej sprzecznoci z opini na temat samych imigrantw. Tak jest np. w Wielkiej Brytanii, gdzie (jak pokazay wczeniejsze badania ISP) postrzeganie Polaka-imigranta jest duo bardziej pozytywne ni polskiej imigracji jako takiej. Wiedza na ten temat jest jednak bardzo ograniczona, opinie zmieniaj si pod pywem czasu i sytuacji, np. podczas kampanii wyborczej czy te kryzysu gospodarczego. Najbardziej gorca dyskusja dotyczy prawie zawsze wpywu imigracji na rynek pracy i poziom bezrobocia. Tym aspektom warto przyjrze si bliej. Jak potwierdziy liczne niezalene ekspertyzy, liberalizacja rynkw pracy zapocztkowana w 2004 r., miaa niewielki, aczkolwiek pozytywny, wpyw na gospodark krajw przyjmujcych. W jednym z bada szacuje si, e przemieszczanie si osb z pastw UE-8 w latach 20042007 zwikszyo czny PKB rozszerzonej UE o okoo 0,17% w krtkiej perspektywie czasowej i o 0,28 % w duszej perspektywie42.
J. Frelak J. Fomina, Next Stopski Londonop.cit. A. Thorp, Arabella (red.) Impacts of Immigration,op.cit. 40 Transatlantic Trendsop.cit. 41 S. Carey, A. Geddes, Less Is More: Immigration and European Integration at the 2010 General Election, Parliamentary Affairs 63 (4), Oxford University Press 2010. 42 Skutki swobodnego przepywu pracownikw w kontekcie rozszerzenia UE. Sprawozdanie z pierwszego etapu (od dnia 1 stycznia 2007 r. do dnia 31 grudnia 2008 r.) funkcjonowania uzgodnie przejciowych okrelonych w Traktacie o przystpieniu z 2005 r. oraz zgodnie z wymogami uzgodnie przejciowych okrelonych w Traktacie o przystpieniu z 2003 r., Komisja Europejska, Bruksela 2008.
39 38

Wizerunek Polski i Polakw w Wielkiej Brytanii

17

Otwarcie rynku pracy nie spowodowao wypierania ludnoci miejscowej z rynku pracy, natomiast pracownicy z nowych pastw czonkowskich w korzystny sposb wpynli na kombinacj umiejtnoci siy roboczej w pastwach przyjmujcych, w tym w Wielkiej Brytanii uzupeniajc niedobory miejscowej siy roboczej. Polacy, pomimo obiegowej opinii na temat dumpingu pacowego, nie spowodowali obnienia poziomu pac. Pracownicy z nowych pastw czonkowskich koncentruj si bowiem w innych sektorach gospodarki i nie konkuruj z pracownikami rodzimymi. Z drugiej jednak strony, masowe podejmowanie pracy za najnisz stawk przekada si niekiedy na poziom wynagrodze na lokalnym rynku pracy ograniczajc, w okrelonych sytuacjach, presj pacow ludnoci miejscowej43. Generalnie w caej UE nie zaobserwowano masowego pobierania zasikw przez imigrantw z nowych pastw czonkowskich. Czy Polacy dokadaj do brytyjskiego systemu socjalnego, czy na nim eruj? Jak wynika z raportu brytyjskiego Centre for Research and Analysis of Migration (CreAM), Polacy oraz inni emigranci z nowych pastw czonkowskich wicej wpacaj do budetu pastwa ni z niego otrzymuj. Wynika to m.in. z wyszej stopy zatrudnienia oraz rzadkiego korzystania z zasikw. Wrd imigrantw pracuje 90% mczyzn i 74% kobiet. Dla porwnania, wrd Brytyjczykw, bdcych w wieku produkcyjnym, pracuje 78% mczyzn i 71% kobiet44. Co wicej, wedug CreAM prawdopodobiestwo, i migranci z A8 (ktrzy przepracowali minimum rok w Wielkiej Brytanii) bd pobierali zasiki czy yli w mieszkaniach socjalnych jest o 60% mniejsze ni w przypadku rodzimych mieszkacw Wielkiej Brytanii. Z drugiej jednak strony, migracja wywara w niektrych przypadkach presj na brytyjski sektor usug publicznych i mieszkaniowych na poziomie lokalnym. Problem ten by czsto podchwytywany przez media brytyjskie. Gazety powicay wiele uwagi obcieniu sektora usug publicznych krytykujc wadz za brak przygotowania w tej kwestii45. Na fali recesji i wzrostu bezrobocia Polacy, jak i inni imigranci, stali si jednake atw poywk dla mediw, przede wszystkim tabloidw46. Przykadowo, jak donosi Daily Mail: Jobs dry up but Poles stay to reap the benets47 czy te Foreign workers surge by 114,000... but the number of Britons with jobs falls48. W 2009 r. w Wielkiej Brytanii kilkakrotnie dochodzio do strajkw przeciwko zatrudnianiu cudzoziemcw, w tym Polakw (np. w elektrowniach), pod hasem British jobs for British workers.49 Polacy byli te przedmiotem ataku ze strony skrajnie prawicowej organizacji Combat 18 w Irlandii Pnocnej, ktra wezwaa ich i inne mniejszoci imigranckie do niezwocznego opuszczenia jej terytorium pod hasem: Irlandia Pnocna jest tylko dla biaych Brytyjczykw50. W sytuacji kryzysu Polacy, tak jak i inni imigranci, mog by postrzegani jako jeszcze wiksze zagroenie na rynku pracy, co wynika midzy innymi z przymusu podejmowania
43 Por.: S. Lemos, J.N. Portes, New Labour? The Impact of Migration from Central and Eastern European Countries on the UK Labour Market, Institute for the Study of Labor, Bonn 2008. 44 C Dustmann, T Frattini, C. Halls, Assessing the Fiscal Costs and Benets of A8 Migration to the UK, Centre for Research and Analysis of Migration, Londyn 2009. 45 J. Frelak, J.Fomina, Next Stopski London op.cit. 46 A. Koziski Bezcenni imigranci, Polska Times z 31 lipca 2009 roku. 47 Daily Mail z 9 stycznia 2009. 48 Daily Mail z 12 sierpnia 2010. 49 R. Booth, Mediators called in as wildcat strikes spread across UK, The Guardian, z 31 stycznia 2009. 50 D. McKittrick, Belfast immigrants warned: Get out by tomorrow or you die, Independent z 10 lipca 2009.

18

Joanna Fomina, Justyna Frelak

przez rodzimych pracownikw prac wczeniej uznanych za typowo imigranckie, na przykad w rolnictwie51. Niech moe wynika rwnie z preferencji pracodawcw, ktrzy wol zatrudnia imigrantw, ze wzgldu na ich mniejsze wymagania pacowe oraz wiksz elastyczno i determinacj aby utrzyma miejsce pracy52. Istotny w tym kontekcie wydaje si problem, ktry bywa okrelany mianem marnotrawstwa mzgw, czyli podjcia przez osob pracy poniej swojego poziomu kompetencji. Polacy koncentruj si w typowo imigranckich niszach, poniewa taki jest popyt na si robocz w krajach docelowych. Badania wskazuj, e sytuacja ta dotyczy od 40% do 80% polskich emigrantw. Dugookresowo taka sytuacja moe prowadzi do dewaluacji bd cakowitej utraty kwalikacji i pogorszenia pozycji na rynku pracy, zarwno zagranicznym, jak i polskim. Z drugiej jednak strony, podejmowanie przez Polakw tego typu prac jest czsto tymczasowe. Wraz ze zdobywaniem kompetencji jzykowych oraz dowiadczenia, zmieniaj oni stopniowo prac na bardziej odpowiadajc ich aspiracjom.

Polska Marka
Wizerunek kraju w znacznej mierze okrela postrzeganie dziaalnoci i oferty danego pastwa (np. rm, produktw) w innych krajach. Wywouje reakcje, ktre wpywaj na opini publiczn, zachowania i postawy konsumenckie. Nabywcy oceniaj produkty na podstawie kraju pochodzenia53. Sposb postrzegania danego pastwa staje si odpowiednikiem marki i czsto warunkuje ich decyzje. Wag tej kwestii obrazuj korzyci, jakie uzyskuj waciciele marek, ktrzy kapitalizuj renom jak ciesz si japoskie samochody, woska odzie czy francuskie wina54. Jak postrzegana jest marka polska? Percepcj Polski na tle innych krajw obrazuje Anholt-GfK Nation Brands Index. Ranking, obejmujcy 50 pastw wylicza reputacj kadego z nich w oparciu o sze skadowych opinii: na temat jego mieszkacw, towarw eksportowych, polityki, walorw turystycznych, kultury, zdolnoci przycigania kapitau. W rankingu za rok 2008 Polska uplasowaa si na 30 miejscu midzy Chinami (29) a Czechami (31)55. Najlepszy wskanik Polska osigna w punkcie polityka obejmujcym ocen kompetencji i uczciwoci rzdu, poszanowania praw obywatelskich i polityki zagranicznej. W rankingu towarw eksportowych, obrazujcym percepcj marek, umiejscawiamy si na 25. pozycji. W dwch dziedzinach jestemy na dole rankingu w turystyce i kulturze. Polska nie jest wic postrzegana na wiecie jako atrakcyjny cel podry, kraj ciekawych zabytkw czy orodek ycia kulturalnego, a nasze produkty nale do redniakw. Z bada Polskiej Agencji Turystycznej (POT) wynika, e wizerunek Polski nie jest zy, ale raczej nijaki i rozmyty. Co wicej, nie mamy jednego, spjnego i wyrazistego wizerunku56. Na pewno w duym stopniu wpywa na to zarzdzanie wizerunkiem kraju rozczon-

S. Bates, British workers compete for seasonal jobs as recession bites, The Guardian z 14 kwietnia 2009. R. Ford, Britons vie with immigrants for low-paid jobs, The Times z 16 marca 2009. 53 P. Kotler, Marketing, Gebethner i Ska, Warszawa 1994. 54 Analiza wynikw bada wizerunku Polski i postrzegania polskiej marki na wiecie. Zaoenia i rekomendacje do pozycjonowania Polski, jako kraju docelowego podry turystycznych na lata 2009-2015, Instytut Marki Polskiej, Warszawa 2008. 55 W. Smoczyski, Polska: kraj bez twarzy, Polityka z 30 czerwca 2009. 56 Analiza wynikw bada...op.cit.
52

51

Wizerunek Polski i Polakw w Wielkiej Brytanii

19

kowane na wiele elementw skadowych, ktre nie skadaj si w adn cao. Czsto promuje si to, co nie wymaga reklamy bd konserwuje stare stereotypy (np. sztuka ludowa). Wraz z napywem imigrantw z Polski do Wielkiej Brytanii, wiele produktw ywnociowych, stao si dostpnych we wszystkich regionach Wielkiej Brytanii. Ze wzgldu na wysok liczb Polacy szybko stali si znaczc grup konsumenck, co potwierdzaj statystyki dotyczce eksportu polskich artykuw spoywczych do Wielkiej Brytanii. Do koca 2003 r. wyeksportowano z Polski do Wielkiej Brytanii towary ywnociowe o cznej wartoci 619 mln zotych57, podczas, gdy w 2009 r. eksport osign ju warto 2,9 miliarda zotych. Polska jest jednym z czterech pastw (poza Chinami, Indiami i Irlandi), ktrym udao si w kryzysowym 2009 r. zwikszy eksport do Wielkiej Brytanii58. W wymianie polsko-brytyjskiej istotn rol odgrywaj Polacy, ktrzy zakadaj swoje rmy na Wyspach specjalizujce si przede wszystkim w maej gastronomii, prowadz sklepy detaliczne i hurtownie. Polski sklep jest ju w prawie kadym miasteczku, a wiksze supermarkety (Sainsburys, Morrisons, Asda czy Tesco) stworzyy specjalne dziay z polsk ywnoci. W sieci Tesco mona obecnie kupi ponad 200 polskich produktw, a asortyment ronie z roku na rok. Najbardziej aktywni na brytyjskim rynku s producenci sodyczy, wdlin oraz sokw i napojw. Rwnie polskie piwa Tyskie, Lech i ywiec s dostpne na ladach brytyjskich supermarketw i pubw. Konsumentami tych produktw s przede wszystkim Polacy. Co wicej, Polacy wydajc na ywno rednio 67 funtw tygodniowo, a 30% wydatkw przeznaczaj wycznie na polskie produkty. Kupujc towary z Polski, preferuj sklepy specjalizujce si w sprzeday takiej ywnoci59. Jak bardzo dochodowy jest to rynek, wskazuj chociaby spektakularne zyski polskich browarw eksportujcych na rynek brytyjski. Polskie piwo cieszy si coraz wikszym zainteresowaniem, rwnie wrd brytyjskich konsumentw, ktrzy coraz chtniej sigaj po piwa z innych, do niedawna egzotycznych krajw. W badaniu postanowilimy sprawdzi, na ile Brytyjczycy znaj polskie marki oraz czy s skonni kupowa towary wyprodukowane w Polsce. Z Polsk Brytyjczycy mog kojarzy wdk i piwo, ale co wiedz o kulturze naszego pastwa? Od wiosny 2009 i do koca 2010 r. w Wielkiej Brytanii trwa rok polskiej kultury Polska! Year, inicjatywa Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Ministerstwa Spaw Zagranicznych. Polska! Year obj cay szereg rnego rodzaju imprez kulturalnych na caym terytorium Zjednoczonego Krlestwa. Celem tej inicjatywy jest promowanie Polski poprzez zapoznanie Brytyjczykw z kulturalnymi dokonaniami Polakw, jak rwnie wzmocnienie kontaktw pomidzy ludmi kultury obu krajw. Wane, e organizatorzy postawili na rnorodno oraz wspprac. Chopina zna wielu Brytyjczykw (chocia nie koniecznie kojarz go wycznie z Polsk); za bardziej wyedukowani mieszkacy Wielkiej Brytanii zapewne rozpoznaj Mickiewicza czy Kielowskiego. Jednake znajomo wspczesnej kultury polskiej, muzyki popularnej, teatru czy sztuki, jest znikoma poza granicami naszego kraju. Organizatorzy postanowili poprawi t sytuacj, a zarazem pomc w ksztatowaniu pozytywnego wizerunku Polski i Polakw pokaza Polsk jako kraj wspczesny, nie tylko nadajcy za trendami w kulturze i sztuce, ale rwnie je wsptworzcy. Jest to rwnie prba odwrcenia stereotypw
57 58

Polskie marki w Wielkiej Brytanii skazane na polskie pki? Cooltura/ Polarity UK z 15 padziernika 2010. Mimo kryzysu ronie polski eksport do Wielkiej Brytanii, PAP z 5 marca 2010. 59 Polskie jedzenie czci brytyjskiej kultury, Cooltura/ Polarity UK z 7 czerwca 2010.

20

Joanna Fomina, Justyna Frelak

i negatywnych oraz pytkich wyobrae o Polsce i Polakach. W ramach projektu zorganizowano setki wystaw, pokazw lmw fabularnych, animowanych i dokumentalnych, koncertw muzyki klasycznej, jazzowej czy wspczesnej, spotka z wybitnymi postaciami kultury, pokazw teatralnych, konferencji i seminariw. Polska! Year mia bardzo dobry odzew w mediach. Prasa duo uwagi powicia poszczeglnym wydarzeniom kulturalnym oczywicie bya to prasa z grnej pki, przede wszystkim The Guardian, The Financial Times oraz The Daily Telegraph oraz publikacje powicone przede wszystkim kulturze i sztuce. Relacje prasowe byy entuzjastyczne, pozbawione protekcjonalnoci. Trzeba zauway, e Polska! Year by skierowany przede wszystkim do elit do osb ambitnych, ktre nie tylko interesuj si kultur, lecz rwnie s na tyle otwarte, by eksperymentowa z produktami kulturowymi Nowej Europy, a w bogatej ofercie wydarze kulturalnych wybior wanie te proponowane przez Polsk. W naszym badaniu staramy si oszacowa, na ile projekt ten odbi si echem w spoeczestwie brytyjskim oraz jaka cz spoeczestwa faktycznie skorzystaa z oferty kulturalnej tej inicjatywy. Natomiast nie moemy si spodziewa, e bdziemy mogli oceni gbsze skutki Polska! Year, poniewa do tego celu potrzebne jest badanie jakociowe.

Wyniki badania ilociowego


Na wizerunek kraju i jego mieszkacw skada si wiele czynnikw. Jak wiadomo, posugiwanie si stereotypami dotyczcych rnych narodw, nie wymaga istnienia bezporednich kontaktw z ich przedstawicielami. Natomiast dziki bezporednim kontaktom, takie stereotypowe wyobraenia na og nie tylko ulegaj modykacji, lecz rwnie przestaj by zideologizowane oraz nacechowane emocjonalnie60. Spotkania z przedstawicielami innych narodw daj nam moliwo odmitologizowania wizerunku danego narodu oraz przeksztacenia go na podstawie naszych osobistych wrae i dowiadcze. Mona si spodziewa, e sze lat po wejciu Polski do UE, postrzeganie naszego kraju i jego mieszkacw gruntownie si zmienio e Polska w oczach Brytyjczykw jest teraz widziana jako kraj nowoczesny i rozwinity, znajdujcy si po susznej stronie limes, a Polacy jako mniej egzotyczni i dalecy. Biorc pod uwag masowe imigracje Polakw do Wielkiej Brytanii, na pewno zmienia si intensywno kontaktw pomidzy Polakami i Brytyjczykami. W tym rozdziale przyjrzymy si temu, jaki wpyw na postrzeganie naszych rodakw przez Brytyjczykw miao wejcie Polski do Unii: czy Polacy s widziani jako bardziej podobni i bliscy jako my-Europejczycy czy te wci jako inni, obcy oni. Zobaczymy, jak Brytyjczycy postrzegaj skutki otwarcia brytyjskiego rynku pracy oraz w jaki sposb widz typowego Polaka. Interesuje nas rwnie to, jaki jest wizerunek Polski jako kraju. Ponadto, przyjrzymy si temu, na ile informacje o zmianach w polskim yciu politycznym i spoecznym dotary do brytyjskiej opinii publicznej i utrwaliy si w oglnym postrzeganiu naszego kraju. W naszym badaniu pytalimy Brytyjczykw o opini na temat rnych aspektw sytuacji wewntrznej Polski (np. kocioa katolickiego, korupcji, wzrostu gospodarczego) oraz wybranych kwestii zwizanych z pozycj Polski na arenie midzynarodowej. Na koniec spojrzymy na to, na ile rozpoznawalne
60 J. Konieczna, Polacy-Ukraicy, Polska-Ukraina. Paradoksy stosunkw ssiedzkich, Fundacja im. St. Batorego, Warszawa 2003.

Wizerunek Polski i Polakw w Wielkiej Brytanii

21

s polskie produkty, w tym produkty polskiej kultury, i jaki to ma wpyw na mark polsk w Wielkiej Brytanii.

Kontakty z Polsk i Polakami a postrzeganie naszego kraju i jego mieszkacw


Wejcie Polski do UE oraz otwarcie brytyjskiego rynku pracy dla Polakw przyczynio si do intensykacji kontaktw Brytyjczykw z Polakami, a co za tym idzie, zwikszenia wyrazistoci wizerunku Polski. Dziki tym kontaktom, ale rwnie dziki wikszej uwadze mediw, Polska staje si coraz bardziej rozpoznawalnym, bliskim i znanym krajem. Ponad poowa badanych deklaruje, e miaa jakie kontakty z naszym krajem i jego mieszkacami (rysunek 1). Rysunek 1. Kontakty z Polsk i Polakami

47%

Tak

53%

Nie

N=1029

rdo: Instytut Spraw Publicznych, 2010.

Co wicej, prawie 60% badanych, ktrzy mieli jakie kontakty z Polsk i Polakami, zna Polakw mieszkajcych w Wielkiej Brytanii. Bardzo czsto do spotka pomidzy Polakami i Brytyjczykami dochodzi w miejscu pracy. Wrd osb, ktre maj kontakty z Polsk i Polakami, poowa badanych spotkaa Polakw w pracy. Co ciekawe, nie ma tutaj wyranego zrnicowania ani pod wzgldem wieku (lekka przewaga osb modych), ani pod wzgldem grupy spoecznej, czy te rodzaju wykonywanej pracy. Moe to wynika z faktu, i polscy pracownicy s waciwie obecni we wszystkich sektorach rynku pracy. Natomiast o wiele mniej istotnym rdem wiedzy o Polsce i Polakach s rodki masowego przekazu, publikacje ksikowe, produkty oraz imprezy kulturalne. Bezporednie kontakty z Polsk miao do mao Brytyjczykw, tylko 6% odwiedzio Polsk w cigu ostatnich lat. Najczciej do Polski przyjeday osoby w wieku 25-34 lata. Prawdopodobnie niema rol odegraa popularno wrd Brytyjczykw urzdzania wieczorw kawalerskich i panieskich w egzotycznych miastach Europy rodkowej, do ktrych atwo si dosta za spraw tanich linii lotniczych. W tej grupie wiekowej znalazo si prawie dwa razy wicej Brytyjczykw w porwnaniu do reszty spoeczestwa (rysunek 2).

22

Joanna Fomina, Justyna Frelak Rysunek 2. Znajomo Polski i Polakw wrd Brytyjczykw
Mam znajomych Polakw zamieszkaych w Wielkiej Brytanii
45% 59%

Pracuj z Polakami
9%

Ogldaam(em) programy w TV o Polsce

Mam znajomych Polakw zamieszkaych w Polsce

7%

Byam(em) w Polsce w cigu ostatnich 5 lat

6%

Czytaam(em) artykuy lub ksiki o Polsce

6%

Ogldaa(em) polskie filmy/ Czytaa(em) ksiki napisane przez Polakw

3%

Odwiedziam(em) stron internetow powicon Polsce

1%

adna z powyszych odpowiedzi

5%

N=547, respondenci, ktrzy mieli kontakt z Polsk lub Polakami

rdo: Instytut Spraw Publicznych, 2010.

Nie da si jednoznacznie oceni zmian wizerunku Polski w oczach Brytyjczykw po wejciu naszego kraju do Unii Europejskiej. Przede wszystkim warto podkreli, e Polska powoli przestaje by mao rozpoznawalnym krajem na obrzeach Europy. Coraz wicej Brytyjczykw ma zdanie na temat Polski i jest gotowych si nim podzieli. W porwnaniu z wynikami z 2001 r., w odpowiedziach na pytanie o sytuacj wewntrzn, jak rwnie o pozycj na arenie midzynarodowej Polski, odnotowano wyrany spadek liczby osb ktre nie miay zdania (trudno powiedzie), lub wybray odpowied ambiwalentn. I tak na przykad, w 2001 r., na pytanie o to, czy zgadzaj si ze stwierdzeniem, e Polska jest demokracj parlamentarn, 44% Brytyjczykw wybrao odpowied trudno powiedzie, a 18% wybrao odpowied ani si zgadzam, ani si nie zgadzam. Natomiast dziewi lat pniej byo to tylko 32% i 12%. Podobn tendencj moemy zauway w przypadku odpowiedzi na pytania dotyczce poziomu korupcji i biurokracji, sytuacji ekonomicznej, przestrzegania swobd obywatelskich w Polsce, jak rwnie oceny relacji Polski z innymi pastwami wewntrz oraz poza UE. Co wane, posiadanie wyrazistych opinii na temat Polski i Polakw jest mocno skorelowane z wczeniejszymi kontaktami Brytyjczykw z naszymi rodakami. W przypadku oceny poziomu korupcji w Polsce, 42% osb, ktre nie miay wczeniej kontaktu z Polsk i Polakami nie ma opinii na ten temat i tylko 26% osb, ktre miay kontakt z Polsk i Polakami nie czuje si kompetentnymi, by na to pytanie odpowiedzie. Podobna zaleno istnieje w przypadku odpowiedzi ambiwalentnych. Wystpuje rwnie zauwaalne zrnicowanie pod wzgldem posiadania wyrazistych pogldw na temat Polski wzgldem pci mczyni czciej maj opini na temat sytuacji wewntrznej oraz pozycji Polski na arenie midzynarodowej ni kobiety. Take najmodsze osoby czuj si najmniej kompetentne w tej dziedzinie. Wraz z wiekiem poziom deklarowanej wiedzy ronie, by nieznacznie spa wrd najstarszych przedstawicieli spoeczestwa brytyjskiego.

Wizerunek Polski i Polakw w Wielkiej Brytanii

23

Wizerunek Polski
Wyobraenia dotyczce wielkoci pastwa s jednym z podstawowych aspektw jego wizerunku. Ocena wielkoci Polski pod wzgldem liczby mieszkacw wci przychodzi Brytyjczykom z trudem. Na pytanie o liczb ludnoci w Polsce, prawie 40% respondentw udzielio odpowiedzi trudno powiedzie. Jedna czwarta badanych potraa trafnie okreli przedzia, w ktrym mieci si liczba mieszkacw Polski. Najczciej byy to osoby w wieku rednim, lepiej wyksztacone, ktre miay wczeniejszy kontakt z Polsk i Polakami. Tendencj jest raczej zanianie ni zawyanie ludnoci naszego kraju. 20% badanych stwierdzio, e ich zdaniem w Polsce mieszka mniej ni 20 milionw mieszkacw, a 13% e ponad 40 milionw (rysunek 3). Rysunek 3. Jaka jest liczba mieszkacw Polski?

2140 milionw

23%

1120 milionw

17%

4160 milionw

10%

Mniej ni 10 milionw

9%

Wicej ni 60 milionw

3%

Trudno powiedzie

38%

N=1029

rdo: Instytut Spraw Publicznych, 2010.

Brytyjczycy nie maj wtpliwoci co do przynalenoci Polski do Europy, tak pod wzgldem formalnym (czonkowstwo w UE), jak i praktycznym (przestrzeganie zasad demokracji liberalnej). Prawie 70% Brytyjczykw wie, e Polska jest czonkiem Unii Europejskiej. Wynik ten szczeglnie zyskuje na znaczeniu, kiedy porwnamy go z rezultatami dla innych krajw wyszczeglnionych w pytaniu. Tylko niecae 40% Brytyjczykw wie, e rwnie Sowacja jest czonkiem UE. Co wicej, 15% Brytyjczykw nie ma pewnoci, czy ich wasny kraj naley do Unii. Natomiast 28% populacji Wielkiej Brytanii do czonkw UE zalicza rwnie Ukrain (rysunek 4).

24

Joanna Fomina, Justyna Frelak Rysunek 4. Ktre z poniszych krajw s czonkami Unii Europejskiej?

Zjednoczone Krlestwo

85%

Polska

67%

Sowacja

37%

Ukraina

28%

Islandia

23%

Trudno powiedzie

9%

N=1029

rdo: Instytut Spraw Publicznych, 2010.

Polska jest najwikszym krajem ze wszystkich nowych czonkw Unii Europejskiej. Bardzo czsto piszc o skutkach rozszerzenia Unii Europejskiej w 2004 r. oraz otwarcia brytyjskiego rynku pracy dla obywateli tych pastw, wspomina si o Polsce i Polakach. Ponadto, Polacy s najwiksz grup obywateli nowych pastw czonkowskich, ktrzy przyjechali do Wielkiej Brytanii po 2004 r. Te czynniki w duej mierze uksztatoway wiadomo Brytyjczykw na temat czonkowska Polski w UE. Jak mona byo przewidzie, prawdopodobiestwo posiadania wiedzy na temat przynalenoci Polski do UE ronie wraz z pozycj spoeczn i wiekiem respondentw. Najniszy odsetek badanych, ktrzy udzielili poprawnej odpowiedzi na temat czonkowska Polski w UE jest wrd najmodszej grupy respondentw i wynosi 55%. Najmodsi Brytyjczycy rwnie rzadziej wiedz e Wielka Brytania naley do Unii. Istnieje pewien rozdwik w postrzeganiu Polski przez Brytyjczykw. Wikszo z nich nie ma wtpliwoci co do przynalenoci Polski do wsplnoty pastw demokratycznych, ktre respektuj swobody obywatelskie swoich mieszkacw. Co wicej, przekonanie to upowszechnio si w porwnaniu z 2001 r. Jednak w dalszym cigu Brytyjczycy uwaaj, e warunki ycia w Polsce nie s najlepsze ze wzgldu na biurokracj, korupcj, brak szybkiego wzrostu ekonomicznego oraz znaczne wpywy Kocioa katolickiego na ycie spoeczne i polityczne. Taki dwojaki wizerunek Polski bardzo dobrze oddaj wyniki rednich waonych odpowiedzi na poszczeglne pytania (rysunek 5).

Wizerunek Polski i Polakw w Wielkiej Brytanii Rysunek 5. Polska to kraj, w ktrym:

25

rednie odpowiedzi
1 Zdecydowanie zgadzam si 5 Zdecydowanie nie zgadzam si

Istnieje demokracja parlamentarna, podobnie jak w innych krajach Europy

2,3

N=703

Biurokracja utrudnia zaatwienie najprostszych spraw

2,6

N=677

Koci katolicki ma zbyt due wpywy

2,6

N=639

Panuje korupcja

2,7

N=714

Respektuje si swobody obywatelskie

2,8

N=738

Jest szybki wzrost gospodarczy

3,2

N=783

rdo: Instytut Spraw Publicznych, 2010.

Co wicej, zaszy ciekawe zmiany w postrzeganiu Polski w porwnaniu z sytuacj sprzed dziewiciu lat. Ponad dwukrotnie zwikszya si liczba osb, ktre zgadzaj si ze stwierdzeniem, e Polska jest demokracj parlamentarn, tak jak inne kraje Europy Zachodniej obecnie jedynie 12% badanych z tym stwierdzeniem si nie zgadza. Znaczco zwikszya si liczba osb, ktre s przekonane, e w Polsce respektuje si swobody obywatelskie z 23% w 2001 r. do 34% w 2010 r. (rysunek 6). Rysunek 6. Polska to kraj, w ktrym: (porwnanie odpowiedzi respondentw z 2001 i 2010)

34 respektuje si swobody obywatelskie 23

42 w ktrym istnieje system parlamentarny, podobnie jak w innych krajach Europy Zachodniej 18

2001

2010

rdo: Instytut Spraw Publicznych, 2010.

26

Joanna Fomina, Justyna Frelak

Poprawio si rwnie postrzeganie rozwoju ekonomicznego w Polsce, jednak wci przewaa negatywna ocena wzrostu gospodarczego 25% osb zgadza si ze stwierdzeniem, e Polska cieszy si szybkim wzrostem gospodarczym, natomiast 33% Brytyjczykw opinii tej nie podziela (rysunek 7). Rysunek 7. Polska to kraj, w ktrym: (porwnanie wynikw z 2001 i 2010)

25 Jest szybki wzrost gospodarczy 16

30 Koci katolicki ma zbyt due wpywy 35

35 Biurokracja utrudnia zaatwienie najprostszych spraw 33

31 Panuje korupcja 25 2001 2010

rdo: Instytut Spraw Publicznych, 2010.

Ciekawe, e oceny takie wystpuj wbrew powszechnemu przekonaniu, e Polska w porwnaniu z innymi krajami, wysza obronn rk ze wiatowego kryzysu ekonomicznego (rysunek 8). Jeeli chodzi o funkcjonowanie pastwa polskiego, jego ocena znaczco si nie zmienia, wci okoo jednej trzeciej spoeczestwa jest zdania, e korupcja, biurokracja oraz zbyt due wpywy Kocioa katolickiego s problemem dla mieszkacw Polski. Postrzeganie takie moe by zwizane z masowymi emigracjami Polakw do Wielkiej Brytanii gdyby wszystko tak wspaniale funkcjonowao w tym kraju, kto by chcia go opuci dla Wielkiej Brytanii mog myle Brytyjczycy. Nie moemy rwnie wykluczy, e sami Polacy w bezporednich kontaktach z Brytyjczykami narzekaj na rne aspekty ycia w Polsce, prbujc uzasadni swoj decyzj o wyjedzie. Niejednoznaczne wyniki niniejszego badania pokrywaj si w znacznym stopniu z rezultatami rankingw pastw, takimi jak np. Anholt-GfK Nation Brands Index. Jak stwierdzaj eksperci, Polska jest krajem, w ktrym sytuacja polityczna czy ekonomiczna jest lepsza, ni wynikaoby to z panujcej opinii. Dlatego te Polska np. jest pastwem w rzeczywistoci wikszym ni si j postrzega, ma szybszy rozwj gospodarczy, ni ten przypisywany, itp.61 Brytyjczycy s podzieleni, co do oceny polityki zagranicznej i europejskiej Polski. Najmniej wtpliwoci mieli przy pytaniu o to, czy Polska potra si dogada ze swoimi ssiadami. Pra61

W. Smoczyski, Polska: kraj bez twarzy, Polityka z 30 czerwca 2009.

Wizerunek Polski i Polakw w Wielkiej Brytanii Rysunek 8. Polska to kraj, w ktrym:


Istnieje demokracja parlamentarna, podobnie jak w innych krajach Europy Zachodniej 42% 14% 12% 32%

27

Biurokracja utrudnia zaatwienie najprostszych spraw

35%

19% 12%

34%

Respektuje si swobody obywatelskie

33%

19%

19%

28%

Tak Ani tak ani nie

Panuje korupcja

31%

20%

19%

31% Nie

Koci katolicki ma zbyt due wpywy

31%

20%

12%

38%

Trudno powiedzie/nie wiem

Jest szybki wzrost gospodarczy

25%

19%

33%

24%

N=1029

rdo: Instytut Spraw Publicznych, 2010.

wie 40% Brytyjczykw jest zdania, e nawet, jeeli wczeniej Polska miaa trudne relacje z ssiadami, to potraa z nimi si pogodzi, a tylko 12% badanych opinii tej nie podziela. Moemy si spodziewa, e niema rol odegray tutaj relacje BBC oraz innych mediw na temat polsko-rosyjskiego pojednania po katastroe smoleskiej. Natomiast w przypadku oceny wsppracy pastw na poziomie Unii Europejskiej, jak rwnie odpowiedzi na pytanie o zaspokojenie wasnych interesw porwnywalny odsetek spoeczestwa brytyjskiego ma skrajnie rne opinie. Po jednej stronie stoj Brytyjczycy, ktrzy maj bardzo dobr opini o sposobie prowadzenia polskiej polityki zagranicznej, a po drugiej ci, ktrzy maj krytyczne nastawienie. Prawie jedna trzecia Brytyjczykw uwaa, e Polska dy do zaspokojenia swoich interesw kosztem interesw innych pastw. Jak wynika z badania, poowa tych osb jednoczenie nie podziela zdania, e Polska sprzyja wsppracy i stabilnoci w Unii Europejskiej (rysunek 9). Rysunek 9. Polska jest krajem, ktry:

Mia trudne relacje z ssiadami, ale potrafi si z nimi pogodzi

39%

20%

12%

29%
Tak

Ani tak ani nie Dy do realizacji wasnych interesw kosztem innych pastw

30%

22%

22%

27%
Nie

Trudno powiedzie/nie wiem Przyczynia si do lepszej wsppracy i stabilnoci w Europie

28%

21%

25%

26%

N=1029

rdo: Instytut Spraw Publicznych, 2010.

28

Joanna Fomina, Justyna Frelak

Moemy przypuszcza, e na wizerunku Polski zawayy rwnie oceny koalicji rzdzcej naszym krajem w latach 2005-2007, kiedy to Polska m.in. sprzeciwiaa si ratykacji traktatu konstytucyjnego UE. Warto podkreli, e mass media brytyjskie stosunkowo mao uwagi powicaj sprawom europejskim, relacjonujc jedynie nadzwyczajne wydarzenia. Jeeli nawet po ostatnich wyborach odnotowalimy zwrot, zarwno w polskim dyskursie politycznym, jak i w dziaaniach na arenie midzynarodowej, zmiany takie niekoniecznie musiay by szybko odnotowane przez spoeczestwo brytyjskie. Faktycznie, prawdopodobiestwo pozytywnej oceny Polski ronie wraz z deklaracj wczeniejszych kontaktw z Polsk i Polakami, a co za tym idzie, lepsz znajomoci naszego kraju.

Dystans spoeczny Polak prawie oswojony


Intensykacja kontaktw z Polsk i Polakami pomoga Brytyjczykom wyrobi sobie pozytywn opini na temat naszych rodakw. Polacy nie s ju mao znanym egzotycznym narodem, o ktrym nie wiadomo, co myle. Tylko 9% badanych nie umiao odpowiedzie na pytanie, czy Polacy s raczej podobni, czy rni od Brytyjczykw. Dziewi lat wczeniej takich osb byo dwa razy wicej (rysunek 10). Rysunek 10. Czy Polacy s podobni do Brytyjczykw czy te rni si od nich?

9%

23%

26%

14%

18%

9%

S podobni N=1029

S rni

Trudno powiedzie/nie wiem

rdo: Instytut Spraw Publicznych, 2010.

Co wicej, Brytyjczycy s bardzo otwarci na Polakw. Jedna trzecia Brytyjczykw jest zdania, e Polacy s do nich podobni oraz dodatkowo jedna czwarta uwaa, e Polacy s troch podobni a troch rni. Rwnie na tle innych grup etnicznych Polacy maj bardzo dobr opini. Ponad poowa badanych uwaa, e Polacy dobrze lub bardzo dobrze pasuj do spoeczestwa brytyjskiego. Najwicej wtpliwoci maj co do tego osoby gorzej wyksztacone, wykonujce prace zyczne. Jest to bardzo istotny wynik, biorc pod uwag oglne sceptyczne nastawienie Brytyjczykw do imigrantw. Brytyjczycy, ktrzy mieli bezporednie kontakty z Polsk i Polakami, s bardziej skonni uwaa, e Polacy s raczej podobni do Brytyjczykw oraz lepiej zintegrowani ze spoeczestwem brytyjskim na tle innych grup etnicznych (rysunek 11).

Wizerunek Polski i Polakw w Wielkiej Brytanii Rysunek 11. Na ile Polacy zamieszkali w Wielkiej Brytanii - w porwnaniu z innymi mniejszociami tam yjcymi pasuj do spoeczestwa brytyjskiego?

29

16%

36%

24%

9%

7%

8%

Bardzo dobrze Tak sobie Zupenie nie pasuj

Dobrze Raczej nie pasuj Trudno powiedzie

rdo: Instytut Spraw Publicznych, 2010.

Brytyjczycy s bardzo otwarci na Polakw w sferze kontaktw osobistych, natomiast wicej dystansu maj do Polakw, jeeli chodzi o sfer instytucjonaln i polityczn. Tak wic, prawie wszyscy Brytyjczycy zgodnie akceptuj prawo Polakw do przyjazdu do Wielkiej Brytanii jako turyci. Mog sobie wyobrazi zawarcie bliskich przyjani z Polakami. Rwnie nie maj nic przeciwko Polakom-ssiadom. Co wicej, akceptuj Polakw jako czonkw rodziny tylko jedna pita badanych nie zaakceptowaaby zwizku wasnego dziecka z Polakiem lub Polk (rysunek 12). Rysunek 12. Czy zgadza si Pan/i, aby Polak?

Przyjecha do Wielkiej Brytanii jako turysta

93%

1% 3% 4% 15% 13% 3%

Wszed do grona Paskich bliskich przyjaci

70%

By Pana/Pani najbliszym ssiadem

69%

15%

15% 2%

Pracowa razem z Panem/Pani

67%

14%

16%

2%

Tak

Sta si czonkiem Pana/Pani rodziny przez maestwo z Pana/Pani dzieckiem

58%

16%

21%

5%

Opinia ambiwalentna Nie

Kierowa firm, w ktrej Pan/Pani pracuje

53%

16%

27%

4%

Zamieszka w Wielkiej Brytanii na stae

47%

18%

32%

2%

Trudno powiedzie/nie wiem

Otrzyma brytyjskie obywatelstwo

39%

17%

39%

4%

zosta radnym w samorzdzie lokalnym w Pana/Pani miejscu zamieszkania

38%

14%

43%

5%

N=1029

rdo: Instytut Spraw Publicznych, 2010.

30

Joanna Fomina, Justyna Frelak

Natomiast ju nieco wicej osb sprzeciwiaoby si sytuacji, gdyby ich rm zarzdza Polak chocia i w tym przypadku przeciwnikw jest mniej ni jedna trzecia ogu spoeczestwa. Rwnie jedna trzecia nie yczy sobie, aby Polacy osiedlali si na stae w Wielkiej Brytanii. Blisko 40% Brytyjczykw nie akceptuje nadania obywatelstwa brytyjskiego Polakom. Najtrudniej Brytyjczykom jest zaakceptowa Polaka jako radnego. To jest jedyny przypadek, kiedy odsetek respondentw niechtnie widzcych Polaka w okrelonej roli przeway nad odsetkiem osb o pozytywnym nastawieniu. Co ciekawe, wynik ten jest przede wszystkim rezultatem odpowiedzi respondentw, ktrzy nigdy nie mieli kontaktu z Polsk i Polakami (rysunek 13). Rysunek 13. Czy zgadza si Pan/i aby Polak zosta radnym w samorzdzie lokalnym w Pana/i miejscowoci?
rednie wyniki

1 Zdecydowanie si zgadzam

5 Zdecydowanie si nie zgadzam

3,2

N=9 81

Mia(a) wczeniej kontakt z Polsk i Polakami

2,9

N= 526

Nie miaa wczeniej kontaktw z Polsk i Polakami

3,4

N= 455

rdo: Instytut Spraw Publicznych, 2010.

Jeeli podliczymy rednie ze wszystkich wypowiedzi (rysunek 14), zauwaymy, e nastawienie sceptyczne lekko przewaa jedynie w dwch przypadkach nadania obywatelstwa brytyjskiego oraz bycia radnym przez Polaka. Bycie radnym to nie tylko pozostanie obywatelem, lecz rwnie aktywne korzystanie z praw, ktre za tym id oraz wpyw na ksztatowanie ycia spoecznego. Jest to w wyobraeniu Brytyjczykw sfera wci mocno zarezerwowana dla swoich. W tym kontekcie warto przypomnie sobie przekonanie Brytyjczykw o wysokim poziomie korupcji oraz biurokracji w Polsce, ktre po czci mog wyjani zastrzeenia badanych do penienia funkcji spoeczno-politycznych przez Polakw. Wane jest, e wci ponad poowa mieszkacw Wielkiej Brytanii nie wyraa mocnego sprzeciwu wobec Polakw jako czonkw spoeczestwa brytyjskiego. Co ciekawe, wrd osb, ktre miay wczeniejsze kontakty z Polsk i Polakami, rwnie Polakradny nie wzbudza a tylu kontrowersji. Wrd takich osb przewaaj ci, ktrzy nie widz w tym problemu.

Wizerunek Polski i Polakw w Wielkiej Brytanii Rysunek 14. Czy zgadza si Pan/i, aby Polak...?
rednie odpowiedzi
1 Zdecydowanie tak 3 5 Zdecydowanie nie N=1023

31

Przyjecha do Wielkiej Brytanii jako turysta

1,4

Wszed do grona Paskich bliskich przyjaci

2,1

N=1003

By Pana/Pani najbliszym ssiadem

2,1

N=1012

Pracowa razem z Pani/Panem

2,2

N=1005

Sta si czonkiem Pana/Pani rodziny przez maestwo z Pana/Pani dzieckiem Kierowa firm, w ktrej Pan/Pani pracuje

2,4

N=974

2,6

N=991

Zamieszka w Wielkiej Brytanii na stae

2,8

N=1004

Otrzyma brytyjskie obywatelstwo

3,1

N=983

zosta radnym w samorzdzie lokalnym w Pana/Pani miejscu zamieszkania

3,2

N=981

rdo: Instytut Spraw Publicznych, 2010.

Bezporednie kontakty z Polakami oraz wiksza uwaga mediw wyranie ociepliy wizerunek mieszkacw naszego kraju obecnie jest on znacznie bardziej pozytywny, ni ten wyaniajcy si na podstawie wynikw bada sprzed dziewiciu lat. Brytyjczycy, ktrzy mieli styczno z naszym krajem i naszymi rodakami, zdecydowanie chtniej akceptuj ich nie tylko jako przyjaci i czonkw rodziny, lecz rwnie jako wspobywateli lub radnych. Kontakt z Polsk, a przede wszystkim bezporedni kontakt z Polakami, zdecydowanie sprzyja budowaniu ich pozytywnego wizerunku. Polacy s bardzo dobrymi ambasadorami swojego kraju.

Postrzeganie skutkw migracji


Ocena skutkw otwarcia brytyjskiego rynku pracy dla obywateli nowych krajw czonkowskich, a co za tym idzie, licznych migracji Polakw do Wielkiej Brytanii nie jest jednoznaczna. Brytyjczycy dostrzegaj pozytywny wpyw obecnoci polskich imigrantw na wzrost gospodarczy Wielkiej Brytanii oraz wzrost wpyww do budetu pastwa z tytuu podatkw twierdzi tak prawie 50% badanych. Napyw siy roboczej z Polski poprawi rwnie, w mniemaniu ponad 60% respondentw, sytuacj brytyjskich przedsibiorstw (rysunek 15). Co ciekawe, ocena ta jest zgodna ze stanem faktycznym, bowiem w momencie akcesji Polski do Unii Europejskiej, na brytyjskim rynku pracy liczba zgoszonych wakatw wynosia 650 tys., a co czwarty przedsibiorca zgasza trudnoci z obsadzeniem wolnych stanowisk62.
62 A. Fidel, E. Pitka, Funkcjonowanie polskich migrantw na brytyjskim rynku pracy, Orodek Bada nad Migracjami, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2007.

32

Joanna Fomina, Justyna Frelak Rysunek 15. Otwarcie brytyjskiego rynku pracy dla Polakw spowodowao:
Zwikszenie poday pracownikw, ktrych poszukuj pracodawcy

65%

12%

7% 17%

Wzrost bezrobocia w Wielkiej Brytanii

60%

15%

19%

6%

Wzrost wydatkw na pomoc socjaln

60%

15%

13% 13%

Tak

Ani tak ani nie Spadek wynagrodze pracownikw

59%

14%

19%

8%
Nie

Szybszy wzrost gospodarczy w Wielkiej Brytanii

48%

15%

26%

11%

Trudno powiedzie/nie wiem

Zwikszenie wpyww do budetu pastwa z tytuu podatkw

48%

18%

18%

15%

N=1029

rdo: Instytut Spraw Publicznych, 2010.

Rysunek 16. Otwarcie brytyjskiego rynku pracy dla Polakw spowodowao:


rednie odpowiedzi
1 Zdecydowanie tak 3 5 Zdecydowanie nie

Wzrost wydatkw na pomoc socjaln

2,1

N=897

Zwikszenie poday pracownikw, ktrych poszukuj pracodawcy

2,2

N=961

Wzrost bezrobocia w Wielkiej Brytanii

2,3

N=970

Spadek wynagrodze pracownikw

2,3

N=947

Zwikszenie wpyww do budetu pastwa z tytuu podatkw

2,5

N=872

Szybszy wzrost gospodarczy w Wielkiej Brytanii

2,7

N=916

rdo: Instytut Spraw Publicznych, 2010.

Wizerunek Polski i Polakw w Wielkiej Brytanii

33

W opinii Brytyjczykw Polska imigracja ma jednak swoje ciemne strony. Napyw tanich i pracowitych Polakw spowodowa wedug wielu Brytyjczykw (60%) wzrost bezrobocia. Polacy s rwnie oskarani o dumping pacowy i w rezultacie obnik wynagrodze. Tani polski pracownik zabiera prac Brytyjczykom twierdzi tak okoo 60% badanych. Opinie te mog wynika z faktu, i pracownicy z krajw A8 s gotowi pracowa za znacznie nisze stawki ni Brytyjczycy, co potwierdzaj dane porwnujce rednie zarobki. Jednake prace, ktrych podejmuj si migranci, nie ciesz si najczciej du popularnoci wrd ludnoci rodzimej63. Pomimo pozytywnego wpywu na gospodark, prawie 60% Brytyjczykw utosamia Polsk imigracj ze wzrostem wydatkw na opiek spoeczn. To, e Polacy i pozostali pracownicy z nowych pastw czonkowskich obciaj brytyjski system opieki spoecznej, nie znajduje jednak potwierdzenia w rzeczywistoci. Poczwszy od 2004 r., imigranci z tych krajw dokadaj wicej do budetu ni z niego otrzymuj. Przykadowo, w roku podatkowym 2008-2009, wpacili o 37% wicej (pod postaci podatkw porednich i bezporednich) ni otrzymali. Z pewnoci duy wpyw na tak opini mia masowy charakter polskiej migracji (szczeglnie w pierwszych latach po liberalizacji), ktrego rzd nie przywidzia. Chodzi w tym przypadku o wspomniane wczeniej obcienie brytyjskiego sektor usug publicznych (np. szk) i mieszkaniowych na poziomie lokalnym. W oczach Brytyjczykw, typowy polski imigrant to pracownik niewykwalikowany tak opini wyraa ponad 75% ankietowanych (rysunek 17). Co wicej, ich zdaniem nie tylko podejmujemy si najciszych prac, ale wykonujemy je sumiennie i rzetelnie, a nasza praca cieszy si duym uznaniem wrd pracodawcw. Prawie 70% brytyjskich pracodawcw jest usatysfakcjonowanych prac Polakw (rysunek 18). Twierdzi tak a trzy czwarte respondentw. Nic w tym dziwnego mimo niskich zarobkw Polacy nale do najciej pracujcych w Wielkiej Brytanii pracuj rednio 41,5 godziny w tygodniu. Polsk pracowito dostrzegaj i doceniaj czciej te osoby, ktre Polakw znaj i prawdopodobnie maj z nimi styczno rwnie w miejscu pracy. Wedug poowy Brytyjczykw Polacy przestrzegaj prawa. Rysunek 17. Polacy pracujcy w Wielkiej Brytanii na og:

Wykonuj prace nie wymagajce wysokich kwalifikacji

75%

15% 6%

5%

S pracowici

62%

17%

15% 6%

Tak

Ani tak ani nie

Zabieraj prac Brytyjczykom

57%

17%

23%

3%

Nie

Przestrzegaj prawa

51%

21%

16%

12%

Trudno powiedzie/nie wiem

N=1029

rdo: Instytut Spraw Publicznych, 2010.


63 H. Reed, M. Latorre, The Economic Impacts of Migration on the UK Labour Market, Instytute for Public Policy Research, Londyn 2009.

34

Joanna Fomina, Justyna Frelak

Rysunek 18. Czy rmy zatrudniajce Polakw s na og zadowolone z ich pracy, czy te nie?

28%

40%

6% 1%

23%

Zdecydowanie tak Zdecydowanie nie

Raczej tak Trudno powiedzie/nie wiem

Raczej nie

N=1029

rdo: Instytut Spraw Publicznych, 2010.

W sze lat po wejciu Polski do Unii Europejskiej zapytalimy Brytyjczykw, jak oceniaj liberalizacj dostpu do swojego rynku pracy dla Polakw. Ponad poowa z nich ocenia t decyzj pozytywnie (55%). Nie brakuje te zdecydowanych oponentw liberalizacji, ktrych jest 21% (rysunek 19). Tak, jak w przypadku wczeniejszych odpowiedzi, zwolennikw liberalizacji jest wicej wrd osb znajcych Polsk i Polakw oraz wrd osb lepiej sytuowanych. Rysunek 19. Czy otwarcie rynku pracy dla Polakw byo suszn decyzj?

30%

25%

14%

21%

10%

Zdecydowanie tak Raczej nie Trudno powiedzie/nie wiem

Raczej tak Zdecydowanie nie

N=1029

rdo: Instytut Spraw Publicznych, 2010.

Pene sprzecznoci postrzeganie przez Brytyjczykw skutkw migracji z Polski jest odzwierciedleniem typowych mitw, w jakie obrasta migracja, do ktrych naley zaliczy np. wyolbrzymianie rzeczywistej liczby imigrantw, zaoenia, i zabieraj oni prac rodzimym pracownikw oraz wyudzaj zasiki Opinie Brytyjczykw, wyraane rwnie przez media, stoj jednake w sprzecznoci z ocjalnymi statystykami64. Sprzecznoci te wynikaj rwnie z odmiennego postrzegania wpywu migracji jako takiej na poziom makro czyli na wzrost gospodarczy oraz mikro, z perspektywy danej osoby pracownika okrelonej rmy i mieszkaca danej dzielnicy. Chocia Brytyjczycy dostrzegaj pozytywny wpyw obecnoci polskich pracownikw na rozwj gospodarczy, mog rwno64 S. Mulley, Immigration and Employment: Anatomy of a media story, Instytute for Public Policy Research, Londyn, sierpie 2010.

Wizerunek Polski i Polakw w Wielkiej Brytanii

35

czenie uwaa e dla nich osobicie sytuacja wcale si nie poprawia. Nie bez znaczenia jest tu wymiar lokalny koszty imigracji poniosy w duej mierze spoecznoci lokalne. Zgodnie ze statystykami z listopada 2010 r. skala napywu imigrantw z nowych pastw czonkowskich ustabilizowaa si i nie naley oczekiwa istotnych wzrostw, tak jak w 2005 i 2007 r.65 Wpyw na t sytuacj miao szereg czynnikw, takich jak recesja, spadek wartoci funta w stosunku np. do zotego, liberalizacja rynkw pracy w innych krajach oraz wreszcie krtkookresowy charakter przyjazdw. Dla przykadu, liczba aplikacji Polakw do WRS od stycznia do wrzeniu 2010 r. wyniosa 50 tys. (w 2009 r. odpowiednio 60 ty.). Jednoczenie aplikacje pracownikw z otwy oraz otwy w tym samym czasie wzrosy o kilka tysicy66. Jednoczenie jednak wielu Polakw decyduje si na migracj dugookresow i ta sytuacja moe stanowi pewne wyzwanie dla pastwa. Z jednej bowiem strony, przyjcie, czy te absorpcja setek tysicy Polakw dokonaa si nadzwyczaj dobrze, co potwierdzaj wyniki bada. Z drugiej jednak strony zastrzeenia co do osiedlania si Polakw, przyjmowania obywatelstwa czy te ich aktywnego wpywania na ycie lokalnej spoecznoci mog budzi obawy jak bdzie ksztatowa si postawy Brytyjczykw w przyszoci.

Polskie produkty tylko dla Polakw?


Bardzo istotnym elementem wizerunku kadego kraju s opinie o jego produktach oraz markach. O ile jednak Brytyjczycy maj wyrobion opini na temat Polakw, to jeli chodzi o produkty, Polska wci pozostaje wielk niewiadom. Na pytanie o znajomo polskich produktw, pozytywnej odpowiedzi udzielia jedynie jedna pita badanych (rysunek 20). Jak mona si byo spodziewa, znajomo polskich produktw ronie wraz ze znajomoci samych Polakw jedna trzecia badanych, ktrzy mieli wczeniejszy kontakt z Polsk oraz Polakami rwnie twierdzi, e zna polskie produkty. Polska imigracja na Wyspy oraz tanie poczenia lotnicze z Polsk, sprawiaj, i coraz wikszej liczbie Brytyjczykw nieobcy sta bigos, barszcz oraz polskie piwo czy wdka. Rysunek 20. Czy zna Pan(i) polskie marki lub produkty?

4%

21% Tak Nie Nie wiem 75%

rdo: Instytut Spraw Publicznych, 2010.


65 66

Por. Migration Statistics, Institute for Public Policy Research, Londyn, listopad 2010. Migration Statistics Quarterly Report, Ofce for National Statistics, Londyn, listopad 2010.

36

Joanna Fomina, Justyna Frelak

Polacy peni rol ambasadorw polskich marek, chtnie angauj w budowanie wiadomoci na ich temat poprzez rekomendacje produktw, miejsc gdzie mona je naby oraz polskich restauracji, ktre warto odwiedzi. Znaczenie word of mouth jest wic w przypadku polskich produktw nieocenione, pozostaje jednak jak pokazuj wyniki bada ograniczone do relatywnie wskiej grupy odbiorcw. Nik znajomo polskich marek potwierdzaj sondae rynkowe, wedug ktrych spord 37% respondentw, ktrzy nabyli produkty ywnociowe ze wzgldu na ich polskie pochodzenie, wikszo nie bya w stanie poda adnych konkretnych marek67. Z jednej strony trudno si dziwi niewiele jest polskich produktw, ktre byyby na tyle wyjtkowe, aby przycign brytyjskich klientw. Trudno polskiej kapucie kiszonej czy polskim sokom konkurowa z sosami curry lub chiskimi warzywami. Nie ma te takiej mody na polsk kuchni, jak na kuchni wosk czy azjatyck. Nie posiadamy wyrazistych marek, takich jak na przykad Volvo czy Nokia. Z drugiej strony wydaje si, e polscy producenci czsto wykazuj mae zainteresowanie sprzeda swoich produktw Brytyjczykom, skupiajc strategie marketingowe prawie wycznie na Polonii. Brak okrelonych skojarze na temat polskich produktw u Brytyjczykw skutkuje tym, e respondenci nie byli w stanie stwierdzi czy informacja, e dany towar jest wyprodukowany w Polsce raczej zachciaby ich do jego nabycia, czy te zniechcia. Niezdecydowanych w tej kwestii byo okoo 80% badanych (rysunek 21). Te wyniki nie zaskakuj, poniewa rozpoznawalno polskich marek w porwnaniu do wiatowych liderw, jest bardzo maa. Wedug Anholt-Gfk Roper Nation Brands Index, polskie produkty/marki plasuje si dopiero na 28 na 50 krajw branych pod uwag w badaniu68. Rysunek 21. Czy informacja, e dany towar zosta wyprodukowany w Polsce na og zachca Pana(i) do jego zakupu, czy raczej zniechca?

5%

7%

82%

6%

Na og zachca Ani nie zachca, ani nie zniechca

Na og zniechca Trudno powiedzie

N=1029

rdo: Instytut Spraw Publicznych, 2010.

To samo dotyczy znajomoci oraz zainteresowania polsk kultur. Zgodnie ze wspominanym Indeksem, Polska pod wzgldem popularyzacji kultury zajmuje dopiero 30 miejsce69. Poniewa Brytyjczycy maj sabe wyobraenie o polskich produktach, trudno
67 68

Polskie marki w Wielkiej Brytanii skazane na polskie pki? Polarity UK, 15 padziernika 2010. http://www.simonanholt.com/Research/research-introduction.aspx 69 http://www.simonanholt.com/Research/research-introduction.aspx

Wizerunek Polski i Polakw w Wielkiej Brytanii

37

si dziwi, e tak mao osb ma wiadomo e przez 13 miesicy w rnych czciach Zjednoczonego Krlestwa, mona byo korzysta z zasobw kulturalnych Polski w ramach roku kultury polskiej Polska! Year. Jedynie 8% spoeczestwa brytyjskiego syszao o roku promocji kultury naszego kraju w Wielkiej Brytanii, a 1% badanych deklaruje, e wzio udzia w wydarzeniach kulturalnych organizowanych w ramach tego projektu (rysunek 22). Rysunek 22. Czy wzi/wzia Pan(i) udzia w jakichkolwiek wydarzeniach kulturalnych w ramach Roku Kultury Polskiej w Wielkiej Brytanii (Polska! Year)?
1% 1%

8% Tak Nie, ale o nim syszaa(em) Nie, oraz nie syszaem o nim Trudno powiedzie/nie wiem

90%

rdo: Instytut Spraw Publicznych, 2010.

Pomimo tego, e prasa brytyjska powicia wiele uwagi temu projektowi, informacje o nim docieray jedynie do tych osb, ktre s zainteresowane jednoczenie zarwno kultur, jak i Polsk. Jest to wydarzenie wci bardzo elitarne, na co rwnie wskazuj badania. Wiedza o Polska! Year jest znacznie bardziej powszechna wrd osb najwyej usytuowanych w spoeczestwie.

Podsumowanie
Jak widzimy, nazywanie Polakw mieszkajcych i pracujcych w Wielkiej Brytanii ramieniem MSZ wcale nie jest nieuzasadnione. Badania pokazuj, e Polacy s wietnymi ambasadorami swojego kraju zagranic, ksztatuj i bd w istotny sposb dalej wpywa na wizerunek naszego kraju i naszych rodakw. Polacy s generalnie lubiani przez Brytyjczykw na poziomie personalnym oraz akceptowani jako czonkowie brytyjskiego spoeczestwa. Co bardzo wane, w oglnej atmosferze nastrojw antyimigracyjnych, otwarcie rynku pracy dla obywateli krajw Europy rodkowej (utosamiane czsto z imigracj Polakw) jest postrzegane jako dobra decyzja. Natomiast marka polska jest wci rozmyta i niewyrana. Polskie produkty mona dzi spotka niemale wszdzie, nadal brakuje jednak marki lub kilku marek wiodcych, z kt-

38

Joanna Fomina, Justyna Frelak

rymi Polska kojarzyaby si za granic. Poniewa polskie rmy czsto nie maj odpowiedniego potencjau i rodkw do promocji swoich produktw za granic oraz gdy brakuje strategii promocyjnych poszczeglnych grup produktw regionalnych, znaczenie Polonii jako ambasadora Polski zyskuje jeszcze bardziej na znaczeniu. Program promocji Polski Polska! Year na pewno pomg przybliy polsk kultur elitom spoecznym i zademonstrowa, e Polska to nie tylko dobra wdka i dobrzy pracownicy. Nie odbi si on jednak szerszym echem wrd ogu spoeczestwa brytyjskiego.

Bibliograa
Monograe/opracowania:
Analiza wynikw bada wizerunku Polski i postrzegania polskiej marki na wiecie. Zaoenia i rekomendacje do pozycjonowania Polski jako kraju docelowego podry turystycznych na lata 2009-2015, Instytut Marki Polskiej, Warszawa 2008. Carey S., Geddes A., Less Is More: Immigration and European Integration at the 2010 General Election, Parliamentary Affairs 63 (4), Oxford University Press 2010. Cianciara A. K., The European Policy of Donald Tusks Government, Analizy i Opinie nr 8/93, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2009. Dustmann C., Frattini T., Halls C., Assessing the Fiscal Costs and Benets of A8 Migration to the UK, Centre for Research and Analysis of Migration, Londyn 2009. Eade J., Drinkwater S., Garapich M. P., Polscy migranci w Londynie klasa spoeczna i etniczno, Centre for Research on Nationalism, Ethnicity and Multiculturalism, University of Surrey 2006. Fakowski M., Polska jako Wschd i jako Zachd, [w:] L. Kolarska Bobiska, Obraz Polski i Polakw w Europie, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2003. Fakowski M., (red.), Pierwsze kroki w Unii. Polityka Polski w prasie europejskiej, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2004. Fakowski M., Popko A., Polacy i Niemcy. Wzajemny wizerunek po rozszerzeniu Unii Europejskiej, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2006 Fomina J., Husband C., Inhabiting Heteroglossic Media Spaces: Intra-group transitions, identity construction and the language-media interface of Bradfordian Poles, [w:] T. Moring (red.) Living languages in bilingual media environments, NORDICOM, Helsinki 2011 (w przygotowaniu). Fomina J., Frelak J., Next Stopski London. Wizerunek polskich imigrantw w prasie brytyjskiej, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2007. Fomina J., wiaty rwnolege wizerunek wasny Polakw w Wielkiej Brytanii, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2009. Frelak J., ada A., Schwartz K., Parkes R., (wsppraca/Zusammenarbeit), Polska migracja zarobkowa do do Niemiec-fakty i mity. Polnische Arbeitsmigration nach Deutschland Fakten und Mythen, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2009. Garapich M. P., Migracje, spoeczestwo obywatelskie i wadza. Uwarunkowania stowarzyszeniowoci etnicznej i rozwoju spoeczestwa obywatelskiego wrd polskich emigrantw w Wielkiej

Wizerunek Polski i Polakw w Wielkiej Brytanii

39

Brytanii, [w:] Duszczyk M., Lesiska M., (red.), Wspczesne migracje: dylematy Europy i Polski, Orodek Bada nad Migracjami Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2009. Garapich M., The Migration Industry and Civil Society: Polish Immigrants in the United Kingdom Before and After EU Enlargement, Journal of Ethnic and Migration Studies, 34 (5), 2008. Garapich M.P., Osipovi D., MIGPOL. Badanie sondaowe wrd obywateli polskich zamieszkaych w Wielkiej Brytanii i Irlandii, wrzesie 2007. Geographic Mobility in the context of EU enlargement, [w:] Employment in Europe 2008 report, Komisja Europejska, Bruksela 2008. Kaczmarczyk P., Wspczesne migracje zagraniczne Polakw. Aspekty lokalne i regionalne, Orodek Bada nad Migracjami, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2008. Kolarska-Bobiska L., ada A. (red.), PolskaNiemcy. Wzajemny wizerunek i wizja Europy, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2009. Kolarska-Bobiska L. (red.), Obraz Polski i Polakw w Europie, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2003. Konieczna J., Polacy-Ukraicy, Polska-Ukraina. Paradoksy stosunkw ssiedzkich, Fundacja im. St. Batorego, Warszawa 2003. Kotler P., Marketing, Gebethner i Ska, Warszawa 1994. Kucharczyk J., Zbieranek J., Democracy in Poland 1989-2009. Challenges for the future Instytut Spraw Publicznych Warszawa 2010. Lemos S., Portes J.N., New Labour? The Impact of Migration from Central and Eastern European Countries on the UK Labour Market, Institute for the Study of Labor, Bonn 2008. Migration Statistics, Institute for Public Policy Research, Londyn, listopad 2010. Migration Statistics Quarterly Report, Ofce for National Statistics, Londyn, listopad 2010 Miles R., Phizacklea A., White Mans Country, Londyn Pluto Press, Londyn 1984. Ociepka B., ada A., wiek-Karpowicz J., Polityka europejska Warszawy i Berlina w prasie niemieckiej i polskiej, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2008. Ostrowski, M. To Return To Poland Or Not To Return The Dilemma Facing The Polish Armed Forces At The End Of The Second World War, praca nieopublikowana, http://www. angelre.com/ok2/polisharmy/ Pooyski A., Z drogi i przydroa, Wydawnictwo Vipart, Warszawa 1997. Skutki swobodnego przepywu pracownikw w kontekcie rozszerzenia UE. Sprawozdanie z pierwszego etapu (od dnia 1 stycznia 2007 r. do dnia 31 grudnia 2008 r.) funkcjonowania uzgodnie przejciowych okrelonych w Traktacie o przystpieniu z 2005 r. oraz zgodnie z wymogami uzgodnie przejciowych okrelonych w Traktacie o przystpieniu z 2003 r., Komisja Europejska, Bruksela 2008. Solomos J., Race and Racism in Britain, Houndmills Palgrave Macmillan 2003. Sword K., Identity in Flux. The Polish Community in Great Britain. School of Slavonic and East European Studies, University of London, Londyn 1996. Thorp A., (red.), Impacts of Immigration, House of Commons Research Papers 08/65, 25 czerwca 2008. Transatlatic Trends: Immigration, German Marshall Fund of the United States, 2009. Warchala M. (red.), Wizerunek Polski w prasie krajw Unii Europejskiej, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2002. Zubrzycki J., Polish Immigrants in Britain. A Study of Adjustment. Oxford University Press, Oxford 1956.

40

Joanna Fomina, Justyna Frelak

rda prasowe:
Daily Mail z 9 stycznia 2009. Daily Mail z 12 sierpnia 2010. Bates S., British workers compete for seasonal jobs as recession bites, The Guardian z 14 kwietnia 2009. Booth R., Mediators called in as wildcat strikes spread across UK, The Guardian, z 31 stycznia 2009. Ford R., Britons vie with immigrants for low-paid jobs, The Times z 16 marca 2009. Koziski A., Bezcenni imigranci, Polska Times z 31 lipca 2009. McKittrick D., Belfast immigrants warned: Get out by tomorrow or you die, Independent z 10 lipca 2009. Mimo kryzysu ronie polski eksport do Wielkiej Brytanii, PAP, z 5 marca 2010. Polskie marki w Wielkiej Brytanii skazane na polskie pki? Cooltura/ Polarity UK, z 15 padziernika 2010. Polskie jedzenie czci brytyjskiej kultury, Cooltura/ Polarity UK z 7 czerwca 2010. Smoczyski W., Polska: kraj bez twarzy, Polityka z 30 czerwca 2009. Inne rda: Expos Premiera Donalda Tuska z 23 listopada 2007, http://wyborcza.pl/ 1,90699,5239927,Expos%E9_premiera_Donalda_Tuska.html, dostp 25 listopada 2010. Fomina J., wywiady z przedstawicielami drugiego pokolenia (po)wojennej Polonii oraz polskimi migrantami poakcesyjnymi w Bradford, w ramach projektu Bilingualizm, Identity and Media (BIM) , nansowanego przez Akademi Fisk.

You might also like