>>itzulbaita

Ksiki, nic wicej

Arrate Egaa

Oryginalny tytu: Liburuak besterik ez Tumaczenie: Katarzyna Mirgos Korekta: Monika Modnicka

W pewnej nie tak odlegej krainie, nie tak dawno temu, rozgorzaa straszna wojna i wielu ludzi zgino albo zostao bez dachu nad gow. Na przykad, ukryta w oborze pewnego gospodarstwa, grupka dzieci. W pobliu sycha byo spadajce bomby, a raz po raz strzay i odgos karabinw maszynowych trrrrataaataa. Mody onierz wszed do obory i zobaczy dzieci: powan, filigranow dziewczyn trzymajc w ramionach sierot, dwch bliniakw, drcych ze strachu, i niezbyt du, ale odwan dziewczynk, gotow broni kijem swoich przyjaci. Jestem po waszej stronie, musz was std zabra powiedzia im mody onierz. Bdziecie bezpieczni w starej bibliotece przy wyjedzie ze wsi. Kiedy nadesza noc, opucili obor i podyli len drog, kierujc si w stron biblioteki. onierz chcia wzi dziecko od powanej dziewczyny, aby moga biec szybciej, ale ona, jako e bya silna i odwana, podzikowaa za ten gest i ruszya popiesznie, niosc je w ramionach. Bliniacy, bardzo zdenerwowani, szli krok w krok za onierzem. Na kocu odwana dziewczynka, nie puszczajc kija, przemykaa przez las jak cie. Ksiyc w peni pomaga im w wdrwce. Bibliotekarka to czarownica powiedzia jeden z bliniakw, szczkajc zbami. Tak, to potna czarownica potwierdzi drugi. To nieprawda sprostowaa powana dziewczyna. Ona zawsze dobrze opiekowaa si miejscow bibliotek. Na skraju lasu staa pogrona w ciemnoci biblioteka. Jej drzwi i okna byy zamknite. Gdy zadzwonili, pojawia si ziewajca bibliotekarka, w szalu narzuconym na ramiona. Czego chcecie? zapytaa. -1-

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

Dzieci schroni si tutaj, poniewa wrg zamierza spali ca wie. W takim razie wejdcie, ale nie zapalajcie wiata nakazaa bibliotekarka. Weszli do rodka, a dziki wpadajcemu przez kraty wiatu ksiyca mogli przyjrze si wntrzu. Wszdzie panowaa czysto i porzdek, obrazy wisiay na cianach, ksiki stay na pkach, a krzesa byy ustawione wok stow, jakby w kadej chwili gotowe, na przyjcie miejscowych dzieci. Kilka dni pniej onierza poinformowano przez radiostacj, e wrg rzeczywicie podpali wie. Otrzyma te rozkaz, aby chroni dzieci. Z ogrodu przy bibliotece dostrzegli na ciemnym niebie pomaraczowy blask najduszych ognistych pomieni, syszeli te krzyki i strzay. Przez nastpne dni nie syszeli ju nic. Soce wstawao codziennie, a ptaki pieway. Dzieci bawiy si w lesie z onierzem, a noc bibliotekarka czytaa im do snu. Ta bibliotekarka nie bya zym czowiekiem. Bya bardzo mdr i szczodr kobiet, ktra wszystko, co miaa, rozdzielia midzy dzieci i nauczya ich rnych zabaw. Przez kilka dni poruszali si tylko w okolicy biblioteki i na ciece prowadzcej do lasu, tak jakby znajdowali si w innym wiecie, spokojnym wiecie bez wojny. Powana dziewczyna miaa si, suchajc czuych sw onierza, zapomniaa, e jest onierzem; sierota uznaa bibliotekark za matk, bliniacy zamiast wci dre, wybuchali gromkim miechem, a odwana dziewczynka zamienia kij na ksik. Ale wojna pozostaa wojn. Pewnego razu, gdy dzieci siedziay przy bibliotekarce suchajc bajki, usyszay radiostacj onierza. Wrg, zabijajc dom po domu pozostaych przy yciu ludzi, skierowa si w stron lasu. Nastpnego dnia rano dotr do biblioteki! Dzieci znw zaczy dre. onierz nie wiedzia, co robi, nie mieli wiele czasu na ucieczk, a z drugiej strony nie byo gdzie si ukry! Wwczas bibliotekarka, ktra, jak susznie podejrzewali bliniacy, bya czarownic, zaproponowaa niezwyke wyjcie, wyjcie magiczne. Ukryjemy si we wntrzu ksiek. Potrafisz tego dokona? zapyta zdumiony onierz. Wejcie do rodka nie jest trudne, ale pniej kto bdzie nas musia stamtd wydosta. To bez znaczenia powiedziaa powana dziewczyna. Jeli to jedyna moliwo ratunku, zrbmy to. Nie mieli zbyt wiele czasu. Z lasu dochodzi haas, wrg powala drzewa i strzela do wszystkiego, co si ruszao.

-2-

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

Szybko powiedziaa bibliotekarka do bliniakw. Dokd chcecie si wybra w podr? Podoba si wam ta ksika przygodowa? Albo tamta, o piratach? Bliniacy, nie przestajc dre, zdecydowali si wej do wntrza opowieci przygodowej i kobieta wysaa ich tam, szepczc kilka magicznych sw. Odwana dziewczynka wybraa ksik o piratach, a powana dziewczyna, poniewa zakochaa si w onierzu, poprosia go, aby razem ukryli si w bani o elfach. Ja musz walczy odpowiedzia. Bibliotekarka poprosia modego onierza, aby nie zostawa, gdy wojna jest za, a on nie jest zym modziecem. Pomyl, dla wielu innych ty bdziesz takim samym wrogiem, jakim oni s dla nas. Bd si bali, a ty ich skrzywdzisz. onierz nie uleg jednak. Oznajmi, e pewnego dnia wrci i odszuka ich wrd opowieci. W takim razie a do twego powrotu zostan w bani o Krlowej niegu powiedziaa dziewczyna - i bd y w zimnie do czasu, a wrcisz. Bibliotekarka na oczach zapakanego onierza umiecia dziewczyn w bani o Krlowej niegu, a nastpnie poegnaa si z nim. Kobieta od dawna chciaa odwiedzi legend o rycerzach i zanurzya si w jednym z takich tomw, zabierajc ze sob dziecko. Ostatnia ksika zamkna si, a onierz uciek zasmucony, zanim zaczo wita. Wrogowie zdewastowali las i dotarli do biblioteki. Wybili okna, zniszczyli drzwi, a wewntrz wystrzelili kilkakrotnie. Opucili jednak w popiechu to miejsce, musieli przecie zdoby poblisk wie, a tutaj nie byo niczego, oprcz stosu ksiek.

-3-

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

dka
Jon Martin Etxebeste

Oryginalny tytu: Txalupa Tumaczenie: Joanna Janiszewska Korekta: Marta Buszkiewicz

Arkaitz i Iker bawi si w berka. Ainara i Izaskun obserwuj ich z zazdroci. Te chciayby si pobawi, ale nie zanosi si, eby ich rodzice mieli si na to zgodzi. Igor najwyraniej jest w tej samej sytuacji, ale nie wie, jak powinien si zachowa. Nasz Lander te ma w oczach dwa znaki zapytania. Umiecham si i kiwam gow, dajc mu przyzwolenie. Biegaj w najlepsze. Z tyu, za nimi, biegn te Luis, Joana, Goren i Haizea. My, rodzice, jestemy cicho; nie sycha nic prcz miechu dzieci. Ziele wieej trawy sprawia, e wiat wyglda jak odrodzony. Nauczycielka miaa racj. I po raz kolejny to dzieci przekazay nam, dorosym, lekcj. My, rodzice, spogldamy na siebie i umiechamy si. Niektrzy, jak zawsze, z uporem spuszczaj oczy, ale wikszo z nas zrozumiaa swj bd. Osiem miesicy temu Estibalitz dowiedziaa si, e ma raka; trzy miesice temu, e ju nie wyzdrowieje. Wikszo rzuciaby prac, ale ona za bardzo kochaa dzieci. Dla takiej nauczycielki jak ona te siedmiolatki byy caym wiatem. Bya nauczycielk z powoania, mi i byskotliw. Uczya je drugi rok i ju byy czci jej ycia. Czua, e jest im co winna; wiedziaa, e gdyby na zastpstwo przyszed inny nauczyciel, poziom klasy obniyby si. Nauczyciel potrzebuje czasu, aby kade dziecko dobrze pozna i dotrze do niego; a byli ju w poowie roku szkolnego, kiedy dowiedziaa si, e nie wrci do zdrowia. Nie ukrywam, e mi te na pocztku ten pomys wydawa si dziwny, ale czas pokaza, e nauczycielka miaa racj. Wielu rodzicw sprzeciwio si, ja rwnie, ale poniewa niektrzy mieli do niej zaufanie, inni za chcieli okaza szacunek komu, kto niedugo ma umrze, zgodzilimy si. Oczywicie ona te miaa wtpliwoci. Czasami podczas chemioterapii byo wida, e podupada na duchu. Czua si saba, prawie nie miaa si, by -4-

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

prowadzi lekcj, ale wasne przekonania dodaway jej energii, aby jednak uczy dalej. Kiedy zauwaya, e zaczynaj wypada jej wosy, zdecydowaa si je obci. Dzieci podmieway si troch, nie wiedzc jeszcze, co si dziao. Nastpnie, kiedy zacza ysie, postanowia zakada chustk na gow, nie ze wzgldu na swj wygld, ale eby nie wzbudza wspczucia. Pewnego razu w czasie lekcji chustka przyczepia si do krzesa, odkrywajc jej gow. Dzieci moe i nie wiedz wszystkiego, ale nie s gupie i zrozumiay, e z ich nauczycielk nie byo dobrze. Nastpnego dnia, podczas przerwy, na podwrku panowaa niezwyka cisza. Wszyscy uczniowie zostali w sali. Eneko zabra noyczki i poda je Oihanie. Ona z kolei kademu po kolei odcinaa kosmyk wosw: najpierw Jonowi, Oihanowi, Beatowi, Dabidowi... Kiedy zadzwoni dzwonek, na biurku nauczycielki leao mnstwo wosw. Zebralimy je dla pani powiedziaa Karmele do Estibalitz. Estibalitz rozpakaa si. Pakaa jak bbr. Przytulia wszystkich. Wtedy poczua si silna jak nigdy dotd i, na podstawie tego, co nam powiedziaa, to wanie wtedy podja decyzj, by nie poddawa si a do koca. Rozmawiaa z dyrektorem i przedstawia mu swj plan. Niezbyt podoba mu si ten pomys, dugo dyskutowali, ale jak mg odmwi nauczycielce, ktra przez te wszystkie lata bya wzorem? Dzieci z radoci zareagoway na ten pomys. Estibalitz powiedziaa im, e musi odby bardzo dug podr i e potrzebuje ich pomocy przy budowie dki. Dzieci ochoczo przyjy t propozycj. Wkrtce zapenili sal drewnem i kredkami. Przez kilka miesicy dzieci maloway dk. Kady mia swoje zadanie: jeden rysowa, drugi malowa, jeszcze inny piewa. Powoli dzieci zaczynay si domyla, czym miaa by ta dka. Bo dzieci moe i nie wiedz wszystkiego, ale nie s gupie. W midzyczasie rozesza si plotka, e dzieci buduj nauczycielce trumn. Zorganizowalimy spotkanie rodzicw z dyrektorem. Wielu byo zbulwersowanych: twierdzili, e dzieci s zbyt mae, eby zrozumie, czym jest mier; e wprawdzie mier jest smutna, ale dzieci nie musz w niej uczestniczy. Niektrzy zagrozili nawet, e przenios je do innej szkoy. Inni z kolei obawiali si, e ta zabawa przyniesie dzieciom wicej szkody ni poytku. Natomiast dyrektor, ktry na pocztku by przeciwko Estibalitz, sta si jej najgorliwszym obroc. Tym, ktrzy wci byli sceptyczni, zaproponowa, aby zobaczyli prac swoich dzieci. Na tamtym

-5-

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

popoudniowym spotkaniu pojawio si wicej osb ni na niejednej wywiadwce. Nie spodziewalimy si tego, co ukazao si naszym oczom. Kolorowa dka moga by czymkolwiek, ale nie symbolem mierci. Wikszo z nas potrzebowaa zaledwie kilku sekund, by zrozumie zamys nauczycielki; pozostali, upierajc si przy swoich teoriach, wci narzekali, ale bez wikszego przekonania. Pod koniec roku szkolnego dzieci skoczyy dk i wwczas, tak jakby jej czas dobieg koca, Estibalitz rwnie zacza gasn. Wczoraj, kiedy dotara do nas ta wiadomo, nasz Lander wybuchn paczem. Ponownie pojawiy si moje obawy; ale dzisiaj, widzc twarze dzieci, nikt nie ma wtpliwoci, e nauczycielka zmierzaa w dobrym kierunku. Dla wikszoci dzieci to pierwszy kontakt ze mierci i przypuszczam, e za jaki czas spojrz na ten temat z innej perspektywy. My, doroli, zbyt duo takich rzeczy widzielimy i za pno ju, by co zmieni. Kady poprosi swoje dziecko, eby si na chwil zatrzymao; kade zostawio kwiatki i obrazki przy dce. Po morzu z papieru i kwiatw Estibalitz wyruszya w kolejn podr, z umiechem, przekazawszy uczniom i ich rodzicom ostatni lekcj.

-6-

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

Dzwoni w kady wtorek

Julen Gabiria

Oryginalny tytu: Asteartero deitzen du Tumaczenie: Katarzyna Mirgos Korekta: Monika Modnicka

Dzwoni w kady wtorek. Wic dzi te zadzwoni, powiedziaa mama. A tata odpowiedzia jej, eby si uspokoia, skoro dzwoni w kady wtorek, a wanie jest wtorek, to dzi te to zrobi, i eby nie staa cay dzie przy telefonie, bo to nie sprawi, e crka zatelefonuje szybciej. A mama na to, e zgoda, ale chce odebra telefon natychmiast, jak tylko zadzwoni. Tata odrzek, aby si opanowaa, wiesz, e telefonowanie z tak daleka jest drogie i moe bdzie czekaa na tasz taryf, bo w Nigerii jest jedna godzina, a w Europie inna, kt to wie, jaka godzina jest w Europie, powiedzia tata. A mama zacza si martwi i mwi, e nie, e to nieprawda, e zawsze dzwonia okoo tej godziny, a dzi nie, i e na pewno co jej si stao. A tata mia si i powiedzia rozbawiony: Stao si? Co by jej si mogo sta w Europie? Tutaj tak, tu atwo si co wydarza, ale to jest Afryka, a tam jest Europa, syszysz? E-u-ro-pa!. I rozemia si, widzc mam tak zmartwion przy telefonie. Po co w ogle pojechaa? pyta mama, ale wie, jaka jest odpowied bo w Europie s pienidze. Ale i tak nie moe zrozumie: skoro w Europie s pienidze, dlaczego crka dzwoni tylko raz w tygodniu, z kabiny i w popiechu. Czy nie lepiej wic byo zosta w Nigerii, czy nie lepiej by gow myszy ni ogonem lwa? I czekaa przy telefonie godzinami a do nocy, a nawet wtedy te jeszcze trwaa przy aparacie, bez wytchnienia. I wtedy zadzwoni riiing, a dwik ten ju od dawna by prawdziw sodycz. I odebraa, ale to by jaki Europejczyk, nie nigeryjska crka. I powiedzia, e crka umara, w Europie, w Bilbo, w dzielnicy Irala. I teraz we wtorki nikt nie dzwoni do domu, z pierwszego do trzeciego wiata.

-7-

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

Tak wiele miejsc

Lander Garro

Oryginalny tytu: Hainbeste herri Tumaczenie: Paulina Bank Korekta: Alicja Wicek

Wze w gardle czasami znika. Na przykad wtedy, kiedy przychodz Jokin i Manex. Wkadam miso do garnka i siadam przy stole, eby poczyta Gara1. By moe wczam radio, sucham Alvareza Solisa2, bo zawsze ma do powiedzenia kilka miych sw, a to ju co. Potem wpada Manex, w popiechu, wyciska pocaunek na moim policzku i nawet si nie domyla, ile ta krtka pieszczota dla mnie znaczy. Potem zaczyna opowiada o pracy w redakcji, zaglda do kalendarza, wspomina, e ma spotkanie i pyta, gdzie jest Jokin. Mwi mu, eby nakry do stou, a on chce wiedzie, czy jest jaki deser, bo ja z a w s z e zapominam o deserze. To dla mnie tak typowe, jak moje krcone wosy. Potem puszcza do mnie oko i wysya mi najpikniejszy umiech na wiecie. Umiech Jokina za to nie jest moe najpikniejszy na wiecie, ale ja wanie takim go widz, co zrobi. Kiedy pojawia si Jokin, Manex si uspokaja. Bo mamy usi do stou, bo Jokin wrci, a modsi bracia zawsze uspokajaj si w obecnoci najstarszych. To te normalne. Jak spokj Jokina. Jak jego szare oczy. W takich wanie chwilach wze znika. Ale jaka ni czy go z drugim. Zawsze gdzie tam tkwi w ukryciu, dopki nie zbudzi go krzyk. Ale radz sobie, tak jak moe sobie radzi pidziesicioszecioletnia matka. Bl plecw te jako znosz, poza tym myl, e autobus zatrzyma si w okolicy Palencji. Nie bd si martwi. Zawsze jest tak samo zaczyna mnie ku w pasie i wtedy kierowca mwi do mnie po hiszpasku3: Jeszcze tylko pi minut. Ludzie id do baru,
Gara gazeta wydawana w Kraju Baskw, w ktrej publikowane s artykuy po hiszpasku i baskijsku. 2 Alvarez Solis znany dziennikarz radiowy. 3 Autorka pisze po baskijsku, jest natywnym uytkownikiem tego jzyka.
1

-8-

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

eby si czego napi, ale ja zwykle robi sobie ma wycieczk i patrz na drog. Myl, e dobrze wygldam. Woyam wczkow bluzk, jasne spodnie i stare, skrzane, brzowe buty. Ale sama ju nie wiem. Ciekawe, co pomyli, kiedy mnie zobaczy. Poza tym, nigdy nie byam szczeglnie elegancka. Byam na to zbyt zajta. Urody chyba si czowiek uczy, a przecie na to trzeba czasu. Zreszt, i tak nigdy nie zwraca uwagi na mj strj. Zawsze mwi, e mam najbardziej mikk skr na wiecie, i (moe nie powinnam, ale jednak) wierz w to. Moe to przez te jej szczere oczy, ale nie jestem pewna. Chodzi o to, jak to mwi, o t niezwyk pewno, z jak to mwi. Malene posiada t cech od dziecka. Zaczo si od piosenek. W naszym domu zawsze duo si piewao, a ona od razu zdradzaa do tego talent, z waciw dziecku bezwstydnoci. Pewnego dnia odwiedzia nas ciotka Marixabel i powiedziaa: Suchajcie, to niezwyke, jak szybko ta maa si uczy. Zrobiam obojtn min, e niby to nic takiego, chocia w tamtej chwili wierzyam, e jestem najlepsz matk pod socem. Dla takich chwil warto y. mieszna bya czasami, mwi o kilku konkretnych sytuacjach. Malen tu i tam podsuchiwaa jakie piosenki i powtarzaa je bez jakichkolwiek uprzedze. Czasami wypiewywaa moja kochana Hiszpanio i takie tam, bo sowa moja kochana Hiszpanio nie znaczyy wtedy dla niej tego, co znacz. Ale ja jej na to nie pozwalaam, mwiam dosy i wtedy milka, krzyujc ramiona z mciwym wyrazem twarzy. Przypomniao mi si, co zdarzyo si w tamtym kociele. Chopak koo mnie wydaje si sympatyczny, mogabym z nim porozmawia, e jad zobaczy moj crk i takie tam, gdybym tylko nie bya pogrona we wspomnieniach. Nagle przypomniaa mi si tamta scena. Chyba chodzio o jak uroczysto w szkole i krcio si tam kilku ksiy. Moe to byy rekolekcje? Malene i Ohiana miay tam zapiewa i spdzay dugie tygodnie, wiczc w domu. Miay dziki temu wymwk, eby spa razem, chocia i tak kadlimy Jokina i Manexa w jednym ku. Ohiana bya dziwn dziewczynk. Nosia okulary, tak jak i Malene, i moe to wanie je jednoczyo. Jak ju musz by okularnicami, to chocia obie! Po cichu spiskoway przeciwko autorom wyzwisk. Miay dar zadziwiania wszystkich, a moe tak si tylko wydawao. Traktowaam je jak dorose, bo tak wanie si zachowyway. Jeli chodzi o prby, rwnie wykazyway si du odpowiedzialnoci. Kiedy wchodziam po co do pokoju albo tak po prostu, eby na nie popatrze, zerkay na mnie surowo,

-9-

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

nic nie mwic, ale nie kryjc zniecierpliwienia. Wtedy Malene braa do rk nuty i dalej la la la, korzystajc z prawa, jakie dawa jej fakt, e jest moj crk. Kiedy wreszcie nadszed ten wielki dzie, wszyscy rodzice zasiedli w dugich kocielnych awach. Rozpoczo si przedstawienie i dzieci jedno po drugim zaczy wychodzi na scen, aby zapiewa z przejciem i ogromn trem swoj krtk piosenk. Kiedy przysza kolej Malene i Ohiany, zaczam si bardzo denerwowa. Pomylaam z dum, e Malene, z t swoj nieuleczaln pewnoci siebie, zapiewa wietnie. Jednak kiedy tylko wysza na scen, zastyga przed publicznoci, oparta na jednej nodze, i pokonujc t sam tras, wrcia za kulisy. Dziwne. Nikt nie liczy na to, e ponownie wyjdzie na scen. Nikt nic nie powiedzia, ale dla wszystkich byo jasne, e dziewczynka stwierdzia, e pomylia miejsca i nie ma mowy, eby dosza do siebie. Tak wanie wszyscy pomylelimy. Ze wstydem czy te niepokojem czuam na sobie oskarycielskie spojrzenia. Jednak dochodz do wniosku, e czas zmieni nieco moje wczesne uczucia; my, mamy, stajemy si jeszcze bardziej matczyne, kiedy dzieci dorastaj. Autobus oddali si od Palencji. Zobaczyam przed szyb autobusu wielki billboard, ktry po chwili znalaz si na naszej wysokoci, eby cakiem znikn. Tak jak znikaj tysice billboardw. Tak wiele miast, wsi, miejscowoci, pl mijamy, w ilu miejscach nigdy si nie zatrzymamy! Malene mimo wszystko nie porzucia muzyki, ale myl, e nigdy nie odzyskaa pewnoci siebie. Pamitam dzie, w ktrym kupiam jej pierwsze pianino. To byy wita Boego Narodzenia, a ja miaam kupi cztery prezenty. Pienidzy mao, a cztery duszyczki czekaj na podarunki. Tamtego roku musiaam porozmawia z Manexem. By ranek, wanie rozmylaam o tym, skadajc bielizn. Manex wszed do kuchni, a potem poszed do ogrodu, eby tam, przy pomocy gwodzi i drewna, naladowa ruchy ojca. Wbija gwodzie w drewno, nic nie budujc, ale liczc na to, e uda mu si co stworzy. Bra je do rki, a gdy ich gwki znikay w drewnie, wpatrywa si w nie przez chwil, wyjmowa spomidzy warg kolejny i puk puk puk, znowu zaczyna wbija. Podeszam do okna, i zawoaam: Manex, Manex, chod na chwil. Wtedy powiedziaam mu, e cho jest najmodszy z rodzestwa, odziedziczy charakter po ojcu; jest dojrzay, szybko dorasta i wkrtce stanie si mczyzn. To wanie mu powiedziaam, a on przechyli gow i powiedzia: Mamusiu, ja te bd budowa statki, tak jak Tata.

- 10 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

By moe popeniam bd. Kto wie. Posuchaj powiedziaam. Mam taki plan, sekretny plan, nic nikomu nie powiemy, to bdzie nasza tajemnica. Wyjaniam mu, e Malene potrzebuje pianina, e chocia pianina s drogie, musimy je kupi, on i ja, e jeeli we dwoje zrobimy Malene prezent, to, chocia bdzie musia poczeka, on te dostanie pikny prezent, ale nie na Gwiazdk. Przyjrza mi si uwanie i zapyta: Mamusiu, czy pianino jest due? Tego samego dnia poszlimy do Fayma, sklepu elektronicznego, i kupilimy may syntezator Casio. Manex, z owkiem za uchem i gwodmi w kieszeniach, niczym prawdziwy stolarz, zanis go do domu. Potem pomg mi schowa instrument pod kiem. Chyba nigdy nie zdoam wyrazi, jak bardzo bezsilna czuam si w tamtym okresie. Tylko inna matka jest w stanie to zrozumie. By moe tym wanie zrobiam Manexowi najwikszy prezent, moe wtedy, troch nazbyt wczenie, dowiedzia si, czym jest solidarno. By moe dlatego teraz wykazuje tyle zgorzkniaej odpowiedzialnoci, moe wanie dlatego chodzi taki zmartwiony, ale zawsze gotw do pomocy? Zawsze stara si naprawia cudze bdy, nie mogc poj, jak ludzie s w stanie wprowadza w wiecie taki niead. Zawsze w ruchu, zawsze kilka rzeczy naraz. Krajobraz Benavente4 znowu si zmienia. Wydaje si, e eukaliptusy staraj si przej wadz nad autostrad, pomimo trzech pasw, pomimo caego tego asfaltu. Rozpogodzio si i drzewa skrz si w socu. Autobus niestrudzenie poyka kolejne kilometry autostrady. Chopak obok mnie pi z otwartymi ustami. A potem wszyscy troje zaczli dorasta. Nagle Malene staa si samotnikiem; zamiast piki nonej czy pywania wybieraa samotno. Nauczyciele z przeraeniem skaryli mi si, e czas przeznaczony na zabaw spdza na czytaniu, e nie lubi pracy w zespole, itp. Teraz powiem co na swoje usprawiedliwienie: wtedy zawsze jej broniam. W domu byo inaczej; ojciec czasem robi wszystko po swojemu, a ja, chocia czsto si nie zgadzaam, wolaam milcze. Ale nie w szkole. Tam nagle wykazywaam nieznan sobie dotd si charakteru i nauczyciele starali si ze mn nie zadziera. Nie mwiam im. Malene to normalna, mdra dziewczynka, ktra po prostu lubi czyta, ona si nudzi z innymi dziemi, ale poza tym wszystko jest z ni w porzdku. To dobre, kochane dziecko mwiam. eby do nich dotaro. To cae rodowisko nauczycielskie nie zbijao mnie z tropu. A oni spuszczali gowy i milkli, w

Benavente miasto w hiszpaskiej prowincji Zamora.

- 11 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

ten swj belferski, irytujcy sposb, nie silc si na jakiekolwiek wyjanienia. Jasne, bdzie ich tu jaka kura domowa poucza. Kiedy umwiymy si z Marixabel na obiad. Takie babskie spotkanie. Przyszy Mamen, Marixabel i kuzynki z Trintxerpe5. Strasznie haasowaymy, usiujc usun mczyzn ze sfery naszych rozmw, uwolni si od mskiej cenzury i cieszy si tym uczuciem. Malene te z nami bya, moga mie wtedy z dziewi, moe z dziesi lat. Usiada z nami przy stole, zza ktrego prawie jej nie byo wida. Kiedy zacz si obiad, Marixabel zacza uywa dwuznacznoci, jak przystao na zonic. Subtelnie, ale dobitnie. Rozmawiaymy o naszych ciaach, ale w sposb oglnikowy, nie rozmawiajc o nas samych, nie uywajc sowa ja. My, kobiety mwiymy nie mamy odwagi milcze, miaymy si. W pewnym momencie Marixabel powiedziaa do mnie, uywajc trzeciej osoby: Maite, kiedy wychodzia za m, bya szczupa. Spojrzaa na mnie i, z wielk sodycz, dokoczya: Prawda, Maite?. Kilka tygodni pniej, ogldaymy we dwie jaki program w telewizji, chyba Domek na prerii. Bardzo to lubiymy, zwaszcza, e chopcy sobie wtedy szli, wiedzc, e nie uda im si przechwyci pilota. W ktrym momencie jeden z bohaterw uy sowa zawi, wic zaraz pady argumenty, ktre miay przekona widza, e to wstydliwe uczucie. Nagle Malene powiedziaa: To zupenie jak Marixabel. Zdumiao mnie to. Marixabel? Zapytaam, co miaa na myli. No tak powiedziaa. To przez t zawi. Prawd mwic, wtedy wanie przypomniay mi si zastrzeenia nauczycieli, i pomylaam: A pieprzcie wy si z t wasz prac w zespole. W Pontevedra6 wszystko jest znacznie tasze. Jak zamwisz kaw, daj ci te churros7. Ja zawsze zwracam uwag na ceny, chocia Manex wci powtarza, e mam sobie tym nie zawraca gowy. Manex to dobry chopak, chocia charakter ma po ojcu. Jokin jest spokojniejszy, bardziej milczcy. Jokin jest jak kot; kiedy jest w domu, nie syszysz go, ale te nigdy nie czujesz si samotnie, bo cisza, jaka go otacza, nie powoduje uczucia pustki. A pustka to najgorsza rzecz na wiecie. Przynajmniej dla mnie.

Trintxerpe dzielnica miasta Pasaia, znajdujcego si w okolicach San Sebastin. Pontevedra miasto w prowincji Galicja. 7 churros sodkie, smaone w gbokim tuszczu ciastka, podawane z gorc czekolad lub kaw.
6

- 12 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

Ktrego ranka kto zadzwoni do drzwi. To by przedstawiciel Crculo de Lectores8 i miaam ochot zatrzasn mu drzwi przed nosem. Jednak w ostatniej chwili co, co zobaczyam w jego oczach, kazao mi tego nie robi. Wic go wpuciam. Od tego czasu w domu na stae zagocili Simon i Garfunkel, Cat Stevens i Beatlesi. Ja zupenie nie potrafi piewa, ale dzieci odziedziczyy talent po ojcu. Musz przyzna, e duo piewam, wstydz si, ale piewam. Moe to dlatego, e dzieci zawsze mnie prosiy, ebym im piewaa? Mamo, mwiy zapiewaj o tym, jak dziecko pakao. Wic piewaam: Pier matki, poywieniem ojca, pier matki, zawsze wzruszajca9. Zawsze przekrcali i wymylali sowa, ale przynajmniej piewalimy razem. Potem po angielsku, wic piewaam berisguel10, jak to oni mwili, ale wci piewalimy razem. piewalimy Hey Jude i kiedy na kocu trzeba byo zapiewa la la la, Manex, Jokin Jonik Malene zaczynali strasznie haasowa. Wspominam o tym, bo nieobecno Malene w domu to wanie brak piosenek. Malene moga siedzie w swoim pokoju, grajc na pianinie, za zamknitymi drzwiami, a i tak wypeniaa cay dom muzyk niczym zapachem, tak jasn, tak prawdziw, tak pen ycia. Przy pomocy nut wypdzaa z kadego zakamarka samotno. W takswce, ktra wiezie mnie z Pontevedra do A Lama11, wze w gardle powraca, jest jak jaka nieokieznana bestia. Potem takswkarz pyta mnie, dlaczego z tak daleka, dlaczego sama, i takie tam. Ja dosy jasno odpowiadam mu po hiszpasku, e moja crka jest winiark, wic on patrzy na mnie w lusterku, jakbym bya jak znan piewaczk czy gwiazd filmow, i ostatecznie mwi: Ciekawe, kiedy uda wam si uporzdkowa te wasze sprawy. Zazwyczaj takswkarze s sympatyczni, patrz na mnie z ciekawoci prostego czowieka, wic wtedy mwi: Moja crka jest cudowna. Mam ochot opowiedzie mu o tym, o czym mylaam w czasie podry, o muzyce, na przykad, i o wymylonym pianinie.
Crculo de Lectores (dos. Krg Czytelnikw) rodzaj obnonej sprzeday ksiek i pyt z muzyk. Dziaa na zasadzie subskrypcji. 9 Oryginalny tekst piosenki brzmi: Pier matki, poywieniem dziecka, pier matki, zawsze wzruszajca. Sowa zostay zmienione, aby doda piosence pikanterii. 10 . Prawdopodobnie chodzi o angielskie very well, z wymow przekrcon przez osob, ktra nie zna tego jzyka. 11 A Lama jeden z wikszych zakadw penitencjarnych przetrzymujcy winiw politycznych.
8

- 13 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

Kiedy Malene miaa dwanacie lat, wyjania mi, na czym polega problem skali. Syntezator ma ich mniej ni pianino, dlatego moe suy raczej jako zabawka, a nie instrument. Jest za may, nie nadaje si do gry. Ale Malene nigdy si nie poskarya. Kiedy, gdy weszam do jej pokoju, zobaczyam, e gra na krawdzi stou, na wyrysowanej tam klawiaturze. Zapytaam j, o co chodzi, i wytumaczya mi beztrosko, jakby opowiadaa o psie ssiadw albo o latarni ulicznej. Nagle zastyga w bezruchu, spojrzaa na mnie i powiedziaa: Mamo, ja nie chc innego pianina. Niedugo potem kuzynki z Trintxerpe zobaczyy namalowan na stole klawiatur i kupiy Malene prawdziwy instrument. Tamtego wieczoru, gdy tragarz postawi je w pokoju, takie byszczce, nieruchome, cikie, obie si rozpakaymy. Pakaymy cicho, spokojnie. Kada z tak rnych, a zarazem tak podobnych powodw. Ale takswkarzowi tego nie opowiem, za bardzo bym si wzruszya. Stranikowi te nie. Nic im nie opowiadam, w ogle si do nich nie odzywam. Bo nie mam im nic do powiedzenia, nie jestem w stanie z nimi rozmawia. To wze w gardle mi nie pozwala. Bo znowu zalewa mnie ta fala mioci, ktr poczuam tamtej nocy i tylko mam ochot paka. No i zobaczy j , ale przede wszystkim chce mi si paka. Wizienie zawsze pachnie chlorem, teraz te. ciany pomalowane s dwoma kolorami; poowa na szaro albo niebiesko, druga poowa na biao. Na cianach wisz wypisane na czarno ogoszenia, zakazy, godziny wizyt, warunki przekazywania paczek, informacje dotyczce utrzymywania czystoci i ogoszenia wiziennych syndykatw. Sycha trzask metalowych drzwi, odgos, ktry kuje w serce. Wszyscy ruszamy, przechodzimy przez jedne drzwi, stajemy przed kolejnymi, spogldajc niespokojnie. Kolejne drzwi, dwa metry dalej nastpne, jakbymy pozostawiali za sob dwa stulecia historii. Ale za kolejnymi czeka na nas nagroda: za chwil bdziemy wiedzieli, widzieli, suchali, czuli. Czasem, przy odrobinie szczcia, zanim docieramy do ostatniego przejcia, udaje mi si zobaczy z daleka Malene. Widz j pomidzy okienkami w cianie, w wenianej czapce, w tej wielkiej wiziennej kurcie. Czasem widz z daleka tylko zarys postaci i mam wtpliwoci, do czasu, kiedy jaki gest nie potwierdzi, e to ona, e to jej miech. Wci sycha trzask zamykanych drzwi, paczliwy odgos, ktry czuje si a w krgosupie, jakby mia zdolno przenikania do kadej koci z osobna, wpijania si niczym pazurami.

- 14 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

W kocu zatrzymujemy si w ostatnim korytarzu, przy wejciu do nastpnej, niewielkiej sali. Wtedy wyania si spomidzy stranikw, drobnym, skocznym krokiem. I tylko wtedy wze w gardle zaczyna naprawd znika. Tylko wtedy wierz, e straszliwa bestia kiedy zniknie. Tylko wtedy druty kolczaste na chwil zmieniaj si w nitki wczki, wizane naprdce wzeki, lekkie jak mgieka, mikkie jak gbka, jak weenka, ktr babcia szykuje na sweter. I wreszcie ucisk, szeptane pod czujnym spojrzeniem stranikw pospieszne sowa, i dotyk skry, t e j wanie skry. I uczucie szczcia.

- 15 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

Kiedy patrzy ksiyc

Jon Gaztelumendi

Oryginalny tytu: Ilargiak begiratzen duenean Tumaczenie: Sonia Kolaczek Korekta: Alicja Wicek

Lipcowy zmierzch, nad dachami wida mody wci ksiyc. Z ponad przygnbiajcych, rozpadajcych si dachwek wizienia przynosi osadzonym ycie. Ksiyc jest wzorem. Cele znajduj si zaraz nad ziemi, a wszystko dociera do wizienia z gry, przez malekie okienko pod sufitem kade zdarzenie, zajcie, przejaw ycia, powiew wieego powietrza Mona poczu zapach ziemi, mimo e nie mona jej zobaczy. O wicie czu zapach pszenicy, trawy po letniej burzy, bezpowrotnie utracony aromat, ale zobaczy nie mona. W zniszczonej, najdalszej czci wizienia przebywaj dwie kobiety, kada w swojej celi. Joano! Nawet w soneczny dzie uderza szaro patia. Szaro nieba, szaro czerwonych cegie, szaro zieleni omszaego muru, szaro bkitu cienia. To od nas zaley, czy to miejsce bdzie zimn dziur w ziemi, czy naszym domem powiedziaa ktrego razu Joana do wygldajcej przez okno Ainary. Spoglda na t powiat ksiyca ponad dachem i kolejny raz woa Joan, z caych si, by dwik zdoa wyrwa si spomidzy cian. Staje na palcach, wyciga szyj, jak tylko moe najwyej, aby dostrzec cho skrawek ksiyca, ale jest jeszcze za wczenie. Ksiycu! mwi do siebie Ainara. Zbli si bardziej! Znw czuje pokus, eby go dotkn, naiwnie mylc, e przez dotknicie ksiyca mogaby si w niego zamieni Joano! Co ona robi? Czuje, jak po caym ciele przechodz j dreszcze. Joanooo! - 16 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

Sysz Sysz, sysz powtarza Ainara zdenerwowana. Napisa do mnie Manu z wizienia w Salto. Wyglda na to, e zabieraj im materace na dzie. Dlaczego? Ainhoa zakada za ucho kosmyk wosw. Bo nie chcieli sta w trakcie przeliczania. Dalej jest sam na oddziale? Jest coraz gorzej. Joana chodzi po celi tam i z powrotem. W ciszy zmierzchu szept ich rozmowy brzmi jak burza. Nagle zapalaj si umieszczone w cianach wiata. Z czterech arwek wiec si tylko dwie. Wewntrzny dziedziniec przypomina brzydk ulic. Ksiyc wspina si po niebie, a wreszcie pojawia si nad Ainar, owietlajc cel. A jak na ni patrzy! Wiedzc, e Joana po wielokro bdzie czytaa list od Manu, Ainara zabija czas czekajc w oknie, a popoudnie przejdzie w noc. Sycha szczekanie psa, ktre wydaje jej si rozpaczliwe. Rozlega si pippip zegara. Wraz z alarmem otwieraj si drzwi celi. Stranik idzie, powczc nogami. Najpierw zatrzymuje si przed cel Joany, po siedmiu krokach podchodzi do drzwi Ainary i wraca, przeliczywszy winiw. S trzy minuty po dziesitej. Pitnacie po dziesitej, Joana jak co dzie podchodzi do okna i rozmawiaj do jedenastej, tak jak lubi Ainara. Z rozmow miesza si aosne szczekanie psa, dym z papierosa, ten pksiyc, lot sowy, ktra pohukuje, patrolujc swoje terytorium w t duszn, letni noc O jedenastej, jak zwykle, kobiety wycofuj si, kada w gb swojej celi. Ainara wcza radio. Na elaznym stoliku kadzie kilka czystych kartek, a na pce ma lampk. Nalewa wody do szklanki Jest bardzo zmczona, by moe zmorzona upaem, i ten ksiyc. Kadzie si na ku. Z radia dochodzi melancholijny ton gitary. Strumie dwikw ktremu daje si porwa, zlewa si z jej wewntrzn muzyk. Z zalanych spokojem zakamarkw duszy wynurza si Josu. Znw. Kolejny raz. Nadlatuj wspomnienia, nadlatuj i odlatuj. Zanurza do w rzece, jakby chciaa nabra wody. Ile mioci moe zmieci si w doni? Ju nie wie, ile razy zadawaa sobie te pytania, a kiedy chce wrci do rda, otwieraj si drzwi celi. Do celi wchodzi naczelnik, przeoony wizienia i kilku stranikw. Nie chcemy adnych problemw zaczyna naczelnik, przesadnie gestykulujc. Powiedzcie jej, co si stao.

- 17 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

Co si stao Ainarze wydaje si to dziwne. Co musz kombinowa. Pani Nieves przeoony robi krok w stron Ainary, odkasuje i cignie dalej. Podczas liczenia o trzeciej znalelimy Joan, pani koleank, martw. To wszystko. Co? Nie chcemy adnych problemw! powtrzy przeoony. Jako e bya martwa, natychmiast zostaem powiadomiony ja, zawoalimy lekarza i zawiadomilimy dyurujcego sdziego. To wszystko. Co j ciska w odku, co jak cie, ciki cie, ktry rozlewa si po caym ciele, a gdy podchodzi jej do garda, Ainara niespodziewanie mwi: Jeli to prawda, e Joana nie yje Chc to zobaczy! Nikt nie wie, co powiedzie. Przeoony podnosi do i przesuwa dwoma palcami po kcikach ust. To wbrew regulaminowi, ale jest to zrozumiae przytakuje i jednym ruchem rki nakazuje przej do ssiedniej celi. Ainara rusza przodem, a za ni grupa stranikw. Do celi Joany jest nie wicej ni 6 metrw. Zauwaa, e drzwi s uchylone. Gdy zatrzymuje si przed nimi, stranicy rwnie staj w miejscu. Jednym ruchem otwiera cikie elazne drzwi strach, sucho w ustach, drenie doni. Nie otwiera ich jednak na ocie. Gdy zaglda do rodka, widzi Joan. Lampka stojca po drugiej stronie celi sabo owietla ko, na ktrym ley. Ainara spoglda w lewo, gdzie na korytarzu stoi przeoony i stranicy. Dajcie mi poby z ni dziesi minut. Sam na sam! Przeoony odruchowo spoglda na zegarek. Gdy przytakuje ruchem gowy, Ainara wchodzi do celi, zostawiajc ich na korytarzu. Zamyka za sob drzwi. Po prawej, cian barwi na trzy kolory wielka ikurrina12. Ainhara robi dwa kroki w kierunku ka i ujmuje do Joany. Jest zimna. Wyczuwszy zapach wiciokrzewu (wiciokrzewu czy jaminu?), Ainara zamyka na moment oczy. Co mam ci teraz powiedzie, Joano? myli wstrznita. Joano, nigdy jeszcze nie byo tak le mwi, ciskajc jej do. Nie spodziewaam si tego Mwia mi o tych ciemnych stronach walki, ale e nie jest tak le, jak si wydaje Bojownicy musz umie przyjmowa mier, to nadawao yciu, rewolucji waciwy sens. Z czubka nosa spywa jej za. Teraz nie jestem ju tego taka pewna, naprawd, Joano.

12

Flaga baskijska.

- 18 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

Podnosi gow, z podbrdka spywaj jej niemal bkitne zy. I wydaje jej si zupenie normalne, e z niebieskich oczu pyn bkitne zy. Spoglda na pk pen ksiek. Na skraju pki stoi wypalone kadzideko pachnce wiciokrzewem lub jaminem. Obok, midzy ksikami, zdjcie umiechnitego Manu. Widzisz? Nie mona wybiega zanadto w przyszo. Ty mwia, e tak, e mona planowa przyszo... Sama powinna powiedzie Manu, co ci si stao. Co ja mam mu powiedzie? Na pce, ktra suy za stolik nocny, zauwaa czarownic zrobion z weny i gagankw, ktr sama podarowaa jej na urodziny. Pamitasz? Manu chcia mie dziecko. Tyle si o to kcilicie Odpowiedzialno za ycie jest jak odpowiedzialno za walk mwia mi. Na pocztku nie rozumiaam podwjnego znaczenia tych sw A teraz wkurza mnie to, e odesza w taki sposb, bez uprzedzenia. Pukanie do drzwi. Ainara nie odpowiada. Dalej siedzi z doni Joany w swojej, patrzc si na ni. Na szyi ma te same wisiorki, co zawsze maleki, ale misternie wykonany Kraj Baskw, srebrny od, niewielki pksiyc. Joano, spdziymy razem ostatnie pi lat, nie wychodzc std. To miejsce jest pene ciebie. Bkitne zy pyn dalej. Spoglda w d po pododze, tu przy cianie, idzie rzdkiem grupa mrwek. Znw zostawia otwarty soik z miodem, Joano. Stukanie w drzwi, metaliczne uderzenia. Koniec widzenia syszy Ainara wewntrz celi. Nie rusz si std. Zrobi tak, jak wtedy gdy strajkowaymy, wtedy, na pocztku roku, Joana. Mogli nas zabra, dokd tylko chcieli. Nie ruszymy si std! Nie ruszymy si std! krzykna Ainara. Przytula ciao Joany. Biaa koszula bez konierzyka pachnie pynem do pukania sprzedawanym w kantynie. Zaczyna caowa jej szyj i czuje, e kto j szarpie. Joanaaa! krzyczy z caych si. Wycigaj Ainar si na ciemny korytarz. Joanaaa! Zrezygnowan, wrzeszczc z wciekoci zacigaj do celi. Czuje, e wrzucaj j do rodka Przy upadku rozlega si omot. Ainara budzi si na pododze, musiaa spa z ka. Z radia dochodzi muzyka, smutne tony koysz cisz. Na stole cigle le kartki. I wtedy

- 19 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

zdaje sobie spraw, e to wszystko byo tylko zym snem. Wstaje, roztrzsiona, ale szczliwa. Podchodzi do okna, a gdy spoglda w gr, ukazuje si jej mrugajcy do niej pksiyc. Z ssiedniej celi dochodzi: Ainara, Ainara, odezwij si! zaniepokojony gos Joany, woajcy w pn noc.

- 20 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

Maria i Jzef
Arantxa Iturbe

Oryginalny tytu: Maria eta Jose Tumaczenie: Alicja Wicek Korekta: Monika Gliska

Pierwszy m Marii zama jej serce, drugi wybi zby, a trzeci zepsu nowy samochd. Pierwsza ona Jzefa ukrada mu serce, a druga wszystkie pienidze z konta bankowego. Maria nie miaa niczego w caoci, kiedy poznaa Jzefa. Jzef nie mia niczego, kiedy pozna Mari. Kiedy Jzef poprosi o pomoc, Maria zaproponowaa mu miejsce do spania. Na jedn noc. Nie min miesic, a ju dzielili jedno ko. Niczego sobie nie obiecywali. Nigdy nie rozmawiali o przyszoci. Nigdy nie wspominali o mioci. Jzef zacz pracowa w warsztacie samochodowym. Wraca do domu Marii z rkoma czarnymi od oleju. A ona czycia mu je dokadnie specjalnym mydem. Nie chciaa, eby pobrudzi jej pociel. Pewnego razu do warsztatu trafi wrak samochodu zupenie zniszczonego w wypadku. Jeeli go naprawisz, jest twj powiedzia szef Jzefowi. I Jzef zacz pracowa codziennie o jedn godzin duej, dopki nie naprawi samochodu. Maria o nic nie pytaa. Jzef nic jej nie mwi, chocia kadego dnia po powrocie z pracy czekaa na niego zimna kolacja. Mario, patrz! zawoa Jzef, kiedy udao mu si uruchomi samochd. Maria si wystraszya. Nigdy wczeniej nie widziaa, eby Jzef by szczliwy. Jeli chcesz, zabior ci nad morze! krzykn do niej z bramy. I Maria zgodzia si.

- 21 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

W drodze nad morze Maria pomylaa, e ycie z mczyzn, ktry niczego jej nie psuje, to niemal penia szczcia. Kiedy zbliali si do wybrzea, Jzef pomyla, e ycie z kobiet, ktra niczego mu nie kradnie, wystarcza, eby by szczliwym. Nie wysiadajc z samochodu, nie zamieniajc ani sowa, pocaowali si. Po raz pierwszy.

- 22 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

Czerwona chusta na szyi

Arantxa Iturbe

Oryginalny tytu: Pauelo gorria lepoan Tumaczenie: Alicja Wicek Korekta: Monika Gliska

Zawsze znajdowaa w skrzynce jedynie rachunki lub ulotki reklamowe, wic bardzo j zdziwia ta rowa koperta. Obejrzaa j najpierw dokadnie ze wszystkich stron (ju nie raz ucieszya si na list, a pniej okazywao si, e adresatem by kto z ssiadw), ale na kopercie nie byo adnego nazwiska. Ani nazwiska, ani adnego adresu, co jeszcze bardziej j zdziwio. Jednak naprawd oniemiaa, gdy jeszcze przed wejciem do windy (bya zbyt ciekawa, by czeka, a wejdzie do domu) otworzya kopert i zacza czyta. Tylko dwa sowa. Starannym pismem, dobrze przemylane, dokadnie na rodku kartki: Kocham ci. adnego podpisu, adnego znaku, nic. Te dwa sowa, jedno obok drugiego. Przeczytaa kilka razy i pomylaa o tym, jak rzadko zdarzao jej si je sysze. Podajc za t myl, dosza do wniosku, e kto musia jednak pomyli skrzynki i posza spa. Pamitaa t myl nastpnego dnia, gwnie jednak rozmylaa o tym, jakie szczcie ma prawdziwa adresatka tego listu. A znalaza drugi w tej samej skrzynce swojej wasnej. Kolejna rowa koperta. Bez nazwiska ani adresu, za to tekst w rodku duszy: Z kadym dniem kocham ci coraz bardziej. Drugi list nie wystarczy. Jak mwi hiszpaskie przysowie, czowiek to jedyne stworzenie, ktre jest zdolne dwa razy potkn si o ten sam kamie. W drodze do mieszkania pomylaa, e anonimowy wielbiciel wanie potkn si ponownie. Nie dawao jej to jednak spokoju, dopki nie zasna. Dlaczego nie? pytaa sam siebie. Dlaczego kto nie miaby si zakocha we mnie? Na t myl umiechna si, a umiech podkreli pierwsze zmarszczki na jej twarzy, ale obudzia si o wicie w dobrym nastroju.

- 23 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

Dwa dni pniej otrzymaa trzeci list: Nie zaprzeczaj. Wiesz, kim jestem. Wystarczy mi jeden umiech. A jeli to prawda? Jeli naprawd kto jest ni zauroczony? Gdyby chocia da jej jak ma podpowied... Przejrzaa w mylach wszystkich znajomych mczyzn, ale nie moga sobie wyobrazi, eby ktrykolwiek z nich mg wysya do niej anonimowe listy. Rzenik Joakin j lubi, bardzo dobrze j traktuje za kadym razem, gdy kupuje u niego eberka, ale nijak nie moga go sobie wyobrazi z row kopert. Don Ramon nie ma mowy! Od dwudziestu dwch lat jest jego sekretark i przez cay ten czas nie usyszaa od niego ani jednego dobrego sowa, tylko tego jeszcze brakowao, eby teraz zacz wyprawia takie gupstwa! To nie moe by on! To byby bardzo zy znak! e te w ogle jej to przyszo do gowy A kto powiedzia, e to musi by mczyzna? A jeli to kobieta? To si nawet wydawao bardziej zrozumiae. Oczywicie, to dlatego nie ma odwagi porozmawia z ni osobicie! Na sam myl przebieg j dreszcz, wic postanowia da sobie spokj i i spa. Zanim min tydzie, dostaa nastpny list. A w nim dziwn propozycj: Jeli chcesz si dowiedzie, kim jestem, poka si z czerwon chust na szyi. Z czerwon chust! A skd tu wzi czerwon chust? Co podobnego, co za tupet! Uznaa to za bezczelno, ale okazja bya niepowtarzalna, wic posza do Rosy Mari, nowej ssiadki: Rosa Mari, przepraszam, e tak wprost zapytam... ale czy nie ma pani moe przypadkiem czerwonej chusty, ktr mogabym poyczy? Mam jutro spotkanie i... Rosa Mari z radoci wycigna swoj. Moe j spokojnie poyczy, a nawet co tam! niech j wemie w prezencie. Znudzia jej si ju ta chusta... A gdyby potrzebowaa jeszcze czego, niech pyta bez ogrdek, przecie od tego s przyjaciele! Tej nocy prawie nie zmruya oka. Spdzia j, nic na jawie. Nie wydawao si jej, eby czerwona chusta bya w jej stylu, ale c, skoro tym sposobem ma pozna tajemniczego autora listw, to po prostu j zaoy i wyjdzie z domu. I tak wanie zrobia. Wybraa strj, ktry najlepiej pasowa do chusty, i wysza, czujc si niezwykle wytwornie. Nie czua si ju jednak tak wytwornie, gdy wracaa. Przez cay dzie wszdzie si rozgldaa i nawet sza z pracy do domu najdusz drog, ale nikt do niej podszed. Dzie, ktry rozpocz si tak obiecujco, zakoczy si ponuro. Nastpnego dnia z wielk niecierpliwoci zajrzaa do skrzynki, kiedy dostrzega w niej row kopert. W licie przeczytaa: Dlaczego

- 24 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

poyczya swoj pikn czerwon chust tej staruszce? Czy to ma oznacza definitywne nie?

- 25 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

To nie jest Hollywood

Karmele Jaio

Oryginalny tytu: Hau ez da Hollywood Tumaczenie: Marta Kopiska Korekta: Alicja Wicek

Nie moe przypomnie sobie tego nazwiska. Jak to byo? zadaje sobie pytanie Luisa. Stana na rodku alejki w supermarkecie z zamknitymi oczami, starajc si przypomnie je sobie. Ale nie moe. Nie odrywajc rk od sklepowego wzka na zakupy, otworzya oczy i popatrzya jeszcze raz na tego siwego mczyzn. Strasznie jest do niego podobny, jak dwie krople wody pomylaa. Mczyzna ze sklepu by yw kopi jednego amerykaskiego aktora. Tyle lat ju mino, odkd widziaa go po raz ostatni na ekranie, e Luisa nie jest w stanie przypomnie sobie, jak si nazywa. To straszne... pomylaa. Nie przypomina sobie, eby kiedykolwiek widziaa zdjcia tego aktora w dojrzaym wieku, pewnie zmar modo. Ale jest pewna, e ten mczyzna, ktry stoi o par metrw od niej, to sobowtr tego aktora okoo siedemdziesitki. Siwy mczyzna sta w dziale z karm dla zwierzt i Luisa zacza i w tamt stron po jedzenie dla swojego kota. Zbliajc si, przygryza wargi, starajc si przypomnie sobie nazwisko hollywoodzkiej gwiazdy, ale na prno. Przyszed jej na myl Gregory Peck i Humphrey Bogart, ale nie, to kto inny. Odkd skoczya szedziesit lat, ma coraz wiksze problemy z zapamitywaniem nazwisk i martwi j to. No chyba przecie nie ma jakiej choroby mzgu? Podesza do mczyzny i zacza przyglda si puszkom z jedzeniem dla kotw. Wzia do rki jedn t puszk innej marki ni ta, ktr ma w zwyczaju kupowa, eby przeczyta jej skad, gdy nagle mczyzna zwrci si do niej: Suprme? Luisa zaniemwia. Sucham?

- 26 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

Suprme odpowiedzia, wskazujc na t puszk mczyzna. To najlepsze jedzenie. Ja sam kupuj je mojemu kotu. Jest troszk drosze, ale warto. Tak, Suprme... Ja te zawsze to kupuj. Luisa skamaa i umilka na par sekund, nie mogc zrozumie, dlaczego nie powiedziaa prawdy. To kot syjamski? zapyta mczyzna, prbujc podtrzyma rozmow. Sucham? Czy Pani kot to syjamczyk? Nie, nie, to nie kot syjamski, tylko inna rasa. Wabi si Izar. Samczyk. Mj to kot syjamski, kotka, Sugar. To cukier po angielsku. Moja crka j tak nazwaa, jak jeszcze mieszkaa w domu. Kiedy wspomnia crk, jego wzrok powdrowa gdzie daleko, prawie a do biaego dziau z mroonkami. Zamilk. Luisa nie wiedziaa, czy kontynuowa rozmow. Z bliska jeszcze bardziej przypomina tego aktora. Cary Grant? Marlon Brando? Nie. Mczyzna w kocu powrci wzrokiem do tej puszki Suprme. To wspaniae towarzystwo, prawda? powiedzia tym razem mczyzna do Luisy wymieniajcej w mylach nazwiska hollywoodzkich aktorw. Eee... Tak, oczywicie, wspaniae towarzystwo odpowiedziaa mu drcym gosem. Dla tych, co yj samotnie, jak my... Tak odpowiedziaa Luisa, nie pozwalajc mu skoczy zdania. Poczua w rodku co dziwnego, co zmusio j do ruszenia do przodu wzkiem z zakupami. Woya puszk Suprme do wzka i poegnaa si z mczyzn. Przechodzc alejkami supermarketu, zacza wyobraa sobie tego mczyzn samego w domu, z kotem na kolanach, ogldajcego telewizj... A jaka moda dziewczyna przeprosia j, przeciskajc si obok, i Luisa zdaa sobie spraw, e zatrzymaa si na samym rodku przejcia i staa tam nieruchomo ju od duszej chwili. Kiedy dotara do domu, zostawia torby z zakupami na stole w kuchni. Na pododze siedzia Izar, zerkajc w jej stron. Pup posadzi na posadzce, a przednie apy i gow mia sztywno wyprostowane. Co, kochanie? zapytaa go Luisa. Chcesz wiedzie, co ci przyniosam? Dzisiaj mam dla ciebie niespodziank, bardzo specjalne jedzenie. Wycigna puszk Suprme z torby.

- 27 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

Chcesz sprbowa? Nigdy nie widziaa, eby Izar w ten sposb jad. Wszystko, co pooya mu na talerzyku, poar w mgnieniu oka. Ten siwy mczyzna ze sklepu mia racj, nawet jeli trzeba troch wicej zapaci, warto. Umya naczynia po kolacji i usiada na sofie, z gorc filiank herbaty rumiankowej. Izar wskoczy na fotel obok. Patrzy na ni od czasu do czasu, czyszczc sobie jzykiem apki. Popatrzya na niego i od razu przypomniaa sobie o tym mczynie z supermarketu. Zdaa sobie spraw z tego, e gdy wspomnia co o swojej crce, jego wzrok powdrowa w dal i przekn gono lin. Zrobio jej si go al, pewnie tskni za crk, na pewno rzadko si z ni widywa. Tak jak ona z Joseb. Odkd oeni si z Rit i wyprowadzi do Barcelony, Luisa bardzo rzadko widziaa si ze swoim jedynym synem, Joseb. W Boe Narodzenie, latem, czasami na Wielkanoc... Wiele razy mwia mu, e musz przyjeda czciej, e chciaaby widzie, jak rosn jej wnuki, a Joseba jej odpowiada: Tak, musimy czciej ci odwiedza... Moe uda nam si wzi par dni wolnych w pracy... Ale dni mijay Luisa wiedziaa, e modym ludziom czas pynie szybciej, i rozumiaa to a ona tsknia za Joseb i wnukami: Oihan i Asierem. Kiedy ta poda choroba zabraa jej ma ju dziesi lat mino, odkd zmar Joseba i Rita, jeszcze bez dzieci, przyjechali na miesic do domu. Zbyt okrutne wydawao si Josebie zostawi matk sam w dzie po takiej tragedii. Ale po miesicu musieli ju jecha, ze wzgldu na prac. Wtedy Luisa poczua pustk w domu. Kiedy przechodzia z pokoju do pokoju, syszaa wasne kroki i musiaa wcza radio albo telewizor, eby nie sysze ich echa. Teraz te radio byo zazwyczaj wczone przez cay dzie, od rana do wieczora, po czym zastpowa je telewizor. Co bym bez ciebie zrobia, kochanie? powiedziaa do Izara, ktry wskoczy jej na kolana. Izar w cigu czterech dni spaaszowa cay zapas Suprme i Luisa musiaa wybra si do supermarketu po wicej. Wchodzc tam, przyszed jej na myl siwowosy mczyzna. Sprbowaa znowu przypomnie sobie nazwisko aktora, do ktrego by tak podobny, i przyszed jej do gowy James Stewart, ale to nie by ten. Idc wrd alejek sklepowych, wodzia wzrokiem po wszystkich zakamarkach. Pomylaa sobie, e mogaby znowu spotka tamtego mczyzn. Dosza do pki z Suprme i zatrzymaa si przy niej na chwil, tak na wszelki wypadek. Ale nie pojawi si. Wtedy zdaa sobie sprw z tego, e nie wiedziaa nawet, jak on ma na imi. Owszem, znaa imi jego kotki, Sugar, ale nie znaa imienia jej waciciela.

- 28 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

Ani nazwiska amerykaskiego aktora. I zaraz pomylaa, e musi umwi si na wizyt u swojego lekarza. Waciciel Sugar nie pojawi si. Luisa wsadzia do koszyka cukier, mleko, par puszek tuczyka i chleb tostowy, po czym skierowaa si w stron kasy. Gdy ju wychodzia, trzymajc w rku siatki z zakupami, drzwi automatyczne otworzyy si i nagle znalaza si twarz w twarz z siwym mczyzn, ktrego spotkaa ostatnim razem. Dobry wieczr powiedzia z oczami szeroko otwartymi ze zdziwienia. Dobry wieczr odpowiedziaa mu Luisa, byskajc niedawno wstawionymi, biaymi jak nieg, zbami. Przysza pani po wicej Suprme? Skina twierdzco gow i poczua, e robi jej si gorco za uszami. Zawsze tak reagowaa, jak si denerwowaa. Mczyzna spyta, czy nie potrzebuje pomocy z zakupami, ale Luisa odpowiedziaa mu, e nie ma takiej potrzeby, bo mieszka blisko. Mimo tego mczyzna wzi jej torby i odprowadzi j do domu pod samo wejcie. Po drodze powiedzia jej, e ma na imi Herman, jest wdowcem i bardzo lubi czekolad. Luisa podzikowaa mu w wejciu, poegnaa si i, wchodzc powoli po schodach, westchna. Gdy zamkna drzwi wejciowe i odoya zakupy na kuchennym stole, westchna jeszcze raz. Dzi nie powiedziaa nic do Izara, ktry jak zwykle patrzc na ni, siedzia na pododze. Nie wycigajc niczego z plastikowych toreb, usiada i opara gow na rce, wpatrujc si we wpadajce przez okno promienie soca. Potem, siedzc w salonie, opowiedziaa Izarowi o tym, co przydarzyo si jej z Hermanem, ale zanim skoczya, kot zeskoczy jej z kolan i poszed w stron kuwety. Pomylaa teraz o swoim synu, czy, gdyby by w domu, odwayaby si opowiedzie mu o Hermanie. Raczej nie, w jakim celu. Miny ju ponad trzy miesice, odkd Luisa poznaa Hermana i czsto si spotykali, prawie codziennie. Na ulicy, w supermarkecie, w kolejce w banku... Krtka wymiana zda, pragnienie, by poby ze sob duej i kade z nich szo zawsze w swoj stron. Ale dzisiaj zdarzyo si co niezwykego. Luisa spotkaa Hermana w drzwiach apteki. Porozmawiali o pogodzie, o katarze i o kotach. I wanie temat kotw spowodowa, e Herman wymwi magiczne sowa: chciaby, eby Izar i Sugar kiedy si poznay. Koty to indywidualici wrd zwierzt, ale dobrze by byo ich sobie przedstawi. Luisie pomys wyda si wietny. Herman zaprosi j i Izara, mogliby przyj, kiedy tylko chc.

- 29 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

Luisa odpowiedziaa mu, e wolaaby, eby to on i Sugar przyszli w odwiedziny do jej domu. Przyjd jutro o szstej wieczorem, przygotuj gorc czekolad powiedziaa Luisa, czerwienic si. Luisa od rana czyci kady kt. Izar chodzi za ni w t i z powrotem. Ju jest wp do szstej. Luisa stoi przed lustrem w azience, zdenerwowana. Pi razy pomalowaa usta i pi razy stara szmink papierem toaletowym. Nie chce, eby Herman zauway, e zrobia sobie makija, ale chce wyglda atrakcyjnie. Spryskaa si perfumami, tylko par kropel, eby nie przesadzi. Za pi szsta. Zamkna drzwi do pokoju syna, swoje te. Zamieszaa kilka razy grzejc si na maym ogniu czekolad, eby si nie przypalia. Nagle zegar w salonie zacz wybija szst. Jeden, dwa, trzy, cztery, pi... W momencie, kiedy zabrzmiao ostatnie uderzenie zegara, Luisa klepna si w bok. Gary Cooper! wykrzykna i w tym samym momencie rozleg si dwik dzwonka do drzwi. Ju jest tutaj. Stoi przed drzwiami. Gary Cooper. W drodze do drzwi przeegnaa si szybko, poprawia spdnic i bransoletki, i posza otworzy. Ostatnie, co poczua przed otwarciem drzwi, to uczucie gorca za uszami. Niespodzianka! Joseba, Rita, Oihana i Asier stali za drzwiami. Wszyscy patrzyli na ni umiechnici. Oihana trzymaa w rku bukiet kwiatw. Luisa stana osupiaa, przeykajc lin. Nie spodziewaa si nas, mamo, prawda? Ach, w kocu udao si nam przyjecha... O nic nie pytaj, bd spokojna, wszystko zaatwilimy w pracy tak, eby mc Ci odwiedzi. Oihana, Asier, dajcie babci buziaka... Joseba o czym jej opowiada w drodze do salonu, a Oihana i Asier skakali dookoa krzyczc niespodzianka, niespodzianka, ale Luisa nic nie syszaa, widziaa tylko ruch ust swoich goci. Zblada i zamilka. Usiedli na sofie, a dzieci na pododze. Joseba i Rita patrzyli w jej stron. Czekali na jaki znak, e niespodzianka sprawia jej rado. I wtedy zabrzmiay jedyne sowa, ktre udao si wypowiedzie oniemiaej Luisie: Macie ochot na gorc czekolad?

- 30 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

Zamroony lot
Karmele Jaio

Oryginalny tytu: Hegaldi izoztua Tumaczenie: Marta Kopiska Korekta: Alicja Wicek

Zmia karteczk w doni. Zmia j z wciekoci i obracaa w palcach, a karteczka zacza przypomina szklan kulk. Sorne siedzi na sofie ze wzrokiem wbitym w dywan. Przez okno wpada jasne wiato. Za oknem pada nieg, a zza nieprzerwanie sypicych si z nieba patkw niegu wida biay dach ssiedniego domu. Nie moe odwrci wzroku od dywanu, ktry kupili z Asierem zaraz po lubie, a ze zoci ma cinite szczki i mocno bije jej serce, przepenione wciekoci. Wodzi wzrokiem po powierzchni dywanu, szukajc czego wrd jego wzorw. Jest pewna, e kiedy go kupili, w ktrym miejscu by rysunek gobka. Ale dzi nie moe go odnale. Gdzie na tym dywanie, jakby schowany pord kwiatw i lici, by gobek. Ale dzisiaj nie widzi niczego poza motywami rolinnymi i nie moe w to uwierzy, ciskajc w palcach zmity w kulk papierek. Po lewej stronie, na stoliku, stoi biay telefon. Po prawej, obok pustej sofy, ley rzucona niedbale ksika. Ley otwarta i zagia si jej jedna strona, ta z przepisem na kaczk lorange. To ksika kucharska, ktr kupi jej m na lotnisku w Madrycie. Ostatnio czsto musi tam jedzi. W firmie s podobno strasznie zapracowani. Asier duo pracuje i dobrze zarabia. O wiele wicej, ni kiedy ona pracowaa jako urzdniczka w administracji dlatego Sorne rzucia prac. Zdecydowaa si na to, kiedy urodzi si ich drugi syn. Zamiast zatrudni kogo do pomocy przy dzieciach, to ona si nimi zaja, rezygnujc z pracy. Pensja Asiera by im wystarczya. Odkd m skoczy zarzdzanie i marketing na uniwersytecie w Pampelunie, nigdy nie brakowao mu pracy. Wszyscy, ktrzy tam studiowali, maj wspaniae ycie. Isabel te. Widzc karteczk znalezion w ksice, Sorne przypomniaa sobie jej imi i zdenerwowaa si. Isabel jest - 31 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

dyrektorem generalnym firmy w Pampelunie. Koleank Asiera ze studiw. Kiedy Asier opowiada jej co o Isabel, ale zorientowa si, e Sorne wcale nie chciaa o niej niczego sucha. Miaa wraenie, e gdy wspomina imi Isabel, jego oczy wypeniay si dziwnym blaskiem. Jest pewna, e kiedy razem studiowali, byli czym wicej ni tylko przyjacimi, mimo tego, e Asier nigdy tego nie przyzna. A teraz przeklina w mylach t Isabel, prbujc jednoczenie odszuka wzrokiem gobka na dywanie. Odkd postanowia rzuci prac i zosta w domu, Asier czsto przywozi jej ksiki kucharskie z rnych miejsc, eby bya najlepsz pani domu jak czsto mwi, artujc. Ale Sorne to nie bawio. Mimo tego, miaa si, eby nie zoci si na niego, kiedy tak bardzo zmczony wraca z pracy. Serce bije jej mocno. Jest wcieka. Zezocio j to, co przeczytaa na karteczce. Znalaza j w ksice, ktr m kupi jej w zeszym tygodniu na lotnisku w Madrycie, na stronie z przepisem na kaczk lorange. To rachunek za ksik. Kiedy zobaczya to, co byo na nim napisane, rzucia ksik w kt, wcieka, a papierek zmia ze zoci. Wtedy te zorientowaa si, e brakuje gobka. Oderwaa wzrok od dywanu i spojrzaa w lewo na biay telefon. Wyglda, jakby mia na sobie szron, tak jak schowane w zamraarce pojemniki z jedzeniem. Nieruchomy, cichy, zamroony. Tak jak dach ssiedniego domu, ktry wida przez okno. Patrzc na zwisajce z niego sople, owina si cianiej szlafrokiem. Wkrtce do niej zadzwoni. Przed dwiema godzinami mia odlecie z Bilbao samolot do Madrytu. Wyszed z domu wczeniej ni ostatnio. Powiedzia jej, e przez nieg bdzie musia jecha wolniej. Powiedziaa mu, eby uwaa w drodze na lotnisko i zapytaa, czy nie mogliby odwoa tego spotkania w Madrycie ze wzgldu na z pogod, ale odpowiedzia jej, e to spotkanie byo bardzo wane i e musi by tam dzi. Jutro i pojutrze te, niezalenie od tego caego lodu i niegu, musi tam by. To powiedziawszy, pocaowa j w czoo i wyszed, trzymajc walizk w rku, a w zbach rogalika. Wyszed w popiechu. pieszy si bardziej ni ostatnim razem. Kiedy zabraa si do zmywania naczy po niadaniu, wyobrazia go sobie, jak poyka rogalika w windzie. Zmya naczynia, pocielia ko i wstawia pranie, po czym usiada na sofie, patrzc na ksik, ktr m przywiz jej z Madrytu. I po tym, co w niej znalaza, tam wanie zostaa, w bezruchu. Wzrok wbity w dywan, w bezruchu, jakby suchajc dochodzcego z kuchni haasu pralki, jakby liczc obroty, ktre wykonuje.

- 32 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

Nagle zadzwoni telefon. Poczekaa do trzech sygnaw. W pewnym momencie zacza si zastanawia, czy podnie suchawk, czy nie, ale od momentu, w ktrym wzia suchawk do rki i odezwaa si, nie mino ani p sekundy. To dzwoni m. Ju jest w Madrycie. W sobot bdzie z powrotem w domu. Za trzy dni. Sorne pomylaa o trzech pojemnikach z jedzeniem. O zamroonych pojemnikach. Zamroonych dniach. Ma ochot powiedzie mu co o znalezionym w ksice rachunku, ale przekna lin i powiedziaa mu tylko, eby uwaa na mrz. Poegnaa go, caujc bia suchawk i miaa wraenie, e jej wargi przywary do niej przymarznite, jakby pocaowaa kawaek lodu. Zabolay j usta. Nie czeka ju na aden telefon. Synowie nie maj zwyczaju dzwoni w rodku tygodnia. Nie pozwala im na to studencki budet. Ju dosy maj z paceniem czynszu za mieszkanie w Bilbao. Zobaczy si z nimi w weekend. W takim razie do weekendu bdzie w domu sama. Trzy dni. Trzy zamroone pojemniki z jedzeniem przemkny jej znowu przez myl. Za szyb sypie nieg. Podesza do okna i od przygldania si patkom niegu zakrcio si jej w gowie. Musiaa odwrci wzrok. Stojc tam, zacza prostowa ciskany w rku, zmity w kulk papier. W wietle odbijanym przez nieg przeczytaa znowu to, co byo na nim napisane. Na rodku rachunku widnieje wydrukowana niebieskim tuszem cena ksiki. U gry data, z zeszego tygodnia, oraz nazwa znanej ksigarni z Pampeluny. Nie z Madrytu, z lotniska, tak jak powiedzia jej m. Zmia papierek znowu, mocno. I znw zacza obraca papierow kulk w doni. Popatrzya na lodowe sople zwisajce z ssiedniego dachu i wydao jej si, e to zamroone zy. zy, ktrych ona nie moe uroni. Chciaaby zebra w sobie odwag, eby pokaza rachunek mowi i poprosi o wyjanienie, ale za kadym razem, gdy o tym pomyli, widzi siebie biegajc boso po niegu, w szlafroku. Zamroone zy na twarzy. Boi si. Otworzya okno i do domu wdar si polarny mrz. Wycigna rk przed siebie i, popatrzywszy przez chwil na papierow kulk, wyrzucia j przez okno. Kulka przeleciaa midzy patkami niegu z pitego pitra prosto na ulic. Wyobraajc sobie papierow kulk lecc ze niegiem w d, spojrzaa na dywan i zacza si zastanawia, kiedy gobek mg z niego odlecie. To wanie zoci i zasmuca j najbardziej. To, e nie zorientowaa si nawet, kiedy to si stao.

- 33 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

Gosy wielorybw (fragment)

Edorta Jimnez Ormaetxea

Oryginalny tytu: Baleen berbaroa Tumaczenie: Magdalena Gazda Korekta: Marta Buszkiewicz

Wieloryb! Wieloryb, wieloryb! wykrzykiwa stranik. Syszc te okrzyki, rybacy oywili si, bo chocia w porcie panowa dotd spokj, wie o wielorybie moga postawi na nogi nawet umarlaka. Byem z wujem Juanem na molo w Artza przy smoowaniu odzi. Wanie zacza si jesie, wic szykowalimy si do ostatnich rybackich prac w tym roku. Wkrtce mielimy wypyn na morlesze13, ale wobec takiej nowiny morlesze mogy poczeka. W jednej chwili wszyscy rzucili si do spychania w morze ssiedniej odzi. Wuj, cho lewe rami mia bezwadne, zerwa si take do pomocy. Dalej, chopcy! pokrzykiwa. W pewnej chwili do nawoywa stranika doczy dzwon z pustelni i ponis wie dalej. Nawet jeli w osadzie kto jeszcze nie sysza o wielorybie, teraz ju musia si dowiedzie. Prawd powiedziawszy, bicie w dzwony wiecio zwykle poar albo inne nieszczcie. Tym razem jednak w powietrzu pobrzmiewa pewien wyjtkowy ton. Wydao mi si, e gos dzwonu niesie Wie-lo-ryb! Wie-lo-ryb!, i syszc to dwiczne Raz-dwatrzy, wie-lo-ryb, raz-dwa-trzy!, domyliem si, e to mj przyjaciel Doro uderza w dzwony. Zreszt, jak mgbym si nie domyli, skoro to ja nauczyem go tego specjalnego sposobu bicia w dzwon. Ej! Le no zaraz na wzgrze i spytaj, z ktrej strony wida wieloryba przykaza mi wuj. Miaem zamiar pobiec tak, jak staem boso, a serce omotao mi w piersi, jakby chciao si z niej wyrwa.
13

leszcze morskie

- 34 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

A zae buty, synku! rzek wtedy wuj; to synku znaczyo, e a si w nim gotowao z przejcia. Spytaj jeszcze Simona, ile jest tych wielorybw. I wracaj mi tu raz-dwa! Wbiegem po pomocie i pdem skierowaem si na wzgrze. A gdy wuj nie mg mnie ju dojrze, natychmiast zdjem espadryle. Przecie szybciej pobiegn boso. W drodze na wzgrze zdyszaem si i serce walio mi jak motem; rozmaite wspomnienia i obrazy mieszay si w mojej gowie. Panowa w niej chaos wikszy, ni w tumie, gdy puszczaj zezensuzkoak14 podczas fiest na witego Piotra. Czy to stranik Simon wypatrzy wieloryba, czy moe mnisi z klasztoru? To byo teraz moje najwiksze zmartwienie. Mnisi mieszkali w klasztorze na wyspie, gdzie wiedli bardzo surowy ywot. Ale za to stamtd, z wyspy Izaro, mieli znacznie lepszy widok na morze ni my w osadzie, z naszego wzgrza. Czsto dawali nam zna, co si dzieje na morzu, a mieli na to i chciabym wierzy, e nadal maj rozmaite sposoby. Gdy nadciga sztorm, wrogowie, wieloryby, czy co tam jeszcze pokazywao si na horyzoncie, mnisi zaraz dawali zna w odpowiedni sposb. Naturalnie w zimie uywali ognia, a w lecie ptna, bo w zimie ogie jest bardziej widoczny z daleka ni ptno; a kt byby w stanie dostrzec ognisko na wyspie w dusznym letnim skwarze, kiedy wszystko wok zdawao si sta w pomieniach. Gdyby to mnisi jako pierwsi zobaczyli wieloryba, musielibymy im odda spor cz zdobyczy. Ale gorsza od oddania misa bya konieczno wyzbycia si najlepszych koci i fiszbinw, chocia pewnie to, co mwi, wyda si dziwne komu, kto sabo zna si na wielorybach. Tak wic chciabym wyjani, e bardzo cenilimy sobie wielorybie koci i fiszbiny, bo nadaway si do robienia przernych przedmiotw. Na przykad mj stoeczek z dziecicych lat, ktry pewnie gdzie tam jeszcze plcze si po domu, wanie z koci wieloryba sporzdzi dla mnie niejaki Makut. By to nie tylko doskonay rybak, ale take zrczny rzemielnik. Od mierci mojego ojca mia zwyczaj zatrzymywa si przy bramie naszego skromnego domu i toczy pogawdki z matk. Ale uwaano go te za pomyleca i dlatego budzi we mnie lk. Opowiadano o nim niestworzone rzeczy, choby to, e mieszka w ciasnej komrce, jak jaki kot. Trzeba przyzna, e historiom na jego temat nie byo koca. Na domiar zego
zezensuzko drewniany byk z przyczepionymi na grzbiecie fajerwerkami, uywany podczas lokalnych fiest; osoba trzymajca wspartego na koach byka biega za uczestnikami fiest, strzelajc petardami i puszczajc sztuczne ognie.
14

- 35 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

zaglda te do kieliszka, wic reszt mona sobie dopowiedzie. Wygld ebraka i niedbaa powierzchowno te nie dodaway mu wdziku. Sprawia wraenie ndzarza. No, ale nie zawsze. Jeden jedyny raz widziaem Makuta w eleganckim ubraniu i to nie jak zwykle przed bram, ale w przedsionku. Zastaem go tam z moj matk, wrciwszy niespodziewanie z portu. Zaniepokoiem si, bo spostrzegem, e miaa zaczerwienione policzki i gos jej dziwnie dra, a take i to, e Makut, ktry chodzi zwykle jak oberwaniec, tego dnia zjawi si w kurtce i starannie ogolony. Oczywicie trudno byo mi poj, co takiego robi sam na sam z moj matk ten teraz na pozr cakiem spokojny jegomo, uwaany przecie za wariata. Ale ty urose! Ten modzieniec bdzie chyba potrzebowa niebawem wasnego stoeczka? rzek Makut, a potem, zwracajc si do matki, powiedzia co, co wprawio mnie w osupienie. Do zobaczenia nastpnym razem, Brygido. ,,Brygido! W domu nikt nigdy nie mwi do matki po imieniu wszyscy, take wuj, a nawet Ebora, nazywalimy j po prostu matk. I znowu co mnie zaniepokoio. Ale nie na dugo. Kilka dni pniej stoeczek by gotowy i to arcydzieo odsuno na bok moje zmartwienia. Podobno mnisi z klasztoru byli rwnie dobrymi rzemielnikami jak Makut; z tego, co opowiadano, w klasztorze na wyspie Izaro nie tylko stoki, ale i framugi drzwi do sypialni oraz wikszo mebli zrobione byy z wielorybiej koci. Nie wiedzc jeszcze, kto pierwszy wypatrzy wieloryba, w duchu ju zorzeczyem mnichom. A potem ucieszya mnie myl, e jeli to Simon go wypatrzy, to calutki wieloryb bdzie dla nas! Tak bardzo pochony mnie te radosne rozwaania, e a si polizgnem i zjechaem po trawie, niele obijajc sobie siedzenie. Do siedziby Simona dotarem utykajc. Wtedy te wymacaem ogromn dziur w spodniach na tyku. Matka pewnie mnie skrzyczy. Ale co tam! Przecie dziki temu wielorybowi bdzie mnie wkrtce sta nie tylko na nowe spodnie, ale i na koszul i kapelusz. Tymczasem byem u Simona w najbardziej tajemniczym zaktku naszej osady. Miaem nie lada szczcie, mogc oglda z bliska t osobliw szop. Bya otwarta od frontu, a may stolik, zastpujcy drzwi, ogranicza wejcie od podogi do poowy ciany. W rogu sta kocio, tu pomidzy beczk ze smo i drewnem na opa. Na osobnych stertach leay gazie z drzewa truskawkowego i laurowego, najlepsze do rozpalenia dymicego ogniska. Simon mia wic pod rk wszystko, co potrzebne do robienia

- 36 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

znakw dymnych. Patrzy wanie przez lunet, ledzc z ogromn uwag wszelkie ruchy wieloryba. Balimy si tego czowieka, bo zwyk mawia, e wykastruje kadego, kto tylko zbliy si do jego chaty. I chocia jeszcze nie wiedzielimy, co znaczy wykastrowa, przeczuwalimy, e kryje si za tym sowem co piekielnie nieprzyjemnego. Z perspektywy prawie osiemdziesiciu lat, musz przyzna, e zachowanie Simona byo bardzo rozsdne, bo nic tak nie mogo przeszkodzi w jego pracy jak my dzieciaki, gotowe wszystkiego dotkn, wzi do rki, popsu, a nawet podpali mu chat. Simon wiedzia, skd wieje jaki wiatr, wiedzia te, jaki ogie rozpali podczas jakiej mgy, co oznacza czarny ld jednym sowem, zna si na wszystkim, co wizao si z pogod. Kadego ranka, przed wyjciem w morze, niejeden szyper, kapitan, a czsto i sam waciciel odzi, przychodzi na wzgrze do Simona po rad. Jak Simon mwi, eby nie wypywa, tego dnia nikt nie way si wyj w morze, to znaczy, zostawalimy w domu, a jak mwi, e mona, to wtedy wszyscy pynli. To bya niemaa odpowiedzialno. Moe wanie dlatego Simon by zawsze ponury jak chmura gradowa? Na szczcie, gdy zjawiem si w jego chacie, przyj mnie yczliwie. Widok wieloryba musia wprawi go w dobry nastrj, bo zwrci si do mnie zupenie inny, agodniejszy czowiek, a nie ten szorstki, ktrego znalimy na co dzie. S dwa, matka z modym, zdaje si. Wujowi powiedz, e to ja wypatrzyem je pierwszy, nie mnisi. Ci z Bermeo kieruj si ju za Izaro i ci z nastpnej wioski te. Powiedz mu jeszcze, e w Elantxobe te ju na pewno wiedz naga zo targna Simonem i cign dalej gniewnie, zorzeczc pod nosem. Wanie dali zna swoim, piekielni braciszkowie! Syszc przeklestwa Simona, znw si go przestraszyem. Jego bystre jak u albatrosa oczy pony gniewem. Wedug nas a mam na myli wszystkich chopcw w osadzie nikt bardziej ni Simon nie zasugiwa na naladowanie. Kiedy mewa pikuje za ryb, zdarza jej si chybi, natomiast albatros nigdy si nie myli. A czy nasze ycie nie zaleao od bystroci jego oczu? Dlatego wanie przyrwnywalimy go do albatrosa, najbystrzejszego z morskich ptakw. W tamtych czasach kademu wymylalimy jakie przezwisko, codziennie mielimy co nowego do roboty i codziennie sprzeczalimy si o to samo. Najczciej o to, kto ma nad kim wadz.

- 37 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

Najwaniejszy w Bractwie jest Starszy dzie w dzie dowodzi Peru Areneko, gdy wiosn szukalimy ab w portowej zatoczce. Pamitam to jak dzi. Ale gdzie tam! wykrzykiwa wtedy porywczy z natury Sebas, ktrego nazywalimy tak tylko dlatego, e nosi to samo imi co ja. Starszy miaby si z pyszna, bez tego, co daje mu rada bractwa. Dajcie spokj, chopaki! Moe powiecie mi, skd Cechmistrz wziby ryby dla Starszego, gdyby stranik nie wypatrzy wieloryba powtarzaem sowa wuja Juana, z wiar mokosa, ktry szybko chce dorosn. I cho ani razu nie znalelimy abiego gniazda w porcie, niewiele nas to obchodzio. Chcielimy tylko dorosn, eby ju odoy na bok te zabawy i y jak prawdziwi mczyni. Z jednej strony niemal wszyscy chcielimy upodobni si do Simona ze wzgrza, mimo i miota przeklestwa, nie baczc na przeraajce kazania, ktrych wysuchiwaem w kociele. Niemniej jednak uwaaem go take za wielkiego grzesznika, bo yem wtedy w bezustannym strachu przed moliw kar piekieln. Na szczcie ten strach ju dawno mnie opuci, bo pojem, e wszystkie religie potrzebuj grzechu, zreszt, jeszcze do tego wrc. Wtedy jednak, gdy syszaem takie rzeczy, odek podchodzi mi do garda. Nadal mam przed oczyma twarz i krzepk posta Simona, jakby wci y. Zdawao si, e w kadej chwili by gotw, niczym albatros, zerwa si do lotu, polecie do klasztoru i zadzioba tych wszystkich mnichw. A jednak, jeli naprawd gdzie istnieje ten obiecywany nam przez wszystkie religie raj, to Simon tam wanie powinien by. W takie dni jak tamten niemao mu zawdziczalimy; zowi wieloryba oznaczao dla nas znale si na kilka dni w niebie. Zwaywszy, e ilekro zakonnicy z Izaro wypatrzyli wieloryba, dawali zna najpierw swoim z Bermeo, i e to im, zakonnikom, najatwiej byo wieloryba dostrzec, mona by uzna za prawdziwy cud, e to wanie Simon zauway tamte dwa. Ale tak naprawd adnego cudu w tym nie byo. Pewnie mnisi byli akurat pogreni w swoich modach, bo byo bardzo wczenie rano, albo te wieloryby nadpyny z zupenie niespodziewanej strony.

- 38 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

Krokodyl pod kiem (fragment)

Mariasun Landa

Oryginalny tytu: Krokodiloa ohe azpian Tumaczenie: Natalia Stolarska Korekta: Karolina Kononowicz

Doktor Zaszybko mia na sobie rozpity biay fartuch, sta wyprony za biurkiem, podobny do toreadora, ktry wanie ma przebi byka wczni. J.J. by wdziczny za byskawiczne tempo, w jakim doktor przyjmowa pacjentw, ktre zmuszao do bycia suchym i precyzyjnym: Mam krokodyla pod kiem. Lekarz nie drgn, nie sign te po notes. Jakich rozmiarw jest krokodyl? Wielkoci duej walizki. Jakiego koloru? Bury. Rusza si? Nie. Tylko je. Co je? Buty. W tym momencie ponownie zapada cisza i J.J. wcign powietrze, jak gdyby dotar na met po dugim i trudnym biegu. Dobrze, prosz bra tabletki KROKODYFIL, jedn rano i jedn wieczorem; czopki KROKODYTALIDON, raz dziennie, i tabletki musujce KROKODYTAMINA podczas posikw. Dwa razy w tygodniu. Nastpny! J.J. w popiechu zapa recepty, ktre wypisaa pielgniarka, i uspokojony wyszed na ulic. -- Czego pan sobie yczy, mody czowieku?

- 39 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

Aptekarz patrzy na niego znad okularw, jak gdyby go zna, ale nie mg przypomnie sobie imienia. J.J., ktry przez to wszystko, co mu si ostatnio przydarzyo, wyglda aonie, wyczu w tym zwyczajowym pytaniu faktyczn ciekawo... Przyszedem wykupi te lekarstwa... J.J. zamilk z szacunkiem, by ukry zakopotanie, podczas gdy aptekarz zaj si odcyfrowywaniem recept. Tak... tak. Krokodytalidon, Krokodyfil i Krokodytamina! I wymieniwszy te nazwy, aptekarz unis wzrok znad recept, jakby spodziewa si, e J.J. zacznie bi brawo... Krokodylica bywa bardzo dokuczliwa! stwierdzi i ruszy na zaplecze po lekarstwa. J.J. poczu, jak w sercu otwiera mu si okienko. Aptekarz najwyraniej nie przej si jego chorob. Mwi o tej krokodylicy niemal nieuwanie, jakby to bya zwyka grypa, i w dodatku uy sowa dokuczliwa; znaczy, e bya mu dobrze znana. Przepraszam! odezwa si J.J., kiedy wrci aptekarz. Za pozwoleniem, czy zna pan wiele przypadkw krokodylicy? Wiele przypadkw krokodylicy? Ale oczywicie! Aptekarz zdj okulary i spojrza na niego tak, jak wykadowca mgby spoglda na swoich potencjalnych suchaczy... Krokodylica jest jedn z chorb naszych czasw. Odkd ludzie porzucili wie, odkd zerwali z naturalnym trybem ycia i odegnali si od wiecznych si ycia i mierci, odkd zaczli toczy si w miastach i oddawa obcym owoce swojej pracy... J.J. odkaszln i spojrza na zegarek. Uwaa, e lepiej, by aptekarz skoczy swj wywd i zaj si prac... Pyta pan, czy znam przypadki krokodylicy? Powiem panu co, modziecze: krokodylica nie jest najgorszym, co moe si czowiekowi przytrafi. Prosz mi wierzy! Takie na przykad przypadki pajkozy bywaj o wiele powaniejsze... Wie pan: pajk, sie, poczucie uwizienia, atak... Twarz J.J. zacza bledn, upodabniajc si kolorem do szpitalnego przecierada... Waciwie, jakby tak pomyle, mody czowieku cign aptekarz, spogldajc mu prosto w oczy krokodyl to pikny gad, spokojny, rzekbym, e prawie wity. Pamitam, jak kiedy mieszkaem na Kubie, widziaem hodowl krokodyli. Tam mwi na nie kajmany... Wie pan, czym si rni kajman od krokodyla?

- 40 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

J.J. nie wiedzia i musia przyzna, e zanim znalaz si w tej przykrej sytuacji, bardzo niewiele wiedzia o krokodylach i ich krewniakach. No wic kajmany s dusze, a krokodyle mniejsze. Na Kubie, jak ju panu mwiem, widziaem kiedy hodowl krokodyli. Niektre byy pod wod i tylko oczy im byo wida. Inne spay jak zabite w bocie, jeden na drugim... C to by za pikny widok! Ja si krokodyli nie boj. Komarw, owszem. S okropne! Cae rce i nogi miaem spuchnite! A taki krokodyl jest pikny, szczeglnie kiedy pynie pod wod i otwiera paszcz... Co panu jest, mody czowieku? Nic, po prostu zaczo mu by duszno, nic wicej. Lepka misoerna rolinka pokna jego odek i teraz wypuszczaa pdy w stron serca i wszystkich wntrznoci. No wic, jak mwiem, krokodyle prawie nie maj wrogw... Prosz zwrci uwag, e czsto nawet strza z broni palnej nie robi im krzywdy! Aptekarz umiechn si do J.J. To te gupie amerykaskie filmy zepsuy im wizerunek. Wie pan, co mam na myli, krokodyl przeladujcy kapitana Haka i tak dalej... Co za bezczelno! A czy wiedzia pan na przykad, e w Dolnym Egipcie krokodyle czczono jako zwierzta wite? Nie... wyjka J.J., majc przed oczami obraz swego nieproszonego wsplokatora z kozakiem w zbach... Niepojte, jaka ignorancja panuje dzi w tym zakresie! Pan rwnie nie wiedziaby, czy ma do czynienia z krokodylem, aligatorem czy kajmanem, czy z krokodylem botnym, crocodylus palustris, czy z indomalajskim crocodylus porosus... Ale co te si z panem dzieje, przyjacielu! Aptekarz przerwa swoj tyrad, poniewa J.J. pad jak dugi na ziemi. Boe drogi! Przecie sam mnie pan o to spyta! Jacy wy krokodylitycy jestecie wraliwi! Aptekarz zacz go wachlowa recept i J.J. pomau wrci do siebie... W tej chwili mam tylko Krokodyfil. Niech pan od razu zacznie bra tabletki, a po reszt przyjdzie pniej. Z chci pana zobacz i wtedy bd ju mia wszystkie leki, ktrych panu trzeba... Gowa do gry, chopcze! Prosz pamita, e krokodylica to nie koniec wiata, a poza tym... J.J. nie czeka a mczyzna skoczy zdanie. Zapa opakowanie tabletek, zapaci i chwiejnie ruszy do drzwi. Dzikuj za wszystko! rzuci jeszcze, przypominajc sobie o resztkach kultury. ---

- 41 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

Przyzwyczajenie jest drug natur czowieka, wic pierwsze, co J.J. zrobi po powrocie do domu, to schyli si i sprawdzi, co si dzieje pod kiem. Jak co dzie. Straszliwy gad, krl amerykaskich bagien, czczona nabonie bestia, ktra topi swoje ofiary przed poarciem, leaa spokojnie, za nic sobie majc ca sytuacj i swego tajemniczego wielbiciela w fartuchu, aptekarza. J.J. wrzuci par kupionych na wyprzeday butw pod ko i zamkn drzwi sypialni, rozmylajc nad swoim smutnym losem. Usiad w kuchni, wyj ulotk z opakowania Krokodyfilu i zacz czyta uwanie, z ciekawoci, jakiej nigdy nie wzbudzia w nim adna ksika... TABLETKI KROKODYFIL Skad: Substancja czynna: diazepam kroko. Dostpna w dawkach: 1,5 mg, 3 mg i 6 mg. Waciwoci: Przeprowadzone przez niezalenych ekspertw badania kliniczne potwierdzaj, e Krokodyfil jest lekiem o silnym dziaaniu antykrokotropowym. Przyjmowany w zalecanych dawkach zmniejsza poczucie samotnoci i niepokj oraz agodzi zesp uzalenienia emocjonalnego. W wikszych dawkach ma waciwoci utopijne i fantazjogenne, cenne w leczeniu cikich przypadkw samotnoci w tumie. Wskazania: Lek przeznaczony jest do leczenia chorb o takich symptomach jak zmartwienie, poczucie odrzucenia, uporczywy brak wsparcia i inne. Zaleca si stosowanie Krokodyfilu w przypadkach gwatownej potrzeby zwizku, ktra moe by wywoana samotnoci i podatnoci na ipsacj. Wskazane jest przyjmowanie Krokodyfilu w razie zaniku komunikacji interpersonalnej, zaburze radoci ycia, utajonej agresji czy nieznonych lkw egzystencjalnych, a take pomocniczo podczas nadziejoterapii. Dawkowanie: Czupirada i pacjenci podupadli na duchu 1,5 mg trzy razy dziennie. W cikich przypadkach oraz u pacjentw z powanie zanion samoocen od 3 do 12 mg, 2 do 3 razy dziennie. Przeciwwskazania: Ze wzgldu na dziaanie napuszajce, nie poleca si pacjentom w zaawansowanym stadium megalomanii. Efekty uboczne:

- 42 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

Krokodyfil jest dobrze tolerowany, a w wikszych dawkach ma nawet dziaanie terapeutyczne. Dugoletnia praktyka stosowania Krokodyfilu w leczeniu klinicznym nie wykazaa negatywnego wpywu na wydajno w pracy ani na odpowiedzialno cywiln, jak rwnie na konsumpcj dbr i stosunek do telewizji. W leczeniu dzieci i osb starszych wskazana jest ostrono w dawkowaniu, ze wzgldu na podwyszon wraliwo tych pacjentw na leki samotnociotropowe. Stosowanie Krokodyfilu z innymi lekami: Stosowanie Krokodyfilu z lekami obniajcymi krokoaktywno orodkowego ukadu nerwowego moe prowadzi do wzmoenia odczucia dotkliwej samotnoci. Kiedy naley zachowa szczegln ostrono: Pacjenci powinni unika bezczynnoci i nudy, jak rwnie deszczowych i tsknych wieczorw, mog one bowiem wywoa zupenie nieprzewidziane reakcje. Inne wane informacje dotyczce leku: Przyjmowanie Krokodyfilu moe wpyn na niektre reakcje pacjenta, takie jak zdolno do zudze, autoprojekcja automobilistyczna, satysfakcja ze stanu swojego konta itp. W PIERWSZYCH MIESICACH ZAKOCHANIA NALEY PODAWA LEK JEDYNIE W PRZYPADKACH KRYTYCZNYCH. Postpowanie w przypadku przedawkowania: W razie przedawkowania mog wystpi konwulsyjne orgazmy, stany ekstatyczne i niezmierzony spokj. W takich przypadkach naley... J.J. przerwa czytanie tego krtkiego lecz pouczajcego traktatu psychologicznego. By pod wraeniem. Tre ulotki tak do gbi go poruszya, e przez dugi czas siedzia i medytowa nad tym, jak doskonale go ona opisuje. Wydao mu si, e odtd lepiej rozumie sam siebie; faktycznie, dotychczas nie by w stanie nazwa ani opisa tego, co czu: poczucia porzucenia, samotnoci, podatnoci na ipsacj, zaburze radoci ycia, utajonej agresji. Zna to wszystko z dowiadczenia. Wszystkie objawy z ulotki zgadzay si co do joty! Nie mogo by wtpliwoci, te tabletki odmieni jego ycie. Kiedy o tym pomyla, w sercu zapali mu si pomyczek, a J.J. by moe pod wpywem przeczytanego przed chwil opisu psychologicznego nazwa to nowe uczucie RADOCI YCIA. Dziki tym tabletkom bdzie mg wprowadzi w ycie chociaby zamiar zaproszenia Eleny na kaw; albo nie, zaprosi j do domu... i powie jej...

- 43 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

I J.J. poszed do ka, popiwszy pierwsz tabletk szklank gorcego mleka. Po raz pierwszy od bardzo dawna czu gd. Umiera z godu.

- 44 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

Koci ludzie
Eider Rodrguez

Oryginalny tytu: Katu-jendea Tumaczenie: Monika Czerny Korekta: Karolina Kononowicz

Wyszczerbiony rachityczny pot oddzielajcy ogrdki Agnes i Yvesa, z dnia na dzie coraz bardziej chyli si ku ziemi. niadanie jedz w swoich domach osobno, ale o tej samej porze. Agnes wie o panu Yvesie wszystko, co trzeba: na przykad to, e co rano, podczas gdy jedn rk kartkuje wczorajszy Sud-Ouest, w drugiej trzyma filiank kawy. Trzyma filiank w grze, dopki nie przejrzy caej gazety, a gdy dochodzi do ostatniej strony, wypija kaw jednym haustem. Jeszcze w zeszym roku wypala jednego papierosa. Ale rzuci palenie. Po niadaniu bierze prysznic. Z wosami zaczesanymi do tyu podchodzi do okna i nasypuje karmy do pojemnika, podczas gdy kot szturcha ebkiem jego do. Potem zaciga zasony w kuchni i w salonie. Yves nie wie zbyt wiele o pani Duhalde: tylko tyle, e ma skromny, ale zadbany ogrdek, e co rod wyrzuca butelk po koniaku do kontenera na szko i e chocia ona sama jest niska i drobna, ma grub crk, ktra przyjeda na wita z Hiszpanii. Za dziesi dziesita Yves odpala furgonetk, na ktrej widnieje nazwa jego sklepu z lampami, i rusza do pracy. Agnes zajmuje si domem i ogrodem. Jedynie pogoda zakca rutyn ssiadw. Mieszkaj obok siebie od trzech lat. Dom, ktry kupi Yves, nalea wczeniej do starszej pary z Madrytu. W rody Yves je kolacj ze swoimi synami. O ile nie jest zbyt zimno, na tarasie, niezalenie od pory roku. Wtedy Agnes syszy ich ze swojego ogrdka i nie musi si specjalnie kry, bo rolinno w ogrodzie ssiada jest bardzo gsta. Poza rugby rozmawiaj o samochodach i o kobietach. Czasem tematem rozmowy jest sprzedawczyni ze stacji benzynowej w Pau, a take

- 45 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

crki kuzyna. Wtedy Agnes rumieni si na myl, e ojciec i synowie mogliby y z t sam kobiet. Od czasu do czasu Agnes ni si, e zjawia si u nich z pieczonym indykiem oboonym ziemniakami i kasztanami, nakada kademu kopiast porcj, daje si namwi na kieliszek albo dwa i umiecha si dyskretnie. Niestety, od wielu tygodni jest beznadziejna pogoda i Agnes moe obserwowa ssiada jedynie rano, bo kolacj Yves je w salonie, w wietle telewizora. Ale Agnes nauczya si czyta z cieni. Teraz dzie jej si duy. Wczeniej, gdy zajmowaa si pani Bretal, ona i Yves wracali do domu prawie o tej samej godzinie. Lecz gdy staruszka zmara, Agnes zostaa bez pracy i pani z urzdu zaproponowaa jej, by zoya papiery o emerytur. Chocia z siostr z Tuluzy rozmawia zwykle w czwartki wieczorem, w tamten poniedziaek Agnes zadzwonia do niej z rana, by si poradzi. Siostra szybko rozstrzygna dylemat. Po poudniu crka powiedziaa jej dokadnie to samo, co rano siostra. W rod Agnes bya ju kobiet na emeryturze. Teraz, gdy Yves idzie do pracy, Agnes daje jego kotu torebk mokrej karmy i myli: wystarczy spojrze na jego byszczc sier, eby wiedzie, e to szczliwy kot i gaskaniem uspokaja Lili, ktra denerwuje si, gdy jaki inny kot pojawia si w pobliu. Nigdy przedtem duej ze sob nie rozmawiali. Byo listopadowe popoudnie. Agnes wychodzia wanie spod prysznica, kiedy wydao jej si, e gdzie w pobliu domu syszy pacz maego dziecka. W szlafroku wysza na taras i po drugiej stronie potu zobaczya Yvesa, w pantoflach i z miot w rku. W samym rodku ogrodu Agnes, na posaniu z rdzawych hortensji, prgowany kocur pana Dubois dosiada Lili. Kotka pani Duhalde leaa na brzuchu z szeroko rozoonymi apkami i zadzierajc epek do gry, wydawaa odgosy przeraliwsze od zgrzytu wykolejajcego si pocigu. Agnes zakopotana zacigna pasek szlafroka. Pani Duhalde? Mog wej? Tak, prosz. Yves szturchn swojego kota kijem od szczotki i prawie by mu si udao, jednak zwierzta, nie rozczajc si, szybko ucieky pod figowiec Agnes. Kobieta usiowaa co powiedzie, ale w kocu chwycia ze stolika soik i rzucia w zwierzaki. Koty przestay kopulowa i popatrzyy na wacicieli. Yves wycign rk do Agnes: Dobry wieczr.

- 46 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

Dobry wieczr. To ci dopiero historia... One dugo tak? Wierciem dziury i niczego nie widziaem. Prosz si nie przejmowa, wiadomo jakie s zwierzta powiedziaa Agnes podnoszc biaego kota. - Prawda, Lili? Liliane? Dziwne imi dla kota. Nie, Lili. Kwiat. Po baskijsku lili znaczy kwiat. Niech pani nie myli, e jej nie znam. Czasami sypia u mnie na balkonie, na krzele. Nie moe by powiedziaa zawstydzona kobieta. Tak, od dawna. Na mojej kanapie te si czasem zdrzemnie, lubi mj koc powiedzia mczyzna, przymykajc oczy na znak, e mu to nie przeszkadza. Doprawdy nie wiem, co powiedzie, nie wiedziaam, e ta spryciara... Niech si pani nie przejmuje, pani Duhalde, ona nie sprawia mi adnego kopotu. Dzikuj panu, to mio z pana strony. Ale nie ma za co! Yves pogaska Lili po gowie, a Agnes zaskoczya wielko jego doni. Mam nadziej, e zdyem na czas. To moja wina. Wiele razy chciaam j zabra do sterylizacji, ale zawsze w ostatniej chwili rezygnowaam, prawda, Lili? Lili, rozdraniona, wszya za utraconym samcem i rozkosznie przebierajc apkami w powietrzu, usiowaa wyrwa si z rk Agnes. Jest naprawd pikna. Perska? Yves uj Lili za apk gestem jak przy skadaniu przysigi maeskiej. Tak, moe nie cakiem, ale tak. Powinna pani uwaa. Jest za adna, eby chodzi wolno. Krci si tu duo obuzw. Wie pani, wezm wszystko, co im si nawinie pod rk i nie zastanowi si nad krzywd, jak wyrzdzaj. Niech pani na nich uwaa. Ale tak trudno utrzyma j w domu. A, to prawda. Te czorty doskonale znaj wszystkie szpary. A pana kot jak si nazywa? Dziadek. Te jest pikny... Nie, Dziadek nie jest pikny. Duy, to tak. Way z siedem kilo. By jeszcze malutki, kiedy moja bya ona dostaa go w prezencie, razem z imieniem, Fifi, Pioupiou, czy co w tym stylu. Ale w miar jak rs, robi si coraz bardziej podobny do mojego dziadka, wic go przechrzcilimy.

- 47 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

By wojskowym. Mj dziadek, znaczy si. I ten gupek ma jego gb. Poka pani zdjcie i sama pani powie. Agnes nie wiedziaa, czy chcia jej pokaza zdjcie od razu, czy moe kiedy indziej i nagle poczua potrzeb ucieczki. Przycisna Lili do piersi. Ale zimno. Kiedy si wyprowadzaa, prbowaa zabra i kota, ale jej nie pozwoliem. Jak mgbym pozwoli jej, eby zabraa mi mojego dziadka?! Agnes nieraz syszaa, jak mia si przy kolacji z synami, dononie, ywioowo. Nie wiedziaa jednak, e ma tak mocne zby. Od dnia parzenia Agnes nie pozwalaa Lili wychodzi z domu, ale Dziadek zacz jej szuka, krc wok domu w rodku nocy. Rozdzierajce miauczenie Lili budzio Agnes. Kobieta gadzia kotk po grzbiecie i mwia: Ksiniczko, nie moemy sobie na to pozwoli, nie moemy. W dzie Lili przesiadywaa godzinami z nosem przy szybie lub ocieraa si grzbietem o kanty wszystkich mebli. Pewnej nocy, gdy Agnes w kuchni zmywaa amoniakiem lady moczu pozostawionego przez kotk, za oknem pojawi si Dziadek. Lili zacza uderza gow o szyb, prychaa, mruya oczy, przyciskaa zadek do szyby, zawodzc tak, e byo sycha w caej okolicy. Agnes otworzya torebk mokrej karmy i wystawia za okno, ale Dziadek strci j pyskiem na ziemi. Gdy prbowaa uspokoi kotk, ta podrapaa jej szyj. Agnes z oczyma penymi ez uchylia okno i jak tylko Lili wysza, Dziadek na ni wskoczy. Agnes pochlipywaa w kuchni, gdy zadzwoni dzwonek. Pani Duhalde? To ja, Dubois, mog wej? Agnes podesza do drzwi w swojej zimowej piamie. Yves ucisn jej do. Bya trzecia rano, w rku trzyma miot. Nie powinienem by mu pozwoli wyj, ale ten czort... Dwie noce oka nie zmruyem... Bardzo mi przykro. Gdzie s? Agnes otara zy rkawem piamy i poprowadzia mczyzn przez pogrone w ciemnociach mieszkanie a na taras. Podeszli do kotw, Yves popchn Dziadka miot, a Lili skoczya w gr jak spryna. Samiec w jednej chwili zacz si ociera o jego kapcie, pomiaukujc. Lili, wypikniaa namitnoci kochanka, spogldaa na nich z balustrady. Ja zabraam si za porzdki. Wczoraj wymyam pochaniacz, a dzi sprbuj wyczyci te plamy z farby na pododze powiedziaa Agnes.

- 48 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

Moe szklank mleka? Albo Rikor? Chodmy do rodka, bo zmarzniemy. Yves mia na sobie jedwabny szlafrok, a pod spodem bluz od dresu i slipy. Gdy Agnes to zauwaya, odwrcia gow tak, jak robia, gdy w telewizji pojawiay si sceny przemocy. Lekarz zabroni mi nabiau, przez cholesterol. Po poudniu upiekam ciasto, zje pan kawaek. Ach tak, tego sobie nie odmwi! W kuchni Agnes jeszcze pachniao masem. Na stole, na blasze z piekarnika leao nietknite ciasto, nawet niewyjte z formy. Agnes wzia dugi n i ukroia kawaek. Dziadek i Lili zaczy goni si dookoa stou. Lili co chwil przewracaa si na grzbiet i prya niczym gwiazda filmowa. Dziadek zblia si od niej, figlarnie zaczepia apk i obwchiwa, bezustannie nawoujc. Na pewno nie chce pan Rikor? Rozrobi panu z du iloci wody i z odrobin mleka... Nie, naprawd. A moe... gdy si zamia, Agnes zauwaya, e rusza mu si zb a moe... powiedzia, wiadomy niestosownoci tego, co mu przyszo na myl. Agnes podaa mczynie szklank, przygldajc mu si. On kilka razy zanurzy ciasto a do dna. Na powierzchni mleka zostay okruchy. Dziadek wskoczy na Lili, a ona przywara do ziemi jak dywanik. Czas na nas Yves lekko szturchn Dziadka w nog. - Pani Duhalde, ciasto byo przepyszne. Z Lili na rkach, Agnes odprowadzia mczyzn i kota do drzwi. Agnes zacza si stroi wiadoma obecnoci Yvesa w ssiednim domu. Rano, zaraz jak wstaa, czesaa si. Po poudniu, gdy dochodzia szsta, podcigaa aluzje w salonie i ubieraa si jak do wyjcia. Kartkowaa La Redoute i katalogi duych supermarketw na sofce, bo staa najbliej okna. Ktrego dnia, w drodze do azienki, zauwaya taw smug na pododze. Moje biedactwo, co ci jest? Lili otara si gow o jej stopy. Agnes daa jej ciepego mleka w filiance i kot zgrabnymi liniciami wychepta wszystko. Nastpnie zadzwonia do weterynarza. Pani Mitxelena, tu Agnes Duhalde. Dzwoni, bo nie wiem, co si dzieje z moj malutk Lili: rano zwracaa i wydaje mi si, e bdzie miaa mae.

- 49 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

Z gbi gabinetu dobiegao szczekanie. To jeszcze niczego nie dowodzi. Ten przeklty kocur ssiada nie daje jej spokoju. Jednak to, e wymiotowaa, jeszcze niczego nie dowodzi, pani Duhalde. Zrobia si bardzo kapryna. Sterylizacja kosztuje 150 euro, niech pani nie bdzie niemdra i w kocu si zdecyduje. Ju si wyszalaa. Wydaje mi si, e ju jest za pno. W dodatku, midzy nami mwic, jeli samce s takie jak nasi mczyni... Agnes umiaa zamia si, kiedy naleao. W kadym razie, na zabieg jest jeszcze czas. Nie, z pewnoci nie jest w ciy, co sobie ubzduraam, jak to ja. Agnes pooya rce na brzuchu kotki. Bez wtpienia, zaczynaa si zaokrgla. Tego dnia na obiad daa jej puszk sardynek w oliwie, chocia zwykle trzymaa je na specjalne okazje i urodziny. eby zaj si czym do czasu, gdy Yves wrci z pracy, po poudniu posza na basen, po czym, tydzie wczeniej ni zwykle, zrobia miesiczne zakupy w Championie. Pi po szstej usyszaa, jak mczyzna wysiada z furgonetki, pogwizdujc. Agnes czekaa na niego przed domem. Panie Dubois! Musz z panem koniecznie porozmawia. Oczywicie. Czy co si stao? Chodzi o koty, co si narobio! Wejdzie pani? Zrobi kawy. Agnes stumia pacz. Chodzi o Lili. Bdzie miaa mae. Nasza maa ksiniczka? Nie moe by! Tak powiedziaa mi weterynarz bdzie miaa mae. I co teraz? Nie wiem, jeli bd miay dug sier, moglibymy je sprzeda. Ludzie s gotowi sporo zapaci za perskiego kota. Yves odsoni w umiechu swoje mocne zby. Weterynarz powiedziaa, e jeszcze moemy usun i wiadomo tego, i zawara w jednym czasowniku jego i siebie, oszoomia j. Sama nie wiem. Na pewno nie chce si pani napi kawy? Jeli pani chce, to mam te Rikor...

- 50 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

W domu Yvesa pachniao kadzidekiem. Obok drzwi lea otwarty parasol, a na kafelkach zebraa si maa kaua wody. Na stole w kuchni, Lequipe15 upstrzona okruchami, kawaek chleba i skrka od kiebasy. Agnes wzdrygna si na widok pustej butelki po winie obok zlewu. Utkwia wzrok w mikrofalwce, gdzie dwie stykajce si filianki miay zaraz zabulgota. Ja jestem gotw zapaci poow za zabieg, ale zrobimy tak, jak pani bdzie uwaa. Chyba chc, eby urodzia powiedziaa Agnes, jak tylko wyszed z kuchni. Yves wrci ze starym albumem, otwartym w poowie. Ujrzaa jasnookiego mczyzn z nastroszonymi wsami, z medalami na piersi i szabl w doni. Niech pani powie, czy nie s do siebie podobni? To prawda, maj ten sam wyraz twarzy. Yves przerzuci strony. To jego ostatnie zdjcie. Cign ju ostatkiem si. To byo lubne zdjcie Yvesa. Dziadek mia przyklapnite wsy, oczy jeszcze bardziej przeroczyste. Obok Yves z on. Agnes ogarno dawno zapomniane uczucie. Nie chc by wcibska, ale jestecie rozwiedzeni czy...? Tak, rozwiedlimy si cztery lata temu. Cztery szczliwe lata. A pani? Pani wysza za m? Nie, ja nie. Niezamna? Tak, nigdy nie wzilimy lubu. Dziadek kichn, kiedy Yves roztar doni kadzideko. C... Co do Lili, to... Nie bdziemy usuwa. W porzdku. Agnes poczua, e nadszed moment, w ktrym powinna albo cign paszcz, albo wyj. Bd pana na bieco informowa. Miego wieczoru. Wzajemnie. W miar jak rs brzuch Lili, wizyty Dziadka staway si coraz rzadsze. Yves wraca, gdy ju byo ciemno i Agnes widywaa go tylko z rana. Czasami dugo przygldaa si odcinitym na asfalcie ladom furgonetki.
15

Gazeta sportowa.

- 51 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

Dziadek codziennie zjada torebk mokrej karmy. Lili przysiadaa obok i krelia ogonem zalotne choreografie, samiec jednak nie podnosi gowy znad miski, a gdy si w kocu najada, odchodzi, duo wolniej ni przyszed. Agnes gaskaa Lili po grzbiecie. Nabrzmiay jej ju sutki. Pewnego razu, gdy Agnes wrcia z basenu, zobaczya kleist smug w przedpokoju. Przestraszya si. Najpierw drapanie, a potem pacz, ktrego wczeniej nie usyszaa, zawiody j do sypialni. Lili siedziaa w szafie, w gniedzie zrobionym ze swetra i poduszki, przestraszona, oczy miaa wiksze ni zwykle. Cofna si, gdy Agnes dotkna jej brzucha. Poduszka bya mokra, a przed szaf ciemnia brunatny lad. Podstawia kotce filiank wody. Pogaskaa j. Zwierz wzdragao si za kadym dotkniciem Agnes. Uja j za apk, tak, jak na filmach mowie chwytaj za rk rodzce ony. Kiedy udao jej si uspokoi kotk, zaoya sukienk z angory i przypudrowaa twarz. Skr za uszami i na nadgarstkach skropia kokosowymi perfumami i udaa si do domu Yvesa. Ju id, moja droga. Jedn chwil, ju id. Weszli oboje z zaczerwienionymi nosami i wosami mokrymi od deszczu. Yves wci trzyma w doni klucz od furgonetki. Chocia w sypialni byo ciepo, usiedli na ku w paszczach, nie odrywajc oczu od Lili. Kotka para, uderzajc o tyln ciank szafy. Na koniuszkach jej wsw dray kropelki wody, ktra wylaa si z filianki. Agnes wpadaa w panik przy kadym skurczu, ale gdy tylko usiowaa podej, kotka usuwaa si w gb szafy. Niezego bigosu narobi ten mj kocur powtarza z dum Yves. Agnes zaproponowaa mu co do picia, a on poprosi o may koniak. Gdy wrcia do pokoju, po raz pierwszy w yciu przyjrzaa si znajdujcym si tam przedmiotom: wyszywanej serwecie na komodzie i porcelanowej wazie, zdjciu Caroline w cieniu palmy i z lodem w rce, ktre zrobili zaraz po przyjedzie do Alicante, malwowemu misiowi na ku i kolekcji flakonikw perfum. Po raz pierwszy w yciu poczua si obco w swoim pokoju. Yves trzyma kieliszek w obu doniach. Jest! Jest pierwszy! krzykn, klkajc na pododze i przygldajc si kotce z bliska.

- 52 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

Agnes pocigaa koniak niedostrzegalnymi yczkami, szczliwa, e Yves przej kontrol nad sytuacj, gdy nie bya przyzwyczajona, by rzeczy przydarzay si wasnie jej. Najpierw Lili wypchna z siebie co wilgotnego i mikkiego. Nastpnie agodnymi ugryzieniami przerwaa ppowin. Nowo narodzony kociak by podobny do kreta, mia zamknite oczy i by pokryty kleist powok. Podczas gdy Lili go wylizywaa, nadszed drugi, biay. Agnes chrupno w kociach, gdy uklka obok Yvesa. Ten chyba ma dug sier! powiedzia. Chyba nie urodzi si martwy? Nie rusza si... Nie yje! - Nie, za moment si rozrusza, zobaczy pani. Agnes z oczami penymi ez czekaa na pierwsze oznaki ycia kociaka. Nie moga uwierzy, e te kbuszki ciaek z posklejanymi woskami mogy by ywe. Nie wolno ich dotyka, jeli bd pachnie nami, matka je odrzuci albo zagryzie powiedzia Yves. Pord trwa dwie godziny: urodziy si cztery kotki, dwa krtko- i dwa dugowose. Lili zjada oysko, a potem po kolei wylizaa kociaki na bysk. Zaraz zaczy miaucze i peza, dopki nie dobray si do sutkw mamy. Yves i Agnes usiedli na ku, przygldajc si kocitom. Podobne do taty...- powiedzia mczyzna. Moe pan wzi, ktrego pan chce, panie Dubois. Nawet wicej ni jednego. Bardzo dzikuj, ale wystarczy mi ten, ktrego ju mam. Moe dla ktrego z synw... Tak dobrze znane Agnes uczucie niezrcznoci ogarno jej cae ciao, bo przecie pan Dubois nigdy nie wspomina, e ma synw. Yves spojrza na kocita prawdziwie po ojcowsku. Nie lubi zwierzt. Pomyle, e nawet nie chc mie dzieci. Gdyby Caroline chciaa, mogaby jej wysa jednego przez goca. Ale by przecie nie chciaa. Nigdy nie przepadaa za kotami i za kadym razem, gdy Agnes przez telefon wspominaa o ciy Lili, z miejsca zmieniaa temat. Mylaam, eby wywiesi ogoszenie na tablicy w Championie. To bdziemy musieli zrobi im zdjcie... Ale s jeszcze za mae do fotografowania.

- 53 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

Zdjcie rodzinne zrobimy za par tygodni. Dziadka te przyszykuj na t okazj. Yves wykona gest, jakby chcia wsta: Musz si zbiera. Moi synowie przychodz dzi na kolacj. Agnes spojrzaa na zegar. Kolejnym maym koniakiem zagodzi godziny, jakie pozostay, zanim pjdzie do ka. Dzikuj za wszystko, panie Dubois. Jeli pani bdzie czego potrzebowa, wie pani, gdzie mnie szuka. Teraz jestemy rodzin, pani Duhalde, skoligacili nas. I stokrotne dziki za koniaczek. Dobrze mi zrobi przy tej pogodzie. Gdy Yves podnis si z ka, rozprostowujc zastae czonki, przez chwil wyglda jak niedwied dopiero co przebudzony z zimowego snu. Agnes zapatrzya si na zmarszczki na narzucie, zanim odprowadzia go do drzwi. Podmuch wiatru zmoczy jej twarz deszczem, a Yves, w popiechu i postkujc, zbieg po schodach. Kolejne dni upyny Agnes na czesaniu i patrzeniu na kocita. Przed upywem miesica znalaza dwa kociaki uczepione frdzli od kodry, a drugie dwa w szufladzie, w ktrej trzymaa rajstopy i szaliki. Lili przygasa sier, utracia swj dawniejszy wdzik i bya wyranie wyczerpana. Agnes piecia kotk to agodnie, to gwatownie, miotana na przemian mioci i wspczuciem. Czekaa na znak od Yvesa. Trudno jej byo zrozumie, dlaczego pan Dubois nie przychodzi, eby si spyta o Lili i kocita. Owego dnia, omielona kieliszkiem koniaku, nacisna dzwonek. Otworzy jej w dresie. Mae okularki spoczyway na jego nosie niczym bariera odgradzajca go od reszty wiata. Zapach kadzideka dochodzcy z wntrza podziaa na ni kojco. Dobry wieczr, pani Duhalde. Dobry wieczr, przepraszam, e tak pno, pewnie pan jad kolacj. Nic nie szkodzi. Jak tam rodzina? zapyta Yves, skadajc okulary i nie zapraszajc do rodka. Pomalutku, rosn. Dzisiaj znalazam jedn z kotek w koszyku, spaa sobie sodko na chlebie tostowym. Moe pani wejdzie? Zapowiedzieli nieg na przyszy tydzie i jeszcze nisze temperatury. Co za beznadziejna pogoda. Agnes uczynia gest, jakby chciaa zdj kaptur, ale zamiast tego mocniej zacigna sznurki.

- 54 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

Bardzo dzikuj, ale zostawiam wczony piekarnik, wie pan, z ciastem. W kadym razie, przyszam, bo umwilimy si, e zrobimy zdjcie. Nie wiem, czy jeszcze jest pan zainteresowany. Oczywicie, e tak. Jeli pani chce, to mog wpa w tej chwili. Agnes pomylaa o swoim wyimaginowanym ciecie, ale i tak si zgodzia. Yves wzi Dziadka z kta w salonie i kocur ca drog do mieszkania Agnes przeby bogo leniuchujc w jego ramionach. Tam Lili powitaa go prychniciem. Ksiniczko, jak ty si zachowujesz? Ojciec te musi by na zdjciu, bd grzeczna. Gdzie je zrobimy? spyta Yves. Nie wiem... Moe w mojej sypialni. Wydaje mi si, e to najwaciwszemiejsce, prawda? Yves zaoy okulary i dugo przypatrywa si przyciskom w aparacie. W tym czasie Agnes poprawia poduszki i posadzia na nich cztery kociaki razem z Lili. Dziadek, chod tu! Yves zrobi zdjcia, jak tylko kocur wskoczy na ko. Agnes przygldaa im si spod drzwi, stajc na palcach. Pani Duhalde, zrobimy zdjcie caej rodziny? Stumia drobny umiech, zanim usiada na ku. Yves ustawi aparat na komodzie, odsunwszy zdjcie Caroline w rg i ciko usiad obok Agnes. Agnes zabrako tchu. Trzask aparatu rozleg si w momencie, gdy ich donie si zetkny. Mam w domu taki sprzt do drukowania. Wie pani, synowie nigdy nie wiedz, co da mi pod choink, a maj za duo pienidzy. Zaraz pani przynios zdjcie. W tym czasie Agnes wstawia ciasto do piekarnika i na kartoniku stylizowanym na papirus napisaa pirem: Quatre adorable petits chattons donner: Deux blancs avec poil mi-long et deux gris tigrs. Ils sont ns le 17 septembre. Je les garde donc au moins jusquau 14 novembre, afin que le sevrage se fasse en douceur. Pour en rserver un, me contacter par tlphone

- 55 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

(0559202133)16 Jedyne, co jej pozostao do zrobienia, to przyklejenie zdjcia i powieszenie ogosze w supermarkecie, u weterynarza i na dworcu. Yves da jej kilka zdj, rwnie to, na ktrym byli razem. Tak na pamitk. Postawia je obok zdjcia Caroline, w ramce, w ktrej kiedy trzymaa swoje zdjcie z modoci. Rozwiesia ogoszenia i w krtkim czasie rozdaa kocita. Ale gdy oddaa ostatniego (wzia go para z Lesaki, za pudeko Ferrero Rocher), Lili znikna. Do ogosze wykorzystaa jedno ze zdj od Yvesa. Porozwieszaa je w dzielnicy, jednak mijay tygodnie i nikt nie zadzwoni. Lekarz zaleci jej, eby braa ca pastylk nasenn zamiast poowy i eby si zmczy, by nie przestawaa chodzi na basen. Codziennie rano i wieczorem obchodzia dzielnic. Sprawdzaa pod samochodami, podnosia pokrywy mietnikw, zagldaa do ogrdkw. Za kadym razem gdy woaa kota, na nowo wstpowaa w ni nadzieja. Pewnego popoudnia rozleg si dzwonek. To by Yves. Dzie dobry pani Duhalde. Dzie dobry. Agnes otworzya furtk, ale mczyzna nie zamierza wchodzi. Chodzi o Lili. Jeszcze si nie znalaza, prawda? Widzia j pan? Co jej si stao? Agnes rozpakaa si, gdy Yves odchrzkn. Wydaje mi si, e jest w mojej piwnicy. Musi tam lee od dawna, ale przy tych niskich temperaturach jeszcze tak bardzo nie czu. Jest pan pewien? Niech pani wejdzie. Agnes czua, jak wilgo trawy przenika do jej butw. Mczyzna poda jej do i przeprowadzi przez zabocon drog do piwnicy. Nastpnie

16

Cztery cudowne mae kociaczki do oddania: Dwa biae ze

rednio dug sierci, dwa szare prgowane. Urodziy si 17 wrzenia. Zostan u mnie przynajmniej do 14 listopada, eby nie odstawia ich od matki zbyt szybko. W celu rezerwacji, prosz si kontaktowa telefonicznie (0559202133).

- 56 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

wrci z dwoma kieliszkami koniaku, tak jakby byli ostatnimi gomi na przyjciu, na ktrym nawet muzyka ju dawno przestaa gra. Jest pani gotowa? Tak, miaam wystarczajco czasu, eby przygotowa si na najgorsze. Zanim otworzy drzwi do piwnicy, wyj jej kieliszek z rki. Nie wyglda zbyt dobrze, ale to z pewnoci ona, prosz mi wierzy, doskonale j znaem. Na pewno chce j pani zobaczy? W wietle nagiej arwki Lili bardziej przypominaa stary dywanik do azienki ni koci bogini. Podoga dookoa niej bya brudna i chocia okna byy pootwierane, odr drani puca. Agnes wysza, kaszlc. Dobrze si pani czuje? Agnes chciaa go obj, ale zamiast tego wyja z rkawa chusteczk i wytara nos. Chciaabym j pochowa u siebie powiedziaa Agnes, gdy zamknli drzwi od piwnicy. Ja si tym zajm, pani Duhalde powiedzia Yves, chwytajc za trzonek opaty. Zrobimy to razem. Agnes przyniosa z domu amoniak, chlor, cierki, gumowe rkawiczki, mopa i worki na mieci. eby wyczyci piwnic, musieli najpierw owin stopy plastikowymi workami i zaoy gumowe rkawiczki. To bardzo dziwne, bo ja nie wykadam trutki na szczury. Nie rozumiem, jak to mogo si sta. powiedzia Yves. Czego ona moga szuka? Agnes nadstawia torb, a Yves opat zgarn szcztki Lili. Way tyle, co may kociak powiedziaa. Przy wejciu Dziadek zmierzy ich surowym wzrokiem. Przynios panu puszki sardynek i karm, ktre mi zostay. Dziadek bdzie wdziczny. Ale, pani Duhalde, moe jeszcze Nie, ten by ostatni. Nie wezm wicej adnego kota. Pan Dubois wykopa d pod figowcem, pod okiem pani Duhalde. Nie zamienili ze sob sowa, jedynie popiesznie wyszeptali krtk modlitw. Pochowali Lili w worku. Bardzo dzikuj, panie Dubois. Dzikuj panu z caego serca za wszystko, co pan dla mnie zrobi. Doprawdy nie ma za co, pani Duhalde. ycie toczy si dalej, nic na to nie poradzimy. Dokadnie tak, ycie musi toczy si dalej.

- 57 -

>>itzulbaita
Gasteiz Poznan 2010

Miego wieczoru, panie Dubois. Wzajemnie, pani Duhalde. Wrcili do swoich domw, do swoich rozkadw dnia, ogrdkw i marek kawy. Po paru dniach wydao im si, e powrcili do ycia, jakie wiedli, zanim w ogle cokolwiek si wydarzyo. Jednak przez dugie tygodnie nie mogli zapomnie tamtego zapachu. To by zapach podania, gdy porzucone umiera.

- 58 -