1 Nowsze zapoyczenia z jzyka angielskiego. Jzyk cigle zmienia si i dostosowuje do potrzeb posugujcej si nim spoecznoci.

Czynniki wywoujce zmiany znajduj si nie tylko w samym jzyku, ale take poza nim w rnych dziedzinach ycia spoecznego np. w sztuce, modzie, yciu politycznym. Przejmowanie obcych wyrazw czy struktur jzykowych nie zawsze nosi charakter wiadomego procesu, a przecie przenikay one do polszczyzny ju od najdawniejszych czasw. W jzyku polskim znajdziemy poyczki aciskie, woskie, niemieckie, wgierskie, francuskie, ale najliczniejsze s dzisiaj rusycyzmy i anglicyzmy. Wyrazy angielskie na wiksz skal zaczy napywa do naszego jzyka tu po zakoczeniu I wojny wiatowej. Zostay wtedy rozszerzone kontakty handlowe, polityczne, rozbudowano marynark, zainteresowano si yciem sportowym. W okresie midzywojennym wpywy jzyka angielskiego ograniczyy si do sownictwa sportowego (tenis, badmington), terminologii morskiej i eglarskiej (akwalung, bulaj). Po II wojnie wiatowej zapoyczenia angielskie zaczy odgrywa du rol w polszczynie. Najwikszy udzia maj w terminologii technicznej i naukowej. S to wyrazy z zakresu cybernetyki (bit, koder, komputer), elektroniki (kineskop, laser, tranzystor), nazwy nowych materiaw i stopw (poliester), okrelenia procesw technologicznych, konstrukcji (turbing, bronzacja) lub nazwy nowych maszyn (laser, akcelerator, dekoder). We wspczesnym sownictwie znalazy swe odbicie take nazwy z zakresu motoryzacji (skuter, trolejbus, jeep, kombi, tuning). Duy napyw nowych zwrotw zwizany jest z mod, jako dziedzin ycia, w ktrej zmiany sownikowe s szybkie i nieustanne (dinsy, toples, bikini, trendy). Liczne zapoyczenia z angielskiego istniej w dziedzinie muzyki np. cool, blues, hip hop, playboy, fun club, breakdance, b boy. Szereg wyrazw dotyczy produktw ywnociowych i potraw: coca cola, keczup, whisky, chipsy, snacki, hamburger. Oprcz wymienionych grup znaczeniowych jest jeszcze wiele wyrazw z rnych dziedzin ycia np. filmu (animator, western), sztuki (chatura, pop art), gospodarstwa domowego (nesca, toster, garmaerka), wojskowoci (snajper, komandos). Osobn grup stanowi zwroty lub nawet cae zdania, ktre funkcjonuj w jzyku polskim w charakterze cytatw. S one nieodmienne, a na gruncie fonetycznym stanowi moliwie jak najdokadniejsze kopie angielskiego oryginau: gadget, science fiction, chewing gum, biznesman. Omawiajc zapoyczenia pod wzgldem ich pochodzenia trzeba zwrci uwag na kilka podgrup, do ktrych zaliczamy: zapoyczenia fonetyczne i graficzne (suchowe i

2 wzrokowe), bezporednie i porednie, naturalne bd sztuczne, dotyczce jednego lub kilku jzykw. Zapoyczenia fonetyczne i graficzne rni si od siebie tym, e pierwsze zostay zapoyczone drog suchow w procesie bezporedniego obcowania z jzykiem dawc zapoyczenia. Wyrazy takie maj polsk pisowni odbijajc ich przyblion wymow oryginaln (interfejs). Drugie dotary do nas za pomoc pisma i jako takie powinny zachowa pisowni oryginaln i dostosowa do niej swoj wymow (sweter). Liczn grup stanowi tutaj rzeczowniki zapoyczone z jzyka angielskiego uywane w liczbie mnogiej, przeniesione na grunt polski jako nazwy przedmiotw pojedynczych np. fotos, drops, komiks, notes, chips, krakers. W procesie zapoyczania wyrazy mog przechodzi bezporednio z jzyka do jzyka (w gr wchodz dwa jzyki: dajcy i biorcy), jak np. z angielskiego do polskiego: keks, mecz, dem. Istnieje te droga porednia, z ktr mamy do czynienia znacznie czciej. W tym przypadku sowa przechodz przez inne jzyki ogniwa np. z angielskiego przez niemiecki, francuski, rosyjski. Wpyw niemieckiego wida w wyrazach, ktre na miejscu angielskiej samogoski a (fonetycznie zapisywanej jako /\) maj samogosk e bluff (wym. blef), jumper (wym. demper). Wahania wymowy wystpuj w wyrazach: kemping kamping, ferma farma, kenion kanion. Przy pomocy jzyka rosyjskiego przejlimy takie wyrazy jak: chuligan (ros. chuligan, ang. hooligan), snajper (ros. snajper, ang. sniper). Zapoyczenia angielskie musz na gruncie polskim przej adaptacj fonetyczn, czyli dostosowa swoje fonemy do stosowanych w polskiej gramatyce. Jzyk polski ma 7 fonemw samogoskowych, za angielski (cznie z dyftongami) 45, wic jego system samogoskowy musi ulec redukcji. Dugie samogoski angielskie zostay zastpione samogoskami neutralnymi np. ang. bazooka [bzu:k] pol. [bazuka], ang. scooter [sku:t:] pol. [skuter], ang. team [ti:m] pol. [tim]. Samogoski [o] i [o] otwarte oddane zostaj przez [o] np. setbol ang. setball, kole ang. college, natomiast [ae] interpretujemy jako polskie [e] np. flesz ang. flash, smecz ang. smash. Angielskie [/\] przechodzi jako [a] np. pikap ang. pick-up, dabing ang. dubbing. Fonem [] wystpuje w polszczynie jako [e] np. gerls ang. girls, szerting ang. shirting; [i] interpretowane jako [i] lub [y] np. dyktograf ang. dictograph, trik- ang. trick. Fonem [i] wystpuje nawet po tych spgoskach, ktre w jzyku polskim s twarde (t, d, s, z, r). Wtedy mamy do czynienia z palatalizacj tych spgosek, zjawisko wystpuje tylko w wyrazach obcego pochodzenia. W wielu takich sowach wystpuje tendencja do despalatalizacji, w zwizku z czym istniej formy oboczne np. biznes byznes,

3 singiel syngiel, dribling drybling. Dyftongi angielskie zostay zredukowane bd oddane za pomoc kombinacji samogoski pocztkowej dyftongu i spgoski palatalnej [i]. Angielskie [ou] redukujemy do [o] np. gokard; [ei] do [e] np. kontener; [i] do [e] np. moher. Dyftongi [au] i [ai] nie przyjmuj w naszym jzyku zredukowanej formy i przechodz jako kombinacje np. outsider pol. autsajder, driwe pol. drajw, broiler pol. brojler. Angielskie [l] w kombinacjach [gl, tl, bl] zastpione zostaje przez polskie grupy [gel, tel, bel] np. single pol. singiel, double pol. debel, beatels pol. bitels. Psamogoska [w] [d/\blju] oddana zostaje przez polskie [] np. tweed pol. tid, twist pol. tist. Kombinacja [ku] zostaje oddana jako [kw] np. quasar pol. kwazar, quizz pol. kwiz; natomiast [th] jako [t] np. bathial pol. batialny. Wyrazy zapoyczone ulegaj zwykle przeksztaceniom formalnym, zmierzajcym do dostosowania ich do systemu gramatycznemu naszego jzyka. Czsto w pierwszej fazie s nieodmienne np. radio, studio, kino, pniej zostaj wczone do polskiego systemu deklinacyjnego. Rzeczowniki zapoyczone z jzyka angielskiego zakoczone na spgosk albo zatrzymuj swoj kocwk (koktajl, nylon), albo przybieraj kocwk -a (gerlsa) oraz -ka dajc moliwo utworzenia formy eskiej od zapoyczonego sowa np. kidnaper kidnaperka. W czasownikach obcego pochodzenia dominuje sufiks owa (honowa szlifowa, gadzi; ang. to hone), w wikszoci wypadkw czasowniki tworzone s od zapoyczonych rzeczownikw i przymiotnikw ju na gruncie polskim np. frustracja frustrowa, noukat nokautowa. W przymiotnikach tworzonych od podstaw angielskich najczciej spotykany jest sufiks owy np. weekendowy, kempingowy, detergentowy. Rzadziej mamy do czynienia z formantami ski, -owski, -alny np. mikserski, spikerski, indywidualny, popartowski. Cech charakterystyczn jest wystpowanie w przymiotnikach pochodzenia obcego derywacyjnych form obocznociowych, zanim zostanie ustalona najodpowiedniejsza forma np. bitlesowski bitlesowaty, koksownia koksiarnia. Sowa obce w jzyku polskim podlegaj bardzo szybkiej adaptacji i niemal bezporednio staj si punktem wyjcia do tworzenia wyrazw pochodnych. Ma na to wpyw midzy innymi oywienie kontaktw midzynarodowych i tendencja do zbliania, mieszania si jzykw. Dziki temu powstaj internacjonalizmy, czyli wyrazy wystpujce w rnych jzykach, ktrych forma pozwala na ich utosamienie nawet osobie nie znajcej danego jzyka. Wanymi rdami internacjonalizmw s jzyki klasyczne: acina i greka, a take jzyki romaskie francuski, woski i hiszpaski, ktry poredniczy przy zapoyczeniach midzy innymi z arabskiego. Jednake w ostatnich latach najwiksz rol odgrywa angielski,

4 ktry sta si niemale jzykiem midzynarodowym i ogniwem poredniczcym przy zapoyczeniach z jzykw egzotycznych. opracowaa: Agnieszka Pajk-Rudnicka