Professional Documents
Culture Documents
Zacznik do uchway Nr V/76/ 2011 Sejmiku Wojewdztwa Opolskiego z dnia 29 marca 2011r.
Opole 2011
1
Urzd Marszakowski Wojewdztwa Opolskiego Departament Kultury, Sportu i Turystyki ul. eromskiego 3 45-082, Opole tel. 77 44 29 330 fax 77 44 29 328 dks@umwo.opole.pl
Autorzy opracowania: Pracownia Dokumentacji Zabytkw ALMA al. Kasztanowa 31 53-125 Wrocaw tel. 792-634-309 pdzalma@gmail.com
SPIS TRECI
WPROWADZENIE .. s. 4 I . PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI WOJEWDZTWA OPOLSKEIGO ... s.6 II . UWARUNKOWANIA PRAWNE OCHRONY ZABYTKW I OPIEKI NAD ZABYTKAMI W POLSCE ... s. 10 III. UWARUNKOWANIA ZEWNTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO ... s. 17 IV. UWARUNKOWANIA WEWNTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO .. s. 21 V. CHARAKTERYSTYKA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO WOJEWDZTWA OPOLSKIEGO .. s. 27 VI. INSTYTUCJE POWOANE DO OCHRONY ZABYTKW ... s. 57 VII. OCENA STANU DZIEDZICTWA KULTUROWEGO ANALIZA SWOT .. s. 63 VIII. ZAOENIA PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI WOJEWDZTWA OPOLSKIEGO NA LATA 20112014 .. s. 70 IX. INSTRUMENTARIUM REALIZACJI PROGRAMU .... s. 76 X. ZASADY OCENY REALIZACJI PROGRAMU ..... s. 77 XI. RDA FINANSOWANIA PROGRAMU ... s. 78 XII. REALIZACJA PRZEZ SAMORZD WOJEWDZTWA OPOLSKIEGO ZADA Z ZAKRESU OCHRONY ZABYTKW W LATACH 2011-2014 .. s. 81
ZACZNIK NR 1 ANKIETA DO POWIATW .... s. 83 ZACZNIK NR 2 TABELARYCZNE ZESTAWIENIE DANYCH UZYSKANYCH OD POWIATW ............... s. 85 ZACZNIK NR 3 ANKIETA DO GMIN ..... s. 86 ZACZNIK NR 4 TABELARYCZNE ZESTAWIENIE DANYCH UZYSKANYCH OD GMIN ........ s. 88 ZACZNIK NR 5 CELE, PRIORYTETY I KIERUNKI DZIAA PONZ WO NA LATA 2007-2010 ... s. 92 ZACZNIK NR 6 GMINNA EWIDENCJA ZABYTKW I GMINNY PROOGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI STOPIE REALIZACJI ZADA USTAWOWYCH W GMINACH WOJEWDZTWA OPOLSKIEGO
W LATACH 2008 ORAZ 2010 ... s. 96 ZACZNIK NR 7 OCHRONA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO WG MAPY ZAMIESZCZONEJ W PLANIE ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWDZTWA OPOLSKIEGO Z 2010 ROKU .... s. 97
WPROWADZENIE
Wojewdztwo opolskie jest najmniejszym obszarowo wojewdztwem w Polsce. Zajmuje powierzchni 9412 km2, co stanowi zaledwie 3% powierzchni kraju. Region zamieszkuje okoo 1 044 tys. osb, co z kolei stanowi okoo 2,7 % ludnoci Polski. W zakresie infrastruktury Opolszczyzna to jeden z najlepiej rozwinitych obszarw kraju, korzystnie pooony przy midzynarodowych szlakach komunikacyjnych. Filarami gospodarczymi wojewdztwa s: nowoczesny przemys cementowo-wapienniczy oraz rolnictwo, ktremu sprzyja wysoka jako gleb, nizinne uksztatowanie i agodny klimat. Bogata i zadbana wie opolska to niemal synonim Opolszczyzny. Wojewdztwo opolskie wraz z ssiednimi wojewdztwami: lskim i dolnolskim, tworzyy w przeszoci wsplny organizm historyczn prowincj lsk. Do dnia dzisiejszego zwizki midzy ssiadami pozostay ywe a ich dziedzictwo historyczne ma wsplne korzenie. Opolszczyzna to ziemia pogranicza, o burzliwych, ale i bogatych dziejach. Panowali tu Piastowie, krlowie czescy, austriaccy Habsburgowie, Prusacy i Niemcy, co znalazo odzwierciedlenie w wielokulturowym dziedzictwie historycznym. To najmniejsze w Polsce wojewdztwo, poszczyci si moe bogatym dorobkiem kulturowym, stanem posiadania przewyszajc w wielu wypadkach inne, znacznie wiksze i zasobniejsze regiony Polski. Chodzi tu zarwno o dziedzictwo niematerialne, ktrego podstaw stanowi silnie rozwinite wrd ludnoci poczucie wizi z tradycj, a co za tym idzie pielgnowanie zwyczajw, gwary, stroju i sztuki ludowej, a take o dziedzictwo materialne, ktre egzemplifikuj liczne zabytkowe obiekty architektury i budownictwa, historyczne ukady urbanistyczne i ruralistyczne, zespoy komponowanej zieleni oraz drobne elementy maej architektury i zabytkowe wyposaenie wntrz. Cao tworzy niezwykle bogaty i zrnicowany krajobraz kulturowy, ktrego zachowanie stao si jednym z priorytetw polityki wadz samorzdowych wojewdztwa.
Organy samorzdu zobowizane s ustawowo do sporzdzania co cztery lata programw opieki nad zabytkami, ktrych celem jest przedstawienie stanu dziedzictwa kulturowego na podlegym im terenie, wyznaczenie priorytetw polityki samorzdowej w kwestii ochrony zabytkw i opieki nad nimi1 oraz skonkretyzowanie dziaa prowadzcych do realizacji wyznaczonych zada. Programy
Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami (Dz. U. 2003 Nr 162 poz. 1568 z pn. zm. ).
podlegaj okresowej weryfikacji, co nastpuje w cyklu dwuletnim2, w trakcie i po zakoczeniu realizacji programu. Niniejszy dokument to ju drugi program opieki nad zabytkami wojewdztwa opolskiego. Pierwszy opracowany przez Regionalny Orodek Bada i Dokumentacji Zabytkw w Opolu (przyjty uchwa Sejmiku Wojewdztwa Opolskiego Nr XIV/158/2007 z dnia 20 grudnia 2007 r.), realizowany by w latach 20072010. Po dwch latach jego obowizywania opracowano sprawozdanie z realizacji programu. Program Opieki nad Zabytkami Wojewdztwa Opolskiego na lata 20112014 stanowi kontynuacj gwnych zaoe poprzedniego programu. Cele i priorytety polityki samorzdu wojewdzkiego pozostaj bez zmian, wprowadza si jednak modyfikacje w procesie realizacyjnym. Warunkowane s one zarwno czynnikami zewntrznymi (zmiany priorytetw w polityce pastwa i wsplnoty europejskiej, dynamiczna sytuacja gospodarcza), jak i wewntrznymi (potrzeby lokalnych spoecznoci, sytuacja finansowa instytucji wojewdzkich). Ilekro w tekcie pojawia si okrelenie Program oznacza to Program Opieki nad Zabytkami Wojewdztwa Opolskiego na lata 20112014. Za kadym razem, kiedy w tekcie wystpuje okrelenie Ustawa, oznacza ono ustaw z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r., Nr 162, poz. 1568). Cz tekstow Programu wzbogacono materiaem fotograficznym ukazujcym, cho tylko czciowo, urod i bogactwo materialnego dziedzictwa Opolszczyzny. Nieodczn cz Programu stanowi aneks zawierajcy zestawienia, tabele i mapy stanowice szczegowy materia pogldowy dotyczcy treci niniejszego opracowania.
Obowizek prowadzenia kontroli stanu realizacji Programu Opieki nad Zabytkami wynika z art. 87 ust. 5 i 6 Ustawy.
Podstawowym aktem prawnym regulujcym problem ochrony zabytkw w Polsce jest ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r., Nr 162, poz. 1568) i jej nowelizacja ustawa z dnia 18 marca 2010 o zmianie ustawy o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami oraz o zmianie niektrych innych ustaw3 (Dz. U. z 2010 r., Nr 75, poz. 474). Ustawa okrela przedmiot, zakres i formy ochrony zabytkw oraz opieki nad nimi, zasady finansowania prac konserwatorskich, restauratorskich i robt budowlanych przy zabytkach, a take organizacj organw zajmujcych si ochron zabytkw. Definiuje ona przedmiot ochrony, czyli zabytek jako: nieruchomoci lub rzeczy ruchome, ich czci lub zespoy, bdce dzieem czowieka lub zwizane z jego dziaalnoci i stanowice wiadectwo minionej epoki bd zdarzenia, ktrych zachowanie ley w interesie spoecznym ze wzgldu na posiadan warto historyczn, artystyczn lub naukow. Wymienia przy tym elementy dziedzictwa kulturowego, ktre niezalenie od stanu zachowania, podlegaj ochronie: obiekty architektury i budownictwa, dziea sztuk plastycznych i rzemiosa artystycznego, kolekcje, pamitki zwizane z osobami, miejscami lub wydarzeniami historycznymi, wytwory techniki, zabytki archeologiczne, historyczne ukady urbanistyczne lub ruralistyczne, historyczne zespoy budowlane, dziea budownictwa obronnego, obiekty techniczne, cmentarze, ukady i formy zaprojektowanej zieleni, miejsca pamici. Ustawa rozrnia rwnie pojcia: ochrona zabytkw i opieka nad zabytkami4 oraz ustala prawne formy ochrony zabytkw w Polsce. S nimi: 1. wpis do rejestru zabytkw; 2. uznanie za pomnik historii; 3. utworzenie parku kulturowego; 4. ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizacj inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizacj inwestycji w zakresie lotniska uytku publicznego. W dalszej czci ustawa nakada na wadze administracji publicznej obowizek prowadzenia odpowiednio: wojewdzkiej i gminnej ewidencji zabytkw5 (stanowi one podstaw do ustalenia
Nowelizacja ustawy o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami wprowadzia rwnie zmiany w ustawie Prawo budowlane oraz ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. 4 Ustawa: art. 3, pkt 14, 1215; art. 4 i 5; art. 7, pkt 14. Definicje wymienionych poj zawarte s w Programie Opieki nad Zabytkami Wojewdztwa Opolskiego na lata 20072010 w rozdziale Uregulowania formalno-prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce. W zwizku z tym, obecny dokument zawiera tylko oglne omwienie tej problematyki, koncentrujc si bardziej szczegowo na zmianach, jakie wprowadzia do przepisw prawnych nowelizacja ustawy z dnia 18 marca 2010. 5 ibidem: art. 22.
zapisw
ochronie
dziedzictwa
kulturowego
studiach
uwarunkowa
kierunkw
zagospodarowania przestrzennego i w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego6) oraz sporzdzania przez samorzdy wszystkich szczebli programw opieki nad zabytkami7. Ustawodawca okreli zakres czynnoci zwizanych z opracowaniem, wprowadzaniem w ycie i monitorowaniem sposobu realizacji programw opieki nad zabytkami. Zgodnie z zaoeniami ustawodawcy programy maj na celu w szczeglnoci: 1. Wczenie problemw ochrony zabytkw do systemu zada strategicznych, wynikajcych z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju. 2. Uwzgldnianie uwarunkowa ochrony zabytkw, w tym krajobrazu kulturowego
i dziedzictwa archeologicznego, cznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i rwnowagi ekologicznej. 3. Zahamowanie procesw degradacji zabytkw i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania. 4. Wyeksponowanie poszczeglnych zabytkw oraz walorw krajobrazu kulturowego. 5. Podejmowanie dziaa zwikszajcych atrakcyjno zabytkw dla potrzeb spoecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjajcych wzrostowi rodkw finansowych na opiek nad zabytkami. 6. Okrelenie warunkw wsppracy z wacicielami zabytkw, eliminujcych sytuacje konfliktowe zwizane z wykorzystaniem tych zabytkw. 7. Podejmowanie przedsiwzi umoliwiajcych tworzenie miejsc pracy zwizanych z opiek nad zabytkami. Gwnym celem nowelizacji Ustawy byo wprowadzenie zmian zgoszonych przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, dostosowujcych przepisy prawa polskiego do przepisw Unii Europejskiej. W nowej wersji, Ustawa poddaje weryfikacji kilka grup zagadnie. Przede wszystkim ustawodawca rozszerzy katalog form ochrony zabytkw, okrelony w art. 7 ust. 4, o ustalenia ochrony take w decyzji o podjciu inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizacj inwestycji drogowej, itp.8 Ponadto, do art. 19 Ustawy dodany zosta ustp wskazujcy zabytki, ktrych ochrona musi by bezwarunkowo uwzgldniona w decyzjach, o ktrych wyej mowa. S to zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytkw i ich otoczenie oraz inne zabytki nieruchome znajdujce si w gminnej ewidencji zabytkw. Ostatni zapis prowadzi to do zmiany charakteru prawnego gminnej ewidencji zabytkw traktowana dotychczas wycznie jako materia informacyjno-dokumentacyjny, zyskuje obecnie status instrumentu ochrony prawnej obiektw zabytkowych na danym terenie.
6 7
ibidem: art. 18, 19, ibidem: art. 87 ust. 2. 8 Pierwotny zapis obejmowa tylko ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.
W zakresie sposobu prowadzenia ewidencji zabytkw nowelizacja okrela, jakie zabytki powinny by w niej ujte, zapowiada rozporzdzenie z nowym wzorem i ustala nowe terminy dla jej wykonania dla organw ochrony zabytkw i gmin. Konsekwencj tego zapisu jest przeduenie do 3 lat od dnia wejcia w ycie cytowanej nowelizacji terminu zaoenia krajowej, wojewdzkiej i gminnej ewidencji zabytkw. Wiele miejsca nowelizacja powica nowym przepisom dotyczcym wywozu dzie sztuki za granic. W przypadku zabytkw wywoonych na stae wprowadzono katalog skadajcy si z 15 kategorii zabytkw, wyczajc z tego zbioru obiekty wpisane do rejestru zabytkw oraz do inwentarzy muzealnych, a take wchodzce w skad zbiorw publicznych, ktre stanowi wasno skarbu pastwa, jednostek samorzdu terytorialnego oraz innych jednostek organizacyjnych zaliczanych do sektora finansw publicznych, ktrych wywz jest zakazany. Obowizek uzyskania pozwolenia na wywz uzaleniony jest od wieku i wartoci zabytku w kadej kategorii. Wywz obiektw poniej wskazanej wartoci odbywa si bdzie poza kontrol organw konserwatorskich. Novum w katalogu kategorii zabytkw wymagajcych pozwolenia na wywz stay si elementy stanowice integraln cz zabytkw architektury, wystroju wntrz, pomnikw, posgw i dzie rzemiosa artystycznego, ktre maj wicej ni 100 lat.9
Nowelizacja Ustawy wprowadzia rwnie zmiany w ustawie Prawo budowlane oraz w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, polegajce na rozszerzeniu ochrony o zabytki ujte w gminnej ewidencji zabytkw, tym samym uzgadnianie z wojewdzkim konserwatorem zabytkw planowanych przy nich dziaa inwestycyjnych. Dziaanie Ustawy precyzuj akty wykonawcze, zawarte m.in. w nastpujcych
rozporzdzeniach ministerialnych: 1. rozporzdzenie Ministra Kultury z dnia 8 kwietnia 2002 r. w sprawie spoecznej opieki nad zabytkami (Dz. U. Nr 56, poz. 508). 2. rozporzdzenie Ministra Kultury z dnia 9 lutego 2004 r. w sprawie wzoru znaku informacyjnego umieszczanego na zabytkach nieruchomych wpisanych do rejestru zabytkw (Dz. U. z 2004 r. Nr 30, poz. 259); 3. rozporzdzenie Ministra Kultury z dnia 1 kwietnia 2004 r. w sprawie nagrd za odkrycie lub znalezienie zabytkw archeologicznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 71, poz. 650); 4. rozporzdzenie Ministra Kultury z dnia 19 kwietnia 2004 r. w sprawie wywozu zabytkw i przedmiotw o cechach zabytkw za granic (Dz. U. z 2004 r. Nr 84, poz. 789); 5. rozporzdzenie Ministra Kultury z dnia 14 maja 2004 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytkw, krajowej, wojewdzkiej i gminnej ewidencji zabytkw oraz krajowego wykazu zabytkw skradzionych lub wywiezionych za granic niezgodnie z prawem (Dz. U. z 2004 r. Nr 124, poz. 1305);
6. rozporzdzenie Ministra Kultury z dnia 9 czerwca 2004 r. w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich, robt budowlanych, bada konserwatorskich
i architektonicznych, a take innych dziaa przy zabytku wpisanym do rejestru zabytkw oraz bada archeologicznych i poszukiwa ukrytych lub porzuconych zabytkw ruchomych (Dz. U. z 2004 r. Nr 150, poz. 1579); 7. rozporzdzenie Ministra Kultury z dnia 25 sierpnia 2004 r. w sprawie organizacji i sposobu ochrony zabytkw na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2004 r. Nr 212, poz. 2153); 8. rozporzdzenie Ministra Kultury z dnia 6 czerwca 2005 r. w sprawie udzielania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytkw (Dz. U. z 2005 r. Nr 112, poz. 940); 9. rozporzdzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 25 marca 2010 r. w sprawie udzielenia dotacji na badania archeologiczne (Dz. U. 2010 nr 64, poz. 396).
Zmiany ustrojowe, jakie nastpiy w naszym kraju po roku 1989 miay wpyw na wszystkie dziedziny ycia, take na polityk pastwa polskiego w dziedzinie ochrony zabytkw. Zachowanie dziedzictwa kulturowego, ze wzgldu na jego znaczenie dla rozwoju cywilizacyjnego, stanowi jedno z podstawowych zada pastwa. Przesdza o tym tre art. 5 i 6 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej: Rzeczpospolita Polska strzee niepodlegoci i nienaruszalnoci swojego terytorium, zapewnia wolnoci i prawa czowieka i obywatela oraz bezpieczestwo obywateli, strzee dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochron rodowiska, kierujc si zasad zrwnowaonego rozwoju. Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i rwnego dostpu do dbr kultury, bdcej rdem tosamoci narodu polskiego, jego trwania i rozwoju. Konstytucja zobowizuje wic wszystkie organy administracji publicznej, w tym organy samorzdu terytorialnego, do ochrony dziedzictwa kulturowego, w tym przede wszystkim jego materialnych wytworw, jakimi s zabytki. Dookrelenie tego konstytucyjnego obowizku nastpuje na poziomie ustawodawstwa zwykego. Nowa ustawa z 23 lipca 2003 r. i jej nowelizacja z 18 marca 2010 r. powizaa ochron zabytkw z ochron szeroko pojtego dziedzictwa kulturowego, umieszczajc to zagadnienie w kontekcie naszego uczestnictwa w kulturze i historii caej Europy. Nowe prawo zostao dostosowane do zasad obowizujcych w Unii Europejskiej poprzez zastosowanie sprawdzonych ju mechanizmw prawnych, finansowych, spoecznych. W dziaania w sferze ochrony zabytkw i opieki nad dziedzictwem kulturowym wczone zostay zarwno organy rzdowe i instytucje pastwowe pod nadzorem Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, jak i wadza samorzdowa wszystkich szczebli, instytucje naukowe, organizacje pozarzdowe oraz spoeczestwo reprezentowane przez indywidualnych przedstawicieli (np. waciciele obiektw zabytkowych, spoeczni opiekunowie zabytkw, pasjonaci i mionicy historii).
II.1. MIDZYNARODOWE DOKUMENTY OKRELAJCE ZASADY I METODY OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO
Problematyka ochrony dziedzictwa kulturowego doczekaa si licznych uregulowa w prawie midzynarodowym. Wytworzonym przez organizacje i instytucje midzynarodowe. Standardy i normy midzynarodowe w tej dziedzinie okrelone s w konwencjach, rekomendacjach lub deklaracjach. Dokumenty te stanowi zbir wskaza, ktre pastwa-sygnatariusze uwzgldniaj w ustawodawstwie swojego kraju. Konwencja, po ratyfikowaniu, jest dokumentem o wicej mocy prawnej dla pastwa-strony.
10
Akty prawne UNESCO: 1. Konwencja o ochronie dbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego, Haga 1954. 2. Konwencja dotyczca rodkw zmierzajcych do zakazu i zapobieganiu nielegalnemu przywozowi, wywozowi i przenoszeniu wasnoci dbr kultury, Pary 1970. 3. Konwencja w sprawie ochrony wiatowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, Pary 1972. 4. Konwencja w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego, Pary 2003. 5. Konwencja w sprawie ochrony i promowania rnorodnoci form wyrazu kulturowego, Pary 2005. Rekomendacje i deklaracje UNESCO dotycz, m.in.: opieki nad tradycyjn kultur i folklorem, zabezpieczenia ruchomych obiektw dziedzictwa kulturowego, ochrony historycznych przestrzeni oraz ochrony pikna i charakteru krajobrazw kulturowych i miejsc historycznych, okrelaj midzynarodowe reguy bada archeologicznych, zwracaj uwag na zjawiska umylnej destrukcji dziedzictwa, podkrelaj szacunek do kulturowego zrnicowania spoeczestw, podkrelaj wag odpowiedzialnoci wspczesnej generacji wobec przyszych pokole w aspekcie pielgnacji dziedzictwa kulturowego. Akty prawne instytucji europejskich: 1. Europejska Konwencja Kulturalna, Pary 1954 r. 2. Europejska Konwencja o Ochronie Dziedzictwa Architektonicznego, Grenada 1985. 3. Europejska Konwencja o Ochronie Dziedzictwa Archeologicznego, La Valetta 1992. 4. Europejska Konwencja Krajobrazowa, Florencja 2000. 5. Konwencja ramowa Rady Europy w sprawie znaczenia dziedzictwa kulturowego
dla spoeczestwa, Faro 2005 r. Midzynarodowe dokumenty doktrynalne: Midzynarodowa Karta Konserwacji i Restauracji Zabytkw i Miejsc Zabytkowych (Karta Wenecka), Wenecja 1964; Midzynarodowa Karta Ogrodw IFLA-ICOMOS (Karta Florencka), Florencja 1981; Midzynarodowa Karta Ochrony Miast Historycznych ICOMOS, Toledo-Waszyngton 1987; Karta Ochrony i Zarzdzania Dziedzictwem Archeologicznym, Lozanna 1990; Karta Ochrony i Zarzdzania Podwodnym Dziedzictwem Kulturowym, Sofia 1996; Midzynarodowa Karta Turystyki Kulturowej, Mexico 1999; Zasady Ochrony Historycznych Budynkw Drewnianych, Mexico 1999; Charter on the Built Vernacular Heritage, Mexico 1999; Charter on principles for the analysis, conservation and structural restoration of architectural heritage, Victoria Falls 2003; Zasady ochrony i konserwacji malowide ciennych, Victoria Falls 2003; Principles for the recording of monuments, groups of buildings and sites, Sofia 1996; Xi'an Declaration on the Conservation of the Setting of Heritage Structures, Sites and Areas, Xi'an 2005; The Burra Charter - The Australia ICOMOS charter for the conservation of places of cultural significance, Burra 1979.
11
Ustawa o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami z 2003 r., z ostatni nowelizacj w 2010 roku, podejmuje problematyk ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce, okrelajc zasady i ustalajc podstawy ochrony i opieki nad zabytkami. Uzupenieniem jej zapisw s rozporzdzenia ministerialne oraz inne ustawy, ktrych tematyka czy si z zagadnieniami szeroko pojtej ochrony dziedzictwa, zarwno materialnego jak i duchowego. Cao stanowi kompleksow regulacj prawn tej dziedziny ycia. Problematyka ochrony dziedzictwa kulturowego zostaa uwzgldniona w nastpujcych aktach prawnych: 1. ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane (Dz. U. z 2003 r. Nr 207, poz. 2016 z pn. zm.). 2. ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomociami (Dz. U. z 2000 r. Nr 46, poz. 543). 3. ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2003 r. Nr 80, poz. 717). 4. ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627). 5. ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880). 6. ustawa z dnia 25 padziernika 1991 o organizowaniu i prowadzeniu dziaalnoci kulturalnej (tekst jednolity Dz. U. z 2001 r. nr 13 poz. 123). 7. ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 o dziaalnoci poytku publicznego i wolontariacie (Dz. U. z 2003 Nr 96, poz. 873 z pn. zm.). 8. ustawa z dnia 3 padziernika 2008 r. o udostpnianiu informacji o rodowisku i jego ochronie, udziale spoeczestwa w ochronie rodowiska oraz o ocenach oddziaywania na rodowisko (Dz. U. Nr 199, poz.1227). 9. ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz. U. 1997 nr 5 poz. 24, z pn. zm.). 10. ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. 1997 nr 85 poz. 539, z pn. zm.). 11. ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (Dz. U. 2006 nr 97 poz. 673, z pn. zm.). 12. ustawa z dnia 5 sierpnia 1998 r. o samorzdzie wojewdztwa (Dz. U. z 2001r. Nr 142, poz. 1590 z pn. zm.). 13. rozporzdzenie Ministra Infrastruktury z 26 sierpnia 2003 r. w sprawie wymaganego zakresu projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (Dz. U. nr 164 poz. 1587). 14. rozporzdzenie Ministra Infrastruktury z 28 kwietnia 2004 r. w sprawie zakresu studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy (Dz. U. nr 118 poz. 1233). 15. rozporzdzenie Ministra Infrastruktury z 28 sierpnia 2003 w sprawie sposobu ustalania wymaga dotyczcych nowej zabudowy i zagospodarowania terenu w przypadku braku miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (Dz. U. nr 164 poz. 1588).
12
II.3. ZADANIA I KOMPETENCJE ORGANW WOJEWDZTWA W ZAKRESIE OCHRONY ZABYTKW I OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Zakres dziaania i zadania samorzdu wojewdztwa reguluje ustawa z dnia 5 sierpnia 1998 r. o samorzdzie wojewdztwa (tekst jednolity: Dz.U. z 2001r. Nr 142, poz. 1590 z pn. zm.). Art. 11 cytowanej ustawy okrela zakres dziaalnoci samorzdu wojewdzkiego, ktry obejmuje: 1. Okrelenie strategii rozwoju wojewdztwa z uwzgldnieniem nastpujcych celw: 1) pielgnowanie polskoci oraz rozwj i ksztatowanie wiadomoci narodowej, obywatelskiej i kulturowej mieszkacw, a take pielgnowanie i rozwijanie tosamoci lokalnej, 2) pobudzanie aktywnoci gospodarczej, 3) podnoszenie poziomu konkurencyjnoci i innowacyjnoci gospodarki wojewdztwa, 4) zachowanie wartoci rodowiska kulturowego i przyrodniczego przy uwzgldnieniu potrzeb przyszych pokole, 5) ksztatowanie i utrzymanie adu przestrzennego. 2. Prowadzenie polityki rozwoju wojewdztwa, na ktr skada si: 1) tworzenie warunkw rozwoju gospodarczego, w tym kreowanie rynku pracy, 2) utrzymanie i rozbudowa infrastruktury spoecznej i technicznej o znaczeniu wojewdzkim, 3) pozyskiwanie i czenie rodkw finansowych: publicznych i prywatnych, w celu realizacji zada z zakresu uytecznoci publicznej, 4) wspieranie i prowadzenie dziaa na rzecz podnoszenia poziomu wyksztacenia obywateli, 5) racjonalne korzystanie z zasobw przyrody oraz ksztatowanie rodowiska naturalnego, zgodnie z zasad zrwnowaonego rozwoju, 6) wspieranie rozwoju nauki i wsppracy midzy sfer nauki i gospodarki, popieranie postpu technologicznego oraz innowacji, 7) wspieranie rozwoju kultury oraz sprawowanie opieki nad dziedzictwem kulturowym i jego racjonalne wykorzystywanie, 8) promocja walorw i moliwoci rozwojowych wojewdztwa. 9) wspieranie i prowadzenie dziaa na rzecz integracji spoecznej i przeciwdziaania wykluczeniu spoecznemu. Samorzd wojewdztwa wykonuje zadania o charakterze wojewdzkim okrelone ustawami. Art. 14 ustawy wymienia wrd nich take kwestie zwizane porednio i bezporednio z ochron dziedzictwa kulturowego: 1. edukacj publiczn, 2. kultur oraz ochron zabytkw i opiek nad zabytkami, 3. modernizacj terenw wiejskich, 4. zagospodarowanie przestrzenne, 5. ochron rodowiska, 6. kultur fizyczn i turystyk.
13
Zadania wasne wojewdztwa w kwestii ochrony dziedzictwa konkretyzuj poszczeglne przepisy z zakresu prawnej ochrony zabytkw, zawarte w ustawie o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. I tak: jednostki samorzdu terytorialnego, realizujc cele wytyczone na szczeblu centralnym powinny uchwali programy opieki nad zabytkami10; zabytki s istotnym elementem rozwoju regionalnego i z tego wzgldu problemy dotyczce ich ochrony powinny by uwzgldniane w dokumentach strategicznych (szczeglnie wanych na poziomie wojewdztwa); organ stanowicy wojewdztwa (podobnie jak pozostaych szczebli samorzdu terytorialnego) moe udziela dotacji na prace restauratorskie, konserwatorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru; jednostki samorzdu terytorialnego maj wiodc rol w absorpcji funduszy strukturalnych przez sektor kultury. Wspczenie rola samorzdu terytorialnego w ochronie dziedzictwa kulturowego jest nie do przecenienia. Efektywne wykonywanie ustawowo wskazanych zada wasnych ma nie tylko znaczenie dla zachowania zasobu zabytkowego, ale przez propagowanie regionalnej kultury i sztuki buduje zwizek mieszkacw z regionem a w efekcie kocowym korzystnie wpywa na rozwj lokalny, pobudzajc wzrost gospodarczy i tworzenie nowych miejsc pracy, bowiem naleycie wypromowane zabytki to atrakcje przycigajce turystw. Zadania wasne wojewdztwa odnoszce si do zachowania dziedzictwa kulturowego naley postrzega rwnie z jego perspektywy jako waciciela zabytkw. Trzeba bowiem pamita, e samorzdy terytorialne rnych szczebli s w Polsce wacicielami ok. 20% zabytkw nieruchomych11 i w zwizku z tym, s zobowizane do ich zachowania w naleytym stanie. Obowizek opieki nakada na waciciela obiektu zabytkowego nastpujce powinnoci, okrelone Ustaw: zapewnienie warunkw naukowego badania i dokumentowania zabytkw, prowadzenie wymaganych prac konserwatorskich, restauratorskich i robt budowlanych przy zabytku, zabezpieczenie i utrzymanie zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie; korzystanie z zabytku w sposb zapewniajcy trwae zachowanie jego wartoci;
12
popularyzowanie
i upowszechnianie wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury . Ustawodawca ustanowi instrument zapewniajcy wadzom wojewdztwa konkretny wpyw na popraw stanu obiektw zabytkowych istotnych dla krajobrazu kulturowego. Instrumentem tym jest moliwo udzielenia dotacji13 na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy
Efektem tego zapisu s dwa dokumenty: Program Opieki nad Zabytkami Wojewdztwa Opolskiego na lata 20072010 oraz niniejszy Program. Powstao take Sprawozdanie z realizacji I etapu PONZ WO na lata 20072008. 11 zgodnie ze statystykami prowadzonymi przez Krajowy Orodek Bada i Dokumentacji Zabytkw w Warszawie 12 Ustawa: art. 5 13 Ustawa: art. 81
10
14
zabytku wpisanym do rejestru, na zasadach okrelonych w uchwale podjtej przez organ stanowicy wojewdztwa. Dotacja na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane zgodnie z art. 77 ustawy moe obejmowa nakady konieczne na: sporzdzenie ekspertyz technicznych i konserwatorskich; przeprowadzenie bada konserwatorskich, architektonicznych lub archeologicznych; wykonanie dokumentacji konserwatorskiej; opracowanie programu prac konserwatorskich i restauratorskich; wykonanie projektu budowlanego zgodnie z przepisami prawa budowlanego; sporzdzenie projektu odtworzenia kompozycji wntrz; zabezpieczenie, zachowanie i utrwalenie substancji zabytku; stabilizacj konstrukcyjn czci skadowych zabytku lub ich odtworzenie w zakresie niezbdnym dla zachowania tego zabytku; odnowienie lub uzupenienie tynkw i okadzin architektonicznych albo ich cakowite odtworzenie, z uwzgldnieniem charakterystycznej dla tego zabytku kolorystyki; odtworzenie zniszczonej przynalenoci zabytku, jeeli odtworzenie to nie przekracza 50 % oryginalnej substancji tej przynalenoci; odnowienie lub cakowite odtworzenie okien, w tym ocienic i okiennic, zewntrznych odrzwi i drzwi, wiby dachowej, pokrycia dachowego, rynien i rur spustowych; modernizacj instalacji elektrycznej w zabytkach drewnianych lub w zabytkach, ktre posiadaj oryginalne, wykonane z drewna czci skadowe i przynalenoci; wykonanie izolacji przeciwwilgociowej; uzupenianie narysw ziemnych dzie architektury obronnej oraz zabytkw archeologicznych nieruchomych o wasnych formach krajobrazowych; dziaania zmierzajce do wyeksponowania istniejcych, oryginalnych elementw zabytkowego ukadu parku lub ogrodu; zakup materiaw konserwatorskich i budowlanych, niezbdnych do wykonania prac i robt przy zabytku wpisanym do rejestru; zakup i monta instalacji przeciwwamaniowej oraz przeciwpoarowej i odgromowej14. W Ustawie duy nacisk kadzie si na dziaalno edukacyjn i popularyzatorsk promujc regionaln kultur, sztuk ludow, tradycj, materialne i niematerialne przejawy ycia poprzednich pokole. Edukacja powinna obj jak najszersze krgi spoeczne i w nastpstwie wzmocni wiadomo i tosamo kulturow lokalnych spoecznoci. Wspieranie, koordynacja i nadanie jednolitego kierunku tym dziaaniom powinny by domen samorzdu wojewdzkiego.
14
15
Ustawodawca zobowizuje take wadze samorzdowe do dziaa zwikszajcych atrakcyjno obiektw zabytkowych, co sprzyja rozwojowi turystyki, ktra w wielu regionach ma szanse sta si alternatyw dla tradycyjnych gazi gospodarki.
16
Podstawowy akt prawny regulujcy sprawy ochrony dziedzictwa kulturowego, czyli ustawa o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami, nakada na wszystkie szczeble administracji samorzdowej obowizek opracowania programw opieki nad zabytkami na podlegym im terenie. Obowizkowi temu podlega take Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, ktry jako zwierzchnik resortu odpowiedzialnego za realizacj polityki pastwa w dziedzinie kultury i dziedzictwa kulturowego narodu, powinien opracowa Krajowy Program Opieki nad Zabytkami. Przy opracowywaniu Programu Opieki nad Zabytkami Wojewdztwa Opolskiego na lata 20112014, kierowano si zaoeniami polityki pastwa w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego. Zaoenia te zostay ujawnione w dokumentach strategicznych opracowanych na poziomie krajowym. POnZ WO na lata 20112014 wypenia wymg korelacji i komplementarnoci z treci wymienionych poniej dokumentw, co ma wpyn na ujednolicenie polityki wobec problemu ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami na wszystkich poziomach ycia spoecznego i stworzenie sprawnego systemu racjonalnego i skutecznego zarzdzania dziedzictwem kulturowym.
III.1. KRAJOWY PROGRAM OCHRONY ZABYTKW I OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Ustawowym obowizkiem Ministra Kultury, zgodnie z zapisem Ustawy jest opracowanie Krajowego Programu Ochrony Zabytkw i Opieki nad Zabytkami. Program okreli cele i kierunki dziaa oraz zadania, ktre powinny by podjte w szczeglnoci przez organy i jednostki administracji publicznej w zakresie ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami. Do chwili obecnej nie zakoczono prac nad programem krajowym. Jednak zaoenia polityki pastwa w dziedzinie ochrony dziedzictwa kulturowego zostay przedstawione w tezach do krajowego programu ochrony zabytkw. Zaliczono do nich: 1. w zakresie uwarunkowa ochrony i opieki nad zabytkami: a) pen ocen stanu krajowego zasobu zabytkw nieruchomych i ruchomych oraz okrelenie kategorii i stopnia zagroe; b) pen ocen stanu krajowego zasobu dziedzictwa archeologicznego; okrelenie kategorii i stopnia zagroe oraz wyznaczenie stref o szczeglnym zagroeniu dla zabytkw archeologicznych; c) objcie skuteczn i zorganizowan ochron przynajmniej najcenniejszych zabytkw techniki; d) pen ocen stanu krajowego zasobu pomnikw historii i obiektw wpisanych na list wiatowego dziedzictwa. Okrelenie kategorii i stopnia zagroe; e) ocen stanu sub i moliwoci wypeniania caoksztatu zada zwizanych z ochron i opiek nad zabytkami;
17
f) ocen stanu i stopnia objcia opiek zabytkw w poszczeglnych kategoriach; g) doskonalenie i rozwijanie oraz podnoszenie efektywnoci i skutecznoci instytucjonalnej i spoecznej ochrony i opieki nad zabytkami; h) udoskonalenie warunkw prawnych, organizacyjnych i finansowych w zakresie ochrony i opieki nad dziedzictwem kulturowym i zabytkami. 2. w zakresie dziaa o charakterze systemowym: a) powizanie ochrony zabytkw z polityk ekologiczn, ochrony przyrody, architektoniczn i przestrzenn, celn i polityk bezpieczestwa pastwa (realizacja powszechnych tendencji europejskich i wiatowych do rozszerzania pola ochrony na cae dziedzictwo kulturowe obejmujce i dobra kultury i natury World Cultural Heritage); b) przygotowanie strategii ochrony dziedzictwa kulturowego wytyczajcej gwne zaoenia koncepcji ochrony w Polsce; wprowadzenie jej do polityk sektorowych we wszystkich dziedzinach i na wszystkich poziomach zarzdzania i gospodarowania. 3. w zakresie systemu finansowania: a) stworzenie sprawnego systemu finansowania ochrony i opieki konserwatorskiej. 4. w zakresie dokumentowania, monitorowania i standaryzacji metod dziaania: a) tworzenie systemu i stale aktualizowanych, elektronicznych baz informacji o zasobach i stanie zabytkw w Polsce i ich dokumentacji; stworzenie warunkw do realizacji ustawowego obowizku dokumentowania wszystkich prac, przy wszystkich grupach i typach obiektw zabytkowych; b) gromadzenie stale aktualizowanej wiedzy o stanie zachowania, postpach i wynikach prac konserwatorskich i restauratorskich, zagroeniach, prawidowoci zarzdzania i bezpieczestwie uytkowania obiektw zabytkowych oraz o innych formach ochrony dziedzictwa; c) wypracowanie i wprowadzenie szczegowych zasad ochrony dziedzictwa w planach zagospodarowania przestrzennego; wypracowanie standardw zagospodarowania i estetyki zabytkowych przestrzeni publicznych. 5. w zakresie ksztacenia i edukacji: a) utrzymanie i doskonalenie dotychczas wypracowanego systemu ksztacenia w dziedzinie konserwacji i ochrony; zorganizowanie systemu podnoszenia kwalifikacji w kadej grupie zawodowej pracujcej na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego; b) ksztacenie spoeczestwa w duchu poszanowania dla autentyzmu oraz wartoci materialnych i niematerialnych wsplnego, wielokulturowego dziedzictwa; budowanie klimatu spoecznego zrozumienia i akceptacji dla idei ochrony i dawnoci zabytkw odczytywanych jako rdo tosamoci, wiedzy i dumy z przeszoci, tradycji, wiedzy o sposobie ycia i pracy przodkw; c) upowszechnianie wrd wacicieli i uytkownikw obiektw zabytkowych znajomoci zasad konserwatorskich, zasad etyki i profilaktyki konserwatorskiej; tworzenie mechanizmw ekonomicznych sprzyjajcych prawidowemu traktowaniu obiektw zabytkowych.
18
6. w zakresie wsppracy midzynarodowej: a) wzmocnienie obecnoci Polski w wiatowym i europejskim rodowisku dziaajcym na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i promocja polskich osigni w tej dziedzinie; b) oparcie dziaa na pojciu wsplnego dziedzictwa kultury ludzkoci; troska o ochron polskiego dziedzictwa kulturowego za granic.
III. 2. NARODOWY PROGRAM KULTURY OCHRONA ZABYTKW I DZIEDZICTWA KULTUROWEGO NA LATA 20042013
Zaoenia polityki pastwa w dziedzinie ochrony dziedzictwa narodowego przedstawia dokument pod nazw Narodowa Strategia Kultury na lata 2004-2013, przyjty przez Rad Ministrw w dniu 21 wrzenia 2004 r. (w 2005 r. opracowano Uzupenienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020). Jest to strategiczne opracowanie rzdowe, okrelajce zasady nowoczenie pojmowanej polityki kulturalnej pastwa i mecenatu pastwa w sferze kultury, funkcjonujcych w warunkach rynkowych i we wsppracy w ramach Unii Europejskiej. Wymieniono w nim dwa priorytety: 1. aktywne zarzdzanie zasobem stanowicym materialne dziedzictwo kulturowe, 2. edukacja i administracja na rzecz ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego. Maj one na celu materialn popraw stanu zabytkw, ich adaptacj i rewitalizacj oraz zwikszenie dostpnoci do nich mieszkacw, turystw i inwestorw. Dokumentem sucym wdroeniu Narodowej Strategii Kultury w sferze materialnej spucizny kulturowej Polski jest Narodowy Program Kultury "Ochrona zabytkw i dziedzictwa kulturowego". Program ten jest zgodny z Narodowym Planem Rozwoju (ustawa z dnia 20.04. 2004 r. o Narodowym Planie Rozwoju, Dz. U. Nr 116, poz. 1206) oraz z zaoeniami do krajowego programu ochrony zabytkw. Podstaw do sformuowania Narodowego Programu Kultury "Ochrona Zabytkw i dziedzictwa kulturowego" jest uznanie sfery dziedzictwa za podstaw rozwoju i upowszechniania kultury a take za potencja, sucy wzrostowi konkurencyjnoci regionw dla turystw, inwestorw i mieszkacw. Cele nakrelone w Strategii maj by realizowane przez rnorodne dziaania, wrd ktrych wymieni naley: budow nowoczesnych rozwiza organizacyjno-finansowych w sferze ochrony zabytkw, kompleksow rewaloryzacj zabytkw i ich adaptacj na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne i inne, zwikszenie roli zabytkw w rozwoju turystyki i przedsibiorczoci poprzez tworzenie zintegrowanych narodowych produktw turystycznych, rozwj zasobw ludzkich oraz podnoszenie wiadomoci spoecznej w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego, ochron i zachowanie dziedzictwa kulturowego przed nielegalnym wwozem, wywozem i przewozem przez granice.
19
Obecnie
obowizujcym
krajowym
dokumentem
planistycznym
jest
Koncepcja
Zagospodarowania Przestrzennego Kraju opracowana w 2001 r. przez, nieistniejce ju, Rzdowe Centrum Studiw Strategicznych (druk: Monitor Polski z 2001 r., Nr 26, poz. 432). W zwizku ze znaczn jego dezaktualizacj15, rzd w 2006 r. podj decyzj o rozpoczciu prac nad nowym dokumentem, ktry bdzie obejmowa lata 20082033. Efektem przeprowadzonych dziaa jest Ekspercki Projekt Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju do roku 2033 (oprac. w 2008 r.), ktry zostanie wykorzystany do opracowania dokumentu rzdowego. W projekcie, w znacznie wikszym stopniu ni dotychczas uwzgldniono problematyk ochrony dziedzictwa kulturowego w systemie ksztatowania prawidowej polityki przestrzennej. Zasygnalizowano istniejce ju i wyaniajce si problemy na jakie napotyka rozwj przestrzenny Polski. S to, m.in.: brak adu przestrzennego pogbianie si chaosu przestrzennego, problemy rozwoju przestrzennego wsi: rozpraszanie si osadnictwa wiejskiego, rosnca presja urbanizacji na obszary dziedzictwa przyrodniczego, kulturowego oraz krajobraz, pogbiajca si degradacja przestrzeni: starych dzielnic mieszkaniowych, poprzemysowych, pokolejowych, powojskowych, opuszczonych wsi, itp. Jako cele polityki przestrzennej wskazano: 1. popraw adu przestrzennego przez formuowanie kierunkowych propozycji zmian w odpowiednich ustawach, okrelenie i wprowadzenie systemu standardw urbanistycznych; 2. przeciwdziaanie rozpraszaniu si osadnictwa wiejskiego przez stymulowanie przemiany funkcji terenw wiejskich, sanacji zabudowy na wyludniajcych si obszarach wiejskich i tworzenie prawnych bodcw i ekonomicznych zacht kreowania zwartych struktur przestrzennych zabudowy wiejskiej; 3. ograniczenie presji urbanizacyjnej na obszary dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego przez rozwj narzdzi wspierania finansowego ochrony przyrody i krajobrazu, wprowadzenie systemu standardw zabudowy i zagospodarowania terenu na terenach o niszym reimie ochronnym, wprowadzenie narzdzi kompensacji utraconych korzyci ekonomicznych na terenach o wysokich restrykcjach konserwatorskich; 4. wspieranie rewitalizacji zdegradowanych przestrzeni: starych dzielnic mieszkaniowych, obiektw poprzemysowych, pokolejowych, opuszczonych wsi przez przyjcie regulacji z zakresu rewitalizacji obszarw miejskich i starych zasobw mieszkaniowych. Przy wyznaczaniu priorytetw i kierunkw dziaa, ktre maj doprowadzi do osignicia celw strategicznych zaoonych w POnZ WO na lata 20112014 wykorzystano, przedstawion w Koncepcji, ogln diagnoz stanu planowania przestrzennego w Polsce. Cele strategiczne Programu i Koncepcji s zbiene. W obu dokumentach podkrelono wag prawidowego planowania przestrzennego w sferze ochrony zabytkw i dziedzictwa kulturowego w jego powizaniu z krajobrazem przyrodniczym.
15
Prace nad dokumentem rozpoczto przed 1995 r., faktycznie odzwierciedla on stan planowania dla 1999 r., nie uwzgldnia wic wielu uwarunkowa zaistniaych pniej, np. czonkostwa Polski w Unii Europejskiej.
20
zagospodarowania przestrzennego oraz gminne ewidencje zabytkw i gminne programy opieki nad zabytkami.16
IV.1. RELACJE PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI WOJEWDZTWA OPOLSKIEGO Z INNYMI WOJEWDZKIMI PROGRAMAMI I DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI
Strategia Rozwoju Wojewdztwa Opolskiego na lata 20002015, uchwalona przez Sejmik Wojewdztwa Opolskiego w dniu 30 maja 2000 r. stanowi najwaniejszy element programowania strategii rozwojowej regionu. W zaktualizowanym w 2005 r. dokumencie, w nastpujcy sposb okrelono misj Wojewdztwa Opolskiego: Podejmowanie i wspieranie dziaa, ktre zapewni dynamiczny i zrwnowaony rozwj, konkurencyjno, spjno spoeczno-gospodarcz i przestrzenn regionu przy zachowaniu tosamoci, specyfiki dziedzictwa kulturowego oraz walorw przyrodniczych lska Opolskiego. W czci postulatywnej dokumentu, w rozdziale powiconym zapewnieniu dogodnych warunkw ycia w regionie znalaz si punkt mwicy o rewitalizacji miast i miasteczek, z konstatacj, e rewitalizacj naley ukierunkowa na rozwj lokalny w celu zachowania walorw historycznych, integracji form historycznych i wspczesnych, wyrwnywania standardw nowych i starych zasobw. Zacznik nr 3 Strategii zawiera list miast i miasteczek ktre powinny zosta poddane kompleksowej rewitalizacji.17 W tym samym rozdziale Strategia podkrela potrzeb tworzenia warunkw do realizacji aspiracji owiatowych i kulturalnych spoeczestwa, ktre zapewni mog: urozmaicona oferta kulturalna regionu, jego instytucje kultury oraz liczne zabytki. Uzyskanie pozytywnych efektw w tym wzgldzie uzalenione jest od unowoczenienia i rozbudowy infrastruktury kulturalnej, renowacji i ochrony zabytkw, wspierania twrcw i animatorw kultury, wykorzystania
Statystyki dotyczce wymienionych dokumentw, opracowane na podstawie ankiet wypenionych przez urzdy gminne i starostwa powiatowe, zawarto w opracowaniu tabelarycznym znajdujcym si w znaczniku nr 4 aneksu do niniejszego programu. 17 Wzmiankowana lista uwzgldniona zostaa w treci rozdziau VII niniejszego programu.
16
21
technologii informacyjnych i komunikacyjnych w sferze kultury, ze szczeglnym uwzgldnieniem jej reklamy i promocji. Edukacja kulturalna modego pokolenia oraz wspieranie imprez kulturalnych o zasigu regionalnym, oglnopolskim i midzynarodowym, ma zapewni wzrost aktywnoci kulturalnej spoeczestwa regionu. Due znaczenie w tym wzgldzie przypisuje si rwnie rozwojowi midzynarodowej i midzyregionalnej wsppracy kulturalnej. Polepszeniu warunkw ycia mieszkacw Opolszczyzny ma te suy zachowanie, popularyzacja i wykorzystanie walorw przyrodniczo-krajobrazowych regionu. Jako jeden z gwnych, wskazanych do wykonania celw operacyjnych Strategii wymieniono zachowanie i wykorzystanie zasobw kulturowych oraz przyrodniczych wsi. Jego realizacja powinna odbywa si przez zachowanie tradycyjnej wiejskiej zabudowy i rewitalizacj obiektw zabytkowych. Niezwykle wane jest rwnie zachowanie cennych bd charakterystycznych dla budownictwa wiejskiego obiektw gospodarczych przez ich adaptacj do nowych funkcji. By umoliwi przyszym pokoleniom korzystanie z dorobku ich przodkw, konieczne jest udokumentowanie i promocja zasobu kulturowego wsi oraz wsparcie innowacyjnych kierunkw jego wykorzystania. O atrakcyjnoci wsi decyduje rwnie przestrze rekreacyjno-wypoczynkowa, jak wie oferuje swoim mieszkacom i turystom, std istotnym elementem bdzie zachowanie i rewitalizacja parkw wiejskich, alei i obszarw zieleni oraz zbiornikw i ciekw wodnych. Rozdzia sidmy Strategii powicony zosta wielokulturowej tosamoci, ktra jest jednym z podstawowych wyrnikw regionu. Jej rozwj nawizuje do historycznej tradycji dawnego lska, z silnymi polskimi, niemieckimi i czeskimi wpywami kulturowymi, ktre wspczenie zostay wzbogacone, m.in. przez tradycje kresowe. Planuje si wsparcie dziaa w zakresie ochrony i przywracania dziedzictwa kulturowego regionu, zarwno materialnego, jak i niematerialnego, oraz popularyzacj historii lska. Podkrelono wag ochrony zabytkw i dbr kultury oraz podejmowanie dziaa na rzecz przywrcenia obiektw utraconych. Dokument kadzie rwnie nacisk na powszechn edukacj regionaln jako podstawowy element ksztatowania tosamoci, deklarujc wsparcie dla dziaalnoci kulturalnej, edukacyjnej i spoecznej organizacji pozarzdowych (w tym mniejszoci narodowych i etnicznych) oraz dla bada naukowych i gromadzenia zbiorw (w tym relacji ustnych), ktre dotycz najnowszej historii regionu. Regionalny Program Operacyjny Wojewdztwa Opolskiego na lata 20072013 zosta przyjty przez Komisj Europejsk Decyzj nr CC 2007 PL 161 PO 012 z dnia 1 padziernika 2007 r. oraz Uchwa Zarzdu Wojewdztwa Opolskiego nr 1070/2007 z dnia 29 padziernika 2007 r. Podstawowym celem RPO WO 2007-2013 jest zwikszenie konkurencyjnoci oraz zapewnienie spjnoci spoeczno-gospodarczej i przestrzennej dla podniesienia atrakcyjnoci wojewdztwa opolskiego, jako miejsca do inwestowania, pracy i zamieszkania. W ramach RPO WO 2007-2013 wspierane bd dziaania z zakresu m.in. innowacyjnoci, rozwoju i zwikszania konkurencyjnoci przedsibiorstw, budowy spoeczestwa informacyjnego, infrastruktury edukacyjnej, komunikacyjnej, ochrony rodowiska i ochrony zdrowia, rewitalizacji, turystyki i kultury. W ramach Osi priorytetowej
22
5: Infrastruktura spoeczna i szkolnictwo wysze realizowane s m.in. dziaania zwizane z inwestowaniem w kultur a wrd nich: Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego i Rozwj infrastruktury kulturalnej. Celem tych dziaa jest wzrost znaczenia kultury w regionie poprzez popraw warunkw i jakoci wiadczonych usug kulturowych skutkujcych zwikszeniem uczestnictwa spoeczestwa w yciu kulturalnym regionu oraz zachowanie regionalnego dziedzictwa kulturowego i naturalnego. Realizacja projektw wpyn ma na unowoczenienie obiektw kultury oraz popraw ich wyposaenia, w tym m.in. w sprzt wystawienniczy, magazynowy, techniczny i multimedialny, jak rwnie w systemy podnoszce stopie bezpieczestwa obiektw. Projekty uzyskujce wsparcie w ramach dziaania maj si ponadto przyczyni do zachowania dziedzictwa kulturowego i naturalnego w zakresie ochrony historycznych i zabytkowych obiektw, zapobiegania ich niszczeniu i dewastacji oraz ich penego wykorzystania do prowadzenia dziaalnoci kulturalnej. Kwestie ochrony dziedzictwa kulturowego zostay uwzgldnione rwnie w Osi priorytetowej 6: Aktywizacja obszarw miejskich i zdegradowanych, ktra definiuje dziaanie Rewitalizacja zespow miejskich i zdegradowanych. W jego wyniku wsparciem objte bd m.in. centra starych miast, obiekty dziedzictwa kulturowego oraz podejmowane bd niezbdne dziaania w obszarze infrastruktury. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Wojewdztwa Opolskiego. Aktualny Plan przyjty zosta uchwa nr XLVIII/505/2010 Sejmiku Wojewdztwa Opolskiego w dniu 28 wrzenia 2010 r. Dokument jest podstawowym narzdziem prowadzenia polityki przestrzennej na poziomie regionu, rozumianej jako celowe oddziaywanie wadz wojewdztwa na rozmieszczenie funkcji i przestrzenne rnicowanie dynamiki rozwoju. Gwnym zadaniem Planu jest okrelenie przestrzennych uwarunkowa rozwoju oraz kierunkw i priorytetw ksztatowania rodowiska przyrodniczego, kulturowego i zurbanizowanego w cigu najbliszych kilkunastu lat, w dostosowaniu do strategicznych kierunkw rozwoju spoecznego i gospodarczego wojewdztwa zawartych w Strategii Rozwoju Wojewdztwa Opolskiego, z rwnoczesnym uwzgldnieniem koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju. Stanowi on punkt wyjcia dla opracowania innych wojewdzkich programw i dokumentw strategicznych. W kolejnych aktualizacjach Planu, niezwykle istotne bdzie wskazanie niebezpieczestw, jakie mog stanowi nowe inwestycje dla historycznie uksztatowanego zabytkowego krajobrazu kulturowego Opolszczyzny. Kwestia rodowiska kulturowego regionu zostaa poruszona w rozdziale powiconym planowaniu przestrzennemu. Wrd celw zagospodarowania przestrzennego w zakresie osadnictwa wymienia si utrzymanie historycznie uksztatowanej sieci osadniczej wojewdztwa, podkrelajc rwnie jako jedn z gwnych zasad zagospodarowania przestrzennego nacisk na zapewnienie wysokiego poziomu adu przestrzennego rozumianego, jako denie do harmonii, uporzdkowania, proporcjonalnoci i rwnowaenia rodowiska przyrodniczego i kulturowego z potrzebami urbanizacji. Rwnie rozdzia traktujcy o turystyce, w istotny sposb dotyka spraw zwizanych z dziedzictwem kulturowym. Wg autorw opracowania, ochrona i racjonalne wykorzystanie walorw
23
dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego warunkuje rozwj turystyki. W zwizku z tym kierunki polityki przestrzennej w tym obszarze obejm m.in.: ochron walorw przyrodniczych
i krajobrazowych, ochron, modernizacj, konserwacj i odbudow obiektw i ukadw zabytkowych oraz innych obiektw kultury, budow systemu szlakw tematycznych, w tym o zasigu midzyregionalnym. Obszerny rozdzia Planu powicono bezporednio dziedzictwu kulturowemu Opolszczyzny, co dowodzi wagi, jak do tej dziedziny ycia spoecznego przykadaj wadze samorzdowe wojewdztwa. Dokument, cytujc ustaw o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami definiuje pojcia ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami i przypomina, e ochrona dbr kultury materialnej i niematerialnej jest celem polityki przestrzennej, a ksztatowanie rodowiska kulturowego powinno generowa rozwj innych dziedzin ycia regionu (np. turystyk i rekreacj, osadnictwo, lenictwo, rolnictwo). Obiekty kultury materialnej winny by wykorzystane i uytkowane z zapewnieniem opieki konserwatorskiej, rewaloryzacji i nadania im odpowiednich funkcji uytkowych. Przywoujc cele i priorytety ochrony dziedzictwa kulturowego okrelone w Programie opieki nad zabytkami wojewdztwa opolskiego na lata 20072010, okrelono gwne zasady zagospodarowania przestrzennego wojewdztwa w zakresie dziedzictwa kulturowego: 1) zachowanie adu przestrzennego na terenach zabudowy historycznej poprzez: wymg uczytelniania historycznych ukadw urbanistycznych i ruralistycznych, wymg dostosowania nowej zabudowy w zakresie skali, formy, materiau i koloru do zabudowy historycznej, wymg szczeglnej ochrony elementw tworzcych zabytkowy charakter przestrzeni, 2) obejmowanie prawn ochron dziedzictwa kulturowego poprzez opracowywanie m.p.z.p. z okreleniem stref ochrony konserwatorskiej priorytet dla obszarw cennych pod wzgldem zabytkowym, 3) nadawanie mocy prawnej Gminnym Ewidencjom Zabytkw poprzez umieszczanie ich w m.p.z.p. 4) kompleksow ochron obszarw i obiektw zabytkowych, 5) wykorzystanie obiektw i obszarw zabytkowych do penienia okrelonych funkcji, zgodnych bd nie kolidujcych z ich zabytkowym charakterem, 6) oszczdne ksztatowanie krajobrazu kulturowego, a take przeciwdziaanie rozpraszaniu historycznie uksztatowanej zabudowy, 7) harmonizowanie zabytkowych ukadw urbanistycznych w powizaniu z rozwojem osadnictwa i komunikacji, 8) zachowanie mieszkalno-usugowego charakteru centrw miast, 9) eksponowanie regionalnych cech rodowiska kulturowego wojewdztwa opolskiego, 10) inicjowanie nowych form ochrony dziedzictwa kulturowego poprzez tworzenie pomnikw historii i parkw kulturowych w symbiozie z przyrod i wymogami rozwoju spoeczno-gospodarczego.
24
Program Opieki nad Zabytkami Wojewdztwa Opolskiego na lata 20072010 przyjty zosta do realizacji uchwa Sejmiku Wojewdztwa Opolskiego Nr XIV/158/2007 z dnia 20 grudnia 2007 r. Pionierski dokument, opracowany przez Regionalny Orodek Badania i Dokumentacji Zabytkw w Opolu, zawiera omwienie kierunkw polityki pastwa w dziedzinie ochrony dziedzictwa kulturowego, uwarunkowanej wczesnym stanem prawnym. W dalszej czci Program przedstawia wyczerpujco charakterystyk krajobrazu kulturowego Opolszczyzny,
z wyszczeglnieniem wszystkich typw obiektw zabytkowych i krtkim opisem szczeglnie cennych obiektw. wczesny stan posiadania wojewdztwa zawarty zosta w opisach poszczeglnych typw zabytkw i zilustrowany w zestawieniach tabelarycznych: stanowisk archeologicznych wpisanych do rejestru zabytkw, iloci zabytkw nieruchomych w poszczeglnych gminach i zasobu zabytkw ruchomych, skonfrontowanego z zasobami innych wojewdztw. Kilka podrozdziaw powiecono rwnie twrczoci ludowej i dziedzictwu wartoci niematerialnych, istotnym dla tosamoci kulturowej lska Opolskiego. Program okreli cele strategiczne i priorytety polityki samorzdu wojewdzkiego w dziedzinie ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami: I Cel Strategiczny: utrzymanie i zarzdzanie zasobem regionalnego dziedzictwa. Priorytety: realizacja zada wasnych samorzdu woj. w wietle ustawy o ochronie zabytkw, rewaloryzacja miast poprawa stanu zachowania krajobrazu i dziedzictwa regionalnego oraz odnowa wsi ochrona dziedzictwa archeologicznego rozwj muzealnictwa i wystawiennictwa rozwj instytucji opieki nad zabytkami. II Cel Strategiczny: ochrona i ksztatowanie krajobrazu kulturowego. Priorytety: uznanie dziedzictwa kulturowego za bogactwo stymulujce rozwj gospodarczy. wstrzymanie procesu degradacji zaoe paacowo-parkowych. wspieranie inicjatyw majcych na celu podniesienie rangi obiektw i zespow zabytkowych. wspieranie dziaania istniejcych szlakw oraz inicjatyw na rzecz tworzenia nowych szlakw. III Cel Strategiczny: promocja dziedzictwa kulturowego i rozwj tosamoci regionalnej. Priorytety: podniesienie poziomu wiedzy spoeczestwa o regionalnym dziedzictwie kulturowym powoanie nowych instytucji do spraw dziedzictwa i wsppraca z ju istniejcymi wsppraca midzy regionami. Dokument nakreli take szczegowo kierunki dziaa warunkujce realizacj zaoe programu.18
18
Szczegowe zestawienie celw strategicznych, priorytetw i kierunkw dziaa patrz: tabela w zaczniku nr 5 aneksu Programu
25
Sprawozdanie z Realizacji Programu Opieki nad Zabytkami Wojewdztwa Opolskiego na lata 20072010 (I etap monitoringu lata 20072008). POnZ WO na lata 20072011 zosta poddany ocenie po dwuletnim okresie od wprowadzenia go w ycie. Dokument przyjty zosta uchwa Nr XXXVI/374/2009 Sejmiku Wojewdztwa Opolskiego z dnia 29 wrzenia 2009 r. Na podstawie ankiet przeprowadzonych w gminach i powiatach wojewdztwa opolskiego sporzdzono analiz stanu realizacji zaoe Programu na niszych szczeblach samorzdowych. Dane wykazay stan znacznie powyej redniej krajowej w iloci utworzonych gminnych ewidencji zabytkw i w opracowaniu gminnych programach opieki nad zabytkami. Analiza wykazaa take wzrost nakadu rodkw finansowych, pozyskiwanych z rnych rde na dziaania remontowe i konserwatorskie przy obiektach zabytkowych. Zebrane dane pozwalaj na postawienie tezy o pojawieniu si korzystnej tendencji, polegajcej na zmianie stosunku do obiektw zabytkowych. Zarwno wadze samorzdowe, jak i lokalne spoecznoci zaczynaj ceni histori i tradycj swoich maych ojczyzn i dostrzega w nich wartoci nie tylko duchowe. Zabytki traktowane s coraz czciej nie jak nieznony balast stanowicy obcienie dla lokalnego budetu, ale jak obiekty stwarzajce moliwoci na rozwj, wzrost atrakcyjnoci miejscowoci i zwikszenie aktywnoci spoecznej a w efekcie, dajce szans na zwikszenie tego budetu. Szczeglnie pozytywnym zjawiskiem jest znaczcy wzrost zainteresowania histori regionaln wrd modych ludzi (doskonaym dowodem na to s liczne historyczne fora internetowe). Krtki okres monitorowania Programu nie pozwala stwierdzi, czy te pozytywne tendencje maj trway charakter. Monitoring podsumowuje dziaania wadz wojewdzkich we wszystkich aspektach ochrony dziedzictwa kulturowego Opolszczyzny. Zawarte w Sprawozdaniu, odnoszce si do kontekstu zaoe Programu Opieki nad Zabytkami Wojewdztwa Opolskiego na lata 20072010, analizy pozwoliy na opracowanie wnioskw uwzgldnionych w niniejszym programie obejmujcym perspektyw lat 20112014. Cele strategiczne i priorytety ochrony dziedzictwa nie ulegy zmianie, niewielkiej korekcie i uzupenieniom poddano zestaw zada, prowadzcych do osignicia zaplanowanych efektw.
26
V.
KULTUROWEGO
lsk Opolski, jako cz wielkiej krainy lskiej, ma swoj specyfik, ktr mona porwnywa tylko z ssiednimi regionami, pozostaymi czciami dawnego historycznego lska wojewdztwami lskim i dolnolskim. Wszystkie te regiony czy wsplna przeszo oraz fakt, e s to ziemie pogranicza, z naturalnym dla tego typu obszarw pitnem wielokulturowoci. Ta dominujca cecha powoduje, e granice kulturalne lska nie pokrywaj si z granicami pastwa polskiego, lecz przekraczaj je, wykazujc cechy zbiene z kultur i sztuk pn. Czech, Moraw, niemieckiej Saksonii i Brandenburgii. Jednoczenie poszczeglne czci lska, ktrego podzia administracyjny nastpi w wyniku wojen lskich, prezentuj znaczne odrbnoci, do ktrych przyczyniy si dzieje wspczesne, rnice w charakterze gospodarki, zmiany demograficzne, spowodowane ostatni wojn, uwarunkowania spoeczne i socjologiczne.
V.1. OBIEKTY ZABYTKOWE
Krajobraz kulturowy Opolszczyzny przypomina w oglnej strukturze zasoby ssiedniego wojewdztwa dolnolskiego. Wojewdztwo opolskie, cho najmniejsze w Polsce, moe pochwali si nieproporcjonalnie du do wielkoci zajmowanej powierzchni liczb obiektw zabytkowych. Znajduje si tu ponad 25 tysicy zabytkw architektury, w tym 2874 objtych jest ochron na podstawie wpisu do rejestru zabytkw19. Wrd rodzajw rejestrowych obiektw architektury i budownictwa wyranie przewaaj obiekty mieszkalne (1009), nastpne w kolejnoci s budowle sakralne (625), ukady zieleni komponowanej (215), zabudowa folwarczna (185), dwory i paace (152), budynki uytecznoci publicznej (135), cmentarze (132), budowle przemysowe (83), dziea obronne (54), ukady urbanistyczne (36), zamki (28), pozostae obiekty zaliczono do kategorii: inne. W sferze urbanistyki i ruralistyki Opolszczyzna moe si pochwali wspaniaymi, wietnie zachowanymi przykadami miejskich ukadw przestrzennych o znaczeniu krajowym, takich jak: Byczyna, Paczkw, Gogwek, Brzeg, Nysa i stolica regionu Opole oraz o znaczeniu regionalnym, m.in.: Otmuchw, Prudnik, Strzelce Opolskie, Ujazd, Baborw, Biaa, Gubczyce, Praszka, Prszkw. Na terenie wojewdztwa spotykamy zrnicowane kompozycyjnie ukady ruralistyczne, oprcz ulicwek i owalnic o proweniencji redniowiecznej z pniejszymi nawarstwieniami, spotyka si rzadsze: rzdwka brzegowa (Pilszcz), ukad oklny (Ksie Pole), koncentryczny (Pokj). W rnych rejonach Opolszczyzny wystpuje charakterystyczna zabudowa wiejska. Jej bogactwo i zrnicowanie wynika z zastosowania rnych materiaw (kamie wapienny, drewno, cega), rnych kompozycji zagrd, formy zastosowanego detalu architektonicznego i zdobie,
19
27
28
Architektonicznym ukadom wsi towarzysz na og elementy ksztatowanej zieleni a dominantami architektonicznymi i kompozycyjnymi bywaj kocioy oraz zespoy dworsko- i paacowo-folwarczne. Tylko cztery wsie: Grobniki, Jemielnica, Pilszcz i cinawa Nyska wpisane s do rejestru zabytkw ze wzgldu na dobrze zachowane ukady ruralistyczne. Zainicjowany przez Wojewod Opolskiego program Waloryzacja Zabytkowego Zasobu Wsi Opolskiej zaowocowa opracowaniem przez opolski ROBiDZ zestawienia wsi wojewdztwa opolskiego zabudowy o i wysokich walorach
uksztatowania
przestrzennego wymagajcych ochrony. Wytypowano 105 wsi, z tego 12 o wybitnych wartociach, (gm. Nysa), m.in.: Stary Kadub Zakrzw
Paczkw), Zbowice),
Turawski (gm. Turawa), Strzeleczki, Igowice (gm. Namysw), Brzezinki (gm. Woczyn).
3.Stary Paczkw, fot. M. Sawiski
lsk Opolski obfituje w zaoenia paacowe i dworskie, niektre okazae, o malowniczej, czsto wymylnej architekturze
(Moszna, Kopice, Tuowice), niektre skromniejsze, stanowice jedn z kilku siedzib waciciela klucza ziemskiego (dwr w Olszance). Dworskie, paacowe i folwarczne zespoy architektoniczne na i og otoczone s parkami
harmonijnie
wkomponowane
28 zamkw na ogln liczb 418 wpisanych do rejestru zabytkw w Polsce, sytuuje wojewdztwo opolskie na czwartym miejscu pod wzgldem zasobnoci w tego rodzaju architektur. Osiem z nich znajduje si w ruinie. Opolszczyzna moe si poszczyci jednym z najpikniejszych zamkw renesansowych siedzib piastowsk w Brzegu. Prcz niej na uwag zasuguj: pikny, niestety zaniedbany, zamek Oppersdorffw w Gogwku oraz dobrze utrzymane budowle w Otmuchowie i Rogowie Opolskim, a take ostatnio wyremontowane zamki w Kamieniu lskim i Prszkowie.
29
30
Oprcz budowli zamkowych licznie reprezentowane s umocnienia i mury miejskie, najbardziej reprezentatywne znajduj si w Byczynie, Paczkowie, Niemodlinie, Strzelcach Opolskich. Gubczycach, Gogwku, Nysie i Kolu.
31
Wrd architektury sakralnej odrbn grup (65 obiektw) tworz kocioy drewniane Opolszczyzny, umiejscowione w pn. czci wojewdztwa i wczone w szlak architektury drewnianej Polski Poudniowej, ktry jest czci europejskiego Niestety szlaku architektury stan
drewnianej.
niedostateczny
unicestwienia
10. Koci w Wdryni, fot. J. Sawiski.
budowle to zespoy klasztorne w Jemielnicy, Czarnowsach i na Grze w. Anny, kocioy Nysy, Brzegu, koci w Maujowicach z gotyckim uskokowym portalem, kryjcy we wntrzu wspaniay zesp malowide redniowiecznych, koci w Paczkowie.
Przejawem znacznego udziau ydw w yciu lska Opolskiego s pozostaoci zabytkw kultury ydowskiej. Wrd nich
przewaaj kirkuty, ktrych zachowao si ok. 30. W niewielkim stopniu zachoway si, znacznie przebudowane synagogi (Opole, Gogwek).
13.
Koci
w.
Jakuba
Nysie
[za:
www.skyscrapercity.com/showthread]
20
Koci w. Anny w Czarnowsach, spalony w 2005 r., XVI-wieczny koci w Nasalach, ktry spon w maju 2010 r.
32
Najbardziej charakterystycznymi budynkami uytecznoci publicznej s ratusze miejskie. W dobrym stanie przetrwa renesansowy ratusz
w Brzegu, ratusze w innych miastach prezentuj pniejsze formy stylowe, czsto z wyranymi nawarstwieniami rnych stylw. Prcz ratuszy licznie reprezentowane s dworce kolejowe, budynki pocztowe, szpitale, szkoy.
14. Ratusz w Gogwku [www.polskaniezwykla.pl/gallery/]
[ za:www.krapkowice.pl]
[ za:www.krapkowice.pl]
Charakterystycznymi przedstawicielami architektury przemysowej Opolszczyzny s wapienniki (Gogolin, Grade). Oprcz nich liczne s typowe na caym lsku cegielnie, browary, huty, cukrownie. Wrd zabytkw techniki zachoway si rwnie mosty (w tym jeden z najstarszych w Europie most eliwny w Ozimku), wiatraki holendry i urzdzenia hydrologiczne szlaku odrzaskiego. W zasobie Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw w Opolu znajduje si ponad 12 tysicy kart ewidencyjnych obiektw zabytkowego wyposaenia wntrz21, z tego, do wrzenia 2010 r., na podstawie 898 decyzji, 7281 obiektw zostao wpisanych do rejestru zabytkw22. Obiekty te w znacznej wikszoci stanowi wyposaenie wntrz sakralnych (6179), pozostae s elementami skadowymi rnych kolekcji (744) i obiektami nie przypisanymi do konkretnej lokalizacji (358)23.
21 22
33
[ za: http://panoramy.zbooy.pl/360/pan/malujowice-kosciol]
Opolskie zajmuje drugie miejsce w iloci rejestrowych stanowisk archeologicznych w Polsce. Na ogln liczb 1136 stanowisk (co stanowi 15% w skali caego kraju), 97 stanowi grodziska, osady, dwory obronne i fortyfikacje, 48 cmentarze i kurhany, 35 kopalnie, huty, pracownie kamieniarskie, 723 osady, pozostae zaliczono do innych przejaww prehistorycznej dziaalnoci czowieka. Przodujcy Dolny lsk ma ich 1492 a trzecia w kolejnoci Wielkopolska 64424. Obszary o najwikszej liczbie stanowisk (tereny najwaniejsze z punktu widzenia zasobw archeologicznego dziedzictwa kulturowego) to: Wysoczyzna Gubczycka (cay przekrj stanowisk pradziejowych i redniowiecznych); tereny pomidzy rodkowym biegiem Nysy Kodzkiej i grnym biegiem Oawy na Ziemi Nyskiej (stanowiska datowane na neolit i koniec epoki brzu oraz okres halsztacki); tereny wzdu rzeki Widawy na Ziemi Namysowskiej (gwnie osadnictwo ludnoci kultury pomorskiej i przeworskiej); tereny wzdu rzeki Prosny na Ziemi Kluczborskiej i Oleskiej (gwnie osadnictwo ludnoci kultury uyckiej). Szczegln ochron, okrelon odrbnymi przepisami prawnymi25, objte s miejsca pamici narodowej, utrwalajce znaczce dla tosamoci pastwa i narodu wydarzenia, obiekty i postacie. Na uwag zasuguj trzy obiekty z terenu Opolszczyzny, ktre odegray znaczc rol w dziejach Polski. Wszystkie, to rozlege obszarowo, wieloelementowe zespoy, o urozmaiconej kompozycji i zrnicowanym charakterze.
19. Pomnik Czynu Powstaczego, Gra w. Anny
[za: www.polskaniezwykla.pl/galeria,]
dane na temat archeologii pochodz z KOBiDZ i prezentuj stan na 30.06.2009 m.in.: Ustawa z dnia 21 stycznia 1988 r. o Radzie Ochrony Pamici Walk i Mczestwa (Dz.U. nr 2 poz. 2 z pn. zm.), Ustawa z dnia 7 maja 1999 r. o ochronie terenw byych hitlerowskich obozw zagady (Dz.U. nr 41 poz. 412), Ustawa z dnia 28 marca 1933 r. o grobach i cmentarzach wojennych (Dz.U. nr 39 poz. 311 z pn. zm.),
25
24
34
Stanowi dzi miejsca przywoujce tragiczne zjawiska i wydarzenia z historii wspczesnej. Dwa z nich, zwizane s z II wojn wiatow: hitlerowski obz koncentracyjny w Sawicicach i obz jeniecki w ambinowicach, trzeci to zesp Pomnika Czynu Powstaczego na Grze w. Anny. Dnia 14 kwietnia 2004 r. prezydent RP wyda rozporzdzenie, ktrym uznaje zabytkowy zesp Gry w. Anny za pomnik historii (Dz.U. z 2004 r. Nr 102, poz. 1061). Jest to do tej pory jedyny pomnik historii na terenie Opolszczyzny. Zaoenie obejmuje ukad wsi, klasztor franciszkanw, kalwari, dom pielgrzyma, pomnik Czynu Powstaczego oraz ukad drg i alej. Komponowany krajobraz kulturowo-przyrodniczy zosta objty szczegln ochron, ze wzgldu na wartoci kulturowe, bdce przykadem zespolenia obiektw architektury z otwart kompozycj krajobrazow, stanowice ponadto materialne wiadectwo przenikania si kultur, religii i postaw patriotycznych. konserwatorskich Pozostae i dwa zespoy oraz wymagaj szybkich i zdecydowanych ich dziaa
rewitalizacyjnych
opracowania
koncepcji
zagospodarowania
i wykorzystania w polityce historycznej, prowadzonej przez wadze publiczne. Poniej przedstawiono list obiektw zabytkowych o szczeglnym znaczeniu dla tosamoci regionalnej i kulturowej lska Opolskiego, prezentujcych wyjtkowe walory historyczne i estetyczne, ktre s proponowane do objcia szczegln ochron26 oraz aktualne, szczegowe zestawienie tabelaryczne wszystkich obiektw zabytkowej architektury i budownictwa wpisanych do rejestru zabytkw wojewdztwa opolskiego (stan na grudzie 2010 r)27: 1. Proponowane pomniki historii (obiekty wobec ktrych trwa proces zatwierdzania) Nysa koci pw. w. Jakuba i Agnieszki, Paczkw zesp staromiejski, Maujowice koci pw. Jakuba Apostoa, Jemielnica zesp pocysterski z zabytkowym ukadem ruralistycznym, Byczyna historyczne zaoenie urbanistyczne w granicach murw obronnych. 2. Inne obiekty, ktre mog spenia wymogi uznania za pomnik historii: kocioy na szlaku polichromii brzeskich: Strzelniki, Pogorzela, Krzyowice kocioy na szlaku kociow drewnianych: Michalice, Olesno, Miechowa, Gieracice, Baborw, Brzeg historyczny ukad urbanistyczny, Namysw historyczny ukad urbanistyczny w granicach murw obronnych, koci w Kakowie, koci w Hajdukach Nyskich, Gogwek zesp zamkowo-klasztorny, Nysa zesp boogrobcw, Nysa zesp jezuicki, Opole franciszkaski zesp kocielno-klasztorny, Niemodlin zesp zamkowy, Otmuchw zesp: zamek, koci, ratusz, Moszna zesp paacowo-parkowy, Kamie lski zesp paacowo-parkowy,
26 27
za: Plan Zagospodarowania Przestrzennego Wojewdztwa Opolskiego., 2010 r. rdo: WUOZ Opole
35
Frczkw zesp paacowo-parkowy, Prszkw zamek, miejsce pamici narodowej w ambinowicach, Biaa cmentarz ydowski z grodziskiem, Pokj koci ewangelicki, Most eliwny w Ozimku, Prudnik wiea Woka. 3. Obiekty proponowane do objcia ochron jako parki kulturowe: szlak polichromii brzeskich, szlak polichromii nyskich, twierdza Nysa, twierdza Kole, teren bitwy pod Byczyn, brzeska redniowieczna kamienica mieszczaska, zesp parkowo-ruralistyczny w Pokoju, zesp przemysowy huty w Zagwidziu. 4. Proponowane do powoania archeologiczne parki kulturowe: park kulturowy Ostrwek w Opolu, park kulturowy Jdrychowice, park kulturowy Wodzienin, park kulturowy Biaa, park kulturowy Gogwek Wjtowiec, park kulturowy Gierw. Uzupenieniem omwienia zasobu zabytkowego wojewdztwa opolskiego jest poniszy wykaz obiektw zabytkowych wpisanych do rejestru zabytkw z ich podziaem na kategorie: ukady ruralistyczne: Grobniki, gm. Gubczyce; zesp urbanistyczny wsi; XVIII/XIX w.; nr rej. zab. 782/64 z 11.04.1964 r. Jemielnica, gm. Jemielnica ukad przestrzenny wsi; stare osiedle; nr rej. zab. 133/57 z 12.09.1957 r. Pilszcz, gm. Kietrz; zesp urbanistyczny; XVIII/XIX w.; nr rej. zab. 795/64 z 13.04.1964 r. cinawa Nyska, gm. Korfantw; osiedle zabytkowe; nr rej. zab. 164/57 z 23.09.1957 r. przemys metalowy i szklarski: gm. Murw Zagwidzie; huta elaza wraz z kanaami i przepustami; 1839, XIX, XX w.; nr rej. zab. 1879/67 z 26.05.1967 r. gm. Ozimek Jedlice; pozostaoci dawnego osiedla hutniczego - budynek huty; nr rej. zab. 1948/70 z 7.12.1970 r. przemys spoywczy: Brzeg - budynek produkcyjny zakadu mynarskiego; pl. Mynw; 1889 r.; nr rej. zab. 2252/90 z 29.12.1990 r. Byczyna - zesp myski, ul. Polanowicka 5, 7, 9 (budynek produkcyjny z urzdzeniami, magazyn, silos, budynek mieszkalny); pocz. XX w.; nr rej. zab. 2277/91 z 23.08.1991 r. Gubczyce - Sodownia z suszarniami; ul. eromskiego 1; nr rej. zab. 46/2006 Namysw - zesp browaru Namysw, ul. Chrobrego 26; nr rej. zab. 43/2005 z 19.10.2005 r.
36
Nysa - budynek sodowni z suszarniami, ul. Sowiaska 18; nr rej. zab. 72/2008 z 27.08.2008 Strzelce Opolskie - budynek dawnego browaru, ul. Kociuszki 4; l. 90-te XIX w.; nr rej. zab. 2267/91 z 20.05.1991 r. gm. Ujazd - Ksiy Las; budynek dawnej gorzelni; XIX/XX w.; nr rej. zab. 2134/86 z 25.08.1986 r. gm. Wilkw Pszeniczna; budynek gorzelni z patkarni wraz z urzdzeniami cigu technologicznego w dawnym zespole folwarcznym; po. XIX, l. 20-te XX w.; nr rej. zab. 14/2002 z 16.09.2002 r.
przemys wapienniczy: gm. Gogolin Grade; dwa piece do wypau wapna; bateria dwch bliniaczych piecw szybowych; 1823 r.; nr rej. zab. 2149/87 z 9.02.1987 r. Krapkowice - piec wapienniczy, ul. Opolska 69a; 1900 r.; nr rej. zab. 2286/91 z 14.10.1991 r. Krapkowice - piec wapienniczy, ul. Opolska 75; pocz. XX w.; nr rej. zab. 2288/91 z 18.10.1991 r. Krapkowice - piec wapienniczy, ul. Opolska 77a; nr rej. zab. 2287/91 z 18.10.1991 r. gm. Lenica - Gra w. Anny; piec wapienniczy szybowy wolnostojcy; nr rej. zab. 2226/90 z 10.07.1990 r. gm. Prszkw Boguszyce; ruina wapiennika; XIX w.; nr rej. zab. 1786/66 z 14.10.1966 r. myny wodne, wiatraki, elektrownie wodne: gm. Biaa Gostomia; wiatrak typu holenderskiego; XVIII w.; nr rej. zab. 875/64 z 14.05.1964 r. gm. Biaa - Grka Prudnicka; ruina wiatraka; XIX w.; nr rej. zab. 287/58 z 20.02.1958 r. gm. Dbrowa Chrcina; wiatrak drewniany; XIX w.; nr rej. zab. 635/59 z 13.11.1959 r. Grodkw - wiatrak holenderski; XIX w.; nr rej. zab. 587/59 z 12.10.1959 r. Jemielnica - dawny myn; 1834 r..; nr rej. zab. 2011/74 z 29.04.1974 r. gm. Kamiennik Szklary; dawny myn wodny, ob. dom nr 82; II po. XIX w.; nr rej. zab. 1952/71 z 08.11.1971 r. gm. Korfantw Wostowa; dawny myn wodny, ob. elektryczny wraz z wyposaeniem; XIX/XX w.; nr rej. zab. 2069/81 z 20.05.1981 r. Lenica - myn wodny, ul. Porbska 6; XIX w.; nr rej. zab. 972/65 z 28.01.1965 r. gm. Niemodlin Gociejowice; dawny myn wodny; 1846 r.; nr rej. zab. 1650/66 z 22.09.1966 r. gm. Popielw - Stare Siokowice; wiatrak drewniany typu kolak; 1848 r.; 2047/80 z 16.04.1980 r. gm. Popielw - Stare Siokowice; wiatrak drewniany typu paltrak; ul. Boczna 6; 2045/80 z 28.02.1980 r. gm. Popielw - Stare Siokowice; myn wodny; ul. Myska 21; XIX w.; nr rej. zab. 1808/66 z 17.10.1966 r. Prudnik - dawny myn wodny; 1788, 1935 r.; nr rej. zab. 687/63 z 16.10.1963; 302/58 z 20.02.1958 r. gm. Strzeleczki owkowice; wiatrak; 1868 r.; nr rej. zab. 1622/66 z 21.09.1966 r. Tuowice - dawny myn wodny w zespole paacowym; 1763 r.; nr rej. zab. 1018/65 z 08.05.1965 r.
37
infrastruktura techniczna, ukady hydrologiczne: Biaa - wiea wodocigowa, tzw. wodna; 1606, XVII w.; nr rej. zab. 580/59 z 01.07.1959, 578/59 z 01.07.1959 r. Brzeg - wodocigowa wiea cinie PKP, ul. Kolejowa; 1909 r.; nr rej. zab. 2327/93 z 10.12.1993 r. Brzeg - wiea cinie komunalna, ul. Rybacka 5; nr rej. zab. 2324/93 z 9.09.1993 r. Gogwek - wiea wodna; 1597 r.; nr rej. zab. 870/64 z 13.05.1964 r. Jemielnica - dwa mostki na rzece; XVIII w.; nr rej. zab. 2011/74 z 29.04.1974 r. Kdzierzyn-Kole - zesp obiektw na terenie Woj. Przedsibiorstwa Wodocigw i Kanalizacji, ul. Filtrowa 14; 1900-1902 r.; nr rej. zab. 2073/82 z 26.02.1982 r. Kdzierzyn-Kole Sawicice; budynek mieszkalno-przemysowy, d. elektrownia dworska, ul. Puszkina 1; 1 po. XIX w.; nr rej. zab. 2357/96 z 20.02.1996 r. Kdzierzyn-Kole - wiea cinie PKP (na stacji Kole Port); 1905 r.; nr rej. zab. 2308/92 z 22.04.1992 r. Kdzierzyn-Kole - wodocigowa wiea cinie PKP nr 1, ul. Towarowa; 1914 r.; nr rej. zab. 2303/92 z 08.07.1992 r. Kdzierzyn-Kole - wodocigowa wiea cinie PKP nr 2, ul. Towarowa; 1914 r.; nr rej. zab. 2304/92 z 13.06.1992 r. Kdzierzyn-Kole - wodocigowa wiea cinie PKP nr 3, ul. Towarowa; 1908 r.; nr rej. zab. 2309/92 z 11.12.1992 r. Kdzierzyn-Kole - wodocigowa wiea cinie PKP nr 4, ul. Towarowa; 1912 r.; nr rej. zab. 2310/92 z 11.12.1992 r. Kdzierzyn-Kole - fragmenty kanau eglugowego ,,Kana Kodnicki ze luzami (6 luz); nr rej. zab. 2194/89 z 30.06.1989 r. Kluczbork - budynek lokomotywowni wachlarzowej wraz z obrotnic w zespole stacji kolejowej; III w. XIX w., 1900; nr rej. zab. 85/2009 z 18.03.2009 r. Korfantw - remiza straacka, ul. Kociuszki; nr rej. zab. 2030/77 z 25.05.1977 r. Krapkowice - wiea wodna, ul. Kozielska; nr rej. zab. 388/58 z 15.06.1958 r. Krapkowice - luza maa na stopniu wodnym Krapkowice; nr rej. zab. 2247/90 z 17.12.1990 r. Lenica - dworzec kolejowy - 1933 1936 r.; nr rej. zab. 81/2009 z 11.02.2009 r. gm. Lewin Brzeski Skorogoszcz; wodocigowa wiea cinie w kompleksie z budynkiem przepompowni, ul. Zamkowa 10; 1910 r.; nr rej. zab. 2391/99 z 19.07.1999 r. gm. Lubsza Mkoszyce; wiadukt nad lini kolejow; nr rej. zab. 2082/84 z 12.07.1982 r. Nysa - wiea cinie; nr rej. zab. 16/2002 Nysa - wodocigowa wiea cinie ,,Bismarckturm; nr rej. zab. 37/2005 z 16.03.2005 r. Opole - zesp budynkw dworca PKP; nr rej. zab. 2227/90 z 11.09.1990 r. Opole - zesp obiektw, ob. WiK, ul. Oleska 66 (budynek pompowni, wiea cinie, komin, zbiornik wody czystej nr 1, filtry powolne, obudowa studni); 1896 r.; nr rej. zab. 2076/82 z 03.06.1982 r. Opole - zesp obiektw hydroinynieryjnych na kanale Mynwka na 155 km rzeki Odry, ul Piastowska; XIX/XX w.; nr rej. zab. 2198/89 z 22.09.1989 r. Ozimek - most elazny nad rz. Maa Panew; 1827 r.; nr rej. zab. 1940/69 z 30.01.1969 r. gm. Ozimek Jedlice; pozostaoci dawnego osiedla hutniczego - kana roboczy nawadniajcy; nr rej. zab. 1948/70 z 7.12.1970 r. gm. Strzeleczki Moszna; budynek stacji pomp w zespole paacowo-parkowym, ul. Zamkowa; nr rej. zab. 2251/90 z 06.03.1991 r.
38
gm. Tuowice Szydw; zesp obiektw stacji kolejowej; 1887 r.; nr rej. zab. 48/2006 z 29.05.2006 r.
obszary zabytkowych krajobrazw uksztatowanych historycznie: Baborw - stare miasto; nr rej. zab. 195/56 z 27.04.1956 r. Biaa - stare miasto; nr rej. zab. 196/57 z 22.09.1957, N/78 z 23.10.1954 r. Brzeg - stare miasto; nr rej. zab. 132/54 z 23.10.1954, 622/59 z 13.11.1959 r. Byczyna - stare miasto, zesp urbanistyczny miasta; 1228; nr rej. zab. R.176 z 10.06.1949, 800/64 z 14.04.1964 r. Dobrodzie - miasto w ramach historycznego zaoenia; nr rej. zab. R/399/53 z 14.03.1953 r. Gogwek - stare miasto; nr rej. zab. 36/49 z 10.06.1949 r. Gubczyce - ukad urbanistyczny - miasto Gubczyce w granicach redniowiecznego zaoenia; nr rej. zab. 199/56 z 30.04.1956 r. Guchoazy - miasto w granicach redniowiecznego zaoenia; nr rej. zab. 138/54 z 3.12.1954 r. Grodkw - stare miasto; nr rej. zab. 38/49 z 10.06.1949 r. Kdzierzyn-Kole - stare miasto; miasto w ramach zaoe redniowiecznych; nr rej. zab. 160/57 z 16.09.1957 r. Kietrz - stare miasteczko i osiedle w ramach redniowiecznego zaoenia; nr rej. zab. 119/57 z 12.09.1957 r. Kluczbork - stare miasto; nr rej. zab. 40/49 z 10.06.1949 r. Krapkowice - stare miasto w granicach redniowiecznego zaoenia; nr rej. zab. 197/56 z 27.04.1956 r. gm. Lenica - Gra w. Anny; obszar na Grze w. Anny; nr rej. zab. 185/49 z 18.07.1949 r. Lewin Brzeski - ukad urbanistyczny; miasto w granicach redniowiecznego zaoenia; nr rej. zab. 147/54 z 29.12.1954 r. ambinowice - pomnik pamici narodowej, byy obz jeniecki; 1870 r., 1914 r., 1939-1945 r.; nr rej. zab. 1937/68 z 01.06.1968 rozszerzenie z dn. 01.08.2002 r. Namysw - ukad urbanistyczny; stare miasto; nr rej. zab. 57/52 z 23.05.1952 r. Niemodlin - stare miasto w ramach redniowiecznego zaoenia; nr rej. zab. 56/50 z 12.03.1950 r. Nysa - stare miasto w ramach redniowiecznego zaoenia; nr rej. zab. 154/49 z 5.03.1949, 107/54 z 28.05.1954 r. Opole - ukad urbanistyczny; miasto w granicach redniowiecznego zaoenia; nr rej. zab. 149/55 z 19.01.1955 r. Opole - zesp architektoniczny Rynku; nr rej. zab. 2337/94 z 12.10.1994 r. Otmuchw - ukad urbanistyczny; miasto; nr rej. zab. 44/49 z 16.04.1949 r. gm. Ozimek Jedlice; pozostaoci dawnego osiedla hutniczego; nr rej. zab. 1948/70 z 7.12.1970 r. Paczkw - stare miasto w ramach redniowiecznych zaoe; nr rej. zab. 37/49 z 10.06.1949 r. Prudnik - stare miasto; nr rej. zab. 14/49 z 10.06.1949 r. Strzelce Opolskie - stare miasto; nr rej. zab. 39/49 z 10.06.1949 r. Ujazd - osiedle zabytkowe; nr rej. zab. 154/57 z 12.09.1957 r. Woczyn - stare miasto; nr rej. zab. 163/57 z 23.09.1957 r.
39
W wojewdztwie opolskim funkcjonuje 16 placwek muzealnych, posiadajcych w swoim zbiorach ponad 115 tys. eksponatw28: Muzeum Piastw lskich w Brzegu to jedyna instytucja kultury prowadzona przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, wspfinansowana przez MKiDN (80%), Wojewdztwo Opolskie (10%) i Powiat Brzeski (10%).. Trzy muzea, o ponadregionalnym znaczeniu, pozostaj pod bezporednim zarzdem wadz wojewdztwa, s to: Centralne Muzeum Jecw Wojennych w ambinowicach Opolu, Muzeum Wsi Opolskiej w Opolu (z oddziaem w Kielczy), Muzeum lska Opolskiego w Opolu z oddziaem w Grze w. Anny (Muzeum Czynu Powstaczego). Jedno, to instytucja kultury stanowica wasno kocioa katolickiego: Muzeum Diecezjalne w Opolu, Pozostae placwki pozostaj w gestii wadz samorzdowych niszego szczebla: Muzeum w Nysie, Powiatowe Muzeum Ziemi Gubczyckiej w Gubczycach Muzeum im. Jana Dzierona w Kluczborku, Muzeum w Praszce, Oleskie Muzeum Regionalne im. J. N. Jaronia w Olenie, Muzeum Regionalne w Gogwku, Muzeum Ziemi Prudnickiej w Prudniku, Muzeum Polskiej Piosenki w Opolu, Muzeum Ziemi Kozielskiej w Kdzierzynie-Kolu w organizacji, lub stanowi wasno prywatn: Muzeum Gazownictwa w Paczkowie (waciciel: Grnolska Spka Gazownictwa) Muzeum Kowalstwa w Prszkowie (waciciel prywatny, wspfinansowane przez gmin) Muzeum Paleontologiczne w Krasiejowie (Stowarzyszenie Mionikw Krasiejowa).
V.3. FOLKLOR. ZESPOY REGIONALNE. TWRCY LUDOWI
Spoeczestwo Opolszczyzny, mocno zakorzenione w lokalnej kulturze i tradycji ludowej, pielgnuje troskliwie poczucie wasnej tosamoci kulturowej. Szczeglnie silnie praktyka ta widoczna jest w rodowiskach wiejskich, gdzie folklor i tradycja, dawne zwyczaje i obrzdy peniy i peni do tej pory istotn rol w yciu codziennym. W wikszoci gmin wojewdztwa opolskiego funkcjonuj prnie dziaajce placwki i stowarzyszenia zawizane z regionalnym dziedzictwem
28
40
kulturowym. W ostatnich latach widoczna staa si tendencja do powoywania nowych tego typu podmiotw. Najliczniej reprezentowane s chry i zespoy piewacze, ktrych repertuar obfituje w pieni ludowe, charakterystyczne dla danego regionu oraz zespoy folklorystyczne i regionalne, przedstawiajce tace i dawne obrzdy ludowe. Cz zespow zostaa utworzona przez przedstawicieli mniejszoci niemieckiej i kultywuje rodzimy repertuar, dajc wiadectwo wielokulturowej historii Opolszczyzny (Zesp Pieni Ludowej Guttentag z Dobrodzienia, czy Zesp piewaczy Frohsinn z Lenicy). Ta wielokulturowo przejawia si rwnie w istnieniu Zespou Muzycznego Ta Joj z Lewina Brzeskiego, ktry zrzesza mionikw kultury dawnych kresw wschodnich Rzeczypospolitej. Liczn grup stanowi zespoy pieni i taca: w Opolu Opole, w Woczynie Modrzewiacy, w Brzegu Piast, w Kdzierzynie-Kolu Komes oraz orkiestry dte (Lenica, Cisek, Gogolin, Krapkowice, Nysa, Prudnik). Na Opolszczyznie dziaa spora grupa artystw ludowych. Najwicej twrcw zamieszkuje gminy Cisek, Krapkowice, Korfantw, Lewin Brzeski, Prudnik, Praszka, Opole. Najpopularniejsz form dziaalnoci artystycznej jest kroszonkarstwo, zajmuje si nim ponad 40 osb, w dalszej kolejnoci wymieni naley: rzeb w drewnie i korze, malarstwo, zdobienie porcelany i ceramiki, haft, wyrb koron niwnych, gobeliniarstwo, a take kowalstwo, szydekowanie i poezj. Twrczo ludowa eksponowana jest w lokalnych izbach muzealnych, na okolicznociowych imprezach i wystawach, przy okazji rnych wydarze kulturalnych, take o znaczeniu ponadregionalnym.
V.4. SZLAKI TURYSTYCZNE
Teren wojewdztwa opolskiego pokryty jest sieci szlakw turystycznych, ktrych ilo w ostatnich latach znacznie wzrasta. Przez Opolszczyzn przebiega kilka oglnoeuropejskich tematycznych szlakw i tras turystycznych. Planuje si utworzenie nowych szlakw tematycznych w oparciu o szlaki historyczne, uwzgldniajce cenne dla wojewdztwa zespoy i obiekty zabytkowe oraz uatrakcyjnienie oferty szlakw istniejcych. 1. Istniejce szlaki turystyczno-kulturowe (piesze i rowerowe) Via Regia Szlak w. Jakuba Szlak w. Jana Nepomucena Szlak Polichromii Brzeskich (Brzeg, Lewin Brzeski, osiw, Pogorzela, Maujowice), Szlak Drewnianej Architektury Sakralnej Opolszczyzny, Szlak Cystersw (klasztor w Jemielnicy), Szlak Zamkw i Paacw, Szlak Powstacw lskich (Dbrwka, Jemielnica, Gra w. Anny, Lenica, KdzierzynKole, Bierawa),
41
Szlak Martyrologii Jecw Wojennych (Niemodlin, ambinowice), Szlak spacerowy im. Xawerego Dunikowskiego (rejon Gry w. Anny), Szlak im. Mikoaja Kopernika (Nysa), Szlak Dzierona (Kluczbork, Maciejw, Byczyna), Szlak miejski po miecie Nysa, Szlak Fortw Nyskich. 2. Projektowane szlaki turystyczno-kulturowe: Szlak Zabytkowych Piecw Wapienniczych, Szlak paacw Opolszczyzny zaadaptowanych na hotele i pensjonaty, Szlak Architektury Modernistycznej, kontynuacja Szlaku w. Jana Nepomucena, Szlak w. Jakuba przeduenie europejskiej drogi pielgrzymkowej do Santiago de Compostela w kierunku wschodnim, kontynuacja szlaku Via Regia, Szlak Bursztynowy Prosny (samochodowy), Szlak Romaski Prosny (samochodowy). 3. Projektowane archeologiczne szlaki turystyczne: redniowieczne grnictwo zota wzdu rzeki Biaej Guchoaskiej w Guchoazach i Podlesiu (szlak w rezerwacie, do rewaloryzacji), redniowieczne grnictwo zota wzdu rzek Zoty Potok i Bystry Potok, Las Miejski w Prudniku, Park Stobrawski obszar leny nad rzek Stobraw i Budkowiczank, Szlak redniowiecznych Grodzisk wzdu Nysy Kodzkiej (tzw. Przesieki lskiej), Szlak po ruinach pnoredniowiecznych zamczysk
42
V.5. NIERUCHOMOCI WPISANE DO REJESTRU ZABYTKW NALECE DO WOJEWDZKICH SAMORZDOWYCH JEDNOSTEK ORGANIZACYJNYCH ODDANE PRZEZ WOJEWDZTWO OPOLSKIE W UYTKOWANIE WIECZYSTE CHARAKTERYSTYKA I STAN ZACHOWANIA.
1. Muzeum lska Opolskiego w Opolu, ul. May Rynek 7 (dawne kolegium jezuickie) nr rej.: 156/56 z 4.03.1955 Muzeum lska Opolskiego w Opolu Barokowy budynek kolegium jezuickiego powsta w kocu XVII w., w wyniku przebudowy i poczenia dwch kamienic. Na fasadzie budynku widniej kartusze herbowe Georga Christopha von Proskau i jego maonki. Hrabiowski rd von Proskau by wacicielem jednego z dwch domw, ktre zoyy si na obecn budowl. W XVII w. przekazali swj budynek jezuitom. W 1773 r., po sekularyzacji majtku zakonnego, budynek przeja administracja pruska. Spenia on rne funkcje, m.in. od roku 1816 do 1832 miecia si w nim cz biur rejencji opolskiej. Pniej suy jako szpital miejski, a od roku 1932 miecio si w nim muzeum i biblioteka. Od roku 1946 nadal suy celom muzealnym. Stan techniczny dobry po kompleksowym remoncie w ramach projektu Mons Universitatis, zakoczonym w 2008 r.
2. Muzeum lska Opolskiego w Opolu, kamienica, ul. w. Wojciecha 13 nr rej.: 158/55 z 09.03.1955 Muzeum lska Opolskiego w Opolu W 1980 roku muzeum otrzymao klasycystyczn kamienic z 1818 r. przy ul. w. Wojciecha 13, ktra ssiaduje z budynkiem dawnego kolegium jezuickiego.
43
Stan techniczny dobry. W ramach projektu Mons Universitatis przebudowano wntrza kamienicy rekonstruujc przedwojenne pomieszczenia mieszczaskie.
3. Budynek Galerii Muzeum lska Opolskiego w Opolu, ul. Ozimska 10 nr rej.: 2322/93 z 16.07.1993 Muzeum lska Opolskiego w Opolu Niewielki, jednokondygnacyjny budynek dawnej karczmy z pocztku XX w., przy ul. Ozimskiej zosta przekazany Muzeum lska Opolskiego pod koniec XX w. Muzeum otrzymao budynek, ktry po modernizacji, przeksztaceniu wntrza i przystosowaniu go do funkcji wystawienniczych, od 1999 r. mieci Galeri Muzeum lska Opolskiego. Stan techniczny dobry, po remoncie.
44
4. Budynek Muzeum Czynu Powstaczego w Grze w. Anny (dawny Dom Polski) nr rej.: 2276/91 z 8.07.1991 Oddzia Muzeum lska Opolskiego w Opolu Nazwa pochodzi z roku 1936, kiedy to Bank Sowiaski w Berlinie zakupi dziewitnastowieczn karczm wraz z gruntem uprawnym dla potrzeb I Dzielnicy Zwizku Polakw w Niemczech. Do roku 1939 organizowane byy w nim obozy harcerskie i kolonie zuchowe, zjazdy i spotkania polskich organizacji z terenu lska Opolskiego oraz kursy dla modych rolnikw. Podczas II Wojny wiatowej miecia si w nim komendantura pobliskiego obozu pracy dla ydw. Po wojnie budynek sta si wasnoci Skarbu Pastwa. W latach 1977-1980, po kapitalnym remoncie i rozbudowie, przekazany zosta Muzeum lska Opolskiego. Budynek zosta rozbudowany i cakowicie przeksztacony i zmodernizowany we wntrzach (rotunda z gwn sal panoramy). Stan techniczny dobry. Planowana jest rozbudowa budynku muzeum o segment Dzia Przyrody z przeznaczeniem na sta wystaw przyrodnicz.
5. Muzeum Wsi Opolskiej w Opolu Park Etnograficzny, ul. Wrocawska 174 nr rej.: A-284/92 z 28.01.1992 Muzeum Wsi Opolskiej w Opolu Koncepcja muzeum powstaa w 1955 r. Podjto wtedy badania naukowe, ktre doprowadziy do opracowania listy ponad 20 obiektw zabytkowych, wytypowanych do przeniesienia na teren przyszego skansenu. Na przyznanym 10-hektarowym, powojskowym terenie we wsi Bierkowice zgrupowano zagrody reprezentatywne dla poszczeglnych warstw spoeczno-ekonomicznych, z podziaem na subregiony Opolszczyzny. Otwarcie muzeum dla zwiedzajcych nastpio 23 wrzenia 1970 r. Obecnie na terenie parku znajduje si 56 obiektw architektury drewnianej (chaupy, spichlerze, stodoy, wiatraki, myn wodny, kunia, koci, karczma, budynki gospodarcze).
45
Stan techniczny dobry, wymagajcy okresowych konserwacji. W najbliszym czasie potrzeba dostosowania infrastruktury Muzeum w zakresie przebudowy ukadu komunikacyjnego na terenie muzeum wraz z sieciami uzbrojenia, w tym odwodnienia terenu oraz przebudowy urzdze wodnych i systemu zasilania wodnego muzeum. Planowana jest take kontynuacja odbudowy zagrody kozielsko-raciborskiej.
Fragment ekspozycji
Fot. J. Sawiski
6. Chata w Kielczy, ul. Dobrego Pasterza 35 nr rej.: 1784/66 z 8.10.1966 Oddzia Muzeum Wsi Opolskiej w Opolu Najstarszy budynek na terenie gminy Zawadzkie. Konstrukcja zrbowa z naczkowym dachem gontowym. Budowa chaty zwizana jest z dziaalnoci ksidza Franciszka Heisiga, mieszkajcego w Kielczy w latach 17861840. Ksidz wznis chat za wasne pienidze w 1831 r., niedaleko kocioa w Kielczy. Suya ona jako szpital dla ubogich. Zakupiona w l. 80-tych XX w. W czci wntrz urzdzono sta ekspozycj etnograficzn. Pozostae pomieszczenia su jako wiejski dom kultury i biblioteka. Stan techniczny dobry. Planowane zagospodarowanie terenu wok obiektu.
46
7. Muzeum w ambinowicach, ul. Muzealna 4 nr rej.: 1937/68 z 1.06.1968 Centralne Muzeum Jecw Wojennych w ambinowicach-Opolu Budynek gwny muzeum zosta wzniesiony w latach 30. XX w. jako siedziba niemieckiej komendantury poligonu w Lamsdorf. Po ostatniej wojnie spalony i zniszczony, odbudowany w l. 60tych XX w., z dodatkowym pitrem i paskim dachem. W 1964 przekazany do nowopowstaego muzeum w ambinowicach. Ponownie przebudowany w l. 90-tych (powrt do starej formy dachu). Budynek znajduje si na terenie najstarszej czci dawnego poligonu pruskiego. W czasie II wojny wiatowej na tym terenie znajdowao si m.in. zaplecze administracyjno-gospodarcze obozw jenieckich. W pobliu muzeum z pierwotnej zabudowy obozowej zachoway si budynki dawnej wartowni, kasyna oficerskiego, a take domy mieszkalne (w wikszoci o konstrukcji szkieletowej). Obecnie prezentowane tam s wystawy stae przedstawiajce problematyk jenieck na przestrzeni prawie 150 lat (okres wojny prusko-francuskiej, I i II wojny wiatowej) oraz dzieje obozw w Lamsdorf. Stan techniczny dobry. Do najpilniejszych potrzeb remontowych zaliczy naley wykonanie nowej instalacji zimnej wody i hydrantw, osuszenie cian piwnic oraz remont piwnic, budow windy dla niepenosprawnych oraz wykonanie nowego ogrodzenia wok posesji muzeum.
8. Budynek administracyjny Muzeum w Opolu, ul. Minorytw 3 nr rej.: 2278/91 z 7.08.1991 Centralne Muzeum Jecw Wojennych w Opolu-ambinowicach W budynku funkcjonuje od 1988 r. siedziba muzeum, ktre powstao w 1964 r. w ambinowicach. Jego zadaniem jest dokumentowanie i badanie historii obozw jenieckich istniejcych na tym obszarze w czasie wojny prusko francuskiej (1870 1871) oraz w czasie I i II wojny wiatowej. Pierwsze wzmianki o tym obiekcie pochodz z XVIII w. Najprawdopodobniej by to miejski areszt, a w okresie nazistowskim wizienie gestapo. W latach osiemdziesitych XX w.
47
budynek zosta zaadaptowany na potrzeby muzeum. Budynek cakowicie zmodernizowany we wntrzach i na zewntrz. W 2006 r. zakoczono remont kapitalny (dach, ocieplenie cian, elewacje), natomiast w 2011 r. przebudow galerii wystawienniczej. Stan techniczny dobry. Do najpilniejszych potrzeb remontowych zaliczy naley osuszenie cian piwnic (stary budynek), modernizacj instalacji centralnego ogrzewania oraz modernizacj instalacji wodocigowej z wymian hydrantw wewntrz budynku, wymian starej stolarki drzwiowej w caym obiekcie.
9. Willa budynek administracyjny Wojewdzkiej Biblioteki Publicznej w Opolu, ul. Piastowska 20 (dawna Loa Masoska), nr rej.: 2241/90 z 6.11.1990 Wojewdzka Biblioteka Publiczna im. E. Smoki w Opolu Dawna siedziba opolskiej loy masoskiej o nazwie Psyche.
Budynek w typie neorenesansowej willi, wzniesiony w kocu XIX w. Elewacje pozbawione, dawniej
48
10. Zesp Zamkowo-Parkowy w Rogowie Opolskim nr rej.: 4/50 (R/321) z 17.11.1950 (zamek) nr rej.: 202/89 z 9.01.1989 (park) nr rej.: 27/2004 z 27.04.2004 (Kavalierhaus) Wojewdzka Biblioteka Publiczna im. E. Smoki w Opolu, oddzia w Rogowie Opolskim Zamek w Rogowie Opolskim wzniesiono prawdopodobnie ok. 1600 r., by wielokrotnie przebudowywany. Od drugiej poowy XVIII w. w posiadaniu rodziny von Haugwitz. Powikszony o skrzydo pnocne w 1 poowie XIX w. Pnorenesansowy ze skrzydem klasycystycznym. W 2 po. XVIII w. rogowskie dobra przej Karol Wilhelm von Haugwitz. W rkach tego rodu pozostaway one do 1945 r. Po II wojnie wiatowej zamek i dobra dworskie zostay upastwowione. Obecnie w zamku znajduje si filia Wojewdzkiej Biblioteki Publicznej. Zgromadzono tutaj zbiory obejmujce, m. in. cenn kolekcj starodrukw. Obok zamku rozpociera si rozlegy, okazay park, ktry powsta w 70-tych latach XIX w. z dawnego ogrodu z 1 poowy XVIII w. Stan techniczny dobry. Planuje si adaptacj poddasza na pokoje gocinne opracowanie dokumentacji projektowej oraz I etap realizacji robt nastpi w 2011 r.
49
V.6. NIERUCHOMOCI WPISANE DO REJESTRU ZABYTKW NALECE DO WOJEWDZKICH SAMORZDOWYCH JEDNOSTEK ORGANIZACYJNYCH STANOWICE WASNO WOJEWDZTWA OPOLSKIEGO CHARAKTERYSTYKA I STAN ZACHOWANIA.
1. Budynek Zespou Szk w Brzegu, ul. Ofiar Katynia 25 (dawny szpital) nr rej. 2261/91 z 15.05.1991 Zesp Szk w Brzegu Medyczne Studium Zawodowe oraz Szkoa Policealna dla Dorosych Dawny Szpital Miejski, po wzniesieniu nowego duego zespou szpitalnego, ktry skupi trzy starsze obiekty (szpital ewangelicki, katolicki i miejski), zosta przeksztacony w dom starcw. W czasie wojny suy jako lazaret. W 1994 r., na bazie majcego 33-letni tradycj Liceum Medycznego im. Hanny Chrzanowskiej, powsta dzisiejszy zesp szk medycznych, ktry znalaz siedzib w odremontowanym budynku starego szpitala. Budowla eklektyczna o cechach neorenesansowych, wzniesiona zapewne w kocu XIX w. Budynek ze wzgldu na zy stan techniczny wymaga kompleksowego remontu, za najpilniejsze prace naley uzna wykonanie izolacji przeciwwilgociowej budynku (wstpnie przygotowano ciany elewacji skute tynki). Placwka jest w trakcie ubiegania si o rodki finansowe na kompleksow renowacj elewacji budynku, posiada wan dokumentacj pozwalajc na rozpoczcie prac.
2. Willa fabrykancka w Prudniku, ul. Piastowska 26 nr rej.: 2040/78 z 14.11.1978 Zesp Szk im. J. Korczaka w Prudniku Rozwj Prudnika w XIX w., miasto zawdzicza w duym stopniu Samuelowi Frnklowi, ktry zaoy tu w 1855 r. fabryk wkiennicz. Wraz z fabryk powstay liczne budynki mieszkalne i uytecznoci publicznej, m. in. ania miejska, szpital a take wille rodziny Frnklw, bdce dzi ozdob miasta. Jedn z nich jest dzisiejsza siedziba Zespou Szk przy ul. Piastowskiej. Fabrykant
50
wybudowa j w 1873 r. w stylu neorenesansowym. Zachowa si bogaty wystrj zewntrzny i wewntrzny willi, ze sztukateriami, boazeriami i bogat stolark. Stan techniczny dobry. W najbliszych latach planowane jest rozpoczcie nastpujcych zada: przygotowanie kompleksowego programu prac konserwatorskich budynku, kontynuacja prac rozpocztych w 2007 r. polegajcych na konserwacji i renowacji stolarki drzwiowej, wykonanie drenau opaskowego wraz z wykonaniem izolacji przeciwwilgociowej i termicznej budynku szkoy, wymiana istniejcej opaski betonowej na opask z kostki granitowej oraz przeoenie i wyprofilowanie istniejcej opaski i nawierzchni z kostki granitowej oraz z pyt granitowych, wymiana rur spustowych na budynku szkoy.
3. Budynek Pedagogicznej Biblioteki Wojewdzkiej w Opolu, ul. T. Kociuszki 14, (dawne Gimnazjum dla Dziewczt) nr rej.: 2245/90 z 29.12.1990 Pedagogiczna Biblioteka Wojewdzka w Opolu Budynek wzniesiony w latach 1894 1899, przebudowywany w nastpnych latach (przed I oraz II wojn wiatow), licowany ceg okadzinwk, z detalem ceramicznym, w dekoracji elewacji uyto rwnie cegy glazurowanej. Po II wojnie wiatowej w budynku umieszczono, powoan do ycia w 1951 r., Pedagogiczn Bibliotek Wojewdzk. Stan techniczny dobry, po remoncie.
51
4. Zesp Szpitalny w Branicach, ul. Szpitalna 18 nr rej.: 47/2006 z 15.05.2006 Samodzielny Wojewdzki Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Branicach Zesp szpitala w Branicach powsta dziki dziaalnoci ks. Jzefa Nathana i jego inicjatywie sprowadzenia tu Sistr Marianek z Raciborza. May klasztor powsta w 1898 r., a siostry rozpoczy prac z chorymi mieszkajcymi w Branicach i okolicy. W latach 1900-02 na terenie klasztornym wzniesiono dwa budynki, z przeznaczeniem dla wczesnych pensjonariuszy: dzieci osieroconych i zaniedbanych oraz dla kobiet. W kolejnych latach (1905-07, 1909, 1913-15, 1927) stawiano nowe obiekty: pawilony dla kobiet, mczyzn, dzieci, zabudowania gospodarcze i warsztatowe. W l. 192932 wzniesiono koci, wzorowany na staroytnych bazylikach chrzecijaskich, a w 1932-34 budynek do prowadzenia bada naukowych z zakresu anatomopatologii (ob. budynek administracji szpitala). Zesp mocno ucierpia w czasie II wojny wiatowej, cz pawilonw ulega cakowitemu zniszczeniu. Po wojnie odbudowano wikszo obiektw, ale nie wszystkie i bez specjalnej dbaoci o substancj zabytkow. W latach 80-tych i 90-tych XX w. nastpiy niekorzystne podziay wasnociowe, teren zespou i budynki rozparcelowano miedzy ronych wacicieli. Skutkiem jest chaos kompozycyjny i nieuzasadnione pod wzgldem kompozycyjnym podziay terenu, co nie sprzyja kompleksowym jednolitym dziaaniom konserwatorskim.
52
Poszczeglne budynki powstaway w rnych okresach od przeomu XIX/XX po l. 30-te XX w. i prezentuj znaczne zrnicowanie stylowe od eklektycznych, przez secesyjne, po modernistyczne i bezstylowe. Znajduj si rwnie w rnym stanie technicznym, na og niezadowalajcym lub zym. Wyjtkiem jest dobrze utrzymany budynek kocioa. Stan techniczny pawilonw A, C, D, J zy. W latach 2011-2014 planowane jest przeprowadzenie robt budowlanych: zwizanych z remontu wymian dachw pokrycia
instalacji odgromowej, naprawie wiby dachowej, przemurowaniem obmurza, wymian potkw przeciwnienych. Ponadto planowane jest zabezpieczenie i renowacja historycznych freskw odkrytych w 2010 roku w sali gimnastycznej oraz rewitalizacj parku szpitalnego.
5. Zesp Zamkowo-Parkowy w Korfantowie, ul. Wyzwolenia 11 nr rej.: 2/50/327 z 21.11.1950 (zamek) nr rej.: 327 z 21.11.1950 nr rej.: 854/64 z 8.05.1964 (budynek bramny) nr rej.: 855/64 z 8.05.1964 (oficyna) nr rej.: 155 z 10.03.1949 oraz 191/88 z 10.11.1988 (park) Opolskie Centrum Rehabilitacji w Korfantowie Zamek wzniesiony w 1616 r. Pocztkowo siedziba Piastw lskich. Od pocz. XIX w. w rkach rodu von Burghaus. Przebudowywany dwukrotnie: w XVIII i w 2 poowie wieku XIX. Przebudowa z pocz. XIX w. nadaa obiektowi charakter neobarokowy (zmiana naczkw i obramie okiennych, zmiana formy dachw, dodanie facjat, zagospodarowanie strychu na pomieszczenia mieszkalne). Zaoony na rzucie podkowy o trzech skrzydach zamykajcych czworoboczny dziedziniec wewntrzny, otwarty od zachodu. Od wschodu ukad zamyka dziedziniec zamkowy, z budynkiem bramnym i oficynami. Pierwotna kompozycja zatarta przez liczne przybudwki, dobudwki, nowe obiekty, ktre zaburzyy osie kompozycyjne. Efektem jest panujcy obecnie chaos
53
kompozycyjny,
ktry
pogbia
fakt
rozparcelowania
zespou
midzy
kilku
wacicieli,
co uniemoliwia podejmowanie kompleksowych dziaa. Do szpitala nale 3 budynki: paac, budynek bramny, wspczesny budynek administracyjny, oficyna zostaa wyczona ze szpitala (obecnie budynek mieszkalny wielorodzinny z mieszkaniami wasnociowymi). Brya paacu znieksztacona przez dodanie na pitrze galerii, prowadzcej do nowego pawilonu. Stan techniczny dobry.
6. Zesp Paacowo-Parkowy w Mosznej, ul. Zamkowa 1 nr rej.: 681/63 z 24.06.1963 oraz 1623/66 z 21.09.1966 Centrum Terapii Nerwic Moszna Zamek Pierwotny paac, cz rodkowa dzisiejszego zamku, powstaa ok. 1723 r. z inicjatywy Georga Wilhelma von Reisewitz. W 1866 r. posiado przechodzi w rce Thiele-Wincklerw. Franz Hubert von Thiele-Winckler jest twrc dzisiejszego zamku, ktry powsta po poarze z 1896 r., wskutek ktrego spona cz starego paacu. Do roku 1900 powstao skrzydo boczne (wschodnie) w stylu neogotyckim wraz z oraneri. W latach 1912 - 1914 dobudowane zostao skrzydo zachodnie,
54
neorenesansowe. Powstaa budowla eklektyczna, o bogatym wystroju zewntrznym i wewntrznym i nagromadzeniu ornamentyki reprezentujcej rne style historyczne. W 1972 r. paac sta si siedzib sanatorium, pniej Wojewdzkiego Orodka Profilaktyczno Sanatoryjnego a od 1996 r. jest Samodzielnym Publicznym Zakadem Opieki Zdrowotnej Centrum Terapii Nerwic. Obiekt po remoncie dachu. Powstay zamierzenia zmiany funkcji i kompleksowego remontu obiektu. Stan techniczny dobry. Obecnie prowadzone s prace w ramach projektu pn. Moszna Zamek Regionalnym Orodkiem Turystyki Rekreacyjnej i Kulturowej, poddziaanie 1.4.2 Usugi turystyczne i rekreacyjno-sportowe wiadczone przez sektor publiczny RPO WO na lata 2007-2013). Koszt cakowity inwestycji wyniesie 43 143 585 z i sfinansowany zostanie rodkami Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (35%), Budetu Pastwa ( 6,2%), Samorzdu Wojewdztwa opolskiego (57,8%), Wojewdzkiego Funduszu Ochrony rodowiska (15).
W ramach zamierzonego przedsiwzicia przewiduje si dostosowanie w caoci stuletniego zespou paacowo-parkowego do wiadczenia usug o charakterze hotelowo-gastronomicznym, ze wsplnym dla caego Orodka centrum SPA, jaskini soln i basenem wewntrznym oraz wyposaenie w niezbdne meble, sprzt, urzdzenia. Zaoenia te obejmuj rwnie stworzenie odpowiedniego zaplecza konferencyjnego, galerii wystawienniczej, sali koncertowej i kinowo-telewizyjnej, biblioteki, gabinetw fryzjerskiego i kosmetycznego oraz zaplecza handlowego, a take czciow wymian okien i drzwi oraz modernizacj istniejcych wind i dobudow windy wewntrznej w prawym skrzydle zamku. Wytyczenie trasy komunikacyjnej (drogi i chodniki) oraz waciwe
zagospodarowanie terenu wok zamku. Na caym terenie zabytkowego parku uporzdkowany zostanie drzewostan oraz penej renowacji dendrologicznej i budowlanej poddana zostanie stuletnia aleja lipowa, odbudowane zostan istniejce cieki spacerowe oraz dobudowana nowa cieka zdrowia, przywrcone zostan do uytku istniejce boiska do gry siatkowej i tenisa ziemnego na trawie, cay teren zostanie wyposaony w odpowiednie znaki i tablice informacyjne oraz utworzona zostanie "cieka dydaktyczna", teren zostanie ogrodzony oraz wyposaony w niezbdne urzdzenia
55
techniczne zapewniajce bezpieczestwo ludzi i mienia. Wymienione zostan cakowicie ju zuyte zewntrzne instalacje sieciowe (z wyjtkiem instalacji co) oraz dobudowane zostan instalacje do nawadniania terenw zielonych. Wydzielony i odpowiednio wyposaony zostanie teren dla dzieci oraz przestrze i stanowiska dla maej gastronomii, ktra bdzie udostpniona w okresie letnim wraz z niezbdnym zapleczem sanitarnym (obsuga turysty indywidualnego). Nastpi adaptacja dziaki z wodami stojcymi (staw Kalusznik) wraz z dobudow przystani, mola, pomostw i letniej altany na wyspie, ktra zostanie udostpniona na rekreacj wodn i wypoczynek (kajakarstwo, rowery wodne, wdkarstwo, plaowanie itp.). Zostanie odrestaurowany i zaadaptowany na Centrum Usug i Informacji Turystycznej zabytkowy budynek byej przepompowni. Zmodernizowany zostanie basen z fontannami oraz nastpi przebudowana sieci owietlenia zewntrznego. Zapewnione zostan awaryjne dostawy energii elektrycznej na wypadek awarii sieciowej. Zostanie odrestaurowany zamek i wprowadzona zastanie jego nowa funkcja: powstajcy hotel bdzie posiada kategori 4 gwiazdek. Hotel bdzie mia 3 pitra oraz zagospodarowane przyziemie/piwnica. Zgodnie z dokumentacj projektow Zamek bdzie dysponowa 94 miejscami noclegowymi.
7. Zesp Paacowo-Parkowy w Woskowicach Maych nr rej.: 1054/65 z 25.06.1965 (paac) nr rej.: 1055/65 z 10.06.1965 (oficyna) nr rej.: 58/81 z 13.07.1981 (park) Orodek Leczenia Odwykowego w Woskowicach Maych Zaoenie w Woskowicach uksztatowane zostao w XVIII i na przeomie XIX i XX wieku. Budowla paacowa powstaa okoo 1800 r. na zrbie wczeniejszej. Przebudowa z 1899 r. nadaa jej styl neogotycki. Od 1960 r. w paacu mieci si Orodek Leczenia Odwykowego. We wntrzach czciowo zachowany oryginalny wystrj i wyposaenie, np. w Sali Biesiadnej (boazeria, kominek, stolarka drzwiowa, zamki, sztukatorka neobarokowa). W partii piwnic zachowane sklepienia XVIIwieczne, wyej XIX-wieczne.
VI.1. INSTYTUCJE PASTWOWE Na polu ochrony dziedzictwa kulturowego dziaaj w Polsce dwie instytucje powoane do tego celu przez pastwo: Wojewdzki Urzd Ochrony Zabytkw i Narodowy Instytut Dziedzictwa. Przed kad z nich postawiono odmienne zadania i cele, co sprzyja uzupenianiu si ich dziaa. Wojewdzki Urzd Ochrony Zabytkw W Opolu jest instytucj pastwow, powoan do ochrony zabytkw. Do jego zada naley: zapewnienie warunkw prawnych, organizacyjnych i finansowych umoliwiajcych trwae zachowanie zabytkw oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie, zapobieganie zagroeniom mogcym spowodowa uszczerbek dla wartoci zabytkw, poprzez kontrol stanu ich zachowania i przeznaczenia, udaremnienie niszczenia i niewaciwego korzystania z zabytkw, przeciwdziaanie kradziey, zaginiciu lub nielegalnemu wywozowi za granic, rejestracja i ewidencja zabytkw znajdujcych si na terenie wojewdztwa prowadzenie penej ksigowoci zwizanej z dziaalnoci Wojewdzkiego Urzdu Ochrony Zabytkw Pracami urzdu, zgodnie z obowizujcymi przepisami kieruje Opolski Wojewdzki Konserwator Zabytkw. Jednym z podstawowych zada Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw jest prowadzenie rejestru zabytkw i ewidencji wojewdzkiej zabytkw, ktre dzieli si na trzy kategorie: obiekty architektury, do ktrych zalicza si rwnie zespoy urbanistyczne i ruralistyczne (tzw. zabytki nieruchome) oraz zespoy zieleni komponowanej, obiekty wyposaenia wntrz (tzw. zabytki ruchome) i obiekty archeologiczne. W kompetencji OWKZ jest rwnie coroczne przyznawanie dotacji celowych na remonty i prace konserwatorskie przy obiektach zabytkowych, take archeologicznych. OWKZ wsppracuje w kwestii ochrony dziedzictwa kulturowego z wadzami
samorzdowymi, kocioami i zwizkami wyznaniowymi, zainteresowanymi subami oraz z wacicielami obiektw zabytkowych. Z jego inicjatywy 20 czerwca 2008 r. zostao zawarte Porozumienie w sprawie wspdziaania w zwalczaniu nielegalnego wywozu za granic lub przywozu z zagranicy zabytkw i materiaw archiwalnych oraz wspdziaania w zakresie zagroe przestpczoci przeciwko dobrom kultury i profilaktyce ich zabezpieczania. Porozumienie oprcz OWKZ podpisali przedstawiciele kocioa katolickiego, policji, stray poarnej, suby celnej. Sankcjonuje ono przede wszystkim, zasady wymiany informacji midzy instytucjami oraz ustala system szybkiego powiadamiania zainteresowanych sub. Porozumienie zawiera rwnie zapis na temat prowadzenia specjalistycznych szkole i konferencji, ktre nawietlaj rne aspekty zagadnie
57
zwizanych z ochron dziedzictwa (szkolenia straakw w sprawie wymogw ochrony p/po w obiektach zabytkowych, szkolenia celnikw na temat zabytkw archeologicznych). Opolski Wojewdzki Urzd Ochrony Zabytkw, oprcz wsppracy z jednostkami samorzdu terytorialnego wszystkich szczebli oraz instytucjami pastwowymi i rzdowymi, prowadzi aktywn kooperacj z organizacjami spoecznymi zaangaowanymi w ochron dziedzictwa kulturowego. Wspdziaa m.in. ze Spoecznymi Opiekunami Zabytkw, ktrych w wojewdztwie opolskim zarejestrowano 15. Szczegln rol w tych dziaaniach odgrywa Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, z oddziaami w Opolu i Brzegu, najstarszy w Polsce ruch spoeczny na rzecz ochrony zabytkw. Narodowy Instytut Dziedzictwa, Oddzia Terenowy w Opolu (dawniej Regionalny Orodek Bada i Dokumentacji Zabytkw w Opolu). Jak czytamy na stronie internetowej29: NID to nowoczesna instytucja kultury, ktra ma przywrci dziedzictwu waciw rol w yciu spoecznym, zgodnie z zasad zrwnowaonego rozwoju, zapisan w Konstytucji RP i stanowic podstaw wspczesnych systemw zarzdzania dziedzictwem na wiecie. Strategia dziaania NID zakada odejcie od dotychczasowego pasywnego modelu administrowania zabytkami na rzecz aktywnego zarzdzania dziedzictwem. Zadania realizowane przez NID nie mog by ograniczone do wskiego grona specjalistw, ale maj angaowa w proces ochrony dziedzictwa wszystkie grupy spoeczne. Do najwaniejszych zada Oddziau Terenowego NID naley: monitorowanie stanu zachowania i ocena wartoci zasobu dziedzictwa (weryfikacja rejestru zabytkw z terenu wojewdztwa opolskiego), udzia w budowie i rozwoju oglnopolskiej geoprzestrzennej bazy danych o zabytkach (dyrektywa INSPIRE), monitorowanie stanu obiektw uznanych za pomniki historii, monitorowanie i analizowanie zagroe dla dziedzictwa, udzia w tworzeniu i upowszechnianiu standardw dokumentacji, bada i konserwacji zabytkw, archiwizowanie zbiorw dokumentw zwizanych z ochron zabytkw oraz ich dygitalizacja i upowszechnianie, realizacja programw i kampanii spoecznych w zakresie edukacji na rzecz dziedzictwa (koordynacja na poziomie wojewdztwa obchodw Europejskich Dni Dziedzictwa, udzia w konferencjach naukowych), opracowywanie opinii dla MKiDN do postpowa administracyjnych dotyczcych skrelania obiektw z rejestru zabytkw. Oddzia wsppracuje z organami administracji publicznej, jednostkami samorzdu terytorialnego, instytucjami kultury, szkoami wyszymi, instytutami naukowymi, stowarzyszeniami i innymi jednostkami organizacyjnymi wyspecjalizowanymi w ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami, przy czym priorytetem jest cisa merytoryczna wsppraca z Wojewdzkim Konserwatorem Zabytkw. Obecny Terenowy Oddzia NID w 2007 r., jeszcze jako Regionalny Orodek Badania i Dokumentacji Zabytkw opracowa Program Opieki nad Zabytkami Wojewdztwa Opolskiego,
29
www.kobidz.pl
58
ktry by podstaw polityki Samorzdu Wojewdztwa Opolskiego w sferze opieki nad zabytkami i ochrony regionalnego dziedzictwa kulturowego i sta si podstaw i punktem odniesienia dla powstania niniejszego Programu. Obecnie NID koordynuje i realizuje procedur konkursow corocznego oglnopolskiego konkursu dla wacicieli zabytkw Zabytek zadbany. VI.2. POZARZDOWE ORGANIZACJE ZAJMUJCE SI OCHRON DZIEDZICTWA KULTUROWEGO. Problematyka opieki nad zabytkami i ochrony dziedzictwa kulturowego jest take gwnym celem dziaalnoci licznych prywatnych stowarzysze, fundacji i towarzystw. Podstawowym przejawem tej dziaalnoci jest propagowanie dziedzictwa narodowego, edukacja spoeczna i pielgnowanie tosamoci narodowej. Niektre z tych organizacji szczyc si jeszcze przedwojenn proweniencj. Wrd nich wyrni naley Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, ktre sprawuje spoeczn opiek nad zabytkami kultury i natury. Jego pocztki cz si z ruchem spoecznym na rzecz ochrony zabytkw, ktry form instytucjonaln przyj w 1906 r. Na terenie Opolszczyzny znajduj si dwa oddziay terenowe TOnZ w Opolu i Brzegu. Znaczc rol w dziedzinie przywracania spoeczestwu zapomnianych i niszczejcych zabytkw odgrywa Uniwersyteckie Stowarzyszenie na Rzecz Ratowania Zabytkw lska Opolskiego, ktre powstao w 2002 r. z inicjatywy prof. Stanisawa Nicieji. Celem Stowarzyszenia jest ratowanie dziedzictwa kulturowego lska przez wyszukiwanie obiektw wymagajcych zabezpieczenia i poddawanie ich rewitalizacji oraz eksponowanie w miejscach publicznych a take integrowanie mionikw i pasjonatw zabytkw lska i informowanie spoeczestwa o zagroeniach dla zabytkw kultury materialnej. Jedn z inicjatyw ostatnich lat jest powoanie do ycia Stowarzyszenia Opolski Dom, ktrego ambitnym celem jest zintegrowanie i promocja dorobku, tradycji i gospodarki lska Opolskiego. Krtki okres jego istnienia zaowocowa konkretnym osigniciem stworzeniem projektu tradycyjnego, charakterystycznego dla budownictwa regionalnego, wielopokoleniowego domu mieszkalnego i realnym stworzeniem prototypu takiego domu w Kamieniu lskim. Dziaania stowarzyszenia skupiaj si na:
promocji opolskiej architektury, rzemiosa, materiaw budowlanych i osigni naukowych wrd mieszkacw Opolszczyzny,
organizacji spotka ludzi, ktrzy swoj dziaalnoci i prac sawi region lska Opolskiego. Wrd pozostaych spoecznych inicjatyw wspierajcych ochron i opiek nad regionalnym
dziedzictwem kulturowym wymieni naley m.in. Fundacj Glogovia, Fundacj Sanktuarium Gry w. Anny, Fundacj Zamku Ksit Niemodliskich, Fundacj Ortus w Chrzelicach, Oddzia
59
Opolski Stowarzyszenia Muzealnikw Polskich oraz Stowarzyszenia Poznaj Swj Kraj Stowarzyszenie Rodzina Kolpinga w Kolonowskiem czy Fundacj Dla Dziedzictwa z Opola. Na Opolszczynie licznie reprezentowane s rwnie organizacje gromadzce mionikw poszczeglnych miejscowoci i regionw. Ich aktywno skierowana jest w istotnym stopniu na propagowanie miejscowych zwyczajw, tradycji, historii i ochron lokalnego dziedzictwa kulturowego. Wrd nich wymieni mona: Towarzystwa Mionikw Ziemi Grodkowskiej, Strzeleckiej czy Otmuchowskiej, Stowarzyszenie Ochrony Krajobrazu "Marmurowa Dolina" w Sawniowicach, Stowarzyszenie Ksistwo Nyskie w Nysie, Byczyskie Stowarzyszenie Rekonstrukcji Historycznej, i wiele innych.
VI.3.
Kradziee i nielegalny handel dzieami sztuki od zawsze wizay si z przewozem zabytkw przez granic. Porty morskie, lotniska drogowe przejcia graniczne, to miejsca, gdzie najczciej dochodzi do prb nielegalnego wywozu zabytkw za granic. Zwykle s to straty bezpowrotne, niejednokrotnie dotyczce dzie unikatowych, majcych ogromne znaczenie dla naszego historycznego dziedzictwa. Wojewdztwo opolskie ze swoim dziedzictwem kultury polskiej, czeskiej, niemieckiej i ydowskiej jest szczeglnie naraone na rabunek dzie stanowicych o wyjtkowoci regionu. Dlatego dziaania na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego Opolszczyzny podejmuj wsplnie Wojewdzki Konserwator Zabytkw, Policja, Suba Celna, Stra Graniczna i Stra Poarna. Kada z tych instytucji ma swj szczegowy zakres obowizkw.
Wojewdzki Konserwator Zabytkw Od Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw mona uzyska pomoc i porad przy zabezpieczaniu dzie sztuki przed kradzie, zniszczeniem i podpaleniami. Przy wsppracy z innymi organami, w szczeglnoci policj i stra poarn, Konserwator moe udzieli porad odnonie instalowania w obiektach systemw przeciwpoarowych i przeciwwamaniowych a take monitoringu. Wojewdzkiemu Konserwatorowi Zabytkw mona te wskaza przypadki
niewaciwego postpowania z zabytkami. Konserwator w ramach swoich uprawnie wydaje uwagi i zalecenia konserwatorskie, a nawet moe naoy kar przy racym naruszeniu przepisw. Do zada Konserwatora naley te wydawanie zezwole na ewentualny wywz zabytkw za granic. Bardzo wane s prace dokumentacyjne, studia i inwentaryzacje, fotografie i pomiary obiektu zabytkowego. Prawidowo wykonana i pena dokumentacja, w wypadku zniszczenia obiektu, pozwoli na jego odbudow i uatwi te prac organw cigania w przypadku kradziey lub zniszczenia zabytku.
60
W kadym wtpliwym przypadku dotyczcym dbr kultury naszego regionu mona skontaktowa si z Wojewdzkim Konserwatorem Zabytkw w Opolu. Od niego uzyska si wszelkie wyjanienia, a w razie potrzeby take i pomoc.
Policja O kadym nawet drobnym przypadku kradziey zabytku, jego zniszczenia lub uszkodzenia, wamania do zabytkowego obiektu trzeba powiadomi Policj. Tak samo naley postpowa, gdy mamy tylko uzasadnione podejrzenie, e mogo doj do zamania przepisw o ochronie zabytkw. Policjanci na pewno zweryfikuj otrzymane informacje i podejm odpowiednie dziaania. Czasami brak szybkiej reakcji pozwala na ucieczk z miejsca przestpstwa albo omiela do bardziej zuchwaych kradziey. Z kolei szybka informacja o zamaniu prawa umoliwia Policji ujcie sprawcw i odzyskanie utraconego dobra.
Suba Celna i Stra Graniczna Suba Celna i Stra Graniczna rwnie zajmuj si ochron zabytkw. W wypadku nielegalnego wywozu dbr kultury, albo przywozu zza naszej wschodniej granicy to funkcjonariusze tych sub ujawniaj przemycane dziea sztuki. Dlatego w kadym przypadku gdy kto posiada wiedz, lub ma uzasadnione podejrzenie, e zabytki mog zosta wywiezione nielegalnie za granic, albo s nielegalnie przywoone do naszego kraju, naley powiadomi Sub Celn i Stra Graniczn. Swobodny przepyw towarw, duy ruch podrnych umoliwiaj nielegalny obrt zabytkami w ramach tzw. przejazdw turystycznych. Wykorzystywane s te do tego celu przesyki pocztowe i kurierskie. Dlatego kada informacja o prbie zamania przepisw moe ochroni nasze zabytki przed nielegalnym wywozem z kraju.
5 wanych krokw:
1. Nie bd obojtny, 2. O kradziey lub tylko prbie kradziey zabytkw natychmiast zawiadom policj, 3. Informacj o nielegalnym wywozie zabytkw za granic lub tylko prbie takiego wywozu bez zwoki zawiadom Sub Celn lub Stra Graniczn 4. Nie pomijaj nawet z pozoru mao istotnych informacji o kradziey, znikniciu np. elementw wystroju przydronej kapliczki. 5. Wszelkie pytania, wtpliwoci kieruj do Opolskiego Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw.
61
SPIS TELEFONW ALARMOWYCH I INFORMACYJNYCH DO INSTYTUCJI I URZDW PODEJMUJCYCH INTERWENCJE W PRZYPADKU ZAISTNIENIA ZAGROE DLA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO
Oglnopolskie Telefony Alarmowe Telefon Ratunkowy (tylko z telefonu komrkowego) 112 Pogotowie Ratunkowe 999 Stra Poarna 998 Policja 997 infolinia Policji (poczenie bezpatne) 0 800 120 226
Telefony Alarmowe Opole Komenda Wojewdzka Policji (77) 427 19 00 www.opolska.policja.gov.pl Telefon 10 minut (77) 42 22 345 Placwka Stray Granicznej w Opolu (77) 451 38 20 slaski@strazgraniczna.pl Izba Celna w Opolu (77) 400 67 00 ic.opole@opo.mofnet.gov.pl anonimowy telefon zaufania 800 060 000 lub (77) 402 20 20 Komenda Wojewdzka Pastwowej Stray Poarnej (77) 420 70 61 Miejskie Centrum Zarzdzania Kryzysowego (77) 541 13 40 Wojewdzkie Centrum Zarzdzania Kryzysowego (77) 452 47 15 Stra Miejska (77) 986
Telefony instytucji zwizanych z ochron dziedzictwa kulturowego Opole Wojewdzki Urzd Ochrony Zabytkw w Opolu (77) 452 44 33 wuoz.opole@neostrada.pl Narodowy Instytut Dziedzictwa OT/Opole (77) 423 01 74, (77) 423 01 84 ot.opole@nid.pl Departament Kultury, Sportu i Turystyki Urzdu Marszakowskiego (77) 44 29 330 dks@umwo.opole.pl
62
Analizujc stan dziedzictwa kulturowego Opolszczyzny, naley podkreli jeszcze raz due nasycenie regionu obiektami zabytkowymi, ktre cechuj si rnorodnoci formy
i charakteru. W powizaniu z walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi stanowi one ogromny rezerwuar, stwarzajcy perspektywy dla rozwoju, nie w peni wykorzystywanych dotychczas bran, przede wszystkim turystyki. Dugie lata zaniedba, rabunkowej eksploatacji obiektw zabytkowych, nieuregulowane sprawy wasnociowe, czsto jeszcze niska wiadomo spoeczna a przede wszystkim brak rodkw finansowych powoduj, e potencja tkwicy w dziedzictwie kulturowym lska Opolskiego nie zosta jeszcze wyeksploatowany. Opolszczyzna pochwali si moe silnie zakorzenion, charakterystyczn kultur ludow. Tylko tutaj znale mona specyficzne elementy budownictwa wiejskiego, takie jak lauby, hale, czy dzwonki zmarych, elementy zdobnictwa, np. wzorzyste dachy. Tutaj take przetrwaa charakterystyczna gwara, stroje i zwyczaje, silne jest rodowisko twrcw ludowych. Dziki Ustawie z 2003 r. wadze lokalne wszystkich szczebli wczone zostay w proces ochrony dziedzictwa kulturowego. Przez naoenie na gminy obowizku opracowania gminnych ewidencji zabytkw i gminnych programw opieki nad zbytkami, daa ona moliwoci zidentyfikowania zasobu i stanu obiektw zabytkowych oraz okrelenia lokalnej polityki ochrony dziedzictwa kulturowego. W podsumowaniu naley stwierdzi, e kondycja zabytkw w wojewdztwie opolskim jest zrnicowana, jednak w wielu przypadkach nie jest zadowalajca. Po upadku PGR-w zagroeniem dla zespow dworskich, paacowych i folwarcznych jest rozdrobnienie wasnociowe, co znacznie utrudnia podejmowanie kompleksowych dziaa konserwatorskich i rewitalizacyjnych. Budynki mieszkalne i gospodarskie ulegy parcelacji i s na og wasnoci prywatn mieszkacw lub Agencji Nieruchomoci Rolnych, natomiast nalece do zespow parki stanowi czsto wasno gminy. Do tego dochodzi, na og zy, a w najlepszym razie, niedostateczny stan techniczny tych obiektw. W wielu wypadkach gwne elementy architektoniczne zespow, a wic dwory, czy paace popady w ruin. Brak jest wic dominanty wok ktrej koncentrowa si cay zesp pod wzgldem kompozycyjnym i ideowym. Ta degradacja i dekompozycja zabytkowych wiejskich zespow paacowych wydaje si by najwikszym mankamentem i jednym z najwikszych zagroe dla rodowiska kulturowego wsi. W zym stanie znajduj si take zaoenia parkowe. Parki w znacznej mierze ulegy dewastacji w czasach powojennych, nastpiy znaczne ubytki oryginalnego drzewostanu, porost samosiewu, czsto zatarciu ulega kompozycja zaoenia. W wyniku podjtych prac renowacyjnych w czci parkw przeprowadzono nowe nasadzenia, nie zawsze zgodne z pierwotnym charakterem parku. Ju na etapie prac porzdkowych usuwane s elementy historycznej kompozycji: nasadzenia
63
krzeww, kolejne pokolenia drzewostanw tworzcych pierwotn kompozycj; w obiektach parkowych przeprowadzane s zazwyczaj prace rewaloryzacyjne, ktre obok odtworzenia kompozycji obejmuj rwnie wprowadzanie nowych obiektw i funkcji nie zawsze w sposb harmonijny i zgodny ze sztuk. W znacznie lepszej sytuacji pozostaj budowle sakralne i elementy kultu religijnego. Jako obiekty zwizane ze sfer ycia duchowego, przy tradycyjnej lskiej pobonoci pozostaj w cigym uytkowaniu i prezentuj na og dobry stan techniczny, znajdujc si pod opiek lokalnych spoecznoci. Wrd rejestrowych obiektw zabytkowych wojewdztwa opolskiego zauwaalna jest niewielka ilo zabytkw techniki. Warto byoby zmieni ten fakt przez uzupenienie rejestru o najcenniejsze obiekty tego typu. Naley opracowa specjalny program ochrony dla zabytkw drewnianych, naraonych na ponadstandartowe zagroenia (poary kociow drewnianych w ostatnich latach) a take dla terenw poobozowych w ambinowicach, ktre wymagaj szybkich prac rewitalizacyjnych. Zgodnie z zaoeniami koncepcji zagospodarowania przestrzennego kraju w Strategii rozwojowej wojewdztwa okrelono list miast, ktre powinny by objte programem kompleksowej rewitalizacji. S to: Baborw, Biaa, Brzeg, Byczyna, Gogwek, Gubczyce, Guchoazy, Gorzw lski, Grodkw, Kdzierzyn Kole, Kluczbork, Krapkowice, Lenica, Lewin Brzeski, Namysw, Niemodlin, Nysa, Opole, Otmuchw, Paczkw, Prudnik, Strzelce Opolskie, Ujazd, Dobrodzie, Kietrz, Korfantw, Olesno, Praszka, Prszkw, Woczyn. Obszarami objte bd zabytkowe centra miast a take tereny poprzemysowe, powojskowe, dzielnice zdegradowane i blokowiska. W nastpnych latach powinna by kontynuowana cenna inicjatywa ochrony dziedzictwa kulturowego wsi opolskiej, ktra przyniosa ju wymierne efekty, w postaci opracowania Zestawienie wsi wojewdztwa opolskiego o wysokich walorach zabudowy i uksztatowania przestrzennego wymagajcych ochrony Wynikiem przeprowadzonych bada jest waloryzacja zasobu kulturowego wsi opolskiej. Pozwolia ona na wytypowanie wsi o bardzo wysokich i wybitnych walorach pod wzgldem historycznego ukadu przestrzennego, ukadu zagrd, detalu architektonicznego, budulca, konstrukcji budowli, specyficznego zdobnictwa: Ryna, Kujakowice Dolne, Makowice, Kadub Wolny, Zotogowice, Stary Paczkw, Jemielnica, Brzezinki, Centowa, Kamie lski, Zakrzw Turawski, Igowice. Identyfikacja tego zasobu pozwoli na objcie ochron najbardziej wartociowych ukadw, zespow zabudowy, czy poszczeglnych elementw architektonicznych.
64
Analiza danych udostpnionych przez gminy i powiaty opolskie pozwala na ostrony optymizm w kwestii polityki lokalnej dotyczcej ochrony dziedzictwa w zaczniku nr 4 wynika, e gminy zlecaj opracowywanie
30
miejscowych
zagospodarowania przestrzennego m. in. dla obszarw szczeglnie wraliwych, do ktrych zalicza si take tereny, na ktrych znajduj si zespoy i obiekty zwizane z dziedzictwem kulturowym. W MPZP wymienia si te obiekty wraz z obejmujcymi je strefami ochrony konserwatorskiej. Obszar 10 gmin wojewdztwa opolskiego pokryty jest w 100% MPZP. Tak jest w przypadku gmin: Bierawa, miasto Kdzierzyn-Kole, Korfantw, Lenica, ubniany, Popielw, Namysw, Pakosawice, Skarbimierz, Tuowice. W czterech gminach stopie pokrycia terenu MPZP wynosi ponad 90%, w trzech ponad 80%, jednak dla 27 gmin ksztatuje si on poniej 20%. Przyczyny tego stanu rzeczy s rne i nie zawsze nios za sob zagroenia dla dziedzictwa kulturowego, wynikaj np. z braku potrzeby opracowywania miejscowych planw dla terenw nieinwestycyjnych, ju zagospodarowanych, o znanym przeznaczeniu. Ustawa o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami nakada na gminy obowizek opracowania Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami, ktry uwzgldniajc specyfik gminy, powinien okreli jej polityk w sferze ochrony zabytkw i sposoby wykorzystania obiektw zabytkowych dla potrzeb spoecznych, turystycznych i edukacyjnych. Dokument powinien spenia kryterium spjnoci z innymi programami, okrelajcymi kierunki rozwoju gminy. Podstaw do stworzenia programu powinna by wg Ustawy Gminna Ewidencja Zabytkw, okrelajca zasobno gminy w obiekty zabytkowe. Takie ewidencje zostay opracowane dla 85,9% gmin wojewdztwa opolskiego. Oznacza to, e 61, spord oglnej liczby 71 gmin, posiada Gminn Ewidencj Zabytkw. W marcu 2009 r. GEZ posiadao 47, spord oglnej liczby 71 gmin, co stanowio 66,2%. Wykonanie Gminnej Ewidencji Zabytkw do roku 2011 deklaruje jeszcze 8 gmin, co da w sumie liczb 69 gmin i stopie realizacji zadania w skali caego wojewdztwa w imponujcej wysokoci ponad 97%.31 Gminne Ewidencje Zabytkw stay si podstaw opracowania Programw Opieki nad Zabytkami w 47 gminach. Stanowi to 66,2% oglnej liczby gmin, a to w skali caego kraju sytuuje Opolszczyzn w czowce wojewdztw. Gminne Programy Opieki nad Zabytkami przyjmowane s uchwaami rad gminnych, a po uchwaleniu stanowi akty prawa miejscowego.32 Z tabeli zawartej w zaczniku nr 2 wynika, e powiaty nieporwnanie gorzej od gmin wywizay si z ustawowego obowizku opracowania Powiatowych Programw Opieki nad Zabytkami. Na 11 powiatw tylko jeden kdzierzysko-kozielski posiada Program, opracowany w 2010 r. Napawajce optymizmem jest to, e pozostae zadeklaroway ich opracowanie na lata 20112014 lub 2012-2015.
Szczegowe statystyki dotyczce wymienionych dokumentw, opracowane na podstawie ankiet wypenionych przez urzdy gminne i starostwa powiatowe, zawarto w opracowaniu tabelarycznym znajdujcym si w zacznikach nr 2 i nr 4 aneksu do niniejszego programu. 31 Patrz zacznik nr 6. 32 Patrz zacznik nr 6.
30
65
Gminy i powiaty s wacicielem licznych obiektw zabytkowych. Do ich zada wasnych naley opieka nad tymi obiektami i utrzymywanie ich we waciwym stanie. Zadania te powinny by realizowane przez zlecanie opracowa, prac studialnych i dokumentacyjnych oraz wykonywanie w porozumieniu z Opolskim Wojewdzkim Konserwatorem Zabytkw prac remontowych
i konserwatorskich utrzymujcych zadowalajcy stan techniczny tych obiektw. Planowane przez gminy wojewdztwa opolskiego wydatki na remonty wasnych obiektw zabytkowych na lata 2011-2014 ksztatuj si na podobnym poziomie jak w latach ubiegych (lata 2007-2010). Zdecydowanie najwiksze wydatki (w wartociach bezwzgldnych) na utrzymanie swoich obiektw zabytkowych poniosa gmina Nysa w minionym czteroleciu 14 515 000 PLN. Do czowki nale te gminy Gubczyce i Brzeg, ale najwiksze kwoty w stosunku do stopnia nasycenia obiektami zabytkowymi wyasygnowaa na ten cel gmina Byczyna (3 106 000 PLN). 24 gminy z oglnej liczby 71 nie przeznaczyo w latach 20072010 adnych rodkw na remont wasnych obiektw zabytkowych33. A 44 gminy nie planuj pozyskania w latach 2011-2014 adnych funduszy unijnych na ochron dziedzictwa kulturowego. Najwiksze wydatki na remonty przeprowadzane w latach 20072010 we wasnych obiektach zabytkowych poniosy: Starostwo Powiatowe w Brzegu i Starostwo Powiatowe w Opolu. W tych samych powiatach planuje si rwnie najwiksze wydatki na nastpne cztery lata i tutaj take, pozyskano na ten cel najwiksze fundusze z zewntrz. W trzech powiatach (gubczycki, kdzierzysko-kozielski i opolski) planuje si pozyskanie funduszy unijnych w najbliszych latach. Poszczeglne jednostki samorzdu terytorialnego, dbajc o zrwnowaony rozwj i spjn ochron dziedzictwa kulturowego, mog przeznaczy cz swoich rodkw budetowych na dotacje do prac przy obiektach zabytkowych wpisanych do rejestru zabytkw, a nie bdcych ich wasnoci. Finansowanie moe dotyczy zarwno ekspertyz, prac koncepcyjnych i projektowych, jak i remontw budowlanych, konserwacji i rewitalizacji, prowadzonych zawsze w konsultacji i wg zalece sub konserwatorskich. W latach 20072010 gminy wojewdztwa opolskiego dofinansowyway rne projekty dotyczce ochrony zabytkw, przecitnie, na poziomie wyszym ni to jest planowane na lata nastpne. Wymienione gminy przodoway w wysokoci dotacji przekazanych na remonty obiektw zabytkowych w latach 2007-2010: Brzeg, Dobrze Wielki, Kluczbork i Opole. Trzydzieci gmin nie dotowao w ogle prac przy obiektach zabytkowych nie bdcych ich wasnoci. Wikszo gmin w latach 2011-2014 zmniejsza subwencjonowanie remontw obiektw zabytkowych lub rezygnuje z nich w ogle. Przyczyn tego faktu naley zapewne szuka w uwarunkowaniach globalnych niestabilnej, oglnowiatowej sytuacji gospodarczej i politycznej, wpywajcej na niepewn sytuacj finansow kraju.
33 Nie badano przyczyn tego stanu rzeczy; by moe wrd wasnoci czci gmin brak jest obiektw zabytkowych, tj. np. w gminie Zawadzkie.
66
Poniej wymieniono czynniki stanowice istotne utrudnienia w efektywnych dziaaniach konserwatorskich. Ich eliminacja w znacznym stopniu przyczyni si do podwyszenia poziomu ochrony dziedzictwa w regionie. 1. Nieuregulowane stosunki wasnociowe obiektw zabytkowych. 2. Brak precyzyjnie okrelonego przedmiotu i granic ochrony konserwatorskiej, dotyczy to przede wszystkim, zespow architektonicznych i parkw. 3. Brak programw uytkowych z moliwoci egzekwowania ich realizacji dla obiektw komunalnych oraz nalecych do skarbu pastwa, wystawionych do sprzeday. 4. Presja lobby inwestycyjnego, zwaszcza jeli chodzi o lokalizacj nowych obiektw i podzia zespow na mniejsze czci. 5. Obowizujcy system prawny, ktry utrudnia subom konserwatorskim realizacj zada wynikajcych z ustawy o ochronie zabytkw, w czci dotyczcej egzekwowania powinnoci wacicieli wobec zabytkw. 6. Trudnoci w egzekwowaniu decyzji i nakazw konserwatorskich przy obecnych moliwociach dofinansowywania prac przy zabytkach. Waciciele zabytkw w bardzo wielu przypadkach nie s w stanie ponie kosztw niezbdnych dla waciwego utrzymania obiektw. Posiadanie zabytku i wynikajce z tego faktu pewne ograniczenia praw wasnoci nie s rekompensowane zachtami materialnymi. 8. Podstawow przeszkod w prowadzeniu waciwej polityki samorzdu w kwestii dziedzictwa kulturowego stwarza brak aktualnych planw zagospodarowania przestrzennego, uwzgldniajcych problematyk ochrony zabytkw. Kade dziaanie rozwojowe w dziedzinie mieszkalnictwa, handlu i usug, inwestycji drogowych, przemysowych i innych stwarza zagroenia dla historycznych zaoe urbanistycznych i ruralistycznych. Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, majce status prawa miejscowego, powinny obj wszystkie istotne obszary, wytyczajc kierunki i charakter rozwoju regionu. Biorc pod uwag specyfik wojewdztwa opolskiego oraz kierunki rozwoju poszczeglnych powiatw i gmin mona, analizujc mocne i sabe strony regionu oraz szanse i zagroenia dla jego rozwoju, wskaza szczegowo czynniki majce istotny wpyw na regionalne dziedzictwo kulturowe. Poniej przedstawiono analiz, ktra ma pomc w okreleniu podstawowych priorytetw wojewdzkiego programu opieki nad zabytkami. Tabela ponisza powstaa w oparciu o dane analizy SWOT zamieszczone w programie na lata 2007-2010 z uwzgldnieniem zmian jakie zaszy wanie w tych czterech latach i uzupeniona o nowe elementy, ktre wydaj si by istotne dla nastpnego czterolecia.
67
ANALIZA SWOT
mocne strony 1. najwyszy w Polsce poziom dochodw rozporzdzalnych i konsumpcji w przeliczeniu na 1 mieszkaca silne poczucie tosamoci regionalnej tradycja gospodarnoci pooenie regionu w III korytarzu paneuropejskim gsta sie pocze drogowych i kolejowych due nasycenie zabytkami w stosunku do powierzchni wojewdztwa dua ilo cennych zabytkw pozytywna rola kocioa w ochronie zabytkw wie opolska jako wyrnik na tle lska jeli chodzi o stopie zachowania ukadw ruralistycznych i kultywowania folkloru; wystpowanie zabytkw w duych zespoach umoliwiajcych zorganizowanie turystycznych szlakw zwizanych z dziedzictwem kulturalnym regionu (np. architektura drewniana, gotyckie kocioy z polichromiami w pow. brzeskim, dua ilo rezydencjonalnych zespow paacowofolwarczno-parkowych, zabytki techniki zwizane z regionem) dobrze utrzymane zespoy sakralne i budynki uytecznoci publicznej wystpowanie zabytkw w otoczeniu cennej przyrody wielokulturowo wzrost liczby organizatorw i imprez Europejskich Dni Dziedzictwa 1. 2. 3. sabe strony zy stan zabytkw o funkcji mieszkalnej zy stan zabytkw techniki zbyt may poziom dofinansowa przeznaczanych ze rodkw publicznych dla prywatnych wacicieli na opiek nad zabytkami niedostateczny poziom zrozumienia wartoci zabytkowych obiektu presja inwestorw do stosowania niezgodnych z miejscow tradycj, ale taszych materiaw przy remontach, przypadki samowoli budowlanej, niedostateczna etyka rodowisk projektanckich i inwestorskich, naciski na ograniczenie zakresu ochrony na terenach prawnie chronionych niska wiadomo wacicieli obiektw zabytkowych o roli dziedzictwa dla rozwoju i konkurencyjnoci regionu dominacja w dziaaniach inwestycyjnych typowych projektw z pominiciem dziaa zwizanych z ochron dziedzictwa kulturowego niska skuteczno w zachcaniu sektora prywatnego do inwestowania w substancj zabytkow utrudnienia finansowe i organizacyjne w tworzeniu nowych planw zagospodarowania przestrzennego przez gminy; niewystarczajcy stopie pokrycia MPZP obszarw nasyconych elementami dziedzictwa kulturowego brak wieloletnich programw dziaania pomidzy samorzdami lokalnymi a administracja publiczn zbyt maa rola uczelni wyszych w dziaaniach bezporednio zwizanych z ochron zabytkw zagroenia 1. niewielkie zainteresowanie regionem ze strony inwestorw zewntrznych konkurencja wojewdztw ociennych zanikanie kultury wiejskiej utrzymujcy si wysoki poziom bezrobocia odpyw wysoko kwalifikowanej kadry z regionu inwestycje majce negatywny wpyw na rodowisko trudnoci, ktre stwarza skomplikowana procedura formalno-prawna przy pozyskiwaniu dotacji dla zabytkw brak skutecznego prawa i trudno w egzekwowaniu istniejcego niedostateczne wykorzystanie przez wacicieli zabytkw moliwoci jakie stwarza dostp do funduszy europejskich rnice w poziomie usug turystycznych w Polsce i poza jej granicami pogarszajca si koniunktura gospodarcza kryzys finansw publicznych klski ywioowe sabe zabezpieczenia przeciwpowodziowe 68
2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
4.
5.
10.
6.
7.
8. 9.
szanse 1. transfery dochodw i wiedzy pochodzcych z migracji zarobkowej, unijna polityka spjnoci i rozwoju regionalnego zainteresowanie dziedzictwem kulturowym osb mieszkajcych za granic, pochodzcych z regionu moda na kupowanie atrakcyjnych nieruchomoci i turystyk sentymentaln postp w dostpie do rodkw finansowych na popraw stanu zabytkw rodki unijne, samorzdowe, partnerstwo prywatno-publiczne zwikszenie dostpnoci informacji dla mieszkacw o moliwociach uzyskania dofinansowania inwestycji wdroenie kompleksowego programu ochrony zabytkw architektury drewnianej rozwj inicjatyw lokalnych i organizacji pozarzdowych, powstawanie stowarzysze majcych na celu opiek nad zabytkami rosnca rola samorzdu regionalnego, ktry chce wczy ochron zabytkw w sfer rozwoju regionalnego finansowanie prac archeologicznych z programu
2.
2. 3. 4. 5. 6.
3.
4.
7. 8.
5. 6.
7.
8.
14. 15.
budowy autostrad zwikszenie i polepszenie poziomu bazy hotelowej i gastronomicznej poprawa stanu drg edukacja spoeczna na rzecz dziedzictwa kulturowego zwikszenie roli mediw w propagowaniu ochrony zabytkw pooenie nacisku na problematyk dziedzictwa kulturowego w strategii rozwojowej wojewdztwa wykorzystanie potencjau turystycznego Odry (wsppraca z ssiednimi wojewdztwami) konkursy i nagrody za prawidowo wykonane prace konserwatorskie
69
VIII.
VIII.1. Cele, priorytety i planowane dziaania odniesienie do Programu na lata 20072010. Cele strategiczne, priorytety oraz kierunki dziaa sformuowane w Programie opieki na lata 2007-2010 zostay uporzdkowane i zebrane w formie tabeli jako zacznik nr 5 do niniejszego Programu, opracowanego na lata 2011-2014. Wojewdztwo opolskie wypada dobrze na tle innych regionw kraju, jeli chodzi o opiek nad dziedzictwem kulturowym. wiadcz o tym nie tylko dane przedstawione w formie graficznej w zaczniku nr 6, odzwierciedlajce postp w wypenianiu zada ustawowych przez samorzdy gminne. Mwi o tym rwnie wskaniki zebrane w tabelach doczonych do Programu jako zaczniki nr 2 i 4, a take porwnania dokonane w rozdziale VII. Przyczynia si do tego, w pewnym stopniu, polityka oparta na zaoeniach poprzedniego Programu. W zwizku z tym proponuje si utrzymanie celw sformuowanych na lata 2007-2010 jednak z pewnymi modyfikacjami zwizanymi ze zmieniajc si sytuacj gospodarcz oraz ze zmian pooenia akcentw na promocj tych skadnikw krajobrazu kulturowego, ktre s rzeczywicie unikatowe w skali kraju, a mog w sposb znaczcy decydowa o charakterze regionu. W Programie na lata 2011-2014 starano si wykorzysta, w wikszym stopniu ni w latach 2007-2010, wnioski wynikajce z analizy opartej o: 1. opis zasobu dziedzictwa 2. okrelenie jego stanu 3. porwnanie ze stanem poprzednim.
70
CEL STRATEGICZNY I: UTRZYMANIE I ZARZDZANIE ZASOBEM REGINALNEGO DZIEDZICTWA KULTUROWEGO PRIORYTETY DZIAANIA
1. realizacja dziaa wynikajcych z programu opieki nad zabytkami oraz ich systematyczny monitoring; 2. zlecanie robt budowlanych i prac konserwatorskich w obiektach zabytkowych, do ktrych Wojewdztwo Opolskie posiada tytu prawny; 3. zlecanie lub dofinansowanie niezbdnych prac studialnych, projektowych oraz bada konserwatorskich w tym zlecenie opracowania studium waloryzacji zasobw kulturowych na terenie wojewdztwa opolskiego (tekst i mapa); 4. monitoring zmiany stanu uszkodze najwaniejszych obiektw wpisanych do rejestru zabytkw lub charakteryzujcymi si wyjtkowymi walorami krajobrazowymi; 5. prowadzenie kolejnych edycji konkursu na realizacj zada publicznych w zakresie konserwacji, restauracji lub robt budowlanych przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytkw, organizowanego przez Samorzd Wojewdztwa Opolskiego na dofinansowanie prac zgaszanych przez wacicieli i uytkownikw obiektw zabytkowych; 1. wspieranie dziaa w zakresie rewitalizacji wsi przeprowadzanych na podstawie kompleksowych programw; 2. wspieranie dziaa w zakresie rewaloryzacji historycznych ukadw ruralistycznych w tym zalecenia opracowywania historycznych studiw ukadw ruralistycznych; 3. promocja regionalnej agroturystyki prowadzonej na bazie zabytkw; 4. dziaania na rzecz ochrony dziedzictwa niematerialnego: - wspieranie lokalnych inicjatyw kulturalnych; - kontynuacja dziaa zmierzajcych do integracji modziey z rnych grup kulturowych, ksztatowanie postaw otwartych i tolerancyjnych; - promocja zachowanego regionalnego folkloru jako atrakcji turystycznej; 5. dbao o rozwj zrwnowaony, tj. integracj ochrony dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego; 6. organizowanie i patronowanie konkursom na realizacje wpisujce si w tradycyjny krajobraz i zabudow wsi opolskiej;
II. Odnowa wsi w kontekcie poprawy stanu zachowania krajobrazu i dziedzictwa regionalnego
71
1. wspieranie dziaa w zakresie rewitalizacji miast historycznych przeprowadzanych na podstawie kompleksowych programw; 2. wspieranie dziaa w zakresie rewaloryzacji miast historycznych w tym zalecenia opracowywania historycznych studiw ukadw urbanistycznych; 3. zalecanie w dokumentach planistycznych UM uwzgldniania w opracowaniach planistycznych gmin (studia uwarunkowa oraz MPZP) odtwarzania dawnych osi kompozycyjnych i powiza widokowych; 4. wspieranie rewitalizacji obszarw poprzemysowych i powojskowych zwizane m. in. z poszukiwaniem nowych funkcji dla zespow poprzemysowych i powojskowych; 5. wspieranie dziaa uatwiajcych eliminacj ze struktur miejskich obszarw niezagospodarowanych, ktre dezintegruj struktur przestrzenn; 1. wspieranie dziaa majcych na celu ochron dziedzictwa archeologicznego w poczeniu z ochron rodowiska kulturowego i przyrodniczego; 2. wspieranie bada archeologicznych polegajce zwaszcza na: - inwentaryzacji terenowej stanowisk archeologicznych w ramach AZP; - wzmoeniu inspekcji i wykopalisk ratowniczych, take na obszarach stanowisk niszczonych intensywnymi pracami rolnymi; - kontynuowaniu inwentaryzacji grodzisk; - kontynuowaniu rozpoznania miejskich nawarstwie kulturowych w ramach bada prowadzonych nowoczesnymi, nieinwazyjnymi metodami; 3. wspieranie wsppracy wszystkich instytucji archeologicznych zlokalizowanych i dziaajcych na obszarze wojewdztwa opolskiego; 1. promocja tworzenia lokalnych izb o charakterze muzealnym; 2. adaptacja nieruchomych zabytkw techniki wraz ze zgromadzonymi tam zabytkami ruchomymi na tzw. ywe muzea techniki; 3. dofinansowywanie prac konserwatorskich przy budynkach i zbiorach muzealnych; 4. dofinansowywanie szczeglnie cennych ekspozycji muzealnych; 5. wspieranie modernizacji budynkw muzealnych wraz z przystosowywaniem ich do potrzeb niepenosprawnych zwiedzajcych; 6. wspieranie wydawnictw muzealnych, katalogw i przewodnikw;
72
1. wspieranie instytucji pozarzdowych (stowarzyszenia, fundacje, itp.) zajmujcych si opiek nad zabytkami; 2. wspieranie wspdziaania instytucji zajmujcych si zwalczaniem nielegalnego wywozu za granic lub przywozu z zagranicy zabytkw oraz zwalczaniem przestpczoci przeciwko dobrom kultury (porozumienie z 20.06.2008 r. zawarte midzy: Opolskim WKZ, Kustoszem Diecezjalnym Diecezji Opolskiej, Opolskim Komendantem Wojewdzkim Policji, Komendantem lskiego Oddziau Stray Granicznej, Opolskim Komendantem Pastwowej Stray Poarnej, Dyrektorem AP w Opolu, Dyrektorem Izby Celnej w Opolu); 3. promowanie instytucji oraz podmiotw gospodarczych zajmujcych si systemami zabezpiecze przeciwwamaniowych i przeciwpoarowych (w zwizku z najbardziej naraonymi na degradacj obiektami architektury drewnianej); 4. wspieranie organizacji , skupiajcych i mobilizujcych do dziaania lokalne spoecznoci dziaajce na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego 5. aktywizacja wacicieli i uytkownikw obiektw zabytkowych poprzez udzielanie kompleksowych informacji na temat moliwoci inwestycyjnych; 6. organizacja szkole dla pracownikw instytucji i departamentw zwizanych z ochron i ksztatowaniem krajobrazu kulturowego; umoliwianie udziau w szkoleniach zewntrznych;
1. uwzgldnianie w opracowaniach strategicznych, dziedzictwa kulturowego jako potencjau rozwojowego wojewdztwa; 2. promowanie i wspieranie finansowe dziaa majcych na celu popraw atrakcyjnoci inwestycyjnej i turystycznej obiektw i obszarw o duych walorach krajobrazowych; 3. promowanie i wspieranie dziaa, ktre w sposb szczeglny uwzgldniaj wie opolsk jako wyrnik na tle lska jeli chodzi o stopie zachowania ukadw ruralistycznych i kultywowania folkloru; 1. dofinansowywanie prac studialnych i projektowych; 2. wspieranie ksztatowania zasad partnerstwa publicznoprywatnego w celu pomocy wacicielom zaoe paacowo-parkowych;
73
III. Wspieranie inicjatyw majcych na celu podniesienie rangi obiektw i zespow zabytkowych
1. wspieranie dziaa zmierzajcych do powoywania parkw kulturowych (pozostaoci huty w Zagwidziu, park w Pokoju); 2. wspieranie dziaa zmierzajcych do wpisania wybranych obiektw i zespow zabytkowych na List Pomnikw Historii Prezydenta RP (Nysa kolegiata z dzwonnic, staromiejski zesp Paczkowa, koci pw. w. Jakuba Apostoa w Maujowicach, Jemielnica zesp pocysterski); 3. wspieranie dziaa zmierzajcych do powoywania archeologicznych parkw kulturowych; 1. wspieranie istniejcych szlakw przez dofinansowywanie ich promocji, oraz rozbudowy ich oferty merytorycznej a take infrastruktury turystycznej; 2. wspieranie inicjatyw na rzecz tworzenia nowych szlakw turystyczno-kulturowych (szlaki zwizane z niegdy charakterystycznym dla pewnych czci regionu zanikajcym lub ju nieistniejcym przemysem); 3. wspieranie inicjatyw na rzecz tworzenia archeologicznych szlakw turystycznych;
IV. Wspieranie funkcjonowania istniejcych szlakw oraz inicjatyw na rzecz tworzenia nowych szlakw obejmujcych charakterystyczne dla wojewdztwa cenne zespoy i obiekty zabytkowe
CEL STRATEGICZNY III: ROZWJ TURYSTYKI ZWIZANEJ Z REGIONALNYM DZIEDZICTWEM KULTUROWYM I ROZWJ TOSAMOCI REGIONALNEJ
PRIORYTETY DZIAANIA
1. wspieranie organizacyjne i finansowe szkole z zakresu wiedzy nt. dziedzictwa kulturowego; 2. wspieranie organizacji wystaw, festynw i kiermaszy regionalnych; 3. wspieranie organizacji konkursw i warsztatw tematycznych, opierajcych si na elementach historycznego rzemiosa, kultywujcych lokalne tradycje i folklor; 4. promocja i wspieranie organizacji Europejskich Dni Dziedzictwa oraz Midzynarodowego Dnia Ochrony Zabytkw w wojewdztwie opolskim; 5. popularyzacja i promocja wiedzy o zabytkach przez wspieranie organizacji olimpiad tematycznych wrd dzieci i modziey, piknikw rodzinnych oraz wycieczek turystycznych z przewodnikiem; 6. wspieranie organizacyjne i finansowe konferencji, sesji popularno-naukowych, warsztatw popularyzujcych wiedz o dziedzictwie kulturowym regionu i dajcych moliwo dyskusji na temat problematyki zwizanej z jego ochron; 7. wspieranie wydawnictw informacyjnych i przewodnikw; 8. finansowanie publikacji oraz opracowa dotyczcych
74
zabytkw; 9. dbanie o pami o wybitnych osobistociach regionu; II. Powoywanie nowych instytucji ds. dziedzictwa kulturowego i wsppraca z instytucjami ju istniejcymi 1. wsparcie inicjatywy powoania instytucji zajmujcej si opracowaniami dokumentacyjnymi i badawczymi zabytkw wojewdztwa opolskiego; 2. wspieranie inicjatywy utworzenia powiatowych sub konserwatorskich (Brzeg, Gubczyce, Kdzierzyn-Kole, Krapkowice, Namysw, Opole, Prudnik, Strzelce Opolskie) wraz z przekazaniem czci kompetencji na zasadzie porozumienia z WKZ; 3. wspieranie dziaalnoci statutowej Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, inicjatyw spoecznych opiekunw zabytkw oraz prac podejmowanych przez stowarzyszenia i szkoy wysze w zakresie ochrony i ksztatowania krajobrazu kulturowego; 4. wystpienie z inicjatyw utworzenia systemu szkole (przy wspudziale WKZ) dla spoecznych opiekunw zabytkw; 5. wystpienie z inicjatyw organizowania szkole (przy wspudziale WKZ) dla pracownikw gmin zajmujcych si ochron dziedzictwa kulturowego; 1. kontynuacja wsplnych spotka i warsztatw midzy spoecznociami miast partnerskich; 2. kontynuacja wsppracy w ramach euroregionw Pradziad i Silesia; 3. kontynuacja dziaa podjtych na podstawie porozumie midzy Wojewdztwem Opolskim a Krajem Oomunieckim - projekt pn. Dziedzictwo kulturalne wsplne zadanie, ktrego realizacja ma przyczyni si do rozwoju wsppracy transgranicznej w dziedzinie kultury pomidzy obu regionami; 4. dalsza wsppraca z wojewdztwami: maopolskim, lskim i dolnolskim dotyczca wsplnych szlakw kulturowych; 5. wspieranie wsppracy w zwizku z midzynarodowymi szlakami turystyczno-kulturowymi; 6. wspieranie i promocja polsko-czeskich spotka muzealnych;
75
Zadania okrelone w poprzednim rozdziale bd realizowane za pomoc nastpujcego instrumentarium: instrumenty prawne wynikajce z przepisw ustawowych (m.in.: wykonywanie decyzji administracyjnych, np. wojewdzkiego konserwatora zabytkw, uchwalanie miejscowych planw zagospodarowania przestrzennego, powoywanie parkw kulturowych, wnioskowanie o wpis do rejestru zabytkw, ustanawianie spoecznych opiekunw zabytkw, oznakowanie obiektw zabytkowych znakiem przewidzianym w ustawie, itp.); instrumenty finansowe (m.in. finansowanie prac konserwatorskich i remontowych przy obiektach zabytkowych bdcych wasnoci wojewdztwa, korzystanie z programw uwzgldniajcych finansowanie z funduszy europejskich oraz dotacje na remonty obiektw wpisanych do rejestru zabytkw, nie bdcych wasnoci wojewdztwa, subwencje, dofinansowania, nagrody, zachty finansowe dla wacicieli i posiadaczy obiektw zabytkowych); instrumenty koordynacji (m.in. poprzez realizacje projektw i programw dotyczcych ochrony dziedzictwa kulturowego zapisanych w wojewdzkich, powiatowych i gminnych strategiach, planach rozwoju lokalnego itp., wsppraca w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami z innymi jednostkami samorzdowymi, organizacjami wyznaniowymi, oraz bezporednio z wacicielami zabytkw); instrumenty spoeczne (w sferze dziaania samorzdu, m.in.: systemy szkole, doksztacanie profesjonalne, interdyscyplinarny model pracy; w sferze budowania powiza midzy wadzami samorzdowymi a spoeczestwem: system konsultacji i dyskusji publicznych, dziaania edukacyjne, promocyjne, wsppraca z organizacjami spoecznymi i pozarzdowymi, dziaania prowadzce do tworzenia miejsc pracy zwizanych z opiek nad zabytkami); instrumenty kontrolne (m.in. monitoring stanu zagospodarowania przestrzennego oraz stanu zachowania dziedzictwa kulturowego w skali wojewdztwa, weryfikacja gminnych ewidencji).
76
Obowizek prowadzenia kontroli stanu realizacji Programu Opieki nad Zabytkami wynika z art. 87 ust. 5 i 6 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami. Zgodnie z cytowan ustaw Zarzd Wojewdztwa ma obowizek sporzdzania sprawozdania ze stanu realizacji Programu Opieki nad Zabytkami Wojewdztwa Opolskiego na lata 20112014 i przedstawiania Sejmikowi Wojewdztwa w cyklu dwuletnim (monitoring mid-term i monitoring ex post). Nastpnie sprawozdania te powinny by przekazywane Generalnemu Konserwatorowi Zabytkw i Opolskiemu Wojewdzkiemu Konserwatorowi Zabytkw, w celu ich wykorzystania przy realizacji i korekcie aktualnego, krajowego programu ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami. Celem monitoringu jest zbieranie i analiza informacji dotyczcych realizacji Programu na kadym etapie wdraania. Proces monitorowania polega na przygldaniu si zmianom, jakie zachodz w wyniku realizacji celw programu przez zdefiniowane w nim kierunki dziaa, na analizie zebranych danych i opracowaniu sprawozda. Stanowi on podstaw oceny uzyskanych efektw oraz podejmowania ewentualnych inicjatyw korygujcych i propozycji zmian. Jednym z pomocnych narzdzi powinien by raport o stanie zabytkw wojewdztwa cyklicznie tworzony w oparciu o gminne ewidencje zabytkw (aktualizowane gminne ewidencje zabytkw dostarczaj podstawow wiedz na temat sytuacji obiektw zabytkowych na terenie caego wojewdztwa). Podzia funkcji w procesie monitoringu powinien wyglda nastpujco: 1. Podmiotem odpowiedzialnym za kontrolowanie realizacji POnZ WO 2011-2014 jest Zarzd Wojewdztwa Opolskiego; 2. Funkcj wykonawcz sprawuje Departament Kultury, Sportu i Turystyki UMWO; 3. Funkcja nadzorujca Sejmik Wojewdztwa Opolskiego. Dobr kryteriw oceny realizacji programu opieki powinien zosta uzgodniony z Zarzdem Wojewdztwa.
77
Ochron zabytkw i opiek nad zabytkami oraz ochron dziedzictwa kulturowego realizuje si w Polsce ze rodkw publicznych (budety jednostek samorzdw terytorialnych wszystkich szczebli, dotacje WUOZ, fundusze europejskie) oraz prywatnych (osoby fizyczne, fundacje, osoby prawne, kocielne). Zasadniczo obowizek utrzymania obiektw zabytkowych spoczywa na wacicielach i uytkownikach tych obiektw. Na stronach internetowych ministerstw: Kultury i Dziedzictwa Narodowego
znajduj si wyczerpujce informacje na temat programw operacyjnych opracowanych na lata 20072013, umoliwiajcych dostp do unijnych funduszy strukturalnych, dziaajcych w obszarze dziedzictwa kulturowego, ochrony i opieki nad zabytkami. Od 2010 r. dziaaj programy operacyjne uruchomione przez MKiDN, pozwalajce na uzyskanie dofinansowania na realizacj zada publicznych z zakresu ochrony dziedzictwa kulturowego: Program Promesa Ministra Kultury obejmujcy nastpujce zadania: ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego, budowa, rozbudowa i przebudowa infrastruktury kulturalnej oraz infrastruktury publicznych szk i uczelni artystycznych, rozwj infrastruktury spoeczestwa informatycznego w dziedzinie kultury, midzynarodowe przedsiwzicia kulturalne, rozwj zasobw ludzkich oraz podnoszenie poziomu wyksztacenia spoeczestwa. Program Dziedzictwo Kulturowe z picioma priorytetami: ochrona zabytkw, rozwj instytucji muzealnych, ochrona dziedzictwa narodowego poza granicami kraju, tworzenie zasobw cyfrowych dziedzictwa kulturowego, ochrona dziedzictwa kultury ludowej. Program Zasoby Cyfrowe, w ktrym jednym z priorytetw jest digitalizacja zabytkw i muzealiw. Program Infrastruktura Kultury, w ktrym wymieniono: remont, modernizacj i adaptacj nieruchomoci na cele dziaalnoci kulturalnej i edukacyjnej, przygotowanie dokumentacji technicznej do prowadzenia inwestycji, zakup wyposaenia niezbdnego do prowadzenia dziaalnoci kulturalnej i edukacyjnej, wspfinansowanie projektw budowy i modernizacji obiektw sucych dziaalnoci kulturalnej. Program Kultura 20072013 z nastpujcymi priorytetami: wspieranie ponadnarodowej mobilnoci osb dziaajcych w sektorze kultury, wspieranie ponadnarodowego obiegu dzie oraz wyrobw artystycznych i kulturalnych, wspieranie dialogu midzy kulturami.
78
Strony www.interreg.gov.pl i http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/ dostarczaj aktualnych informacji na temat europejskich funduszy strukturalnych i dziaajcych w ich ramach programw rozwojowych, dotyczcych wszystkich aspektw ycia spoeczno-gospodarczego: Infrastruktura i rodowisko. Innowacyjna Gospodarka. Kapita Ludzki. Programy Europejskiej Wsppracy Terytorialnej. Regionalne Programy Operacyjne. Regionalny Program Operacyjny Wojewdztwa Opolskiego na lata 20072013 jest realizowany przy zaangaowaniu cznie 427,1 mln euro. Funkcje instytucji koordynujcej peni bdzie minister waciwy ds. rozwoju regionalnego poprzez wyznaczon do tego celu komrk w MRR Departament Polityki Regionalnej (DPR). Obok funduszy strukturalnych, rdem finansowania ochrony zabytkw oraz dziedzictwa kultury jest take Program Rozwoju Obszarw Wiejskich na lata 2007 - 2013. W ramach dziaa 313, 322, 323 Odnowa i rozwj wsi oraz 4.1/413 Wdraanie lokalnych strategii rozwoju, mona otrzyma dofinansowanie na remont zabytkowych kociow lub zabytkowych obiektw maej architektury. Szczegy dotyczce zakresu projektw mona znale na stronach internetowych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi www.minrol.gov.pl oraz urzdu Marszakowskiego Wojewdztwa Opolskiego www.opolskie.pl w zakadce PROW. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweski
Mechanizm Finansowy, obok funduszy strukturalnych, stanowi najwiksze rdo zewntrznego finansowania kultury w Polsce. rodki przeznaczone przez trzy kraje EOG: Norwegi, Islandi i Liechtenstein aktywnie wspieraj dziaania z zakresu infrastruktury kultury (informacje na stronie www.funduszngo.pl). W ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Norweskiego Mechanizmu Finansowego dziaa: Fundusz Wymiany Kulturalnej. Ochrona dziedzictwa kulturowego realizowana jest rwnie z funduszy krajowych. Wana rola przypada w tym wzgldzie Narodowemu Funduszowi Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej. Jest to fundusz celowy. Funkcjonuje on na podstawie ustawy z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska. Poza NFOiGW, ochron rodowiska wspieraj take terytorialne i lokalne oddziay Funduszu. Ze rodkw Funduszu dofinansowuje si prace konserwatorskie przy zabytkowych zaoeniach parkowych. Remonty obiektw sakralnych wpisanych do rejestru zabytkw wspomagane mog by rwnie dotacjami krajowego Funduszu Kocielnego (dotacje nie obejmuj zabytkowego wyposaenia wntrz), ktry usytuowany jest w strukturze Departamentu Wyzna i Mniejszoci Narodowych Ministerstwa Spraw Wewntrznych i Administracji. Dotacje z Funduszu Kocielnego
79
przyznawane s na wniosek osb prawnych, kociow i innych zwizkw wyznaniowych lub z inicjatywy wasnej Zarzdu Funduszu Kocielnego. Przy podejmowaniu decyzji o przyznaniu dotacji Zarzd korzysta z opinii przedstawicielstw, jakie przy Funduszu mog tworzy osoby prawne kociow i innych zwizkw wyznaniowych oraz bezporednio wadz kocielnych. rodki samorzdowe z budetu wojewdztwa opolskiego. Mog by udzielane dotacje celowe na realizacj zada zwizanych z pracami konserwatorskimi, restauratorskimi lub robotami budowlanymi przy zabytku wpisanym do rejestru zabytkw, znajdujcym si na obszarze wojewdztwa opolskiego, posiadajcym istotne znaczenie kulturowe. O dotacj tak moe ubiega si osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna posiadajca tytu prawny do zabytku. Dotacja moe by udzielona na dofinansowanie nakadw koniecznych na wykonanie prac konserwatorskich, restauratorskich i prac budowlanych przy zabytku, ktre wnioskodawca zamierza wykona w roku zoenia wniosku. Zarzd Wojewdztwa Opolskiego w corocznym ogoszeniu podaje wysoko rodkw finansowych przeznaczonych na dotacje, terminy skadania wnioskw oraz ich rozpatrzenia. rodki samorzdowe z budetw gmin i powiatw. Samorzdy lokalne rwnie maj moliwo dofinansowywania prac remontowych i konserwatorskich przy obiektach zabytkowych na swoim terenie, ktre nie stanowi ich wasnoci. Tak moliwo stworzya im ustawa o samorzdzie oraz ustawa o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami. Rady gmin podejmuj uchway w sprawie przyjcia zasad i trybu udzielania dotacji celowych na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytkw. Wjt (burmistrz, prezydent) powouje odpowiedni komisj i okrela szczegowo zasady jej dziaania i kryteria, jakimi powinna si kierowa przy rozpatrywaniu wnioskw o udzielenie dotacji na prace remontowe i konserwatorskie. Dotowanie obiektw nie nalecych do gmin, w latach 2007-2010, wynioso w caym wojewdztwie opolskim 15 120 000 PLN. Planowane dotowanie tych obiektw w najbliszych latach (g. rok 2011) wyniesie ok. 2 360 000 PLN34. Istotnym rdem finansowania opieki nad zabytkami mog by rodki pozyskane od firm, fundacji, czy stowarzysze lub osb prywatnych.
34
Patrz zacznik nr 4.
80
XII.
REALIZACJA PRZEZ SAMORZD WOJEWDZTWA OPOLSKIEGO ZADA Z ZAKRESU OCHRONY ZABYTKW W LATACH 2011-2014
Do zada wasnych samorzdu wojewdztwa nale zadania o charakterze wojewdzkim
okrelone ustawami m.in. w zakresie kultury oraz ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami (art. 14, ust 1, pkt.2 ustawy z dnia 5 sierpnia 1998 r. o samorzdzie wojewdztwa), a szczegowo okrelaj je zapisy ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami. W latach obowizywania niniejszego Programu Samorzd Wojewdztwa Opolskie realizowa bdzie zadania z zakresu szeroko pojtej ochrony dziedzictwa kulturowego w postaci nastpujcych dziaa: monitoringu Programu Opieki nad Zabytkami Wojewdztwa Opolskiego, w szczeglnoci sporzdzenia dwch dokumentw podsumowujcych ich realizacje: w 2011 r. kocowego sprawozdania z realizacji POnZWO na lata 2007-2010 oraz w 2013 r. sprawozdania z realizacji I etapu POnZWO na lata 2011-2014 za lata 2011-2012; udzielania dotacji celowych na realizacj zada zwizanych z pracami konserwatorskimi, restauratorskimi lub robotami budowlanymi przy zabytku wpisanym do rejestru zabytkw, znajdujcym si na obszarze wojewdztwa opolskiego w ramach corocznie ogaszanego przez Zarzd Wojewdztwa Opolskiego konkursu. rodki finansowe (ustalane kadorazowo przez uchwa budetow) przyznawane bd w kolejnoci zada priorytetowych: prace przy zabytkach architektury drewnianej renowacja i zabezpieczanie bezcennych drewnianych kociow stanowicych wizytwk wojewdztwa (drugi region w Polsce pod wzgldem iloci zachowanych obiektw) bdce kontynuacj idei zawieszonego projektu pn. Dziedzictwo Kultury I lski szlak architektury drewnianej. Ten wieloletni Program mia na celu wykonanie we wszystkich kocioach drewnianych wojewdztwa opolskiego (oraz kilku z woj. lskiego) kompleksowej dokumentacji architektonicznej, konserwatorskiej, projektw budowlanych, kosztorysw inwestorskich, konserwacji i restauracji obiektw (w tym adaptacji na cele kulturalne) wraz z wykonaniem instalacji przeciwpoarowych i antywamaniowych oraz z wymian starych instalacji elektrycznych; prace przy zabytkach posiadajcych istotne znaczenie kulturowe dla regionu,
w szczeglnoci dla Pomnikw Historii Prezydenta RP (Gra w. Anny komponowany krajobraz kulturowo-przyrodniczy), jak rwnie dla planowanych Pomnikw (Stare Miasto w Paczkowie, koci w. Jakuba Ap. w Maujowicach z gotyckimi polichromiami, zesp klasztorny (pocysterski) wraz z ukadem ruralistycznym w Jemielnicy); ponadto w 2011 r. priorytetem bd zadania zwizane z konserwacj i renowacj miejsc pamici zwizanych z Powstaniami lskimi (w ramach Roku Pamici Powsta lskich
81
uchwaa Nr XLVIII/506/2010 Sejmiku Wojewdztwa Opolskiego z dnia 28 wrzenia 2010 r. w sprawie przyjcia rezolucji o ogoszeniu roku 2011 Rokiem Pamici Powsta lskich) oraz zwizanych z dziaalnoci ksidza Jana Dzierona, lskiego pszczelarza i uczonego (w zwizku z 200. rocznic urodzin); finansowania prac remontowych, konserwatorskich oraz dokumentacyjnych przy zabytkach bdcych wasnoci Wojewdztwa Opolskiego (por. rozdz. V.5 i V.6), a take starania o pozyskiwanie rodkw zewntrznych na ww. prace; wsporganizacji konferencji i spotka powieconych ochronie dziedzictwa kulturowego regionu, w tym zachowania dziedzictwa kulturowego wsi opolskiej, a take zagadnieniom zwizanych z przeciwdziaaniem przestpczoci przeciw dobrom kultury; wspfinansowania folderw i informatorw promujcych zabytki i turystyk (np. Zabytki techniki lska Opolskiego, Opolski Szlak Cysterski, muzea wojewdztwa opolskiego itp.); kontynuacji projektu Dziedzictwo kulturalne wsplne zadanie w ramach Programu Operacyjnego Wsppracy Transgranicznej Republika Czeska Rzeczpospolita Polska; wsporganizacji Europejskich Dni Dziedzictwa oraz innych imprez (kulturalnych,
82
ZACZNIK NR 1
URZD MARSZAKOWSKI WOJEWDZTWA OPOLSKIEGO, DEPARTAMENT KULTURY, SPORTU i TURYSTYKI 45-082 OPOLE, UL. PIASTOWSKA 14 nazwa powiatu i adres powiatu
ANKIETA dot. Programu Opieki nad Zabytkami Wojewdztwa Opolskiego na lata 2011- 2014
1. Czy powiat posiada Powiatowy Program Opieki Nad Zabytkami (PPOnZ), jakich lat dotyczy ? 2. Czy powiat planuje utworzenie PPOnZ, jakich lat bdzie dotyczy ? 3. Jakie inne programy, projekty rozwojowe i plany opracowane przez powiat uwzgldniaj problematyk ochrony dziedzictwa kulturowego (np.: Strategia Rozwoju, Program Ochrony rodowiska, Wieloletni Plan Inwestycyjny, Program Wsppracy Powiatu z Organizacjami Pozarzdowymi, Programy Wsppracy z Ssiednimi Powiatami, itp.) ? Prosz o wyszczeglnienie programw oraz lata obowizywania.
Lp. 1. 2. 3. 4. 5. Wyszczeglnienie lata obowizywania
4. Prosz poda ogln liczb obiektw nieruchomych wpisanych do rejestru zabytkw, bdcych w posiadaniu powiatu (obiekty architektury i budownictwa, zespy architektoniczne lub urbanistyczne, obszary zieleni komponowanej, itp.). 5. W ilu zabytkowych obiektach nieruchomych wpisanych do rejestru zabytkw s prowadzone prace zwizane z zabezpieczeniem, rewaloryzacj bd adaptacj, a jaka liczba tego typu dziaa jest prognozowana na lata 2011-2014 ? 6. Prosz poda liczb istniejcych szlakw edukacyjno-turystycznych i cieek dydaktycznych zwizanych z dziedzictwem kulturowym regionu, czy planowane s kolejne w latach 2011-2014 ? 7. Prosz poda inne planowane na lata 2011-2014 dziaania zwizane z ochron dziedzictwa kulturowego. 8. Prosz poda liczb spoecznych opiekunw zabytkw dziaajcych na terenie powiatu. Czy planowane jest ustanowienie kolejnych w latach 2011-2014 ? 9. Jak kwot cznie pochodzc z wasnych funduszy przeznaczy powiat na opiek nad zabytkami bdcymi wasnoci powiatu w latach 2007-2010, a jak kwot przewiduje si na lata 2011-2014 ?
83
10. Jak kwot czn, pochodzc ze rodkw zewntrznych, przeznaczy powiat na opiek nad zabytkami bdcymi jego wasnoci w latach 2007-2010 ? Jakie kwoty ze rde zewntrznych przewiduje si uzyska na te cele w latach 2011-2014 ? 11. W jakiej kwocie cznej powiat dotowa opiek nad obiektami zabytkowymi nie bdcymi jego wasnoci w latach 2007-2010 ? Czy i w jakiej kwocie planuje takie dziaania w latach 2011-2014 ? 12. Jaka bya czna kwota dotacji na dziaalno edukacyjn i popularyzatorsk na rzecz dziedzictwa kulturowego regionu (konkursy, pikniki naukowe, prelekcje, konferencje naukowe, organizacja festynw regionalnych, promocja walorw turystyczno-krajoznawczych, zabytkw, kuchni regionalnej, kultywowanie tradycyjnych obrzdw i zwyczajw ludowych, imprezy organizowane w ramach Europejskich Dni Dziedzictwa, dziaalno wydawnicza, reklamowa itp.) w latach 2007-2010 ? Jak kwot planuje si wyda na tego typu dziaania w latach 2011-2014 ? 13. Czy powiat w latach 2007-2010 korzysta ze rodkw unijnych przy realizacji celw zwizanych z ochron dziedzictwa kulturowego, w jakiej kwocie ? Jakie s przewidywania dotyczce lat 20112014 w tej kwestii ? 14. Prosz o wyszczeglnienie utrudnie i przeszkd, na jakie napotyka samorzd powiatowy w dziedzinie ochrony dziedzictwa kulturowego?
.............................................. data
84
brzeski
prudnicki strzelecki
tak nie nie 201114 201114 201215 201114 plan. b.d. plan. 201115 plan. 201114 3 1 5 4 2 6 3 7 2 1 4 1 2 2 2 1 3 1 1 2 6 5 2 8 7 17 1 4 2 18 bd 4 1 2 1 2 1 plan. 1 11 0 nie nie nie nie nie nie nie nie Czy powiat posiada PPOnZ? Jakich lat dotyczy? Na jakie lata planowany jest PPOnZ? Ilo obiektw nieruch. w rej. zabytkw bdcych w posiadaniu powiatu Ilo obiektw nieruchomych w ktrych trwaj dziaania rewaloryzacyjne Planowane prace rewaloryzacyjne w obiektach nieruchomych Ilo cieek dydaktycznych i szlakw edukacyjno-turystycznych istniejcych Ilo planowanych cieek i szlakw edukacyjno-turystycznych Liczba spoecznych opiekunw zabytkw dziaajcych na terenie powiatu 2 plan. plan. plan. plan. -
gubczycki
kluczborski
krapkowicki
kdzierzysko -kozielski
ZACZNIK NR 2
Objanienia skrtw i symboli: b.d. brak danych plan. dziaanie, kwota - planowane ale bez bliszych ustale bd dane podane bdnie lub bdnie wyliczone - euro
Planowane ustanowienie kolejnych opiekunw zabytkw 60 1601 5004 323,9 1916 124 2147 2986 53 Fundusze wasne przeznaczone na zabytki wasne w l. 2007-2010 (tys. PLN) 2000 b.d. 25003000 Planowane fundusze wasne na zabytki wasne na l. 2011-2014 (tys. PLN) 3812 1741 1633 281 2250 435,9 Uzyskane fundusze zewntrzne na zabytki wasne w l. 2007-2010 (tys. PLN) b.d. 2500 2000 Planowane fundusze zewntrzne na zabytki wasne w l. 2011-2014 (tys. PLN) 66 160 100 130 15,2 302 161,6 278,6 Dotowanie obiektw nie nalecych do Powiatu, w l. 2007-2010 (tys. PLN) 15 160 b.d. 50 plan. plan. 80 Plan. dotowania obiektw nie nalecych do Powiatu, w l. 2007-2010 (tys. PLN) 87 451 23,4 13 151,5 39,1 1398 659 86,4 Dotacje na dziaalno edukacyjn i popularyzat. w l. 2007-2010 (tys. PLN) 40 200 4419 plan. Planowane dotacje na dziaalno popularyzat. i edukac. w l. 2011-14 (tys. PLN) 621 4219 Uzyskane fundusze unijne na ochron dziedzictwa w latach 2007-2010 684,2 70126 plan. Planowane fundusze unijne na ochron dziedzictwa w latach 2011-2014
TABELARYCZNE ZESTAWIENIE DANYCH UZYSKANYCH Z ANKIET WYPENIONYCH PRZEZ POWIATY W II PO. 2010 r. POWIAT
85
ZACZNIK NR 3
URZD MARSZAKOWSKI WOJEWDZTWA OPOLSKIEGO, DEPARTAMENT KULTURY, SPORTU i TURYSTYKI 45-082 OPOLE, UL. PIASTOWSKA 14 Nazwa gminy i adres gminy
ANKIETA
dot. Programu Opieki nad Zabytkami Wojewdztwa tel:.... Opolskiego na lata 2011 2014
e-mail:
1. Prosz poda ogln ilo miejscowych planw zagospodarowania przestrzennego dla obszaru gminy i okreli procent obszaru gminy objty planami. 2. Czy gmina opracowaa Gminn Ewidencj Zabytkw (GEZ) , kiedy ? 3. Czy gmina planuje wykonanie GEZ, kiedy ? 4. Czy gmina posiada Gminny Program Opieki Nad Zabytkami (GPOnZ), jakich lat dotyczy ? 5. Czy gmina planuje utworzenie GPOnZ, jakich lat bdzie dotyczy ? 6. Jakie inne programy, projekty rozwojowe i plany opracowane przez gmin uwzgldniaj problematyk ochrony dziedzictwa kulturowego (np.: Strategia Rozwoju Gminy, Program Ochrony rodowiska, Wieloletni Plan Inwestycyjny, Program Wsppracy Gminy z Organizacjami Pozarzdowymi, Programy Wsppracy z Ssiednimi Gminami, itp.) ? Prosz o wyszczeglnienie programw oraz lata obowizywania.
Lp. 1. 2. 3. 4. 5. Wyszczeglnienie lata obowizywania
7. Prosz poda ogln liczb obiektw nieruchomych wpisanych do rejestru zabytkw, znajdujcych si na terenie gminy (obiekty architektury i budownictwa, zespy architektoniczne lub urbanistyczne, obszary zieleni komponowanej, itp.) niezalenie od rodzaju wasnoci. 8. W ilu zabytkowych obiektach nieruchomych wpisanych do rejestru zabytkw s prowadzone prace zwizane z zabezpieczeniem, rewaloryzacj bd adaptacj, a jaka liczba tego typu dziaa jest prognozowana na lata 2011-2014 ? 9. Prosz poda ogln liczb zabytkw ruchomych znajdujcych si na terenie gminy (obiekty wyposaenia wntrz, wyposaenia kociow, wytwory sztuki i kultury materialnej), wpisanych do rejestru zabytkw. 10. Przy ilu zabytkowych obiektach ruchomych s prowadzone prace zwizane z zabezpieczeniem bd rewaloryzacj, a jaka liczba tego typu dziaa jest planowana na lata 2011-2014 ? 11. Czy na terenie gminy znajduj si parki kulturowe ? Czy przewidziane s w latach 2011-2014 dziaania w sprawie powoania parku kulturowego?
86
12. Czy na terenie gminy znajduj si pomniki historii ? Czy przewiduje si podjcie inicjatywy w sprawie ustanowienia pomnikw historii w latach 2011-2014 ?
13. Prosz poda liczb istniejcych szlakw edukacyjno-turystycznych i cieek dydaktycznych zwizanych z dziedzictwem kulturowym regionu, czy planowane s kolejne w latach 2011-2014 ? 14. Prosz poda liczb placwek o charakterze muzealnym (muzea, izby regionalne, izby tradycji, domy kultury). Czy planowane jest powoanie nowych placwek w latach 2011-2014 ? 15. Prosz poda inne planowane na lata 2011-2014 dziaania zwizane z ochron dziedzictwa kulturowego. 16. Jak kwot cznie pochodzc z wasnych funduszy przeznaczya gmina na opiek nad zabytkami bdcymi wasnoci gminn w latach 2007-2010, a jak kwot przewiduje si na lata 2011-2014 ?
17. Jak kwot czn, pochodzc ze rodkw zewntrznych, przeznaczya gmina na opiek nad zabytkami bdcymi jej wasnoci w latach 2007-2010 ? Jakie kwoty ze rde zewntrznych przewiduje si uzyska na te cele w latach 2011-2014 ? 18. W jakiej kwocie cznej gmina dotowaa opiek nad obiektami zabytkowymi nie bdcymi jej wasnoci w latach 2007-2010 ? Czy i w jakiej kwocie planuje takie dziaania w latach 2011-2014 ? 19. Jaka bya czna kwota dotacji na dziaalno edukacyjn i popularyzatorsk na rzecz dziedzictwa kulturowego regionu (konkursy, pikniki naukowe, prelekcje, konferencje naukowe, organizacja festynw regionalnych, promocja walorw turystyczno-krajoznawczych, zabytkw, kuchni regionalnej, kultywowanie tradycyjnych obrzdw i zwyczajw ludowych, imprezy organizowane w ramach Europejskich Dni Dziedzictwa, dziaalno wydawnicza, reklamowa itp.) w latach 2007-2010 ? Jak kwot planuje si wyda na tego typu dziaania w latach 2011-2014 ? 20. Czy gmina w latach 2007-2010 korzystaa ze rodkw unijnych przy realizacji celw zwizanych z ochron dziedzictwa kulturowego, w jakiej kwocie ? Jakie s przewidywania dotyczce lat 2011-2014 w tej kwestii ? 21. Jakiej pomocy lub wsppracy oczekuje gmina od urzdu marszakowskiego w dziedzinie ochrony dziedzictwa kulturowego w latach 2011-2014 ?
.............................................. data
87
kluczborski
kdzierzysko-kozielski
gubczycki
brzeski
POWIAT
Lubsza Grodkw m. Brzeg
Cisek
Branice
Bierawa
Baborw
Olszanka
ZACZNIK NR 4
Kluczbork
GMINA
Gubczyce Kietrz
Skarbimierz
Pawowiczki
Lewin Brzeski
m. KdzierzynKole
Polska Cerekiew
TABELARYCZNE ZESTAWIENIE DANYCH UZYSKANYCH Z ANKIET WYPENIONYCH PRZEZ GMINY W II PO. 2010 r.
oparto si na ankiecie podanej w zaczniku nr 3; nie uwzgldniono odpowiedzi na pytania: 6, 15 , 21. 7 4 11 51 29 29 6 b.d. 1 2 1 2 1 1 25 72 11 16 b.d. b.d. 4 83
88
oleski
nyski
namysowski
krapkowicki
POWIAT
Gogolin
Nysa
Pokj
Walce
Olesno
Wilkw
Radw Rudniki
5 8 20 10 40 90 80 94 30 49 60 7,5 4,1 100 12 100 100 b.d. 0,15 4,09 0,54 3,17 55,1 tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak 2011 2011 2011 200912 200710 200912 200711 200710 200710 200912 200713 200811 200912 200811 201013 201013 200811 200710 200912 200710(?) ? ? 3 17 19 28 55 68 1 2 1 1 3 3 9 8 1 1 2 2 5 1 5 1 1 10 15 ? 74 1 3 9 24 359 11 31 7 91 21 b.d. b.d. 4 2 1 1 1 1 2 0 1 1 2 630 0 1100 37,5 37,5 80 100 3 2 171 150 1 174 6 30 50 5 1 1 3 1 103 100 42 60 350 350 2 2 1 962 198 98 0 1 b.d. 5 1 0 1 0 b.d. 0 531 0 700 336 2500 65 0 20 0 10 plan 300 5 600 5 296 b.d. b.d, 7 2500 1 585,6 830 295 plan plan 1 7 2 1 1 14515 10 6585 100 3600 1191 95 725 130 14 1205 28 b.d. 3 1 4 28 300 1010 51 200 1010 ? 1 2 174 251 100 6 64 19,8 179,3 38 15 5 plan 1 2 6 2 80 110 3000 200 2500 300 300 28 2 2 22 1 2 51,7 400 15 2100 200 200 2970 7 1 1 2 ? 6 1 5 1 1 30 6,5 30 7 9 21 17 89 96 46 97 11 11 13 118 1 3 2 37 20 b.d. b.d. 1 1 1 25 30 plan 5 20 2011 201115 201114 201215 201114 201114 201115 201114 201114 21 26 1 1 0 10 2 2 1 1 1 4 1 15 350 270 500 55 1 1 240 500 % powierzchni gminy objty MPZP Czy istnieje gminna ewidencja zabytkw (GEZ) ? Kiedy planowana jest GEZ ? Czy istnieje gminny program opieki nad zabytkami (GPOnZ) ? Na jakie lata planowany jest GPOnZ ? Ilo obiektw nieruchomych w rejestrze zabytkw na terenie gminy Ilo rejestrowych obiekt. nieruch. w ktrych trwaj dziaania rewaloryzacyjne Ilo obiektw ruchomych w rejestrze zabytkw na terenie gminy Ilo obiektw ruchomych przy ktrych trwaj dziaania rewaloryzacyjne Planowane prace rewaloryzacyjne przy obiektach ruchomych w l. 2011-2014 Ilo parkw kulturowych na terenie gminy Ilo planowanych parkw kulturowych w l. 2011-2014 Ilo pomnikw historii na terenie gminy Ilo planowanych pomnikw historii na terenie gminy w l. 2011-2014 Ilo cieek dydaktycznych i szlakw edukacyjno-turystycznych Planowana ilo cieek dydakt. i szlakw edukac.-turyst. w l. 2011-2014 Ilo placwek muzealnych (muzea, izby regionalne, tradycji, domy kultury) Fundusze wasne przezn. przez gmin na zabytki wasne w l. 2007-2010 (tys. PLN) Planowane fundusze zewntrzne na zabytki wasne na l. 2011-14 (tys. PLN) Dotowanie obiektw nie nalecych do gminy, w latach 2007-2010 (tys. PLN) Dotowanie dziaalnoci edukacyjnej i popularyzatorskiej 2007-2010(tys. PLN) Planowane dotowanie dziaalnoci edukacyjnej i popularyzatorskiej (tys. PLN) Wykorzystanie funduszy unijnych na ochron dziedzictwa w latach 2007-2010 Planowane fundusze unijne na ochron dziedzictwa w latach 2011-2014
Praszka
Paczkw
Zbowice
7 tak 200711 200710 197(?) 1 1 1 1 1 1 -
GMINA
Namysw
Kamiennik Korfantw
wierczw
Strzeleczki
Otmuchw
Guchoazy
Dobrodzie
Krapkowice
Pakosawice Skoroszyce
Zdzieszowice
ambinowice
Domaszowice
Gorzw lski
Planowane fundusze wasne przezn. na zabytki wasne na l. 2011-14 (tys. PLN) Fundusze zewntrzne przeznaczone na zabytki wasne w l. 2007-2010 (tys. PLN)
89
prudnicki
opolski
POWIAT
Ozimek Popielw Dbrowa ubniany Prszkw
Biaa
Turawa
Lubrza
9 17 20 18 35 43 80 0,8 tak tak plan tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak tak 2008 2011 2010 2011 200711 201114 201215 201114 201218 20122014 201114 201215 6 2 8 8 5 11 11 8 60 46 39 3 9 2 2 1 1 4 3 6 8 75 7 39 49 b.d. 4 5 2 1 6 197 687 62 687 4 1 255 4909 340,9 350 30 50 plan 1 7 1 2 420 1983 200 700 489,5 350 171 200 5 6 25,5 94,7 plan 2 3 2 plan plan 2 1 plan 7 1 1 1500 50 1600 50 3 20 5 39,3 2438 14,4 43 2500 plan 2 3 19 1 1 3 2 1 1 1 103 220,3 300 38,15 38 14 38,15 38 2 1 0 1 2 1 2 3 72 2 b.d. 2 1 8 47 14 11 276(?) 126(?) 1 2 1 1 3 58 2 1 1 3 1 3 31 65 21,9 40 65 120 1570 400 40 25-40 50 201013 200912 200710 200812 200811 plan 200811 200811 200913 1,2 100 100 100 b.d. b.d. 7,5 62,6 % powierzchni gminy objty MPZP Czy istnieje gminna ewidencja zabytkw (GEZ) ? Kiedy planowana jest GEZ ? Czy istnieje gminny program opieki nad zabytkami (GPOnZ) ? Na jakie lata planowany jest GPOnZ ? Ilo obiektw nieruchomych w rejestrze zabytkw na terenie gminy Ilo rejestrowych obiekt. nieruch. w ktrych trwaj dziaania rewaloryzacyjne Planowane prace rewaloryzac. w rejestr-owych obiekt. nieruchomych l. 2011-2014 Ilo obiektw ruchomych w rejestrze zabytkw na terenie gminy Ilo obiektw ruchomych przy ktrych trwaj dziaania rewaloryzacyjne Planowane prace rewaloryzacyjne przy obiektach ruchomych w l. 2011-2014 Ilo parkw kulturowych na terenie gminy Ilo planowanych parkw kulturowych w l. 2011-2014 Ilo pomnikw historii na terenie gminy Ilo planowanych pomnikw historii na terenie gminy w l. 2011-2014 Ilo cieek dydaktycznych i szlakw edukacyjno-turystycznych Planowana ilo cieek dydakt. i szlakw edukac.-turyst. w l. 2011-2014 Ilo placwek muzealnych (muzea, izby regionalne, tradycji, domy kultury) Planowana ilo nowych placwek muzealnych w l. 2011-2014 Fundusze wasne przezn. przez gmin na zabytki wasne w l. 2007-2010 (tys. PLN) Planowane fundusze wasne przezn. na zabytki wasne na l. 2011-14 (tys. PLN) Fundusze zewntrzne przeznaczone na zabytki wasne w l. 2007-2010 (tys. PLN) Planowane fundusze zewntrzne na zabytki wasne na l. 2011-14 (tys. PLN) Dotowanie obiektw nie nalecych do gminy, w latach 2007-2010 (tys. PLN) Planowane dotowanie obiektw nie nalecych do gminy (tys. PLN) Dotowanie dziaalnoci edukacyjnej i popularyzatorskiej 2007-2010(tys. PLN) Planowane dotowanie dziaalnoci edukacyjnej i popularyzatorskiej (tys. PLN) Wykorzystanie funduszy unijnych na ochron dziedzictwa w latach 2007-2010 Planowane fundusze unijne na ochron dziedzictwa w latach 2011-2014
Tuowice
Tarnw Opolski
Prudnik
10 tak 200912 201115 ok100 5 15 1 6 2270 884,9 6493 3192 120 200 302,4 304 206 154,1
GMINA
Gogwek
Murw Niemodlin
Chrzstowice
Komprachcice
Dobrze Wielki
90
strzelecki
POWIAT
Izbicko Lenica
GMINA
Jemielnica
Zawadzkie
45 tak tak tak tak tak tak 201114 200811 201114 201216 3 19 44 3 75 201114 201114 11 10 tak 80 100 b.d. b.d. 89,7 37,8 % powierzchni gminy objty MPZP Czy istnieje gminna ewidencja zabytkw (GEZ) ? Kiedy planowana jest GEZ ? Czy istnieje gminny program opieki nad zabytkami (GPOnZ) ? Na jakie lata planowany jest GPOnZ ?
Kolonowskie
Objanienia skrtw i symboli: brak odpowiedzi lub odpowied negatywna b.d. brak danych plan. dziaanie, kwota - planowane ale bez bliszych ustale bd dane podane bdnie lub bdnie wyliczone euro (?) dane wtpliwe
150 4 1 1 1 13 3 1 8 2317 2300 1428 b.d. b.d. b.d. 7 3 3 plan 4 1 20 20 118 130 78 1 48 253 300 200 3 15 5 2 1 15 10 plan 5 600 1550 605 5200 380 350 400 1478 plan 14 1 6 5 753 3519 170 3394 Ilo obiektw nieruchomych w rejestrze zabytkw na terenie gminy b.d. 1 112 6 b.d. 1 1 1 88 plan 2 Ilo rejestrowych obiekt. nieruch. w ktrych trwaj dziaania rewaloryzacyjne 1 2 97 80 16 Planowane prace rewaloryzac. w rejestr-owych obiekt. nieruchomych l. 2011-2014 Ilo obiektw ruchomych w rejestrze zabytkw na terenie gminy Ilo obiektw ruchomych przy ktrych trwaj dziaania rewaloryzacyjne Planowane prace rewaloryzacyjne przy obiektach ruchomych w l. 2011-2014 Ilo parkw kulturowych na terenie gminy Ilo planowanych parkw kulturowych w l. 2011-2014 Ilo pomnikw historii na terenie gminy Ilo planowanych pomnikw historii na terenie gminy w l. 2011-2014 Ilo cieek dydaktycznych i szlakw edukacyjno-turystycznych Planowana ilo cieek dydakt. i szlakw edukac.-turyst. w l. 2011-2014 Ilo placwek muzealnych (muzea, izby regionalne, tradycji, domy kultury) Planowana ilo nowych placwek muzealnych w l. 2011-2014 Fundusze wasne przezn. przez gmin na zabytki wasne w l. 2007-2010 (tys. PLN) Planowane fundusze wasne przezn. na zabytki wasne na l. 2011-14 (tys. PLN) Fundusze zewntrzne przeznaczone na zabytki wasne w l. 2007-2010 (tys. PLN) Planowane fundusze zewntrzne na zabytki wasne na l. 2011-14 (tys. PLN) Dotowanie obiektw nie nalecych do gminy, w latach 2007-2010 (tys. PLN) Planowane dotowanie obiektw nie nalecych do gminy (tys. PLN) Dotowanie dziaalnoci edukacyjnej i popularyzatorskiej 2007-2010(tys. PLN) Planowane dotowanie dziaalnoci edukacyjnej i popularyzatorskiej (tys. PLN) Wykorzystanie funduszy unijnych na ochron dziedzictwa w latach 2007-2010 Planowane fundusze unijne na ochron dziedzictwa w latach 2011-2014
91
ZACZNIK NR 5
CELE, PRIORYTETY I KIERUNKI DZIAA POnZ WO na lata 2007-2010. CEL STRATEGICZNY
I. UTRZYMANIE I ZARZDZANIE ZASOBEM REGIONALNEGO DZIEDZICTWA
PRIORYTET
I.I. REALIZACJA ZADA WASNYCH SAMORZDU WOJ. W WIETLE USTAWY O OCHRONIE ZABYTKW
KIERUNKI DZIAA I.I.1. Opracowanie programu i zasad finansowania dziaa zwizanych z dziedzictwem kulturowym I.I.2. Zlecanie i dofinansowywanie prac studialnych i bada zwizanych z dziedzictwem kulturowym i
ochron zabytkw (konkursy)
I.I.3. Rozpoznanie stanu, utrzymanie i opieka nad zabytkami, do ktrych wojewdztwo opolskie ma tytu
prawny I.I.4. Organizacja kolejnych edycji otwartego konkursu ofert na realizacj zada publicznych w dziedzinie kultury w zakresie konserwacji, renowacji i ochrony obiektw zabytkowych I.II.1. Wspieranie dziaa w zakresie rewitalizacji miast historycznych, przeprowadzanych na podstawie kompleksowych programw, skierowanych take do Unii Europejskiej I.II.2. Zalecanie w dokumentach planistycznych UM uwzgldniania w opracowaniach gminnych (studiach uwarunkowa i kierunkw rozwoju przestrzennego, miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego) odtwarzania dawnych osi kompozycyjnych i powiza widokowych I.II.3. Rewitalizacja obszarw poprzemysowych i powojskowych przez dofinansowanie opracowania kompleksowych programw, prac koncepcyjnych i projektowych oraz poszukiwanie dla nich nowych funkcji I.II.4. Wspieranie dziaa zmierzajcych do eliminacji ze struktury miejskiej obszarw niezagospodarowanych, dezintegrujcych struktur przestrzenn I.III.1. Wspieranie dziaa w zakresie rewitalizacji wsi, przeprowadzanych na podstawie kompleksowych programw, skierowanych take do Unii Europejskiej I.III.2. Wspieranie dziaa w zakresie rewaloryzacji historycznych ukadw ruralistycznych; zachowanie charakterystycznych cech regionalnych I.III.3. Promocja regionalnej agroturystyki I.III.4. Wsparcie turystyki przez rozwj infrastruktury I.III.5. Rozwj technik informatycznych na wsi I.III.6. Dziaania na rzecz ochrony dziedzictwa niematerialnego: wspieranie lokalnych inicjatyw kulturalnych, promocja regionalnego folkloru, zwikszenie mecenatu samorzdu wojewdztwa nad finansow sfer dziaalnoci kulturalnej I.III.7. Dbao o rozwj zrwnowaony integracja dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego I.III.8. Promocja dobrych praktyk: organizowanie konkursw na najlepiej utrzyman zagrod oraz na realizacj propagujce tradycyjny krajobraz i zabudow wsi opolskiej I.III.9. Ochrona zabytkowych cmentarzy, parkw, alej przydronych
I.III. POPRAWA STANU ZACHOWANIA KRAJOBRAZU I DZIEDZICTWA REGIONALNEGO ORAZ ODNOWA WSI
92
I.IV.1. Kontynuacja inwentaryzacji terenowej stanowisk archeologicznych w ramach AZP I.IV.2. Rozpoznanie rodzajw i stopnia zagroe (inspekcje, sondae, wykopaliska ratownicze) I.IV.3. Dokoczenie inwentaryzacji grodzisk I.IV.4. Rozpoznanie miejskich nawarstwie kulturowych I.IV.5. Dofinansowanie wyposaenia technicznego niezbdnego do prowadzenia efektywnego zarzdzania
archeologicznym dziedzictwem kulturowym (rodki transportu, sprzt komputerowy, baza danych) I.IV.6. Pozyskiwanie dodatkowych powierzchni do magazynowania, konserwacji i opracowania zabytkw pochodzcych z badanych stanowisk archeologicznych oraz powierzchni do celw ekspozycyjnych I.IV.7. Wspieranie wsppracy rodowisk archeologicznych w zakresie bada, ochrony i popularyzacji wiedzy archeologicznej (WUOZ. Muzea, rodowiska akademickie)
I.V.1. Promocja tworzenia lokalnych izb muzealnych I.V.2. Adaptacja nieruchomych zabytkw techniki z wyposaeniem na tzw. ywe muzea techniki I.V.3. Dofinansowanie z budetu wojewdztwa prac konserwatorskich przy budynkach i zbiorach
muzealnych
I.V.4. Pozyskiwanie nowych powierzchni wystawienniczych i magazynowych dla muzew I.V.5. Dofinansowanie szczeglnie cennych ekspozycji muzealnych I.V.6. Finansowe wspieranie rozwoju technik informatycznych w placwkach muzealnych I.V.7. Dofinansowanie modernizacji budynkw muzealnych I.V.8. Objecie patronatem i wsparcie finansowe inicjatyw majcych na celu powoanie centrw sztuki
wspczesnej i nowoczesnej I.V.9. Przystosowanie architektoniczne budynkw muzealnych i aranacji ekspozycji do potrzeb ludzi niepenosprawnych I.V.10. Wspieranie wydawnictw muzealnych, promocja muzew
I.VI.2. Aktywizacja i edukacja wacicieli i uytkownikw obiektw zabytkowych I.VI.3. Organizowanie szkole i seminariw dla Spoecznych Opiekunw Zabytkw oraz pracownikw
instytucji i departamentw zwizanych z ochron i ksztatowaniem krajobrazu kulturowego I.VI.4. Wsppraca z uczelniami wyszymi; wspieranie prac badawczych zwizanych z konserwacj zabytkw (m.in. laboratorium fizyki budowli Katedry Fizyki Materiaw PO)
II.I.2. Promowanie i wsparcie finansowe dziaa majcych na celu popraw atrakcyjnoci inwestycyjnej i
turystycznej obiektw i obszarw o walorach krajobrazowych (kocioy, zaoenia klasztorne i paacowoparkowe)
93
II.II.1. Dofinansowanie prac studialnych i projektowych (rozpatrywanie wnioskw w drodze konkursw) II.II.2. Wypracowanie zasad partnerstwa publiczno-prywatnego w celu pomocy wacicielom zaoe
paacowo-parkowych
II.III. WSPIERANIE INICJATYW MAJCYCH NA CELU PODNIESIENIE RANGI OBIEKTW I ZESPOW ZABYTKOWYCH
II.III.1. Wspieranie dziaa zmierzajcych do powoania parkw kulturowych II.III.2. Wspieranie dziaa zmierzajcych do wpisania wybranych obiektw i zespow zabytkowych na
List Pomnikw Historii Prezydenta RP II.III.3. Wspieranie dziaa zmierzajcych do powoania archeologicznych parkw kulturowych II.III.4. Wsppraca z Rad Koordynacyjn Szlaku Cysterskiego w Polsce i z innymi samorzdami w celu wpisania Szlaku Cystersw na List wiatowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO II.III.5. Zlecenie opracowania dokumentacji niezbdnej do wniosku o wpisanie Gry w. Anny na List Dziedzictwa Europejskiego; opracowanie programu finansowania prac nad wnioskiem oraz prac konserwatorskich i monitorujcych dla obiektu II.IV.1. Wspieranie finansowe promocji szlakw, rozbudowy ich oferty merytorycznej i infrastruktury turystycznej II.IV.2. Wspieranie inicjatyw na rzecz tworzenia nowych szlakw turystyczno-kulturowych II.IV.3. Wspieranie inicjatyw na rzecz utworzenia nowych archeologicznych szlakw turystycznych
II.IV. WSPIERANIE DZIAANIA ISTNIEJACYCH SZLAKW ORAZ INICJATYW NA RZECZ TWORZENIA NOWYCH SZLAKW, OBEJMUJCYCH CENNE ZESPOY I OBIEKTY ZABYTKOWE
III.I.1. Wspieranie organizacyjne i finansowe szkole przygotowywanych przez instytucje zajmujce si ochron zabytkw z zakresu wiedzy i praktycznego wykorzystania regionalnego dziedzictwa kulturowego III.I.2. Wspieranie organizacji wystaw, festynw i kiermaszy regionalnych III.I.3. Wspieranie organizacji konkursw i warsztatw tematycznych, opierajcych si na elementach regionalnego rzemiosa, majcych na celu kultywowanie folkloru III.I.4. Promocja i wspieranie organizacji Europejskich Dni Dziedzictwa oraz Midzynarodowego Dnia Ochrony Zabytkw w wojewdztwie opolskim III.I.5. Popularyzacja i promocja wiedzy o zabytkach przez wspieranie organizacji olimpiad tematycznych, konkursw, folklorystycznych piknikw rodzinnych, wycieczek turystycznych III.I.6. Wspieranie organizacyjne i finansowe konferencji, sesji popularno-naukowych, warsztatw, majcych na celu popularyzacje wiedzy o dziedzictwie kulturowym regionu III.I.7. Wspieranie wydawnictw informacyjnych, promocyjnych, przewodnikw turystycznokrajoznawczych III.I.8. Dbanie o pami o wybitnych osobistociach zwizanych z regionem
94
III.II.1. Powoanie zespou Monitorujcego nadzorujcego realizacj Wojewdzkiego Programu Opieki nad Zabytkami III.II.2. Wspieranie dziaa, bdcego w trakcie powoywania Konsorcjum Dziedzictwo I, ktrego celem jest sprawowanie opieki nad sakralnym drewnianym budownictwem Opolszczyzny III.II.3. Wspieranie dziaa, bdcego w trakcie powoywania Konsorcjum ds. zabytkowej zabudowy wiejskiej (inicjatywa Opolski Dom) III.II.4. Wspieranie, rwnie finansowe, dziaalnoci Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, inicjatyw spoecznych opiekunw zabytkw oraz prac podejmowanych przez stowarzyszenia i szkoy wysze w zakresie ochrony i ksztatowania krajobrazu kulturowego III.III.1. Kontynuacja spotka i warsztatw midzy spoecznociami miast partnerskich III.III.2. Kontynuacja wsppracy w ramach euroregionw Pradziad i Silesia III.III.3. Kontynuacja dziaa podjtych na podstawie porozumie midzy Wojewdztwem Opolskim, jego poszczeglnymi powiatami, gminami i miastami (m.in. Czterostronna partnerska sie regionalna Porozumienia o wsppracy pomidzy Wojewdztwem Opolskim a Krajem Oomunieckim i In.) III.III.4. Dalsza wsppraca z wojewdztwem maopolskim, lskim i dolnolskim dotyczca wsplnych szlakw kulturowych III.III.5. Wspieranie wsppracy w zwizku z midzynarodowymi szlakami turystyczno-kulturowymi III.III.6. Wspieranie i promocja polsko-czeskich spotka muzealnych
95
ZACZNIK NR 6
GMINNA EWIDENCJA ZABYTKW I GMINNY PROOGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI - STOPIE REALIZACJI ZADA USTAWOWYCH W GMINACH WOJEWDZTWA OPOLSKIEGO W LATACH 2008 ORAZ 2010.
2008
2010
96
ZACZNIK NR 7
Ochrona dziedzictwa kulturowego wg mapy zamieszczonej w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Wojewdztwa Opolskiego z 2010 roku, opracowanego przez Departament Polityki Regionalnej i Przestrzennej Urzdu Marszakowskiego Wojewdztwa Opolskiego.
97