Sprawozdanie z laboratorium Fizyki dla elektronikw

wiczenie nr 70

Temat: Pomiary fotometryczne z wykorzystaniem fotoogniwa selenowego oraz fotometru Lummera Brodhuna.

Bartomiej Baejewski Numer indeksu: 171629 Data wykonania wiczenia: 03.11.2009 r.

Prowadzcy: doc. Stanisawa Szarska Termin zaj: Wtorek godz. 1315

0

1) Wstp
Przeprowadzone wiczenie skadao si z dwch czci. W pierwszej z nich dokonywano pomiarw fotometrycznych z wykorzystaniem fotoogniwa selenowego. Celem tych pomiarw byo wyznaczenie zalenoci natenia owietlenia od odlegoci midzy fotoogniwem a rdem wiata o danej mocy przy prostopadym padaniu promieni wietlnych na fotoogniwo. W tym pomiarze wykorzystano aw optyczna z podziak milimetrow oraz ktomierzem. Ta cz wiczenia polegaa na zwikszaniu odlegoci pomidzy rdem wiata a fotoogniwem i zapisywaniu wskaza mikroamperomierza wskazujcego prd pyncy przez fotoogniwo. Na podstawie wykonanych pomiarw bdzie mona wyznaczy charakterystyk i = f (E ) badanego fotoogniwa. Nastpnie wyznaczana bya zaleno natenia owietlenia E od kta padania promienia wietlnego na powierzchni fotoogniwa. W tym celu naleao na awie optycznej ustawi fotoogniwo w staej odlegoci od rda wiata i obserwowa wskazania mikroamperomierza przy zmianie kta ustawienia fotoogniwa wzgldem rda wiata. Kolejnym zadaniem byo wyznaczenie przepustowoci filtrw szarych. Pomiar polega na zmierzeniu natenia prdu pyncego przez fotoogniwo przy staej odlegoci fotoogniwa od rda wiata raz bez filtra i drugi raz, gdy na drodze wiata umieszczono filtr. Pomiar by dokonany dla trzech rnych filtrw. W drugiej czci wiczenia wyznaczano natenie rda wiata metod subiektywn z wykorzystaniem fotometru Lummera Brodhuna. Pomiar polega na znalezieniu na awie optycznej pooenia, dla ktrego mona byo zaobserwowa jednakowe owietlenie pytki wiatem ze rda badanego i wzorcowego. Na podstawie znanych odlegoci naleao wyznaczy natenie badanego rda wiata. Nastpnie naleao zbada przepuszczalno filtrw szarych. W tym celu naleao na podstawie odczytanych odlegoci wyznaczy osabione natenie rda wiata badanego, jakie wskazuje to rdo po umieszczeniu badanego filtru na drodze promieni wietlnych.

2) Opracowanie wynikw pomiarw

W przeprowadzonym wiczeniu korzystano z: - zasilacza prdu staego - mikroamperomierza CM-3 (klasa 0,5 , zakres 300 A ) Schemat ukadu pomiarowego (dla czci A wykonywanego wiczenia):

A. Pomiary fotometryczne z wykorzystaniem fotoogniwa selenowego Do wyznaczenia natenia owietlenia E w zalenoci od odlegoci rda wiata od fotoogniwa korzystamy z prawa Lamberta E =

I cos , gdzie: r2

E [lx] - natenie owietlenia fotoogniwa I [cd ] - wiato rda wiata, w przeprowadzonym dowiadczeniu I = 16,5cd r - odlego midzy fotoogniwem a rdem wiata - kt padania promieni wietlnych na fotoogniwo, w dowiadczeniu = 0 o
Przykadowe obliczenie natenia owietlenia fotoogniwa:

E r =0,50 =

I 16,5 cos 0 o = = 66lx 2 r 0,5 2

Pozostae wartoci wraz z pomiarami zostay podane w tabeli poniej.

[ ] [ ] 0,30 0,35 0,40 0,45 0,50 0,55 0,60 0,65 0,70 0,75

[ ] [ ] 105 80 60 48 39 32 27 24 20 17

[ ] [ ] 183 135 103 81 66 55 46 39 34 29 18 12 9 7 5 4 3 3 2 2

[%] 9,82 8,91 8,73 8,59 7,58 7,33 6,55 7,68 5,94 6,82

0,01

1,5

[ ] prd pyncy przez fotoogniwo [ ] - bd pomiaru prdu [ ] bd bezwzgldny wyznaczenia natenia owietlenia fotoogniwa

[%] - bd wzgldny wyznaczenia natenia owietlenia fotoogniwa

Za bd pomiaru odlegoci przyjto warto najmniejszej podziaki na awie optycznej. Bd pomiaru prdu zosta obliczony ze wzoru:

i =

klasa zakres 0,5 300 A = = 1,5A 100 100

Bd wyznaczenia zosta policzony metoda rniczki zupenej. Za bd przyjto = 0,5 cd.

E E I 2 Ir I + r = 2 + 3 I r r r 0,5 2 16,5 0,01 E r =0, 40 = + = 8,28 9lx 0,4 2 0,4 3 E =

Charakterystyka wietlna fotoogniwa i = f (E )

i = f(E)
120

100

80

i [A]

60

40

20

0 0 50 100 E [lx] 150 200

Do wyznaczenia zalenoci natenia owietlenia E od kta padania wiata na powierzchni fotoogniwa korzystamy raz jeszcze z prawa Lamberta E = razem sta warto r = 0,3m . Przykadowe obliczenie natenia owietlenia fotoogniwa:

I cos , przyjmujc tym r2

E =30o =

I 16,5 cos = cos(30 0 ) = 158,771324 158,8lx 2 2 r 0,3

Pozostae wartoci zostay podane w tabeli poniej.

( /)

[] []

[ 105 105 104 101 99 94 90 85 79 71

[ 105 105 105 103 100 98 94 89 84 77

] [

] 183,3 182,6 180,5 177,1 172,3 166,2 158,8 150,2 140,4 129,7

[ ] [ ] 17,8 18,0 18,1 18,0 17,8 17,5 17,0 16,4 15,7 14,9

[%] 183 183 182 177 172 167 158 150 138 126

[ ]

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45
/

105,0 105,0 104,5 102,0 99,5 96,0 92,0 87,0 81,5 74,0

1,5

9,70 9,85 10,01 10,16 10,33 10,51 10,70 10,92 11,16 11,44

[ ] prd pyncy przez fotoogniwo (p dla fotoogniwa przekrconego w praw stron, l dla fotoogniwa przekrconego w lew stron) [ ] - bd pomiaru prdu [ ] bd bezwzgldny wyznaczenia natenia owietlenia fotoogniwa

[%] - bd wzgldny wyznaczenia natenia owietlenia fotoogniwa

Bd wyznaczenia zosta policzony metoda rniczki zupenej. Do oblicze przyjto nastpujce wartoci bdw:

r = 0,01m = 1o = I = 0,5cd E = E E E I cos( ) 2 I cos( )r I sin( ) I + r + = + + I r r2 r3 r2 0,5 cos(35 o ) 2 16,5 0,01 cos(35 o ) 16,5 sin(35 o ) + + 16,39709 16,4lx 180 0,3 2 0,33 0,3 2

180

E =35o =

Badanie przepuszczalnoci filtrw. Nr filtra 4 6 2

i ' [ A]
22 5 41

i ' [ A]
1,5

T [%] T
8,57 31,25 5,13

0,210 0,018 0,048 0,015 0,39 0,02

i ' [ A] - natenie fotoprdu przy zasoniciu rda wiata filtrem i ' [ A] - bd pomiaru fotoprdu
T - wspczynnik przepuszczalnoci filtra T - bd wyznaczenia wspczynnika przepuszczalnoci filtra

i' Wspczynnik przepuszczalnoci T filtra obliczono ze wzoru: T = , gdzie i jest prdem pyncym i
przez fotoogniwo przed umieszczeniem filtra.

i = 105 A .

i' 22A T= = = 0,2095238 0,21 i 105A

Bd wyznaczenia wspczynnika przepuszczalnoci obliczono za pomoc rniczki zupenej.

T T i' 1 ' T = i + ' i = 2 i + i ' i i i i 22 1,5 T4 = 1,5 + = 0,01727891156 0,018 2 105 105

B. Pomiary fotometryczne fotometr Lummera Brodhuna Wyznaczanie natenia rda wiata W dowiadczeniu, jako rdo wiata wzorcowego uyto arwki o mocy, 40 W, ktrej natenie wiata wynosi I w = 27 1cd . Pooenia gowicy fotometru na awie optycznej, odpowiadajce rwnoczesnemu jednakowemu owietleniu powierzchni pytki wiatem ze rda wzorcowego i badanego przedstawia ponisza tabela. [ ] 0,920 0,911 0,922 0,924 0,916 0,917 0,925 0,919 0,916 0,923 0,936 0,933 0,930 0,929 0,927 0,936 0,934 0,929 0,931 [ ] 1,580 1,589 1,578 1,576 1,584 1,583 1,575 1,581 1,584 1,577 1,564 1,567 1,570 1,571 1,573 1,564 1,566 1,571 1,569 [ ] - odlego pomidzy gowic a rdem wiata wzorcowego [ ]- odlego pomidzy gowic a rdem wiata badanego Odlego zostaa wyznaczona z zalenoci = 2,5 wiata badanego a wzorcowego wynosia 2,5m. , poniewa odlego midzy rdem

20

Warto rednia rw = 0,925 zostaa policzona ze wzoru rw =

r
i =1 20

wi

20

Warto rednia rb = 1,575m zostaa policzona ze wzoru rb =

r
i =1

bi

20

Bdy graniczne wyznaczenia wielkoci rw oraz rb zostay policzone z zalenoci r = t

s n

, gdzie s -

jest odchyleniem standardowym pomiaru danej wielkoci, n iloci wykonanych pomiarw, a t

wspczynnikiem odczytanym z tablicy rozkady t-Studenta, dla ktrego warto prawdziwa mieci si w przedziale r r z prawdopodobiestwem p=0,95. odchylenia standardowe wynosz: Obliczone ze wzoru s =

(r r )
i

n 1

s rb = 0,007 s rw = 0,007
Obliczenie bdw granicznych pomiarw:

t = 2,08 rb = t rw = t s n s n = 2,08 = 2,08 0,007 20 0,007 20 = 0,003465 0,004 = 0,003465 0,004

Ostatecznie wartoci rw oraz rb wynosz:

rw = (92,5 0,4) 10 2 m rb = (157,5 0,4) 10 2 m

Natenie badanego rda wiata I b obliczamy korzystajc z zalenoci:

Ib = Iw

rb rw

2 2

1,575 2 I b = 27 = 78,278305cd 78,28cd 0,925 2

Bd wyznaczenia wartoci natenia badanego rda wiata wyznaczono za pomoc metody rniczki zupenej.

I I I r 2I r 2I r I b = b I w + b rb + b rw = b 2 I w + w2 b rb + w 3b rw I w rb rw rw rw rw
2 2

1,575 2 2 27 1,575 2 27 1,575 2 I b = + 0,004 + 0,004 = 3,973802 3,98cd 0,925 2 0,925 2 0,9253
I b = (78,28 3,98)cd

Badanie przepuszczalnoci filtrw szarych. Tabela odlegoci gowicy od rda wiata wzorcowego po umieszczeniu filtra pomidzy gowic a rdem wiata badanego. Filtr nr 4 Filtr nr 6 Filtr nr 2 [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] 1 1,449 1,051 1,932 0,568 1,216 1,284 2 1,416 1,084 1,925 0,575 1,220 1,280 3 1,436 1,064 1,937 0,563 1,229 1,271 1,434 1,066 1,931 0,569 1,222 1,278 r [ ] - odlego pomidzy gowic a rdem wiata wzorcowego [ ]- odlego pomidzy gowic a rdem wiata badanego r [m] warto rednia odlegoci Obliczenie osabionego natenia rda wiata, jakie wykazuje rdo po umieszczeniu badanego filtru na drodze promieni wietlnych: Filtr nr 4

Ib '= I w
Filtr nr 6

rb rw

2 2

= 27

1,066 2 = 14,92cd 1,434 2

Ib '= I w
Filtr nr 2

rb rw

2 2

= 27

0,569 2 = 2,34cd 1,9312

Ib '= I w

rb rw

2 2

= 27

1,2782 = 29,53cd 1,222 2

Obliczenie wspczynnikw przepuszczalnoci badanych filtrw:

E' I ' r2 I ' T= = = E r2 I I 14,92cd T4 = 0,19 78,28cd 2,34cd T6 = 0,03 78,28cd 29,53cd T2 = 0,38 78,28cd

3)Wnioski
Wyniki przeprowadzonych wicze s zgodne z prawami obowizujcymi w fizyce. Pierwsza cz wiczenia potwierdzia zaleno pomidzy zmiana natenia owietlenia a odlegoci rda wiata od fotoogniwa przy staym kcie padania promieni wietlnych. Z przeprowadzonych oblicze i obserwacji wynika, e wraz ze wzrostem odlegoci pomidzy fotoogniwem a rdem wiata maleje prd pyncy przez fotoogniwo, z czego wynika, e maleje natenie owietlenia fotoogniwa. Jest to zgodne z prawem Lamberta. Wartoci obliczone z prawa Lamberta a wyznaczone z charakterystyki i = f(E), s do siebie bardzo zblione (w niektrych przypadkach identyczne) a rnica pomidzy nimi moe wynika z niedokadnego oczytania wartoci z wykresu. Z pomiarw zalenoci natenia owietlenia od kta padania wiata na powierzchnie fotoogniwa wynika, e wraz ze wzrostem kta maleje natenie owietlenia. Obliczone w punkcje B dowiadczenia wartoci przepuszczalnoci badanych filtrw metod subiektywn z wykorzystaniem fotometru Lummera Brodhuna maja wartoci bardzo zblione do tych obliczonych w punkcie A, wyznaczonych metod obiektywn. W obu pomiarach otrzymalimy, e filtr z numerem 2 ma najwikszy wspczynnik przepuszczalnoci T, nieco mniejszy wspczynnik ma filtr numer 4 oraz najmniejszy wspczynnik ma filtr numer 6. Filtry o wspczynniku mniejszym zatrzymuj wicej promieni wietlnych od filtrw z wikszym wspczynnikiem. Wartoci wspczynnikw przepuszczalnoci obliczone na podstawie pomiarw przeprowadzonych w czci A (metoda obiektywna) s bardziej dokadne, poniewa w mniejszym stopniu zale od indywidualnych spostrzee osoby wykonujcej pomiar.