Obwody magnetyczne.

Budowa
Na rys.311-1 przedstawiono przykady obwodw magnetycznych. 1. z rdzeniem toroidalnym 2. z rdzeniem prostoktnym i szczelin powietrzn. 3. z rdzeniem rozgazionym 4. z rdzeniem prostoktnym z uwzgldnieniem strumienia rozproszenia

Rys.311-1 Przykady obwodw magnetycznych

Podstawowe pojcia.
Obwd magnetyczny tworz elementy, wykonane z materiaw ferromagnetycznych, tworzce zamknit drog dla strumienia magnetycznego, obecnego w obwodzie w wyniku dziaania rda pola magnetycznego.

rdem pola magnetycznego jest uzwojenie lub magnes trway (ciao ferromagnetyczne). Uzwojenie wytworzy pole magnetyczne tylko w przypadku przepywajcego prdu elektrycznego, natomiast magnes trway generuje pole magnetyczne samoistnie. W zalenoci od charakteru prdu elektrycznego, moe istnie pole magnetyczne zmienne w czasie lub stae, gdy natenie prdu pyncego przez uzwojenie nie bdzie podlega zmianom. W zalenoci od struktury zastosowanych materiaw podczas konstrukcji obwodu magnetycznego wyrniamy: - obwody jednorodne, wykonane z jednego materiau (rys.311-1, 1,3,4) - obwody niejednorodne, wykonane z rnych materiaw np. ze szczelin powietrzn (rys.311-1, 2) Ze wzgldu na du warto wzgldnej przenikalnoci magnetycznej materiaw ferromagnetycznych prawie cay strumie magnetyczny zawarty jest w rdzeniu obwodu. W obliczeniach dla tych materiaw pomijamy minimaln warto tzw. strumienia rozproszenia, obejmujcego przestrze poza rdzeniem magnetycznym. Podczas obliczania obwodw magnetycznych najczciej zadaniem podstawowym jest obliczenie wymaganego przepywu (siy magnetomotorycznej) dla wytworzenia pola magnetycznego o danym strumieniu magnetycznym.

Prawo przepywu dla obwodw magnetycznych

W celu wyjanienia i omwienia zasad obliczania obwodw magnetycznych przeanalizujemy niejednorodny obwd przedstawiony na rys.312-1. rdem siy magnetomotorycznej (przepywu) jest uzwojenie, zasilane prdem elektrycznym o nateniu I. Wytworzony strumie magnetyczny przenika przez rdze wykonany z dwch rnych materiaw i szczelin powietrzn.

Rys.312-1 Obwd magnetyczny, ze szczelin powietrzn.

Czci obwodu magnetycznego charakteryzuj podane parametry : dugo L, pole przekroju poprzecznego S i przenikalno magnetyczna r . Poniewa obwd jest nierozgaziony strumie magnetyczny w kadej jego czci ma tak sam warto. rdo siy magnetomotorycznej wytwarza przepyw o wartoci okrelonej wzorem:

zI
gdzie : z - ilo zwojw uzwojenia magnesujcego I - natenie prdu elektrycznego w [A]

Przy podanych wartociach geometrycznych i znanych materiaach fragmentw obwodu magnetycznego, musimy obliczy przepyw przy zaoonej wartoci strumienia magnetycznego. Na wstpie obliczymy indukcje magnetyczne w kadej czci obwodu:

S1 B2 = S2 B3 = S3 B1 =
Dla kadej obliczonej wartoci indukcji magnetycznej moemy wyznaczy, odpowiadajce im wartoci natenia pola magnetycznego H1, H2 i H3. W przypadku czci obwodu wykonanej z materiau ferromagnetycznego, wyznaczenie wartoci natenia pola magnetycznego wymaga znajomoci charakterystyki magnesowania tego materiau. Dla konkretnej wartoci indukcji B odczytujemy z wykresu warto natenia pola magnetycznego H. Dla materiaw para- lub diamagnetycznych (rwnie dla powietrza) przyjmujemy warto przenikalnoci magnetycznej rwn przenikalnoci prni i obliczamy odpowiadajce natenie pola magnetycznego ze wzoru:

B B 0,8 106 B 7 o 410

W konsekwencji uzyskujemy dla kadego odcinka obwodu magnetycznego inn warto natenia pola magnetycznego H1, H2 i H3. W obwodzie magnetycznym mamy wic sytuacj, w ktrej na dugoci obwodu L1 mamy natenie pola H1, na dugoci L3 natenie H3 i na koniec na dugoci szczeliny powietrznej L2 odpowiadajce jej natenie pola H2. Wprowadmy nowe okrelenie, analogiczne do obwodw prdu elektrycznego - napicie magnetyczne

Napiciem magnetycznym Um nazywamy iloczyn dugoci czci obwodu magnetycznego przez natenie pola magnetycznego, panujce na tym odcinku.

Um H L
Dla: odcinka 1 odcinka 2 odcinka 3 Um1 = H1 L1 Um2 = H2 L2 Um3 = H3 L3

Obecnie moemy poda podstawowe prawo wice si magnetomotoryczn (przepyw) z efektami wywoanymi w polu magnetycznym, tzw. prawo przepywu Sia magnetomotoryczna (przepyw) w zamknitym obwodzie magnetycznym rwna si sumie napi magnetycznych, wystpujcych na poszczeglnych odcinkach obwodu magnetycznego.

= z I = H1 L1 +H2 L2 +H3 L3
lub w postaci oglnej :

= z I = Hk Lk
k=1

gdzie : k - ilo odcinkw obwodu magnetycznego L - dugo odcinka obwodu H - natenie magnetyczne na odcinku

Obliczenie obwodw magnetycznych

Zadanie 1. Obliczy przepyw, niezbdny do wytworzenia w cewce bez rdzenia, strumienia magnetycznego o wielkoci 0,0036 Vs. Dugo cewki 30 cm, rednica 12 cm . Dane: L= 40 cm = 0,4 m = 0,0036 Vs D= 20 cm = 0,2 m Szukane:

z I

Rozwizanie

Rys.315-1 Cewka cylindryczna bez rdzenia l - dugo cewki D - rednica uzwojenia B - indukcja magnetyczna wewntrz cewki I - natenie prdu W celu wyznaczenia indukcji magnetycznej ze wzoru : B= /S obliczamy pole przekroju cewki S ze wzoru na pole koa:

D 3,14 0,2 0,03 4 4

2 2

m2

Obliczamy wymagan indukcj magnetyczn.

0,0036Vs 0,12 S 0,03m 2

Uwzgldniajc przenikalno magnetyczn powietrza rwn przenikalnoci prni obliczamy wielko wymaganego natenia pola magnetycznego H ze wzoru:

B 0,12T 95540 0 4 10 7 Vs Am

A m

Obliczamy przepyw niezbdny do wytworzenia przez uzwojenie magnesujce wymaganego strumienia magnetycznego:

z I H L 95540

A 0,4m 38200 m

Az

Odpowied Liczb zwojw moemy wyznaczy z podziau iloczynu, uzyskanej wartoci przepywu - amperozwojw. Dla przykadu, gdy zastosujemy prd cewki o nateniu: 1 A to naley zastosowa - 38200 zwojw 2 A to naley zastosowa - 19100 zwojw 10 A to naley zastosowa - 3820 zwojw itd.

Zadanie 2 Dla konstrukcji obwodu magnetycznego jak na rys.316-1 obliczy liczb zwojw uzwojenia magnesujcego, jeeli rdze wykonano ze stali transformatorowej, a zwor ze staliwa. Wymagana warto strumienia magnetycznego wynosi 0,0022 Vs. Natenie prdu w uzwojeniu powinno wynosi 3 A. Przerwa w szczelinie powietrznej wynosi 2 mm po obu stronach rdzenia. Wymiary konstrukcji na rysunku. = 0,0022 Vs I = 3A p = 2 mm = 0,002 m Szukane: z = ? Dane:

Rys.316-1 Obwd magnetyczny ze szczelin powietrzn.

Rozwizanie Majc dane wymiarowe konstrukcji, naley skorzysta z prawa przepywu, ustalajc odcinki obwodu magnetycznego i odpowiadajce im dugoci oraz wartoci natenia pola magnetycznego. Na wstpie naley podzieli obwd na trzy czci: rdze, zwor i szczelin powietrzn. Strumie magnetyczny w nierozgazionym obwodzie ma tak sam warto w kadym odcinku. Obliczamy wartoci indukcji magnetycznej w poszczeglnych odcinkach obwodu: Wartoci przekrojw powierzchni ustalono na podstawie wymiarw podanych na rysunku.

Indukcja w rdzeniu wynosi:

Br

0,0022Vs 1,4 S r 0,0016m 2

Indukcja w zworze wynosi:

Bz

0,0022Vs 1,1 T Sz 0,002m 2

Indukcja w szczelinie powietrznej wynosi:

Bp

0,0022Vs 1,4 S p 0,0016m 2

Dysponujc wielkociami indukcji w poszczeglnych odcinkach obwodu ustalamy wymagane wielkoci natenia pola magnetycznego. Dla metali odczytujemy z krzywych magnesowania dla danego materiau, wielko natenia pola magnetycznego H przy danej indukcji B. (patrz rys.316-2) Dla stali transformatorowej dla indukcji B= 1,4 T natenie pola wynosi 1900 A/m, dla staliwa wielkoci B=1,1 T odpowiada natenie H= 800 A/m.

Rys.316-2 Krzywe magnesowania:

1. stal transformatorowa 2. Staliwo 3. eliwo

W przypadku szczeliny powietrznej, pomijamy strumie rozproszenia i obliczamy wymagan wielko natenia pola magnetycznego przyjmujc przenikalno powietrza rwn przenikalnoci prni.

Hp

Bp 1,4T 6 1,1 10 0 4 10 7 Vs Am

A m

Na podstawie rysunku ustalamy rednie dugoci poszczeglnych odcinkw obwodu magnetycznego: - rdzenia Lr = 0,34 m - zwory Lz = 0,17 m - szczeliny powietrza Lp = 0,002 m Na podstawie prawa przepywu obliczamy wymagany przepyw- si magnetomotoryczn SMM.

z I Hr L r Hz L z 2 Hp L p
A A 0,34m 800 0,17m 2 1100000 0,002m m m z I 646 136 4400 Az z I 5182 Az z I 1900
Na koniec wymagan liczb zwojw obliczamy z zalenoci:
z z I 5182 1727 I 3 zwojw

Odpowied Uzwojenie magnesujce powinno zawiera minimum 1727 zwojw, aby zapewni wymagany strumie magnetyczny w obwodzie. Na uwag zasuguje jeszcze omwienie wpywu szczeliny powietrznej na wymagany przepyw. W przypadku, gdy zwora zostaaby zwarta z rdzeniem, to w obwodzie zamykajcym si tylko w materiaach ferromagnetycznych wymagana liczba amperozwojw przepywu spada do 782 zamiast poprzedniej iloci wymaganych zwojw 1727. Do przycignicia zwory obwd magnetyczny wymaga duej wartoci przepywu, lecz podtrzymanie zwory w stanie bez szczeliny moe by realizowane ju przy o wiele mniejszej wartoci. Powrcimy do tego zagadnienia omawiajc konstrukcje przekanikw elektrycznych i wcznikw elektromagnetycznych w rozrusznikach samochodowych. Uwaga ! W konstrukcjach obwodw magnetycznych naley dy do zminimalizowania szczelin powietrznych. Powietrzne przerwy na drodze strumienia magnetycznego wywouj gwatowny wzrost energii magnetycznej, niezbdnej do wytworzenia wymaganego pola magnetycznego.

Praktyczne wykorzystanie pola magnetycznego. Elektromagnesy

Znajomo pola magnetycznego i wasnoci materiaw ferromagnetycznych wykorzystano w budowie wielu urzdze. Najczciej wykorzystywanym podzespoem jest elektromagnes. Na rys.329-1 pokazano dwa przykady modeli elektromagnesu, wykorzystywanych w praktyce. Rys.329-1A przedstawia elektromagnes wykorzystywany w konstrukcjach podnonikw, chwytakw lub dwigw magnetycznych.

Rys.329-1 Model elektromagnesu:

1. Uzwojenie elektromagnesu 2. Rdze elektromagnesu 3. Szczelina powietrzna 4. Zwora elektromagnesu F - sia elektromagnesu I - natenie prdu

Elektromagnes. Budowa, zasada dziaania (rys.329-1) Na rdzeniu ferromagnetycznym (2) nawinite jest uzwojenie magnesujce (1). Przepyw prdu elektrycznego (I) przez uzwojenie wytwarza silne pole magnetyczne, ktre przyciga ruchom zwor (4). Zwora, w zalenoci od konstrukcji moe by elementem zaopatrzonym w hak do podnoszenia ciarw lub poczona z rdzeniem (bez szczeliny powietrznej) tworzy silny elektromagnes, przycigajcy elementy metalowe. Sterowanie prdem elektromagnesu pozwala "chwyta" lub zwalnia transportowane czci. Rys.329-1B przedstawia model przekanika, umoliwiajcy dziki ruchowi zwory, realizacj rnych zada np. zwieranie i rozwieranie stykw elektrycznych lub przekazywanie ruchu mechanicznego, wykorzystywanego w procesach produkcyjnych lub w trakcie sterowania. W konstrukcjach zespow samochodowych najczciej wykorzystuje si przekaniki stykowe i zespoy elektromagnetyczne, stosowane np. w regulatorach. Rys.329-2 przedstawia zesp elektromechanicznego regulatora napicia alternatora. Obecnie tego typu urzdzenia stanowi jedynie muzealne eksponaty- ale nie zapominajmy, e kilkadziesit lat temu stosowane byy powszechnie w wyposaeniu kadego pojazdu.

Rys.329-2 Elektromechaniczny zesp regulatora napicia alternatora samochodw FSO/ Polonez

Na szczegln uwag zasuguj przekaniki elektryczne, stosowane w kadym wspczesnym pojedzie samochodowym. Korzyci wynikajce ze stosowania tych zespow w instalacjach elektrycznych spowodoway, e s to jedne z niewielu urzdze elektromagnetycznych, ktre przetrway ekspansj elektroniki, a dziki swoim wasnociom stay si "cznikiem" pomidzy informacj z elektronicznych zespow sterujcych EZS, a energetycznymi obwodami pojazdu.

Zastosowanie elektronicznej techniki sterowania moliwe jest midzy innymi przez rozdzielenie wysokoprdowych obwodw odbiornikw (elementw wykonawczych) od niskoprdowych obwodw sterowania. Dokadniejsze informacje na nastpnych stronach programu.