Numer

wiczeni
a
Data Imi i Nazwisko Wydzia Semestr
III
Grupa 6
Nr lab.
Prowadzcy Przygotowanie Wykonanie Ocena
Temat: Wyznaczanie staej siatki dyfrakcyjnej.
Podstawy teoretyczne
Siatka dyfrakcyjna to ukad rwnoodlegych, jednakowo rozmieszczonych, bardzo wskich szczelin
(o szerokoci rzdu dugoci fali wietlnej), w ktrym zachodz zjawiska dyfrakcji i interferencji wiata.
Staa siatki dyfrakcyjnej jest odlegoci midzy rodkami ssiednich szczelin.
Aby lepiej zrozumie zjawiska dyfrakcji i interferencji wiata, naley podkreli jego falowy
charakter, poniewa jak wiemy fale dowolnego rodzaju podlegaj tym zjawiskom. Promie wietlny
jest fal elektromagnetyczn, skadajc si ze zmieniajcych si w czasie pl: magnetycznego i
elektrycznego. Istotn rol w zjawiskach optycznych odgrywa wektor natenia tego drugiego. Mona
opisa go poprzez funkcj falow:
]
]
]

,
`

.
|

0 0
2 sin

x
T
t
E E
,
gdzie E
0
jest amplitud, x wsprzdn na osi wzdu kierunku propagacji fali, T - okresem, dugo-
ci fali,
0
faz pocztkow.
Punktem wyjcia dla wyjanienia zjawisk dyfrakcji i interferencji fal jest zasada Huyghensa, ktra
mwi, e kady punkt, do ktrego dociera fala, moe by rdem nowej fali kulistej. Poniewa
interferencja polega na nakadaniu si fal, moliwe jest wzmocnienie lub osabienie amplitudy fali
w okrelonym punkcie przestrzeni. Jej wielko zalena jest od rnicy faz oraz przebytych drg przez
nakadajce si fale. Dla maksymalnej wartoci musz zosta spenione warunki:
3... 2, 1, , 0 , , 2 k k S k
dla minimalnej:
( ) 3... 2, 1, , 0 ,
2
1
, 1 2

,
`

.
|
+ + k k S k
Stay obraz interferencyjny moemy zaobserwowa dla fal spjnych (koherentnych), ktrych rnica faz
nie zmienia si w czasie.
Dyfrakcja, czyli ugicie fali wietlnej, powstaje w sytuacji przejcia wiata przez wsk szczelin
materiau nieprzeroczystego stojcego na przeszkodzie. W zalenoci od szerokoci otworu, fala za nim
zachowuje si w pewien okrelony sposb. Dla duej szczeliny (a >> ), wychodzca wizka jest jej
szerokoci, a powstay obraz wykazuje geometryczny ksztat otworu. W takiej sytuacji dyfrakcja jest
praktycznie niezauwaalna. W przypadku szczeliny rozmiarami zblionej do dugoci promienia
wietlnego (a ) obserwujemy znaczne owietlenie powierzchni za szczelin. Fala wwczas ma ksztat
kulisty, a powstay obraz skada si z szerokich, naprzemianlegych prkw jasnych i ciemnych, ktre s
wynikiem superpozycji fal elementarnych. Mwimy wtedy o zjawisku ugicia fali.
Poniej znajduje si zestawienie rysunkw ilustrujcych zjawisko przejcia wizki przez kolejno szerok
i wsk szczelin oraz odpowiednio brak, i powstae w efekcie ugicie fali.
- 1 -
W obrazie dyfrakcyjnym wydzielamy maksima i minima owietlenia. Centralne maksimum wyznacza
kierunek padania wizki na szczelin - to prosta dla ktrej kt . 0 Pooenie kolejnych minimw
dyfrakcyjnych okrela zaleno:
m a sin .
Kolejne maksima natomiast przypadaj w przyblieniu na poow odlegoci midzy dwoma minimami.
Oto zobrazowanie sytuacji:
Analizujc wzr na pooenie minimw mona zauway, e przy szerokoci szczeliny duo
wikszej od dugoci fali, pierwsze minimum pojawia si ju przy niewielkim kcie . Wobec tego
niewtpliwie szeroko maksimum centralnego pokrywa si z wielkoci otworu. Kiedy szeroko
szczeliny rwna jest dugoci promienia, to pierwsze minimum wystpuje dla kta . 90 Oznacza
to, e centralne maksimum wypenia ca przestrze za szczelin i dla nieduego ekranu mona przyj,
e jego owietlenie jest jednorodne.
wiato przechodzce przez dwie szczeliny, jak sobie atwo wyobrazi, ulega kolejno dyfrakcji,
a nastpnie interferencji. W tym wypadku maksima interferencyjne wystpuj na ekranie w punktach, dla
ktrych rnica drg promieni jest wielokrotnoci fali. Wyglda to mniej wicej tak:
Widzimy, e sytuacja jest analogiczna do dyfrakcji na pojedynczej szczelinie, a rnica drg
sin d S . Pooenie maksimw interferencyjnych okrela zatem zwizek:
3... 2, , 1 , sin m m d
Odlego ktowa prkw interferencyjnych jest okrelona przez stosunek /d, gdzie d jest odlegoci
midzy rodkami ssiednich szczelin. Wzgldne natenie tych prkw zwizane jest natomiast
- 2 -
z obrazem dyfrakcyjnym pojedynczej szczeliny i zaley od stosunku /a, gdzie a jest szerokoci
szczeliny. Mona powiedzie, e natenie modulowane jest przez dyfrakcyjn obwiedni (patrz
powyszy rysunek). Kiedy szczeliny s bardzo wskie, obserwuje si tylko obraz interferencyjny, ktry
skdind jest bardzo szeroki. Wwczas wszystkie prki maj prawie takie samo natenie.
Takie zjawiska zachodz w przypadku, gdy liczba szczelin jest wiksza. Siatka dyfrakcyjna jest
wanie takim ukadem, gdzie zwikszanie iloci szczelin nie zmienia pooenia maksimw interferencyj-
nych, lecz powoduje zmiany ich ksztatu maksima staj si coraz wsze. Na pooenie maksimw
wpyw ma dugo fali, std praktyczne wykorzystanie siatek rozdzielanie przestrzenne skadowych
wiata zoonego, czyli analiza widmowa.
Metodyka pomiarowa
W celu wyznaczenia staej siatki dyfrakcyjnej posuymy si zalenoci, ktra pojawia si we
wstpie, i ktra odpowiednio przeksztacona prezentuje si nastpujco:

sin
m
d
.
Do badania stosuje si wiato o okrelonej dugoci fali. W tym wiczeniu zostao wykorzystane wiato
sodowe, dla ktrego = 589,6 nm. Pomiaru kta dokonujemy za pomoc spektrometru, ktry
zaopatrzony w podziak ktow oraz noniusz, umoliwia dokadne odczytanie jego wartoci.
Bieg promieni w spektrometrze siatkowym przedstawia ponisza ilustracja:
wiato z lamy Z wpada do kolimatora K skadajcego si ze szczeliny Sz i soczewki S
1
. Szczelina
znajduje si w ognisku soczewki, dlatego promienie za ni s rwnolege. Wizka pada na siatk
dyfrakcyjn D, a nastpnie zostaje skupiona przez soczewk S
2
lunetki L. Umoliwia to zaobserwowanie
ostrego obrazu szczeliny. W lunetce znajduje si specjalny krzy, ktry umoliwia precyzyjne
nakierowanie jej na szczelin. Jej ustawienie, poniewa obracana jest wok osi spektrometru,
poczonego trwale z kolimatorem u podstawy, zwizane jest z ktem, ktry naley odczytywa.
Wyniki pomiarw
Pomiary kta zostay przeprowadzone dla piciu rnych siatek dyfrakcyjnych. Badano kolejne
prki (w przypadku jednych siatek - wszystkie moliwe, w innych tylko cz), uwzgldniajc obie
strony pooenia, przy czym dla kadego z nich wykonano seri trzech pomiarw. Przed rozpoczciem
pracy ze spektrometrem, doregulowana zostaa ostro lunetki oraz szeroko szczeliny za pomoc
odpowiednich pokrte. W pierwszej kolejnoci zmierzono kt ustawienia lunetki dla prka zerowego
rzdu (bez siatki). Pooenia prkw (lewe i prawe) byy rejestrowane wzgldem obserwatora
skierowanego naprzeciw padajcych promieni.
Pooenie prka zerowego rzdu:
- 3 -
) 6 ( 2 , 3 ' 16 3
0

Wszystkie otrzymane wyniki pomiarw zawiera ponisza tabela.

siatka dyfrakcyjna
prek
(rzd)
A B C D E
1
l

552' 1002' 1652' 2353' 2631'

552' 1002' 1651' 2351' 2631'
552' 1002' 1651' 2349' 2630'
p

033' 35627' 34937' 34233' 34008'

034' 35628' 34937' 34231' 34009'
034' 35629' 34936' 34231' 34006'
2
l

833' 1650' 3108'

- -
832' 1650' 3108'
833' 1650' 3108'
p

35752' 34934' 33450'

35753' 34934' 33449'
35753' 34933' 33450'
3
l

1113' 2352'
- - -
1113' 2349'
1112' 2350'
p

35512' 34223'
35512' 34223'
35512' 34223'
4
l

1353'
- - - -
1353'
1353'
p

35225'
35225'
35225'
5
l

1635'
- - - -
1634'
1655'
p

34940'
34940'
34940'
Niepewno odczytu kta: rad 10 9088821 , 2 0,01(6) 01' 0
4
.
Obliczenia
Nim przystpi do obliczenia ktw ugicia, wyliczam warto redni pooenia prkw po lewej
i prawej stronie, wyraajc wyniki wycznie w stopniach (bez minut, z czciami dziesitnymi).
- 4 -
Poniej znajduje si przykadowe obliczenie dla siatki dyfrakcyjnej A i pierwszego prka.

+

+
) 6 ( 8 , 5
3
6 , 17
3
6 , 2 15
3
60
52 3
5 3
l

+ +
+
) 1 ( 56 , 0
3
) 3 ( 68 , 1
3
60
34 34 33
0 3
p

W poniszej tabeli zawarte zostay wyniki oblicze dla wszystkich pomiarw.

siatka dyfrakcyjna
prek
(rzd)
A B C D E
1
l

[]
5,867 10,033 16,856 23,850 26,511
p

[]
0,561 356,467 349,611 342,528 340,128
2
l

[]
8,544 16,833 31,133
- -
p

[]
357,878 349,561 334,828
3
l

[]
11,211 23,839
- - -
p

[]
355,200 342,383
4
l

[]
13,883
- - - -
p

[]
352,417
5
l

[]
16,689
- - - -
p

[]
349,667
Nastpnie obliczam redni z pooenia lewego i prawego, uwzgldniajc pooenie prka zerowego.
Aby zachowa cigo skali, kt okrelajcy pooenia prawego prka zosta zamieniony na ujemny
(oprcz przypadku dla siatki A i pierwszego prka).
Ponisze obliczenia dotycz pierwszego i drugiego prka dla siatki dyfrakcyjnej A.
- 5 -
Prek 1.

+

+
653 , 2
2
) 5 ( 70 , 2 6 , 2
2
) 6 ( 2 , 3 ) 1 ( 56 , 0 ) 6 ( 8 , 5 ) 6 ( 2 , 3
2
0 0

p l
Prek 2.

+

+
333 , 5
2
) 8 ( 3 , 5 ) 7 ( 2 , 5
2
) 6 ( 2 , 3 360 ) 7 ( 8 , 357 ) 4 ( 5 , 8 ) 6 ( 2 , 3
2
360
0 0

p l
Znajc kty ugicia dla poszczeglnych prkw oraz dugo fali wiata, mona obliczy sta siatki
dyfrakcyjnej.
Dugo fali lampy sodowej: = 589,6 nm.
Obliczenia staej siatki dyfrakcyjnej A dla pierwszego oraz drugiego prka.
Prek 1.
m 10 7390 , 12 nm 10 973 , 12738
) 653 , 2 sin(
10 6 , 589 1
6 9
9

d
Prek 2.
m 10 6864 , 12 nm 10 410 , 12686
) 333 , 5 sin(
10 6 , 589 2
6 9
9

d
Ponisza tabela przedstawia wyniki oblicze redniej wartoci kta ugicia oraz (na jego podstawie) staej
siatki dyfrakcyjnej dla wszystkich siatek i prkw.
siatka
dyfrakcyjna
prek
(rzd)
kt ugicia
[]
d [m]
A
1 2,653 12,7390
2 5,333 12,6864
3 8,006 12,7006
4 10,733 12,6633
5 13,511 12,6180
B
1 6,783 4,9917
2 13,636 5,0018
3 20,728 4,9976
C
1 13,622 2,5034
2 28,153 2,4992
D 1 20,661 1,6710
E 1 23,192 1,4972
- 6 -
Aby wyznaczy ostateczny wynik staej siatki dyfrakcyjnej, dla iloci prkw wikszej od jednego,
naley obliczy redni arytmetyczn. Operacja ta moe by wykonana dla siatek A, B i C, poniewa z D
oraz E skojarzony jest jedynie jeden wynik. Do tego celu wykorzystam program StatS, ktry jednoczenie
obliczy odchylenie standardowe redniej, czyli niepewno uzyskanych wielkoci. W przypadku siatek D
i E bd zostanie obliczony przy uyciu rniczki zupenej.
Poniej znajduj si otrzymane wyniki (StatS).
Siatka dyfrakcyjna A
d = 12,6815 m
d = 0,02007 m
Z powyszego wida, e wynik bdu moemy od razu zaokrgli do jednej znaczcej cyfry, zatem po
odpowiednim zaokrgleniu rwnie wartoci staej siatki dostaj:
d = 12,68 m,
d = 0,02 m.
Siatka dyfrakcyjna B
d = 4,99703 m
d = 0,00292935 m
Bd zaokrglam do dwch znaczcych cyfr, a nastpnie do jednej (w gr), sprawdzajc czy druga
operacja zmienia warto wyznaczonego przy pierwszym zaokrgleniu bdu o wielko wiksz ni
10%. Jeli tak, pozostawiam przy wyniku uwzgldniajcym dwie znaczce cyfry.
1 , 0 034 , 0
0029 , 0
0029 , 0 003 , 0

1
1 2
<

d
d d
Zaokrglenie bdu do jednej znaczcej cyfry jest waciwe, otrzymuj zatem, rwnie po zaokrgleniu
wyniku staej siatki:
d = 4,997 m,
d = 0,003 m.
Siatka dyfrakcyjna C
d = 2,5013 m
d = 0,0021 m
Przeprowadzam operacj identyczn jak w przykadzie wyej.
1 , 0 429 , 0
0021 , 0
0021 , 0 003 , 0

1
1 2
>

d
d d
- 7 -
Pozostawiam zaokrglenie do dwch znaczcych cyfr, zatem:
d = 2,5013 m
d = 0,0021 m
Przy wyznaczaniu bdu z uyciem rniczki zupenej dla wzoru na sta siatki i przy znanej jedynej
niepewnoci bdzie odczytu kta, sensowne jest obliczenie pochodnej czstkowej dla tej jednej
wielkoci.
( ) ( ) ( )

2
2 1
sin
cos
cos sin sin


,
`

.
|

m
m m
d
d
Siatka dyfrakcyjna D
) 1 ( 66 , 20
m = 1
m 00128901 , 0 nm 28901 , 1
) ) 1 ( 66 , 20 ( sin
) ) 1 ( 66 , 20 cos( 10 9088821 , 2 10 6 , 589 1
sin
cos

2
4 9
2

m
d
1 , 0 538 , 0
0013 , 0
0013 , 0 002 , 0

1
1 2
>

d
d d
Zatem pozostawiam zaokrglenie do dwch cyfr znaczcych i cznie z zaokrglonym wynikiem staej
siatki otrzymuj:
d = 1,6710 m
d = 0,0013 m
Siatka dyfrakcyjna E
23,191(6)
m = 1
m 00101653 , 0 nm 01653 , 1
) ) 6 ( 191 , 23 ( sin
) ) 6 ( 191 , 23 cos( 10 9088821 , 2 10 6 , 589 1
sin
cos

2
4 9
2

m
d
W tym wypadku mona swobodnie zaokrgli wynik bdu do jednej znaczcej cyfry.
Zaokrglajc wynik staej siatki dyfrakcyjnej do miejsca dziesitnego, do ktrego zaokrglony zosta
bd, otrzymuj:
d = 1,497 m
d = 0,001 m
Ostateczne wyniki staej siatki dyfrakcyjnej wraz z bdami dla wszystkich piciu siatek zebrane s w
poniszej tabeli.
- 8 -
staa siatki dyfrakcyjnej d [m]
s
i
a
t
k
a

d
y
f
r
a
k
c
y
j
n
a
A 12,68 0,02
B 4,997 0,003
C 2,5013 0,0021
D 1,6710 0,0013
E 1,497 0,001
Wnioski
Zgodnie z tym, co gosi teoria, i na podstawie otrzymanych odlegoci midzy rodkami ssiednich
szczelin dla rnych siatek, naley stwierdzi i tym samym potwierdzi, e im mniejsza jest staa siatki
(w odlego), tym wikszy kt ugicia fali, ktry by obserwowany dla kolejnych (A, B, C, D, E) siatek.
Jednoczenie, co byo tego konsekwencj, ilo obserwowanych prkw malaa wraz ze wzrastajcym
ktem ugicia fali. Najwicej dao si ich zaobserwowa dla pierwszej siatki, poniewa najwiksza
odlego midzy szczelinami spord reszty powodowaa niewielkie przerwy midzy kolejnymi
prkami, na tyle, e wikszy obraz mieci si w zasigu spektrometru, anieli w przypadku nastpnych
siatek. I tak, dla dwch ostatnich zarejestrowano po jednym prku.
- 9 -