13.

Definicja nadplastycznoci
Nadplastyczno zdolno materiaw do bardzo duego odksztacenia plastycznego, objawiajca si w wysokiej temperaturze homologicznej pod wpywem maego naprenia, ktrego warto silnie zaley od prdkoci odksztacania. Rozrnia si dwa gwne rodzaje nadplastycznoci: strukturaln (izotermiczn) (fine-structure superplasticity) bdc waciwoci materiau zwizan z jego mikrostruktur, warunkow (pod wpywem specjalnych warunkw zewntrznych) (internal-stress superplasticity) wywoan przez specyficzne warunki zewntrzne, powodujce generowanie przemian strukturalnych, a w ich wyniku duych napre wasnych, niezalenych od obcienia zewntrznego. Warto m wynosi ok 1. Nie jest wymagana drobnoziarnisto.

14. Czuo naprenia pynicia na prdko odksztacania

= const n

= const

= cons
m < 0,2

m = 0; naprenie pynicia nie zaley od prdkoci odksztacania

n = 0; brak umocnienia odksztacajcego

W wikszoci metali i stopw

m=
W materiaach nadplastycznych m > 0,33

d log d log

15. Gwne cechy nadplastycznoci strukturalnej

- wewntrzna, strukturalna waciwo materiau - moliwo otrzymywania bardzo duych wartoci odksztacenia plastycznego (> 2000%) - zakres wystpowania: temperatura T > 0,4Ttop i prdko odksztacania =10-410-2 s-1 - charakteryzuje materiay drobnoziarniste (d < 10 m) o rwnoosiowej mikrostrukturze - dua czuo naprenia pynicia na prdko odksztacenia (parametr m > 0,3) - brak umocnienia odksztaceniowego - zachowywanie prawie rwnoosiowego ksztatu ziarn

16. Porwnanie cech odksztacenia plastycznego i nadplastycznego

Nadplastyczno 1. Dua czuo naprenia pynicia na prdko odksztacania (m > 0,33) 2. Drugorzdny wpyw umocnienia odksztaceniowego 3. Wzgldne przemieszczanie si ziarn wywoane polizgiem wzdu ich granic 4. Zmniejszenie pocztkowej tekstury wraz ze zwikszeniem wartoci odksztacenia nadplastycznego zmniejszenie anizotropii) 5. Odksztacanie przez polizg wzdu granic ziarn wraz z dyfuzyjnymi i dyslokacyjnymi mechanizmami akomodujcymi 6. Zniszczenie powodowane inicjacj i rozrostem mikropustek Plastyczno 1. Pomijalnie may wpyw prdkoci odksztacania na naprenie pynicia 2. Dominujca rola umocnienia odksztaceniowego 3. Brak si wzdu ich granic wzgldnego przemieszczania ziarn 4. Tworzenie si tekstury odksztacenia (zwikszenie anizotropii) 5. Odksztacanie w wyniku polizgu dyslokacji 6. Zniszczenie powodowane wyczerpaniem zapasu plastycznoci i lokalizacj odksztacenia

17. Rola parametrw mikrostruktury w procesie odksztacania nadplastycznego

- rozmiar ziarna; im mniejsza rednica ziarna tym prdko odsztacania oraz parametr m przymuj mnniejsze wartoci - skad fazowy; wpyw zanieszczyszcze, ktre pogarszaj jako uzyskanego szka metalicznego - granice ziarn i midzyfazowe; - tekstura i kszta zairn;

18. Mechanizm odksztacania nadplastycznego

Pezanie dyfuzyjne: Zachodzi przy maych napreniach i wysokich temperaturach poprzez wyduenie ziarn materiau. Proces ten zachodzi na skutek: - dyfuzji atomw po granicach ziarn, dla niszych temperatur (mniejszych T/TM), - przez dyfuzj objtociow dla wikszych T/TM .

19. Cel i oglna charakterystyka metod SPD

Metody duych odksztace plastycznych SPD (Severe Plastic Deformation) s w ostatnich czasach bardzo atrakcyjne z powodu moliwoci rozdrobnienia ziaren do rozmiarw nanometrycznych, co

umoliwia uzyskanie lepszych waciwoci mechanicznych [1]. Dotych metod moemy zaliczy: - cykliczne wyciskanie ciskajce (CWS), - skrcanie pod wysokim cinieniem (HPT), - czenie tradycyjnych procesw obrbki plastycznej np. Walcowanie kumulacyjne (ARB) lub kucie wielokierunkowe. Poza wymienionymi metodami, stosuje si rwnie przeciskanie przez kana ktowy (ECAP)

oraz wyciskanie hydrostatyczne (HE)

Rozdrobnienie ziaren w stopach serii 7xxx metod ECAP . Jest bardziej efektywne poprzez prowadzenie procesu w temperaturze ok. 77 K. CISKANIE WIELOKIERUNKOWE (MaxStrain)

Metody te umoliwiaj otrzymywanie pwyrobw o jednorodnej strukturze nanometrycznej, o wzgldnie duej objtoci oraz nie wprowadzaj dodatkowych zanieczyszcze do materiau. Moliwo wytwarzania w ten sposb pwyrobw o duych wymiarach stwarza moliwo ich wykorzystania w seryjnej produkcji czci maszyn.

20. Ksztatowanie nadplastyczne w praktyce przykady zastosowa

Ksztatowanie nadplastyczne umoliwia wytwarzanie wyrobw o zoonym ksztacie w jednej operacji technologicznej, a w poczeniu ze zgrzewaniem dyfuzyjnym otwiera nowe perspektywy w wytwarzaniu skomplikowanych konstrukcji wielowarstwowych. - drzwi awaryjne samolotu pasaerskiego BAe 125 - elementy konstrukcji nonej kaduba samolotu bojowego F-15e

21. Gwne cechy szkie metalicznych i warunki niezbdne do ich otrzymania

Szko metaliczne, stop amorficzny (bezpostaciowy) dwu- lub wieloskadnikowy, w ktrym skadnikiem podstawowym jest metal. Ta grupa materiaw ma bardzo interesujce waciwoci magnetyczne i mechaniczne, lepsze ni

materiay polikrystaliczne, tradycyjnie stosowane w technice. Poza tym s to materiay odporne na dziaanie rodowiska. Szka metaliczne stosowane s w elektronice, energetyce i przemyle lotniczym zastpujc dominujce dotychczas materiay krystaliczne. Szko metaliczne z pewnoci jest o wiele bardziej wytrzymae od innych metali. Uderzenie motkiem w metal krystaliczny zrobi w nim pewnej gbokoci dziur. Po czci zostanie wic wykorzystana energia, ktra zostaa zuyta do jej wykonania. W przypadku szka metalicznego sytuacja jest zupenie odwrotna - tam atomy znajduj si bardzo blisko siebie i jakiekolwiek ich przesunicie ma mae szanse powodzenia (trudniej wic odksztaci dany przedmiot). Kolejn jego zalet jest topliwo. Topi si w bardzo niskich temperaturach i moe by formowany przez nas prawie jak plastik. W porwnaniu z pokrystalicznymi metalami amorficzne stopy zachowuj dobre waciwoci wytrzymaociowe w wyszych temperaturach oraz s bardziej odporne na dziaanie cyklicznych napre. Masywne szka metaliczne na osnowie Zr cechuj si dobrymi waciwociami sprystymi, jednak stosunkowo ma plastycznoci i niewielkim odksztaceniem plastycznym poprzedzajcym zniszczenie. Ta waciwo ogranicza ich zastosowanie w przypadkach, gdy istotnym czynnikiem jest niezawodno konstrukcji (przemys samochodowy, lotnictwo). Ze wzgldu na struktur, m.in. na brak granic ziaren, szka metaliczne s bardziej podatne na powstawanie i rozprzestrzenianie si pasm cinania. Z kolei wraliwo na cykliczne zmczenie prowadzi do pkania i ewentualnego

zniszczenia. Aby przeciwdziaa tym niekorzystnym zjawiskom, naley kontrolowa powstawanie i propagacj pasm cinania. - dua twardo, - wytrzymao, - plastyczno, - sprysto, - odporno na korozj werow - duy opr elektryczny

22. Zasady wytwarzania masywnych szkie metalicznych ( stopw amorficznych ) zasada A. Inoue
Wykonywanie stopw metali w postaci masywnej przy wykorzystaniu konwencjonalnego procesu odlewania. Stopy te przy jednoczesnej wikszej odpornoci na cieranie i korozj maja dwa razy wiksza wytrzymao ni stal, s twardsze ni ceramika i maj wiksz sprysto. Korzystne waciwoci plastyczne kompozytw o strukturze amorficzno-krystalicznej mog decydowa o ich potencjalnych zastosowaniach. Szka metaliczne pochaniaj mniej energii podczas odksztacenia i po odksztaceniu powracaj do pierwotnego ksztatu. Brak defektw struktury powoduje, e materia wykazuje szczeglne waciwoci mechaniczne W latach 80. Akihisa Inoue z uniwersytetu w Tohoku oraz William Johnson z Caltech odkryli nowe stopy na osnowie La, Mg, Zr, Pd, Fe, Cu i Ti amorfizujce si przy zastosowaniu prdkoci odlewania od 1C/s do 100C/s, a wic podobnie jak szka tlenkowe. Pozwolio to na zwikszenie krytycznej gruboci wlewka powyej 1 cm w konwencjonalnym procesie odlewania do formy. W 1988 r. Inoue odkry e stopy z udziaem metali ziem rzadkich oraz Al, np. La-Al-TM (TM = Ni, Cu), atwo si amorfizuj. Kolejn grup stopw ulegajcych zeszkleniu s stopy Mg-TM-Y, a take stopy na osnowie Zr. Na uniwersytecie Caltech w 1992 r., w ramach projektu dotyczcego badania nad materiaami konstrukcyjnymi na potrzeby lotnictwa, wynaleziono stop Zr41,2Ti13,8Cu12,5Ni10Be27,5 znany jako Vitreloy1 pierwsze komercyjne masywne szko metaliczne. Od tego czasu powstao wiele stopw o podobnym skadzie.

23. Czynniki wpywajce na zdolno zeszklenia stopw amorficznych

- skad chemiczny - zanieczyszczenia

Dodanie okoo 1,5% itru ma znaczenie kluczowe: spowalnia on wzrost krysztaw pojawiajcych si zwykle w czasie stygnicia stali; w miejsce itru mona take zastosowa inny spord lantanowcw

24. Metody wytwarzania stopw amorficznych

Zazwyczaj stopy te otrzymuje si przez bardzo szybkie schodzenie cieczy o skadzie zapewniajcym du zdolno do zeszklenia (szybko chodzenia wynosi zwykle 105-106 K/s). a) Natryskiwanie naddwikowe powok HVOF powoduje utworzenie warstw powierzchniowych o znacznej twardoci i niskim wspczynniku tarcia, odpornych na korozj, cieranie oraz dziaanie wysokich temperatur i umoliwia stosowanie takich materiaw, jak Fe, Al czy Ti w niekorzystnych warunkach zewntrznych, np. w wodzie morskiej. Powoki o strukturze szkie metalicznych s twarde, gadkie i odporne na cieranie. Ich twardo jest o 10 20% wiksza ni powok chromowanych. Wspczynnik rozszerzalnoci cieplnej, podobny jak dla stali, powoduje znaczn odporno na termiczne obcienia cykliczne. b) firma AlliedSignal opracowaa inn metod otrzymywania szkie metalicznych o skadzie Fe-Ni-P-B, a mianowicie cige odlewanie na wirujcy walec. T metod otrzymuje si materia w postaci tamy o gruboci kilku mikrometrw. Technologia zostaa skomercjalizowana pod nazw Metglas we wczesnych latach 80. i zastosowana do produkcji materiaw na rdzenie transformatorowe o niskich stratach mocy. c) Alternatywnie opracowano metod szybkiego chodzenia kropelek ciekego stopu nanoszonych na ochodzon powierzchni. Jednak aby uzyska masywne szka metaliczne, naleao znale metod zmniejszenia prdkoci chodzenia ciekego stopu. Moliwe jest take wytwarzanie amorficznych stopw metodami elektrochemicznymi.