Znak towarowy odgrywa niebagateln rol w dzisiejszym obrocie gospodarczym.

Jedynie rozwizanie systemowe, dopuszczajce swobodny obrt znakami towarowymi, odpowiada potrzebom nowoczesnej gospodarki. Na wprowadzenie takiego rozwizania zdecydowa si zarwno ustawodawca europejski, jak rwnie ustawodawcy krajowi pastw czonkowskich Unii Europejskiej. Wobec uznania roli znaku towarowego jako wskazania na jako i inne cechy oznaczanego danym znakiem towaru, naley zastanowi si nad moliwoci cakowitej rezygnacji z zasady zwizania znaku towarowego z przedsibiorstwem.1 Jedn z najciekawszych kwestii z zakresu prawa znakw towarowych, dyskutowan obszernie w orzecznictwie i literaturze przedmiotu zarwno w kraju, jak i za granic, jest zasadno zwizania znaku towarowego z przedsibiorstwem (akcesoryjno znaku towarowego), rozumiana jako wymaganie prowadzenia dziaalnoci gospodarczej w ramach przedsibiorstwa, dla ktrego towarw lub usug uywany ma by znak towarowy, w momencie powstania prawa z rejestracji, w przypadku jego przeniesienia oraz warunkujcego ewentualnie wyganicie prawa z rejestracji. Tradycyjnie uznawano, e podstawow - jeeli nie jedyn - funkcj znaku towarowego jest umoliwienie odrnienia towarw oznaczonych danym znakiem pochodzcych z jednego przedsibiorstwa od towarw pochodzcych z innego przedsibiorstwa (funkcja oznaczenia pochodzenia). W rezultacie funkcji tej przyznano ochron prawn ju w pierwszych przedmiotowych regulacjach. Rozwj gospodarki rynkowej w warunkach wolnej konkurencji powodujcy konieczno zmiany strategii marketingowych, dopuszczenie moliwoci ksztatowania struktur holdingowych oraz postpujca globalizacja rynku konsumentw z jednej strony, a rynku producentw i usugodawcw z drugiej, niejako automatycznie wywoay jednak pytanie o rol, jak spenia powinien znak towarowy w praktyce obrotu gospodarczego.2 Ewolucja pogldw doprowadzia do wyrnienia funkcji znaku towarowego. Obecnie w literaturze wyrnia si trzy funkcje znaku towarowego: 1funkcj odrniajc (oznaczenia pochodzenia) - oznaczenia przeznaczonego do odrniania towarw pochodzcych z jednego przedsibiorstwa od towarw tego samego rodzaju pochodzcych z innego przedsibiorstwa, 3funkcj jakociow (gwarancyjn) - oznaczenia wskazujcego na okrelony zestaw cech jakociowych, jakie powinien posiada dany produkt, 4funkcj reklamow - oznaczenia zachcajcego potencjalnych nabywcw do wyboru towaru lub usugi oznaczonej danym znakiem towarowym. W Polsce pytanie o funkcje znakw towarowych stao si w peni aktualne dopiero po przeomie politycznym i gospodarczym 1989 r., jednak i wczeniej oglnowiatowa dyskusja nie omijaa naszego kraju. Temat ten by dyskutowany szeroko na gruncie zachodnioeuropejskich systemw prawnych, dla ktrych sprostanie wymogom gospodarki wolnorynkowej stao si wyzwaniem duo wczeniej. Zanim wprowadzono unijny znak towarowy, podmioty gospodarcze mogy chroni swoje znaki na terenie Unii Europejskiej dwiema drogami: krajow i midzynarodow. Rejestracja na poziomie krajowym wymagaa zgoszenia znaku towarowego w kadym z pastw czonkowskich Unii Europejskiej. Rejestracja za midzynarodowa pozwalaa uzyska ochron znaku poprzez jedno zgoszenie, lecz ograniczaa si wycznie do krajw Unii nalecych do Porozumienia
1 Marcin Schulz, Znak towarowy a przedsibiorstwo, Przegld Prawa Handlowego, Numer 09/2003. 2 Tame. 1

Madryckiego o midzynarodowej rejestracji znakw towarowych.3 Wsplnotowy znak towarowy jest jednolitym tytuem ochronnym, ktrego rejestracja jest skuteczna na terytorium caej Wsplnoty. Po rozszerzeniu Unii Europejskiej wszystkie wsplnotowe znaki towarowe zarejestrowane przed 1 maja 2004 r. oraz te, ktre s zarejestrowane po tej dacie, o ile wniosek o ich rejestracj zosta zoony przed 1 maja 2004 r., s rwnie automatycznie skuteczne na terytorium nowych czonkw i nie mog zosta uniewanione z uwagi na prawa osb trzecich, skuteczne na terytorium nowych pastw Unii Europejskiej, pomimo ich lepszego pierwszestwa. Wsplnotowy znak towarowy wraz ze wsplnotowym wzorem przemysowym s specyficznymi dla Unii Europejskiej rozwizaniami, zrywajcymi z tradycyjnie pojmowan zasad terytorializmu ochrony praw wasnoci przemysowej, ograniczajc skuteczno praw wasnoci przemysowej do okrelonego terytorium pastwowego.4 Aktem prawnym regulujcym wsplnotowy znak towarowy jest Rozporzdzenie Rady (WE) nr 40/94 z 20 grudnia 1993 r., wydane na podstawie art. 235 Traktatu ustanawiajcego Wsplnot Europejsk. Rozporzdzenie stanowi, e wsplnotowy znak towarowy wywouje ten sam skutek w caej Wsplnocie, co oznacza, e jego uywanie moe by zakazane rwnie na jej terenie. Moe si skada z jakichkolwiek oznacze, przedstawionych w formie graficznej, a wic mog to by wyrazy (cznie z nazwiskami), rysunki, litery, cyfry, ksztaty towarw i ich opakowa a nawet kolory i kombinacje kolorw. Warunkiem jest, by nadaway si one do odrniania towarw i usug jednego przedsibiorstwa od towarw i usug innych przedsibiorstw.5 Znak towarowy Wsplnoty ma jednolity charakter, co oznacza, e wywiera jednakowy skutek na terytorium caej Wsplnoty. Rejestracja, cesja, uniewanienie, zakaz uywania odnosi si do caej Wsplnoty. Ubiegajcy si o uzyskanie wsplnotowego znaku towarowego moe jednoczenie wskaza w zgoszeniu inne pastwa, w ktrych chciaby uzyska ochron w trybie porozumienia madryckiego. Urzd do spraw Harmonizacji po sprawdzeniu, i informacje we wniosku o uzyskanie ochrony w trybie porozumienia madryckiego s tosame z ujawnionymi w podaniu o uzyskanie wsplnotowego znaku towarowego, przekae takie podanie do Midzynarodowego Biura WIPO (World Intellectual Property Organisation) w celu uzyskania przez uprawnionego rejestracji w innych pastwach ni nalece do systemu Wsplnotowego znaku towarowego. Rozporzdzenie okrela tryb postpowania w sprawie znaku towarowego. Dokonanie zgoszenia, lub uzyskanie rejestracji w tym trybie powoduje, e takie zgoszenie lub rejestracja rozciga si automatycznie na wszystkie pastwa czonkowskie UE. Tryb postpowania przyjty w Rozporzdzeniu ma na celu znaczne przyspieszenie i uproszczenie uzyskania ochrony na caym obszarze UE. Caa procedura rejestracyjna trwa okoo 1,5 roku, dla porwnania, postpowanie rejestracyjne dla znaku towarowego rejestrowanego w Polsce trwa przed Urzdem Patentowym RP rednio 3 lata. Znaki wsplnotowe uzyskuje si w drodze rejestracji, ktrej dokonuje si w OHIM (Urzdzie do Spraw Harmonizacji Rynku Wewntrznego) w Alicante na specjalnych, ujednoliconych formularzach. Rozpoczyna si oczywicie od zgoszenia dokonanego bezporednio do Alicante albo za porednictwem naszego Urzdu Patentowego. Zadaniem naszego UP jest przyjcie okrelonych dokumentw, sprawdzenie ich pod ktem wymaga formalnych i w cigu 2
3 http://www.uprp.pl 4 Krystyna Szczepanowska-Kozowska, Wsplnotowy znak towarowy, Przegld Prawa Handlowego Numer 10/2004 5 http://www.infor.pl

miesicy, uznajc dat zgoszenia, przekazanie do Alicante. Okrela si w nich dat zgoszenia. Gdy Urzd w Alicante oceni, e zgoszenia dokonano prawidowo, uznaje dat podan przez urzd krajowy. Praktyka pokazuje, e przewanie dokonuje si zgosze bezporednich. Zgoszenia mona dokona w jednym z dwudziestu jeden jzykw pastw nalecych do UE. Jednoczenie trzeba wybra jeden jzyk spord piciu oficjalnych jzykw Unii (angielski, francuski, niemiecki, woski, hiszpaski), w ktrym bdzie prowadzona korespondencja z OHIM. Zgaszajcym mog by osoby prawne lub fizyczne pochodzce z krajw czonkowskich Unii a take osoby spoza Unii. Rejestracja wsplnotowa jest drosza, ni krajowa, ale daje wiksze korzyci - ochron na terytorium caej zjednoczonej Europy. Wybr rejestracji na og jest zaleny od rynku zbytu. Jeli firma sprzedaje swoje wyroby we wszystkich krajach unijnych, wybiera rejestracj wsplnotow; gdy rynek zbytu jest ograniczony - rejestruje swj znak tam, gdzie sprzedaje swoje wyroby. Obowizkiem krajowego Urzdu Patentowego jest przyjcie wymaganych dokumentw, sprawdzenie ich pod wzgldem formalnym oraz przekazanie kompletu dokumentacji w cigu dwch miesicy do Alicante. Prawidowo dokonane zgoszenia zostaj zarejestrowane z dat zgoszenia podan przez urzd krajowy. W cigu trzech miesicy od publikacji zgoszenia osoby trzecie mog wnie sprzeciw do udzielenia lub udzielonego ju prawa. W takiej sytuacji zgoszony znak towarowy podlega badaniu przez ekspertw unijnych, ktrzy uwzgldniaj wzgldne i bezwzgldne warunki do uzyskania prawa. Wzgldne warunki wystpuj, gdy zachodzi tzw. kolizja, czyli znak towarowy nie bdzie zarejestrowany z uwagi na wczeniej nabyte prawa, natomiast bezwzgldne warunki maj swoj regulacj w przepisach zakazujcych rejestracji z uwagi na: 1dokonanie zgoszenia w zej wierze, 3sprzeczno znaku towarowego z prawem, 4naruszenie praw osobistych lub majtkowych osb trzecich. Zarejestrowanie znaku dokonuje si na okres 10 lat liczc od daty zgoszenia, z moliwoci przeduenia na kolejne 10-letnie okresy. W okresie objtym ochron strona moe dochodzi swoich praw. Po zakoczonej decyzj OHIM procedurze, stronie przysuguje odwoanie do Izby Odwoawczej w terminie dwch miesicy od dnia notyfikacji decyzji stronie. Decyzje Izby Odwoawczej podlegaj zaskareniu do Europejskiego Trybunau Sprawiedliwoci za porednictwem wsplnotowego sdu I instancji. Podstawow zasad, determinujc funkcjonowanie wsplnotowego znaku towarowego, jest tzw. zasada jednolitoci znaku towarowego, wyraona w art. 1 ust. 2 Rozporzdzenia. Blisza charakterystyka tej zasady znajduje si w samej preambule do rozporzdzenia i oznacza jednolito uregulowa przejawiajc si w trzech paszczyznach: 1przepisw postpowania, 2ochrony wsplnotowego znaku towarowego, 3skutkw wsplnotowego znaku towarowego na terytorium caej Unii. Wsplnotowy znak towarowy jest zarejestrowany po przeprowadzeniu jednolitej dla caej
3

Wsplnoty procedury rejestracyjnej. Ochrona, jak daje rejestracja, rozciga si na terytorium wszystkich pastw wchodzcych w skad Unii Europejskiej. Skutki, jakie wynikaj z rejestracji, rwnie s jednakowe we wszystkich pastwach - czonkach Unii Europejskiej. Konsekwencj zasady jednolitoci s z kolei poszczeglne uregulowania prawa materialnego, zawarte w Rozporzdzeniu. I tak prawo z rejestracji wsplnotowego znaku towarowego moe by przeniesione jedynie na terytorium caej Wsplnoty. Zrzeczenie, wyganicie i uniewanienie prawa z rejestracji moe dotyczy tylko terytorium caej Unii Europejskiej rwnie co do zasady zakaz uywania znaku towarowego Wsplnoty moe dotyczy wycznie caego terytorium Unii Europejskiej. Istotny wyjtek wprowadzaj tu przepisy traktatu akcesyjnego, zmieniajcego t zasad dla znakw towarowych zarejestrowanych bd zgoszonych przed 1 maja 2004 r., w przypadku kolizji z wczeniejszymi prawami krajowymi. Wyjtki od zasady jednolitoci dotycz ponadto: 1moliwoci udzielenia przez uprawnionego z rejestracji wsplnotowego znaku towarowego licencji, jedynie na czci terytorium Unii Europejskiej; 2moliwoci zakazania uywania wsplnotowego znaku towarowego na terytorium ktrego z pastw czonkowskich przez uprawnionego z wczeniejszych praw o zasigu lokalnym, ktre zgodnie z ustawodawstwem wewntrznym danego pastwa pozwalaj na zakazanie uywania znaku towarowego.6 Polski przedsibiorca, ktry zechce zarejestrowa swj znak w Alicante, powinien wiedzie, e procedura rejestracyjna obejmuje m.in. badania pod wzgldem podobiestwa do znakw wczeniej zarejestrowanych. Kraje zachodnie maj zarejestrowanych kilkaset tysicy znakw towarowych, a kraje ktre wstpiy do Unii Europejskiej razem z Polsk - mimo mniejszego potencjau gospodarczego - wyprzedziy nas pod tym wzgldem (polskich znakw zarejestrowano mniej ni 100). Zarejestrowanie znaku moe okaza si bardzo trudne. Przykadowo, aby odmwiono rejestracji wystarczy, e nazwa znaku polskiego i unijnego - mimo rnej pisowni - bdzie miaa identyczne brzmienie. Eksperci radz polskim przedsibiorcom, by jak najszybciej rejestrowali znaki towarowe w OHIM i pogbiali swoj wiedz na ten temat. Umoliwi im to zarwno wykorzystanie szans, jak i uniknicie konfliktw ze znakami wsplnoty.7 Konflikty interesw mog by rnorodne. Firmy z krajw unijnych, uywajce znakw podobnych do marek polskich, mog prbowa uzyska zakaz uywania tego znaku przez polsk firm. Przedsibiorca polski chccy zarejestrowa swj znak np. w Niemczech, moe spotka si z odmow, gdy zosta tam ju zarejestrowany taki lub podobny znak towarowy. Niektre marki bd si dublowa, co bdzie bardzo kopotliwe dla rodzimych przedsibiorcw, bo uniewanienie znaku wsplnotowego jest praktycznie niemoliwe. Dla polskich firm moe to oznacza powane ograniczenia i straty - nie zdoaj wej na rynek unijny, a co gorsza bd musiay same broni si przed wacicielami znakw wsplnotowych. Waciciel znaku krajowego bdzie mg w drodze sdowej zada zakazu uywania wsplnotowego znaku towarowego w kraju, w ktrym posiada rejestracj, o ile jego znak jest starszy i uzyska prawo ochronne w dobrej wierze. Moliwo wniesienia sprzeciwu wobec zgoszenia do rejestracji
6 Krystyna Szczepanowska-Kozowska, Wsplnotowy znak towarowy, Przegld Prawa Handlowego Numer 10/2004 7 Agnieszka Ziomek, Polskie marki we wsplnej Europie, Advertising & sou, nr 1/2004 (14)

znaku wsplnotowego przez waciciela znaku krajowego istnieje tylko w cigu 6 miesicy przed dniem przystpienia do struktur europejskich. Warunkiem za jest nabycie prawa ochrony znaku krajowego w dobrej wierze przed dat zgoszenia marki wsplnotowej. Warto wic ledzi "Biuletyn znakw towarowych Wsplnoty" urzdu w Alicante. Warto te wiedzie, e kada ze spornych spraw bdzie indywidualnie rozpatrywana przez odpowiedni instytucj europejsk. Najwaniejszym kryterium bdzie pierwszestwo zarejestrowania znaku. Potem unijne sdy zbadaj, czy znak konkurenta podlega ochronie w Polsce, ustal podobiestwa znakw, zakres naruszenia i ewentualnej zej wiary konkurenta.8 atwo wyobrazi sobie sytuacje, gdy to samo oznaczenie zostao zarejestrowane jako znak towarowy przez polski Urzd Patentowy, a jednoczenie jest te oznaczeniem zarejestrowanym jako wsplnotowy znak towarowy na rzecz innego podmiotu. Ze wzgldu na podstawow funkcj znaku towarowego, jak jest odrnianie takich samych bd podobnych towarw lub usug jednego przedsibiorcy od takich samych bd podobnych towarw lub usug innego przedsibiorcy, sprzeczne z systemem ochrony znakw towarowych byoby dopuszczenie do uywania znakw towarowych, ktre mog wprowadza w bd co do pochodzenia. Rozstrzyganiu takich ewentualnych kolizji maj suy dalsze ustpy art. 142a rozporzdzenia. W krajach czonkowskich s wyznaczone sdy Wsplnotowego Znaku Towarowego, uprawnione do rozstrzygania sporw w zakresie narusze znakw Wsplnotowych. Podstawow zasad ustalania waciwoci sdu jest siedziba pozwanego, ale sprawa moe by rwnie prowadzona przed sdem waciwym wedug miejsca naruszenia znaku wsplnotowego. Z chwil przystpienia Polski do Unii Europejskiej ochrona wszystkich Wsplnotowych Znakw Towarowych zarejestrowanych lub zgoszonych do rejestracji przed dat przystpienia jest automatycznie rozcignita na terytorium Polski. Do tej pory nie zaistnia konflikt znakw. Uywane na terytorium Polski znaki towarowe Wsplnoty nie koliduj z wczeniejszymi znakami krajowymi.9 Najbardziej kontrowersyjn regulacj z punktu widzenia podmiotw legitymujcych si prawami wycznymi na terytorium Polski niesie za sob art. 142a ust. 4 i 5 Rozporzdzenia, wyczajcy moliwo uniewanienia kolizyjnych wsplnotowych znakw towarowych. Stosownie do postanowie art. 142a ust. 4 rozporzdzenia wsplnotowe znaki towarowe istniejce lub zgoszone przed dniem przystpienia nie bd mogy zosta uniewanione z uwagi na istnienie bezwzgldnych podstaw uniewanienia, jeeli podstawy niewanoci znajd zastosowanie w wyniku samego faktu przystpienia nowego pastwa czonkowskiego. Rwnie istnienie wzgldnych podstaw uniewanienia, wynikajcych z istnienia wczeniejszych praw krajowych, zarejestrowanych, zgoszonych lub nabytych w Polsce nie bdzie mogo by podstaw uniewanienia wsplnotowego znaku towarowego istniejcego lub zgoszonego przed 1 maja 2004 r. Z punktu widzenia podmiotw legitymujcych si prawami wycznymi, nabytymi w trybie krajowym bd midzynarodowym, oczywicie istotniejsze s postanowienia wyczajce moliwo uniewanienia ze wzgldu na istniejce podobiestwo uywanych oznacze, a wic powoania si na tzw. wzgldne podstawy uniewanienia. Nie oznacza to jednak, i wyczenie moliwoci powoania si na absolutne podstawy uniewanienia zwizane z faktem przystpienia nowego pastwa czonkowskiego pozostanie bez znaczenia dla uprawnionych z krajowych praw wycznych. Dlatego te celowe wydaje si przedstawienie skutkw prawnych wynikajcych zarwno z czciowego wyczenia absolutnych podstaw uniewanienia, jak i tych o charakterze
8 Tame. 9 Sylwia Maek, Wsplnotowy Znak Towarowy, Nasz Biznes nr 11, marzec 2005 5

wzgldnym.10 W zgoszeniu mona powoa si na tzw. starszestwo, jeeli zgaszany znak Wsplnoty jest identyczny jak zarejestrowany znak krajowy lub znak zarejestrowany na podstawie porozumie midzynarodowych i przeznaczony do oznaczania identycznych towarw lub usug; zrzeczenie si wczeniejszego prawa do znaku nie spowoduje utraty prawa starszestwa Regulaminu Wykonawczego zastrzeenie starszestwa powinno zawiera nastpujce elementy: kraj lub kraje, w ktrych zosta zarejestrowany znak krajowy; dat rejestracji znaku; numer rejestracji znaku; list towarw i usug Warunkiem uznania starszestwa jest fakt pozostawania prawa w mocy w dacie wystpienia z wnioskiem o uznanie starszestwa. Zachodnie firmy przywizuj wielk wag do ochrony swoich marek. Znaj swoje prawa i dysponuj funduszami, ktre umoliwiaj im dochodzenie tych praw przed urzdami lub sdami. Czsto wystpuj wic do urzdw patentowych o uniewanienie znakw, ktre uznaj za podobne do wasnej marki. W ten sposb dbaj, by nikt nie bogaci si ich kosztem. Wprowadzeni w bd udzcym podobiestwem odbiorcy mog przecie, zamiast ich produktu, kupi konkurencyjny. aden szanujcy si przedsibiorca nie moe pozwoli sobie na utrat klientw, prestiu marki i - co za tym idzie - strat korzyci finansowych. Dlatego, proporcjonalnie do rosncej wiadomoci przedsibiorcw, wzrasta ilo spraw dotyczcych ochrony znakw towarowych. Dla polskich przedsibiorcw - borykajcych si z najrniejszymi codziennymi problemami - wydatki, z jakimi s zwizane takie postpowania, ich czas trwania i wszystkie konsekwencje stanowi czasem prawdziw barier. Warto wic zawczasu dokona rejestracji znaku. Badania rejestracyjne umoliwi wstpn weryfikacj ewentualnych podobiestw, dziki czemu moliwe bdzie dokonanie zmian na takim etapie, ktry nie spowoduje znaczcej utraty zyskw.11 1 padziernika 2004 roku Wsplnota Europejska przystpia do Protokou do Porozumienia madryckiego o midzynarodowej rejestracji znakw, w wyniku czego doszo do poczenia systemu midzynarodowej rejestracji znakw towarowych z systemem Wsplnotowego Znaku Towarowego. W ten sposb dla zgaszajcych oraz uprawnionych z rejestracji znakw towarowych otworzyy si nowe moliwoci. Poczenie wspomnianych systemw pozwala dokonujcym zgoszenia midzynarodowego, lub uprawnionym z rejestracji midzynarodowej, korzysta z zalet systemu Wsplnotowego Znaku Towarowego, i odwrotnie, zgaszajcym Wsplnotowy Znak Towarowy, lub uprawnionym z rejestracji takiego znaku, daje moliwo ubiegania si o ochron swoich znakw w ramach systemu madryckiego. Przede wszystkim, uprawnieni z midzynarodowej rejestracji znakw towarowych mog obecnie wystpowa z wnioskami o objcie zakresem ochrony Uni Europejsk. Ponadto podmioty zainteresowane uzyskaniem ochrony, ktre dokonuj zgosze na podstawie Protokou, posiadaj moliwo wyznaczania Wsplnoty Europejskiej. Zgoszenia midzynarodowe s przesyane do
10 Krystyna Szczepanowska-Kozowska, Wsplnotowy znak towarowy po rozszerzeniu Unii Europejskiej, Przegld Prawa Handlowego Numer 5/2004. 11 Agnieszka Ziomek, Polskie, op. cit.

Biura Midzynarodowego wiatowej Organizacji Wasnoci Intelektualnej za porednictwem urzdu krajowego pastwa, ktre jest umawiajc si stron Protokou. Nastpnie s one przekazywane do Urzdu Harmonizacji Rynku Wewntrznego. Zgoszenia midzynarodowe podlegaj takiej samej procedurze jak zgoszenia Wsplnotowych Znakw Towarowych. Przystpienie Wsplnoty Europejskiej do Protokou stwarza ponadto nowe moliwoci dla uprawnionych z rejestracji Wsplnotowych Znakw Towarowych oraz podmiotw z terytorium Wsplnoty zgaszajcych te znaki. Mog oni dokonywa zgosze o midzynarodow rejestracj w Urzdzie Harmonizacji Rynku Wewntrznego w oparciu o zgoszenie lub rejestracj Wsplnotowego Znaku Towarowego. W tym przypadku istnieje moliwo uzyskania ochrony na terytorium 64 pastw bdcych stronami Protokou (stan: 25 padziernika 2004 roku).12

Bibliografia
12 12 http://www.uprp.pl 7

1.Sylwia Maek, Wsplnotowy Znak Towarowy, Nasz Biznes nr 11, marzec 2005; 2.Marcin Schulz, Znak towarowy a przedsibiorstwo, Przegld Prawa Handlowego, Numer 09/2003; 3.Krystyna Szczepanowska-Kozowska, Wsplnotowy znak towarowy po rozszerzeniu Unii Europejskiej, Przegld Prawa Handlowego Numer 5/2004; 4.Krystyna Szczepanowska-Kozowska, Wsplnotowy znak towarowy, Przegld Prawa Handlowego Numer 10/2004; 5.Agnieszka Ziomek, Polskie marki we wsplnej Europie, Advertising & You, nr 1/2004 (14); 6.Rozporzdzenie Rady (WE) Nr 40/94 z dnia 20 grudnia 1993 r. w sprawie wsplnotowego znaku towarowego - Dz. U. (WE) NR L 1l., 14.l.1994 s 1 z pn. zm.; 7.http://www.globaleconomy.pl; 8.http://www.infor.pl; 9.http://www.uprp.pl.