Micha Walioski

Kuba Wojewdzki polski Monty Python?

Tu, w grach, prasa dociera do mnie z opnieniem. Otworzyem sobotni Wyborcz z 1112 VI i oniemiaem. Caa druga kolumna (z wyjtkiem Turnaua, ktry roztropnie wybra Zielone witki) zostaa powicona sprawie niejakiego Kuby Wojewdzkiego, bo nawet rysunek Gawowskiego wietnie si z ni kojarzy. Mao tego, na stronie trzeciej W. Karpieszuk zastanawia si, Co minister kultury zrobi z Wojewdzkim. Rzecz dotyczy niepoprawnego politycznie dowcipu panw Wojewdzkiego i Figurskiego w audycji porannej w Radiu Eska Rock (25 maja) i jego reperkusji. Dwaj niesychanie kreatywni bazenkowie z ESKI mwili o Alvinie Gajadhurze, rzeczniku Gwnego Inspektoratu Transportu Drogowego, ktrego ojciec jest Hindusem. Wojewdzki z Figurskim: Moe zadzwonimy teraz do Murzyna. Krajowy rejestr Murzynw. Gajadhur, tak murzin mia si Wojewdzki. Audycj sponsoruje warszawski oddzia KuKluxKlanu. W jakiej sieci on moe mied telefon? Figurski: Ktra si z czarnym kojarzy? Wojewdzki: Buszmeni? Zadzwonili te do Briana Scotta, dziennikarza pochodzcego z Gujany. Pytali go, czy ma nos "szeroki i paski", "wargi grube wywinite", jaki ma czonek. Scott nie poczu si uraony. Natomiast Gajadhur zoy skarg do KRRiT. Rozwaa zawiadomienie do prokuratury, bo czuje si zniewaony. *cytuj za: http://wyborcza.pl/1,75248,9764397,Minister_kultury_zajmie_sie_Wojewodzkim.html] Na drugiej kolumnie sobotniej GW mamy zatem: wywiad z Wojewdzkim przeprowadzony przez M. akowsk i dwugos B. Wglarczyka (za) oraz A. Szyo przeciw. Wszystkie te wypowiedzi s nader kuriozalne. Wglarczyk broni Kuby W., kreujc go na polskiego Monty Pythona i dowodzc, e Rozpatrywanie dowcipw Wojewdzkiego i Figurskiego bez kontekstu nie ma sensu, obaj panowie w stylu Monty Pythona z rasizmem walcz, a nie wspieraj go. Jeli skaemy Kub, to powinno si zakazad w Polsce sprzeday wydanego na DVD filmu Ponce sioda oraz pokazywania Producentw przekonuje. Redaktor przyznaje, i sam pada ofiar artw Wojewdzkiego, ale tym bardziej go broni. Szyo w tekcie Kiepski art, atwy rechot opisuje szykany, z jakimi spotykao si i spotyka jej midzyetniczne maeostwo i dziecko z tego zwizku (jest w swoich wynurzeniach nader szczera) Ostatecznie opowiada si zdecydowanie przeciw, ale jednoczenie za Kub W. Oddajmy jej sprawiedliwod: tytu artykuu bardzo dobrze oddaje istot nie tylko ostatniego wybryku Wojewdzkiego. Sam Kuba W. broni si w wywiadzie dla Wyborczej, jak moe, ale niewiele moe, wic stawia na klasyczn w jego wypadku bezczelnod wasn i zakadan naiwnod bd gupot czytelnikw. Powouje si zatem na metod Woody Allena ze sztuki, w ktrej sam gra (Kuba, nie Allen) a wic metod nawiasu sztuki, licentia poetica, bo chyba o ni mu chodzi. Dbajmy o proporcje midzy znaczeniem artu, nawet kiepskiego, a stawianiem zarzutw o najwyszym stopniu haniebnoci powiada. Skdind susznie, bo o bardzo kiepskie arty tu chodzi. art traktuje Wojewdzki jako 1

odtrutk na patos, przesad, powag, ale i hipokryzj. Znowu skdind susznie, bo nie da si ukryd: jestemy narodem patetycznych ponurakw, ktrzy chyba tylko przy piwnym grillu potrafi si poweselid. W repertuarze okrelonym od czasw rozpalenia pierwszego ogniska, co ponie w lesie, i przy koniecznie niskim steniu krwi w alkoholu. Proponuje nastpnie TNNowski szomen, aby wyguglowad haso murzyn i zobaczyd te tysice rasistowskich dowcipw, z ktrych rechoc Polacy. Skorzystaem z propozycji i nie zauwayem adnej rnicy midzy poziomem owych dowcipw a poziomem dowcipu Kuby W., na korzyd tego ostatniego. Wiele do mylenia daje take kolejny argument, jaki wytacza Eskowy humorysta, argument w postaci kipicych od rasizmu stadionw. W wywiadzie udzielonym Newsweekowi (14 VI) rozwija on w odniesieniu do audycji z radia Eska Rock ca teori absurdu, by pochwalid si skromnie: Nale do wskiej grupy ludzi, ktrzy maj ogieo w gowie: pasj, chd, troch talentu, s pracowici i ktrym si udaje. No c, przypomina mi si jeden z tokszow pt. Kuba Wojewdzki, w ktrym Kuba W. mizdrzy si przez godzin przed aktork Szczepkowsk, aby swoim autorytetem uznaa jego talent aktorski, a znakomita ta dama, najkrcej mwic, olaa nie tylko Kub W., ale wszystkie dokadnie jego talenty. Ja za wydaj si rozumied intencje, jakie kieroway nie tak dawno Szczepkowsk, kiedy w przedstawieniu Lupy wypia si nag pup, lecz nie rozumiem intencji, jakie kieruj Wojewdzkim, kiedy majstruje tego rodzaju audycje. I mog sobie podarowad wszystkie programy Kuby, ale nie mog odaowad, e na pamitnym przedstawieniu mnie nie byo. Kim jest Kuba Wojewdzki? Kuba W. jest Naczelnym Celebryt III RP. Kto to jest celebryta? Odpowied na to pytanie jest trudna, bo termin ten obiecuje bardzo duo lub nic. Zapewne jest to kto, kto co celebruje. Co mianowicie celebruje? Odpowiem: celebruje zazwyczaj siebie (si? ) w kontekcie innych celebrujcych si celebrytw, co implikuje okrelon dialektyk miedzycelebryckich spid, napid i wypid oraz wywouje niebywae emocje wrd masowej widowni. Czasem ponadto zaszczyca obecnoci. Celebryta w adnym razie nie moe zaistnied na scenie w liczbie pojedynczej, bez towarzystwa innych celebrytw, nawet jeli ich serdecznie nie znosi, i nie moe funkcjonowad bez masowej widowni. Ergo: Robinson Cruzoe nie by celebryt dopty, dopki nie pojawi si u jego boku Pitaszek, ktry symbolizowa ciemn mas i dopiero Robinson nauczy go kapitalizmu. Celebrytami s (podobno, ja w to nie wierz) Gajos, Niesioowski, Janda, Michnik i (z krgw kocielnych) bp Pieronek, ojciec Rydzyk, a nawet papie celebrujcy pielgrzymki i msze. Ale celebrytami s take Kasia Cichopek, bracia bliniacy Mroczkowie, Kasia Glinka, Pudzian, bohaterowie bigbrazerw w typie Gulczasa i in. tym podobni. Kuba W. jest tym szczeglnym wyjtkiem pord polskich celebrytw, ktry np. w Kubie Wojewdzkim w TVN (zdradzi Polsat), a nawet w rubryce w szacownym tygodniku Polityka zawodowo eruje na innych celebrytach i na tym wanie zrobi oszaamiajc karier i jakby sta si osobnikiem nietykalnym. Kontekst! Kontekst! Kontekst! Wszyscy obroocy Wojewdzkiego, wcznie z dyrektorem Radia Eska Rock (nieudolne owiadczenie polemizujce z opini REM) i samym Kub w udzielanych na lewo i prawo wywiadach, domagaj si uwzgldnienia kontekstw nieszczsnych arcikw. O jakie to konteksty chodzi, panowie? Kuba W. polskim Monty Pythonem? To nieporozumienie zupene. Oryginalny Monty P. ma w Polsce od lat wcale spore grono wiernych fanw. Problem w tym, e nie da si go w aden sposb przeoyd na polski i polskie realia. Za Monty Pythonem stoi m.in. wielowiekowa bujna historia Anglii, tradycja Imperium, tradycja angielskiej monarchii, tradycja poszanowania i kultu prawa z jednej 2

strony oraz tradycja brytyjskiego humoru, zwaszcza spod znaku slapstick, jak i tradycja Hyde Parku z drugiej. To wszystko skada si na bogaty kontekst znakomitej, inteligentnej, persyflaowej, surrealistycznej burleski i klownady Anglikw, ktra najwidoczniej pomaga brytyjskim odbiorcom odreagowad cinienie brytyjskiej tradycji (zasada sui generis psychicznego wentylu bezpieczeostwa). Odpowiednikiem polskim Hyde Parku moe byd li tylko tradycja gardowania na polskich sejmikach szlacheckich, kwitnca i dzisiaj na innych ju sejmikach, z osawion zasad liberum veto wcznie. Kuba Wojewdzki, kreujc w publicznych mediach murzyoskie licencje na humor, osadza si chcc nie chcc w jake bogatej, lecz niekoniecznie miej, polskiej szlacheckiej i ludowej (sic, por. Megalomani narodow J. St. Bystronia) tradycji ksenofobicznej wrogoci wobec Obcego i Innego. Pomijam kwestie smaku, a te s zazwyczaj domen nie tylko estetyki, lecz czsto i etyki, o czym zreszt najmdrzej pisa Herbert. Nie jest te Wojewdzki polskim Woody Allenem, a pewnie bardzo chciaby bo wyranie to sugeruje aby tak go odbierano. Allena rwnie trudno przeoyd na polski. Allen bez otoczki w postaci nowojorskiej bohemy, wysadzony z tradycji emigranckiej nowojorskiej inteligencji ydowskiej, nie byby Woody Allenem. Przede wszystkim jednak W. Allen od lat zadziwia wyjtkow kreatywnoci w dziedzinie komedii i humoru (waciwie mwid by tu naleao o odrbnym gatunku filmowym nazw go komedia Allenowsk) i nieprzebranym bogactwem pozornie tylko monotonnego repertuaru. Autor Mioci i mierci, Zeliga i Tajemnicy morderstwa na Manhattanie, podobnie jak Pythoni, jest produktem pewnej bogatej tradycji, innej ni Anglicy rzecz jasna. Za Wojewdzkim stoi co najwyej tradycja kulturowego mish mashu, psudointeligentnego dyletanctwa, charakteryzujca najwaniejsze polskie media, z telewizj na czele. Repertuar trikw i gestw (take tych werbalnych) Kuby W. jest mocno, ale to mocno ograniczony, co doskonale pokazuje jego program w TVN: ciagnij biustonosz, Poka majtki!, Co masz pod bluzk, poka?, Czy robie to z ni?, Jak dugiego masz, Czy jeste bi?, Umwimy si?, Czy chiaabys ze mn?, Przejdmy na ty! itp. Do tego gestykulacja a la pijany pajac. (Niech i mi bdzie wolno skorzystad z prawa do karykatury.) Ten ubogi repertuar r o z c i g a skandalista Kuba Wojewdzki na wszystkie swoje, take jurorskie, wystpy. Czasem urozmaic go litry potu rozlewajcego si w obecnoci piknej i inteligentnej kobiety, piosenkarki spod Kubowych pach na Kubowego tiszerta. Stary mistrz Freud pewnie by chtnie pooy Kub W. na swojej kozetce, oczywicie za sowit opat, a ceni si niezwykle wysoko (za korony pobierane za jeden seans mona byo w Wiedniu dobrze jed, pid i bawid si przez miesic). Woody Allen, ktry nie potrzebuje psychoanalityka, jest bowiem mistrzem autopsychoanalizy, uwzgldniwszy wszelkie proporcje, jest cigle twrc niszowym, oferuje sztuk dla wybraocw. Wojewdzki jest wybraocem z aski tumu i oferuje swj gwny program milionom widzw, pytanie jednak, czy te miliony s w stanie odczytywad niuanse persyflay, ktrych zreszt w Kubie Wojewdzkim nie ma. Nie sdz. Tumy czekaj na poka cycki, czy z nim ju to robia, jak to jest u lesbijek?. Wojewdzki zalicza i kolekcjonuje polskich celebrytw, tak jak niektrzy zaliczaj panienki, celebryci za garn si na og do Wojewdzkiego, chod wiedz, e bd tylko kwiatuszkiem na kouchu Kuby W., niezbdnym dodatkiem sucym poal si boe technikom manipulacji wypracowanym przez tego subtelnego humoryst. Dlaczego si garn? Bo gwnym zadaniem 3

yciowym przecitnego celebryty jest publiczne nieustanne pokazywanie si, a dewiz yciow: niech pisz, mwi o mnie le, byleby pisali, mwili. Zdarzaj si w Kubie Wojewdzkim gocie nietypowi, nader inteligentni, nieczuli na uroki Kubowych gestw i feromonw, bezczelnie psuj gwnemu bohaterowi program, obnaaj mielizny umysowe widowiska i ciszej lub goniej naigrawaj si z Wojewdzkiego, jak Gajos, Zborowski, Szczepkowska, Kukulska i paru innych. Zdaj sobie doskonale spraw z faktu, e program ten jest z zaoenia programem kontrowersyjnym i skandalizujcym, taka jest jego wulgarno-seksualna, z domieszk Kubowych sympatii politycznych, konwencja, ale jak na czowieka, ktry sam siebie zaliczy do elitarnej grupy ludzi nadzwyczaj twrczych i inteligentnych (Nale do wskiej grupy ludzi, ktrzy), jest to konwencja ubouchna, paska jak tasiemiec, jednowymiarowa. Nie da si wic porwnywad Kuby w z Pythonem czy Allenem, jeli ju, to z pewnym szomenem z programu Kocham ci, Polsko lub z polskimi wspczesnymi kabareciarzami, a jaki dzisiejszy polski kabaret poziom reprezentuje, widzi kady, z wyjtkiem ludzi zawiadujcych telewizyjna dwjk. Kuba Wojewdzki jako mistrz persyflau? Kolejne nieporozumienie. Persyfla to wysza szkoa literackiej jazdy. Zaczn od anegdoty, ktr wygenerowaem (tfu! to nader modne swko i mnie zaczyna obapiad!) z dosyd bogatej praktyki: 95% licealistw po przeczytaniu im satyry Do krla niejakiego biskupa Krasickiego, nic z tego tekstu nie rozumie. Gorzej, bo intencji satyryka nie jest w stanie odczytad poprawnie spory odsetek nauczycieli. Z tyche powodw lekcje przeznaczone na interpretacj TransAtlantyku Gomrowicza odbbniaj pokazem video lub referatami uczniowskimi, a w miejsce interpretacji Ferdydurke nakazuj uczniom odegrad na akademii szkolnej stale ten sam fragment, czyli lekcj Sowackiego. Jeszcze gorzej sprawa si ma w dziedzinie szkolnej sztuki interpretacji i odbioru licznych i znakomitych persyflay w poezji polskiej po roku 1956. Skd maj si zatem rekrutowad inteligentni odbiorcy rzekomych Kubowych persyflay? Z Ksiyca? Z Marsa? Obawiam si jednak, e uciekajc si w obronie przed haniebnymi atakami ludzi zasmuconych poziomem rasistowskich dowcipw serwowanych w Esce do argumentu persyflaowego, przedstawiajc si jako twrca korzystajcy z prawa do konwencji persyflaowej, Wojewdzki pogra si, dowodzc, e w przeciwieostwie do Pythonw i Woody Allena nie bardzo wie, czym jest persyfla. Owszem, persyfla jest w pewnym sensie sztuk i prb wpuszczania (odbiorcw) w maliny. Jest jednak przy tym ponadto jednym z najbardziej skomplikowanych i wymagajcej od twrcy nadzwyczajnej subtelnoci i inteligencji rodzajw stylizacji jzykowej, bo wymaga wprzgnicia w gr midzy nadawc i odbiorc elementw pastiszu, parodii, groteski, karykatury, czasem palinodii i szeregu innych zabiegw jzykowych. To nie wszystko! Persyfla nie mgby byd persyflaem, gdyby jego przebieg nie wyznaczay take pewne cienkie wzy i linie stylistyczne, ktre w mzgu inteligentnego odbiorcy zapalaj czerwone wiateko, uwiadamiaj mu, e autor prbuje zakpid sobie z niego i zwracaj uwag tego odbiorcy na waciwe intencje nadawcy tekstu. Odkrycie tych intencji jest rwnoznaczne z przeyciem intelektualnego orgazmu, warto zatem byo wysilad mzgownic. Pytam wic: gdzie w dowcipasach Wojewdzkiego i Figurskiego owa subtelnod stylistyczna, gra konwencjami, te cienkie czerwone linie? W murzinie? W czonku murzina? To wszystko znamy z potocznych polsko-polskich pogwarek i popularnych dowcipw. W sieci buszmeoskiej w Polsce? To si moe w dobie globalizacji zdarzyd, a przecitny odbiorca jest w stanie w to uwierzyd, tak jak uwierzy w oddzia warszawski KuKluxKlanu, albowiem rasizm w tym kraju jest w pewnych krgach bardzo popularny. Aby persyflaowa gra midzy nadawca i odbiorc 4

przeksztacia si w przednia intelektualna zabaw, potrzebne jest spenienie dwch najbardziej podstawowych, sprzonych ze sob warunkw: autor musi byd inteligentny oraz odbiorca jego dziea inteligentny byd musi. Takiej gry nie znajdziemy w adnych publicznych kreacjach Kuby Wojewdzkiego, ani w tokszole TVNowskim, ani w durnotach produkowanych do spki z Figurskim (pasuj do siebie jak dwa cherubinki) ani w innych jurorskich wygibasach. Jeli si myl, to postawmy znak rwnoci miedzy durnotami wspczesnych kabareciarzy z TVP2 a sztuk Charlie Chaplina, albo zacznijmy dowodzid, e Wojewdzki jest utalentowany niemniej ni Sowacki (inny mistrz persyflau), Krasicki, Gomrowicz lub Szymborska i Miosz Po lekcj niezego persyflau mgby si udad Kuba W. niedaleko, do kolegi Szymona Majewskiego, ktry zna si na pewnych niuansach stylistycznojzykowych i dlatego ma mniejsz widowni. Ideologia, ktr dorabia Wojewdzki do swoich komedianckich poczynao, kojarzy si ze strzelaniem z armaty do komara lub dowcipasami typu: Jak mona zdjd murzyna z drzewa?; nieprzypadkowo uyem wyej sowa bezczelnod. Powiada on w wywiadzie dla Newsweeka: Nasza audycja ma charakter bardziej absurdalnego suchowiska ni dziennikarskiej publicystyki. Sprawy, idee, ludzi, wydarzenia sprowadzamy do absurdu. Stosujemy zabiegi charakterystyczne dla teatru absurdu. Na przykad odwracamy tradycyjne role przypisane tragizmowi i komizmowi. Ton tragiczny staje si nonikiem przekazu komicznego, a komiczny przekazu tragicznego. W ten sposb wywlekamy na wierzch polskie wady przypudrowane poprawnoci polityczn. Jeli odnied te sowa do poetyki dowcipw panw W. i F. o Alvinie Gajadhurze i Brianie Scotcie, to musimy si zgodzid, e do teatru absurdu Ionesco, Becketta, Witkacego, Rewicza i Mroka audycji z Eski jeszcze obu panom dosyd daleko. Take do modziutkiego Jarryego, chod rzecz dotyczy Polakw. Co za si tyczy kwestii poprawnoci politycznej, to aby j poprzez humor i dowcip krytykowad, spoeczeostwo polskie, od politykw i celebrytw poczynajc, musiaoby najpierw takie solidne zasady poprawnociowe wypracowad i zaakceptowad. Do Brytyjczykw, i nie tylko do nich, take i pod tym wzgldem nam daleko. Masowa widownia programu Kuby W. w TVN raczej nie zawraca sobie gowy jak poprawnoci polityczn. Kwintesencj poczynao szomena i ich metafor zdaje si byd pytanie murzina o to, jaki ma czonek. Freud pewnie dowidby natychmiast, e pytania tego typu zadaj zwaszcza ci, ktrzy maj kopoty z wasnym czonkiem, spowodowane jak traum z dzieciostwa lub okresu dojrzewania. Ju zatem nie komiczny, ale tragiczny jest poziom wyjanieo i tumaczeo Wojewdzkiego po kolejnym skandalicznym incydencie. Bo z czego tu si miad? Tymczasem red. Wglarczyk, bronic Kuby W., odsya nas kontekstualnie do innego udanego dowcipu tego pana Przepraszam, panw. Kuba Wojewdzki uwaany jest w pewnych krgach za arcyinteligentnego faceta, wygrywa rankingi i plebiscyty, staje si wzorem (i bohaterem) dla modziey. Tak si pechowo zoyo, e kolejny skandal z udziaem panw W. i F. w Esce przypad na ten moment, w ktrym Kuba W. wraz z Krzysztofem Matern (jake dobrana to para!) nominowali zostali przez ministra kultury do rangi najwikszych specw od polskiej kultury i przygotowuj wielki koncert Tu Warszawa na inauguracj polskiego przewodnictwa w UE. W zwizku z tym Kuba W. zauwaa, jak zwykle z wrodzon sobie skromnoci: To minister kultury zwrci si do mnie z propozycj zorganizowania koncertu. Chcia. To spenimy jego sny. Moe wiedzia, e jestem zmczony histori tego kraju, tym, e kiedy pada haso my, nard, trzeba stawad na bacznod, a sowo patriotyzm ma militarno-cierpitniczo-cmentarne konotacje. I obiecuje wielk narodow balang (Newsweek, j.w.). 5

Wyraam nadziej, e obaj panowie szomeni, Wojewdzki i Materna, bd w stanie pokazad, bez uciekania si do niewybrednych artw, e wspczesna kultura polska w coraz wikszym stopniu wieloetnicznoci stoi. Moje obawy wynikaj z faktu, e sam Wojewdzki tak si zakocha w swojej rzekomo nadzwyczajnej inteligencji i wasnych zdolnociach, e nie zauwaa, i coraz czciej zdarza mu si tu i wdzie zachowywad nader nieinteligentnie, e brakuje mu klasy i chyba zdolnoci. Do Materny nic nie mam. Dla jasnoci: nie nazywam i pki co nie nazw Kuby W. rasist, bo nie mam powodu i dowodw. Zwrc jednak uwag, e z perspektywy socjo-psychologicznych teorii uprzedzeo i stereotypw sprawa okrelenia kogo jako rasist czy nierasist, wcale nie jest prosta. Przyjmijmy tedy, e nierasista Kuba W. pracowicie kreuje z wielk pasj, niezwyczajnym talentem rasistowskie tak! dowcipy, co jednakowo jest przecie rzecz nagann, by uyd eufemizmu. Przyjmijmy te, e sposb, w jaki je tworzy (owa Kubowa licentia poetica, nawias sztuki) upodabnia go niestety do twrcw spod znaku stadionowych rasistw i dowcipw o murzynach w Internecie. Nie odmawiam mu miana t w r c y, ale Kuba W. musi si zgodzid, e rne formy ekspresji i zachowao kibolskich i kibicowskich to te rodzaj t w r c z o c i, z czym zgodzi si kady antropolog wspczesnoci (jako pierwszy pisa zreszt o tym w cyklu wietnych felietonw w poznaoskim Nurcie, jeszcze w latach 70. ub. wieku, poeta St. Baraoczak). Ostro na ostatni wybryk panw W. i F. zareagowaa Rada Etyki Mediw. Sprawa trafia te, z powdztwa cywilnego, do prokuratury. Nie ycz im kary wizienia, opowiadam si za jak najwiksz wolnoci sowa, ale najwiksza nawet wolnod sowa ma swoje granice i staje si anarchi, gdy nie towarzyszy jej odpowiedzialnod, czyli wiadomod, e moja wolnod nie moe kolidowad z wolnoci drugiego czowieka. Bez wzgldu na kolor skry. Dlatego tak dziwi mnie argumenty w obronie Kuby W. po spowodowanym przez niego i spk oczywistym skandalu o wydwiku rasistowskim i ksenofobicznym. A mgby ich bohater po prostu powiedzied: palnem gupstwo, przepraszam Pana, Panie Alvinie Gajadhur, przepraszam suchaczy. Kuba Wojewdzki jest zmczony histori Polski, ja jestem ju zmczony Kub Wojewdzkim, zmczony tak bardzo, i boj si, e gdy otworz wasn lodwk, wyskoczy z niej Kuba Wojewdzki, koocz wic, oczekujc obiecanej narodowej balangi. Micha Walioski Gry Stoowe, 20 VI 2011