You are on page 1of 3

http://www.tygodnik.com.pl/tematy/unia/irlandia/strzelczyk.

html Irlandczycy w redniowiecznej Europie

Cud czy mit?


JERZY STRZELCZYK

Cho wielu we wczesnym redniowieczu prbowao pisywa wierszem, niewielu mogoby pochwali si prawdziwie poetyckim talentem i duchem. Do tych niewielu nalea w IX w. Seduliusz Szkot; jak o tym wiadczy przydomek Szkot przybysz z Irlandii. Rozwijajcy dziaalno na kontynencie Seduliusz jest autorem poematu o Narodzeniu Paskim, z ktrego pochodzi nastpujcy fragment: Ze wschodu przybyli magowie, dary przynoszc, Do Chrystusa spiesz wtedy magowie ze wschodu; Z zachodnich krain szkoccy przybywaj mdrcy, Dary mdroci przynosz z zachodnich krain. (tum. Elbieta Zakrzewska-Gbka) Ateny Zachodu W staroytnoci i w redniowieczu popularnoci cieszy si pogld, i wiedza i mdro pochodz ze Wschodu. Pniej, od czasw karoliskich, za intelektualne centrum wiata chrzecijaskiego zaczto uznawa Francj (Gali). Jednak jeeli gdziekolwiek w Europie aciskiej VIVII w. nikym blaskiem janiay wiateka owiaty i kultury, to za Pirenejami (w pozostajcej pod panowaniem Wizygotw Hiszpanii), w Italii Ostrogotw i Longobardw, i w Irlandii. Irlandia, Szmaragdowa Wyspa, Hibernia staroytnych, Daleki Zachd redniowiecznego wiata, nigdy nie tknita stop rzymskiego legionisty i a do koca VIII w. (czyli do pocztku najazdw wikiskich) oszczdzona przez najazdy zewntrzne, ostatnia po podboju i zdominowaniu Brytanii przez plemiona germaskie w VVI w. ostoja wielkiego niegdy wiata celtyckiego, w czasach upadku Cesarstwa Rzymskiego i wielkiej wdrwki ludw moga si wydawa oaz spokoju, gdzie nie tylko prastare modele i struktury ycia spoecznego, ale take pimiennictwo, nauka i sztuka mogy rozwija si w sposb niezakcony i harmonijny. Niewykluczone, e podobnie jak tysic lat pniej, gdy pod ciosami Turkw dogorywa bdzie Cesarstwo Wschodnie i uczeni bizantyjscy emigrowa bd na Zachd uczeni i artyci z kontynentu chronili si przed barbarzycami na bezpieczn wysp. O Karolu Wielkim jeden z pniejszych biografw, umys niestety niezbyt krytyczny, Notker Balbulus (Jkaa), zanotowa ciekawe opowiadanie. Wiadomo, e Karol, dc do poprawy aosnego stanu owiaty w pastwie, sprowadza skd tylko si dao uczonych i nauczycieli. Doniesiono mu pewnego razu, e na wybrzee Galii przybyo wraz z kupcami dwch Szkotw z Irlandii, biegych w pismach witych i wieckich. Miejscowym, ktrzy ze zdziwieniem skonstatowali, e owi Szkoci nie maj adnych towarw, ogosili, e maj do sprzedania mdro (kto poda mdroci, niech przybywa do nas i j bierze), wyjaniajc jednoczenie, e jest to, jak bymy dzi okrelili, chwyt marketingowy lud nabywa tylko to, co mona dosta za pienidze, a nie to, co mona dosta za darmo. Krl kaza sprowadzi dziwnych przybyszw i przekonawszy si o ich kompetencjach, powierzy stanowiska w budowanym z mozoem systemie szkolnictwa. Moe ju sam Karol, na pewno za jego wspomniany biograf, znajdowa si podobnie jak wielu mieszkacw wczesnej Europy pod wpywem pewnego stereotypu. Na tle

oglnej zapaci intelektualnej Szkocja moga nie bezzasadnie wydawa si wysp witych i uczonych czy Atenami Zachodu. Tak dalece przyzwyczajono si do duchowego czy intelektualnego przodownictwa Irlandii, e gdy nie wiedziano, jakiej narodowoci jest luminarz lub witobliwy m, bez zastanowienia przypisywano mu pochodzenie iryjskie. Iromania w odwrocie Ta swoista iromania miaa licznych zwolennikw w czasach nowszych, a i dzisiaj wystpuje na kartach rozpraw nie tylko zapatrzonych w wielk przeszo swej wyspy autorw irlandzkich. Obecnie, co prawda, ta postawa wydaje si by w odwrocie, ale przekonanie o znaczcym udziale Iryjczykw w rozbudzaniu duchowym i intelektualnym Europy aciskiej w najtrudniejszym dla niej pocztkowym okresie zachowuje aktualno. Prawd jest, e nie ostay si w nauce przesadne wyobraenia o wysokim poziomie nauk, zwaszcza wieckich, we wczesnoredniowiecznej Irlandii. Tamtejsza kultura miaa poziom skromniejszy ni sdzono, ale dysponowaa wanymi atutami. Bodaj najwaniejszym bya stosunkowo dobrze rozwinita sie szkolna, zwizana z charakterystycznym dla tego kraju wybujaym yciem monastycznym. Miaa charakter przede wszystkim religijny, ale i to take stanowi rys typowy iryjskiego modelu kultury i pobonoci podlegaa silnym oddziaywaniom rodowiska wieckiego. Wypowiadaa si po acinie, ktra w Irlandii zawsze bya jzykiem wyuczonym, ale take w jzyku rodzimym goidelskim. Gdy jednak mowa o oddziaywaniach Szmaragdowej Wyspy w Brytanii anglosaskiej i na kontynencie, to z oczywistych wzgldw oddziaywa moga przede wszystkim kultura aciskojzyczna. Miracolo o mito? cud czy mit zastanawia si nad fenomenem dugotrwaych wpyww iryjskich uczony zakonnik woski Edmondo Coccia. Sam by raczej sceptykiem, ale jego badania dotyczyy jedynie najwczeniejszej, przedkaroliskiej fazy oddziaywa, istotnie przez iromanw bodaj najbardziej wyolbrzymionych. Wszake nawet po chirurgicznych ciciach naukowych sceptykw, dugotrwao i intensywno iryjskich oddziaywa na kontynent musi budzi podziw. W rnych fazach rne byy ich charakter i donioso. Zawsze jednak by to wpyw dobroczynny; Iryjczycy pniej nieraz wymiewani i krytykowani dobrze zapisali si w dziejach cywilizacji europejskiej. Od Kolumbana do Brendana Pierwsza faza dostrzegalnych dla historyka oddziaywa poza macierzyst wysp rozpocza si w drugiej poowie VI w. ekspansj Kocioa iryjskiego, ktry zdoa ju nabra pewnych cech odrbnych w stosunku do rzymskiego, do Brytanii. Postaci centraln jest tu w. Kolumban Starszy (Columcille, zm. w 597 r.), ktry w latach 60. tego stulecia zaoy synny pniej klasztor w Iona (Hy w archipelagu Hebrydw Wewntrznych) i tym samym zapocztkowa chrystianizacj Anglo-Sasw, od pewnego momentu w ostrej konkurencji z Kocioem rzymskim. Koniec VI w. oznacza rozpoczcie ekspansji Kocioa iryjskiego i typowych dla form religijnoci i ycia monastycznego do Galii, a z czasem do innych krajw kontynentu (zwaszcza Germanii). Pionierem tej fazy by w. Kolumban Modszy (zm. w 615 lub 616 r.), ktry ok. 590 zaoy w Wogezach pierwsze klasztory nowego, kolumbaskiego typu. Ani Kolumban, ani jego nastpcy nie byli co prawda misjonarzami, rzadko bowiem dziaali wrd rzeczywistych pogan znaczenie ich polega raczej na propagowaniu odmiennych, bardziej uwewntrznionych form ycia chrzecijaskiego. Monastycyzm kolumbaski albo irofrankijski oddziaywa na dalsze tereny w rytmie przyczania ich do pastwa Frankw. Faza ta dogasa w VIII stuleciu, ustpujc niemal wszdzie pola Rzymowi, ale pod koniec obja po raz pierwszy w dziejach cz wiata sowiaskiego kraj Karantanw, czyli dzisiejszych Sowecw. W odrnieniu od poprzednich, trzecia, karoliska faza oddziaywa iryjskich, miaa charakter przede wszystkim intelektualny. W czasach Karola Wielkiego i dwch pokole jego nastpcw pojawia si w Europie prawdziwa plejada wybitnych iryjskich umysw i pir, takich jak wszechstronny uczony Dungal, geograf Dicuil, nauczyciel Marcin Iryjczyk, poeta Seduliusz Szkot i najwikszy z wielkich filozof Jan Szkot Eriugena. Wymienieni i niewymienieni z imienia, nauczyciele i uczeni iryjscy, obok przedstawicieli innych nacji

(jak np. Anglo-Sasa Alkuina czy Longobarda Pawa Diakona), mieli istotny wkad w krtkotrwae co prawda, ale doniose odrodzenie karoliskie. Pniej zmienia si stosunek si, Europa dorastaa i nie potrzebowaa ju w takim stopniu impulsw z zewnatrz, Irlandia za krwawia pod najazdami wikiskimi (pniej od XII w. take anglo-normandzkimi), ale w drugiej poowie X i jeszcze w XI wieku mona dostrzec, co prawda ju jedynie w niemieckiej czci dawnego imperium Karola Wielkiego, symptomy czwartej fazy wzmoonych oddziaywa iryjskich. Szczeglnie widoczne s one w krgu lotaryskiej reformy kocielnej, a pro domo sua zauwamy, e wedug wszelkiego prawdopodobiestwa mnisi iryjscy mieli swj udzia jeeli nie w pierwotnej chrystianizacji Polski, to w kadym razie w odbudowie Kocioa polskiego po katastrofie lat 30 i 40. XI w. Jako ostatni, pit faz okrelimy przypadajcy przede wszystkim na XIXII wiek rozwj tzw. szkockich klasztorw benedyktyskich, z klasztorem w. Jakuba w Ratyzbonie na czele, na obszarze Niemiec i Austrii (Wiede). Niektre z nich przetrway a do Reformacji, ale ich rola dziejowa bya skromna, traktowane byy przez otoczenie najczciej z pewn niecierpliwoci i zdziwieniem. Zauwamy jednak, e wanie na pne fazy wpyww iryjskich przypado powstanie i europejska kariera dwch aciskojzycznych dzie iryjskiej proweniencji, ktre weszy trwale w intelektualny krwiobieg Europy: Navigatio sancti Brendani abbatis (egluga w. Brandana opata) i Visio Tnugdali (Widzenie Tundala) drugi z tych utworw by czytywany take w redniowiecznej Polsce, podczas gdy egluga Brendana przez wiele wiekw porywaa wyobrani Europejczykw i Amerykanw. * Celtowie... Dwukrotnie ludom celtyckim dane byo odgrywa powszechnodziejow rol. W obu przypadkach wywizay si z niej znakomicie. Po raz pierwszy byo to w kilku wiekach poprzedzajcych narodzenie Chrystusa (archeolodzy mwi o okresie lateskim, od synnego stanowiska La Tne w Szwajcarii), gdy znaczna cz Europy (take ziemie polskie) bya zajta, zasiedlona lub przynajmniej podlegaa intensywnym cywilizacyjnym wpywom celtyckim. Po raz wtry we wczesnym redniowieczu, co staralimy si przypomnie w niniejszym szkicu.
Jerzy Strzelczyk jest historykiem redniowiecza, profesorem na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu. Opublikowa m.in. Histori powszechn. redniowiecze, Odkrywanie Europy i Iroszkotw w kulturze redniowiecznej Europy.

You might also like