Piotr Woyke: Jak ocenia Pan dokonania Unii Europejskiej w dziedzinie bezpieczestwa nuklearnego w krajach Partnerstwa Wschodniego, takich

jak Armenia czy Ukraina? Maciej Jurkowski: Unia Europejska z wielk trosk zaja si kwesti bezpieczestwa w elektrowniach, zlokalizowanych wanie w tych krajach z pocztkiem lat 90-tych ub.wieku. Zostay one objte specjalnym programem o nazwie TACIS, ktry funkcjonowa do poowy obecnej dekady. W tej chwili zosta zastpiony innym programem, ktry nie dotyczy wycznie tych krajw, ale rwnie innych krajw, przede wszystkim geograficznie bliskich Unii Europejskiej nazywa si on Instrument Wsppracy nad Bezpieczestwem Nuklearnym - INSC . Program TACIS by ukierunkowany na Federacj Rosyjsk, Ukrain oraz Armeni, ktra eksploatowaa jedn elektrowni atomow w Medzamor (kiedy ulega awarii w wyniku trzsienia ziemi), niemniej gwny wysiek Unii by skierowany w kierunku dwch pierwszych pastw. Program ten obejmowa rwnie Litw, jako kraj pooony na terenie byego Zwizku Radzieckiego. Jeli chodzi o kraje byego Bloku Wschodniego, to byy one objte programem PHARE. Oba te programy byy ukierunkowane na dwojakiego rodzaju pomoc instytucjom rzdowym czy przyrzdowym. Wiadomo, e w tych krajach energetyka jdrowa nie bya domen podmiotw prywatnych. Elektrownie jdrowe byy eksploatowane przez wielkie organizacje pastwowe. Z jednej strony ten program by ukierunkowany na konkretn pomoc w przeprowadzeniu rnych unowoczenie w elektrowniach eksploatowanych pod nadzorem tych organizacji, a z drugiej strony by ukierunkowany na te instytucje pastwowe, ktre byy odpowiedzialne za sprawowanie niezalenego zewntrznego dozoru nad bezpieczestwem (urzdy dozoru jdrowego) oraz wspierajce te instytucje tzw. organizacje wsparcia technicznego (TSO) gdzie chodzio gwnie o ich wzmocnienie kadrowe, kompetencyjne, fachowo techniczne oraz niezaleno podejmowania i egzekwowania dezyzji. Programy TACIS i PHARE przewidyway wydanie dosy sporych kwot. W ramach TACIS na pomoc dozorom jdowym jednorocznie wydawano kilkanacie, a czasem wicej milionw euro. Przykadowo, warto realizowanych w 2007 roku projektw (o czasie realizacji przecitnie 2 -3 lat) dla Armenii, Federacji Rosyjskiej, Biaorusi, Kazachstanu i Ukrainy wyniosa 27 milionw euro. W tym samym roku warto projektw zatwierdzonych oczekujcych na realizacj wynosia dodatkowe 18 milionw euro . rodki te byy wydawane wwczas gwnie na licencjonowanie (przez dozory jdrowe z pomoc TSO) wprowadzania konkretnych ulepsze projektowych w istniejcych elektrowniach np. wymian instalacji oraz armatury i elementw wyposaenia. Take na analizy, oceny i decyzje dotyczce np. wprowadzania nowych procedur zachowania w sytuacjach awaryjnych, czy odpowiedniej gospodarki odpadami i paliwem jdrowym. Wymieniem tu tylko pojedyncze przykady takiej pomocy dla dozorw jadrowych, niezalenie od rodkw na wprowadzanie konkretnych zmian w samych elektrowniach. Gwnym celem Unii Europejskiej jest dbanie o to, aby w krajach j otaczajcych poziom bezpieczestwa eksploatowanych elektrowni by stale podnoszony i docelowo osign taki poziom jak w samej Unii. PW: Przejdmy do konkretnych przypadkw, a mianowicie, chciabym aby Pan nieco rozjani kwesti armeskiej elektrowni w Medzamor. Wiadomo, e Unii zaley na tym, aby ow elektrowni zamkn. Jak wyglda obecnie tamtejsza sytuacja? Czym Unia chce zrekompensowa Ormianom ewentualn utrat elektrowni? MJ: Nie mam konkretnych informacji na temat tego czym Unia chce obecnie rekompensowa zamkniecie reaktora w Medzamor. Mog natomiast powiedzie z dowiadczenia, e dotychczasowa pomoc unijna spowodowaa ulepszenie systemu dozoru w Armenii, pogbienia analiz bezpieczestwa i polepszenie procedur eksploatacyjnych, a take wprowadzenie pewnych ulepsze technicznych. Ta pomoc zakadaa po pierwsze analiz bezpieczestwa istniejcych elektrowni w celu stwierdzenia, czy nadaj si do dalszej eksploatacji, a nastpnie, jeli nie, to wprowadzenie moliwych ulepsze doranych i prowadzenie eksploatacji na moliwie bezpiecznym poziomie do ustalonego ostatecznego terminu wyczenia obiektu, albo te przeprowadzenie modernizacji obiektu , ktra by pozwolia na dalsz normaln eksploatacj. Przykady takich dziaa znajdziemy w krajach byego Bloku Wschodniego w elektrowniach z reaktorami VVER , ktre si znajdoway na terenie Wgier, Sowacji i Republiki Czeskiej i Bugarii. Przeprowadzono tam analizy zgodne z modelem zachodnioeuropejskim i wyodrbniono list zada do zrobienia. Okazao si, e w elektrowniach z

reaktorami VVER-440 typ 213 i VVER-1000 jest moliwe wprowadzenie ulepsze umoliwiajcych im normalne funkcjonowanie na terenie Unii Europejskiej. Ogromny koszt tych zmian w znacznej mierze poniosa Unia Europejska. Poziom bezpieczestwa tych elektrowni po modernizacjach nie odbiega od poziomu elektrowni budowanych w tym samym czasie co one w Europie Zachodniej. Obecnie s one wczone w oglny proces podnoszenia bezpieczestwa elektrowni jdrowych w UE, ktrych na terenie caej Unii jest ponad 150. Elektrownie UE s nadal poddawane procesowi stopniowych ulepsze w deniu do wyrwnania ich poziomu bezpieczestwa, tak aby odpowiada on referencyjnym kryteriom bezpieczestwa ustanowionym przez Stowarzyszenie Zachodnioeuropejskich Urzdw Dozoru Jdrowego (WENRA) na przestrzeni poowy ostatniej dekady, i wszystkie kraje przyjte do Unii wprowadzaj te kryteria do swoich regulacji. Ju obecnie poziom bezpieczestwa reaktorw w caej Europie jest porwnywalny. PW: Wrmy na chwil do spraw zwizanych z samym Instrumentem. Czy Pana zdaniem spenia on swoje zadania? Czy ma on odpowiedni budet? MJ: Dziaalno prowadzona w ramach Instrumentu jest kosztowna. Analizy prowadzone s systematycznie, w przypadkach zamwie obowizuj procedury przetargowe, jest bardzo skrupulatna dokumentacja. Patrzcemu z boku mogoby si to wydawa niepotrzebnymi zachciankami biurokratw. Prowadzi si misje eksperckie, s one dosy kosztowne. Wyjedaj na nie zazwyczaj specjalici w kwestii bezpieczestwa jdrowego z wiodcych instytucji dozoru krajw Europy Zachodniej, w ktrych poziom wynagradzania za usugi eksperckie jest dosy wysoki. Patrzc z tego punktu widzenia, owa dziaalno pochania due rodki, ale jak si wydaje, odnosi swoje efekty. S pewnie mierniki, za analiza danych pokazuje, e poziom bezpieczestwa nuklearnego we wspomaganych krajach, sukcesywnie ronie. Nie sdz aby pomoc zwizana z Instrumentem bya zbyt maa czy zbyt dua, ona jest po prostu adekwatna. Oczywicie wrd udzielajcych pomocy krajw UE pojawia si pytanie: Czy rzeczywicie powinna Unia angaowa si bezporednio w pomoc dla krajw lecych daleko od jej wasnych granic? Bo Instrumentem maj by objte rwnie takie kraje. To moe si wiza z korzyciami, jakie Unia widzi we wsppracy z tymi pastwami i moliwociami kontroli ich bezpieczestwa nuklearnego. Wiadomo, e cika awaria elektrowni jdrowej gdziekolwiek na wiecie budzi wielkie emocje i zainteresowanie. Po kadym takim wydarzeniu, a szczeglnie tak dramatycznym, jak to co si stao w Fukushimie, mona powiedzie, e istnieje racjonalne uzasadnienie unijnego zaangaowania take dalej od granic UE. Unia Europejska to organizm polityczny, w ktrym istnieje w porwnaniu z innymi pastwami najwiksza liczba elektrowni atomowych na wiecie (drugie s Stany Zjednoczone ze 104 reaktorami, oraz Japonia z 55 reaktorami). Z tego punktu widzenia, biorc pod uwag jak wraliwa jest opinia publiczna, jeli chodzi o wzgldy bezpieczestwa nuklearnego, istnienie Instrumentu i objcie nim innych krajw, nawet bardziej odlegych, jest uzasadnione. Zostay do niego zaliczone nawet Indie i Chiny, ktre bardzo szybko rozwijaj program energetyki jdrowej, czy Brazylia. PW: Zahaczajc o wtek Fukushimy, czy to co si dziao w Japonii, wywierajc ogromny wpyw psychologiczny na spoeczestwa, moe wytworzy presj na Komisj Europejsk, aby ta zwikszya fundusze na bezpieczestwo nuklearne? Moe nawet naciskaa na kraje partnerskie aby te ostatecznie day sobie spokj z energetyk jdrow? MJ: Nie obserwuj takich tendencji, rwnie wrd tych politykw Unii Europejskiej, ktrzy sceptycznie odnosz si do energii jdrowej. Pomimo pocztkowo ogromnych emocji, ktre wywoaa spowodowana tsunami cika awaria w elektrowni jdrowej Fukushima, pniejsze wypowiedzi politykw byy ju bardziej stonowane. Wydaje mi si, e szczeglnie Europa nie ma innego wyjcia ni energetyka jdrowa. Z jednej strony mamy presj zwizan z efektem cieplarnianym na ograniczenie emisji CO2 , z drugiej strony nie ma innego rda energii, ktre by byo tak dobrze opanowane pod wzgldem technicznym, bezpieczne i bezemisyjne, a rwnoczenie dajce moliwo tak szybkiego spenienia celw polityki ograniczenia emisji, przy spenieniu wymogu ekonomicznego i niezalenego zaopatrzenia spoeczestw w energi elektryczn. Niemniej, wydarzenia w Japonii na pewno wzmocni nacisk Komisji na kraje UE jak i partnerskie, aby te udoskonalay nadzr nad elektrowniami, ktre ju eksploatuj. O tym wiadcz szybkie reakcje niektrych unijnych politykw

po wystpieniu awarii w Fukushimie, mianowicie, nie czekajc nawet na wypowiedzi ekspertw, wydano zalecenie, eby doprowadzi na terenie caej Unii i w miar moliwoci pastw ssiadujcych jak Biaoru czy Federacja Rosyjska, ktre zamierzaj budowa elektrownie blisko unijnych granic, do wykonania prac zmierzajcych do ewentualnych ulepsze projektowych, na podstawie analiz opartych o wnioski z tej awarii. Znane jest haso rzucone przez unijnego komisarza ds. energii Gunthera Oettingera, ktry postulowa wprowadzenie tzw. stress testw, sprawdzianw odpornoci istniejcych elektrowni atomowych oraz tych, ktre s budowane na skrajnie nieprzyjazne warunki zewntrzne. eby unikn podobnej, jak w Japonii, sytuacji w warunkach skrajnego kataklizmu, ktry moe si zdarzy w Europie (nie w formie tsunami, a na przykad ogromnej, zdarzajcej si co kilkaset lat powodzi), potrzebne s takie analizy. Naley rwnie rozpatrzy koincydencje procesw prowadzcych do rwnoczesnej degradacji istniejacych zabezpiecze. Wiadomo, e europejskie elektrownie maj relatywnie wysoki poziom bezpieczestwa, niemniej trzeba sprawdzi, czy zaoenia projektowe przyjte przy ich budowie s na pewno odpowiednie w swietle lekcji z Fukushimy. Wracajc jeszcze do programw PHARE i TACIS, to przynajmniej w przypadku tego pierwszego pomoc dla krajw kandydujcych z Europy Wschodniej bya nieoceniona. Unia wymoga wprowadzenie ulepsze np. w reaktorach VVER-440/213 i VVER-1000, ktre stay si pod wzgldem bezpieczestwa rwne tym zachodnioeuropejskim. Tutaj porak poniosa Polska, nie kontynuujc budowy elektrowni w arnowcu, ktra miaa by wyposaona wanie w VVER-440-213, ktre nadal s eksploatowane w wgierskim Paksu, czeskich Dukowanach czy sowackich Mochowcach. Wydaje mi si, e na nasz decyzj wpynli po czci Niemcy, ktrzy zamknli cztery podobne, odziedziczone po NRD reaktory w Greifswaldzie. S jednak mimo wszystko typy reaktorw, ktrych Unia nie akceptuje. Przykadem s przede wszystkim reaktory typu RBMK, chodzone wod, ale z moderatorem grafitowym, ktre byy m.in. w Czarnobylu. Takie dwa reaktory o ogromnej mocy pracoway na terenie elektrowni w litewskim Ignalinie. Litwa wchodzc do Unii Europejskiej, zobowizaa si je zamkn. Pierwszy wyczono w 2004 roku wraz z akcesj, za drugi w 2009. Drugim typem, na ktry Unia si nie godzi jest VVER-440/230, ktry nie by wyposaony w jakkolwiek obudow bezpieczestwa, nawet na obnione cinienie awaryjne. Takie reaktory byy eksploatowane w dwch miejscach na terenie obecnej Unii Europejskiej, cztery w Bugarii i dwa w sowackich Bohunicach. W ramach TACIS zmodernizowano skutecznie reaktory VVER-440-typ213 i WWER 1000 we wszystkich elektrowniach w pobliu granic Polski, przede wszystkim EJ Rwne i EJ Chmielnicki, ale take wiele innych na Ukrainie oraz w Rosji, w tej ostatniej nie wyczajc nawet reaktorw RBMK. PW: Pozostajc na chwil przy reaktorach RBMK, chciabym ucili, czy ile z nich dziaa jeszcze na terenie pastw Partnerstwa Wschodniego? MJ: Dziaa jeszcze jedenacie tego typu reaktorw, wszystkie w granicach Federacji Rosyjskiej w elektrowniach leningradzkiej (4), smoleskiej (3) i kurskiej (4). PW: Czyli Medzamor to jaki inny typ? MJ: Medzamor to typ VVER-V270 (poprzednik VVER-440) o mocy ok.400 MWe, bez obudowy bezpieczestwa i jako taki jest dopuszczony do eksploatacji przez Uni, tylko pod warunkiem wprowadzenia pewnych ulepsze technicznych, pod bardzo cis kontrol tylko do momentu, w ktrym Armenia rozwie swoje problemy z zaopatrzeniem w elektryczno. PW: Ostatnie pytanie. Jak Pan widzi perspektywy rozwoju energetyki jdrowej w krajach Partnerstwa Wschodniego? Czy Biaoru w przecigu dekady rozpocznie budow wasnej elektrowni? Jak rozstrzygnie si rywalizacja pomidzy francusk Arev i rosyjskim Rosatomem? MJ: Sdz, e bezwzgldnie do wybudowania takiej elektrowni moe doj, szczeglnie, e za jej budow mog przemawia wane wzgldy polityczne np. ze strony Rosji. Nie sdz, eby Biaoru zbudowaa inn elektrowni ni rosyjsk, realistycznie do tego tematu podchodzc. Oczywicie jest tam mowa o prowadzeniu przetargu, wysyania ofert do wielu partnerw, niemniej realistycznie

patrzc, nie ma innej moliwoci ni elektrownia rosyjska. Oczywicie podobnie ma si sprawa z planowan elektrowni w obwodzie kaliningradzkim. PW: Dzikuj za wywiad.