ANNALES ACADEMIAE MEDICAE STETINENSIS ROCZNIKI POMORSKIEJ AKADEMII MEDYCZNEJ W SZCZECINIE 2008, 54, 3, 8993

LESZEK MYLIWIEC, KATARZYNA SPORNIAK-TUTAK, BARTOSZ USZCZYSKI, MICHA LESIAKOWSKI, KRZYSZTOF KAUYSKI

LECZENIE ENDODONTYCZNE CZY IMPLANTOLOGICZNE? ENDODONTIC TREATMENT OR DENTAL IMPLANT TREATMENT?

Zakad Chirurgii Stomatologicznej Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie al. Powstacw Wlkp. 72, 70-111 Szczecin Kierownik: dr hab. n. med. Leszek Myliwiec

Summary
Introduction: The main purpose of todays dental treatment is the longest possible retention of teeth with all its functional and esthetic aspects. Thanks to modern endodontic techniques and microsurgical procedures, it is possible today to treat and keep teeth that would have had to be extracted before. On the other hand, the latest development of forms and surfaces of dental implants, improved operation techniques and precision in preparing superstructures have determined a signicant increase of percentage of successful implantations and survival rate of the implants, widening the range of possibilities of prosthetic reconstructions. The aim of this study is to present current, often ambiguous view on the problem of long-term effects of endodontic treatment and its impact on teeth retention compared with effects of dental implant treatment and to try to answer the question: extirpation or implantation? Materials and methods: The comparative research was based on studies published within two databases: PubMed and Medline. Results: Studies from a 10 years period show similar percentage of surviving teeth after endodontic treatment and surviving implants: between 86 and 94 per cent with slight advantage of the implants. Esthetic problems, the time needed for implantation procedures and high costs of implant treatment make implantation less attractive and accessible. However, anatomical limitations of multirooted teeth, extensive periapical granulomatic lesions or considerable crown and root destruction are all indications for implant treatment. The lack of clear-cut evaluation criteria

regarding both endodontic and implant treatment success makes statistic analysis impossible. K e y w o r d s: endodontics dental implants.

Streszczenie
Wstp: Gwnym zadaniem wspczesnej stomatologii jest moliwie najdusze utrzymanie uzbienia czyli jednoczesne zachowanie funkcji i estetyki. Rozwj nowoczesnych technik endodontycznych uzupenianych zabiegami mikrochirurgicznymi umoliwi utrzymanie zbw, ktre w przeszoci byyby usunite. Jednoczenie unowoczenienie formy i powierzchni implantw oraz udoskonalenie technik operacyjnych i precyzyjnoci wykonania suprastruktury zwikszyo znacznie odsetek wgojonych implantw oraz ich dugoletnie utrzymanie, poszerzajc moliwo rehabilitacji protetycznej pacjentw. Celem pracy byo przedstawienie aktualnych pogldw, niekiedy wzajemnie wykluczajcych si, i przyblienie odpowiedzi na pytanie ekstyrpowa czy implantowa?. Materia i metody: Na podstawie pimiennictwa, gwnie z lat 20002007, zawartego w dwch elektronicznych bazach danych: PubMed i Medline, przedstawiono odlege wyniki utrzymania zbw leczonych endodontycznie i porwnano je z wynikami leczenia implantologicznego. Wnioski: Badania porwnawcze czasu utrzymania implantw i zbw leczonych endodontycznie na przestrzeni do 10 lat wskazuj na podobne wartoci wynoszce 8694% z nieznacznie wikszym odsetkiem powodze w odniesieniu do implantw. Jednak nie zawsze najlepsze wyniki postpo-

90

LESZEK MYLIWIEC, KATARZYNA SPORNIAK-TUTAK, BARTOSZ USZCZYSKI I WSP.

wania implantologicznego w stree estetycznej, dugotrwao procedur i ich koszt przemawiaj na korzy leczenia endodontycznego. Anatomiczne uwarunkowania do leczenia kanaowego w zbach wielokorzeniowych, rozlege zmiany typu ziarniniaka okoowierzchokowego oraz znacznego stopnia zniszczenie korony zba s raczej wskazaniem do postpowania implantologicznego. Brak jednoznacznych kryteriw oceny powodzenia i szczegowych warunkw leczenia, dotyczcych zarwno postpowania endodontycznego, jak i implantologicznego, dotychczas uniemoliwia przeprowadzenie wiarygodnych bada statystycznych. H a s a: endodoncja implanty zbowe. * Celem wspczesnej stomatologii jest jak najdusze zachowanie uzbienia, zapewnienie funkcji ucia oraz spenienie oczekiwa estetycznych. Poznanie patologii miazgi zbowej, przyzbia, anatomii kanaw zbowych oraz zastosowanie nowej aparatury diagnostycznej, nowych materiaw, narzdzi oraz technik opracowywania kanaw doprowadzio do uzyskania wikszej skutecznoci leczenia endodontycznego. Trwajcy take od ponad 35 lat dynamiczny rozwj implantologii, zwizany z udoskonalaniem formy i powierzchni implantw i wprowadzaniem nowych technik operacyjnych opartych na nawigacji komputerowej, postpem w rozwizywaniu problemw decytu koci i coraz wiksz precyzj wykonania nadbudowy protetycznej zwikszy znacznie odsetek powodze wrd pacjentw leczonych t metod. Z bada epidemiologicznych wynika, e najwyszy odsetek pacjentw posiadajcych wasne uzbienie utrzymuje si do czwartej dekady ycia, po tym okresie ilo brakw zbowych stopniowo ronie. Wzrasta ilo pacjentw z czciowymi brakami, ale zmniejsza si z cakowitym bezzbiem. Zmniejsza si take odsetek pacjentw uytkujcych uzupenienia protetyczne ruchome na korzy uzupenie staych. Ma to niewtpliwy zwizek z popraw jakoci opieki stomatologicznej, ze spadkiem intensywnoci prchnicy oraz rozwojem endodoncji i implantologii [1, 2, 3]. Obecnie lekarz i pacjent maj do wyboru kilka moliwoci: leczenie kanaowe i leczenie rekonstrukcyjne, ekstrakcj zba i leczenie protetyczne konwencjonalne bd ekstrakcj zba poczon z wprowadzeniem implantu i wykonaniem suprastruktury. Istnieje cay szereg sytuacji, gdy wskazania do ekstrakcji zbw nie s jednoznacznie ustalone. Pojawia si wwczas pytanie, czy za wszelk cen dy naley do zachowania wasnego uzbienia, czy te lepiej usun zb, wykonujc uzupenienie protetyczne. Z danych z pimiennictwa wynika, e powodzenie leczenia implantologicznego w niewielkim uamku procenta przewysza wyniki leczenia endodontycznego, skania to niektrych klinicystw do nieuzasadnionego odstpowania od leczenia zachowawczego, tym bardziej, e implanty zbowe s czsto uwaane przez pacjentw za

idealny substytut wasnych zbw; wierz oni, e zastpienie wasnych zbw implantami jest znacznie lepszym rozwizaniem ni leczenie endodontyczne. Nasuwa si ponownie pytanie o wybr metody i porwnanie skutecznoci obu rodzajw terapii. Na podstawie wieloorodkowych doniesie mona stwierdzi, i odsetek powodzenia leczenia endodontycznego waha si w zakresie 9298% [4, 5, 6, 7]. Brak jest jednak jednoznacznych kryteriw okrelajcych wyleczenie. Wedug klinicysty moe to by kliniczne i radiologiczne ustpienie objaww zapalenia tkanek okoowierzchokowych; wedug pacjenta to utrzymanie zba, zachowanie jego funkcji i spenienie oczekiwa estetycznych [1, 2, 8]. Friedman i wsp. [9], opierajc si na powyszych kryteriach, podaj 7894% powodze. Salehrabi i Rotstein [10] okrelaj na podstawie 8-letnich obserwacji obejmujcych ok. 1,4 mln zbw leczonych w rnych orodkach odsetek powodze na 97%. W materiale prezentowanym przez nich utracono jedynie 3% zbw, z czego 85% z powodu uszkodzenia korony. Podobne spostrzeenia poczynili Friedman i Mor [11] oraz Sjogren i wsp. [12], ktry ponadto prezentuje pogld, i czas potrzebny do zupenego ustpienia objaww ze strony tkanek okoowierzchokowych trwa ok. 4 lata. Uzupenieniem leczenia endodontycznego s zabiegi chirurgiczne, takie jak resekcja wierzchoka korzenia, hemisekcja zba czy radektomia. Resekcja wierzchoka korzenia zba jest szeroko opisywana w pimiennictwie, a uzyskiwane odlege wyniki s bardzo rne. Brak ustalonych jednorodnych kryteriw ocen sprawia, e porwnywanie odlegych wynikw jest take nie zawsze wiarygodne. Friedman i Mor oraz inni badacze [11, 13, 14] stwierdzaj, e 3199% zbw jedno- lub dwukorzeniowych, u ktrych wykonano resekcj wierzchoka, funkcjonuje przez ok. 10 lat, co porwnywalne jest do wynikw uzyskiwanych przy implantacji. Langer i wsp. [15] oraz Bchler [16], analizujc wyniki resekcji wierzchokw korzeni zbw trzonowych, zauwayli, i w 38% zostaj one usunite w czasie 10 lat, a wikszo niepowodze (prawie poowa) ma miejsce w czasie pierwszych 5 lat od chwili wykonania zabiegu. Wielu autorw podaje take, i prognozy dotyczce dugoletniego utrzymania zbw z obnaon furkacj, poddanych hemisekcji czy amputacji korzenia, s do niepewne [17]. Bchler, Erpenstein oraz Blomlof i wsp. podaj znacznie lepsze wyniki, sigajce do 93% 10-letniego utrzymania trzonowych zbw poddanych resekcji lub hemisekcji pod warunkiem zachowania rygorystycznej higieny, co jest zblionym wynikiem utrzymania implantw [16, 18, 19, 20]. Fugazzotto [4], porwnujc przeycie 701 zbw trzonowych z poddanych radektomii korzenia dalszego i bliszego i 1472 implantw wprowadzonych w miejsce pierwszego i drugiego trzonowca na przestrzeni 15 lat, zauway, e znacznie lepsze wyniki uzyskiwano resekujc korze dalszy, a odsetek zachowanych zbw wynosi 95% wobec 97% prawidowo zintegrowanych implantw. Jednym z waniejszych elementw, jakie naley bra po uwag w leczeniu endodontycznym, jest odtworze-

LECZENIE ENDODONTYCZNE CZY IMPLANTOLOGICZNE?

91
ze sklepienia czaszki. Wyniki przeycia implantw zale take od gstoci koci. Najgorsze uzyskuje si w tylnych odcinkach szczki [36, 37, 38, 39, 40, 41]. Najwikszym jednak problemem jest strefa estetyczna, czyli przedni odcinek szczki. Pacjenci maj czsto nadmiernie przesadne oczekiwania dotyczce estetyki. Natomiast cienkie, paskie dziso w odcinku przednim ma tendencj do recesji i atwego ulegania stanom zapalnym. Podobnie umiech dzisowy z obnaaniem brodawki midzyzbowej moe powodowa estetyczne problemy. Std niektrzy autorzy wskazuj na potrzeb duej ostronoci we wprowadzaniu pojedynczego implantu w miejsce siekaczy, szczeglnie jeli ssiednie zby nie wymagaj adnego postpowania protetycznego. Pewnym rozwizaniem jest implantacja natychmiastowa po koniecznej ekstrakcji zba i natychmiastowe obcienie. Nie mona jednak przewidzie stopnia zaniku tkanki kostnej wok implantu, szczeglnie blaszki wargowej wyrostka zbodoowego elementw decydujcych o pomylnym efekcie estetycznym [41, 42, 43]. Niepowodzenie osteointegracji implantu zawsze wie si z koniecznoci jego usunicia, wcznie z uzupenieniem protetycznym. Rehabilitacja protetyczna musi by wwczas przeprowadzona w sposb konwencjonalny, sprzeczny z oczekiwaniami pacjenta. W razie niepowodzenia leczenia endodontycznego istnieje moliwo przeprowadzenia dodatkowych zabiegw mogcych przeduy utrzymanie zba, jak resekcja wierzchoka, radektomia czy hemisekcja zba. Porwnanie odlegych wynikw obu sposobw postpowania nie pozwala na jednoznaczne wskazanie skuteczniejszej metody. Obie wydaj si by jednakowo efektywne. Czas i koszt leczenia przemawiaj za endodoncj. Cech implantu jest wszystko lub nic, podczas gdy w przypadku leczenia endodontycznego istniej rozwizania porednie, nie zawsze pozwalajce na uzyskanie dugoterminowego, pozytywnego rezultatu. Podsumowujc, wybierajc midzy implantologi a leczeniem endodontycznym, lekarz powinien: 1. Przedstawi pacjentowi obie metody leczenia, wady i zalety kadej z nich, ryzyko niepowodze i nastpstwa zaniechania jakiegokolwiek leczenia. Nieodczn czci jest analiza kosztw zaproponowanego postpowania. 2. Uwzgldni typ koci. Zwykle lepsze wyniki osteointegracji s w uchwie w odcinkach bocznych i w szczce w odcinku przednim i bocznym. W odcinku tylnym szczki i brodowej czci uchwy szanse na osteintegracj s gorsze. Rwnie wszystkie zmiany gstoci koci widoczne na zdjciu rentgenowskim powinny skoni lekarza raczej do leczenia endodontycznego zba ni do leczenia implantologicznego. 3. Jeeli leczenie endodontyczne ze wzgldu na anatomi kanaw zba jest niepewne (szczeglnie jeli dotyczy to zbw wielkokorzeniowych) lub zniszczone jest wicej ni korony, to lepszym rozwizaniem jest leczenie implantologiczne.

nie korony zba. Ray i Trope [21] oraz Tronstad i wsp. [22] na podstawie bada radiogracznych 1000 zbw stwierdzili, e jednym z warunkw zapobieenia pnych zmianom typu periodontitis jest nie tylko prawidowe wypenienie kanau zba, ale take szczelne zamknicie ubytku korony. Swanson i Madison [23] oraz Torabinejad i wsp. [24] stwierdzili, i w przypadku nieszczelnego wypenienia korony, na skutek mikroprzecieku, w cigu 3 dni nastpuje zasiedlenie bakteriami kanau na dugoci okoo 85%. Willershausen i wsp. [25] wymienia inne, potencjalne przyczyny niepowodze w zachowaniu zbw po zakoczonym leczeniu. Do najwaniejszych naley utrata retencji wypenienia, w efekcie czego dochodzi do reinfekcji kanau. Rzadszym powikaniem jest zamanie wkadu koronowo-korzeniowego i korzenia. Uszkodzenia te s do czste i wyniosy w cigu 5 lat ok. 23% leczonych w ten sposb zbw. Wydaje si te, e system wkadw koronowo-korzeniowych opartych na wknach i ywicach syntetycznych ulega czstszym uszkodzeniom, ale doprowadza rzadziej do zamania korzeni [26, 27, 28]. Alternatywnym sposobem postpowania wobec leczenia zachowawczego jest implantologia. Take jednak i w tym przypadku brak jest jednoznacznych wyznacznikw pozwalajcych oceni odlege wyniki leczenia. Kryteria okrelajce pozytywny wynik osteointegracji zostay podane przez Smitha i Zarba [29]. S one powszechnie akceptowane przez implantologw. Wedug tych kryteriw 5 lat przeywa 85% implantw, a 80% 10 lat. Al Askary i wsp. [30] sklasykowa implanty jako ailing, failing i failed. Ailing implant to taki, wok ktrego wystpuje zanik koci, ale brak jest odczynu zapalnego i ruchomoci; failing wwczas, kiedy mamy do czynienia z zanikiem koci i naciekiem zapalnym; natomiast failed kiedy istnieje ruchomo implantu, a na zdjciu rentgenowskim zauwaalne jest przejanienie. Implant taki wymaga oczywicie usunicia. Al Askary i wsp. [31] stwierdza, e implanty okrelane jako ywotne to takie, ktre speniaj swoj funkcj, ale s w stanie biling lub failing, mog by leczone, ale wyniki tego leczenia s nieprzewidywalne. Wyrni mona rwnie wczesne utraty implantw (przed osteointegracj), spowodowane komplikacjami w czasie operacji lub w okresie pooperacyjnym, z jakoci koci i ma jej iloci, a take infekcj bakteryjn [32, 33]. Pne niepowodzenia pojawiaj si ju w fazie obcienia. S spowodowane najczciej zapaleniem okoowszczepowym, nieprawidowociami obcienia i bdami w wykonaniu uzupenienia protetycznego, parafunkcjami [5, 6, 33, 34, 35]. Implanty umieszczone w obszarach regenerowanej koci wykazuj wikszy odsetek niepowodze, sigajcy nawet 20%. Dowiadczenia kliniczne zwizane z przeszczepami koci gbczastej pobranej z talerza biodrowego wskazuj na prawie 30% utrat implantw w okresie 3-letniej obserwacji, nieco lepsze wyniki osigane s w przypadku przeszczepw strzaki lub koci zbitej pochodzcej

92

LESZEK MYLIWIEC, KATARZYNA SPORNIAK-TUTAK, BARTOSZ USZCZYSKI I WSP.

13. 14. Rubinstein R., Kim S.: Long-term follow-up of cases considered healed one year after apical microsurgery. J. Endod. 2002, 5, 378383. Zuolo M.L., Ferreira M.O.F., Gurmann J.L.: Prognosis in periradicular surgery: a clinical prospective study. Int. Endod. J. 2000, 33, 9198. Langer B., Stein S.D., Wagenburg B.: An evaluation of root resections. A ten-year study. J. Periodontol. 1981, 52, 719723. Bchler H.: Evaluation of root resected teeth. Results after 10 years. J. Clin. Periodontol. 1988, 58, 805810. Kinsel R.P., Lamb R.Y., Ho D.: The treatment dilemma of the furcated molar: root resection versus single tooth implants restoration. A literature review. Int. J. Oral Maxillofac. Implants, 1998, 13, 322332. Erpenstein H.: A 3-year study of hemisected molars. J. Periodontol. 1989, 10, 110. Blomlof L., Jansson L., Applegres R., Ehnevid H.: Prognosis and mortality of root-resected molars. Int. Periodontics Restorative Dent. 1999, 17, 190201. Carnevale G., Pontoriero R., Lindhe J.: Treatment of furcation involved teeth. In: Clinical Periodontology and Implant Dentistry. Blackwell, Munksgaard 2002, 705730. Ray H.A., Trope M.: Periapical status of endodontically treated teeth in relation to the technical quality of the root lling and the coronal restoration. Int. Endod. J. 1995, 28, 1218. Tronstad L., Asbjornsen K., Doving L., Pedersen I., Eriksen H.M.: Inuence of coronal restorations on the periapical health of endodontically treated teeth. Endod. Dent. Traumatol. 2000, 16, 218221. Swanson K., Madison S.: An evaluation of coronal microleakage in endodontically treated teeth. Part I. Time periods. J. Endod. 1987, 13, 5659. Torabinejad M., Ung B., Kettering J.D.: In vitro bacterial penetration of coronally unsealed endodontically treated teeth. J. Endod. 1990, 16, 566569. Willershausen B., Tekyatan H., Krummenauer F., Briseno Marroquin B.: Survival rate of endodontically treated teeth in relation to conservative versus post insertion techniques a retrospective study. Eur. J. Med. Res. 2005, 10, 204208. Lynch C.D., Burke F.M., Ni Riordain R., Hannigan A.: The inuence of coronal restoration type on the survival of endodontically treated teeth. Eur. J. Prosthodont. Restor. Dent. 2004, 12, 171176. Aquilino S.A., Caplan D.J.: Relationship between crown placement and the survival of endodontically treated teeth. J. Prosthet. Dent. 2002, 87, 256263. Belli S., Erdemir A., Ozcopur M., Eskitascioglu G.: The effect of bre insertion on fracture resistance of root lled molar teeth with MOD preparations restored with composite. Int. Endod. J. 2005, 38, 7380. Smith D.E., Zarb G.A.: Criteria for success of osseointegrated endosseous implants. J. Prosthet. Dent. 1998, 62, 567572. Al Askary A.S.: Reconstructive aesthetic implant surgery. Blackwell, Munksgaard 2003. Al Askary A.S., Meffert R.M., Grifn T.: Why do dental implants fail? Implant. Dent. 1999, 8, 265277. Chen S.T., Wilson T.G., Hammerle C.H.: Immediate or early placement of implants following tooth extraction: review of biologic basis, clinical procedures, and out-comes. Int. J. Oral Maxillofac. Implants, 2004, 9 (Suppl.), 1225. Esposito M., Hirsch J.M., Lekholm U., Thomsen P.: Biological factors contributing to failures of osseointegrated oral implants. Eur. J. Oral Sci. 1998, 106, 527551. Bragger U., Aeschlimann S., Burgin W., Hammerle C.H., Lang N.P.: Biological and technical complications and failures with xed partial dentures on implants and teeth after four to ve years of function. Clin. Oral Implants. Res. 2001, 12, 2634. Heydenrijk K., Meijer H.J., van der Reiden W.A., Vissink A., Stegenga B.: Microbiota around root-form endosseous implants: a review of the literature. Int. J. Oral Maxillofac. Implants, 2002, 17, 829838. Adell R., Eriksson B., Lekholm U., Branemark P.L., Jemt Y.: Long-term follow-up study of osseointegrated implants in the treatment of totally edentulous jaws. Int. J. Oral Maxillofac. Implants, 1990, 5, 347359.

4. Parafunkcje s raczej przeciwwskazaniem do leczenia implantologicznego. 5. Naley rozway oczekiwane efekty estetyczne, szczeglnie w obszarze estetycznym. Nie zawsze wprowadzenie implantw daje korzystny oczekiwany efekt estetyczny, jeli istniej wtpliwoci, to lepiej pozostawi wasny zb [44]. Decyzja o tym, czy usun zb o niepewnym rokowaniu, czy pozostawi, zwizana jest niewtpliwie z ryzykiem, szczeglnie dzi, gdy istnieje moliwo zastpienia go implantem. Zwykle konieczno leczenia wymaga dziaania midzydyscyplinarnego i zaley ono od dowiadczenia lekarza i umiejtnoci, w tym midzy innymi, prawidowoci leczenia kanaowego, wyduenia korony klinicznej, dokonania hemisekcji zba czy resekcji korzenia. Zachowanie jednak krytycyzmu co do moliwoci uzyskania pomylnego i trwaego efektu terapeutycznego pozwoli na uniknicie zachowa ekstremalnych majcych negatywne skutki w przyszoci. W powyszych rozwaaniach nie mona pomin postaw i oczekiwa pacjenta, gotowoci do podjcia przez niego ryzyka zdrowotnego i nansowego.

15. 16. 17.

18. 19.

20.

21.

22.

23.

Pimiennictwo
1. Cohn S.A.: Treatment choices for negative outcomes with non-surgical root canal treatment: non-surgical retreatment vs. surgical retreatment vs. implants. Endod. Topics, 2005, 11, 424. Dawson A.S., Cardaci S.C.: Endodontics versus implantology: to extirpate or integrate? Aust. Endod. J. 2006, 32, 5763. Bubola D., Hahn S., Harper C., La Brie J., Mun Y.: Endodontic therapy or extract and place an implant: an evidence-based review of the literature. http://www.utoronto.ca/dentistry/newsresources/evidence_based/ EndodonticTherapyOrExtractAndPlaceAnImplantAnEvidenceBasedReviewOfTheLiterature.pdf (20.09.2007). Fugazzotto P.A.: A comparison of the success of root resected molars and molar position implants in function in a private practice: results of up to 15-plus years. J. Periodontol. 2001, 72, 11131123. Romeo E., Chiapasco M., Ghisol M., Vogel G.: Long term clinical effectiveness of oral implants in the treatment of partoal edentulism. Clin. Oral Implants Res. 2002, 13, 133143. Lambrecht I.T., Filippi A., Kunzel A.R., Schirl H.: Long term evaluation of submerged and nonsubmerged ITI solid screw titanium implants: a 10 year life table analysis of 468 implants. Int. J. Oral Maxullofac. Implants, 2003, 18, 826834. Simon R.I.: Single implant supported molar and premolar crowns: a ten-year retrospective clinical report. J. Prosthet. Dent. 2003, 90, 517521. Covani U., Crespi R., Cornelini R., Barone A.: Immediate implants supporting single crowns restoration: a 4-year prospective study. J. Periodontol. 2004, 75, 982988. Friedman S., Lost C., Zarrabian M., Trope M.: Evaluation of success and failure after endodontic therapy using glass ionomer cement. J. Endod. 1995, 21, 384390. Salehrabi R., Rotstein I.: Endodontic treatment outcomes in a large patient population in the USA: an epidemiological study. J. Endod. 2004, 30, 846850. Friedman S., Mor C.: The success of endodontic therapy healing and functionality. J. Calif. Dent. Assoc. 2004, 6, 493503. Sjogren U., Hagglund B., Sundqvist G., Wing K.: Factors affecting the long term results of endodontic treatment. J. Endod. 1990, 10, 498504.

24.

25.

2. 3.

26.

27.

4.

28.

5.

29. 30. 31. 32.

6.

7.

8.

33.

9.

34.

10.

35.

11. 12.

36.

LECZENIE ENDODONTYCZNE CZY IMPLANTOLOGICZNE?

37. 38. 39. Koeck B., Wagner W.: Implantologia. Urban & Partner, Wrocaw 2004. Demitri V., Polini F., Robiony M., Politi M.: Prognostic trend in advanced implant surgery. Minerva Stomatol. 2002, 51 (3), 6572. Smolka W.: Changes in the volume and density of calvarial split bone grafts after alveolar ridge augmentation. Clin. Oral Implants Res. 2006, 17 (2), 149155. Berglundh T., Persson L., Klinge B.: A systematic review of the incidence of biological and technical complications in implant dentistry reported in prospective longitudinal studies of at least 5 years. J. Clin. Periodontol. 2002, 29 (Suppl. 3), 197212. 41.

93
Hardt C.R., Grondahl K., Wennstrom J.L.: Outcome of implant therapy in relation to experienced loss of periodontal bone support: a retrospective 5-year study. Clin. Oral Implants Res. 2002, 13, 488494. Snauwaert K., Duyck J., van Steenberghe D., Quirynen M., Naert I.: Time dependent failure rate and marginal bone loss of implant supported prostheses: a 15-year follow-up study. Clin. Oral, 2000, 4, 1320. McNutt M.D., Chou C.H.: Current trends in immediate osseous dental implant case selection criteria. J. Dent. Educ. 2003, 67, 850859. Gordon J.C.: Implant therapy versus endodontic therapy. JADA, 141, 11401443.

42.

40.

43. 44.