Soma? Soma soma!

Od strony technicznej moemy wyrni dwie podstawowe grupy rozwiza: takie gdzie kostki somy maj w cianie funkcj non (Nebraska style) oraz takie gdzie su tylko jako wypenienie. Pierwsza technika budzi najwicej emocji. Umoliwia bowiem znaczn oszczdno drewna. Jednoczenie koncepcja, e soma moe stanowi konstrukcj budynku, wywouje czsto pobaliwe umiechy niedowierzania. Niedowiarkom zamykaj usta nie tylko wyniki testw laboratoryjnych, ale przede wszystkim realizacje, takie jak obiekty projektowane w Szwajcarii przez Wernera Schmidta, osigajce wysoko trzech kondygnacji i nie odbiegajce poziomem architektonicznym od szwajcarskich standardw. Innym, wydawaoby si niemoliwym, ale zrealizowanym pomysem jest kopua zbudowana z kostek somy w okolicach Bratysawy na podstawie projektu profesora Gernota Minke, jednego z najwikszych autorytetw w dziedzinie budownictwa naturalnego. Pod wzgldem estetyki rysuje si podzia na dwa kierunki. Pierwszy jest przeznaczony dla klientw szukajcych nowej wraliwoci i wybierajcych naturalne materiay, obe formy czy organicznie ksztatowane ciany jako manifest idei ycia w zgodzie z natur. Za przykad takiej estetyki, czy moe nawet filozofii budowania, mog posuy realizacje Pauliny Wojciechowskiej lub brytyjskiej grupy Amazonails. Druga droga wynika niewielkiego domu w Przeomce na Suwalszczynie. Paulina Wojciechowska wraz z kierowan przez siebie fundacj Earth Hands & Houses (EHAH) nie tylko udowodnia, e ze somy mona i u nas budowa, ale te zarazia tym pomysem sporo osb. O chatce pisano zarwno w prasie branowej, jak i codziennej czy kolorowej. Podczas warsztatw prowadzonych w Przeomce tajniki budowania ze somy i gliny poznawali ludzie, ktrzy dzi nierzadko zajmuj si profesjonalnie budownictwem naturalnym. Poniewa jeden dom ze somy jako ciekawostka dla prasy zupenie wystarczy, mona by przypuszcza, e przez ostatnie dziesi lat nic wicej si nie zdarzyo. Nic bardziej mylnego! Poczyniona przed powstaniem tego tekstu prba policzenia istniejcych obiektw i trwajcych budw przyniosa zaskakujc informacj, e jest ich ju cznie co najmniej dwadziecia pi. Wrd realizacji zdecydowana wikszo wykorzystuje kostki somy jako wypenienie szkieletu drewnianego. Prawdziwy wysyp somianego budownictwa nastpi w cigu ostatnich piciu lat i by moliwy dziki rosncej grupie pasjonatw. Jako pierwsi w caorocznym domu ze somy zamieszkali Maciej Krlak i Agnieszka Buba w miejscowoci Lubla. Wymagao to zapewne olbrzymiej determinacji, bo w tym przypadku to inwestorzy, a nie wykonawcy posiadali wiedz na temat budowania ze somy. Pionierzy, czyli fundacja EHAH, zbudowali

Atelier Werner Schmidt / www.atelierwernerschmidt.ch

Atelier Werner Schmidt / www.atelierwernerschmidt.ch

dom rodziny Braun, Disentis, Szwajcaria, proj.: Atelier Werner Schmidt do wznoszenia cian uyto tu wyjtkowo duych kostek somy, nazywanych jumbo bales

Pracownia Architektury i Designu LORENS

CO_HOUSE (country house), proj.: Pracownia Architektury i Designu LORENS

Jak rozmawia o architekturze ze somy? Oto instrukcja: najpierw z wyrozumiaoci wysuchaj historyjki o trzech winkach (moemy si zaoy, e j usyszysz). Nastpnie uprzejmie podzikuj i zauwa, e warto by ju dorosn i przesta wierzy w bajki. Po krtkiej chwili wystarczy, e przytoczysz fakty i przykady. Mw prawd i tylko prawd, a zobaczysz, e w atmosferze rozmowy niechybnie co si zmieni. Rzeczywisto czsto ciekawsza jest od bajek.
nie tak dawno w Nebrasce
Opowie o somianym zapale do architektury naturalnej najatwiej jest snu od pocztku. A byo to wcale nie a tak dawno, jak wielu sdzi. Okoo poowy XIX wieku na polach uprawnych w USA po raz pierwszy zamiast snopkw pojawiy si charakterystyczne prostopadociany efekt dziaania pras do kostkowania somy. Na pomys wznoszenia z nich cian domostw wpadli zaradni osadnicy z Nebraski, miejsca pozbawionego normalnych surowcw budowlanych. Tak narodzia si technika budowy ze somy, zwana z angielska strawbale. Domy ze somy okazay si tanie, atwe w budowie, wietnie izolowane,
budowa domu w Gajwce, proj.: Karolina Szkapiak

dlaczego wanie soma?

Przed bran budowlan stoj dzi wyzwania zwizane z efektem cieplarnianym i kurczeniem si zasobw naturalnych.
wyrwnywanie (strzyenie) ciany z kostek somy, warsztaty European Strawbale Gathering 2010
fot.: Pawe Sroczyski

Pracownia Architektury i Designu LORENS

a ponadto zaskakujco trwae niektre istniej do dzi. Pomimo tego nowatorska technologia zostaa w pierwszych dekadach XX wieku wyparta przez standardowe rozwizania. Wielki powrt kostek somy na place budowy rozpocz si w latach 70. na fali posthipisowskiego pragnienia powrotu do natury i rosncej wiadomoci ekologicznej. Od tamtego czasu strawbale w szybkim tempie zyskuje zwolennikw na caym wiecie. Warto jednak pamita, e ta technika to najmodsze, ale nie jedyne dziecko w rodzinie naturalnych technik budowlanych. Krycie dachw strzech to oczywiste skojarzenie. Maria gliny i somy znany jest od wiekw. Niezalenie czy mwimy o niewypalanych bloczkach (adobe), glinie lekkiej (niemiecki leichtlehm), cianach szachulcowych, lepieniu budynkw w brytyjskiej tradycji cob, czy nawet o tynkach glinianych we wszystkich tych przypadkach soma zwykle dodawana jest do gliny, suc jako zbrojenie i ocieplenie. Takie zastosowanie materiaw ma u nas dug tradycj, a dzi nadal jest obecne dziki dziaaniom takich osb jak architekci Danuta i Maciej Hya, Wojciech Brzeski czy Teresa Kelm-Krauze.

Zadania nierozwizywalne dla budownictwa ery tanich paliw kopalnych (ktra wanie si koczy). Nawet najdoskonalsze wspczenie stosowane systemy high-tech maj bowiem zasadnicze wady powstaj z nieodnawialnych zasobw, a jako hybrydy rnych materiaw nie nadaj si do powtrnego przetworzenia i kosztuj majtek. Proste, inspirowane natur i czerpice z przeszoci rozwizania, czyli low-tech, okazuj si czsto skuteczniejszym rodkiem do osignicia tak ambitnych celw jak: standardy domu pasywnego, zerowy lad wglowy, a zwaszcza projektowanie w myl idei cradle to cradle (czyli takie, gdzie surowce tak jak w naturze kr w zamknitych cyklach, zamiast trafia na mietnik).

Wreszcie koronny argument: soma w poczeniu z grubym tynkiem glinianym lub wapiennym tworzy wietnie izolujc termicznie, a jednoczenie oddychajc przegrod (wspczynnik U rzdu 0,12W/m2), ktra, o dziwo, wbrew intuicji jest te do odporna na ogie. A to wszystko waciwie za darmo, bo koszt zakupu somy i gliny jest znikomy. Dodatkowo, prostota budowy z kostek somy umoliwia prac niewykwalifikowanych robotnikw, czy te samych inwestorw.

na rozstajach drg
Myli si ten, kto sdzi, e architektura somiana to jaka jedna konkretna technika. Przemys betonowy, kwitncy od stu lat ku uciesze najbogatszej i najbardziej trujcej rodowisko brany budowlanej,

studium materiau projektu CO_HOUSE

Soma, czyli suche odygi zb pozbawione ziarna i lici, jako materia budowlany z zadziwiajc atwoci rozwizuje cay szereg problemw. Jest rokrocznie odnawialna, a do tego powszechnie dostpna, co ogranicza konieczno transportu. Jako e podczas wzrostu roliny pochaniaj dwutlenek wgla, a samo kostkowanie nie wymaga duych nakadw energii, stworzenie domu z kostek somianych moe charakteryzowa si nie tyle zerowym, co nawet ujemnym ladem wglowym. Po ewentualnej rozbirce som mona najzwyczajniej skompostowa.

dorobi si grubych tomw opisujcych rnorodne techniki i zastosowania. Podobna wiedza na temat budowania z uyciem somy czy gliny jest mniej dostpna. Brak promocji nie jest przypadkiem to materiay tak tanie i dostpne, e trudno na nich zarobi. Pomimo braku wsparcia ze strony przemysu, budownictwo ze somy rozwija si prnie. Na odbywajcych si co dwa lata spotkaniach pt. European Strawbale Gathering mona pozna kilkanacie, jeli nie kilkadziesit metod wykorzystania samej tylko kostki somianej.

z pragmatycznego docenienia somy jako materiau izolacyjnego i zakada poszukiwanie rozwiza, ktre mona by zastosowa w budownictwie masowym, unormowanym, a nawet prefabrykowanym. W tym przypadku estetyka jest zwykle zgodna z oglnie obowizujcymi trendami, a co za tym idzie, moe przekona znacznie szersze rzesze inwestorw i projektantw.

Polacy nie gsi, swoj som maj

Krtka (trwajca na razie dekad) historia strawbale w Polsce rozpocza si od

kolejne dwa domy z kostki somianej i kilka mniejszych obiektw w technice superadobe (ziemia ubijana w workach), rokrocznie prowadzc te warsztaty edukacyjne. W ich lady posza kolejna organizacja promujca budownictwo strawbale: Stowarzyszenie Biobudownictwa. Jego prezes, Janusz widerski, wraz ze swoj brygad biobudownictwa prowadzi ju budowy szeciu somianych domw (niestety, nie unikn przy tym pewnych bdw). Oryginalnym wkadem widerskiego w rozwj naturalnego budownictwa jest poczenie wypenienia

z kostek somy z ekonomiczn konstrukcj z erdzi drewnianych. Zkolei niezwykle rozpoznawalny, bo omioktny w rzucie dom wasny wznis w Badowie (okolice Warszawy) Ryszard Biliski na podstawie projektu Barbary Wojtkowskiej-Guicherit. Szybka wymiana informacji na temat budownictwa naturalnego jest moliwa gwnie dziki stronom internetowym, takim jak: www.biobudownictwo.org, www.strawbale.pl i www.cohabitat.net. Zaoyciel tej ostatniej, Pawe Sroczyski, skutecznie promuje nowoczesne i caociowe podejcie do budownictwa strawbale, dc do skoordynowania dziaa teoretykw i praktykw z rnych dziedzin w ramach formujcej si Pracowni Architektury Bioklimatycznej Cohabitat. Czy moliwe jest wejcie budownictwa ze somy do gwnego nurtu architektury? Pierwszy krok w tym kierunku poczyni Jacek Gaska, tworzc projekt typowy (wyposaony nawet w obowizkowy ganek z kolumnami), ktry znalaz ju kilku nabywcw. Gaska jest te autorem projektu pierwszego wikszego obiektu strawbale w Polsce orodka szkoleniowo -w ypocz ynkowego, budowanego aktualnie w gminie Joniec. Wrd polskich realizacji szczeglne miejsce zajmuje rwnie dom letniskowy projektu Karoliny Szkapiak w miejscowoci Gajwka. Wykonawca, pasjonat naturalnego budownictwa Moritz Reichert, przygotowa w warsztacie precyzyjne moduy cienne z drewna, kostki somianej i gliny, ktre po dowiezieniu na miejsce zmontowano w rekordowym czasie jednego dnia.

radykalnie zrywa z niepodwaaln zasad, e som trzeba tynkowa i osania szerokim okapem, jednoczenie oferujc prostot jej montau i eksponujc wizualne walory. CO_HOUSE (country house) autorstwa Pracowni Architektury i Designu LORENS znalaz si w tym roku w prestiowym gronie czterdziestu dwch projektw wybranych przez szwedzkie Virserum Art Museum do prezentacji wramach wystawy pt. Architecture of Necessity (Architektura niezbdna).

czekanie na wielkie spotkanie

Obecnie strawbale w Polsce rozwija si dynamicznie i szybko profesjonalizuje, podobnie jak inne techniki naturalnego budownictwa, korzystajc z rosncego zainteresowania ekologi. Jest ju na rynku kilka firm, ktre maj za sob pierwsze dowiadczenia w budowaniu ze somy. Dla dalszego rozwoju konieczne jest jednak skonsolidowanie si rodowiska, a przede wszystkim zapewnienie wsppracy midzy projektantami, wykonawcami oraz instytucjami badawczymi. By moe, nadesza pora na oglnopolskie spotkanie? W obliczu braku literatury na ten temat w jzyku polskim, dzielenie si dowiadczeniami ma tu szczeglne znaczenie. Promocja i odrzucenie metki produktu niszowego wydaje si dzi nieodzowne. Pierwszym powanym krokiem na tej drodze jest wpisanie budownictwa naturalnego (dziki zaangaowaniu Elbiety Hibner zZarzdu Wojewdztwa dzkiego iedukacyjnym dziaaniom Pawa Sroczyskiego) na list priorytetowych kierunkw rozwoju wdzkiem. *** Zamiast zajmowa si argumentami rodem z bajki o trzech winkach, zauwamy regu: jeli soma wychodzi czowiekowi z butw w sposb dosowny, to zwykle jest to swj czowiek, ktry o budownictwie naturalnym wie sporo. Jeli wsposb metaforyczny, to pomimy t kwesti milczeniem. Marcin Mateusz KOAKOWSKI Maciej JAGIELAK

polska soma eksportowa

Dotychczas mielimy w Polsce gwnie do czynienia z adaptacj technik strawbale do lokalnych warunkw. Projektanci Anna i Marek Lorens odwayli si jednak wyj poza bezpieczny obszar wiedzy znanej z anglojzycznych podrcznikw budowania ze somy. Zaproponowany przez nich system domw z impregnowanych paneli somianych

22

fot.: Karolina Szkapiak

P R E Z E N T A C J E

Architektura & Biznes112010

Architektura & Biznes112010

P R E Z E N T A C J E

23