PKB A PNB. GWNE PROBLEMY MAKROEKONOMICZNE.

Makroekonomia koncentruje si na funkcjonowaniu gospodarki jako caoci. Makroekonomia zajmuje si gwnie 3 najwaniejszymi problemami: 1) pene zatrudnienie; 2) stabilno cen; 3) wzrost gospodarczy. Produkt Krajowy Brutto (PKB) przedstawia cakowit warto biecej produkcji dbr kocowych i usug wytworzonych na terytorium kraju w danym okresie, np. 1 rok. Mierzy dochody uzyskane w granicach kraju niezalenie od tego, kto te dochody uzyska obywatel tego kraju czy cudzoziemiec. Nominalny PKB PKB liczony z wykorzystaniem cen biecych. Realny PKB PKB liczony z wykorzystaniem cen roku bazowego. W gospodarce s wytwarzane miliony dbr i usug. Konstruujc PKB sumuje si je wszystkie wykorzystujc do oblicze ich warto mierzon w pienidzu, czyli ceny biece. Warto biecej produkcji oznacza, e pomija si warto odprzeday dobra (wczeniej uwzgldnionego w PKB). Uwzgldniane s tylko dobra kocowe co oznacza, e pomija si surowce i pprodukty. PKB mona liczy na 2 sposoby wykorzystujc 2 metody: 1) metoda produktu liczy si warto dbr kocowych wytworzonych w poszczeglnych sektorach gospodarki, a potem si je sumuje. 2) metoda wartoci dodanej. Warto dodana to warto rynkowa produktu na kadym etapie procesu produkcyjnego pomniejszona o warto rynkow czynnikw zatrudnionych w tym procesie. Wikszo produktw jest sprzedawana na rynku i dlatego ceny rynkowe s wykorzystywane do obliczania wartoci wytworzonych dbr i usug oraz zuytych czynnikw wytwrczych. Jednak istniej produkty, ktre nie s wymieniane na rynku i dla ktrych nie istniej ceny rynkowe (dobra publiczne). Przedmiotem obrotu rynkowego nie s prace wykonywane na wasne potrzeby. Przy konstruowaniu PKB potrzebny jest obieg okrny dochodu. Obieg okrny to odbywajcy si na rynkach przepyw strumieni produktw i czynnikw wytwrczych midzy podmiotami gospodarujcymi w zamian za patnoci dokonywane za nie. (bez uwzgldnienia rzdu) PKB = popyt kocowy = warto dodana = pace + dochd z kapitau (z uwzgldnieniem rzdu) PKB = popyt kocowy = warto dodana = pace + dochd z kapitau podatki porednie Korzystajc z powyszego stwierdzenia PKB mona mierzy na 3 sposoby:

1) wykorzystuje
wydatkach.

si dane przedstawiajce popyt kocowy, czyli jest to metoda koncentrujca si na

PKB jest sum wszystkich popytw kocowych na produkty wytwarzane w gospodarce. Rodzaje popytw:

a) popyt konsumpcyjny - zgaszany przez gospodarstwa domowe (C); b) wydatki rzdowe popyt zgaszany przez rzd (G); c) popyt inwestycyjny zgaszany przez przedsibiorstwa (I). d) sprzeda netto za granic (eksport import) X-M
PKB = C + G + I + (X - M) 2) sumowanie wartoci dodanych; 3) metoda sumowania dochodw z pracy i kapitau zatrudnionych do procesw produkcyjnych. Produkt Narodowy Brutto (PNB) przedstawia dochody cakowite otrzymane przez ludzi yjcych w danym kraju i w danym okresie, np. 1 rok. Mierzy dochody uzyskane przez mieszkacw kraju niezalenie od tego, gdzie ten dochd zosta wytworzony w kraju czy za granic. Np. samochody marki DAEWOO s produkowane w Warszawie, ale wacicielami jest Korea. Produkcja samochodw uwzgldniana jest w naszym PKB, ale liczona w koreaskim PNB. I wtedy PKB > PNB. PNB = PKB amortyzacja W gospodarce zamknitej PKB = PNB Produkt narodowy to cakowita warto wszystkich dbr i usug wyprodukowanych w gospodarce. Dochd narodowy to wszystkie dochody otrzymywane przez gospodarstwa domowe, na ktre skadaj si pace, renty, odsetki i zyski.

ZAGREGOWANY POPYT I KRZYWA ZAGREGOWANEGO POPYTU

Zagregowany popyt (AD) to zaleno midzy cakowit iloci dbr i usug, czyli wielkoci realnego PNB, jak gospodarstwa domowe, firmy i rzd chc naby a poziomem cen mierzonym deflatorem PNB w okrelonym czasie. Przedstawia zachowanie si wszystkich rodzajw podmiotw gospodarujcych na wszystkich rynkach produktw. Deflator PNB = n-PNB /r-PNB Czynniki wpywajce na ksztatowanie si zagregowanego popytu:

1) wydatki konsumpcyjne zakupy dokonywane przez gospodarstwa domowe maj najwikszy udzia w
transakcjach zawieranych na rynkach produktw. Na wielko wydatkw konsumpcyjnych maj wpyw: styl ycia, moda, dostpno kredytw itd. Najwikszy jednak wpyw ma dochd narodowy.

Jeli dochody gospodarstw domowych zwikszaj si, to konsumpcja rwnie ronie, ale nie o tyle, o ile zwikszyy si dochody. Zaleno midzy dochodem a wydatkami, zalenie od swej postaci, nosi nazw:

a) kracowej skonnoci do konsumpcji (MPC) stanowi t cz

jest konsumowana MPC = zmiana konsumpcji / zmiana dochodw

dodatkowego dochodu, ktra

MPC przyjmuje wartoci z przedziau 60-75%. Oznacza to, e jeli dochody rosn o 100 z, przy kracowej skonnoci do konsumpcji wynoszcej np. 70%, to konsumpcja wzronie o 70% ze 100 z, czyli o 70 z. Pozostae 30 z zostanie zaoszczdzone.

b) przecitnej skonnoci do konsumpcji (APC) pokazuje udzia konsumpcji w dochodach

gospodarstw domowych APC = cakowita konsumpcja / cakowite dochody Jeli gospodarstwo domowe otrzymuje miesiczne dochody w wysokoci 600 z i z tego na konsumpcj przeznacza 400 z, to przecitna skonno do konsumpcji wynosi 67%. Przy krtkotrwaym polepszeniu sytuacji materialnej ludzie minimalnie zwikszaj swoj konsumpcj, a prawie cay przyrost dochodu przeznaczaj na oszczdnoci. Jeli poprawa sytuacji materialnej ma charakter stay, to gospodarstwa domowe prawie cay przyrost dochodw wydaj na dodatkow konsumpcj, zwikszajc oszczdnoci w maym stopniu.

2) wydatki inwestycyjne okrelaj tempo wzrostu gospodarczego, umoliwiaj wiksz produkcj,

powstanie nowych miejsc pracy. Inwestycje to wydatki ponoszone na nowo wyprodukowane czynniki produkcyjne, ktre umoliwiaj odtworzenie starych i zuytych czynnikw, a take wszelkiego rodzaju zapasy nagromadzone w firmie. Na wielko wydatkw inwestycyjnych ma wpyw: postp naukowo-techniczny, wzrost popytu inwestycyjnego, stopy procentowe.

3) wydatki rzdowe rzd kupuje wiele rnych rzeczy zaczynajc od samochodw i czogw, koczc
na tamie bezbarwnej. Zatrudnia rwnie wielu ludzi do pracy bezporednio zwizanej ze swoj dziaalnoci (sekretarki), pracownikw sfery budetowej. Wydatki rzdowe maj silny wpyw na zagregowany popyt zarwno bezporednio (poprzez zakupy), jak i porednio (opodatkowanie gospodarstw domowych i firm).

4) eksport netto jeli eksport netto jest dodatni, to przyczynia si do wzrostu wydatkw ponoszonych w
gospodarce, a jeli jest ujemny, to ogranicza te wydatki.

Krzywa zagregowanego popytu pokazuje graficznie zaleno miedzy wielkoci realnego PNB, na jak zgaszany jest popyt przez wszystkie podmioty gospodarcze, a poziomem cen mierzonym deflatorem PNB. Jeli w gospodarce podnosi si poziom cen, to gospodarstwa domowe, firmy i rzd ograniczaj wielko zapotrzebowania na dobra i usugi.

poziom cen P1

P2 AD r-PNB r-PNB1 r-PNB2

Wszystkie czynniki, ktre maj wpyw na wielko wydatkw ponoszonych przez gospodarstwa domowe, firmy i rzd ksztatuj zmiany zagregowanego popytu. Wzrost popytu moe by spowodowany: 1) obnieniem podatkw; 2) zwikszeniem wydatkw rzdowych na obron kraju; 3) wzrostem eksportu. Spadek popytu moe by spowodowany: 1) przewidywanym kryzysem; 2) wzrostem podatkw; 3) ograniczeniem wydatkw na edukacj; 4) wzrostem stp procentowych;

5) zmian kursu walut;

ZAGREGOWANA PODA W GOSPODARCE I KRZYWA ZAGREGOWANEJ PODAY

Zagregowana poda odzwierciedla cakowit ilo dbr i usug oferowanych przez wszystkich producentw, czyli jest to wielko r-PNB oferowana przez producentw w caej gospodarce w odniesieniu do poziomu cen mierzonego deflatorem PNB w danym czasie. Czynniki wpywajce na zagregowan poda: 1) Poziom cen oznacza to, e wzrostowi cen towarzyszy wzrost produktw przeznaczonych na sprzeda. 2) Moliwoci produkcyjne gospodarki techniczne moliwoci produkcyjne dbr i usug odgrywaj decydujc rol w zagregowanej poday. Oznacza to, e producenci powinni zwiksza i odnawia swj kapita produkcyjny, ale aby mogli to robi musz istnie, np. tanie kredyty, ktre pozwala na inwestowanie. Powikszenie i odnowienie kapitau oznacza jednoczenie, e przybywa miejsc pracy. 3) Postp naukowo-techniczny dziki udoskonaleniu metod produkcyjnych i obnianiu kosztw produkcji, firmy mog nie tylko podnosi jako swoich wyrobw, ale rwnie mog wicej produkowa. 4) Sia robocza s to wszyscy ci, ktrzy znajduj si na rynku pracy tzn. ci ktrzy pracuj i ci, ktrzy szukaj pracy. Analizujc si robocz jako czynnik wpywajcy na zagregowan poda powinno si zwraca uwag na produkcyjno siy roboczej tzn. na zdolno wytwarzania mniejszej lub wikszej iloci produktw. 5) Koszty czynnikw produkcji i dostpno. 6) Regulacje rzdowe rzd swoimi posuniciami ma bardzo duy wpyw na zagregowan poda, poniewa moe oddziaywa, np. przez podatki, koncesje oraz rne inne regulacje prawne. Krzywa zagregowanej poday pokazuje graficznie zaleno midzy wielkoci r-PNB oferowan na sprzeda przez wszystkie firmy a poziomem cen mierzonym deflatorem PNB w danym czasie. W odrnieniu od krzywej zagregowanego popytu krzywa zagregowanej poday moe przybiera rne ksztaty zalenie od stanu, w jakim znajduje si gospodarka. 1) Gospodarka w stanie depresji. Depresja polega na tym, e w gospodarce w maym stopniu wykorzystywane s moliwoci produkcyjne, co prowadzi do wzrostu bezrobocia i spadku poziomu ycia ludzi. Krzywa zagregowanej poday w stanie depresji

poziom cen AS

r-PNB
Jeli gospodarka znajduje si w stanie depresji to gromadz si w niej nadwyki wszystkich rodzajw niezatrudnionych czynnikw produkcyjnych. Krzywa zagregowanej poday przyjmuje w stanie depresji ksztat prostej poziomej, poniewa w gospodarce wystpuj due iloci bezrobotnych czynnikw produkcji, co oznacza, e jeli firma chce zatrudni wicej czynnikw wytwrczych, to odbywa si to przy nie zmienionym poziomie. 2) Gospodarka na poziomie penego zatrudnienia. Pene zatrudnienie jest osignite wtedy, gdy istnieje moliwo zatrudnienia wszystkich czynnikw wytwrczych. Krzywa zagregowanej poday o penym zatrudnieniu

poziom cen

AS

r-PNB
W gospodarce o penym zatrudnieniu krzywa zagregowanej poday przyjmuje posta linii pionowej, poniewa wszystkie czynniki wytwrcze s zatrudnione i kade dodatkowe zatrudnienie czynnika wytwrczego musi powodowa zwikszenie poziomu cen. Jeli jaka firma prbuje zwikszy produkcj, to jednoczenie podkopuje czynniki wytwrcze innej firmie oferujc wysze dochody za usugi tych czynnikw. 3) Gospodarka z pewnym bezrobociem. W realiach gospodarki stan penego zatrudnienia lub depresji wystpuje bardzo rzadko, a najczciej w kadej gospodarce znajduj si pewne zasoby nie zatrudnionych czynnikw wytwrczych. Krzywa zagregowanej poday o pewnym bezrobociu

poziom cen

AS

r-PNB

Jeeli w gospodarce istnieje bezrobocie czynnikw wytwrczych, to wielko produkcji w tej gospodarce moe by zwikszona, ale temu wzrostowi towarzyszy take wzrost poziomu cen. W gospodarce s czynniki wytwrcze, ktrych waciciele chcieliby znale dla nich zatrudnienie, ale bezrobocie to nie jest na tyle due, aby gospodarka znajdowaa si w stanie depresji. Wikszo czynnikw produkcyjnych jest zatrudniona. W takiej sytuacji produkcja moe ulec zwikszeniu, poniewa s wolne moce produkcyjne gotowe do wykorzystania przy wzrocie produkcji. Temu wzrostowi produkcji musi towarzyszy wzrost poziomu cen. Dzieje si tak na skutek m.in. powstawania niedoborw w krtkim okresie, czemu towarzyszy natychmiastowy wzrost cen i kosztw produkcji. Krzywa zagregowanej poday dla rnych poziomw gospodarowania

poziom cen

AS pene zatrudnienie pewien poziom zatrudnienia depresja r-PNB

Gospodarka w rnych okresach swojego rozwoju oraz funkcjonowania moe si znale w kadym z punktw na krzywej zagregowanej poday. Rne czynniki mog powodowa wzrost lub spadek zagregowanej poday. Schemat wzrostu zagregowanej poday

poziom cen

AS0

AS1

r-PNB
Wzrost zagregowanej poday jest powodowany przez wszystkie czynniki, ktre prowadz do zwikszenia moliwoci produkcyjnych gospodarki, np.:

zwikszenie kapitau zwikszenie produkcyjnoci czynnikw wytwrczych postp naukowo-techniczny

Schemat spadku zagregowanej poday

poziom cen

AS1

AS0

r-PNB
Spadek zagregowanej poday powoduj czynniki prowadzce do ograniczenia moliwoci produkcyjnych gospodarki, np.: zmniejszenie moliwoci importu ropy naftowej zmniejszenie produkcyjnoci czynnikw wytwrczych zmniejszenie iloci dostpnych czynnikw wytwrczych Zagregowany popyt pokazuje cakowite zapotrzebowanie na wszystkie dobra i usugi, natomiast zagregowana poda przedstawia cakowit produkcj oferowan na sprzeda. Poczenie zagregowanego popytu i zagregowanej poday przedstawia obraz funkcjonowania gospodarki. Istnieje jeden poziom cen, przy ktrym cakowita produkcja oferowana do sprzeday rwna si cakowitemu popytowi i jest to rwnowaga rynkowa. Schemat gospodarki narodowej przy uwzgldnieniu rwnowagi rynkowej oraz nadwyek i niedoborw

poziom cen AS
nadwyka powoduje przyrosty zapasw

PE

................................................... .

rwnowaga

niedobr powoduje topienie zapasw

AD

r-PNB
QE Punkt przecicia krzywej zagregowanego popytu z krzyw zagregowanej poday wyznacza rwnowag makroekonomiczn. Prowadzi to do okrelenia poziomu cen i do takiej wielkoci r-PNB, ktr producenci oferuj na rynku, a odbiorcy chc kupi. Jeli gospodarka znajdzie si w takim stanie, e wystpuj niedobory, to wwczas nastpuje wykupywanie zapasw i w zwizku z tym producenci powinni spowodowa zwikszenie swojej produkcji. Natomiast jeli w gospodarce wystpuje nadwyka, to powinno to jednoczenie oznacza zmniejszenie produkcji firm.

POJCIA ZWIZANE Z BEZROBOCIEM

Sia robocza to grupa wystpujca po podaowej stronie rynku pracy, a tworz j ci, ktrzy pracuj i ci, ktrzy aktywnie jej poszukuj. Bezrobotny to czowiek, ktry chce pracowa i aktywnie szuka pracy, ale nie moe otrzyma zatrudnienia przy istniejcych stawkach pacy. Miar bezrobocia jest stopa bezrobocia. Stopa bezrobocia oblicza si j jako stosunek liczby bezrobotnych do liczby ludzi stanowicych si robocz. Naturalna stopa bezrobocia wystpuje w gospodarce, w ktrej osignito pene zatrudnienie, czyli istnieje w niej tylko bezrobocie frykcyjne. (4-6%) Analiz bezrobocia przeprowadza si nie tylko na podstawie analizy wystpowania rodzajw bezrobocia, ale powinno si w tej analizie uwzgldni odpowiedzi na nastpujce pytania: 1) Ilu jest bezrobotnych? Stopa bezrobocia mwi o tym, ile osb poszukuje pracy, ale s to czsto ludzie posiadajcy rodziny i w zwizku z tym rodziny te dysponuj bardzo ograniczonymi rodkami na ycie. Oznacza to, e z punktu spoecznego trzeba przy analizie bezrobocia uwzgldni, czy s oni jedynymi ywicielami rodzin. 2) Kim s bezrobotni? Oznacza to, e przy analizie bezrobocia trzeba wzi pod uwag podzia bezrobotnych zalenie od wieku, pci i wyksztacenia. 3) Jak dugo trwa okres bez pracy? Jest to istotne dlatego, e wraz z wydueniem si czasu bez pracy ludzie skonni s do zaakceptowania pracy, nawet przy najniszych pacach, byle tylko znale zatrudnienie. 4) Jaka jest przyczyna bezrobocia?

Moemy wyrni 4 podstawowe przyczyny stania si bezrobotnym: a) b) c) d) mona z pracy zrezygnowa; ludzie s zwalniani przy zamykaniu nierentownych firm lub zakadw; corocznie przybywaj absolwenci rnych szk; zwolnienia z pracy bez okrelenia przyczyny.

RODZAJE BEZROBOCIA I ICH CHARAKTERYSTYKA

Rodzaje bezrobocia: 1) Pynne (frykcyjne) jest rezultatem ruchu zatrudnionych na rynku pracy. Ludzie zmieniaj prac, przenosz si do innej miejscowoci, wie si ono z przekwalifikowaniem. 2) Koniunkturalne (cykliczne) dotyka ca gospodark narodow rne wyksztacenia, zawody. Gdy popyt globalny spada, zmniejsza si produkcja, wystpuje recesja gospodarcza i spadek popytu na sil robocz. Spada zagregowany popyt. 3) Strukturalne rdem jest upadek bran lub gazi, zmiana gospodarki narodowej. Powstaje dziki niedopasowaniu struktury poday i popytu na pracownikw pod wzgldem zawodu, kwalifikacji. 4) Technologiczne jest wynikiem postpu technicznego, mechanizacji i automatyzacji w produkcji dbr i usug, stosowanie oszczdnych technik wytwarzania. 5) Sezonowe prace wykonywane w okrelonych porach roku. Daje zatrudnienie osobom o okrelonych zawodach, a pniej nie ma dla nich pracy. Przyczyny bezrobocia: 1) brak miejsc pracy dla ludzi ksztaconych zawodowo; 2) s bezrobotni z przymusu lub dobrowolnie (za mae pace); 3) brak chci do pracy; 4) kryzys gospodarczy (poda globalna dbr i usug na rynku jest duo wysza od popytu globalnego).

Bezrobocie cykliczne poziom cen

AS

AD0 AD1

r PNB r PNB1 r PNB0

Spadek zagregowanego popytu w gospodarce powoduje ograniczenie produkcji, co prowadzi do zwalniania pracownikw, a wic do powstania bezrobocia. Bezrobocie cykliczne w bardzo duym stopniu wpywa na gospodark. Jest to spowodowane przede wszystkim wystpowaniem sztywnych pac. Sztywne pace s to takie pace, ktrych poziom nie reaguje na zmieniajce si warunki na rynku pracy. Takie sztywne pace nie s wyznaczane przez popyt i poda na tym rynku, ale s one narzucane rynkowi pracy. Przykadem takich pac mog by pace wynegocjowane przez zwizki zawodowe na ustalony dugi okres czasu.

Spadek popytu na prac przy wystpowaniu sztywnych pac stawka pacy

S sztywne pace D0 D1

praca
bezrobocie
Spadkowi zagregowanego popytu w gospodarce towarzyszy ograniczenie popytu na rynku pracy. Gdyby pace ustala rynek pracy, to byaby to paca rwnowagi. Natomiast przy sztywnych pacach na rynku pojawia si nadwyka pracy, a firmy nie mog obnia pac, musz wic ogranicza zatrudnienie i dlatego bezrobocie jest duo wysze ni byoby bez wystpowania sztywnych pac.

INFLACJA I JEJ POMIAR ORAZ PRZYCZYNY I RODZAJE INFLACJI

Inflacja to trway wzrost oglnego poziomu cen wystpujcy w pewnym czasie. Nie oznacza ona wzrostu cen. Niektre mog rosn gwatownie, inne w mniejszym stopniu, a inne mog spada. Inflacja wystpuje, gdy przecitne ceny rosn. Inaczej Spadek siy nabywczej pienidza spowodowany wzrostem cen. Wskaniki wzrostu cen:

1) Indeks wzrostu cen towarw i usug konsumpcyjnych jest wyraony w procentach stosunkiem
kosztem okrelonych dbr konsumpcyjnych objtych reprezentatywnym zestawem w kadym kolejnym okresie badania do kosztw tych dbr w okresie bazowym. Jest to wskanik zmian redniej waonej ceny dbr nabywanych przez konsumenta.

2) Indeks wzrostu cen towarw i usug produkcyjnych jest wyraony w procentach stosunkiem cen
niedetalicznych w badanym okresie do cen niedetalicznych w okresie bazowym.

3) Deflator PKB lub PNB wyraa koszt nabycia dbr i usug kocowych uwzgldnionych w PKB w
danym roku w stosunku do kosztu nabycia tej samej iloci dbr i usug w roku bazowym. Rodzaje inflacji ze wzgldu na tempo wzrostu przecitnego poziomu cen:

1) Inflacja pezajca o najniszej stopie wzrostu cen, wynoszcej 0-10% w roku, w krajach wysoko
rozwinitych.

2) Inflacja kroczca ceny rosn od 11 - 50% w roku. 3) Inflacja galopujca stopa mieci si w przedziale 51% - 100% rocznie. 4) Hiperinflacja gdy stopa inflacji przewysza 100% rocznie.
Inflacj mog powodowa: 1) Niespodziewany i gwatowny wzrost kosztw produkcji, np. wzrost cen ropy naftowej oraz materiaw niezbdnych do wytwarzania okrelonego dobra. 2) Gwatowny wzrost popytu w gospodarce. Wyrniamy 2 rodzaje inflacji: 1) kosztowa; 2) popytowa.

Schemat inflacji kosztowej

poziom cen AS1 AS0

P1

P0 AD r-PNB
r-PNB1 r-PNB0 Rosnce koszty produkcji powoduj ograniczenie zagregowanej poday. Krzywa zagregowanej poday (AS) przesuwa si w lewo, co jednoczenie prowadzi do ustalenia nowej rwnowagi makroekonomicznej, co jednoczenie wie si ze wzrostem cen. Inflacja kosztowa powoduje wic zmiany zagregowanego popytu (AD) maleje, a w efekcie kocowym zwiksza si bezrobocie.

Schemat inflacji popytowej

poziom cen AS1

P1 P0 AD1 AD0 r-PNB

r-PNB0 r-PNB1 Jeeli w gospodarce ronie zagregowany popyt, to odpowiadajce mu przesunicie na prawo krzywej zagregowanego popytu (AD) prowadzi do osignicia nowej rwnowagi makroekonomicznej, a osigana ona jest przy wyszym poziomie i przy wikszym r-PNB.

czny spadek zagregowanej poday i wzrost zagregowanego popytu

poziom cen AS1 AS0

F1 P1 P0 AD1

F0 AD0 r-PNB
Na skutek ograniczenia zagregowanej poday w gospodarce wzrasta poziom cen i bezrobocie. Aby doprowadzi do wzrostu zatrudnienia w gospodarce powinien nastpi wzrost zagregowanych wydatkw. Na schemacie mona to zaobserwowa jako przesunicie na prawo krzywej zagregowanego popytu. W wyniku tego DN powinien wzrosn, zatrudnienie powinno si zwikszy, ale operacja gospodarcza odbywa si kosztem bardzo duej inflacji, zarwno jednego, jak i drugiego rodzaju.

SKUTKI INFLACJI ORAZ METODY WALKI Z INFLACJ

Skutki inflacji: 1) Inflacja wpywa na redystrybucj dochodw na skutek inflacji trac grupy ludnoci otrzymujce stae dochody nominalne (emeryci, pracownicy najemni) i dysponujce mniejsz si przetargow (nauczyciele, lekarze). 2) Inflacja osabia skonno ludnoci do oszczdzania przez to skania si ich do wydawania pienidzy (wzrasta popyt). 3) Wprowadza element niepewnoci co moe spowodowa spadek zainteresowania przedsibiorcw dugookresowymi projektami inwestycyjnymi. 4) Jej konsekwencj jest powszechna i ywioowa ucieczka od pienidza krajowego do ucieczki w wartoci rzeczowe w konsekwencji jednostka pienina stanowica nadal prawny rodek patniczy w danym kraju przestaje peni swoje funkcje. 5) Utrudnia rachunek ekonomiczny informacje przekazywane przez rynek mog by bdne, utrudniajc tym samym planowanie struktury produkcji i konsumpcji. 6) Sprzyja nadmiernym oczekiwaniom inflacyjnym, kalkulacjom na wzrost takie zachowanie zwiksza stop inflacji pojawia si spirala inflacyjna. 7) Wpywa na bilans handlu zagranicznego szybszy wzrost cen towarw na rynku krajowym ni zagranicznym spowoduje, przy zaoeniu staego kursu wymiennego, e eksport jest mniej konkurencyjny w stosunku do sprzeday na rynku krajowym. 8) Jeli towarzyszy jej dewaluacja waluty krajowej, osabiona zostaje pozycja importerw gdy import droeje, co jest przyczyn wzrostu cen krajowych. 9) Jest symbolem niedostatecznej stabilnoci gospodarki dominacji doranych interesw. 10)Niektrzy ekonomici wskazuj na zwizek stopy inflacji z poziomem zatrudnienia, utrzymujc, e wzrost stopy inflacji powoduje spadek bezrobocia.

11)Inflacja tumiona powoduje nierwnowag gospodarcz objawiajc si pod postaci nie zrealizowanego nawisu pieninego, kolejek, spekulacji, apownictwa, reglamentacji dbr konsumpcyjnych i czarnego rynku. 12)Wyraa si take pogld, e umiarkowane tempo inflacji sprzyja utrzymaniu dobrej koniunktury gospodarczej niewielkie tempo wzrostu cen pozwala na obnienie realnego poziomu stp procentowych oraz pac realnych, a tym samym na wzrost rentownoci produkcji i oywienie gospodarcze. Sztuka zwalczania inflacji polega na prowadzeniu odpowiedniej polityki gospodarczej przede wszystkim pieninej i finansowej. Metody walki z inflacj: 1) Kontrola cen, pac i innych dochodw. 2) Zastrzeenie polityki w stosunku do zwizkw zawodowych (grone ze wzgldu na konflikty spoeczne). 3) Przeamywanie trudnoci w osiganiu porozumie midzy konkurencyjnymi grupami spoecznymi, ktre walcz o wysze pace lub ceny wybranych przez nie produktw w krajach zdolnych do konsensusu spoecznego, stopa inflacji jest na og niska. 4) Zwikszenie mobilnoci siy roboczej. 5) Przeprowadzenie reformy pieninej z wymienialnoci starych pienidzy na nowe w ograniczonej tylko iloci.

POJCIE I FAZY CYKLU KONIUNKTURALNEGO

Cykl koniunkturalny przejawia si okresowymi i w miar regularnymi wahaniami produkcji i zatrudnienia czynnikw wytwrczych.

E D

A B

AB kryzys BC depresja CD oywienie DE rozkwit

Fazy cyklu koniunkturalnego: 1) Kryzys oznacza zaamanie koniunktury, zachwianie rwnowagi popytu i poday, pojawia si nadwyka towarw. Nastpuje ograniczenie produkcji, wzrasta stopa bezrobocia. 2) Depresja nastpuje po kryzysie i oznacza stabilizacj na najniszym poziomie (dno zysku). Produkcja, zatrudnienie i zysk nie spada. Wymagane jest obnienie kosztw produkcji. 3) Oywienie charakteryzuje si wzrostem produkcji ronie popyt na dobra, zwiksza si poziom zatrudnienia, dochody i popyt na towary. Ronie stopa zysku. 4) Rozkwit wzrost produkcji powoduje osignicie i przekroczenie poziomu sprzed kryzysu produkcja, stopa zysku, ceny, zatrudnienie, konsumpcja i pace rosn. Wzrost skonnoci do inwestycji. Cykle koniunkturalne charakteryzuj: czas ich trwania, fazy i ich wzajemne proporcje, punkty zwrotne i wahania wok linii trendu. Czynniki wpywajce na cykl koniunkturalny: 1) Produkcja. Wahania cykliczne pojawiaj si gwnie w produkcji czynnikw produkcyjnych, a produkcja dbr konsumpcyjnych jest bardziej stabilna. 2) Zatrudnienie i bezrobocie. Wahania wielkoci produkcji pocigaj za sob zmiany zatrudniania. S one wiksze w przemyle wytwarzajcym czynniki produkcyjne, a sabsze w dziaach produkujcych dobra konsumpcyjne. Wahania bezrobocia s odwrotne. 3) Kapita. W przypadku kryzysu ogranicza si produkcj i zatrudnienia oraz zmniejsza wykorzystanie kapitau (aparatu wytwrczego). Obok bezrobocia ludzi jest bezrobocie kapitau. 4) Ceny. W okresie oywienia ronie poziom cen, czyli pojawia si inflacja. Przyczyn wzrostu cen jest inflacja. Ceny czynnikw produkcyjnych wykazuj wiksze wahania w stosunku do cen dbr konsumpcyjnych. 5) Pace. Zmiany pac nastpuj z pewnym opnieniem w stosunku do zmian wielkoci produkcji. W okresie oywienia wzrostowi pac towarzyszy wzrost poziomu cen, natomiast w czasie kryzysu pace spadaj wraz z cenami. 6) Zyski i dochody z pracy.

Zyski wykazuj najwiksze wahania. Zyski rosn najszybciej na pocztku oywienia, kiedy pace jeszcze nie rosn i stopy procentowe s niskie. W trakcie oywienia, kiedy pace i stopy procentowe zaczynaj rosn, zyski zwikszaj si w duo mniejszym stopniu. Kryzys pociga za sob spadek zatrudnienia oraz pac, a wic take dochodw z pracy. Na pocztku oywienia bardziej rosn zyski, a potem dochody z pracy. 7) Konsumpcja. Jeeli gospodarka wychodzi z kryzysu, to ronie produkcja, zatrudnienie, dochody z pracy i zyski, co powoduje wzrost popytu konsumpcyjnego. W czasie kryzysu popyt konsumpcyjny skierowany jest na ywno. 8) Stopa procentowa. Wielko produkcji ma wpyw na cen kredytu, czyli stop procentow. Na pocztku oywienia stopa procentowa jest zbyt niska, kredyt za tani, wydatki inwestycyjne zbyt due i to staje si przyczyn wzrostu cen. W okresie kryzysu stopa procentowa spada, ale zbyt pno i za mao. W tym okresie kredyty s za drogie, co prowadzi do maych inwestycji (niskie zagregowane wydatki). 9) Kursy papierw wartociowych. Akcje i obligacje maj najniszy kurs w czasie trwania kryzysu. Z nadejciem oywienia ceny papierw wartociowych rosn.

INFLACJA A BEZROBOCIE
Inflacja spadek siy nabywczej pienidza spowodowany wzrostem cen, mierzony jest tempem wzrostu ceny. Dlaczego ceny rosn? Inflacja = oczekiwana inflacja +szoki (nieoczekiwane, zaskakujce) Inflacji si spodziewamy => prognoza samospeniajca si Inflacja rzeczywista = oczekiwania Inflacja ksztatuje si na podstawie przeszoci i teraniejszoci. Szoki: 1) Podaowe; 2) Popytowe. Ad 1. Czynniki wpywajce na koszty przedsibiorstwa: 1) zmiany cen podstawowych surowcw, np. mied, stal, zboa,; 2) wojny, strajki, klski ywioowe, silne wahnicia kursu walutowego, zmiana stopy %, zmiana stopy podatkowej wzmocnienie zotego => spadek inflacji saby zoty => silnie inflacja przyspiesza Ad 2. Krzywa Phillipsa Zasoby pracy (bezrobotni i pracujcy) obejmuj 2 grupy osb: 1) bezrobocie strukturalne, dugoterminowe; 2) bezrobocie frykcyjne.

Ekspansywna polityka fiskalna

Restrykcyjna polityka fiskalna

Bezrobocie

=> inflacja => inflacja => zatrudnienie => bezrobocie => duy

Bezrobocie Dochody

=> produkcja

koszt pac => inflacja przyspiesza

ROLA I FUNKCJE RZDU W GOSPODARCE

Polityka fiskalna to rodzaj polityki gospodarczej, na ktr skadaj si wydatki rzdowe, podatki i transfery oddziaujce na poziom zagregowanych wydatkw w gospodarce. Funkcje rzdu:

1) Alokacyjna funkcja polegajca na dziaalnoci rzdu prowadzcej do lepszej alokacji tzn. rozdysponowania dbr i usug. Funkcja ta jest zwizana gwnie z dobrami publicznymi, ale wystpuj rwnie dobra prywatne. 2) Redystrybucyjna polega na dziaalnoci prowadzcej do sprawiedliwego podziau dochodu i bogactwa w stosunku do tego, ktry jest osigany dziki mechanizmowi rynkowemu. Oznacza to, e rzd reguluje podzia dochodu narodowego midzy ludzi i oznacza to, e np. wysze dochody s wyej opodatkowane, a osoby bezrobotne dostaj zasiki. 3) Stabilizacyjna rzd prowadzi dziaalno majc na celu osignicie penego zatrudnienia, stabilizacji cen i wzrostu gospodarczego, czyli takiego stanu, ktrego nie moe samodzielnie zapewni mechanizm rynkowy. Aby rzd mg realizowa t funkcj wykorzystuje takie dziaania jak np. wydatki rzdowe na dobra i usugi, poza tym rzd dysponuje funduszami na dotacje i transfery. Transfery dotacje na rzecz najuboszych, za ktre rzd nie otrzymuje adnych dbr i usug. Jeli dotyczy to przedsibiorstw, to ten rodzaj dotowania to subsydia.

PODATKI POJCIE, PODZIA I CHARAKTERYSTYKA.

Z punktu widzenia ekonomicznego podatek jest to przewaszczenie czci dochodw osb fizycznych lub podmiotw gospodarczych. Natomiast z punktu widzenia prawnego podatek to stosunek prawny midzy podmiotem lub osob fizyczn a Skarbem Pastwa lub samorzdu. Cechy charakterystyczne podatku: 1) Powszechno oznacza, e wiadczenia podatkowe obowizuj wszystkie grupy podmiotw gospodarczych, a wic nie s kierowane do adnego konkretnego podmiotu. 2) Charakter przymusowy wynika z obowizku jego pacenia, a obowizek ten okrelony jest przez szczegowe przepisy prawne. Jeli podmiot gospodarczy uchyla si od pacenia podatku przewidziane jest stosowanie okrelonych sankcji prawnych. 3) Nieodpatno cecha ta wyraa si tym, e za podatek nie jest przewidziane prawem adne wiadczenie wzajemne. 4) Bezzwrotno to cecha odrniajca podatek od poyczki i oznacza, e pastwo przewaszczajc nasze dochody nigdy ich nam nie zwrci. Podatki mona podzieli wedug rnych kryteriw. Jedno z nich dzieli podatki na: 1) Bezporednie; 2) Porednie. Podatki bezporednie to wiadczenia wymierzone bezporednio do rda przychodu tzn. e obciaj wielko osiganych dochodw podatnika i podmiotu gospodarczego. W Polsce najbardziej

powszechnym wiadczeniem bezporednim na rzecz budetu pastwa jest podatek dochodowy od osb fizycznych. Podatki porednie to wiadczenia wymierzone od tzw. przejawu istnienia dochodu, poniewa s one pobierane od wydatku dokonywanego przez podatnika. Przykadem podatku poredniego s wszystkie podatki wliczane w ceny towarw. W Polsce podatkiem porednim jest podatek od towarw i usug oraz podatek akcyzowy. Drugie kryterium podziau podatkw wedug przedmiotu opodatkowania dzieli podatki na: 1) przychodowe; 2) dochodowe; 3) majtkowe; 4) od wydatkw konsumpcyjnych. Podatki przychodowe opieraj si na cechach wiadczcych o wielkoci przychodw, np. przy podatku rolnym (tzw. podatku gruntowym) kwota jego jest wyliczona na podstawie iloci i jakoci gruntu, a nie na podstawie rzeczywistych dochodw osiganych z tego gruntu. Podatki dochodowe maj charakter osobisty, czyli naliczane s od nadwyek przychodw nad poniesionymi kosztami. Podatki majtkowe to najbardziej zrnicowane podatki i maj one za zadanie uzupenienie podatkw dochodowych. Podatki od wydatkw konsumpcyjnych s pacone w momencie zapaty za okrelone dobro lub usug. Przykady podatkw zgodnie z podanym kryterium podziau: 1) Podatki przychodowe; a) rolny; b) leny. 2) Podatki dochodowe; a) dochodowy od osb fizycznych; b) dochodowy od osb prawnych. 3) Podatki majtkowe; a) od spadkw i darowizn; b) od posiadania majtku tzw. podatek od nieruchomoci, dywidendy. 4) Podatki od wydatkw konsumpcyjnych; a) VAT; b) akcyzowy; c) od gier. Trzecie kryterium dzieli podatki wedug podziau dochodw podatkowych na: 1) pastwowe; 2) samorzdowe; 3) wsplne.

Do podatkw pastwowych zaliczamy podatek VAT, akcyzowy, od wzrostu wynagrodze. Do podatkw samorzdowych zaliczamy podatek rolny, leny, od spadkw i darowizn, rne opaty lokalne. Do podatkw wsplnych zaliczamy podatek dochodowy od osb fizycznych, ktrego 85% przypada budetowi pastwa, natomiast 15% samorzdom. Natomiast podatek dochodowy od osb prawnych dzielony jest w nastpujcy sposb: 95% dla budetu pastwa, natomiast 5% dla samorzdu.

FUNKCJE PIENIDZA ORAZ POPYT I PODA PIENIDZA

Pienidz to powszechnie akceptowany rodek wymiany, za pomoc ktrego dokonuje si patnoci za nabyte dobra lub usugi oraz reguluje inne zobowizania. Jest on oglnym ekwiwalentem i porednikiem wymiany. Oznacza to, e za pienidz mona kupi wszystkie dobra lub usugi. Cechy pienidza: 1) trwao; 2) atwo przechowywania i przenoszenia; 3) podzielno; 4) ograniczona poda. Formy pienidza:

1) gotwkowa

jest pienidzem symbolicznym, ktrego warto nie jest mierzona kosztem

wytworzenia lub wartoci, ale jego si nabywcz, czyli zdolnoci do nabycia okrelonej iloci dbr i usug (monety i banknoty).

2) bezgotwkowa depozyty (wkady bankowe) nie maj postaci fizycznej. Uwidacznia si jako zapis
na biecych rachunkach w banku. Mona go podj w gotwce i posuy si nim do zakupu dbr i usug lub przela z rachunku na rachunek. Funkcje pienidza:

1) Miernik

wartoci dbr i usug (jednostka rozrachunkowa) suy do wyznaczania wartoci

wszystkich innych towarw, czyli do ustalania ich ceny.

2) rodek wymiany (cyrkulacji) - polega na jego poredniczeniu w wymianie towar-towar. Szybko

przechodzi z rk do rk.

3) rodek

patniczy (miernik odroczonych patnoci zobowiza) zdolno do regulowania

wczeniej powstaych lub przyszych zobowiza. Wystpuje rnica czasu midzy wiadczeniem a patnoci.

4) rodek przechowywania wartoci (tezauryzacji) lub oszczdzania moliwo nabywania za pienidz

wszystkich towarw i usug oraz wywizywania si dziki niemu z zobowiza skania do przechowywania w pienidzu swoich rezerw wartoci. Pienidz suy utrzymaniu lub zwikszeniu siy nabywczej. Agregaty pienidza: M0 = monety i banknoty (gotwka) M1 = M0 + rachunki a vista M2 = M1 + rachunki krtkoterminowe M3 = M2 + rachunki rednioterminowe i dugoterminowe M4 = M3 + papiery wartociowe Popyt na pienidz (MD) to zaleno midzy wielkoci zasobu pienidza, jaki ludzie chc posiada, a stop procentow. Co ksztatuje popyt na pienidz?

1) Motyw transakcyjny powd, dla ktrego trzymamy pienidz, aby dokonywa transakcji. 2) Motyw ostronociowy (przezornociowy) w wiecie pewnoci apanie okazji; pogotowie kasowe. 3) Motyw portfelowy trzymanie pienidza w gotwce; zwizane jest z kosztem alternatywnym. Stopa %

MD z
Poda pienidza (MS) to ilo pienidza dostpna w gospodarce, ktra zaley od tego, co zostanie uznane za pienidz.

O poday pienidza bezporednio decyduj banki komercyjne, a porednio BC (poprzez narzdzia).

Stopa %

MS

BANK CENTRALNY JEGO FUNKCJE I NARZDZIA

Bank centralny jest: 1) bankiem pastwa; 2) bankiem emisyjnym; 3) bankiem bankw. Bank pastwa: 1) wsptworzy i realizuje polityk pienin, dewizow i kursow; 2) dba o sprawny przebieg rozlicze w systemie bankowym; 3) prowadzi obsug kasowo-rozliczeniow budetu pastwa; 4) ewidencjonuje i obsuguje dug publiczny; 5) zarzdza rezerwami dewizowymi pastwa; 6) gromadzi, przetwarza i analizuje informacje o procesach finansowych i gospodarczych w kraju. Bank emisyjny: 1) wypuszcza do obiegu znaki pienine; 2) organizuje obieg pienidza, tworzc mechanizm rynku pieninego;

3) jest centralnym orodkiem sterowania poda pienidza, czyli emituje i kreuje pienidz centralny uywany jako ostateczny rodek zapaty i troszczy si o ugruntowanie jego wartoci Bank bankw: 1) prowadzi dla pozostaych bankw rachunki bankowe i rachunki rezerw obowizkowych; 2) udziela bankom kredytw refinansowych na gruncie zdolnoci kredytowej lub lombardu oraz na inwestycje centralne, czyli wykonuje wobec bankw czynnoci podobne do tych, jakie s wykonywane przez banki operacyjne wobec klientw. Narzdzia banku centralnego:

1) rezerwa obowizkowa to wyraona w procentach cz rodkw pieninych w zotych i walutach

obcych zgromadzonych na rachunkach bankowych, rodkw uzyskanych ze sprzeday papierw wartociowych oraz innych rodkw przyjtych przez bank na zasadach zwrotnoci, ktra ma by przekazana przez bank komercyjny do banku centralnego;

2) operacje otwartego rynku suce gwnie regulowaniu iloci pienidza znajdujcej si w obiegu w
systemie bankowym i w gospodarce. Operacje te polegaj na kupnie lub na sprzeday papierw wartociowych;

Skutki operacji NBP: 1) Bank Centralny kupuje papiery wartociowe od bankw komercyjnych poda, stopy procentowej, inwestycji, konsumpcji, bezrobocia, zatrudnienia, inflacji 2) Bank Centralny sprzedaje papiery wartociowe bankom komercyjnym poda, stopy procentowej, inwestycji, konsumpcji, bezrobocia, zatrudnienia, inflacji

3) operacje

refinansowe to kredyty udzielane przez NBP bankom komercyjnym. Operacje te

powoduj skutki dwojakiego rodzaju: a) zasilaj banki komercyjne w kapita potrzebny do kredytowania obsugiwanych podmiotw; b) determinuj bezporednio koszt pozyskania kapitau przez bank komercyjny bezporednio okrelajc oprocentowanie kredytu udzielonego podmiotom gospodarczym.

INSTRUMENTY POLITYKI PIENINEJ.

Oddziaywanie NBP na poda pienidza i moliwo jego kreacji przez system bankowy odbywa si za porednictwem takich instrumentw jak: 1) rezerwa obowizkowa; 2) stopa procentowa; 3) polityka kursu walutowego; 4) operacje otwartego rynku; 5) operacje refinansowe; 6) puapy kredytowe. Rezerwa obowizkowa to procentowo okrelona cz depozytw, jaka musi by wydzielona z zasobw banku operacyjnego i odprowadzona do NBP jako gwarancja wypacalnoci banku. Moe by nisza, ale nie moe by wysza. Jeeli Bank Centralny chce mie wiksz rezerw obowizkow, to zawa moliwoci kredytowe bankw komercyjnych. Stopy procentowe okrelaj koszt kredytu, jaki banki operacyjne mog uzyska w NBP, a to silnie rzutuje na oprocentowanie kredytw oferowanych klientom, co z kolei okrela cen kredytu wystpujc w obszarze rynku kredytowego. Polityka kursu walutowego to ksztatowanie mechanizmu ustalania kursu zotwki w stosunku do innych walut, jego wymienialnoci i swobody dysponowania pienidzmi w stosunkach finansowych z zagranic. Operacje otwartego rynku to najwaniejszy instrument. Su kontroli poday pienidza poprzez kupno lub sprzeda papierw wartociowych przez Bank Centralny bankom komercyjnym, co powoduje wzrost lub spadek poday pienidza.

Operacje refinansowe powoduj skutki dwojakiego rodzaju: 1) zasilaj banki komercyjne w kapita potrzebny do kredytowania obsugiwanych podmiotw; 2) determinuj bezporednio koszt pozyskiwania kapita przez banki komercyjne bezporednio okrelajc oprocentowanie kredytu udzielanego podmiotom gospodarczym. Operacje refinansowe realizowane s przez 3 kredyty: 1) refinansowy zbliony do kredytw najczciej udzielanych przez banki operacyjne swoim klientom; 2) redyskontowy powizany z obrotami i wekslami o krtkich terminach patnoci (np. do 3 miesicy); 3) lombardowy oparty na zastawie papierw wartociowych emitowanych przez Skarb Pastwa i NBP, weksli handlowych oraz papierw wartociowych emitowanych przez banki operacyjne o terminie wykupu do 12 miesicy. Puapy kredytowe to sposb kontroli akcji kredytowych bankw. Mog by stosowane w celu jej ograniczenia lub zmiany struktury udzielanych kredytw w sytuacji grocej nasileniu si inflacji. Wpywaj gwnie na bilans patniczy kraju i wysoko rezerw obowizkowych.