mjr dr in.

Marek SZUDROWICZ Wojskowy Instytut Techniki Pancernej i Samochodowej

SKUTECZNO OPANCERZENIA POJAZDW

Wojskowe pojazdy samochodowe, poruszajce si w strefie konfliktu zbrojnego powinny spenia odpowiednie wymagania co do ochrony balistycznej. Najlepsz sytuacj przy stawianiu wymaga jest moliwo przywoania odpowiednich dokumentw normatywnych. Obowizuje w kraju normy nie obejmuj swoim zakresem bada caych obiektw jakimi s pojazdy, dotycz bada prbek materiaw lub w wskim zakresie wybranych elementw konstrukcji. W chwili obecnej funkcjonuje w NATO dokument mogcy stanowi podstaw do stawiania odpowiednich wymaga co do ochrony balistycznej pojazdw. Jest nim STANAG 4569 Poziomy zabezpieczenia osb znajdujcych si w logistycznych i lekkich pojazdach opancerzonych. W artykule przedstawiono analiz wymaga dla pojazdw opancerzonych wynikajcych ze STANAG-u 4569. Spenienie tych wymaga pociga za sob potrzeb stworzenia odpowiedniego zaplecza badawczego, nie tylko w celu wyprodukowania nowych czy te modernizacji eksploatowanych samochodw, ale rwnie w celu przeprowadzania oceny konstrukcji istniejcych. Sposb podejcia do bada pojazdw opancerzonych wg STANAG 4569 zosta uyty do oceny przykadowych kilku pojazdw zagranicznych i krajowych przeznaczonych do uycia podczas np. misji pokojowych.

1. Wstp
Wojskowe pojazdy samochodowe, poruszajce si w strefie konfliktu zbrojnego powinny spenia odpowiednie wymagania co do ochrony balistycznej. W operacjach o charakterze konwencjonalnym tzn. takich gdzie znana jest lokalizacja przeciwnika i mona jednoznacznie zdefiniowa teren wasny, kierunek natarcia czy te lini frontu, istnieje moliwo przyjcia takiego sposobu prowadzenia dziaa, aby unikn wikszoci zagroe. Jednak dowiadczenia ostatnich lat, przede wszystkim z Groznego, z miast Bakaskich oraz z miast Iraku, wskazuj, e jednym z najwikszych wyzwa jest i bdzie prowadzenie operacji w miastach i ich wsparcie poprzez wprowadzenie w teren zurbanizowany sprztu zmechanizowanego. Analizujc zmiany zachodzce w wyposaeniu rnych armii oraz kierunki modernizacji sprztu mona znale potwierdzenie, e najwiksze obawy budz wanie zagroenia zwizane z walkami w miecie, a oglnie rzecz ujmujc taka sytuacja, gdy zaciera si wyrana granica pomidzy terenem wroga i wasnym, nieprzyjaciel atakuje nie w zwartych formacjach, ale jest przewanie rozproszony i uderza z ukrycia. Teren w ktrym prowadzone s operacje posiada rnorodn 79

infrastruktur, co zwiksza prawdopodobiestwo ataku z maej odlegoci, a rozpoznanie i zwizane z nim systemy wspomagania walki staj si nieefektywne.

2. Zadania i zagroenia
Zadania, ktre s stawiane onierzom kontyngentw wojskowych, swoim zakresem obejmuj tradycyjne zadania charakterystyczne dla np. policji dziaajcej na terenie wasnego pastwa oraz zadania specjalne, wynikajce z przeciwdziaania terroryzmowi lub przestpczoci zorganizowanej, jak rwnie wsparcia operacji pokojowych. W czasie wypeniania postawionych zada moliwych jest wiele scenariuszy rozwoju sytuacji, charakteryzujcych si rnorodnymi zagroeniami (tabela 1). Dlatego te samochody przeznaczone do dziaania w strefie konfliktw powinny spenia specyficzne wymagania w celu zapewnienia jak najlepszej dodatkowej ochrony onierzom. Tabela 1.
ZADANIA Aresztowania i zatrzymania przestpcw Blokady drogowe Zabezpieczanie demonstracji Ochrona budynkw Transport pododdziaw do miejsca operacji Wspomaganie operacji pieszych ZAGROENIA Kamienie, cegy, puszki z farb i rodkami korozyjnymi Gwodzie i inne rodki powodujce przebicie opon Palce si opony i inne materiay dymotwrcze Koktajle Mootowa Noe i inne ostre narzdzia Pociski pistoletowe Zagroenia wynikajce z asymetrycznego charakteru operacji, obejmujce dziaalno demonstrantw, partyzantw, przestpcw, terrorystw; skierowane przede wszystkim przeciwko siom porzdkowym, patrolom, posterunkom, konwojom logistycznym, zespoom technicznym brak jasnego zdefiniowania pola walki, linii frontu czy tyw.

Terroryzm

Tradycyjne

Ochrona granicy Ochrona budowli strategicznych (lotniska, stacje energetyczne) Przeciwdziaanie zamachom

Przestpczo zorganizowana Peace Support Operations

Aresztowania Likwidacja grup przestpczych, magazynw, kwater

Pociski karabinowe zwyke i przeciwpancerne Patrolowanie, konwojowanie i rozpoznanie Granaty Miny przeciwpiechotne Eskortowanie konwojw IED - improwizowane urzdzenia Ewakuacja rannych wybuchajce Transport i ochrona lekko uzbrojonych Pociski artyleryjskie pododdziaw Pociski modzierzowe Wspomaganie operacji pieszych Bomby Walka z uyciem broni pokadowej Miny przeciwczogowe RPG

80

3. Polskie normy
Najlepsz sytuacj przy stawianiu wymaga co do opancerzenia pojazdw byaby moliwo przywoania odpowiednich dokumentw normatywnych. W kraju obowizuje obecnie kilka norm obejmujcych swoim zakresem tematyk oson i wyrobw odpornych na przebicie pociskami rnego typu. Poniej przywoano te normy z krtkim komentarzem dotyczcym obiektw bada i pewnych ogranicze w ich stosowaniu. PN-EN 1522 Okna, drzwi, aluzje i zasony. Kuloodporno. Wymagania i klasyfikacja. PN-EN 1523 Okna, drzwi, aluzje i zasony. Kuloodporno. Metody bada. Normy maj zastosowanie przy ataku strzelaniem do okien, drzwi, aluzji i zason, cznie z ich ramami i wypenieniami, uytkowanymi wewntrz i na zewntrz budynkw. Po przeprowadzeniu bada skrzyda drzwiowe i/lub jakiekolwiek otwieralne skrzyda okienne, aluzje i zasony powinny pozosta w pooeniu zamknitym, niezalenie od tego, czy mechanizmy otwierajce s jeszcze zdolne do dziaania i nie powinno by moliwe uzyskanie dostpu od strony atakowanej do adnego elementu tego mechanizmu, pozostajcego w stanie do funkcjonowania W normie nie podano informacji dotyczcej zachowania si badanych elementw poddawanych innym rodzajom obcie. W normie nie podano informacji odnonie kuloodpornoci pocze midzy ramami a cianami lub innymi otaczajcymi elementami. Warunki bada przedstawiono w tabeli 2. Tabela 2.
Poziom FB1 FB2 FB3 FB4 FB5 FB6 FB7 Amunicja 22 LR Lead; V=36010m/s; 9mm Para; V=40010m/s; 0.357 Magnum; V=43010m/s; 0.357 Magnum; V=43010m/s; 0.44 Magnum; V=44010m/s; 5,56x45 SS109; V=95010m/s; 5,56x45 SS109; V=95010m/s; 7,62x51 SC; V=83010m/s; 7,62x51 HC; V=82010m/s; Odlego 10m 5m 5m 5m 5m 10m 10m

PN-EN 1063 Szko w budownictwie. Bezpieczne oszklenia. Badanie i klasyfikacja odpornoci na uderzenie pocisku. Prbki do bada powinny mie wymiary 500x500mm. Prbka powinna by zamocowana prostopadle do linii strzau. Midzy obrzeami szka i ramy naley umieci paski z gumy. Wszystkie cztery obrzea szka powinny by jednolicie zacinite na obszarze o szerokoci 305mm, pozostawiajc wolny obszar do ostrzau okoo 440x440mm. Warunki bada podano w tabeli 3.

81

Tabela 3.
Poziom BR1 BR2 BR3 BR4 BR5 BR6 BR7 Amunicja 22 LR Lead; V=36010m/s; 9mm Para; V=40010m/s; 0.357 Magnum; V=43010m/s; 0.44 Magnum; V=44010m/s; 5,56x45 SS109; V=95010m/s; 7,62x51 SC; V=83010m/s; 7,62x51 HC; V=82010m/s; Odlego 10m 5m 5m 5m 10m 10m 10m

PN-V-87000 Osony balistyczne lekkie. Kamizelki kulo- i odamkoodporne. Wymagania oglne i badania. PN-V-87001 Osony balistyczne lekkie. Hemy ochronne odamkowo- i kuloodporne. Wymagania oglne i badania. Normy dotycz wymaga i sposobu prowadzenia bada kamizelek kuloodpornych lub wkadw balistycznych oraz hemw. Warunki bada podano w tabelach 4 i 5. Tabela 4. Kuloodporno.
Poziom 1 2 3 4 5 Amunicja 9mm Makarow ; V=3 00+ 15 m/s ; 9mm Para; V= 358+ 15m/s ; 7,62mm TT ; V =4 20+ 15m/s ; 7,62x39 PS ; V= 710+2 0m/s ; 7,62 x 39 BZ ; V= 725 +2 0m/s ;

Tabela 5. Odamkoodporno
Poziom 1 2 3 4 Granica ochrony balistycznej V50 (FSP 1,1g) 450m/s < V50 < 525m/s 525m/s < V50 < 600m/s 600m/s < V50 < 675m/s 675m/s < V50 < 750m/s

Analizujc przytoczone normy mona przedstawi nastpujce wnioski: Wymienione normy nie dotycz bada caych obiektw jakimi s pojazdy, dotycz bada prbek materiaw lub w wskim zakresie wybranych elementw konstrukcji. Badania wykonywane s na prbkach specjalnie do tego celu przygotowanych. Badania te tylko klasyfikuj materia lub element do jednego z poziomw ochrony (certyfikat). Klasyfikacja materiau (elementu) na podstawie tych norm moe by warunkiem koniecznym ewentualnego ich zastosowania w pojedzie opancerzonym, nie jest jednak warunkiem wystarczajcym skutecznej ochrony caego pojazdu (na rysunku 1 fragment zespawanych pod ktem prostym dwch 6mm blach pancernych ARMOX 500S po ostrzale pociskami 7,62x51mm NATO Ball, strefa przegrzana podczas spawania traci swoje waciwoci ochronne) Rys. 1. 82

4. Wymagania STANAG-u 4569

W chwili obecnej funkcjonuje w NATO dokument mogcy stanowi podstaw do stawiania odpowiednich wymaga co do ochrony balistycznej pojazdw. Jest nim umowa standaryzacyjna STANAG 4569 Poziomy zabezpieczenia osb znajdujcych si w logistycznych i lekkich pojazdach opancerzonych. Celem umowy jest standaryzacja poziomw zabezpieczenia osb po to aby: dowdcy mogli wybra odpowiedni sprzt potrzebny do wypenienia zadania przy okrelonym zagroeniu; kraje czonkowskie NATO miay wskazwki do wprowadzania wyposaenia odpowiedniego do sprostania zagroeniom zwizanym z teatrem dziaa wojennych; kraje czonkowskie mogy przygotowywa i unowoczenia swoje wyposaenie tak, aby byo ono odpowiednie do konkretnych zagroe. To pomoe zapewni interoperacyjno podczas misji midzynarodowych, bo stosowane bdzie podobne wyposaenie, zapewniajce analogiczne poziomy zabezpieczenia w przypadku konkretnego zagroenia. Lista poziomw zabezpieczenia oparta jest o 90-procentowe prawdopodobiestwo zapewnienia osony osobom znajdujcym si w pojazdach na wypadek konkretnego zagroenia. Aneks A STANAG-u 4569 rozrnia 5 poziomw ochrony przed przebiciem pociskami oraz fragmentami pociskw artyleryjskich. Obejmuje on pociski karabinowe zwyke i przeciwpancerne kalibrw 5,56mm, 7,62mm, 14,5mm i 25mm. Poziomy odpornoci na przebicie fragmentami pociskw artyleryjskich uzalenione s od odlegoci detonacji pocisku kalibru 155mm. Aneks B tego STANAG-u zawiera poziomy ochrony przed przebiciem odamkami granatw i min. Wymagania przedstawiono w tabelach poniej. Odamkoodporno i odporno na miny
Warunki testu 4b 4 4a Wybuch adunku pod centraln czci pojazdu Wybuch pod koem lub gsienic pojazdu Wybuch pod centraln czci pojazdu Wybuch pod koem lub gsienic pojazdu Wybuch pod centraln czci pojazdu Wybuch pod koem lub gsienic pojazdu

Kuloodporno
Warunki testu 7,62x51 Ball; V=833m/s; 5,56x45 SS109; V=900m/s; 5,56x45 M193; V=937m/s; Kt: azymut 360 Kt podniesienia: 0 - 30 7,62x39 BZ; V=695m/s; Kt: azymut 360 Kt podniesienia: 0 - 30 7,62x51 API(WC); V=930m/s; 7,62x54R B32; V=854m/s; Kt: azymut 360 Kt podniesienia: 0 - 30 14,5x114 B32; V=911m/s; Kt: azymut 360 Kt podniesienia: 0 25x137 APDS-T; V0=1335m/s; Kt: 30 Kt podniesienia: 0 200m 30m

Odporno na odamki pociskw artyleryjskich

Warunki testu Pocisk: 155 mm Odlego wybuchu: 100 m Kt: azymut 360 Kt podniesienia: 0 - 18 Pocisk: 155 mm Odlego wybuchu: 80m Kt: azymut 360 Kt podniesienia: 0 - 22 Pocisk: 155 mm Odlego wybuchu: 60m Kt: azymut 360 Kt podniesienia: 0 - 30 Pocisk: 155 mm Odlego wybuchu: 25m Kt: azymut 360 Kt podniesienia: 0 - 90 Pocisk: 155 mm Odlego wybuchu: 25m Kt: azymut 360 Kt podniesienia: 0

Mina AT o masie 10 kg

3b 3 3a

Mina AT o masie 8 kg

2b 2 2a

Mina AT o masie 6 kg

500m
1

Granaty rczne, miny przeciwpiechotne, niewybuchy artyleryjskiej amunicji odamkowej i inne niewielkie przeciwpiechotne materiay wybuchowe detonowane w dowolnym miejscu pod pojazdem.

83

Graficznie wymagania dla trzech pierwszych poziomw przedstawiono na rysunku 2.

Rys. 2. Objanienia do rysunku 2 Kuloodporno - podniesienie 00 dookoa pojazdu Kuloodporno - podniesienie 300 dookoa pojazdu Odamkoodporno - granaty i miny AP Odporno na wybuch min AT Odamkoodporno - pociski artyleryjskie Kryteria stosowane do okrelenia prawdopodobiestwa zapewnienia osony i procedury testowe pozostaj w gestii poszczeglnych krajw, przy zaoeniu, e STANAG 4569 stanowi bdzie podstaw przy opracowywaniu procedur testowych. Jak wspomniano wyej istot zagadnienia jest ocena prawdopodobiestwa naraenia ycia zaogi pojazdu w wyniku ataku rnymi rodkami bojowymi, dla danej konstrukcji pojazdu oraz wybranych ukadw materiaowych.

4. Systemy ochrony przykadowych lekkich pojazdw wojskowych

Wikszo armii krajw europejskich posiada na wyposaeniu lekkie pojazdy wojskowe przeznaczone do transportu patrolu w sile 4-5 onierzy. Cz z nich wykorzystuje amerykaskie HMMWV lub jego podwozie np. Szwajcaria (EAGLE), Turcja (OTOCAR). Powstaj take konstrukcje nowe takie jak Aligator w Sowacji lub Dingo w Niemczech. Standardem dla najnowszych konstrukcji tych pojazdw jest zapewnienie ochrony przed pociskami przeciwpancernymi kalibru 7,62x51mm i minami przeciwczogowymi. Do pojazdw tego typu produkowanych w kraju, tylko ze wzgldu na stawiane zadania, a nie poziom ochrony, mona zaliczy Skorpiona 3 wykonanego na bazie HONKERA 2000. 84

DINGO 2 System ochrony 7.62x54 AP (SWD) dookoa pojazdu (STANAG 4569 czciowo poziom 3 kuloodpornoci) 7kg mina przeciwczogowa

HMMWV M1114 System ochrony 7,62x51 M80 dookoa pojazdu z odlegoci 100m, wcznie z szybami, 6kg mina przeciwczogowa od frontu (poziom 2a STANAG 4569 aneks B) 2kg mina od ty (pojazd czterodrzwiowy), Odamki pociskw 155mm z odlegoci 100m (poziom 1 STANAG 4569 odamkoodporno)

EAGLE IV System ochrony Poziom 3 STANAG 4569 kuloodporno Poziom 2a STANAG 4569 odporno na wybuch miny

SKORPION 3 System ochrony 7,62x51 NATO Ball, wybrane powierzchnie, bez szyb (czciowo poziom 1 kuloodpornoci wg STANAG 4569) 7,62x39 PS, wybrane powierzchnie, bez szyb Miny AP, wybrane powierzchnie

85

6. Podsumowanie
Ocenianie skutecznoci opancerzenia pojazdw jest uzasadnione uytkowaniem w chwili obecnej pojazdw w rnych operacjach: w strefach atakw terrorystycznych, dziaania grup dywersyjnych, czy te na obszarach zaminowanych. Istnieje potrzeba wyposaania w sprawdzon ochron pojazdw obecnie eksploatowanych i modernizowanych, jak rwnie nowych konstrukcji nadwozi. Skuteczno opancerzenia pojazdu musi by rozumiana jako zapewnienie odpowiedniego poziomu bezpieczestwa jego zaodze. Posiadanie certyfikatu na materia pancerny nie jest gwarancj skutecznej ochrony balistycznej pojazdu. Nie mona twierdzi, e konstrukcja wykonana z certyfikowanych materiaw, lub elementw, bdzie speniaa zaoone wymagania co do ochrony balistycznej (prawdopodobiestwo przeycia zaogi). Ocena skutecznoci powinna odbywa si z uwzgldnieniem wystpujcych w danym rejonie zagroe. adne pojazdy nie s uniwersalne tzn. nie ochroni zaogi przed wszystkimi moliwymi zagroeniami. .

86