You are on page 1of 36

ZRZESZENIE STUDENTW POLSKICH

STUDENCKIE KOO PRZEWODNIKW BESKIDZKICH W WARSZAWIE

BESKID NISKI

1966

Spis treci Dziewi lat SKPB Beskid Niski: Geografia Przyroda Rys . . . historyczny 5 11 14 17 18 28 3

Kilka sw o emkach Ciekawsze miejscowoci Pogrze Cikowickie Spis opisanych miejscowoci:

Bartne, Barwinek, Besko, Biecz, Bbrka, Cergowa, Dukla, Folusz, Gorlice, Grybw, Gojsce, Hyrowa, Iwonicz, Jaso, Jaliska, Kty, Kobylany, Komacza, Krempna, Krosno, Libusza, Lubatowa, osie, Osiek, Ropa, Rymanw, Rzeped, Skowa, Szymbark, Tylawa, Tylicz, Ucie Gorlickie, Wapienne, Wietrzno, Wysowa, migrd Nowy, migrd Stary.

Druk RSW Prasa, Sm. 2000. Zam. 1202. M-16.

DZIEWI LAT STUDENCKIEGO KOA PRZEWODNIKW BESKIDZKICH


Na pocztku roku 1955 zrodzia si koncepcja umoliwienia turystom studentom poznania Bieszczadw Zachodnich, po wojnie prawie nieznanych i zapomnianych, opustoszaych i zdziczaych po krwawych walkach z UPA. Po wstpnym rekonesansie w maju 1955 roku, w okresie wakacji wyruszaj na szlaki beskidzkie dwa pierwsze turnusy ZSP, zabierajce z Zagrza zapas ywnoci, poniewa na trasie mona byo liczy jedynie na zaopatrzenie w pieczywo. W roku 1956 nastpuje podzia terenw turystycznych Polski midzy poszczeglne rodowiska akademickie. rodowisku warszawskiemu przypada w udziale organizacja wczasw i obozw wdrownych na Pojezierzu Mazurskim, w Grach witokrzyskich, Beskidzie Niskim i w Bieszczadach. W lecie tego samego roku zostaj zorganizowane turnusy bieszczadzkie w liczbie 10 oraz 2 w Beskidzie Niskim. Baz turystyczn jest prywatny dom i stodoa odnajta na czas akcji od gospodarza w Zagrzu. Podobnie przedstawia si akcja letnia w roku nastpnym, z tym, e tworzy si w tym okresie prywatny klub turystyczny Klub Lewej Nogawki" oraz grono Wielkiego Bractwa", skadajce si z przewodnikw, ktrzy prowadzili obozy bieszczadzkie. Na jesieni z obu tych grup tworzy si Koo Przewodnikw Studenckich Obozw Wdrownych przy RO ZSP w Warszawie. Jego czonkowie obsuguj j u akcj letni 1958 roku. Zorganizowano wtedy 12 turnusw bieszczadzkich i 2 turnusy obejmujce Bieszczady i Beskid Niski. Jest to ostatni rok, w ktrym od uczestnikw obozw bieszczadzkich wymaga si sprawdzonych kwalifikacji turystycznych (kandydaci na uczestnikw musieli odby dwie wycieczki kwalifikacyjne). W czasie nastpnych wakacji zostaj po raz pierwszy zorganizowane w Bieszczadach obozy campingowe oraz obozy wdrowne, robotniczo-studenckie, poczone z prac spoeczn. W sumie na trasy wyruszaj tego roku 52 turnusy. Baza gwna mieci si w Zagrzu pod namiotami, a campingowe obozy zorganizowano w Przysupiu, Wetlinie i Ustrzykach Grnych. Turnusy po raz pierwszy zamiast w paatki, wyposaone zostan w namioty dwuosobowe. Koo rozwija si, organizujc, imprezy o zasigu oglnopolskim: w padzierniku zorganizowany zostaje I Studencki Rajd po Roztoczu Lubelskim, w maju 1960 odbywa si po raz pierwszy Rajd Bieszczadzki, a listopadzie 1960 roku zainaugurowano Jesienny Zaz Kampinoski, majcy odtd stanowi tradycyjne zakoczenie letniego sezonu turystycznego w rodowisku warszawskim.
3

Tradycja Rajdu Bieszczadzkiego i Zazu Kampinoskiego kontynuowana jest w latach nastpnych. Poza tym, Koo bierze udzia w organizacji Oglnopolskiego Rajdu szlakiem Gwardii Ludowej z zakoczeniem w Tomaszowie Mazowieckim. Rajd Bieszczadzki odbywa si w 1962 roku ju po raz trzeci, z tym, e przeniesiony zostaje na jesie i odtd odbywa si co roku w padzierniku. Nastpny sezon turystyczny otwiera Zaz Wiosenny w Puszczy Biaowieskiej. A potem jak co roku Akcja Letnia, Rajd Bieszczadzki i IV Zaz Kampinoski, ktry otrzymuje imi tragicznie zmarego w tym roku czonka Koa, zasuonego dziaacza na polu turystyki modzieowej i studenckiej Andrzeja Harskiego. W grudniu na walnym zebraniu Koa Przewodnikw Studenckich Obozw Wdrownych przy RO ZSP i OM PTTK nazwa Koa zmieniona zostaje na Studenckie Koo Przewodnikw Beskidzkich. Rok 1964 charakteryzuje si nasileniem imprez turystycznych. W kwietniu odbywa si Zaz w Puszczy Biaej, w maju Zaz na Kurpiach. Po akcji letniej Koo, zaproszone przez Okrg PTTK w Rzeszowie organizuje i prowadzi 10-dniow tras biwakow na XI Rajdzie Przyjani w Bieszczadach. Potem odbywa si V Jubileuszowy Rajd Bieszczadzki, a sezon letni koczy tradycyjnie Zaz Kampinoski. W maju 1965 roku odbywa si po raz pierwszy Rajd w Beskidzie Niskim organizowany przy wspudziale wadz terenowych. W zwizku z nim ukaza si opracowany przez czonkw Koa Informator BESKID NISKI. Rajd ten staje si trzeci oglnopolsk imprez organizowan tradycyjnie przez Studenckie Koo Przewodnikw Beskidzkich przy RO ZSP i OM PTTK w Warszawie.

G E O G R A F I A

Beskid Niski tworzy wyrane obnienie w uku Karpat cigncym si od Dunaju pod Bratysaw po elazn Bram w Rumunii i jest ogniwem czcym Beskid Zachodni z Beskidem Wschodnim. Od Beskidu Sdeckiego oddziela go Przecz Tylicka i dolina Kamienicy, a granica z Bieszczadami, nalecymi do Beskidw Wschodnich, przebiega od Przeczy upkowskiej poprzez obnienie Woli Michowej do Cisnej, a dalej wzdu Solinki do Sanu. Od pnocy Beskid Niski graniczy z Doami Jasielsko-Sanockimi, ktre oddzielaj go od Pogrza Dynowskiego i Cikowickiego. Z turystycznego punktu widzenia Beskid Niski mona podzieli na nastpujce grupy: BESKID GRYBOWSKI midzy Kamienic a Bia Dunajcow z gwnymi szczytami: Rosochatk (753 m), Jaworzem (882 m), Sapalsk Gr (828 m), Czerszl (871 m) i Uboczem (832 m);

Beskid Niski. Widok z ysiej Gry nad Gorlicami

BESKID GORLICKI sigajcy po szos Gorlice-Konieczna z gwnymi kulminacjami: Lackow (1001 m), Ostrym Wierchem (938 m), Such Homol (707 m), Chemem (779 m), Bordiw Wierchem (755 m), Rotund (776 m), Magur Maastowsk (814 m), Kozim ebrem (854 m).
5

Panorama Lackowej, widok z Czertea (szlak zielony Krynica-Wysowa

Widok z schroniska na Magurze Maastowskiej

GRUPA MAGURY WTKOWSKIEJ po dolin Wisoki, ze szczytami: Magur Wtkowsk (847 m), Kornutami (837 m), wierzow (803 m), Dziamer (757 m), Cyrl (699 m).

BESKID DUKIELSKI po szos Czeremcha-Jaliska-Rymanw z Cergow (718 m), Pietrusiem (731 m), Dani (696 m), Hyrow (694 m).

Panorama z wiey widokowej na Dziurczu nad Tylaw w stron Dukli


7

Widok z Tokarni nad Rzepedzi na poudnie

GRUPA BUKOWICY po dolin Osawy z Pasik (849 m), Kanasiwk (823 m), Kamieniem (863 m) w pamie granicznym oraz Tokarni (777 m) i Skibkami (778 m) we waciwym pamie Bukowicy.
8

GRUPA CHRYSZCZATEJ (990 m), WOOSANIA (1070 m) i OPIENNIKA (1069 m) po dolinie Solinki.

Widok z Jawornickiego Wierchu (665 m) w stron Woosania

W literaturze turystycznej mona spotka rwnie inne okrelenia granic Beskidu Niskiego, wg ktrych Beskid Grybowski zaliczany jest do Beskidu Sdeckiego, a pasmo Chryszczatej i Woosania do Bieszczadw. Podobnie jak cae Beskidy, Beskid Niski zbudowany jest z fliszu karpackiego. Tworzy go materia osadowy, sprasowany i wypitrzony w czasie formowania si Karpat w trzeciorzdzie, zoony gwnie z piaskowcw, upkw, margli, zlepiecw i wapieni. Ich rna odporno na erozj daa bogat rzeb terenu. Charakterystycznymi formami krajobrazu s kopulaste szczyty, dugie acuchy o do stromych zboczach, czasami garby grskie pokryte rumowiskiem skalnym. Beskid Niski odwadniaj rzeki nalece do zlewiska Wisy i m a j c e rda u stp gwnego acucha Karpat. S to kolejno od zachodu: Kamienica i Biaa dopywy Dunajca, pynca malowniczymi przeomami Ropa, Wisoka, Jasioka, przedzierajcy si przez pasmo Bukowicy Wisok, ktry tworzy malowniczy jar w okolicach Beska, Osawa i Solinka lewe dopywy Sanu, oraz San, majcy swe rdo pod Przecz Uock.
9

Najwaniejszymi surowcami mineralnymi wystpujcymi na obszarze Beskidu Niskiego i Pogrza s: ropa naftowa i gaz ziemny. Wystpuj w niewielkich zoach (soczewkowych), mao wydajnych, ale charakteryzujcych si dug ywotnoci. Wiksze zasoby zalegaj na duych gbokociach od 40005000 m. Towarzysz im zoa upkw bitumicznych i wosku ziemnego. Gwnym terenem eksploatacji jest zagbie Gorlice Jaso Krosno. Niemaym bogactwem s rwnie rda mineralne, przede wszystkim siarczany, szczawy i solanki, leczce choroby gocowe, drg oddechowych, krenia, nerww i choroby kobiece. Najbardziej znane uzdrowiska na tym terenie to Rymanw Zdrj, Iwonicz Zdrj, Wysowa. U podna Beskidu Niskiego biegnie odcinek Karpackiej linii kolejowej od Nowego Scza poprzez Grybw, Stre, Zagrzany, Biecz, Jaso, Krosno, Rymanw, Sanok, Zagrz, Lesko, z odgazieniami: Zagrzany Gorlice i Zagrz Rzeped Komacza upkw. Komunikacj kolejow uzupeniaj poczenia autobusowe:

Nowy Scz Krzywka Krynica Nowy Scz Grybw Grybw Florynka Krynica Grybw Gorlice Gorlice Ropa Ucie Gorlickie Wysowa Gorlice Skowa Maastw Konieczna Gorlice migrd Dukla Jaso migrd Krempna Krosno Miejsce Piastowe Dukla Przecz Dukielska Krosno Iwonicz Zdrj Krosno Rymanw Besko Sanok Krosno Rymanw Besko Sanok Rymanw Jaliska

10

PRZYRODA

Beskid Niski pokrywaa niegdy nieprzebyta puszcza jodowo-bukowa z domieszk jesionw, jaworw, lip, klonw, grabw. Przetrzebia j wielowiekowa gospodarka czowieka, a ogromny procent przetrwaych do czasw ostatniej wojny wielkich skupisk lenych pad ofiar hitlerowskiego rabunku. Obecnie najwiksze kompleksy lasw spotykamy w grupie Magury Wtkowskiej (las bukowy), w rejonie nietnicy, u rde Wisoki, w pamie Bukowicy i Kamienia oraz w grupie Chryszczatej i Woosania, gdzie lasy tworz dzikie ostpy z b u j n y m poszyciem. Badania paleobotaniczne wykazay, e w okresie polodowcowym Beskid Niski by krain kosodrzewiny i cisw. Reliktem tamtych czasw jest stanowisko kosodrzewiny na Kornutach, pooone n a j n i ej w Karpatach (834 m) i jedyne na obszarze midzy Tatarami i Czarnohor. Zachoway si rwnie niewielkie skupiska cisw na Mrukowej koo migrodu, na Zielonej Grze w pamie Malanej, w Bieniku i Szalowej, oraz na Cergowej, gdzie znajduje si rezerwat kilkuset okazw. Po zmianie warunkw klimatycznych nastpi okres panowania modrzewiowo-sosnowego z domieszk limby, ktrej pojedyncze egzemplarze spotka mona w grupie Magury Wtkowskiej i na Mareszce, za w okolicy Barwinka mona oglda duy, naturalny zesp modrzewi w rezerwacie Modryna. Dalsze kilkakrotne zmiany klimatu doprowadziy do wytworzenia si na terenie Beskidu Niskiego drzewostanu jodowo-bukowego, ktry do dzi jest naturalnym zespoem drzew w wyszych partiach grskich. Podszycie tutejszych lasw obfituje w maliny, jeyny, borwki czarne, paprocie, wystpuj take gatunki czarnomorskie jak saatnica lena (Aposeris Foetida) i turzyca siedmiogrodzka (Sarex Transylwanica). Spotka mona wiele gatunkw rolin chronionych, takich jak zawilec leny, dziewi si bezodygowy wawrzynek wilczeyko, przebinieg pospolity, goryczki, bluszcz ziemny, lilia zotogw, widak babimr, sasanki i wiele odmian storczykw. wiat zwierzcy reprezentuj zajce, sarny, lisy, kuny, tchrze, asice; spotyka si te jelenie, wilki i rysie, dziki, borsuki. Z ptactwa najbardziej ciekawym jest czarny bocian, gniedcy si w okolicach Haczowej i witkowej. Rzeki grskie zamieszkae s przez pstrgi, brzanki, winki, lizy, gowacze, a w dolnym biegu Ropy pojawiaj si nawet ososie i wgorze. Najwiksz osobliwoci przyrodnicz Beskidu Niskiego jest rezerwat skalno-leny Kornuty w pamie Magury Wtkowskiej, bdcy zespoem zwietrzaych ska o fantastycznych ksztatach, ktre zyskuj jeszcze bardziej na malowniczoci, na tle piknego, bukowego lasu (nazw nadali pasterze wooscy, ktrym niezwyke ksztaty ska przy1l

pominay rogicornuti). Kornuty zasuguj na uwag rwnie ze wzgldu na sw bardzo ciekaw szat rolinn; porastaj je rzadkie mchy i porosty, ma tu swe stanowisko kostrzewa grska (Fesruca Montana), wystpujca poza tym w Polsce jedynie na Cergowej, ronie na terenie rezerwatu omawiana ju uprzednio kosodrzewina, relikt okresu polodowcowego. Ciekaw waciwoci Kornutw jest wielka ilo yjcych tu owadw, wrd nich rzadkich gatunkw motyli, jak pa krlowej i niepylak mnemozyna. Niewtpliwie wielk rol w odrbnoci szaty rolinnej Beskidu Niskiego odgrywa jego klimat, o cechach kontynentalnych, z wysz redni temperatur okresu wegetacji a mniejsz wilgotnoci. Przyczyn tego stanu s suche wiatry poudniowe, wiejce u nizin zakarpackich. Ilo opadw jest niewielka , cho zdarzaj si lata bardziej wilgotne, sprzyjajce osuwaniu si zboczy zbudowanych z upkw i iw. Klasyczne osuwisko posiada cian obrywu, nisze ze zbiornikami wody, liczne way, progi, pknicia oraz jzory osuwajcej si ziemi i rumowiska.

12

Do najwikszych w Beskidzie Niskim nale osuwiska: na Szklarce, w Szymbarku, w Bartnem, Bodakach, Szalowej oraz synne osuwisko stokw Chryszczatej, ktrej zbocze zsunwszy si wraz ze 150 letnim lasem w 1907 r. przegrodzio potok Olchowaty tamujc odpyw jego wd i tworzc trzy malownicze jeziorka tzw. Duszatyskie, z ktrych do dzi zachoway si dwa. Nad ich tafl stercz kikuty zatopionych drzew. Jeziorka otoczone s ochron i uznane za rezerwat przyrody. Malowniczych widokw dostarczaj rwnie przeomy: Ropy w rejonie wsi osie i Klimkwka, ktry nazwany zosta Pieninami Gorlickim oraz przeom Wisoka koo Beska, gdzie rzeka pynie kaskadami midzy stromymi, skalistymi cianami jaru.

13

RYS HISTORYCZNY

Badania archeologiczne dowiody, e czowiek pojawi si na terenach podkarpacia ponad 2500 lat p.n.e. Znaleziska pochodzce z okresu neolitu (25001700 p.n.e.) wykazuj napyw na te tereny ludnoci z poudnia, a nastpnie pojawienie si fali osadniczej z pnocy, z ktr wie si tzw. kultura ceramiki sznurowej. Jej lady odnaleziono w Jeowie, dolinie Biaej oraz w Bieczu. Liczne lady dziaalnoci czowieka pozostay take po epoce brzu (1700700 p.n.e) na przykad naszyjniki i bransolety znalezione w Zagrzu, brzowy miecz odkryty w dolinie Ropy. Pierwsze grodzisko na Podkarpaciu stworzya kultura uycka (1300 300 p.n.e.), sigajca na wschd a po grny San, ktra upada pod naporem Scytw, Celtw i ludw z pnocy. Siady j e j przetrway do dzi midzy innymi w Wietrznie. Wiele znalezisk monet rzymskich wskazuje na czste kontakty handlowe ludnoci Podkarpacia z ssiadami z poudnia. Przez przecze karpackie przecigay na przeomie naszej ery liczne karawany kupieckie przywoc wyroby brzowe i szklane, a powracajc z miodem, skrami i bursztynem. W okresie tworzenia si pastwa Wilan Karpaty znajdoway si w jego zasigu a do IX wieku. W kocu wieku X ksi ruski Wodzimierz zaj kilka grodw (Przemyl, Czerwie i inne) na wschodnich rubieach pastwa polskiego, lecz Bolesaw Chrobry odbi je w 1018 r. Po jego mierci utracono je ponownie na rzecz Rusi i wschodnia granica przesuna si z linii Sanu i Dniestru na lini Jasioki i Wisoka. Za Bolesawa Chrobrego powstaj na terenie Beskidu Niskiego pierwsze stranice tworzce lini obronn: Wojnarowa, Bobowa, Jew, Strna, Grdek, Szymbark, Strwka, Gra Zamkowa w Gorlicach, Gra Zamczysko w Skowej, Pstrna, Biecz, Trzcinnica, Golesz, Kamieniec Odrzyko. Zaoono rwnie kasztelanie w Bieczu, ktry sta si przez to orodkiem administracyjnym Beskidu Niskiego. Ju w czasach Chrobrego rozpocz si wzmoony napyw osadnikw, ktrzy posuwajc si wzdu dolin rzek coraz gbiej wnikali w karpack puszcz. Wybitn rol w zasiedlaniu Pogrza Karpackiego i Beskidu Niskiego odegrali benedyktyni z Tyca i biskupi krakowscy, posiadajcy na tym terenie ogromne woci, a take liczne rody rycerskie jak np. Gryfitw, Odrow Pienikw, Bogoriw, Zadorw, ktrzy otrzymuj od wadcw nadania ziemi, kolonizowali szybko swoje posiadoci, zakadajc wsie i miasta. Osadnictwu sprzyjay uczszczane szlaki handlowe przez niskie przecze i doliny rzek, ktrych broniy warowne zamki. I tak doliny Biaej-Dunajeckiej broniy Grybw, Jew, Stre, Strzylawka; doliny Ropy, obronny dwr w Szymbarku i grd w Bieczu; szlaku przez przecz Dukielsk strzeg grd w migrodzie i Krosno (Odrzyko), a przez przecz upkowsk Sanok. Istnia te zameczek w Krajowicach koo Jasa. Obok systemu grodw tworzono na pograniczu liczne ,,kotocze zamki", czyli oson obozw wozami oraz specjalnie budowane zasieki. Wszelkie te przedsiwzicia obronne byy na tym terenie bardzo potrzebne mnoyy si bowiem napady Rusinw, Wgrw, a zwaszcza Tatarw, ktrzy podczas swych najazdw rujnowali i niszczyli wszelkie osady, hamujc w XIII wieku rozwj gospodarczy Podkarpacia.

14

Zagroenie ze wschodu ustao dopiero za czasw Kazimierza Wielkiego, ktry przyczy w latach 13411349 Ru halick i lwowsk do Polski. Pod oson warownych grodw powstao wwczas wiele nowych wsi i miast, a dua cz uprzednio istniejcych zostaa lokowana na nowo na prawie magdeburskim. Na teren caego Podkarpacia napyna dua liczba osadnikw, wrd nich rwnie Niemcw, co znalazo swoje odbicie w nazwach miejscowoci (np. Szymbark, Rychwad) oraz w nazwiskach ludnoci do tej chwili mieszkajcej na tym terenie. Pojawiali si take osadnicy sowaccy, czescy, wgierscy, a w okolicy Biecza osadzono nawet jecw tatarskich. Z okresu panowania Kazimierza Wielkiego wywodzi swj pocztek m. in. Grybw lokowany w 1340 roku na prawie magdeburskim, zaoone na prawie polskim w 1355 roku przez Dersawa Karwacjana Gorlice, Jaliska ktre zaoyli osadnicy niemieccy w 1367 roku, a take liczne wsie jak np. Brunary, Skowa, Kryg, Krocienko, Libusza, Haczw, Rzepiennik Strzeewski, Binarowa, Wjtowa i wiele innych. Kazimierz Wielki lokowa wiele miejscowoci powtrnie przenoszc je na prawo magdeburskie, jak to miao miejsce z Bieczem, Sanokiem, Krosnem, niektre z nich podnoszc przy tym do rangi miast (np. Jaso, Tuchw). Wan dat dla dziejw Beskidu Niskiego jest 27.X.1359, kiedy to rycerz Jan Gadysz herbu Gryf otrzyma drewniany grodek w Szymbarku, krlewsk wie osie oraz lasy nad grnym biegiem Ropy z prawem karczowania, zakadania wsi i miast, ustalania targw i terminw wolnizny. Gadyszowie zagospodarowujc ten teren w cigu dwu nastpnych wiekw, zaoyli nad Rop i jej dopywami wiele miejscowoci. rdem zamonoci miast Beskidu Niskiego by przede wszystkim handel, ogromnie popierany przez Kazimierza Wielkiego, ktry udziela im wiele przywilejw, jak pobierania skadowego, mostowego, cel, urzdzania jarmarkw. Przywileje te staway si czsto rdem zatargw midzy rywalizujcymi ze sob miastami. Handlowano z Wgrami, Rusi, pniej oywiy si kontakty ze lskiem. Wgry dostarczay gwnie wina, z Rusi przywoono bydo, przez lskie orodki handlowe przepyway towary z rynkw zachodnio-europejskich, wywoono natomiast elazo, ow, futra, sl bochesk, saletr z okolic Nowego Scza i Grybowa. Nastpi znaczny rozwj rzemiosa, zwaszcza sukiennictwo, gdy we wsiach lokowanych na prawie magdeburskim osadzano rwnie rzemielnikw. Sukna bieleckie, kronieskie, cikowickie wdroway na rynki nie tylko krajowe i zagraniczne, a Biecz by najwikszym orodkiem sukienniczym w Maopolsce. Polityk Kazimierza Wielkiego kontynuowali Jagiellonowie, popierajc osadnictwo, rzemioso i handel na Podkarpaciu, a gdy krl wgierski Maciej Korwin napad w 1474 r. na poudniowe tereny Polski pozostawiajc po sobie ruiny i zgliszcza, nowe przywileje krlewskie wyrwnay szybko poniesione straty. Ostatni fal osadnicz, ktra napyna na tereny Beskidu Niskiego byli Woosi. Bya to ludno pasterska, posuwajca si ukiem Karpat bardzo przemieszana etnicznie, gdy z pierwotnym elementem rumuskim i bakaskim zmieszaa si ludno ruska, sowacka i wgierska. Woosi przynieli ze sob nowe sposoby gospodarki hodowlano-pasterskiej i odmienne prawa zwyczajowe. Wedug nich, w kadej osadzie byy dworzyszcza wooskie, obejmujce w Beskidzie Niskim po p lub trzy czwarte ana ziemi, a kmiecie od kadych stu owiec wypasanych

15

w latach paskich pacili trzy do piciu baranw, za wypas trzody chlewnej dawali kadego dwudziestego wieprza, od barci wier miodu, trzeciego uowionego grubego zwierza oraz da w postaci jarzbkw. Wadz sprawowali kniaziowie i krajnicy. Na skutek napywu woochw i przemieszania si ich z ludnoci miejscow, wiele miejscowoci zostao przeniesionych z prawa magdeburskiego na wooskie jak np. Brunary, Stawisza, osie, Bieliczna, zakadano te nowe osady na prawie wooskim m. in.: Ucie Wooskie (1512), Wapienne i Nieznajow (1546), Czarne (1564), Izby, Haczow. Rozwj ekonomiczny szed w parze z rozwojem kulturalnym, a gwnymi orodkami nauki i kultury Beskidu Niskiego stay si Biecz i Krosno. Synna bya zwaszcza szkoa biecka, istniejca ju w II po. XIV w., z ktrej rekrutowao si wielu uczniw akademii krakowskiej, m. in. Marcin Kromer, historyk dyplomata, geograf. Wychowankiem Akademii, a pniej jej profesorem by Pawe z Krosna, humanista i poeta, jedna z najwybitniejszych postaci naszego renesansu. Du rol w yciu gospodarczym i kulturalnym odegraa reformacja. W XVI i XVII w. szerzy si na Podkarpaciu luteranizm, kalwinizm i arianizm z gwnymi orodkami w Strzyowie, Jale u Lusawicach koo Zakliczyna. Do arian nalea m. in. mieszkajcy w Lunej i osiu XVII-wieczny poeta Wacaw Potocki. Od II poowy XVII w. zaczyna si powolny upadek gospodarczy Beskidu Niskiego. Na skutek ogranicze zanika kwitncy dawniej handel, miasta zniszczone s najazdem Szwedw, ciary paszczyniane pogarszaj sytuacj chopw i s powodem ich zbiegostwa w gry. Powstaj kompanie zbjnikw zoone ze zbiegych chopw. Woochw, Wgrw, napadajce na kupcw i dwory szlacheckie. Wprawdzie wzmianki o zbjnikach znajdujemy ju w wieku XV, ale w XVII wieku staj si oni tak niebezpieczni, e do walki z nimi powoano specjalne oddziay tzw. harnikw, a pojmanych zbjnikw publicznie torturowano i umiercano. Jako miejsce strace wsawiy si Muszyna, Biecz i Sanok. Wieki XVII i XVIII obfituj rwnie w liczne wystpienia i powstania chopskie, jak np. bunt czterech wsi krlewskich (Libuszy, Moszczanicy, Racawic i Rzepiennika) w 1631 r., wystpienia antyszlacheckie w czasie najazdu szwedzkiego, bunt chopw starostwa libuskiego w 1755 r., ktrzy odmwili odrabiania wygrowanej paszczyzny. Najwikszym wystpieniem chopskim bya rewolucja w 1846 r. pod wodz Jakuba Szeli, majca szczeglnie krwawy przebieg w okolicach Bobowej, Bochni, Jasa, gdzie po pogromie dworw szlachty dzielono j e j majtki i ziemi midzy chopw. Mimo upadku rabacja Szeli przyspieszya zniesienie paszczyzny (1848 r.). Trwa jednak cigle zastj gospodarczy Podkarpacia, zajtego w drugiej poowie XVIII w. przez Austriakw, ktrzy nie robili nic dla jego uprzemysowienia. Chopi z przeludnionych wsi beskidzkich nie majc rodkw do ycia emigrowali w poszukiwaniu pracy na Saksy i do Ameryki. Pewne oywienie wprowadzi rozwj przemysu naftowego w latach 80 ubiegego stulecia, gdy Ignacy ukaszewicz wydestylowa naft i skonstruowa pierwsz lamp naftow. Powstao wtedy wiele szybw naftowych i rafinerii, przede wszystkim w okolicach Gorlic, Jasa, i Krosna. Opanowa je wkrtce kapita zagraniczny, ktry zarzdza

16

niebawem prawie 90% polskiego przemysu naftowego i prowadzc wasn polityk gospodarcz hamowa jego rozrost, zwaszcza w okresie kryzysu w latach trzydziestych. Byo to powodem wielu wystpie strajkowych gwnie w Gliniku Mariampolskim, Gorlicach, Libuszy. Obie wojny wiatowe nie oszczdziy tych terenw. Do maja 1915 r. rozgrywaa si tu duga, 126 dni trwajca bitwa zwana gorlick, zakoczona przerwaniem rosyjskiego frontu. Pozostaoci po n i e j j e s t ponad 100 cmentarzy wojskowych, rozsianych wzdu linii walk w szerokim pasie od Rzepiennika do pnocy, przez Gorlice, Maastw, Konieczn i dalej Bardejov w Sowacji, niektre w ciekawej oprawie architektonicznej. Ogem polego tu okoo 20 tys. onierzy, a 75 t y s . zostao rannych. W okresie okupacji 19391945 teren Beskidu Niskiego by u s i a n y obozami zagady ludnoci ydowskiej i jecw radzieckich. Wobec ludnoci cywilnej okupant stosowa terror, o czym wiadcz mogiy zbiorowe rozstrzeliwanych tu patriotw. We wrzeniu 1944 toczya si wielka bitwa o przecz Dukielsk. Najzacieklejsze walki prowadzono na zachd od Dukli, w rejonie wsi Iwla. Zginy tu tysice onierzy radzieckich i czechosowackich, co upamitnia oryginalny pomnik z czogw oraz cmentarz w Barwniku. W 1944 r. rozgryway si rwnie cikie walki o Jaso, zniszczone w kocu celowo przez hitlerowcw. Po wyzwoleniu, tereny Beskidu Niskiego jak i ssiednich Bieszczadw byy bardzo niespokojne. Grasoway tu bandy UPA, dziaay reakcyjne podziemne organizacje utrudniajc powrt do pokojowego ycia. Wkrtce jednak nastpia szybka odbudowa zniszcze oraz przebudowa gospodarki. Reforma rolna daa chopom ziemi, znacjonalizowano zakady przemysowe. Na skutek rozwoju przemysu zmienia si struktura ludnoci ju nie 80% a 60% mieszkacw utrzymuje si z rolnictwa. Wzroso wydobycie ropy naftowej, w Gorlicach powstay nowe zakady produkujce sprzt wiertniczy, uruchomiono huty szka technicznego w Kronie i Jale, uruchomiono nowe tartaki i wielki kombinat drzewa w Rzepedzi. W 1961 r. w Jale uruchomiony zosta najwikszy w Polsce kombinat owocowo-warzywniczy. Teren Beskidu Niskiego, bardzo atrakcyjny, turystycznie i wypoczynkowo coraz lepiej przygotowany jest do przyjmowania turystw i wczasowiczw. Polepszya si znacznie sie drg, wyznakowano nowe szlaki turystyczne, rozbudowywana jest sie placwek usugowych.
KILKA SW O EMKACH

emkowie, dawna ludno Beskidu Niskiego, Bieszczadw Zach. a take czciowo Sdecczyzny, powstali z poczenia si dwch fal osadniczych napywajcej ze wschodu pasterskiej ludnoci wooskiej oraz miejscowej ludnoci rolniczej. Pod t nazw (uywan zreszt dopiero od poowy XIX w.) rozumiemy grup etniczn, posugujc si swoist gwar rusk z duymi wpywami polskimi z naleciaociami sowackimi o charakterystycznym akcencie. Wyksztacili oni oryginaln kultur ludow zwizan z yciem pasterskim, wasne budownictwo i strj ludowy. Do lat trzydziestych XX wieku trwali wiernie przy wyznaniu grecko-katolickim. Po odciciu od Wgier (zakup) i Wiednia (sprzeda byda) upada stojca wysoko gospodarka hodowlano-pasterska. Gwnym rdem utrzymania emkw stao si rolnic17

two, co na niezbyt urodzajnych gruntach i przy niskiej kulturze rolnej powodowao coraz wikszy upadek gospodarczy. Niektre wsie wyspecjalizoway si w rzemiole: kamieniarstwie, wyrobach drzewnych, tkactwie i innych. Wioski emkowskie tworzyy osiedla zwarte. Domy byy gwnie jednotraktowe i jednobudynkowe, usytuowane tak, aby wykorzysta poudniowe nasonecznienie, o stromych dwuspadowych dachach, krytych som lub gontami. Konstrukcja domw zrbowa. Charakterystyczn cech byy prychaty oszalowanie biegnce w pewnej odlegoci od ciany dookoa domu. Domy malowane byy przewanie w pasy poziome: tobiae lub niebieskie na tle czarnym lub brzowym, w zalenoci od koloru glinki wystpujcej w okolicy. Charakterystycznym elementem wsi emkowskiej byy cerkiewki. Wczeniejsze budowane byy z drzewa przez miejscowych cieli, w oparciu o wzory j u istniejce. Cerkiewki emkowskie skadaj si z trzech czci: babica, nawy gwnej dla mczyzn i czci kapaskiej, oddzielonej od reszty ikonostasem z carskimi wrotami. Nad kad z czci wznosi si okazay hem, czsto w formie dachu brogowego. Dzwonnica zczona bya zwykle z bry cerkiewki. Do dzi zachoway si pikne cerkiewki w Woowcu, Haczowej, Hyrowej, Ropkach i innych wsiach. Dla stroju emkowskiego charakterystyczna jest biaa koszula lniana z konierzem zapinanym na szyi od tyu gowy, spodnie z biaego, rzadziej brzowego sukna, niebieska duga kamizelka (lejbik), biaa lub brzowa guka czyli kurtka do poowy ud, lub brzowa czucha oraz somiany albo filcowy kapelusz z kresami do gry. W zimie noszono barankowe czapki. Obuwie skadao si z onuc i krypci. Kobiety nosiy biae koszule z krezami u konierza, ciemnego koloru spdnice w drobne kwiaty lub z naszywanymi poziomo kolorowymi wsteczkami, czarne gorsety i kwiaciaste chustki na gowie wizane do tyu. Na ramiona zarzucay biae lniane pachty. Ciekawe i oryginalne b y y obyczaje i wierzenia emkw, zwizane ze witami cerkiewnymi i wydarzeniami rodzinnymi jak narodziny, wesela, pogrzeby. Po drugiej wojnie wiatowej, w zwizku z likwidacj band UPA, przesiedlono emkw na ziemie zachodnie i pnocne lub do ZSRR. Wikszo wsi emkowskich zostaa wyludniona. Akcja aktywizacji gospodarczej Bieszczadw i Beskidu Niskiego prowadzona od lat 50 stwarza moliwoci osiedlania si osadnikw z innych regionw Polski na dogodnych warunkach kredytowych.
CIEKAWSZE MIEJSCOWOCI

BARTNE stara wioska pooona w dolinie midzy Dziamer (757 m) a Magur Wtkowsk (847 m). Zamieszkiwali j emkowie, zwani Barnami. Na przeczy Majdan, midzy Bartnem a wierzow odbya si w 1770 r. potyczka konfederatw barskich z wojskami gen. Drewicza. Atrakcj dla turystw jest czynna we wsi cerkiewka z odprawianymi naboestwami w obrzdku prawosawnym. Bartne znane byo z produkcji kamieni myskich.
18

BARWINEK ley 2 km od przeczy Dukielskiej nad potokiem Ostresz, przy starodawnym szlaku handlowym na Wgry. Jest star osad woosk. W XVI wieku by wasnoci woskich kupcw Guccich, ktrzy wzbogacili si z handlu i dzierawy ce krlewskich. Z Barwinkiem czy si rozesany po okolicy Uniwersa Puaskiego, wzywajcy do udzielenia pomocy jego oddziaom. Za czasw austriackich bya tu znana fabryka mebli gitych Thonetw z Wiednia. Od 1961 roku ruchliwy punkt graniczny dla obszaru konwencji turystycznej Duklawidnik. W odlegoci l km na zachd znajduje si rezerwat leny boru modrzewiowego Modryna. We wsi cmentarz stu onierzy Armii Radzieckiej, polegych w czasie wojny. Barwinek posiada stacj turystyczn i schronisko szkolne PTSM. BESKO ley przy linii kolejowej Jaso-Sanok, istniaa j u w 1425 r. Na skraju wsi stoi may, drewniany kociek z przeomu XVIIXVIII wieku. Idc brzegiem Wisoka w gr rzeki mijamy malowniczo pooony myn -- tartak wodny. Wisok pynie tu piknym jarem wrd urwisk skalnych, przybierajcych ksztaty iglic i turniczek. cieka doprowadza do wsi Mymo, w ktrej na grze, tu nad rzek z n a j d u j resztki ruin zamku, bronicego niegdy dawnej drogi handlowej. Odcinek Wisoka midzy Beskiem a Mymoniem jest znanym rezerwatem krajobrazowym. BIECZ pooony przy linii kolejowej Stre Jaso, jedno z najciekawszych miasteczek w Doach Jasielsko-Sanockich. Ze wzgldu na du ilo zabytkw nosi nazw maego Krakowa". Wykopaliska (narzdzia kamienne z okresu neolitu oraz monety rzymskie z II i IV

19

wieku naszej ery) pozwalaj stwierdzi, e w miejscu gdzie dzi jest pooony Biecz musiaa ju istnie jaka osada prehistoryczna. Pierwsza wzmianka historyczna o ziemi bieckiej odnosi si do pocztkw XI wieku. W 1363 roku Kazimierz Wielki nada miastu prawo magdeburskie oraz liczne przywileje, midzy innymi na budow piwnic do skadowania wina. Dziki opiece ostatnich Piastw i Jagiellonw jak rwnie dziki swemu pooeniu na trakcie handlowym Biecz sta si miastem o duym znaczeniu gospodarczym i kulturalnym, orodkiem administracyjnym wikszej czci Beskidu Niskiego. O jego znaczeniu wiadczy fakt, e ju w XIV wieku istnia tu sd grodzki i tzw. szkoa biecka, ktrej absolwenci zasilali szeregi uczniw Akademii Krakowskiej. Do jej wychowankw naley midzy innymi synny historyk, geograf, dyplomata, sekretarz trzech krlw Marcin Kromer. Upadek miasta zacz si w XVII wieku. Liczne poary, epidemie i wojny niszczyy ludno miasta. Poza tym wczeni wadcy ograniczyli handel z Wgrami, co zahamowao rozwj miasta. Kupcy poczli omija komory celne, na pograniczu grasoway bandy rozbjnikw napadajcych na karawany kupieckie. W zwizku z tym Biecz dosta tzw. prawo miecza, ostatni przywilej jaki mu nadano i zasyn jako miejsce strace zbjnikw. Po zajciu przez Austriakw przesta by siedzib powiatu i straci swoje znaczenie.

Waniejsze zabytki Biecza: 1. 2. 3. 4. 5. 6.


20

redniowieczny ratusz, przebudowany w XVI wieku. Koci farny XIVXVI wiek. Dzwonnica przy kociele farnym. Dawna plebania gotycka. Renesansowa bramka przy kociele. Klasztor oo. Reformatw XVIII wiek.

7. redniowieczny szpital w. Ducha, ufundowany przez krlowe Jadwig, 1395 r. 8. Dawne wjtostwo XVXVI wiek. 9. Dom Beiera z 1523 roku. 10. Dom Kromera z XVI wieku siedziba muzeum. 11. Dom zbja Becz XVXVI wiek. 12. Budynek z XVII wieku, przebudowany w XIX w. 13. Renesansowe kamienice w rynku. 14. Drewniany dom mieszczaski XVIII wiek. 15. Drewniany lamus XIX wiek. 16. Drewniany spichlerz XIX wiek. 17. Siady fundamentw kocioa w. Ducha.

BBRKA wie w okolicach Dukli. Na jej terenie znajduje si pierwszy szyb naftowy w Polsce, zaoony jeszcze przez Ignacego ukasiewicza. Tu powstaa pierwsza spka naftowa, w skad ktrej weszli Karol Globassa, Trzecieski i Ignacy ukasiewicz. CERGOWA wie nad Jasiok obok Dukli. Powstaa w XIV wieku i bya wasnoci kapituy przemyskiej. Urodzi si tutaj w 1787 r. gen. Jan Skrzynecki, jeden z dowdcw Powstaniu Listopadowego. Ponad wsi wznosi si gra Cergowa z rezerwatem cisw oraz kilkoma jaskiniami, jedynymi na terenie Beskidu Niskiego. DUKLA miasto nad Jasiok. Rozwino si i wzbogacio w wiekach rednich dziki sprzyjajcemu pooeniu przy szlaku handlowym na Wgry, biegncym przez przecz Dukielsk. Znane byo z handlu winem, o czym wiadcz piwnice na rynku dawne skady win. W pocztkach XIX wieku wyrabiano tu te sukno. Naleaa pocztkowo do rodziny Mniszchw, potem Mciskich, po ktrych pozosta paac bdcy dzi w ruinie. Zachowa si natomiast park paacowy, uznany za zabytek przyrody, a w nim pikna aleja 200-letnich lip. Z n i s z c z o n y w czasie wojny zabytkowy koci rokokowy z 1770 roku zosta po wojnie odbudowany. W Dukli znajduje si rwnie zabytkowy koci i klasztor Bernardynw. Najwiksze straty poniosa Dukla podczas wojen wiatowych, w czasie ostatniej zniszczona w 85 proc. Podczas okupacji mieciy si obok miasta dwa obozy zagady dla ludnoci ydowskiej, a okolice usiane s mogiami onierzy radzieckich i czechosowackich polegych w walkach o przecz Dukielsk.
21

FOLUSZ wie nad Kopotnic w pobliu szosy Gorlice-Dukla, dawniej zamieszkaa przez emkw. S tu stawy, w ktrych w okresie midzywojennym zaoono wylgarni pstrgw. Na stokach Magury Wtkowskiej nad Foluszem z n a j d u j e si rezerwat Diabli Kamie. GORLICE miasto zaoone w XIV wieku przez Dersawa Karwacjana. Nazw swoj zawdzicza pooeniu w wskim gardle rzeki Ropy. W 1417 roku Wadysaw Jegieo nada miastu prawo magdeburskie i liczne przywileje. Po wyganiciu linii Karwacjanw dobra ich przeszy na crki i dalsz rodzin a wacicielami miasta stali si Straszowie, pniej Pienikowie, w kocu towscy, ktrzy zapisali si niechlubnie w historii Polski,podpisujc jako pierwsi rozbir Polski w 1772 roku. Mimo licznych zniszcze wojennych i poarw miasto systematycznie rozwijao si i uprzemysowiao. Pocztkowo rozkwit przemys pcienniczy i Gorlice byy centralnym punktem handlu ptnem w Galicji. Po Wionie Ludw" wkiennictwo upada, rozwija si jednak w dalszym cigu handel winem, zboem i bydem. Duy wpyw na rozwj miasta wywaro pojawienie si przemysu naftowego. Obie wojny wiatowe spowodoway due zniszczenie miasta. Obecnie miasto odbudowao si poszerzyo swj teren o Glinik Mariampolski. W Gorlicach znajduj si Zakady Rafinerii Ropy, Fabryka Maszyn i Sprztu Wiertniczego oraz Technikum Mechaniczne i Szkoa Zawodowa ze specjalizacj wiertnictwa naftowego. Z zabytkw warto zwiedzi koci parafialny z obrazem Jana Styki w otarzu gwnym oraz kamieniczki przy pl. Armii Czerwonej nr 617. W godnej uwagi kamieniczce przy ulicy Wskiej 11 znaduje si Muzeum Regionalne. GRYBW miasto w dolinie rzeki Biaej, przy linii kolejowej Tarnw Nowy Scz. Starodawna osada, lokowana w 1340 roku przez osadnikw, niemieckich jako miasto handlowe na trakcie z Krakowa do Bardiowa. Handlowano tu gwnie wgierskim winem (miasto posiadao prawo skadowania wina), czerpano te korzyci z komory celnej. W pniejszych wiekach upado. Zabytkw posiadamy niewiele: w XX-wiecznym kociele obrazy z XVII i XVIII wieku, a take cenne obrazy z XV wieku znadujce si w zabytkowym drewnianym budynku parafii. Uprzednio wisiay w drewnianym gotyckim kociele, ktry uleg zniszczeniu w czasie wojny, gdy uciekajcy hitlerowcy wysadzili wiadukt kolejowy nad Bia, Obok miasta Grdek (osada), gdzie istnia niegdy zamek. Miasto posiada tartak i browar. GOJSCE wie przy drodze migrd Dukla, wspominana j u przez Dugosza. Midzy Gojscami i Iwl toczyy si we wrzeniu 1944 r. zacieke walki wojsk radziecko-czechosowackich z niemieckimi (Dolina mierci). HYROWA wie nad potokiem Iwielka koo Dukli, wspominana w darowinie Kazimierza Wielkiego w 1366 r. a naleca niegdy do Bogoriw. We wsi drewniana cerkiewka z 1780 r. ocalaa z cakowitego prawie zniszczenia osady w czasie wojny. IWONICZ ZDRJ pooony nad potokiem Iwonickim, 14 km od stacji kolejowej Iwonicz. Jedno z najstarszych uzdrowisk, znane jako miejscowo lecznicza j u w XVI wieku. Propagowa go bardzo Woj-

22

ciech Oczko, nadworny lekarz Stefana Batorego, polecajc i w o n i c k i e wody i borowiny. Uzdrowisko zaoy w 1839 r. Karol Zauski Obecnie w eksploatacji jest 7 rde, dostarczajcych wd do picia i do k p i e l i , w tym jedno oddane niedawno w ssiedniej Lubatowej. Czynna jest warzelnia soli jodobromowej Iwonka, dajca rocznie 150 ton tego produktu. Iwonicz ma zesp sanatoriw, nowoczesny z a k a d przyrodoleczniczy i dwa orodki naukowo-lecznicze, prowadzone przez A k a demi Medyczn z Lublina. Leczy si tu choroby gocowe, u k a d u krenia, nerww, schorzenia kobiece. W zachodniej czci p a r k u zdrojowego znajduje si rdo Bekotka, z ktrego wydobywa si gaz ziemny. Z zabytkw posiada Iwonicz modrzewiowy dworek Zauskich z XIX wieku oraz drewniany, XV-wieczny kociek. W Iwoniczu znajduje si basen kpielowy, restauracja, bary, kawiarnie, s k l e p y , poczta, stacja turystyczna. JASO miasto powiatowe pooone u zbiegu Jasioki, Wisoki i Ropy. Naley do starych miast podkarpackich, a pocztki jego sigaj XII wieku, gdy jako wie Jasiel naleaa do klasztoru Cystersw w Koprzywnicy. Kazimierz Wielki nada mu w 1336 roku prawo magdeburskie i organizacj miejsk. Mimo zniszcze w czasie napadw Tatarw, Wgrw, a potem Szwedw oraz kilku g r o n y c h poarw Jaso rozwijao si pomylnie dziki swemu pooeniu na s z l a k u spawnych rzek i przy trakcie handlowym prowadzcym z Wgier przez przecz Dukielsk. Kwito tu rwnie tkactwo. Okres r o z b i o r w by jednoczenie okresem upadku miasta, ktre podnioso si znw w drugiej poowie XIX wieku dziki rozwojowi kopalnictwa n a f t o w e g o na tych terenach. W okresie ostatniej wojny Jaso byo orodkiem dziaalnoci gestapowcw. W 1944 roku miasto ulego doszcztnemu prawie zniszczeniu; zburzono te wtedy gwny zabytek miasta koci parafialny z poowy XV wieku, wybudowany przez Stanisawa i Mikoaja Cieltkw. Po wojnie odbudowano go, jak rwnie domy o k a l a j c e rynek. JALISKA stara miejscowo, niegdy miasto, nad Jasiok zaoone przez osadnikw niemieckich w XIV wieku i opasane m u r a m i przez Kazimierza Wielkiego. Konkuroway z Dukl w handlu winem, ale po otrzymaniu przez ni praw miejskich przestay si rozwija. W XV wieku miay j u wodocigi. W rynku pikne chaty z charakterystycznymi podcieniami. We wsi kociek barokowy z 1732 r. poczta, restauracja. KTY wie w, dolinie Wisoki. Na zachd od n i e j , na zboczu ysej Gry znajduje si rezerwat modrzewiowy. W pobliu Ktw, u stp grzbietu azy czynna bya kiedy huta. KOBYLANY wie nad potokiem ki, przy drodze z K r o s n a do migrodu. Osada siga XIII wieku, a jej mieszkacy brali udzia w bitwie pod Grunwaldem. We wsi znajduje si pikny park o wspaniaym starodrzewiu, uznany za rezerwat przyrody, Koci p a r a f i a l n y z 1775 roku. Mieszkacy Kobylan trudnili si wyrobem opatek i szufli drewnianych.
23

KOMACZA ley nad Osawic na trasie Zagrz upkw. W pobliu przystanku kolejowego Komacza-Letnisko, w jednej ocalaej z okresu walk z UPA willi znajduje si schronisko PTTK o 30 miejscach noclegowych. Na zachd od przystanku w bocznej dolince znajduje si klasztor Nazaretanek, rwnie ocalay z zawieruchy wojennej. Wie rozciga si w dolince potoku Barbarka i czciowo wzdu Osawicy. Znajduje si tam poczta, sklep, gospoda oraz zabytkowa cerkiew emkowska z 1805 roku. KREMPNA malownicza wie nad Wisoka. S tu zabytkowe chaty emkowskie i cerkiewka z 1778 roku z bogatym wyposaeniem. Syna z wyrobu kapliczek przydronych. Stacja turystyczna. KROSNO miasto powiatowe 20 tys. mieszkacw, pooone nad Wisokiem przy ujciu Lubatwki. Pisze o nim ju Dugosz, podajc rok 1342 pako rok zooenia miasta przez Kazimierza Wielkiego, ktry opasa je murami i zbudowa koci wyposaony bardzo bogato, uwaany za drugi pod tym wzgldem po katedrze krakowskiej. Rozwj swj Krosno zawdzicza korzystnemu pooeniu na skrzyowaniu drg handlowych na Ru, Wgry i na lsk. Nie omijay go jednak kataklizmy nawiedzay ogromne poary, napadali Wgrzy. Po jednym z poarw w XV wieku mieszczanie zbudowali wodocig, by odsun od Krosna grob ognia. Najwikszy rozkwit przeywa za Zygmunta III handlowano winem wgierskim i bydem, kronieskim piwem marcowym i wyrobami pciennymi. Kwito wwczas w Kronie ycie kulturalne; najwybitniejsz postaci tego okresu by Pawe z Krosna, profesor Uniwersytetu Jagielloskiego i poeta piszcy po acinie. W XVII wieku rozpoczyna si upadek Krosna zniszczonego najazdem Szwedw i Rakoczego. Dopiero rozwj przemysu naftowego rozpoczyna nowy okres miasta, ktre stao si orodkiem Zagbia Naftowego. Krosno ma wiele zabytkw z dawnych czasw. Ozdob jego jest rynek otoczony podcieniami, gdzie kupcy w redniowieczu wykadali swe towary. Nejcenniejszy jest koci famy, pochodzcy z fundacji Kazimierza Wielkiego, z zachowanym, mimo wielokrotnych przebudowa, gotyckim prezbiterium. Wewntrz znajduje si wielki, zocony otarz z 1738 roku, pikny otarz po prawej stronie nawy gwnej z poowy XVI wieku, XVII-wieczne chrzcielnice cynowe, stalle renesansowe, zabytkowa kaplica zwana niemieck i kaplica Portiusw. Obok kocioa stoi wiea z trzema synnymi dzwonami z XVII wieku (midzy nimi Urban", drugi co do wielkoci po dzwonie zygmuntowskim), ufundowany przez bogatego mieszczanina kronieskiego Roberta Portiusa, z pochodzenia Szkota. W pobliu r y n k u wznosi si koci i klasztor Franciszkanw, ktrych w 1380 roku sprowadzi do miasta biskup przemyski Eryk. Koci ufundowany w XV wieku, w obecnej postaci pochodzi z wieku ubiegego, gdy w 1873 roku zniszczy go doszcztnie poar. Wewntrz kocioa zabytkowe nagrobki i ocalaa od poaru kaplica Owicimw. W jej podziemiach znajduj si grobowce Stanisawa i A n n y Owicimw, przyrodniego rodzestwa, z ktrymi wie si legenda o ich nieszczliwej mioci. Na wzgrzu za Wisokiem stoi drewniany kociek w. Wojciecha z 1460 roku, odnowiony po zniszczeniach wojennych. W Kronie warto zwiedzi ponadto barokowy koci Kapucynw, naprzeciw ktrego znajduje si cmentarz onierzy radzieckich, polegych w cikich bojach o Krosno w 1944 roku. Na24

przeciw siedziby PRN stoi pomnik Ignacego ukasiewicza. W muzeum regionalnym znajduje si bogaty zbir pierwszych lamp naftowych i przyrzdw, przy pomocy ktrych pracowa ukasiewicz. Krosno posiada rozwinity przemys szklarski, wkienniczy, Centrum Wyszkolenia Lotniczego i Zakady Lotnicze, lotnisko szkoleniowe LOK. LUBATOWA wie nad Lubatwk, w XV w. bya wasnoci Zyndrama z Maszkowic, dowdcy wojsk polskich w bitwie pod Grunwaldem. W okresie okupacji ludno miejscowa stawiaa opr Niemcom; w odwecie faszyci dokonali masowej egzekucji (upamitniajcy pomnik wg projektu St. Jakubczyka, mieszkaca wsi). Lubatowa znana jest z artystycznych wyrobw z drzewa. We wsi koci murowany, ktrego wiea, zewszd widoczna, stanowi dobry punkt orientacyjny. OSIE wie nad Rop, ktra tworzy tu malowniczy przeom, w zwizku z czym najblisza okolica zwana jest Pieninami Gorlickimi. Wzmianki o osiach mamy w XIV wieku, kiedy to bya wsi krlewsk, zasiedlon rycerzami weteranami. Kazimierz Wielki nadal je Janowi Gadyszowi. W XVI wieku wie zaludnili pasterze wooscy. W XVIII wieku znana bya z tego, e jej mieszkacy trudnili si rozwoeniem mazi do smarowania k wyrabianej z ropy, docierajc na swych charakterystycznych wozach a na Pomorze. Dzi zawd ten z a nik. OSIEK JASIELSKI wie nad Wisoka, dawniej miasto, ktre zaoy w 1363 roku Kazimierz Wielki i zbudowa tu zamek. Zamek, ktrego lady znajduj si tu do dzi. Zamek osiecki by jednym z acucha zamkw bronicych poudniowej granicy Polski. We wsi k i l k a zabytkowych domw drewnianych i stary, w 1419 r. ufundowany koci parafialny z cennymi obrazami z kocioa dominikanw ze migrodu. ROPA wie nad Rop, pochodzca z 1359 roku, kiedy to K a z i m i e r z Wielki nada okolic rodowi Gadyszw. Przechodzc z rk do rk staje si posiadoci Stanisawa Sieniskiego, ktry wybudowa tu pikny paacyk oraz zaoy zakady garbarskie. Z chwil powstania przemysu przetwrczego ropy naftowej staje si terenem jej eksploatacji Obecnie jest to osada rolniczo-produkcyjna (hodowla byda) i produkcja masa znanego ze swej dobrej jakoci. Mona std zrobi b a r d / o ciekaw wycieczk w tzw. Pieniny Gorlickie. RYMANW osada powstaa w XV wieku, przez osadzenie j e c w wojennych. Palony wielokrotnie i niszczony przez wojny i poary uleg czciowemu zniszczeniu rwnie w czasie drugiej wojny wiatowej. W czasie okupacji Niemcy zaoyli tu obz zagady jecw radzieckich, w ktrym zgino okoo 10 tys. osb. Jest tu rwnie koci parafialny z 1780 r. z klasycystyczn fasad i znajdujcym si w e w n t r z szesnastowiecznym grobowcem Sieniskich, wacicieli miasta oraz kamieniczki z XVIII i XIX wieku. Koci zosta zbudowany z cegie z zamku obronnego, od ktrego pochodzi nazwa gry Zamczysko. W odlegoci 3 km od Rymanowa, w dolinie rzeczki Tabor ley uzdrowisko Rymanw Zdrj, miejsce leczenia i rekonwalescencji g w n i e

dzieci. Eksploatacj jego leczniczych rde sono-alkalicznych oraz borowiny rozpoczto okoo 1870 r. Do koca wojny byo prywatn wasnoci Potockich. RZEPED miejscowo nad Osaw, u ujcia Osawicy z wielkim kombinatem drzewnym 3 zbudowanym w latach 19591962, ktry przerabia rocznie 50 tys. m drewna w, cigu roku. Drzewo do kombinatu dowozi kolejka lena, biegnca dolin Osawy i dalej na wschd przez Cisn i Wetlin do Moczarnego. Dla pracownikw wybudowano osiedle mieszkaniowe. W bocznej dolince na pnocny-zachd od kombinatu stara wie Rzeped z cerkiewk. SKOWA wioska zaoona ju w 1363 r., znana przede wszystkim z najpikniejszego zabytku sakralnej architektury drewnianej w powiecie gorlickim XIV wiecznego kocika z oryginalnymi sobotami i piknym, spadzistym dachem. Wewntrz rekonstruowany renesansowy otarz z pikn paskorzeb. Jako obiekt sakralny kociek jest w tej chwili nieczynny, naboestwa odbywaj si w nowym, kociele po przeciwnej stronie szosy. Podczas wojny kociek zosta prawie kompletnie zniszczony, obecnie jest remontowany. Na cmentarzu parafialnym z n a j d u j si groby polegych w I wojnie wiatowej jeden z frontw przebiega przez Skow przez 126 dni. We wsi ju w 1791 roku istniay studnie ropne, poprzedniczki obecnych wie wiertniczych. Na wydobytej z nich ropie przeprowadza swoje badania Ignacy ukasiewicz. SZYMBARK miejscowo nad brzegami Ropy, zaoona jako miasto za czasw panowania Kazimierza Wielkiego przez rycerza i dworzanina krlewskiego Jana Gadysza. W XVI wieku wybudowano tu renesansowy dwr obronny, ktrego malowniczo pooone ruiny moemy podziwia do dzi. Dwr zbudowany jest na planie czworoboku z basztami obronnymi w naronikach. Zwiedzajc go naley zwrci uwag na pikn, renesansow attyk oraz znajdujce si wewntrz freski i rzeby. Obecnie prowadzone s w nim prace konserwatorskie. W pobliu drewniany dworek i drewniany kociek barokowy z XVII wieku. Na stoku Malanej Gry wielkie osuwisko z XVIII i XX w. TYLAWA wie na trasie Dukla Barwinek, stara osada wooska z XV w. Znajduje si tu cerkiew z 1787 r. z XIX-wieczn wie. Na stokach gry Kiczera trzsawisko zwizane z podaniami ludowymi. TYLICZ miasteczko pooone w odlegoci 6 km na poudniowywschd od Krynicy, u zbiegu potokw Muszynki i Mochnaczki. Na przestrzeni dziejw miao trzy nazwy: w XIII w. osiedle Ornawa, w 1363 r. miasteczko Miastko, a od 1912 r. Tylicz. W tym to wanie roku uzyskao prawa miejskie i opasano je murami obronnymi. Stao si to dziki staraniom biskupa krakowskiego Tylickiego. Bdc w Tyliczu warto obejrze zabytkowy kociek z XVII w., stojcy w rynku oraz drewnian cerkiewk z 1743 r., znajdujc si nad potokiem Muszynka. W 1770 r. Tylicz i okoliczne gry byy wiadkami walk wojsk konfederackich z carskimi wojskami generaa Drewicza. Z tego czasu zachoway si liczne pamitki i nazwy np. na zachd od przeczy Tylic-

26

kiej i na Lackowej lady okopw konfederackich, miejsce bitew pod Izbami i w okolicy gry Huzary, obraz w. Barbary w cerkiewce w Tyliczu ofiarowany przez konfederatw, szczyt Lackowa zwany chorgiewk Puaskiego, szczyt Huzary nazwany na pamitk bohaterskiej lecz przegranej bitwy. UCIE GORLICKIE wioska pooona na linii PKS Gorlice-Wysowa. Ley u ujcia potoku Zdynia do Ropy. Zaoone zostao w 1512 r. przez Gadyszw na prawie wooskim (dawna nazwa Ucie Wooskie). We wsi zwiedza mona dobrze utrzyman XIX-wieczn cerkiewk, przystosowan do obrzdku rzymsko-katolickiego. W centrum wioski znajduje si pomnik wystawiony na pamitk emkom, polegym w walce z okupantem. WAPIENNE-ZDRJ miejscowo zdrojowa zaoona w 1546 r. przez Tymka Wapieskiego na surowym korzeniu". W pniejszych wiekach rozwj swj zawdzicza rdom mineralnym. Z jego rde korzystay wojska napoleoskie. Na pocztku wieku XX Wapienne byo j u znan miejscowoci zdrojow. W pniejszych czasach zdrojowisko zostao zaniedbane, dopiero w 1958 r. odbudowano zakad zdrojowy i oddano) go do uytku kuracjuszy i wczasowiczw. Siarkowodorowe rda z Wapiennego uywane s do leczenia schorze gocowych, chorb przemiany materii i chorb kobiecych. Mimo duych stara wadz terenowych, zakad ten jest mao wykorzystywany. WIETRZNO wie nad Jasiok. ladem dawnego osadnictwa na t y m terenie, jest wczesno-historyczne grodzisko, pooone wrd bukowego lasu na pnoc od wsi, na wzgrzu zwanym Grodzisko (420 m). Grd, otoczony poczwrnym waem, istnia kilkaset lat przed nasz er. Rozwj wsi nastpi pod koniec w. XIX w zwizku z grnictwem naftowym. We wsi zachowa si modrzewiowy koci z 1752 r. oszpecony oszalowaniem deskami i pokryciem dachu blach. W wielkim o t a r z u zabytkowy otarz w. Barbary. WYSOWA ZDRJ miejscowo pooona prawie u rde Ropy, znana z wd mineralnych o znakomitych wasnociach leczniczych. S to szczawy alkaliczno-sono-sodowe i alkaliczno-elaziste, z du iloci chlorku sodu i kwasu wglowego, dziaajce leczniczo na schorzenie przewodu pokarmowego, nerwice i choroby kobiece. Wysowa zaoona zostaa aktem krlewskim w roku 1359 jako Sotwina i naleaa do Jana Gadysza. W 1416 r. znana ju jako Wysowa bya wiosk posiadajc prawo skadu win. Na lecznicze waciwoci wd wysowskich zwrci uwag jeden z pniejszych jej wacicieli Maciej Lanckoroski ju okoo 1775 r. Uzdrowiskiem bya ju w poowie XIX w. i o jej popularnoci wiadczy fakt, e w 1890 roku roczna frekwencja kuracjuszy wynosia 2 tys. osb. Okres midzywojenny by okresem spadku jej popularnoci. Dopiero w 1959 roku utworzono uzdrowisko Wysowa, budujc jednoczenie pikn szos dojazdow. Mimo wszystko uzdrowisko w dalszym cigu nie jest cakowicie wykorzystane. Piknym zabytkiem architektury drewnianej jest w Wysowej drewniana cerkiewka z XVIII w. Znajdowaa si rwnie stara pijalnia wd, niestety spona w lipcu 1964 r. Na stokach Koziego ebra, przy s z l a k u z n a j d u j e si baza campingowa ZMS.

MIGRD NOWY niegdy miasto, dzi wie nad Wisoka. Powsta w I po. XIII w. na szlaku z Sandomierza przez Karpaty na Wgry, a jego zawizkiem by stary grd przygraniczny, przy ktrym pobierano co. W XIV w. sprowadzono tam zakon dominikanw i w miejscu grodu wzniesiono koci, ktry by bogato wyposaony w dziea sztuki. Zosta on zniszczony w, czasie ostatniej wojny, a najcenniejsze przedmioty wywieli hitlerowcy. Zniszczeniu uleg rwnie pikny rynek z drewnianymi domami z podcieniami. We wsi znajduj si mogiy ludnoci cywilnej, wymordowanej przez Niemcw. MIGRD STARY pooony 3 km na poudniowy wschd od migrodu Nowego. Posiada zabytkowy koci z 1500 r. z gotyckim prezbiterium dawn kaplic ariask. Otarz tego kocioa jest dawnym otarzem klasztornego kocioa Dominikanw ze migrodu Nowego. Na terenie wsi s lady bardzo dawnych obwarowa, ktre miejscowe legendy wi z istnieniem zamczyska. Z zamczyska tego rycerze rozbjnicy mieli napada na kupieckie karawany.

POGRZE

CIEKOWICKIE

Pogrze Cikowickie naley do terenw bardzo piknych krajobrazowo, cho mao znanych. Jest czci Pogrza Karpackiego, midzy Dunajcem a Wisokiem, a nazw swoj wywodzi od miasteczka Cikowic. Jego cz zachodnia znana jest te jako Pogrze Ronowsko-Cikowickie. Teren ten wyrnia si swoj budow geologiczn, w ktrej dominuje tzw. piaskowiec cikowicki. Jest on porowaty, gruboziarnisty, poprzecznie spkany, co sprzyjao dzieleniu si monolitw na bloki przeksztacajce si pod wpywem czynnikw atmosferycznych w malownicze skay o dziwacznych formach. Pogrze Cikowickie charakteryzuje si regularnym przebiegiem grzbietw, duymi wysokociami wzgldnymi, znaczn stromoci stokw, oraz sterczcymi grupami skalnymi. Przecitna wysoko 340-450 m. Najwyszym szczytem jest Lewocz (561 m) na pnocny-zachd od Cikowic. Wzniesienia pokryte s maymi kompleksami lenymi, w ktrych dominuje joda, sosna, db z domieszk modrzewi, lip i jesionw. W miejscach podmokych krluje olcha. Bogate jest poszycie i runo lene z chronionymi gatunkami wawrzynka wilczeyko, widakw, storczykw. wiat zwierzcy typowy dla lasw podgrskich. Dolin Biaej biegnie linia kolejowa Tarnw Krynica oraz szosa zapewniajca czno Cikowic z pnoc i z poudniem. Komunikacj uatwia rwnie dolina Wisoki. Pierwsze wiadomoci o Cikowicach zwanych przedtem Cieszkowicami sigaj X wieku. Bieg tdy trakt handlowy na Wgry, przy ktrym rozwina si osada, ktrej Wadysaw okietek nada miejskie prawa magdeburskie. Odtd s miastem krlewskim, rzdzonym przez wjta. Szereg przywilejw otrzymao miasto od Kazimierza Wielkiego i od tego czasu datuje si herb miasta p ora, p lwa. Ludno cikowic trudnia si gwnie handlem i rzemiosem, zwaszcza wyrobem sukna i garncarstwem. W wiekach pniejszych miasto podupado, a w kocu w okresie midzywojennym zmieniono je na wie

28

siedzib gminy zbiorowej. Dzi Cikowice licz okoo 500 domw i s zamieszkae przez 3200 mieszkacw. Posiadaj Orodek Zdrowia, poczt, aptek, Dom Kultury, kilka sklepw i punkty usugowe. Ciekawe i warte obejrzenia s domy drewniane w rynku z XVII XVIII wieku z charakterystycznymi podcieniami. Koci p a r a f i a l n y zbudowany w 1904 roku stoi na miejscu starego gotyckiego kocioa, ufundowanego w 1336 roku przez Kazimierza Wielkiego. Z tego kocioa ocala tylko obraz umieszczony obecnie w otarzu gwnym, a podarowany podobno przez papiea Urbana VIII w 1632 r. W odlegoci 700 m na poudnie od rynku Cikowic znajduje si rezerwat Skamieniae Miasto. Jest to lesiste wzgrze z gstym zgrupowaniem ska o niezwykych ksztatach, ktre sprawiaj wraenie ruin dawnego grodu. Waniejsze z nich maj nazwy jak: Skaka z Krzyem, z ktrej roztacza si pikna panorama na okolic, na zachd od niej Baszta, d a l e j Piramida, Borsuk, obok ktrego jest stanowisko kosodrzewiny. Po drugiej stronie bardzo charakterystyczne s Ratusz i Czarownica. W rezerwacie ronie wiele gatunkw ciekawych rolin, niedaleko z n a j d u j e si rwnie malowniczy wodospad. Niecodzienne ksztaty ska stay si rdem wielu legend. Jedna z nich opowiada o wacicielu g r o d u Cieszce, ktry zama tradycyjne prawo gocinnoci w y d a j c brank, ktra si u niego schronia. Gdy ona z rozpaczy popenia samobjstwo, cay grd skamienia. Inna legenda mwi, e bya to kara za rozwize ycie mieszkacw Cieszkowic. Skaa z Krzyem miaa by kocioem, ktry skamienia z winy proboszcza, gdy przegra on wityni w koci z diabem. Ratusz z kolei zamieni si w ska razem z rajcami, urzdzajcymi w nim pijatyki, a mid i wino stay si piaskiem. Mwiono take o skarbach ukrytych w skale Pieko i pod Borsukiem. INNE MIEJSCOWOCI POGRZA CIKOWICKIEGO. BINAROWA wie trzy km od Biecza lokowana na prawie magdeburskim w 1347 r. i zwizana z tym miastem poprzez szpital biecki, ktry mia tu swoje soectwo. Bya wasnoci krlewsk i syna z uprawy lnu oraz wyrobu pcien. Z zabytkw zachowa si stary, drewniany kociek najprawdopodobniej z przeomu XV i XV w., z bogat polichromi wntrza. Malowida kadej deski stanowi zamknit cao. Na uwag zasuguje take chrzcielnica pnogotycka, cenne obrazy olejne i wielki otarz z XVII w. W Binarowej y j potomkowie dawnych osadnikw tatarskich. BOBOWA nazwa jej pochodzi od bobu uprawianego tam na rzecz dworu, jej zaoycieli i wacicieli. Zniszczona przez najazdy tatarskie w czasach Bolesawa Wstydliwego, zostaa odbudowana przez Wadysawa okietka. Pierwszy raz wymieniona zostaje w roku 1339 j a k o miasto. Ley na starym szlaku wgierskim z Tarnowa przez przecz Tylick, strzeon przez 4 zamki obronne, z ktrych do dzi pozostay tylko dwa: w Jeowie i w Bobowej. Swj rozkwit przeywaa Bobowa w XVI w. Pniej niszczona licznymi poarami podupada i w 1934 r. wadze sanacyjne zdegradoway j do roli wsi. W czasie okupacji hitlerowcy zaoyli w Bobowej dwa obozy pracy przymusowej. Obecnie jest orodkiem wytwrczoci koronkarskiej istnieje tu szkoa zawodowa z dziaem koronkarstwa, a okoo 500 chaupnikw wyrabia ko-

29

ronki dla CPLiA. Z zabytkw Bobowa posiada koci w. Zofii wybudowany w stylu gotyckim w kocu XV w., ktry w okresie reformacji by zborem ariaskim, koci parafialny kilkakrotnie przebudowywany, dawny Zamek Bobowskich z XVII w., zamieniony obecnie na liceum oglnoksztacce. JEW ley na poudnie od Bobowej w dolinie rzeki Biaej. Znajduje si tu zabytkowy dwr obronny z XV w., gniazdo rycerskiej rodziny Jeowskich. Zbudowany z kamienia ciosanego, o murach gruboci 2,5 m, z baszt obronn i ladami waw i fos. Na cianach pierwszego pitra widoczne freski z XVII w., tzw. szpalery o motywach rolinnych, ktre odrysowa Wyspiaski. Dwr by zamieszkay do 1945 r., pniej podupad, uleg zaniedbaniu, a obecnie zosta odremontowany. LUSAWICE w okresie reformacji byy orodkiem dziaalnoci arian. Znajduje si tu grb Socyna, jednego z przywdcw arian w Polsce oraz zabytkowy klasycystyczny dwr otoczony piknym parkiem. RZEPIENNIK na Pogrzu Cikowickim znajduj si cztery Rzepienniki: Strzyewski, Marciszewski, Biskupi oraz Suchy. S to stare osady nazwane od uprawianej w nich rzepy. W Rzepienniku Biskupim znajduje si drewniany kociek gotycki z XIV w. pod wezwaniem Jana Chrzciciela. Rzepiennik Strzyewski posiada godny obejrzenia nowo wybudowany koci, doskonale harmonizujcy z krajobrazem, o wntrzu ozdobionym dzieami sztuki ludowej i obrazami malarzy wspczesnych. STASZWKA ley w pobliu Cikowic. Znajduje si tu zabytkowy kociek, otoczony sdziwymi, objtymi ochron lipami. Po dzie dzisiejszy gruj nad okolic niedokoczone wiee kamienne, budowane przez Wochw, jecw niewoli austriackiej, jako majestatyczny pomnik dla polegych w pamitnej bitwie pod Gorlicami w 1915 r. TUCHW osiedle nad rzek Bia. Istniao ju w XI w., a wzmianki o nim p o j a w i a j si w roku 1105, gdy naleao do opatw tynieckich. Przywilejem Kazimierza Wielkiego otrzymao w 1341 r. magdeburskie prawo miejskie. Zachowao stary, nieregularny ukad ulic wychodzcych z naronikw czworobocznego rynku, przy ktrym z dawnej zabudowy pozostay dwa domy z koca XVIII w. Klasycystyczny ratusz z wie pochodzi z pocztku XIX w. W ssiedztwie rynku stoi zabytkowy, murowany koci parafialny, wzniesiony w 1794 r., na miejscu dawnego z XIV w. Na prawym brzegu rzeki wznosi si koci redemptorystw dawniej benedyktyski, zbudowany w 1682 r. W jego pnobarokowym otarzu gwnym zabytkowy obraz Matki Boskiej z Dziecitkiem, pochodzcy z XVI w., przywieziony prawdopodobnie z Rzymu. Obok kocioa XIX-wieczny klasztor. Kilka zabytkowych figur przydronych.

30

NA WCZASACH, WYCIECZCE, OBOZIE WDROWNYM, PIESZO, AUTOSTOPEM, KOLEJ ZAWSZE Z tomikiem Przyroda Polska" Wydawnictwa Wiedza Powszechna" Przewodniki przyrodnicze po poszczeglnych krainach geograficznych Polski daj mono peniejszego wykorzystania kontaktu z przyrod ojczyst, ukazuj jej pikno, wznajemne zwizki fauny i flory ojczystej, ucz kultury turystycznej na wczdze, wycieczce, niedzielnym spacerze za miasto, podaj przepisy ochrony przyrody. Jan Jerzy Karpiski PUSZCZA BIAOWIESKA s. 144, 70 ilustr. mapki, tablice, z 17. Wiadomoci oglne. Biaowieski Park Narodowy, zjawiska geologiczne, gleby, klimat, wody biocenoza, flora i fauna, szlaki turystyczne. Skorowidz nazw rolin i zwierzt, bibliografia, mapa gleb. Pikne, caostronicowe fotografie. Format kieszonkowy. Kazimierz Kowalski JASKINIE POLSKIE s. 144, ilustr. 74, z 16. Powstanie jaski, osady jaskiniowe, flora i fauna tego rodowiska, zwiedzanie i fotografowanie jaski. Najwaniejsze jaskinie w Polsce: tatrzaskie, beskidzkie, podkarpackie, sudeckie, Jury Krakowsko-Wieluskiej. Niecki Nidziaskiej i Gr witokrzyskich. Fotografie caostronicowe w rotograwiurze. Skorowidz nazw rolin i zwierzt, terminw zwizanych z krasem i jaskiniami. Bibliografia. Jadwiga Kobendzina PUSZCZA KAMPINOSKA s. 156, ilustr. 64, z 17. Wydmy, bagna gromady, rodowisko lene, mieszkacy puszczy ulubionego terenu podwarszawskich wycieczek. Trasy turystyczne. Ilustracje caostronicowe w rotograwiurze. Do nabycia we wszystkich ksigarniach
31

Informacja Turystyczna Twj przyjaciel i przewodnik

INFORMACJA TURYSTYCZNA TWJ PRZYJACIEL I PRZEWODNIK Punkty IT znajdziesz we wszystkich wikszych miastach i miejscowociach turystycznych Polski Kady punkt IT udziela podstawowych informacji z zakresu: bazy usugowej obiekty Polsce noclegowe, zakady ywienia w caej

transportu i komunikacji kolejowej, autobusowej, lotniczej, eglugowej, usug motoryzacyjnych usug biur podry turystyka krajowa i zagraniczna krajoznawstwa obiekty krajoznawcze i przyrodnicze, folklor, architektura, przemys organizacji ruchu turystycznego wycieczki, rajdy, spywy, trasy turystyczne, szlaki
kultury muzea, teatry, wystawy, imprezy kulturalno-rozrywkowe. KORZYSTAJ Z USUG IT ATWIEJ I LEPIEJ ZORGANIZUJESZ SOBIE PODRO, WYPOCZYNEK, ROZRYWK. UWAGA

W Warszawie ul. Marszakowska tel. 26-34-75 i 26-34-76 nowo otwarty Punkt IT przy POLRES" czynny codz. w godz. 8-20 udziela wszelkich informacji turystycznych.
CENTRALNY ORODEK INFORMACJI T U R Y S T Y C Z N E J
32

You might also like