nauczanie matematyki

Lament matematyka
Amerykaski matematyk1 ubolewa nad sposobem nauczania matematyki. Drukujc tumaczenie2 jego lamentu, zapraszamy do dyskusji.
n
PAUL LOCKHART

ewien muzyk obudzi si z przeraajcego sennego koszmaru. nio mu si, e znalaz si w kraju, gdzie wprowadzono obowizkowe nauczanie muzyki. Chcemy pomc naszym uczniom, by w przyszoci mogli sprosta wyzwaniom coraz bardziej dwikiem nasyconego wiata. Pedagodzy, instytucje owiatowe i struktury pastwowe zostay postawione na nogi wobec tego wielkiego zadania. Zamwiono przeprowa1

Paul Lockhart, matematyk, profesor kilku amerykaskich uniwersytetw, jest te nauczycielem w Saint Anns School w Brooklynie (USA). Pokazuje dzieciom, czym naprawd jest matematyka. (Nie nale y go myli z Paulem Scottem Paco Lockhartem, czonkiem zaogi promw kosmicznych.) Jest to tumaczenie powstaego w roku 2002 eseju Lockharta A Mathematicians Lament (http://www.maa.org/devlin/LockhartsLament. pdf), opublikowanego niedawno w internecie na stronie MAA (Amerykaskiego Stowarzyszenia Matematykw) przez Keitha Devlina (http://www.maa.org/devlin/devlin_03_08. html). Tumaczy Stefan Turnau.

dzenie bada, powoano komisje, i podjto decyzj: akcja bdzie przeprowadzona bez udziau ani jednego muzyka czy kompozytora. Poniewa muzycy zwykli przedstawia swoje pomysy w postaci nut, zatem te dziwaczne kka i kreski stanowi jzyk muzyki. Jest absolutnie konieczne, by uczniowie zdobyli biego w u yciu tego jzyka, je eli maj doj do jakiego poziomu muzycznej kompetencji. miechu warte byoby oczekiwanie, e dziecko bdzie piewa lub gra na jakim instrumencie, nie majc gruntownych podstaw z jzyka i teorii muzyki. Wykonywanie i suchanie muzyki, nie mwic o komponowaniu, uznano za tematy bardzo zaawansowane i umieszczono je w programie szkoy redniej, a czciowo nawet uniwersytetu. Za misj szkoy podstawowej i gimnazjum uznano wywiczenie samego jzyka, tj. umiejtnoci pisania nut wedug ustalonych regu. Na lekcji muzyki wycigamy papier nutowy, nauczyciel pisze par nut na tablicy, my je przepisujemy, a potem transponujemy do innej tonacji. Trzeba napisa dobry klucz i oznaczenie tonacji. Nauczyciel jest bardzo czuy na dokadne wypenianie brzuszkw wiartek. Raz mielimy zadanie z gamy chromatycznej. Zrobiem je dobrze, ale nie dostaem adnego punktu, bo laseczki nut byy w niewaciw stron. matematyka

550

nauczanie matematyki

Pedagodzy szybko stwierdzili, e nawet mae dzieci mo na w ten sposb skutecznie uczy muzyki. Stao si wic rzecz wstydliw, gdy trzecioklasista nie zna na wylot koa kwintowego. Musz wzi korepetytora z muzyki dla mojego syna. Nie przykada si do zada domowych. Mwi, e s nudne. Siedzi wpatrzony w okno, nuci pod nosem jakie melodie, a nawet wymyla gupie piosenki. W wy szych klasach jest harwka. Uczniowie musz przecie przygotowa si do testw standaryzowanych, a potem do egzaminw wstpnych na uniwersytet. Przechodz wic przez nauk o gamach, rytmach, harmonii i kontrapunkcie. To sporo pracy, kiedy jednak na uniwersytecie bd w kocu mogli usysze, co reprezentuj nuty, doceni swj wysiek. Rzecz jasna, niewielu uczniw naprawd odda si kiedy muzyce, tote tylko nieliczni j usysz. Ale bez wzgldu na to jest przecie bardzo wa ne, eby ka dy obywatel umia rozpozna modulacj bd fugato. Mwic prawd, uczniowie na og nie s dobrzy w muzyce. W klasie si nudz, ich wiadomoci s aosne, a zadania domowe ledwie mo na odczyta. Wikszo z nich zupenie nie docenia tego, jak wa na jest muzyka w dzisiejszym wiecie; chc mie jak najmniej lekcji muzyki i jak najszybciej pozby si tego przedmiotu. Myl, e ludzie po prostu dziel si na muzycznych i niemuzycznych. Ale uczyem jedn dziewczyn; czowieku, jaka zdolna! Jej prace byy mucha nie siada: ka da nutka na swoim miejscu, wzorowa kaligrafia, krzy yki, bemole, no co piknego! Kiedy bdzie z niej niezy muzyk. Obudziwszy si zlany zimnym potem, na szczcie wkrtce uwiadomi sobie 9/2008

z ulg, e to tylko zwariowany sen. Oczywicie uspokoi si adne spoeczestwo nie zdecydowaoby si na zredukowanie tej piknej i penej treci sztuki do czego tak bezsensownego i trywialnego; adna kultura nie byaby tak okrutna dla swoich dzieci, by pozbawia je tego naturalnego i radosnego rodka ludzkiej ekspresji. To absurd!. A o tym e poranku, w innej dzielnicy, pewien malarz obudzi si z podobnego koszmaru. Znalaz si w szkole. Nie byo ani sztalug, ani farb. O, my nie nakadamy farb a do liceum. W sidmej klasie uczymy si o kolorach i przyborach malarskich. Pokazali mu kart pracy. Na jednej stronie byy kolorowe paski, a pod ka dym wolne miejsce. Mieli wpisa odpowiednie nazwy. Lubi lekcje malowania. Wiem, co mam zrobi, i to robi. atwizna! Po lekcji rozmawia z nauczycielem. Czy rzeczywicie pana uczniowie nie maluj? O, w nastpnej klasie bd mieli Elementy Malarstwa Numerycznego. To jest przygotowanie do Malarstwa Numerycznego. Tam w sytuacji realistycznej bd stosowa to, czego nauczyli si tutaj. Bd zanurza pdzel, zgarnia nadmiar farby i rozmazywa, o tak. Oczywicie prowadzimy uczniw wedug ich uzdolnie. Ci najlepsi, co znaj na wyrywki kolory i rodzaje pdzli, przechodz do prawdziwego malowania wczeniej. Niektrzy id nawet do klas profilowanych, eby si przygotowa do studiw. Ale przede wszystkim prbujemy ka demu uczniowi da podstawowe pojcie o tym, czym jest malowanie. Tak, eby ju w realnym wiecie, kiedy bd malowa swoje kuchnie, nie robili tego po amatorsku. Hm, no tak. A wspomnia pan o liceum... 551

nauczanie matematyki

Myli pan o Malarstwie Numerycznym? Mamy ostatnio coraz wicej chtnych. Myl, e rodzice ich pchaj, bo chc, eby si dostali do dobrego uniwersytetu. Nic nie liczy si bardziej na wiadectwie ni Zaawansowane Malarstwo Numeryczne. Dlaczego uniwersytety tak wysoko ceni umiejtno wypeniania farbami ponumerowanych pl? O, prosz pana, to pokazuje jasno i logik mylenia. A je eli student zechce wybra jako specjalno jedn z nauk wizualnych, na przykad mod albo dekoracj wntrz, to przedmiot Malarstwo bdzie mia ju za sob. Rozumiem. A kiedy studenci przechodz do swobodnego malowania, malowania na zagruntowanym ptnie? Mwi pan jak jeden z moich profesorw! Oni zawsze opowiadali o wyra aniu siebie, swoich uczu i tym podobne gadki ot, takie abstrakcyjne bajanie. Mam dyplom z malarstwa, ale prawd mwic nigdy nie malowaem na czystym ptnie. Korzystam z zestaww do malarstwa numerycznego, ktrych dostarcza szkoa. w w w Ze smutkiem stwierdzam, e nasz obecny system ksztacenia matematycznego to dokadnie taki sam koszmar. Rzeczywicie, gdybym mia zaprojektowa mechanizm przeznaczony do niszczenia naturalnej ciekawoci dzieci i ich zamiowania do odkrywania i tworzenia form, nie wymylibym prawdopodobnie niczego skuteczniejszego ni to, co wanie robimy. Nie miabym tyle wyobrani, eby stworzy ten rodzaj bezsensownej, bezdusznej rzeczy, jak stanowi wspczesne nauczanie matematyki. Ka dy wie, e co tu jest nie tak. Politycy mwi trzeba podnie standardy. Szkoy mwi Potrzebujemy wicej pie552

nidzy i pomocy naukowych. Pedagodzy mwi jedno, nauczyciele drugie. Wszyscy s w bdzie. To, co si naprawd dzieje, rozumiej tylko ci, ktrych si najczciej obwinia, a rzadko sucha: uczniowie. A oni mwi: lekcje matematyki s gupie i nudne. I maj racj. Matematyka i kultura Pierwsz rzecz, ktr trzeba zrozumie, jest to, e matematyka jest sztuk. R nica midzy matematyk a innymi sztukami, takimi jak muzyka czy malarstwo, polega na tym, e nasza kultura nie uznaje jej za sztuk. Ka dy rozumie, e poeci, muzycy, malarze tworz dziea sztuki, wyra ajc siebie w sowie, dwiku czy obrazie. Nasze spoeczestwo jest do szczodre, gdy chodzi artystyczn ekspresj; architekci, dyrygenci, a nawet realizatorzy telewizji s akceptowani jako ludzie pracy, cho artyci. Dlaczego wic nie matematycy? Jednym z powodw jest to, e nikt nie ma bladego pojcia, czym zajmuj si matematycy. Powszechnie uwa a si, e matematycy s jako powizani z naukami cisymi; by mo e pomagaj innym uczonym tworzc wzory, albo pchaj wielkie liczby do komputerw z takich czy innych powodw. Gdyby wiat by podzielony na marzycielskich poetw i racjonalnych mylicieli, to bez wtpienia matematycy byliby zaliczani do tej drugiej kategorii. A tymczasem nie ma niczego rwnie uduchowionego i poetycznego, rwnie pasjonujcego i zachwycajcego, jak matematyka. Uderza ona do gowy tak samo jak kosmologia czy fizyka (matematycy wymylili czarne dziury na dugo zanim astronomowie je znaleli), i daje wiksz swobod ekspresji ni poezja, sztuki plastyczne czy muzyka (silniej zwizane matematyka

nauczanie matematyki

z fizycznymi wasnociami wiata). Matematyka jest najczystsz ze sztuk, a zarazem najbardziej nierozumian. Zaczn wic od wyjanienia, czym jest matematyka i czym zajmuj si matematycy. Nie mgbym uczyni tego lepiej ni zrobi to G.H. Hardy: Matematyk, jak malarz czy poeta, tworzy formy3. Jeli jego formy s trwalsze ni tamte, to dlatego, e rodz si z idei. Tak wic matematycy przy swoich biurkach przetwarzaj idee na formy. Jakie formy? Jakie idee? Idee na temat nosoro cw? Nie, te zostawimy zoologom. Idee na temat jzyka i kultury? Nieczsto. Te rzeczy s zbyt zo one, jak na gust wikszoci matematykw. Je eli jest co takiego, jak unifikujca matematyk zasada estetyczna, to ta: proste jest pikne. Matematykw cieszy mylenie o rzeczach jak najprostszych, a najprostsze jest to, co wyobra one. Je eli na przykad mam ochot myle o ksztatach co czsto czyni to mog wyobrazi sobie trjkt w prostoktnym pudeku:

Ciekaw jestem, jak cz pudeka zajmuje trjkt. Mo e dwie trzecie? Wa ne jest zrozumienie, e nie mwi o rysunku trjkta w pudeku. Ani o trjkcie z metalowych prtw w konstrukcji mostu. Nie

Lockhart u y tu sowa pattern, ktre nie ma tak wieloznacznego odpowiednika w jzyku polskim. Spord wielu znacze tego sowa forma wydaa mi si najwaciwsza. W tym sensie forma to zarwno figura geometryczna, jak wielomian czy rekurencyjna definicja cigu. (ST)

ma w moim pytaniu podtekstu jakiego praktycznego zastosowania. Po prostu zabawiam si. Oto czym jest matematyka: ciekawoci, zabaw, radowaniem si wasn wyobrani. Po pierwsze, pytanie, jak cz pudeka zajmuje trjkt, nie ma w ogle sensu dla jakiegokolwiek fizycznego, realnego obiektu. Nawet najstaranniej wykonany realny trjkt bdzie wci beznadziejnie skomplikowanym zbiorem drgajcych atomw, zmieniajcym swoje wymiary z minuty na minut. O ile, rzecz jasna, nie zechcemy zajmowa si jakim rodzajem wymiarw przybli onych. O, i tu wanie wkracza estetyka: nie jest to proste i prowadzi do brzydkiej sytuacji, gdzie w gr wchodz wszelkie szczegy dotyczce realnego wiata. Zostawmy to fizykom i technikom. Pytanie matematyczne dotyczy wyobra onego trjkta wewntrz wyobra onego pudeka. Brzegi s idealne, bo chc, eby byy takie; wol rozwa a idealne obiekty. To co wa nego w matematyce: rzeczy s tym, czym chcemy. Mamy niczym nieograniczony wybr; nie ma rzeczywistoci, ktra by moga wej nam w drog. Lecz z drugiej strony, gdy ju dokonalimy wyboru (na przykad mog chcie, eby mj trjkt by symetryczny lub nie), to stworzone przez nas obiekty zachowuj si tak, jak si zachowuj, czy tego chcemy, czy nie. Jest to zdumiewajca waciwo tworzenia form w wyobrani: one mwi do nas! Trjkt zajmuje okrelon cz pudeka i nie mam adnego wpywu na to, jaka to cz. Jest to okrelona liczba, mo e dwie trzecie, mo e nie, ale nie mog jej narzuci; musz j znale. Wkraczamy wic w zabaw, polegajc na dowolnym wyobra aniu sobie i tworzeniu form, a potem pytaniu o nie. Ale jak odpowiada na te pytania? To wcale nie przypomina nauki przyrodniczej. Nie ma eksperymentw z u yciem prbwek 553

9/2008

nauczanie matematyki

i r nych przyrzdw, ktre miayby powiedzie prawd o moich fikcyjnych tworach. Jedyny sposb dojcia do prawdy o naszych wyobra eniach, to posu enie si wyobrani; a to niemay trud. W przypadku naszego trjkta w pudeku zrobi co prostego i adnego.

Dlatego wanie ze zamanym sercem patrz na to, co si robi z matematyk w szkole. Ta bogata i fascynujca przygoda wyobrani zostaa zredukowana do sterylnej kolekcji faktw do zapamitania i procedur do wykonania. W miejsce prostych i naturalnych pyta na temat ksztatw oraz twrczego i wzbogacajcego procesu wymylania i odkrywania, uczniom serwuje si oto to4: Wzr na pole trjkta: A = 1 bh . 2

Je eli przetn pudeko na dwie czci, o tak, to widz, e ka da z nich jest przepoowiona przez bok trjkta. Jest wic tyle samo miejsca wewntrz trjkta, co na zewntrz. A to znaczy, e trjkt zajmuje dokadnie poow pudeka! Zobaczylimy i poczulimy kawaek matematyki. Ta krtka opowie jest przykadem artyzmu matematyka: zadawanie prostych i eleganckich pyta o twory wyobrani i znajdowanie zadowalajcych, piknych odpowiedzi. Nie ma niczego porwnywalnego z tym krlestwem czystych idei; niczego rwnie fascynujcego, radosnego i wyzwalajcego! Skd jednak przysza mi na myl ta idea? Skd wiedziaem, e trzeba narysowa t lini? A skd malarz wie, gdzie dotkn pdzlem ptna? Inspiracja, dowiadczenie, prby i bdy, szczliwy przypadek? W tym wanie tkwi sztuka: w tworzeniu maych piknych poematw myli, sonetw czystego rozumu. Ten rodzaj sztuki zadziwiajco zmienia twrc. Zwizek midzy trjktem i prostoktem by tajemniczy, a nagle jedna maa kreska sprawia, e sta si oczywisty. Nie mogem dojrze, i nagle zobaczyem. Udao mi si stworzy co gbokiego i piknego, a jednoczenie sam si przez to zmieniem. Czy nie w tym jest istota sztuki? 554

h b Pole trjkta rwna si p podstawy razy wysoko.

Zadaniem uczniw jest nauczy si tego wzoru, a potem stosowa go w licznych wiczeniach. Nie ma tego dreszczyku, radoci, a nawet mki i frustracji obecnych w akcie tworzenia. Nie ma nawet problemu. Pytanie i odpowied pojawiy si jednoczenie; uczniowi nie zostawiono nic do zrobienia. Chc jednak wyjani, przeciw czemu protestuj. Nie przeciw wzorom, ani przeciw zapamitywaniu interesujcych faktw. To jest dobre w caym kontekcie, tak jak dobre jest uczenie si swek: pomaga w tworzeniu bogatszych, subtelniejszych dzie. Lecz istotny jest nie fakt, e trjkty zajmuj poow swoich pudeek. Liczy si idea przepoowienia pudeka prost, dajca inspiracj do in-

Ten obraz szkoy jest oczywicie szyderczym uproszczeniem. Nawet je eli dotyczy szkoy amerykaskiej nie mo e by uznany za prawdziwy. Czytelnik sam oceni, jak odpowiada on nauczaniu matematyki w Polsce. (ST)

matematyka

nauczanie matematyki

nych piknych idei i prowadzca do twr- dzenia, wiedzielibymy, e zwariowa. czych rozwiza innych problemw; to, Nauki przyrodnicze tak bardzo wsiky czego nigdy nie da samo wypowiedze- w kultur, e prawie ka dy wie, co to atom, galaktyki i prawa przyrody. Ale gdy nanie faktu. Wyrzucenie procesu tworzenia i zo- uczyciel mwi lub daje do zrozumienia, e stawienie tylko jego wyniku daje gwaran- matematyka to wzory, definicje i algorytcj, e nikt w nauk tego przedmiotu si my do zapamitania kto si poderwie nie zaanga uje. To tak, jakby mwi, e w protecie? Jest to samonapdzajce si monstrum Micha Anio tworzy pikne rzeby, nie dajc okazji zobaczenia ich. W jaki spo- naszej kultury: uczniowie poznaj matesb mogoby mnie to zainspirowa? (W matyk od swoich nauczycieli, a nauczyrzeczywistoci jest jeszcze gorzej: oto wia- ciele od swoich nauczycieli, i tak ten brak domo, e istnieje sztuka rzebiarska, a zrozumienia i doceniania roli matematymnie pozbawiono mo liwoci podziwia- ki w naszej kulturze odtwarza si bez koca. Co gorsze, niemiertelno nia jej.) tej pseudo-matematyki, naPrzez skupienie si na co i wyMam za ze cisk na dokadne wykonywanie pchnicie poza nawias dlaczego nie to, e na bezsensownych manipulacji matematyka zostaa zredukowalekcjach s symbolami kreuje sw wasn na do pustej skorupy. Sztuka jest wzory, ale to, kultur i wasny system wartonie w prawdzie, ale w wyjae nie ma ci. Ci, ktrzy osignli w tym nieniu, argumentacji. Dopiematematyki. biego, czerpi ze swego sukro argumentacja umieszcza cesu sporo samozadowolenia. To, prawd w kontekcie i nadaje e w matematyce liczy si swoboda twosens wypowiedzi czy myli. Matematyka jest sztuk wyjaniania. Jeli pozbawia- rzenia i wra liwo estetyczna, jest ostatmy uczniw okazji do zaanga owania si ni rzecz, jak chcieliby usysze. Niejew t aktywno formuowania proble- den student wcieka si odkrywajc, e mw, tworzenia hipotez i odkrywania, b- cho przez lata by uwa any za dobrego dzenia, twrczej frustracji, bysku inspi- matematyka, w istocie nie ma matemaracji, spierania si o swoje wyjanienia tycznego talentu, a jest jedynie bardzo i dowody to pozbawiamy ich matema- dobry w naladowaniu wzorcw. Matematyki. Zatem mam za ze nie to, e na lek- tyka to nie naladowanie wzorcw; to twocjach s wzory, ale to, e nie ma mate- rzenie nowych wzorcw. Dotychczas nie wspomniaem o bramatyki. Gdyby nauczyciel rysunku powiedzia, ku krytycyzmu matematycznego w szkoe malowanie polega na kolorowaniu po- le. Nigdy nie zdradza si uczniom sekrenumerowanych pl , wiedzielibymy, e to tu, e matematyka, tak jak literatura, jest nie tak. Kultura to mwi: s przecie mu- stworzona przez istoty ludzkie dla ich zea i galerie sztuki, a nawet w domach wasnej przyjemnoci; e prace matemawisz obrazy. Malarstwo jest dobrze ro- tyczne poddaje si krytycznej ocenie; e zumiane w spoeczestwie jako rodek mo na mie i rozwija w sobie gust maludzkiej ekspresji. Podobnie, gdyby na- tematyczny. Dzieko matematyczne jest uczyciel przyrody prbowa przekonywa, jak poemat; mo na zapyta, czy spenia e astronomia zajmuje si przepowiada- ono nasze kryteria estetyczne. Czy ten niem przyszoci na podstawie daty uro- argument do mnie trafia? Czy to ma sens? 9/2008 555

nauczanie matematyki

Czy jest to proste i eleganckie? Czy przybli a mnie to do istoty rzeczy? Oczywicie niczego si w szkole nie krytykuje; c , nie ma dzie sztuki, ktre mo na by krytyce podda! Dlaczego nie chcemy uczy dzieci tworzenia matematyki? Czy dlatego, e im nie ufamy, uwa ajc, e to jest za trudne? Przeczuwamy, e s zdolne do argumentacji i dochodzenia do wasnych wnioskw na temat Napoleona; dlaczego nie na temat trjkta? Myl, e po prostu my jako kultura nie wiemy, czym jest matematyka. Tkwi w nas jej obraz jako czego zimnego i bardzo technicznego, czego nikt w aden sposb zrozumie nie jest w stanie. Jest to samospeniajce si proroctwo, o ile takie w ogle byo. Wystarczajcym zem byby ju fakt, e kultura po prostu ignoruje matematyk. Ale jeszcze gorsze jest to, e ludzie s przekonani, i wiedz na czym polega matematyka, zbaamuceni bdnym pogldem, e matematyka na co mo e si przyda. A ju samo to powoduje odmienne traktowanie matematyki i innych sztuk. Kultura widzi w matematyce rodzaj narzdzia dla nauki i techniki. Ka dy wie, e poezja i muzyka istniej jedynie dla przyjemnoci oraz uwzniolania i nobilitacji ludzkiego ducha (co tumaczy ich prawie cakowite wyeliminowanie z programw szkolnych); nie matematyka, ona jest wa na5.

SIMPLICIO6: Czy naprawd prbuje

pan twierdzi, e matematyka nie ma adnych u ytecznych czy praktycznych zastosowa w spoeczestwie? SALVIATI: Oczywicie nie. Po prostu zauwa am, e std, i co przypadkiem ma praktyczne konsekwencje, nie wynika, i w nich jest sedno. Muzyk mo na prowadzi armi do walki, ale przecie nie dlatego komponuje si symfonie. Michelangelo dekorowa plafon, ale z pewnoci jego myli sigay du o wy ej. SIMPLICIO: Czy jednak nie jest potrzebne uczenie tych praktycznych konsekwencji? Czy nie potrzebujemy ksigowych, stolarzy i tak dalej? SALVIATI: Ilu ludzi naprawd korzysta z tej praktycznej matematyki, ktrej jakoby nauczyli si w szkole? Czy myli pan, e stolarze z zapaem posuguj si trygonometri? Ilu dorosych pamita, jak dzieli si uamki albo rozwizuje rwnanie kwadratowe? Ten wspczesny program treningu dla praktyki oczywicie nie jest skuteczny, i to z dobrego powodu: jest rozpaczliwie nudny, a przy tym nikt z tej nauki nigdy w aden sposb nie korzysta. Dlaczego wic sdzi si, e jest tak wa ny? Nie widz spoecznych korzyci pyncych z mglistych wspomnie o wzorach algebraicznych i figurach geometrycznych i towarzyszcej im wyranej pamici o nienawici do nich. A mo na by

6 5

T kpin z doniosoci matematyki jako jzyka i narzdzia do badania wiata trzeba przyj za chwyt retoryczny. Autor wie przecie doskonale, e jak powiedzia Micha Heller w materialnym wiecie nie ma niczego, czego nie daoby si opisa matematycznie. Dlatego matematyk uwa amy za krlow nauk, a nie tylko sztuk dla piknoduchw. Ale sztuk jest ona tak e, mo e przede wszystkim. (ST)

W roku 1632 Galileusz opublikowa Dialog o dwch najwa niejszych systemach wiata: ptolemeuszowym i kopernikowym. W tym popularnonaukowym utworze rozmawiaj Simplicio, Salviati i Sagredo. Simplicio broni pogldu wwczas jedynie susznego, Salviati przekonuje go do teorii Kopernika; Sagredo to ciekaw wszystkiego laik. W pi miesicy potem odby si sawny proces Galileusza. Patrz tak e: T. Nadzieja Galileusz Matematyka 2/2005 (ST)

556

matematyka

nauczanie matematyki

przecie zrobi co dobrego pokazujc rzeczy pikne, dajc szans radowania si elastycznym, otwartym, twrczym myleniem to, czego mogoby dostarczy prawdziwe nauczanie matematyki. SIMPLICIO: Czy jednak obywatel nie powinien umie bilansowa swojego konta? SALVIATI : Jestem przekonany, e wikszo ludzi posuguje si kalkulatorem w codziennych rachunkach. A dlaczego by nie? Tak jest atwiej i pewniej. Ja jednak nie mwi o tym, e obecny system jest tak okropnie zy, ale o tym, e to, czego w nim nie ma, jest tak pikne i dobre! Matematyki powinno si uczy jako sztuki, i w imi sztuki. Te przyziemne aspekty praktycznoci same wyjd jako trywialne produkty uboczne. Beethoven mg by z atwoci robi muzyczne reklamwki, ale do uczenia si muzyki motywowaa go ch tworzenia rzeczy piknych. SIMPLICIO : Jednak nie ka dy jest przykrojony do roli artysty. Co z tymi, ktrzy nie s matematyczni? Jak ich pan wo y w swj schemat? SALVIATI: Gdyby ka dy by postawiony wobec matematyki w jej naturalnej postaci, wobec tych radosnych wyzwa i zdumie, ktre w niej tkwi, sdz, e bylibymy wiadkami dramatycznej zmiany zarwno w postawie uczniw wzgldem matematyki, jak i w naszym rozumieniu, 545

co znaczy by dobrym w matematyce. Tracimy bardzo wielu potencjalnie utalentowanych matematykw, ludzi twrczych i inteligentnych, ktrzy susznie odrzucaj to, co wydaje im si by przedmiotem bezsensownym i sterylnym. S zbyt mdrzy, by traci czas na takie bzdury. SIMPLICIO: Czy nie sdzi pan jednak, e gdyby lekcje matematyki upodobni do lekcji rysunku lub muzyki, sporo uczniw przestaoby si w ogle uczy czegokolwiek? SALVIATI: Oni teraz i tak niczego si nie ucz! Lepiej w ogle nie uczy matematyki ni robi to, co robimy obecnie. Przynajmniej niektrzy mieliby wtedy okazj odkry co piknego dla siebie. SIMPLICIO: Wic chce pan w ogle usun matematyk z programu szkolnego? SALVIATI : Matematyka ju zostaa z niego usunita! Pozostaje jedynie pytanie, co zrobi z t martw pust skorup, jaka pozostaa. Oczywicie wolabym j zastpi aktywnym i radosnym zaanga owaniem w idee matematyczne. SIMPLICIO: Ilu jednak nauczycieli zna swj przedmiot na tyle, by mc uczy w taki sposb? SALVIATI: Bardzo niewielu. I to wanie jest wierzchoek gry lodowej. q
Cig dalszy w nastpnym numerze.
tumaczy Stefan Turnau

NIERWNOCI FUNKCYJNE

Ad 1. Nieskoczenie wiele, np. gdy f (x) = [x] (cz cakowita liczby x). A co by byo, gdybymy zao yli, e funkcja f jest ciga? Ad 2. Nie, poniewa dla dowolnego a R mamy f  a  = f a + a > f a f a = f a 0 2 2 2 2 2 A jaki jest przykad, funkcji speniajcej dla x, y R nierwno f (x + y) > f (x) f (y), ktra nie jest funkcj sta?
2

9/2008

557