Wyznaczniki macierzy

mgr Zoa Matusiewicz 13 maja 2005

Wprowadzenie

Niech bdzie dana macierz kwadratowa A, stopnia n. Denicja 1 Wyznacznikiem nazywamy, takie odwzorawanie, ktre danej macierzy A = [aij ]nn przyporzdkowuje dokadnie jedn liczb rzeczywist det A. Warto wyznacznika det A, (oznaczan rwnie jako |A|), oblicza si ze wzoru: det A = sgn (i1 , i2 , . . . , in ) ai1 1 ai2 2 . . . ain n gdzie sumowanie rozciga si na wszystkie permutacje (i1 , i2 , . . . , in ) zbioru {1, 2, . . . n}.

Minory i rne sposoby obliczania wyznacznikw

Denicja 2 Minorem (podwyznacznikiem) elementu aij macierzy A nazywa si wyznacznik macierzy powstaej z A przez skrelenie i tego wiersza i j tej kolumny. Minor jest oznaczany przez Mij . Denicja 3 Dopenieniem algebraicznym elementu aij macierzy A nazywa si warto: Aij = (1)i+j Mij Zatem, nietrudno zatem zauway, e wyznacznik macierzy A = [aij ]nn mona obliczy w sposb rekurencyjny: det A = a11
n 1+i M 1i i=1 a1i (1)

n=1 n>1

Co mona uoglni dokonujc rozwinicia wzgldem wiersza k:

n

det A =
i=1

aki (1)k+i Mki 1

lub dokonujc rozwinicia wzgldem kolumny k:

n

det A =
i=1

aik (1)k+i Mik

co mona rwnie zapias jako (dokonujc rozwinicia wzgldem wiersza k):

n

det A =
i=1

aki Aki

oraz (dokonujc rozwinicia wzgldem kolumny k):

n

det A =
i=1

aik Aik

Ten sposb nazywa si rozwiniciem Laplacea. Podsumowujc nietrudno zauway, e wyznacznik macierzy stopnia pierwszego wynosi: det[a11 ] = a11 , Wyznacznik macierzy stopnia drugiego: det a11 a12 a21 a22 = a11 a22 a12 a21 .

Jeeli natomiast jest dana macierz A stopnia 3, wwczas jej wyznacznik mona obliczy ze wzoru (reguy) Sarrusa: a11 a12 a13 det a21 a22 a23 = a31 a32 a33 a11 det a21 a31 a11 a21

a12 a22 a32 a12 a22

a13 a23 a33 = a13 + a23 +

= a11 a22 a33 +a21 a32 a13 +a31 a12 a23 a13 a22 a31 a23 a32 a11 a33 a12 a21 .

Wasnoci wyznacznikw

Denicja 4 Macierz kwadratow A = [aij ]nn , ktrej wyznacznik jest rwny zero nazywamy macierz osobliw, natomiast macierz kwadratow, ktrej wyznacznik jest rny od zera nazywamy macierz nieosobliw.

Dla danej macierzy A = [aij ]nn zachodzi: 1. det A = det AT ; 2. jeli macierz jest macierz nieosobliw, to det A1 =
1 det A;

3. jeeli dana macierz posiada wiersz zerowy (lub kolumn zerow), wwczas det A = 0; 4. jeeli dana macierz posiada dwa identyczne wiersze (lub kolumny), wwczas det A = 0; 5. jeeli w danej macierzy zamienimy ze sob dwa wiersze (lub kolumny), wwczas znak wyznacznika zmieni si na przeciwny: a11 . . .

a k1 det . . . al1 . . .

. . . a1n . . . . . . . . . akn . . . . . . ... . . . aln . . .

a l1 = det . . . ak1 . . .

a11 . . .

. . . a1n . . . . . . . . . aln . . . . . . . . . akn . . . . . . . . . ann

an1 . . . ann

an1

6. jeeli w danej macierzy elementy danego wiersza (lub kolumny) zostan przemnoone przez dowoln = 0, wwczas warto wyznacznika rwnie zostanie przemona przez :

det ak1 . . .

a11 . . .

... . . .

a1n . . .

an1

. . . akn . . . . . . ... ann

= det ak1 . . .

a11 . . .

. . . a1n . . . . . . . . . akn . . . . . .

an1 . . . ann

7. jeeli macierz A rni si od macierzy B elementami jednego wiersza (lub kolumny), wwczas det(A+B) jest rwny wyznacznikowi macierzy powstaej z macierzy A i B przez przepisanie wszystkich niernicych si wierszy (kolumn) i dodanie odpowiednich elementw rnicych si wiersza macierzy A i B:

det al1 . . .

a11 . . .

. . . a1n . . . . . . . . . aln . . . . . .

+ det ak1 . . .

a11 . . .

. . . a1n . . . . . . . . . akn . . . . . .

an1 . . . ann 3

an1 . . . ann

= det ak1 + al1 . . .

a11 . . .

... . . .

a1n . . .

. . . akn + akn . . . . . . ... ann

an1

8. jeeli jedna z kolumn (lub wierszy) danej macierzy A jest kombinacj liniow innych kolumn (wierszy), to det A = 0; 9. jeeli det A = 0 to jedna z kolumn (lub wierszy) danej macierzy A jest kombinacj liniow innych kolumn (wierszy);

4
1.

Przykady

Oblicz wyznaczniki:

1 2 3 4 2.

= 1 4 2 3 = 4 6 = 2

1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 4 7 1 4 2 5 8 2 5 3 6 9 3 6

= + +

=159+483+726753+186+429= = 45 + 96 + 84 105 48 72 = 225 225 = 0. atwo zauway, e trzeci wiersz (w3 ) jest kombinacj liniow pierszego (w1 ) i drugiego wiersza (w2 ): w3 = 2 w2 w1 . 3. 1 4 7 0 2 3 10 5 6 0 8 9 10 1 1 0

rozwijamy wzgldem czwartej kolumny (lub czwartego wiersza), gdy zawiera najwicej zer: 1 2 3 4 5 6 10 (1)1+4 7 8 9 + 0 (1)2+4 7 8 9 + 0 1 1 0 1 1 1 2 3 1 2 3 10 (1)3+4 4 5 6 + 0 (1)4+4 4 5 6 7 8 9 0 1 1 1 2 3 4 5 6 = 10 7 8 9 + 10 4 5 6 0 1 1 0 1 1 10 9 + 10 9 = 0. atwo zauway, e drugi wiersz (w2 ) jest kombinacj liniow pierszego 1 (w1 ) i trzeciego wiersza (w3 ): w2 = 2 (w3 + w1 ), wic wyznacznik jest rwny 0.

5
1.

Zadania

Policz wyznaczniki danych macierzy:

1 9 1 3 2. 1 2 2 3 3. i i+1 i1 i 4. cos x sin x sin x cos x 5. cos 2x sin x cos x 1 5

6. 1 4 0 5 7.

0 1 3 1 5 3 2 4 2 8.

2 1 1 1 1 1 2 4 2 9.

2 1 1 2 2 1 0 1 0 10.

5 15 10 4 8 12 3 3 6 11.

1 1 1 1 0 0 1 5 1 12.

1 1 3 1 1 3 1 4 2 13.

2 1 3 1 1 3 5 1 9

14.

i i+1 0 i 1 2i i 0 i+1 i 15.

1 cos x sin x cos x sin x 0 sin x sin22x sin2 x 16.

1 1 0 1

0 2 4 2

3 0 3 1 0 1 1 1

17.

1 1 1 2

1 0 2 1 3 3 2 1

1 0 1 0

18.

12 0 0 5 2 1 2 20 10 2 2 1

6 2 5 0

Rozwi rwnania: 1. det 2. det 3.

det

1 x 2 3

=1

5 x 2x 6

=2

3x x 2x x 2 7 2 4

1 x 1 1 2 5 3 8

=1