zz zaaaaaz za ZZZz

zacznik do uchway Nr XXV/215/2010 Rady Gminy Tuczpy z dnia 30 lipca 2010 roku

GMINA TUCZPY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI W GMINIE TUCZPY NA LATA 2010 2014

Tuczpy, luty 2010

SPIS TRECI 1.WPROWADZENIE..............................................................................................4 2.PODSTAWY PRAWNE.......................................................................................5 2.1 OCHRONA ZABYTKW NA PODSDTAWIE USTAWY O OCHRONIE ZABYTKW..................................................................................... 5 2.2 OCHRONA WALOROW KULTUROWYCH I HISTORYCZNYCH...........................................................................................7 2.3 OCHRONA MIEJSC PAMICI.............................................................................7 3. KOMPETENCJE W ZAKRESIE OCHRONY ZABYTKW........................................................................................................8 4.KONTEKST PROGRAMOWY 4.1 KRAJOWY PROGRAM OCHRONY ZABYTKW I OPIEKI NAD ZABYTKAMI.................................................................................................. 10 4.2 NARODOWA STRATEGIA ROZWOKULTURY UZUPENIENIE NARODOWEJ STRATEGII KULTURY................... 11 4.3 STRATEGIA ROZWOJU WOJEWDZTWA WITOKRZYSKIEGO............................................................................... 12 4.4 STRATEGIA ROZWOJU GMINY TUCZPY.......................................... 13 4.5 PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWDZTWA WITOKRZYSKIEGO............................................. 14 4.6 PLAN OCHRONY ZABYTKW NA WYPADEK KONFLIKTU ZBROJNEGO I SYTUACJI KRYZYSOWYCH DLA GMINY TUCZPY............................................................................................................ 5.CHARAKTERYSTYKA POWIATU I GMINY TUCZPY........................ 5.1 RYS HISTORYCZNY GMINY TUCZPY............................................... 6. ZASOBY DZIEDZICTWA I KRAJOBRAZU KULTUROWEGO W GMINIE TUCZPY............................................................................................

14 16 18 29

6.1 BUDYNKI OBJTE OPIEK KONSERWATORSK............................ 30 6.2 OBIEKTY MAEJ ARCHITEKTURY SAKRALNEJ................................ 31 6.3 ZASOBY ARCHEOLOGICZNE................................................................... 32 6.4STAN UTRZYMANIA ZABYTKW NIERUCHOMYCH........................ 34 6.5 ZASOSBY DZIEDZICTWA KULTURY W GMINIE TUCZPYZABYTKIRUCHOME..................................................................................... 34 6.6 PRZYRODNICZE WALORY KULTUROWE........................................... 35 7. ANALIZA SWOT......................................................................................................35 7.1 MOCNE STRONY..................................................................................................35 7.2 SABE STRONY..................................................................................................... 36 7.3 SZANSE.................................................................................................................. 36 7.4 ZAGROENIA 8. CELE I KIERUNKI DZIAA PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI W GMINIE TUCZPY............................................................... 37 8.1 CEL STRATEGICZNY KSZTATOWANIE KULTUROWEGO OBRAZU GMINY TUCZPY......................................................................................... 38 8.2 CEL OPERACYJNY BUDOWA SYSTEMU ZARZDZANIA ZABYTKAMI GMINY..................................................................................................... 39 8.3 CEL OPERACYJNY DZIEDZICTWO KULTUROWE JAKO AKTYWNY CZYNNIK ROZWOJU LOKALNEGO................................. 39
2

8.4 CEL STRATEGICZNY KSZTATOWANIE POZYTYWNYCH POSTAW SPOECZESTWA WOBEC DZIEDZICTWA KULTUROWEGO................................................................................................. 39 8.5CEL OPERACYJNY PROPAGOWANIE WIEDZY O ZABYTKACH ORAZ SPOSOBACH OPIEKI NAD ZABYTKAMI.....................................40 9.0 INSTRUMENTY WDRAANIA I MONITORING PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI...................................................................40 9.1 WDRAANIE PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI........... ..........40 9.2 CEL OPERACYJNY PRZESTRZENNO- GOSPODARCZY ROLA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO...................................................41 9.3 CEL OPERACYJNY SPOECZNO- GOSPODARCZY ROLA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO..................................................42 10.KSZTATOWANIE POZYTYWNYCH POSTAW SPOECZESTWA WOBEC DZIEDZICTWA KULTUROWEGO.......................................... 42 10.1 CEL OPERACYJNU PROPAGOWANIE WIEDZY O ZABYTKACH ORAZ SPOSOBACH OPIEKI NAD ZABYTKAMI........ 42 10.2 CEL OPERACYJNY SPOECZNY- EDUKACYJNA ROLA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO......................................................... 43 11.MOLIWOCI FINANSOWANI INWESTYCJI W DZIEDZINIE OPIEKI NAD ZABYTKAMI I ICH KONSERWACJI..............................43 11.1 MECHANIZMY FINANSOWANIA OCHRONY I OPIEKI NAD ZABYTKAMI Z BUDETU UNII EUROPEJSKIEJ...................43 11.2 RDA I ZASADY FINANSOWANIA OPIEKI NAD ZABYTKAMI W POLSCE...................................................................................44 11.3 RODKI PUBLICZNE..........................................................................................45 11.4 RODKI PRYWATNE........................................................................................ 47 11.5 ZASADY FINANSOWANIA OPIEKI NAD ZABYTKAMI......................... 47 12. REALIZACJA I KONTROLA ZAPISW DOTYCZCYCH OPIEKI OCHRONY ZABYTKW, ZAWARTYCH W MIEJSCOWYM PLANIE ZAGOSPDAROWANIA GMINY TUCZPY............................... 48 13.POSTANOWIENIA KOCOWE......................................................................... 49

1.WPROWADZENIE
Wrd najwaniejszych czynnikw decydujcych o szansach rozwoju spoeczno ekonomicznego oraz o moliwociach kreowania aktywnego spoeczestwa obywatelskiego znajduje si dziedzictwo kulturowe. Czci tego dziedzictwa s zabytki ruchome i nieruchome, ktre jako lady dziaalnoci ludzkiej stanowi rdo informacji o yciu przodkw oraz o historycznym rozwoju regionu i kraju. Zachowanie czno midzy przeszoci i przyszoci wy-maga szczeglnej troski o dziedzictwo narodowe, co jest konstytucyjnym obowizkiem kadego Polaka. Troska o ochron dziedzictwa kulturowe nabiera szczeglnego znaczenia w warunkach funkcjonowania Polski w unijnej wsplnocie kulturowej. Dokumenty programowe Unii Europejskiej nadaj szczegln wag odrbnoci kulturowej i zwracaj uwag na potrzeb promowania wsplnego dziedzictwa kulturowego z poszanowaniem zasady respektowania narodowej i regionalnej rnorodnoci kulturowej. Dziedzictwo kulturowe stanowi take wany element rozwoju turystyki oraz rozwoju gospodarczego, jako fundament rozwoju przemysu kultury, ktry zawiera w sobie nie tylko dziedziny dziaalnoci gospodarczej bezporednio zajmujce si produkcj i dystrybucj dbr i usug kultury, ale i dziaalno niedochodow, ktra generuje przychd w innych branach. Z punktu widzenia rozwoju spoeczno - gospodarczego rozwj przemysu kultury mieci si w modelu Gospodarki Opartej na Wiedzy: 1) tworzy miejsca pracy oraz zapotrzebowanie na wysoko wykwalifikowanych specjalistw, 2) opiera si na ponadlokalnych powizaniach, dziedzictwie kulturowym, wiedzy i informacji, 3) jest powizany z innymi sektorami bazujcymi na wiedzy (edukacja, turystyka), 4) jest czysty ekologicznie. Zoono dziaa w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego w warunkach gospodarki rynkowej wymaga strategicznego zarzdzania tymi zabytkami. Narzdziem realizacji strategii ochrony dziedzictwa kulturowego s programy opieki nad zabytkami wojewdztwa, powiatu lub gminy. Program opieki nad zabytkami w Powiecie Buskim na lata 2009 2013, zwany w dalszej czci Programem, wyznacza priorytety i kierunki dziaa w dziedzinie opieki i ochrony lokalnego dziedzictwa kulturowego. Opracowaniu Programu przywiecaa idea stworzenia spjnego systemu opieki nad zabytkami obejmujcego: 1) ochron i popraw stanu zasobw rodowiska kulturowego, 2) promocj i turystyczne udostpnienie lokalnych atrakcji dziedzictwa kulturowego, 3) ksztatowanie adu przestrzennego, 4) budowanie tosamoci kulturowej i obywatelskiej, 5) rozwj spoeczno - gospodarczy. Program za jeden z celw podstawowych przyjmuje pobudzenie wrd lokalnej spoecznoci wiadomoci istnienia wasnego dziedzictwa kulturowego oraz potrzeby jego ochrony. Coraz wicej osb identyfikuje si z wasnym regionem. Na wzmocnienie wizi regionalnych wpywaj zwikszajce si moliwoci swobodnego dysponowania swoim losem oraz przywizanie do wasnych korzeni rodzinnych i narodowych wzmacniajce poczucie bezpieczestwa zwizane z rodzinnymi stronami. Powoduje to pragnienie posiadania bezpiecznej maej ojczyzny. Odzwierciedleniem tych zjawisk jest historia wasnego regionu, ktrej widocznym znakiem s lokalne zabytki. Pielgnacja wasnej historii zwizana jest z ochron dziedzictwa kulturowego i wymaga wzicia odpowiedzialnoci przez wacicieli i uytkownikw za waciwy stan zachowania obiektw historycznych oraz aktywnego udziau samorzdw w wykorzystaniu i promowaniu dziedzictwa kulturowego. Naley zatem podj wszelkie starania w zakresie wsplnej dbaoci o wartoci historyczne i estetyczne architektury i przestrzeni.

2.PODSTAWY PRAWNE
Stan prawodawstwa ochrony dziedzictwa kulturalnego w Polsce jest od dnia 1 maja 2004 r. czci systemu prawa Unii Europejskiej. Do zagadnienia ochrony dziedzictwa kulturowego odnosi si rwnie Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Obowizek opracowania Programu opieki nad zabytkami w Powiecie Buskim wynika z: 1) Ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorzdzie powiatowym (tj. Dz. U. z 2001 r. Nr 142 poz. 1592 z p. zm.), 2) Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2003 r. nr 162 poz. 1568 z pzn zn), 3) Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 nr 92 poz. 880), 4) Ustawy z dnia 21 stycznia 1988 r. o Radzie Ochrony Pamici Walk i Mczestwa (Dz. U. z 1988 r. nr 2 poz. 2 z pzn zn), 5) Ustawy z dnia 28 marca 1933 r. o grobach i cmentarzach wojennych (Dz. U. z 1933 r. nr 39 poz. 311 z pzn zn), 6) Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 25 kwietnia 1988 r. w sprawie organizacji, trybu dziaania i zasad finansowania Rady Ochrony Pamici Walk i Mczestwa (Dz. U. z 1988 r. nr 22 poz. 154), 7) Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z dnia 27 maja 1999 r. w sprawie okrelenia sposobu oznakowania granic Pomnikw Zagady i ich stref ochronnych, a take wzorw znakw wskazujcych na te granice (Dz. U. z 1999 r. nr 47 poz. 473), 8) Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych z dnia 23 padziernika 1936 r. w sprawie wykonania ustawy z dnia 28 marca 1933 r. o grobach i cmentarzach wojennych (Dz. U. z 1936 r. nr 85 poz. 595). 9)

2.1 OCHRONA ZABYTKW NA PODSDTAWIE USTAWY O OCHRONIE ZABYTKW

Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami okrela procedur sporzdzania i kontroli realizacji lokalnych i regionalnych programw opieki nad zabytkami. W odniesieniu do samorzdu gminnego ustawa ta okrela nastpujcy sposb dziaania: 1) przedmiotem programu s wszystkie zabytki niezalenie od form ochrony, jakimi s objte, 2)program sporzdza si co 4 lata, 3)program przyjmuje rada gminy po uzyskaniu opinii wojewdzkiego konserwatora zabytkw, 4)program jest ogaszany w wojewdzkim dzienniku urzdowym, 5)Wjt Gminy co 2 lata sporzdza sprawozdanie z realizacji programu, ktre przedstawia radzie gminy. Podstaw sporzdzenia programu jest ewidencja zabytkw, a celem gwnym programu jest poprawa stanu zachowania zabytkw oraz wczenie zabytkw w rozwj gospodarczy i spoeczny. Program realizuje cele szczeglne okrelone w art. 87 ust. 2 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami: 1) wczanie problemw ochrony zabytkw do systemu zada strategicznych, wynikajcych z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, 2) uwzgldnianie uwarunkowa ochrony zabytkw, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, cznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i rwnowagi ekologicznej, 3) zahamowanie procesw degradacji zabytkw i doprowadzenie do poprawy stanu ich za-chowania, 4) wyeksponowanie poszczeglnych zabytkw oraz walorw krajobrazu kulturowego, 5) podejmowanie dziaa zwikszajcych atrakcyjno zabytkw dla potrzeb spoecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjajcych wzrostowi rodkw finansowych na opiek nad zabytkami, 6) okrelanie warunkw wsppracy z wacicielami zabytkw, eliminujcych sytuacje konfliktowe zwizane z wykorzystaniem tych zabytkw, 7) podejmowanie przedsiwzi umoliwiajcych tworzenie miejsc pracy zwizanych z opiek na zabytkami. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami szczegowo okrela przedmiot, zakres, formy i sposb ochrony zabytkw. 5

Za zabytek uznaje si nieruchomo lub rzecz ruchom, ich czci lub zespoy, bdce dzieem czowieka lub zwizane z jego dziaalnoci i stanowice wiadectwo minionej epoki bd zdarzenia, ktrych zachowanie ley w interesie spoecznym ze wzgldu na posiadan warto historyczn, artystyczn lub naukow. W myl powoanej ustawy ochronie i opiece podlegaj (bez wzgldu na stan zachowania): 1) zabytki nieruchome bdce w szczeglnoci: a) krajobrazami kulturowymi, b) ukadami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespoami budowlanymi, c) dzieami architektury i budownictwa, d) dzieami budownictwa obronnego, e) obiektami techniki, a zwaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakadami przemysowymi, f) cmentarzami, g) parkami, h) ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni, i) miejscami upamitniajcymi wydarzenia historyczne bd dziaalno wybitnych osobistoci lub instytucji, 2) zabytki ruchome bdce w szczeglnoci: a) dzieami sztuk plastycznych, rzemiosa artystycznego i sztuki uytkowej, b) kolekcjami stanowicymi zbiory przedmiotw zgromadzonych i uporzdkowanych wedug koncepcji osb, ktre tworzyy te kolekcje, c) numizmatami oraz pamitkami historycznymi, a zwaszcza militariami, sztandarami, pieczciami, odznakami, medalami i orderami, d) wytworami techniki, a zwaszcza urzdzeniami, e) rodkami transportu oraz maszynami i narzdziami wiadczcymi o kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentujcymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego, f) materiaami bibliotecznymi, g) instrumentami muzycznymi, h) wytworami sztuki ludowej i rkodziea oraz innymi obiektami etnograficznymi, i) przedmiotami upamitniajcymi wydarzenia historyczne bd dziaalno wybitnych osobistoci lub instytucji, 3) zabytki archeologiczne bdce w szczeglnoci: a) pozostaociami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa, b) cmentarzyskami, c) kurhanami, d) reliktami dziaalnoci gospodarczej, religijnej i artystycznej. Ponadto ochronie mog podlega nazwy: a) geograficzne, b) historyczne, c) tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej. Zgodnie z ustaw z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami formami ochrony zabytkw s: o wpis do rejestru zabytkw, ktry dla zabytkw znajdujcych si na terenie wojewdztwa prowadzi wojewdzki konserwator zabytkw, o uznanie za pomnik historii zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru zabytkw lub parku kulturowego o szczeglnej wartoci dla kultury przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek ministra waciwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego (po uzyskaniu opinii Rady Ochrony Zabytkw), o utworzenie parku kulturowego w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyrniajcych si krajobrazowo terenw z zabytkami nieruchomymi charaktery-tycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej, o ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego uwzgldniajce w szczeglnoci ochron zabytkw nieruchomych wpisanych do rejestru zabytkw i ich otoczenia, innych zabytkw nieruchomych znajdujcych si w gminnej ewidencji zabytkw, parkw kulturowych. Zgodnie z powoan ustaw ochrona zabytkw polega, w szczeglnoci na podejmowaniu przez organy administracji publicznej dziaa majcych na celu: 6

1) zapewnienie warunkw prawnych, organizacyjnych i finansowych umoliwiajcych trwae zachowanie zabytkw oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie, 2) zapobieganie zagroeniom mogcym spowodowa uszczerbek dla wartoci zabytkw, 3) udaremnianie niszczenia i niewaciwego korzystania z zabytkw, 4) przeciwdziaanie kradziey, zaginiciu i nielegalnemu wywozowi zabytkw za granic, 5) kontrol stanu zachowania i przeznaczenia zabytkw, 6) uwzgldnianie zada ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy ksztatowaniu rodowiska. W myl powoanej ustawy - opieka nad zabytkiem sprawowana jest przez jego lub posiadacza i polega na zapewnieniu warunkw: 1) naukowego badania i dokumentowania zabytku, 2) prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robt budowlanych przy zabytku, 3) zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie, 4) korzystania z zabytku w sposb zapewniajcy trwae zachowanie jego wartoci, 5) popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii. waciciela

2.2 OCHRONA WALOROW KULTUROWYCH I HISTORYCZNYCH

Ochrona wartoci kulturowych i historycznych jest uwzgldniana przy tworzeniu form ochrony na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Do form ochrony przyrody, ktre uwzgldniaj ochron wartoci kulturowych, nale: 1) 2) 3) 4) 5) parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, 6) pomniki przyrody, 7) stanowiska dokumentacyjne, 8) uytki ekologiczne, 9) zespoy przyrodniczo krajobrazowe, 10) ochrona gatunkowa rolin, grzybw.

zwierzt

Na szczegln uwag zasuguje ochrona wielkoobszarowa w postaci parku krajobrazowego. Zgodnie z art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody park krajobrazowy obejmuje obszar chroniony ze wzgldu na wartoci przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania i popularyzacji tych wartoci w wa-runkach zrwnowaonego rozwoju.

2.3 OCHRONA MIEJSC PAMICI

Celem ochrony miejsc pamici jest zachowanie wszelkich ladw i utrwalenie znaczcych dla tosamoci narodowej wydarze, faktw, postaci z dziejw pastwa i narodu polskiego, walk o zjednoczenie i niepodlego ze szczeglnym uwzgldnieniem celw wychowawczych i edukacyjnych, tak aby suyy popularyzacji wiedzy o dokonaniach Polakw, stanowiy trway element tosamoci narodowej i skadnik wspczesnego ycia. Miejsca, obiekty i znaki pamici narodowej jako wany skadnik tosamoci po-winny by chronione przez wszystkich obywateli.

3.KOMPETENCJE W ZAKRESIE OCHRONY ZABYTKOW

7

Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami dokonuje podziau kompetencji w zakresie ochrony zabytkw. Organami ochrony zabytkw s: 1) minister kultury, w imieniu ktrego dziaa Generalny Konserwator Zabytkw, 2) wojewoda, w imieniu ktrego dziaa wojewdzki konserwator zabytkw. Na szczeblu centralnym organem zajmujcym si ochron zabytkw jest Generalny Konserwator Zabytkw. Do jego zada naley w szczeglnoci: 1) opracowywanie krajowego programu ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami, 2) realizacja zada wynikajcych z krajowego programu ochrony zabytkw i opieki nad nimi, 3) podejmowanie dziaa zwizanych ze wspieraniem rozwoju regionalnego i realizacj kontraktw wojewdzkich w sprawach opieki nad zabytkami, 4) prowadzenie krajowej ewidencji zabytkw i krajowego wykazu zabytkw skradzionych lub wywiezionych nieprawnie za granice, 5) wydawanie decyzji, postanowie i zawiadcze w sprawach ochrony zabytkw, 6) organizowanie i prowadzenie kontroli w zakresie przestrzegania oraz stosowania przepisw dotyczcych ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami, 7) sprawowanie nadzoru nad dziaalnoci wojewdzkich konserwatorw zabytkw, 8) promowanie bada naukowych w zakresie konserwacji zabytkw, 9) organizowanie szkole dla sub konserwatorskich, 10) organizowanie konkursw promujcych opiek nad zabytkami, w tym przyznawanie wy-rnie, nagrd pieninych i rzeczowych, 11) opiniowanie wnioskw o nadanie odznaki Za opiek nad zabytkami, 12) wsppraca z organami administracji publicznej w sprawach ochrony zabytkw, 13) organizowanie szkole w zakresie ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami, 14) podejmowanie dziaa zwizanych z trosk o zabytki dotyczce historii Polski pozostajce poza terytorium Rzeczpospolitej Polskiej. Na szczeblu wojewdzkim organem zajmujcym si ochron zabytkw jest wojewdzki konserwator zabytkw, ktrego powouje i odwouje wojewoda na wniosek Generalnego Konserwatora Zabytkw lub za jego zgod. Do zada wojewdzkiego konserwatora zabytkw zgodnie z powoan ustaw naley w szczeglnoci: 1) realizacja zada wynikajcych z krajowego programu ochrony zabytkw i opieki nad nimi, 2) sporzdzanie, w ramach wasnych rodkw budetowych, planw finansowania ochro-ny zabytkw i opieki nad nimi, 3) prowadzenie rejestru i wojewdzkiej ewidencji zabytkw oraz gromadzenie dokumentacji w tym zakresie, 4) wydawanie decyzji, postanowie i zawiadcze dotyczcych ochrony zabytkw i opieki nad nimi, 5) sprawowanie nadzoru nad prawidowoci prowadzonych bada konserwatorskich, architektonicznych, prac konserwatorskich, restauratorskich, robt budowlanych i innych dziaa przy zabytkach oraz bada archeologicznych, 6) organizowanie i prowadzenie kontroli w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami, 7) opracowywanie wojewdzkich planw ochrony na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych oraz koordynacja dziaa przy realizacji tych planw, 8) upowszechnianie wiedzy o zabytkach, 9) wsppraca z innymi organami administracji publicznej w sprawach ochrony zabytkw. Kompetencje w zakresie ochrony zabytkw na szczeblu gminnym - zgodnie z usta-w z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami sprawuje: 1. wjt, burmistrz, prezydent, ktry: 1) sporzdza plan ochrony parku kulturowego, w uzgodnieniu z wojewdzkim konserwatorem zabytkw, 2) przedstawia do zatwierdzenia radzie gminy planu ochrony parku kulturowego, 3) prowadzi gminn ewidencj zabytkw w formie zbioru kart adresowych zabytkw nieruchomych z terenu gminy, objtych wojewdzk ewidencj zabytkw, 4) przyjmuje zawiadomienia o odkryciu, w trakcie prowadzenia robt budowlanych lub ziemnych, przedmiotu, co do ktrego istnieje przypuszczenie, i jest on zabytkiem lub zawiadomienia o przypadkowym znalezieniu przedmiotu, co do ktrego istnieje przypuszczenie, i jest on zabytkiem archeologicznym, 8

5) przekazuje wojewdzkiemu konserwatorowi zabytkw, nie duej ni w terminie 3 dni, przyjtego zawiadomienia o odkryciu, w trakcie prowadzenia robt budowlanych lub ziemnych, przedmiotu, co do ktrego istnieje przypuszczenie, i jest on zabytkiem lub zawiadomienia o przypadkowym znalezieniu przedmiotu, co do ktrego istnieje przypuszczenie, i jest on zabytkiem archeologicznym, 6) sporzdza na okres 4 lat gminny program opieki nad zabytkami, 7) sporzdza, co 2 lata, sprawozdanie z realizacji programu opieki nad zabytkami, 8) przedstawia sprawozdanie z realizacji programu opieki nad zabytkami radzie gminy, 9) wystpuje z wnioskiem o przyznanie osobom zasuonym w sprawowaniu ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami odznaki Za opiek nad zabytkami, 10) realizuje sprawy z zakresu waciwoci wojewody, w tym wydawanie decyzji administracyjnych, powierzonych przez wojewod, na wniosek wojewdzkiego konserwatora zabytkw, w drodze porozumienia. 2. Rada gminy, ktra: 1) uwzgldnia zadania z zakresu ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami przy sporzdzaniu strategii rozwoju gminy, studiw uwarunkowa i kierunkw oraz planw zagospodarowania przestrzennego gminy, a w szczeglnoci: a) postanowie krajowego programu ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami, b) rozwiza niezbdnych do zapobiegania zagroeniom dla zabytkw, zapewnienia im ochrony przy realizacji inwestycji oraz przywracania zabytkw do jak najlepszego stanu, c) przeznaczenia i zasad zagospodarowania terenu uwzgldniajcych opiek nad zabytkami, 2) uwzgldnia w studium uwarunkowa i kierunkw oraz w planie zagospodarowania przestrzennego gminy, w szczeglnoci: a) ochron zabytkw nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia, b) ochron innych zabytkw nieruchomych, znajdujcych si w gminnej ewidencji zabytkw, c) ochron parkw kulturowych, d) ustale gminnego programu opieki nad zabytkami, e) ustalanie strefy ochrony konserwatorskiej obejmujce obszary, na ktrych obowizuj okrelone ustaleniami planu ograniczenia, zakazy i nakazy, majce na celu ochron znajdujcych si na tym obszarze zabytkw, 3) przyjmuje gminny program opieki nad zabytkami, po uzyskaniu opinii wojewdzkiego konserwatora zabytkw, 4) uwzgldnia ewidencj zabytkw jako podstaw do sporzdzania programu opieki nad zabytkami, 5) udziela dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru na zasadach okrelonych w podjtej przez siebie uchwale, 6) prowadzi wykaz udzielonych dotacji, 7) informuje o udzielonych dotacjach na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku inne organy uprawnione do udzielania takich dotacji, 8) przyjmuje zabytek, w trybie i na zasadach przewidzianych w przepisach o gospodarce nieruchomociami, ktry zosta wywaszczony przez starost jeeli nie byo moliwe usunicie za-groenia, dla zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru, polegajcego na moliwoci jego zniszczenia lub uszkodzenia - na wniosek wojewdzkiego konserwatora zabytkw, 9) podejmuje uchway, po zasigniciu opinii wojewdzkiego konserwatora zabytkw, w sprawie utworzenia parku kulturowego w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyrniajcych si krajobrazowo terenw z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej, 10) zatwierdza plan ochrony parku kulturowego, 11) tworzy jednostk organizacyjn do zarzdzania parkiem kulturowym w celu realizacji zada zwizanych z jego ochron, 12) sporzdza miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla obszarw, na ktrych utworzono park kulturowy, 13) uwzgldnia w studiach uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w ustaleniach miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego oprcz zabytkw nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia oraz ustale planw ochrony parkw kulturowych, inne zabytki nieruchome wskazane przez wojewdzkiego konserwatora zabytkw do czasu zaoenia gminnej ewidencji zabytkw. 9

4.KONTEKST PROGRAMOWY
Program opieki nad zabytkami w Gminie Tuczpy koresponduje z zaoeniami dokumentw programowych Gminy Tuczpy, Wojewdztwa witokrzyskiego oraz dokumentami krajowymi, w szczeglnoci: 1) Krajowym programem ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami, 2) Narodow Strategi Rozwoju Kultury wraz z Uzupenieniem Narodowej Strategii Rozwoju Kultury, 3) Strategi Rozwoju Wojewdztwa witokrzyskiego, 4) Strategi Rozwoju Turystyki w Wojewdztwie witokrzyskim, 5) Planem Zagospodarowania Przestrzennego Wojewdztwa witokrzyskiego, 6) Strategi Rozwoju Gminy Tuczpy 2008-2015 7) Planem ochrony zabytkw na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych Gminy Tuczpy

4.1 KRAJOWY PROGRAM OCHRONY ZABYTKW I OPIEKI NAD ZABYTKAMI

Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami nakada na Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego obowizek sporzdzenia Krajowego programu ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami. Celem tego programu jest stworzenie warunkw niezbdnych do sprawowania ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami oraz wzmocnienie ochrony i opieki nad materialn czci dziedzictwa kulturowego oraz poprawa stanu zabytkw w Polsce. Krajowy pro-gram ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami obecnie jest opracowywany. W tezach do tego Programu okrelono siedem podstawowych zasad konserwatorskich: a) primum non nocere (po pierwsze nie szkodzi), b) maksymalnego poszanowania oryginalnej substancji zabytku i wszystkich jego wartoci (materialnych i niematerialnych), c) minimalnej niezbdnej ingerencji (powstrzymanie si od dziaa niekoniecznych), d) usuwania tylko tego, co na orygina dziaa niszczco, e) czytelnoci i odrnialnoci ingerencji, f) odwracalnoci metody i materiaw, g) wykonywania wszelkich prac zgodnie z najlepsz wiedz i na najwyszym poziomie. Zasady te powinny by uwzgldniane podczas prowadzenia wszelkich prac przy zabytkach m.in. przez pracownikw urzdw, konserwatorw dzie sztuki, architektw, urbanistw, pracownikw budowlanych, archeologw, badaczy, wacicieli, uytkownikw i innych. W tezach do Programu wyznaczone zostay nastpujce cele dziaa: 1. w zakresie uwarunkowa ochrony i opieki nad zabytkami: 1) pena ocena stanu, a take kategorii i stopnia zagroe krajowego zasobu: a)zabytkw ruchomych, b)zabytkw nieruchomych, c)dziedzictwa archeologicznego, d)pomnikw historii, e)obiektw wpisanych na list wiatowego dziedzictwa, 2) wyznaczenie stref o szczeglnym zagroeniu dla zabytkw archeologicznych, 3) objcie skuteczn i zorganizowan ochron przynajmniej najcenniejszych zabytkw techniki, 4) ocena stanu sub i ich moliwoci wypeniania zada z zakresu ochrony zabytkw, 5) ocena stanu i stopnia objcia opiek zabytkw m.in. rozwijanie i podnoszenie skutecznoci instytucjonalnej i spoecznej ochrony i opieki nad zabytkami, 6) udoskonalenie warunkw prawnych, organizacyjnych i finansowych w zakresie ochrony i opieki nad dziedzictwem kulturowym i zabytkami. 2. W zakresie dziaa o charakterze systemowym: 1) powizanie ochrony zabytkw z polityk ekologiczn, ochrony przyrody, architektoniczn i przestrzenn, celn i polityk bezpieczestwa pastwa, 10

2) przygotowanie strategii ochrony dziedzictwa kulturowego - wprowadzenie jej do wszystkich dziedzin i na wszystkie poziomy zarzdzania i gospodarowania. 3. Stworzenie sprawnego systemu finansowania ochrony i opieki konserwatorskiej. 4. W zakresie dokumentowania, monitorowania i standaryzacji metod dziaania: 1) tworzenie systemu i stale aktualizowanych, elektronicznych baz informacji o zasobach i stanie zabytkw w Polsce i ich dokumentacji, 2) gromadzenie stale aktualizowanej wiedzy o: a) stanie zachowania zabytkw, b) postpach i wynikach prac konserwatorskich i restauratorskich, c) zagroeniach dla zabytkw, d) prawidowoci zarzdzania zabytkami, e) bezpieczestwie uytkowania obiektw zabytkowych, f) innych formach ochrony dziedzictwa, 3) wypracowanie i wprowadzenie szczegowych zasad ochrony dziedzictwa w planach zagospodarowania przestrzennego-wypracowanie standardw zagospodarowania i estetyki zabytkowych przestrzeni publicznych. 5. W zakresie ksztacenia i edukacji: 1) utrzymanie i doskonalenie dotychczas wypracowanego systemu ksztacenia w dziedzinie konserwacji ochrony. Zorganizowanie systemu podnoszenia kwalifikacji w kadej grupie zawodowej pracujcej na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego, 2) ksztacenie spoeczestwa w duchu poszanowania dla autentyzmu oraz wartoci materialnych i niematerialnych wsplnego, wielokulturowego dziedzictwa. Budowa-nie klimatu spoecznego zrozumienia i akceptacji dla idei ochrony zabytkw odczytywanych jako rdo tosamoci, wiedzy i dumy z przeszoci, tradycji, wiedzy o sposobie ycia i pracy przodkw, 3) upowszechnianie wrd wacicieli i uytkownikw obiektw zabytkowych znajomoci zasad konserwatorskich, zasad etyki i profilaktyki konserwatorskiej. Tworzenie mechanizmw ekonomicznych sprzyjajcych prawidowemu traktowaniu obiektw zabytkowych. 6. W zakresie wsppracy midzynarodowej: 1) wzmocnienie obecnoci Polski w wiatowym i europejskim rodowisku dziaajcym na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i promocja polskich osigni w tej dziedzinie, 2) oparcie dziaa na pojciu wsplnego dziedzictwa kultury ludzkoci. Troska o ochron polskiego dziedzictwa kulturowego za granic..

4.2 NARODOWA STRATEGIA ROZWOKULTURY UZUPENIENIE NARODOWEJ STRATEGII KULTURY

Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004 - 2013 przyjta przez Rad Ministrw w dniu 21 wrzenia 2004 r. okrela zasad polityki kulturalnej pastwa w warunkach rynkowych. Misj strategii jest zrwnowaony rozwj kultury jako najwyszej wartoci przenoszonej ponad pokoleniami, okrelajcej caoksztat historycznego i cywilizacyjnego dorobku Polski, wartoci warunkujcej tosamo narodow i zapewniajcej cigo tradycji i rozwj regionw. Uzupenienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004 - 2020 zakada e, dziaania podejmowane w ramach Strategii powinny prowadzi do nastpujcych efektw: a) zmniejszenie dysproporcji w dostpie do kultury w regionach, b) zwikszenie udziau kultury w PKB, c) zwikszenie liczby maych i rednich przedsibiorstw oraz liczby zatrudnionych w przemysach kultury, d) radykalna poprawa podstawowej infrastruktury kultury i stanu zabytkw, e) stworzenie markowych produktw turystyki kulturowej, f) wyksztacenie wizi pomidzy kultur, edukacj i nauk w ksztatowaniu kapitau spoecznego. 11

Uzupenienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004 2020 precyzuje rwnie cele Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004 2020, ktre obejmuj: 1) Cel strategiczny: zrwnowaenie rozwoju kultury w regionach, 2) Cele uzupeniajce: a) wzrost efektywnoci zarzdzania sfer kultury, b) zmniejszenie dysproporcji regionalnych w rozwoju i dostpie do kultury, c) wzrost udziau kultury w PKB, d) zachowanie dziedzictwa kulturowego i aktywna ochrona zabytkw, e) modernizacja i rozbudowa infrastruktury kultury, f) wzrost uczestnictwa w kulturze, g) rozwj szk artystycznych i zwikszenie liczby godzin edukacji kulturalnej w szkolnych programach, h) efektywna promocja twrczoci, i) promocja polskiej kultury za granic, j) ochrona wasnoci intelektualnej i walka z piractwem, k) wprowadzenie innowacyjnych rozwiza w systemie organizacji dziaalnoci kulturalnej i w systemie upowszechniania kultury, l) rozwj przemysw kultury (kinematografia, media, design, wydawnictwa, fonografia). Cele czstkowe realizowane bd w ramach obszarw priorytetowych, ktrym odpowiadaj Programy Operacyjne: a) Promocja twrczoci, g) Rozwj infrastruktury kultury i szkolnictwa b) Dziedzictwo kulturowe, artystycznego oraz wzrost efektywnoci c) Promocja czytelnictwa, zarzdzania kultur, d) Edukacja kulturalna i upowszechnianie kultury, h) Promesa Ministra Kultury, e) Obserwatorium kultury, i) Media z kultur, f) Promocja kultury polskiej za granic, j) Rozwj inicjatyw lokalnych, k) Znaki Czasu.

4.3 STRATEGIA ROZWOJU WOJEWDZTWA WITOKRZYSKIEGO

Strategia Rozwoju Wojewdztwa witokrzyskiego do 2020 r. zostaa przyjta uchwa Nr XLII/508/06 Sejmiku Wojewdztwa witokrzyskiego z dnia 26 padziernika 2006 r. Celem generalnym Strategii jest wzrost atrakcyjnoci Wojewdztwa jako podstawy zintegrowanego rozwoju w sferze spoecznej, gospodarczej i przestrzennej. Wrd czynnikw wpywajcych na popraw wizerunku Wojewdztwa Strategia wymienia zasoby dziedzictwa kulturowego: liczne i rnorodne zasoby dbr kultury, wielo tradycji historycznych i miejsc zwizanych z przeszoci narodu polskiego oraz bogato reprezentowan tradycyjn kultur i sztuk ludow. Elementy te s podstaw oferty turystycznej regionu. Jako jeden z celw strategicznych prowadzcych do osignicia celu generalnego dokument wymienia Ochron i racjonalne wykorzystanie zasobw przyrody i dbr kultury w ramach priorytetu 2 - Ochrona i udostpnienie dziedzictwa kulturowego wskazuje nastpujce kierunki dziaa: a) zachowanie dziedzictwa kulturowego i aktywna ochrona zabytkw, b) modernizacja i rozbudowa infrastruktury kultury, c) zwikszanie roli zabytkw w rozwoju turystyki i przedsibiorczoci, d) poprawa warunkw funkcjonowania instytucji artystycznych, 12

e) poprawa warunkw funkcjonowania bibliotek, w szczeglnoci naukowych i akademickich, oraz zwikszenie dostpnoci do nowoczesnych usug bibliotecznych, z wykorzystaniem technologii informatycznych, f) wprowadzenie innowacyjnych rozwiza w systemie organizacji dziaalnoci kulturalnej i w systemie upowszechniania kultury, g) poprawa dostpnoci mieszkacw do oferty kulturalnej poprzez wspieranie instytucji poszerzajcych ofert programow, umoliwiajc aktywne uczestnictwo w yciu kulturalnym, h) tworzenie nowych miejsc pracy zwizanych z ochron i udostpnianiem dziedzictwa kulturowego.

4.4 STRATEGIA ROZWOJU GMINY TUCZPY

Strategia Rozwoju Gminy Tuczpy zostaa przyjta Uchwa Nr XII/189/2008 Rady Gminy Tuczpy z dnia 30 kwietnia 2008 r. Strategia wskazuje na wan rol lokalnego dziedzictwa kulturowego w rozwoju gospodarczym Gminy oraz podnoszeniu jego atrakcyjnoci. Strategia Rozwoju Turystyki w Wojewdztwie witokrzyskim na lata 2006 - 2014 przy-jta zostaa uchwa Sejmiku Wojewdztwa witokrzyskiego nr XXV/404/06 z dnia 6 lutego 2006 r. Strategia zwraca szczegln uwag na walory historyczne, w tym antropogeniczne, bdce efektem dziaalnoci czowieka. Zabytkowe obiekty peni rol wspomagajc walory Regionu. Wykorzystanie walorw historycznych do rozwoju turystyki poprzez turystyczne udostpnienie zabytkw, pozwoli na pozyskanie dodatkowych rodkw na ich renowacj i pozytywnie wpynie na ksztatowanie poczucia tosamoci narodowej. Zgodnie ze Strategi misj Wojewdztwa witokrzyskiego jest tworzenie i wdraanie wysokiej jakoci, unikalnych produktw turystycznych, odpowiadajcych na potrzeby turystw, tworzenie atmosfery przyjaznej turystom i warunkw przyjaznych inwestorom, przy zachowaniu zasad zrwnowaonego rozwoju. Stworzenie zintegrowanej oferty turystycznej wymaga okrelenia celw operacyjnych, uwzgldniajcych rozwj konkurencyjnych produktw turystycznych. Wykorzystujc potencja kulturowy Wojewdztwa Strategia zakada stworzenie rnorodnych produktw turystycznych, a wrd nich take te odnoszce si do dziedzictwo kulturowego: Produkt Pery Ziemi witokrzyskiej" zakada rozwj turystyki kulturowej w oparciu o histori, tradycje i zabytki. Jako rda atrakcji Strategia wskazuje miejsca o bogatej przeszoci, wrd ktrych znalazy si umiejscowione na terenie Powiatu Buskiego: Stopnica, Wilica i Nowy Korczyn. Produkt ten zakada tworzenie nowych obiektw muzealnych, tematycznych szlakw, turystycznych, izb pamici narodowej, obudowywanie ju istniejcych obiektw muzealnych. Produkt zakada 3 podstawowe kierunki rozwoju: - witokrzyskie mae historyczne miasteczka (obejmujcy m.in. tereny Powiatu Bus-kiego: Nowy Korczyn, Wilica, Stopnica), - szlak zabytkw ydowskich, - imprezy oparte na tradycji historycznej. Produkt W poszukiwaniu ukojenia" zakada rozwj turystyki pielgrzymkowej. rdami atrakcji bd miejsca zwizane z kultem religijnym, ktre zlokalizowane s take na terenie Powiatu Buskiego m.in.: w Wilicy, Szczaworyu i Pacanowie. Model funkcjonowania produktu zakada m.in. wytyczenie, oznakowanie i promocj szlaku o tematyce religijnej, obejmujcego najwaniejsze obiekty sakralne Wojewdztwa, w tym zabytkowe.

4.5 PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWDZTWA WITOKRZYSKIEGO

Plan Zagospodarowania Przestrzennego Wojewdztwa witokrzyskiego zosta przyjty uchwa Sejmiku nr XXIX/399/02 z dnia 26 kwietnia 2002 r. Gwnym zaoeniem regionalnej polityki przestrzennej 13

w zakresie gospodarowania zasobami dziedzictwa kulturowego jest skuteczniejsza ochrona i rewaloryzacja zabytkw oraz racjonalne ich udostpnienie z myl o poszerzeniu wiedzy zwaszcza modego pokolenia, wiadomoci historycznej obywateli, a take wykorzystaniu jako czynnika rozwoju gospodarczego i promocji. Wanym zadaniem jest take wykorzystanie dziedzictwa kulturowego w procesie pobudzania i utrwalania tosamoci regionalnej ogu mieszkacw przy jednoczesnym zachowaniu i kultywowaniu specyfiki lokalnej i subregionalnej. Plan okrela priorytetowe obszary dziaa: 1) intensyfikacja i pogbianie rozpoznania zasobw i walorw dziedzictwa kulturowego, dotychczas nie sklasyfikowanych lub mao rozpoznanych, 2) ochrona i rewaloryzacja zabytkowych ukadw przestrzennych miast, 3) zachowanie najcenniejszych walorw artystyczno - krajobrazowych, 4) zachowanie i ochrona obiektw i zespow o najwyszej randze i szczeglnym znaczeniu dla kultury narodowej i dziedzictwa wiatowego, 5) promocja i udostpnianie najcenniejszych walorw i zasobw. Gwnym celem polityki przestrzennej jest zachowanie i umacnianie regionalnej tosamoci kulturowej, jak te zapewnienie ochrony i rewaloryzacji zasobw dziedzictwa kulturowego, stosownie do przepisw ustawy o ochronie dbr kultury oraz innych ustaw zwizanych z t problematyk. Plan okrela rwnie cele wspomagajce: 1) denie do penego rozpoznania zasobw dziedzictwa kulturowego, wprowadzenie do ewidencji konserwatorskiej zasobw ujawnionych lub zweryfikowanych, 2) objcie ochron parkow najcenniejszych obszarw kulturowych oraz unikalnych zespow lub obiektw zabytkowych, 3) denie do zwikszenia rangi ochronnej w skali wiatowej i krajowej obiektw, zespow i ukadw urbanistyczno - krajobrazowych o szczeglnym znaczeniu dla kultury narodowej i historii, 4) zwikszenie zakresu ochrony prawnej zespow i obiektw objtych jedynie ewidencj, a wanych dla tosamoci regionalnej i lokalnej (szczeglnie zagroonych) przez dokonywanie wpisw do rejestru dbr kultury, 5) przeprowadzenie prac rewaloryzacyjnych najcenniejszych zabytkowych zespow urbanistycznych oraz ciekawych zespow staromiejskich, zwaszcza zagroonych. Zasady realizacji wymienionych wyej celw polegaj na: 1) respektowaniu wymogw ochronnych oraz umoliwieniu rewaloryzacji zagroonych zespow lub obiektw zabytkowych, objtych rejestrem dbr kultury, 2) zachowanie i rewaloryzacja niszczejcych obiektw kultowych, dawnych cmentarzy oraz innych miejsc i wyrnikw bogatej historii regionu, 3) archeologiczne badania ratunkowe na terenach realizowanych lub przewidywanych inwestycji wielkoobszarowych, 4) dziaania ochronno - rewaloryzacyjne dostosowane do lokalnej specyfiki, 5) atrakcyjna oferta inwestycyjno - handlowa obiektw zabytkowych przewidzianych do sprzeday, 6) wzrost wiadomoci spoecznej co do znaczenia i wartoci obiektw kulturowych dla rozwoju, promocji oraz integracji regionalnej.

4.6 PLAN OCHRONY ZABYTKW NA WYPADEK KONFLIKTU ZBROJNEGO I SYTUACJI KRYZYSOWYCH DLA GMINY TUCZPY
Celem opracowania Gminnego Planu Ochrony Zabytkw na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych dla Gminy Tuczpy byo wzmocnienie ochrony i opieki nad wan czci dziedzictwa kulturowego jak s zabytki. Ochrona zabytkw na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych, polega na planowaniu, przygotowaniu i realizacji przedsiwzi zapobiegawczych dokumentacyjnych, zabezpieczajcych, ratowniczych i konserwatorskich majcych na celu ich ratowanie przed zniszczeniem, uszkodzeniem lub zaginiciem. Przedsiwzicia s realizowane poprzez: 1.zapobieganie i prowadzenie prac przygotowawczych w czasie poprzedzajcym wystpienie konfliktu zbrojnego lub sytuacji kryzysowej, 2.podwyszeniu gotowoci wprowadzanej w okresie narastania bezporedniego zagroenia przez organy kierowania kryzysowego, 3.reagowanie w czasie wystpienia i trwania konfliktu zbrojnego lub sytuacji kryzysowej, 14

1) 2) 3) 4) 5)

4.zabezpieczenie i dokumentowanie po ustpieniu konfliktu zbrojnego lub sytuacji kryzysowej. Zapobieganie i prowadzenie prac przygotowawczych obejmuje w szczeglnoci nastpujce przedsiwzicia i czynnoci: opracowanie planw ochrony zabytkw na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych oraz ich aktualizacj, kontrol i doskonalenie stanu technicznego zabytkw, instalowanie i utrzymywanie w sprawnoci urzdze i systemw zabezpieczenia zabytkw, w tym sygnalizacji wykrywania i alarmowania, wykonywanie ewidencji i dokumentacji zabytkw podlegajcych ochronie, projektowanie i wykonywanie inynieryjno-technicznych prac zabezpieczajcych przy zabytkach takich jak: a) podwyszenie klasy odpornoci ogniowej i poprawa waciwoci konstrukcyjnych, b) zabezpieczenia przed skutkami wybuchw, wichur, nieyc, powodzi lub zalania z innych przyczyn, osuni lub zapadni gruntu, c) obudowa lub osona fragmentw szczeglnie wartociowych i naraonych na destrukcj. Podwyszenie gotowoci wprowadzanej w okresie narastania bezporedniego zagroenia przez organy kierowania kryzysowego obejmuje: 1) demonta i ukrycie najcenniejszych detali architektonicznych i elementw wyposaenia, 2) przygotowanie i rozmieszczenie znakw Konwencji o ochronie dbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego wraz z Regulaminem wykonawczym do tej Konwencji oraz Protokoem o ochronie dbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego, podpisanej w Hadze dnia 14 maja 1954 r.(Dz. U. Z 1957r.Nr 46, poz.212), zwanej dalej Konwencj halsk 3) zgromadzenie i utrzymywanie w gotowoci urzdze, sprztu, narzdzi, opakowa, materiaw niezbdnych do wykonywania prac zabezpieczajcych i dziaa ratowniczych, 4) zorganizowanie systemu monitorowania zagroe, alarmowania i powiadamiania, 5) wyznaczenie i przygotowanie zespow ludzkich do prac zabezpieczajcych i dziaa ochronnych, 6) zorganizowanie wspdziaania wacicieli, zarzdcw i uytkownikw zabytkw, organw administracji publicznej, specjalistycznych sub, jednostek i instytucji, Si Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz wolontariatu. Podczas reagowania- prowadzi si akcje ratownicze oraz udziela pomocy jednostkom ratowniczoganiczy. Zabezpieczenie i dokumentowanie obejmuje: 1. Zabezpieczenie zabytkw przed dalsz destrukcj po ustpieniu bezporedniego zagroenia. 2. Dokumentowanie zdarze, strat i podjtych dziaa. 3.Informowanie waciwych organw administracji publicznej w szczeglnoci wojewdzkiego konserwatora zabytkw oraz organw zaoycielskich o stratach, podjtych dziaaniach i ewentualnych potrzebach pomocy. Ochrona zabytkw ruchomych polega ponadto na podjciu, w zalenoci od sytuacji i posiadanych moliwoci, nastpujcych czynnoci: 1.Zabezpieczenie ich przed zniszczeniem lub uszkodzeniem, w miejscu staego przechowywania oraz zorganizowania staego dozoru. 2.Przemieszczeniu do innych, przygotowanych pomieszcze jednostki organizacyjnej. 3.Rozrodkowanie zabytkw do innych, przygotowanych obiektw w tej samej miejscowoci. 4.Ewakuacji do wyznaczonych i uprzednio przygotowanych obiektw poza miejscowoci ich staego przechowywania, jeeli nie ma moliwoci ich waciwego zabezpiecza na miejscu lub w tej samej miejscowoci oraz zapewnieniu staego dozoru. 5.Ewakuacji najcenniejszych zabytkw za granic w przypadku konfliktu zbrojnego. 6.Przyjmowaniu na wniosek waciciela lub posiadacza cennych zabytkw na czasowe przechowywanie przez publiczne jednostki organizacyjne kultury.

5.CHARAKTERYSTYKA POWIATU I GMINY TUCZPY

15

Powiat Buski pooony jest w poudniowo-wschodniej czci Wojewdztwa witokrzyskiego. Zajmuje obszar o powierzchni 96 739 ha. W skad Powiatu wchodzi 8 gmin: Busko Zdrj (gmina miejsko-wiejska) i 7 gmin wiejskich: Gnojno, Nowy Korczyn, Pacanw, Solec Zdrj, Stopnica, Tuczpy, Wilica. Najwiksz gmin zarwno pod wzgldem powierzchni, jak i liczby ludnoci jest Busko-Zdrj, najmniejsz Tuczpy.

Powiat Buski w Wojewdztwie witokrzyskim

Stolic Powiatu jest Busko- Zdrj, lece w obnieniu Garbu Piczowskiego, bdce najwikszym miastem Ponidzia. Dolina Miasta otoczona jest z trzech stron wzniesieniami. W kierunku na zachd od Miasta cign si zoa gipsu. Poudniowo-wschodnia granica Powiatu Buskiego biegnie wzdu rzeki Wisy. Od poudniowego zachodu Powiat Buski graniczy z Powiatem Kazimierskim, od zachodu z Powiatem Piczowskim, od pnocy z Powiatem Kieleckim, a od wschodu z Powiatem Staszowskim oraz nalecym do Wojewdztwa Maopolskiego Powiatem Dbrowskim. Wikszo obszaru Powiatu wchodzi w skad geomorfologicznego makroregionu Niecki MiechowskoNidziaskiej stanowicej rozlege obnienia pomidzy Wyyn Krakowsko-Czstochowsk, a Wyyn Kielecko-Sandomiersk. Cz poudniowa Powiatu zaliczana jest do regionu Niziny Nadwilaskiej. W skad makroregionu Niecki Miechowsko-Nidziaskiej na terenie Powiatu wchodz: Dolina Nidy, Garb Piczowski i Niecki: Solecka i Poaniecka. Najwiksz rzek Powiatu jest Nida - lewy dopyw Wisy. Pnocnym skrajem Powiatu pynie rzeka Sanica oraz Wschodnia bdce dopywem Czarnej Staszowskiej. Do gwnych bogactw regionu nale zoa wd mineralnych o waciwociach leczniczych. S to wody siarkowodorowe, siarczanowe i chlorkowe, zawierajce podwyszone zawartoci siarkowodoru oraz jonw siarczanowych. Charakterystyczne dla rejonu jest wystpowanie solanek jodobromowych. Wystpujce bogactwa wd mineralnych przyczyniy si do powstania i rozwoju lecznictwa uzdrowiskowego w Busku Zdroju i Solcu Zdroju. Powierzchnia Powiatu objta rnymi formami ochrony przyrody i krajobrazu wynosi ponad 89 tys. ha, co stanowi ok. 92% oglnej powierzchni Powiatu. Parki krajobrazowe obejmuj obszar ponad 16,7 tys. ha, a obszary chronionego krajobrazu zajmuj niemal 72 tys. ha. Tereny Powiatu posiadajce najwysze walory przyrodnicze weszy w zasig Zespou Krajobrazowych Parkw Ponidzia oraz obszarw chronionego krajobrazu. W skad Zespou Krajobrazowych Parkw Ponidzia wchodz trzy odmienne charakterem parki, w tym dwa obejmujce obszar Powiatu Buskiego: Szaniecki i Nadnidziaski Park Krajobrazowy. Zasady gospodarowania w gminach na terenie parku krajobrazowego i jego otuliny obejmuj midzy innymi: 1) ochron najcenniejszych walorw przyrodniczych gminy, 2) ochron pojedynczych zabytkw i zespow, 3) wykluczenie wprowadzenia nowej zabudowy na takie tereny, jak m.in.: a) rezerwaty przyrody i ich otoczenie, 16

b) c) d) e) f) g) h) i) j)

bezporednie ssiedztwo pomnikw przyrody, tereny wystpowania chronionych i rzadkich stanowisk rolinnych, tereny wystpowania chronionych i rzadkich gatunkw fauny, torfowiska i obszary podmoke, tereny z rolinnoci kserotermiczn, obszary geologiczne i geomorfologiczne kwalifikujce si do ochrony w postaci stanowisk dokumentacyjnych, otoczenie naturalnych rde, obszary wzw ekologicznych, korytarze ekologiczne.

Obszary chronionego krajobrazu w Powiecie Buskim obejmuj cz obszarw gmin Busko - Zdrj, Solec - Zdrj, Nowy Korczyn, Stopnica, Pacanw , Wilica i Tuczpy - s to: Chmielnicko Szydowski, Solecko Pacanowski, Nadnidziaski i Szaniecki Obszar Chronionego Krajobrazu. W Powiecie Buskim znajduj si take rezerwat przyrody (rezerwat sonorolowy w Owczarach) oraz rezerwaty stepowe (Gry Wschodnie, Przlin, Skorocice i Skotniki Grne).

Gmina Tuczpy pooona jest w obrbie Niecki Poanieckiej, nalecej do makroregionu Niecka Nidziaska, zajmuje obszar o powierzchni 8 374 ha. W jej skad wchodzi 15 soectw: Brzozwka, Januszkowice, Podlesie, Chaupki, Dobrw, Gra, Grzymaa, Jarosawice, Kargw, Niecisawice, Niziny, Rzdw, Sieczkw, Tuczpy, Wierzbica.

Uksztatowanie terenu wykazuje w wikszoci jednorodny charakter o falistej rzebie. Elementem dominujcym w krajobrazie gminy s cigi paskich wzniesie i garbw. Gmina pooona jest na redniej wysokoci od 190 do 240 m n.p.m. Jej obszar poprzecinany jest gst sieci kanaw i maych ciekw wodnych nalecych do zlewni rzeki Wschodniej, pyncej wzdu poudniowej granicy gminy. Tuczpy zajmuj poudniowo-wschodni cz wojewdztwa witokrzyskiego, wchodzc w skad powiatu buskiego, podobnie jak ssiadujce z nimi: Stopnica (strona pd. i zach.) oraz Gnojno (strona pn.). Wschodnimi ssiadami Tuczp s gminy: Szydw (pn. -wsch.), Staszw, Rytwiany oraz Olenica (pd. wsch.), nalece do powiatu staszowskiego.

Gmina Tuczpy ma charakter rolniczy, 62% obszaru to uytki rolne. czna powierzchnia uytkw rolnych w gminie wynosi 5129 ha, co stanowi 62% caego jej obszaru. rednia wielko gospodarstw wynosi 5-10 ha. Dominuje rolnictwo z przewaajc produkcj rolinno - zwierzc i z tendencj zwikszania produkcji ogrodniczo - sadowniczej. Znaczne obszary zajmuj take uprawy rolin pastewnych, truskawek i niewielkie plantacje tytoniu. Prawdziwym bogactwem
17

gminy Tuczpy s lasy i grunty lene, ktre zajmuj okoo 30% obszaru gminy. Wystpuj tutaj rne gatunki drzew (wierk, joda, sosna, lipa, buk, modrzew), tworzc due kompleksy lasw mieszanych bogatych w runo lene (grzybw, jagody) oraz zwierzyn pow. Zarejestrowanych jest 104 podmiotw gospodarczych. Liczba bezrobotnych - 147 osb.

5.1 RYS HISTORYCZNY GMINY TUCZPY

W czasach pierwszych Piastw teren gminy lea w dzielnicy sandomierskiej. Dzielnica podzielona bya na kasztelanie, ktrymi zarzdzali komesi (kasztelani) . Komesi odpowiedzialni byli za administracj, sdownictwo i sprawy wojskowe. Gmina Tuczpy leaa w kasztelani wilickiej. W latach 1166-1173 istniao samodzielne ksistwo wilickie pod wadz ksicia Kazimierza Sprawiedliwego. Po tym jak ksi Kazimierz zosta ksiciem krakowskim i sandomierskim kasztelania wilicka wesza na stae w skad ksistwa sandomierskiego, pniejszego wojewdztwa. Zwizek z tym regionem trwa do 1795 roku. W czasach ostatnich Piastw w XIV wieku wprowadzono due zmiany w administracji i sdownictwie w Polsce. W dawnych kasztelaniach utworzono sdy ziemskie i w zwizku z tym podzielono kraj na okrgi sdowe powiaty. Powsta te nowy urzd krlewski zarzdzajcy dobrami krlewskimi i sprawujcy sdownictwo kryminalne, by to starosta. Urzd starosty obejmowa od jednego do kilku powiatw. Gmina Tuczpy znalaza si w powiecie wilickim natomiast starosta urzdowa w Stopnicy. W XV wieku wyodrbniono na krtki okres (do poowy XVI w.) powiat szydowski, w ktrym w tym czasie znajdoway si parafie skadajce si na obecn gmin. W XV wieku dawne dzielnice (ziemie) zostay przemianowane na wojewdztwa na czele z wojewod. W tamtych czasach najmniejsz jednostk podziau terytorialnego kraju byy parafie. Teren gminy lea w granicach trzech parafii. Byy to: parafia Tuczpy ( Sieczkw, Tuczpy, Grzymaa,Wierzbica, Gra, Nieciesawice, Jarosawice, Niziny, Wierzbica, Dobrw ), parafia Kargw (Kargw i Brzozwka) i parafia Koniemoty (Rzdw).Ten podzia utrzyma si do koca I RP. Naley napisa o stosunkach religijnych na terenie obecnej gminy. Teren gminy jak i cay region by przodujcym w kraju regionem protestanckim. Cz kociow katolickich zamieniono na zbory, budowano te nowe zbory (Grzymaa) a wikszo szlachty przyja w XVI wieku kalwinizm. W kocu XVI wieku istniay w tym terenie dwie parafie kalwiskie w Sieczkowie i w Tuczpach. Dlatego w 1598 ksidz biskup sandomierski zapisa o parafii Kargw lud do kocioa mao uczszcza. Dopiero w XVIII wieku zwyciya na tym terenie kontrreformacja tak, e w 1880 roku w gminie Tuczpy naliczono tylko trzech protestantw.
18

Teren gminy zwizany jest z yciem wielkiego Polaka ksidza, publicysty, uczonego. Jednego z czoowych przedstawicieli Owiecenia w Polsce. W 1750 roku na Woyniu przyszed na wiat Hugo Kotaj, wkrtce potem jego rodzice sprowadzili si do Nieciesawic koo Tuczp. Tutaj mody Hugo spdzi dziecistwo i modo. Tutaj pobiera pierwsze prywatne nauki by potem przenie si do szkoy w Piczowie. W parafii Tuczpy istniej dokumenty, ktre mwi o tym, i to wanie tu urodzia si Kotaj jednak wikszo rde wskazuje na Dederkay Wielkie na Woyniu. Kocielny badacz tych terenw z pocztku XX wieku wskazuje na Hugo Kotaja jako na proboszcza tutejszej parafii do roku 1780. W 1795 roku podczas III rozbioru Polski powiat wilicki zosta zagarnity przez Austri. Kraj podzielono na cyrkuy a cay zabr austriacki po tej stronie Wisy nazwano Now Galicj. Stan ten nie trwa dugo, ju 1809 roku w wyniku wojen napoleoskich, powstania antyaustriackiego i zwyciskich dziaa wojsk Ksistwa Warszawskiego teren Nowej Galicji zosta wczony w skad Ksistwa. W Ksistwie Warszawskim istnia wzorowany na Francji podzia administracyjny na departamenty. Gmina Tuczpy zostaa wczona do departamentu radomskiego. Departamenty podzielone byy na powiaty. Gmina Tuczpy zostaa wczona do powiatu szydowskiego w departamencie krakowskim. Byy to burzliwe czasy i stan ten nie trwa dugo, ju w 1816 roku po upadku Ksistwa jej teren znalaz si pod okupacj carsk i tak ju zostao do 1915 roku. Rosjanie utworzyli Krlestwo Polskie pod berem carskim i oczywicie wprowadzili zmiany administracyjne. Dawne departamenty zamieniono na wojewdztwa a powiaty poczono w obwody. Tuczpy zostay wic w wojewdztwie krakowskim (mimo, e Krakw lea poza Krlestwem) i weszy w skad obwodu stopnickiego, ktry powsta po poczeniu powiatw szydowskiego i stopnickiego. Wadze wojewdzkie rezydoway pocztkowo w Miechowie a nastpnie w Kielcach (od 1818 roku). Nie by to koniec zmian w Krlestwie. Rosjanie cay czas prbowali upodobni administracj Krlestwa do Rosji carskiej. Denie to szczeglnie nasilio si po powstaniach narodowych. Tragiczne powstania listopadowe i styczniowe z lat 1830-31 i 186364 ominy te okolice. W 1841 roku zmieniono polsk nazw wojewdztwa na gubernie. W 1844 Rosjanie przeprowadzili kolejn zmian: zmniejszono liczb guberni w Krlestwie. W regionie poczono guberni sandomiersk z kieleck i utworzono now guberni radomsk. Zamieniono te obwody na powiaty a powiaty na okrgi. Powiat stopnicki znalaz si w nowej guberni. Po raz pierwszy Tuczpy znalazy si w powiecie stopnickim i zwizek ten trwa do czasu II wojny wiatowej. W 1864 roku na mocy ukazu carskiego powstaa gmina Tuczpy obejmujc wikszo obecnych terenw gminy. Gmina skadaa si z gruntw wociaskich (chopskich) i dworskich (folwarki). Na gmin w tym czasie skaday si gromady (wsie) na czele z sotysem, ktrego wybierao zgromadzenie gromadzkie. Organem uchwaodawczym gminy byo zebranie gminne, na ktrym
19

prawo gosu mieli gospodarze posiadajce co najmniej 3 morgi gruntu. Zebranie gminne wybierao wjta i awnikw (rodzaj zarzdu gminy). Wjt mia uprawnienia policyjno-administracyjne i sdownicze, zarzdzaa te gmina szkolnictwem gminnym. Urzdem gminy kierowa pisarz gminny, ktry czsto by najwaniejsz osob w gminie z racji umiejtnoci pisania i czytania. W 1880 roku gmina Tuczpy miaa 5 145 mieszkacw i zajmowaa obszar 12148 mrg ziemi. Pord ludnoci gminy byo 112 ydw i ju tylko trzech protestantw. W gminie byy trzy myny nalece do Tuczyskiego i Grskiego. Po powstaniu styczniowym nastpia ju ostatnia reorganizacja administracji Polski. W 1866 roku wydzielono z poudniowej czci guberni radomskiej guberni kieleck. Do 1915 roku Tuczpy znajdoway si w powiecie stopnickim w guberni kieleckiej. Latem 1914 roku wybucha I wojna wiatowa. W wyniku wojny wiosn 1915 dawna gubernia kielecka znalaza si pod okupacj austriack. Nowi okupanci utworzyli Generalne Gubernatorstwo z siedzib w Lublinie a kraj podzielono na okrgi (mniejsze ni powiaty) pod wadz polskich cywilnych komisarzy. W 1918 roku nie zmieniy si granice powiatw, utrzymano powiat stopnicki ale stolic przeniesiono do Buska-Zdroju. W 1939 roku we wrzeniu na teren gminy wkroczyy wojska niemieckie. Zacza si okupacja. W czasie kampanii wrzeniowej niedaleko wsi Tuczpy w walce polego piciu onierzy Wojska Polskiego, zostali pochowani na miejscowym cmentarzu. Na cmentarzu pochowanych jest te kilkanacie innych osb zabitych przez okupantw nalecych do zbrojnego podziemia (AK, BCH i AL.) oraz osb cywilnych. Historycy dziaalnoci Batalionw Chopskich wykazali list polegych nalecych do tej organizacji pochodzcych z gminy Tuczpy. Byli to: z wsi Brzozwki: Ciarkiewicz Jzef, Wilk Wadysaw, Wtorek Stanisaw. Z Jarosawic: Kpa Wacaw, Konieczek Wadysaw, Kukieka Eugeniusz, Kwiecie Stanisaw, Skrzyski Stanisaw. Ze wsi Kargw: Czerwiec Aleksander. Ze wsi Sieczkw: Opaka Pawe. Ze wsi Tuczpy: Borek Stefan, Drozdowski Mieczysaw, Kwiatek Franciszek, Sobala Jan, Ziba Tomasz. wiadczy to o tym jak ofiarnie mieszkacy gminy wystpili przeciw okupantowi. W styczniu 1945 teren gminy zosta zajty przez Armi Czerwon. BRZOZWKA Wie nazywana pierwotnie Wolya Brzozowa. Nazwa pochodzi od drzew brzz. Pierwsza wzmianka o tej miejscowoci pochodzi z roku 1529 i znajduje si w Ksidze dochodw beneficjum diecezji krakowskiej. Bya to wie krlewska pod zarzdem starosty stopnickiego i jako taka podlegaa lustracjom przeprowadzonym w latach pidziesitych XVI wieku, szedziesitych XVII wieku oraz osiemdziesitych XVIII wieku.
20

Pierwszej lustracji nie przeprowadzono poniewa folwark Brzozwka wraz z Kargowem byy jak sdz dzierawione (moe zastaw) przez jednego z magnatw a takich wsi nie lustrowano. Wie opisana natomiast ju podczas nastpnej lustracji wojewdztwa sandomierskiego z lat 1660-64 co oznacza, i wrcia ona pod zarzd starosty krlewskiego. Obraz wsi wyaniajcy si z opisu jest typowym obrazem po potopie szwedzkim czyli obrazem upadku. Przed potopem w kadej wsi mieszkao przynajmniej kilku kmieci do tego grupa zagrodnikw i komornikw najczciej bya te karczma. W roku 1660 lustratorzy napisali i kmieci nie ma adnych jeno dwch zagrodnikw ktrzy danin adnych nie pac tylko po 3 dni w tydzie obrabiaj. W Brzozwce znajdowa si folwark stanowicy centrum duego gospodarstwa krlewskiego pod zarzdem starosty, ktre obejmowao Brzozwk, Kargw i Rud. Ponad sto lat pniej w roku 1789 nastpia ponowna lustracja. Wedug niej we wsi mieszkao 4 kmieci i 4 zagrodnikw. Jedni i drudzy dostali od starosty pewne sumy pienidzy na zakup zwierzt pocigowych (zaprzaj), przez co zobowizani byli do wikszej iloci dni pracy w tygodniu na rzecz folwarku. Mieszkali te we wsi dwaj komornicy chaupy majcych. Spisano podczas lustracji powinnoci mieszkacw Brzozwki, Kargowa i Rudy maj oni kapust sadzi, owce strzyc, we niwa do strenia kop wychodzi. Zachowa si opis budynkw folwarcznych w Brzozwce. Z opisu wyania si zasobny budynek nowo wybudowany do tego gumno, dwie stodoy, szopa na som, dwa spichlerze, stajnie, woownie, chlewy. Opisano te stojcy za folwarkiem lokalny browar porzdnie z drzewa wybudowany. Z opisu lustratorw wyania si obraz bardzo dobrze urzdzonego i zarzdzanego folwarku. W starostwie stopnickim byo w tym czasie siedem podobnych folwarkw. Mamy te dane dotyczce wielkoci zbiorw z lat 1785-87. Mamy wic rednio rocznie 161 korcw yta, 63 pszenicy, 86 jczmienia, 83 owsa, 8 grochu, 12 prosa, 2 korce rzepaku oraz 3 tatarki do tego 54 wozw parokonnych siana. Porwnujc zbiory z pozostaych folwarkw starostwa naley stwierdzi, e by to najbardziej wydajny i gospodarny folwark w okolicy. Cz ziem folwarku byo dzierawione przez Franciszka Radeckiego (112 zp rocznie podatku) oraz Antoniego Kuczkowskiego (79 zp rocznie podatku). W kocu XIX wieku oraz na pocztku XX wacicielem folwarku we wsi by Wadysaw Moyzel do 1905 roku. Natomiast w 1909 zmar Jan Guski rwnie waciciel Brzozwki, zapewne wadajcy folwarkiem Brzozwka po rodzinie Guskich. DOBRW Wie jest odnotowana w kronikach Jana Dugosza w dokumentach z lat 1470-80. Naleaa wtedy do rodziny Gnoiskich (Mikoaj Gnoiski). Nazwa pochodzi od nazwy osobowej (imienia)
21

Dobry. Nastpne wzmianki pochodz z dokumentw poborowych z roku 1508 i kocielnych dokumentw z roku 1529. W 1579 roku wie naleaa do pana Jana Chyckiego (Chiczski) W tyme roku mieszkao we wsi dziesi rodzin kmieci na piciu anach ziemi. Dwch zagrodnikw z ziemi i dwch bez ziemi. Do tego trzy rodziny komornikw oraz dwie rodziny rzemielnikw. Z tego opisu wynika i wie Dobrw bya du i zasobn wsi. W kocu XVIII wieku wie naleaa do rodziny Romiszewskich (Karol i Zuzanna Romiszewscy). Rodzina ta ufundowaa we wsi kapliczk. Karol Romiszewski by skarbnikiem sandomierskim. W 1827 roku wie liczya 35 domw i 203 mieszkacw. W XIX wieku folwark Dobrw nalea do rodziny Moyzelw. W dokumentach parafii Kargw odnotowano, i w 1905 roku zmar Wadysaw Moyzel waciciel midzy innymi Dobrowa. W tym czasie wie liczya 59 gospodarstw. GRA Pierwsze zapiski o tej wsi pochodz z roku 1407. Zapisano wtedy nazw de Gora w Zapiskach sdowych wojewdztwa sandomierskiego. Wie wymienia te Jan Dugosz. Wedug niego wie naleaa wtedy do rodziny Pruskich (Jan Pruski). Nazwa pochodzi od uksztatowania terenu. W kocu XIV wieku wie naleaa do rodziny Mrokw, ktra przekazaa cz swoich gruntw plebanowi w Tuczpach. W pocztkach XVI wieku wie naleaa do rodziny Lubaskich (Grzymaa Lubaski) o czym wiadczy zapis z 1529 . Wedug spisw poborowych z roku 1579 we wsi mieszkao siedmiu kmieci z rodzinami na trzech i p anach ziemi. Cztery rodziny zagrodnikw i dwch komornikw. Natomiast na przeomie XVI i XVII wieku wie naleaa do rodziny Chyckich. W dokumentach sdowych jest zanotowana sprawa sdowa z roku 1598 midzy proboszczem Tuczp i Janem Chyckim o grunty. W XVII wieku odnotowano jako wacicieli wsi rodzin Komornickich (Jan Komornicki i jego synowie Pawe i Jan ). W 1827 roku we wsi naliczono 11 domw i 74 mieszkacw. GRZYMAA Pierwsze wzmianki o wsi pochodz z 1376 roku (de Grimala) w Antiquissimi libri iudicales terrae Cracoviensis czyli Najdawniejsze ksigi sdowe krakowskie. Nazwa pochodzi od staropolskiego imienia Grzymaa. Kolejne informacje pochodz z lat 1406 oraz 1415 z Zapiskw sdowych woj. Sandomierskiego. Jan Dugosz opisuje, i wie naleaa do Jana Rytwiaskiego (XV wiek) by to mony rd z Rytwian w obecnym powiecie staszowskim. Nazw Grzymaa odnotowano te w rejestrach poborowych z 1508 roku. W roku 1579 roku wie bya wasnoci magnackiego rodu z krakowskiego, Karwickich. Gospodarowao we wsi w tym czasie dziewi rodzin kmieci na czterech i p anie ziemi oraz trzy rodziny komornikw. W kocu XVI wieku wie naleaa do Stanisawa Karwickiego obonego krlewskiego, ktry wystawi we
22

wsi zbr kalwiski, w ktrym by jego nagrobek. Zbr pocztkach XIX wieku by ju tylko ruin przypominajc o yjcych tu innowiercach (by moe s jeszcze lady tego budynku) W pocztkach XVII wieku wie naleaa do rodziny Karnickich i bya orodkiem protestanckim. W 1602 roku odbya si rozprawa sdowa przed sdem grodzkim w sprawie zagarnitych przez wacicieli Grzymay k plebana z Tuczp. Karniccy zwizani byli z wsi a do koca XVIII wieku. W rdach pojawi si nazwiska Karwickich i Karnickich zapewne o t sam rodzin. W 1827 roku we wsi stao trzydzieci sze domw zamieszkaych przez 269 mieszkacw. W kocu XIX wieku odnotowano we wsi ruiny zboru kalwiskiego oraz dziaajc szko pocztkow. Istnia te we wsi folwark szlachecki oraz 49 gospodarstw chopskich. JANUSZKOWICE Po raz pierwszy nazwa tej wsi jest odnotowana w 1396 roku jako Ianuszkowice w zapiskach sdowych wojewdztwa sandomierskiego. Nazw jzykoznawcy wywodz od nazwy osobowej Janusz- Januszek. Wie t Jan Dugosz wspomina jako wasno Jana Szczepieckiego h. Janina. W kocu XVI wieku we wsi mieszkao siedem rodzin kmieci na trzech i p anie ziemi. Do tego jedna rodzina zagrodnikw i dwie rodziny komornikw. W 1827 roku naliczono we wsi 16 domw i 142 mieszkacw. Na folwark Januszkowice skadao si 5 budynkw drewnianych. Wie w kocu XIX wieku liczya 30 samodzielnych gospodarzy na 126 morgach ziemi. JAROSAWICE Nazwa de Jaroslauicz po raz pierwszy wymieniana jest pod dat 1374 w Najdawniejszych ksigach sdowych krakowskich. Nazwa pochodzi od nazwy osobowej Jarosaw. Wie wymienia te Jan Dugosz, ktry informuje, e wie naleaa do Jana Szczepieckiego h. Janina (poowa XV wieku). Nastpnie nazw t odnotowano w latach 1564-65 podczas lustracji dbr krlewskich. W 1579 roku w spisie poborowym zanotowano, e wie naleaa do Katarzyny Zieliskiej. Wie Jarosawice zamieszkiwao sze rodzin kmieci. Gospodarowali na ptorej ana ziemi. Mieszkaa te we wsi jedna rodzina zagrodnikw oraz czterech komornikw. Mieszka te we wsi jeden rzemielnik W 1827 roku byo we wsi 18 domw i 148 mieszkacw. W kocu XIX wieku folwark we wsi nalea do rodziny Bronikowskich. Folwark mia w tym czasie jeden budynek murowany i jedenacie drewnianych. Natomiast wie liczya jedenacie gospodarstw. KARGW
23

Wie wymieniana jest jako Kargov w 1194 roku nastpnie z dat 1243r. w Kodeksie Dyplomatycznym Maopolski. Nazwa pochodzi od staropolskiego wyrazu kargol oznaczajcego wtedy powykrcany pie drzewa lub poamanego (powykrcanego)czowieka. Kolejne wzmianki pochodz z1262 roku (Kodeks Dyplomatyczny Polski) oraz z roku 1325-27 w Monumenta Poloniae Vaticana. Wie wspomniana te przez Jan Dugosza. Niektrzy historycy wywodzili istnienie parafii w kocu XIII wieku, ale pierwsze pewne informacje pochodz z roku 1326, poniewa odnotowano tu parafi i pierwszego plebana Bogusawa. Sta we wsi w tym czasie drewniany kociek. Musiaa wic by to dua wie. Wedug XVI- wiecznego historyka Bartosza Paprockiego za czasw Kazimierza Wielkiego, po gonym zabjstwie ksidza Baryczki w Krakowie, krl w ramach pokuty postawi murowany koci w Kargowie w miejscu drewnianego. Byo to w latach szedziesitych XIV wieku. W 1579 roku w spisie poborowym okrelono wie jako zarzdzan (dzierawa) przez (palatyni craciviensis) czyli jak sdz przez jednego z magnatw krakowskich. We wsi mieszkao 7 kmieci na 3 i p anie ziemi oraz dwch komornikw. W 1596 przeprowadzono lustracj kocieln parafii Kargw i zanotowano parafia jest zaniedbana lud do kocioa mao uczszcza i yje w dzikich maestwach Tak za opinia bierze si z faktu, i wikszo okolicznej szlachty przesza na kalwinizm, ktry zapewne promieniowa rwnie na ludno plebejsk. Wedug lustracji krlewskiej z lat szedziesitych XVII wieku we wsi nie byo adnych kmieci jest tylko dwch sotysw (dzierawcw?). Lustratorzy al si e, powinni oni paci po 1 florenie i p korca pszenicy ale nie robi tego. Dodatkowo zanotowano, e byy kiedy dwie karczmy ktre opustoszay. Jest to typowy obraz wsi po najedzie szwedzkim i siedmiogrodzkim. Kolejna lustracja z roku 1789 przedstawia zasobn wie. Zanotowano, e mieszka we wsi 4 kmieci ktrzy dawniej robili cigo dwojgiem ludzi po 2 dni a od przeszo 30 lat podug uczynionej umowy, e kademu da starosta teraniejszy na zaprzaj (na zwierzta pocigowe przy. L.Z.) po zp 168 robi wic na tydzie po 4 dni cigo i dwojgiem ludzi wysyaj. Ponadto kady z nich daje do starostwa czynszyku po 16 gr oraz 3 kapony, po 20 jaj, grzybw sztuk 30 oraz po wizce chrzanu. We wsi mieszkao te 4 zagrodnikw, ktrzy podobnie jak kmiecie otrzymali na zaprzaj po 76 z i robi bydem po 2 dni a gdy pieszo po dni 4 na tydzie. Kady dawa te czynszu po 8 groszy. Dodatkowo mieszkao we wsi 3 chaupnikw kady z nich robi pieszo po jednym dniu. Mieszka te czwarty komornik nie pracujcy ale paccy po 15 z rocznie czynszu. Dodatkowo we wsi bya karczma z drzewa nowo wybudowana, przyzwoicie opatrzona. W 1827 roku we wsi Kargw byo 30 domw i 207 mieszkacw. Parafia Kargw w kocu XIX wieku liczya 1611 dusz.
24

NIECIESAWICE Dawniej zwana te Naczsawice. Nazwa pochodzi od staropolskiej nazwy osobowej Naczesaw. Pierwszy raz w kronikach odnotowano wie w 1423 roku. Wie wspomina Jan Dugosz. Opisuje on any kmiece i folwark szlachecki. Wie zwana w dawnych dokumentach rwnie Naczasawice, w kocu XVI wieku miaa piciu kmieci na ponad jednym anie ziemi. Do tego naley doliczy jedn rodzin zagrodnikw i dwie komornikw. Wedug informacji miejscowych w tej wsi urodzi si w rodzinie szlacheckiej Hugo Kotaj. Jednak wikszo danych przeczy tej informacji. Wielki reformator z koca XVIII wieku nie urodzi si tu lecz na Woyniu, skd jego rodzice przeprowadzili si do Nieciesawic. Natomiast bezsprzeczn informacj jest fakt, e spdzi tu dziecistwo i modo. Tak wic, teren gminy zwizany jest z yciem wielkiego Polaka ksidza, publicysty, uczonego. Jednego z czoowych przedstawicieli Owiecenia w Polsce. Tutaj pobiera pierwsze prywatne nauki, by potem przenie si do szkoy w Piczowie. W parafii Tuczpy istniej dokumenty, ktre mwi o tym, i to wanie tu urodzia si Koataj jednak wikszo rde wskazuje na Dederkay Wielkie na Woyniu. Kocielny badacz tych terenw z pocztku XX wieku wskazuje na Hugo Koataja jako na proboszcza tutejszej parafii do roku 1780. W 1827 roku byo w Niecieawicach 23 domy i 207 mieszkacw. W kocu XIX wieku folwark we wsi skada si z 13 budynkw drewnianych a wie z 34 domw chopskich. NIZINY Po raz pierwszy nazwa wsi pada w 1433 roku podczas sporw sdowych o dziesicin z tej wsi. Pierwszym zanotowanym wacicielem wsi by Wojciech z Nizin. Wedug Jana Dugosza wie w poowie XV wieku nalea do rodziny Szczepieckich (Mikoaj Szczepiecki) Nazwa pochodzi od nizinnego uksztatowania terenu. W 1579 roku cz wsi naleaa do Katarzyny Zieliskiej druga cz wsi naleaa do Jakuba Krassowskiego. We wsi mieszkao jedenastu kmieci na piciu i p anie ziemi. Mieszkay te we wsi dwie rodziny zagrodnikw z ziemi oraz cztery rodziny zagrodnicze bez ziemi. Wie zamieszkiwao te trzech komornikw oraz jedna rodzina rzemielnikw. W 1827 roku wie liczya 29 domw i 276 mieszkacw. W kocu XIX wieku wie naleaa do gminy Ogldw. We wsi odnotowano w kocu XIX wieku myn amerykaski, pokady kamienia i torfu. Wie w tym czasie miaa 58 samodzielnych gospodarzy na 395 morgach ziemi.
25

PODLESIE Wie odnotowana w sowniku geograficzno-historycznym krlestwa polskiego jako wie w powiecie stopnickim w parafii tuczpy. Jej historia zapewne zacza si w xix wieku. Niestety brak bliszych danych. RZDW Wie dawniej nazywano dw. Po raz pierwszy w dokumentach miejscowo pojawia si w 1345 roku jako Zodow. Wzmianka ta mia miejsce przy okazji transakcji jaka miaa miejsce midzy Agnieszk crk Piotra Zaja a Hanconem zwanym Romacem, mieszczaninem krakowskim. Pani Agnieszka sprzedaje t wie za 170 grzywien. Nastpnie wie pojawia si w 1404 roku jako Zandow. Nazw jzykoznawcy wywodz od staropolskiego imienia da. W 1579 roku wie liczya 8 kmieci, 4 i p ana ziemi. Zamieszkiwao te wie 3 zagrodnikw i jeden komornik. Wie naleaa wtedy do Jana Chickiego. Wie zwizana bya z parafi Koniemoty. W 1827 roku wie liczy 20 domw i 139 mieszkacw. W 1885 roku we wsi by folwark zoony z dwch budynkw murowanych i czternastu drewnianych. Zanotowano te 80letni las. Drug cze wsi zamieszkiwali wolni chopi. Byo ich trzydziestu jeden. Gospodarowali w tym czasie na 393 morgach ziemi. We wsi bya te szkoa pocztkowa. SIECZKW Nazw tej wsi znajdujemy po raz pierwszy w roku 1404 jako Seczkow. Nazwa pochodzi od apelatywu (wyraz pospolity) siec sieczka. W XV wieku wie naleaa do rodziny Rytwiaskich. Wie bya znanym w okolicy orodkiem kalwinizmu. Wedug aktu synodu kalwiskiego z 1642 roku dziedzice Sieczkowa, Karwiccy ufundowali zbr kalwiski w tej wsi. Wedug sprawozdania z 1704 roku zbr may ale murowany. Patronem zboru w tym czasie by Stanisaw Karwicki, czenik sandomierski. W pocztkach XVIII wieku wie przesza zapewne na wasno Andrzeja Ryckiego generaa wojsk polskich. W kocu XVIII wieku wie naleaa nadal do rodziny Ryckich (Ludwik Rycki), ktrzy zapewne postanowili zerwa z tradycjami kalwinizmu w tej wsi i postawili obok dworu kaplic katolick. W 1827 roku wie zamieszkiwao 217 mieszkacw w 20 domach. W kocu XIX wieku wie bya podzielona midzy wolnych wocian i folwark. Folwark skada si z dwch budynkw murowanych i dziesiciu drewnianych. Natomiast drug cz wsi zamieszkiwao czterdziestu piciu gospodarzy na 194 morgach ziemi. TUCZPY

26

Nazwa po raz pierwszy pada w 1191 roku podczas transakcji przekazania wsi klasztorowi w Busku. Jest te informacja, e zdarzyo si to rok wczeniej. Wedug Sownika GeograficznoHistorycznego oraz historykw kocielnych Dzierzko, brat biskupa pockiego nada t wie klasztorowi w Busku. W roku 1190 roku nazw wsi zapisano wtedy jako Tuchapi. Nazwa pochodzi od staropolskiego okrelenia tu czepicy co oznaczao tu mieszkajcy, (swojacy, krajanie). Nieczsto nazwy miejscowoci w Polsce maj rodowd etniczny oznaczajcy pochodzenie mieszkacw. W 1325 roku pojawia si w dokumentach kocielnych nazwa de Tuczamp. Kroniki podaj istnienie w Tuczpach parafii i podaj imi pierwszego plebana Jakba. Podczas zakadania parafii okoliczni szlachcice darowali plebanowi po kawaku ziemi. Wasno kocielna w Tuczpach nie trwao zbyt dugo poniewa informacje w kronikach Jana Dugosza podaj, e Tuczpy w poowie XV wieku s wasnoci niejakiego Abrahama Chrzstowskiego h. Strzegomia. Wie miaa any kmiece, karczm i folwark rycerski. W 1474 roku krl Kazimierz Jagielloczyk wydaje dokument mwicy o zapisie Abrahama Chrzstowskiego na rzecz crki Katarzyny w wysokoci 500 grzywien na wsi Tuczpy (rodzaj zastawu). Kolejna informacja pochodzi z 1508 roku z rejestrw poborowych powiatu wilickiego. Rejestr mwi o wymienionej wyej Katarzynie Chrzstowskiej, ktra pacia 36 groszy podatku. Katarzyna zmara zapewne bezpotomnie skoro z kolejnego rejestru z roku 1579 dowiadujemy si, e wacicielem wsi jest szlachcic Stanisaw Dimitrowski. Posiada on dwa i p ana ziemi, na ktrej mieszkao 10 rodzin kmiecich i czterech zagrodnikw. w Stanisaw Dymitrowski uczyni co dziki czemu Tuczpy do czsto pojawiay si w dokumentach sdowych. Mianowicie pan Stanisaw by protestantem najpewniej kalwinist jak wikszo szlachty i magnatw w tym regionie. Wygoni wic miejscowego plebana i zaj wsplnie z ssiadami jego ziemie. Tuczpy stay si orodkiem kalwinizmu i siedzib parafii tej wiary. Jego ona nie podzielaa heretyckich pogldw ma i po jego mierci okoo 1595 roku sprowadzia katolickiego ksidza Zygmunta Wielickiego. W 1597 przywrcia plebanowi any ziemi zagarnite przez ma. Natomiast ssiedzi w wikszoci protestanci nie chcieli odda katolickiemu ksidzu ziemi. Proboszcz rozpocz serie procesw sdowych o zagarnite ziemie. Ju w 1598 roku zanotowano pierwszy proces z dziedzicem pobliskich Gr. W 1602 roku odbya si kolejna rozprawa tym razem z wacicielami wsi Grzymaa. Nieszczciem dla Polski i rwnie dla Tuczp byy najazdy szwedzki i siedmiogrodzki z lat 165557. Najedcy zupili okolice i spalili miejscowy koci. Nowy koci wybudowano w 1674 roku przez ksidza Krzysztofa Mastkiewicza . W tym czasie wacicielem Tuczp bya rodzina Zodzkich (Jan Zodzki). W drugiej poowie XVII wieku kolejni proboszcze rozpoczynali nastpne procesy sdowe z ssiadami w sprawie zagarnitych sto lat wczeniej ziem. Proboszczami byli
27

wtedy ksidz Jan Janowski oraz Jan Maachowski (pniejszy biskup krakowski) Wedug kocielnego historyka tych okolic Hugo Kotaj by proboszczem tutejszej parafii do roku 1780. W tym czasie Tuczpy naleay do rodziny Zamoyskich. Jednak ju w 1790 roku wymienia si Tuczpy jako wasno Krnickich (Karwickich?) W 1827 roku wie liczya 41 domw oraz 310 mieszkacw. Folwark Tuczpy (8 drewnianych budynkw) oraz folwark Wierzbica (2 murowane i 22 drewniane budynki) stanowiy razem dobra Tuczpy. W XIX wieku wie naleaa do rodziny Guskich h. Cioek. W 1864 ustanowiono gmin Tuczpy. W kocu XIX wieku gmina Tuczpy mia 12 138 mrg obszaru i liczya 5 145 mieszkacw. W tym 112 ydw i 3 protestantw. Odnotowano te istnienie trzech mynw w gminie. WIERZBICA Po raz pierwszy nazwa tej wsi pojawia si w dokumentach w 1579 jako wasno Jana Chickiego W 1579 roku naliczono we wsi piciu kmieci na ponad dwch anach ziemi, oraz dwch zagrodnikw, dwch komornikw i jednego rzemielnika.

CHRONOLOGIA: 1191 W kronikach pojawia si nazwa Tuczpy 1194 W kronikach pojawia si wie Kargw 1241 Niszczcy najazd tatarski 1326 Po raz pierwszy odnotowano istnienie parafii w Kargowie i Tuczpach 1345 W kronikach pojawia si wie Rzdw podczas transakcji kupna-sprzeday 1374 W kronikach pojawia si nazwa Jarosawice 1376 W kronikach pojawia si wie Grzymaa Lata szedziesite XIV wieku powstaje murowany koci w Kargowie 1396 W zapiskach sdowym sandomierskich pojawia si wie Januszkowice 1404 W kronikach pojawia si wie Sieczkw 1407 W kronikach pojawia si wie Gra 1423 Pojawia si kronikach nazwa Nieciesawice 1433 Pojawia si w kronikach nazwa Niziny 1470-80 W kronikach Jana Dugosza pojawiaj si wsie: Dobrw, Grzymaa, Kargw, Nieciesawice, Niziny, Tuczpy, Januszkowice, Jarosawice, Gry 1474 Zapis krla Kazimierza Jagielloczyka na wsi Tuczpy 1529 W kronikach pojawia si wie Brzozwka
28

1595 Odnowienie parafii katolickiej w Tuczpach 1596-98 Lustracja kocielna parafii Tuczpy i Kargw 1598 Sprawa sdowa midzy proboszczem Tuczp, a wacicielem Gr panem Chyckim 1655-57 Najazd wojsk szwedzkich i siedmiogrodzkich 1660 Lustracja wsi Brzozwka i Kargw 1674 Powstaje stojcy dotychczas koci w Tuczpach 1750 Przyszed na wiat w Dederkaach Wielkich na Woyniu Hugo Kotaj najsynniejszy mieszkaniec gminy 1789 Lustracja wsi Brzozwka i Kargw 1795 Teren obecnej gminy znajduje w zaborze austriackim 1809 Teren gminy znajduje si w Ksistwie Warszawskim 1815 Teren gminy wchodzi w skad Krlestwa Polskiego 1864 powstaje gmina Tuczpy 1915 Gmina Tuczpy znajduje si pod okupacj austro-wgiersk 1918 Gmina Tuczpy wchodzi w skad odrodzonego pastwa polskiego 1939 Wybuch II wojny wiatowej 1944 Zburzono podczas dziaa wojennych koci w Kargowie 1945 Wyzwolenie gminy z pod okupacji niemieckiej

6.ZASOBY DZIEDZICTWA I KRAJOBRAZU KULTUROWEGO GMINIE TUCZPY7.

DZIEDZICTWA

ZASOBY KRAJOBRAZU

KULTUROWEGTUCZPY7. ZASOBY DZIEDZIKULTUROWEGO WPonisza tabela zawiera wykaz zabytkw wpisanych do rejestru zabytkw witokrzyskiego
Konserwatora Zabytkw w Kielcach. Kolejne kolumny zawieraj opis zabytku, form wasnoci, sposb uytkowania oraz numer i dat wpisania do rejestru zabytkw.

Lp. Zabytek 1.

Forma wasnoci Uytkowanie Obiekt sakralny

Nr w rejestrze i data wpisania A.79

Zesp Kocioa Parafialnego Wasno p.w.w. Jana Chrzciciela kocielna Cmentarz Parafialny w Kargowie Wasno kocielna

2.

Obiekt sakralny

A.77
29

3.

Pozostaoci Parku Dworskiego w Nieciesawicach

Wasno komunalna Gminy Tuczpy

Obiekt uytecznoci publicznej

A.78

Koci parafialny w Tuczpach w latach 1666-1674, dobudowana kaplica Matki Boskiej Racowej ok.1800 roku, brama dzwonnica murowana w 1829 roku- uznany za zabytek decyzj WKZ w Kielcach z dnia 15.01.1957 r., obecnie zosta wpisany do rejestru zabytkw nieruchomych wojewdztwa witokrzyskiego pod nr A.79.

Pozostaoci parku Dworskiego w ktrym przebywa Hugo Kotaj, uznany za zabytek decyzj WKZ w Kielcach z dnia 08.02.1958 r. Roku, obecnie zosta wpisany do rejestru zabytkw nieruchomych wojewdztwa witokrzyskiego po nr A.78.

Cmentarz Parafialny w Kargowie uznany za zabytek decyzj WKZ w Kielcach z dnia 25.06.1992 r., obecnie wpisany do rejestru zabytkw nieruchomych wojewdztwa witokrzyskiego pod nr A.77.

6.1 BUDYNKI OBJTE OPIEK KONSERWATORSK

Lp. Obiekt 1. 2. Koci parafialny p.w. MB Czstochowskie w Kargowie Budynek Urzdu Gminy Tuczpy

Forma wasnoci Uytkowanie Wasno kocielna Wasno komunalna Gminy Tuczpy Obiekt sakralny Obiekt uytecznoci publicznej

Koci parafialny w Kargowie murowany XIV wiek, przeduony od zachodu w 1937 roku, zniszczony w 1944 roku, odbudowany w latach 1958-1964- objty opiek konserwatorsk

30

Budynek Urzdu Gminy willa murowana ok. 1930 roku objty opiek konserwatorsk

6.2 OBIEKTY MAEJ ARCHITEKTURY SAKRALNEJ

Nieciesawice - 2 krzye metalowe na kamiennym postumencie Tuczpy -2 krzye metalowe na kamiennym postumencie; - krzy metalowy na kamiennym postumencie ( Grna Droga) - figura w Jana - figura MB - kapliczka MB bardzo maa (Wlka) P. Konieczek) - kapliczka MB (P. Wjtowicz) Gra - 2 krzye metalowe na kamiennym postumencie - kapliczka - szt 1 (k Drozdowski) Sieczkw - 3 krzye metalowe na kamiennym postumencie Chaupki - 2 krzye na kamiennym postumencie Grzymaa - 2 krzye na kamiennym postumencie - 2 kapliczki MB Podlesie - 1 krzy Wierzbica -2 krzye metalowe na kamiennym postumencie
31

- figura Matki Boskiej

Dobrw -2 figurki Matki Boskiej Rzdw -1 figurka Matki Boskiej Jarosawice - 1 krzy metalowy na kamiennym postumencie - 2 kapliczki MB Januszkowice - 2 kapliczki Matki Boskiej Niziny - 1 figura Matki Boskiej - 5 krzyy metalowych na kamiennym postumencie Kargw -1 figura w Jzefa - 2 figurki MB na placu kocielnym - 1 figurka MB ( k. OSP) - 1krzy Brzozwka -1 figurka Matki Boskiej

6.3 ZASOBY ARCHEOLOGICZNE

Stanowiska archeologiczne lokalizowane s przede wszystkim na podstawie informacji dostarczanych przez planowe badania terenowe, realizowane w ramach programu Archeologicznego Zdjcia Polski (AZP). Prace te polegaj na systematycznej prospekcji terenowej, po-czonej z weryfikacj powierzchniow stanowisk i obiektw znanych ju wczeniej. Ich rezultaty pozwalaj na rozpoznanie intensywnoci osadnictwa w rnych rejonach, w kolejnych epokach i okresach pradziejw, redniowiecza i nowoytnoci, s te wykorzystywane w biecych dziaaniach konserwatorskich. Dla waciwej ochrony archeologicznego dziedzictwa kulturowego wyznaczono archeologiczne strefy ochrony czynnej i biernej.
32

Strefa ochrony czynnej W- obejmuje stanowiska i obiekty wpisane do rejestru zabytkw wojewdztwa witokrzyskiego lub planowane do objcia wpisem przeznaczone do trwaego zachowania wraz z krajobrazem kulturowym, ktrego cz stanowi. Wszelaka dziaalno inwestycyjna w obrbie strefy podlega uzgodnieniu ze witokrzyskim Konserwatorem Zabytkw na etapie planowania, projektowania i wykonawstwa i jest podporzdkowana wytycznym WKZ. Strefa archeologicznej ochrony biernej strefa archeologicznej ochrony konserwatorskiej obejmujca stanowisko lub stanowiska archeologiczne (lady osadnictwa, osady, cmentarzyska,stanowiska produkcyjne) zdefiniowane w art.3,pkt 4 ustawy z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami(Dz.U.Nr 162 poz.1568 z dnia 17.09.2003 r.) i obejmuje ochron prawn na podstawie art.6 ust.1, pkt 3 cytowanej ustawy, znane z bada Archeologicznego Zdjcia Polski, danych bibliograficznych i archiwalnych oraz inspekcji terenowych. Zasig strefy zosta okrelony wraz z zakresem potencjalnego oddziaywania odnotowanych w terenie faktw osadniczych na krajobraz kulturowy. Strefa wprowadza zakaz dewastacji terenu poprzez wybirk piasku i analogiczne formy zmiany uksztatowania terenu. Wszelka dziaalno inwestycyjna w obrbie strefy podlega uzgodnieniu ze witokrzyskim Wojewdzkim Konserwatorem Zabytkw na etapie planowania, projektowania i wykonawstwa i jest podporzdkowana wytycznym WKZ. Poniewa ingerencja w struktury i nawarstwienia archeologiczne powoduje ich nieodwracalne zniszczenia, istnieje konieczno objcia ewentualnych prac ziemnych niezbdnych do przeprowadzenia na obszarze archeologicznej strefy ochrony biernej nadzorem lub wyprzedzajcymi inwestycje badaniami ratowniczymi prowadzonymi na koszt inwestora, w myl art.31 ustawy z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami (Dz.U.Nr 162, poz.1568 z dnia 17.09.2003r.) Na terenie gminy wystpuj stanowiska archeologiczne na nastpujcych obszarach: AZP 93-65 w skad tego obszaru wchodzi miejscowo Kargw i Brzozwka AZP 93-66 w skad tego obszaru wchodz miejscowoci: Brzozwka, Chaupki Grzymalskie, Chaupki Sieczkowskie, Sieczkw, Podlesie, Tuczpy Wlka. Tuczpy, Wierzbica,, Nieciesawice, Gra,, Kargw AZP 93-67 w skad tego obszaru wchodz miejscowoci z terenu gminy: Dobrw, Gra, Januszkowice, Jarosawice, Niziny,Rzdw AZP 92-67 w skad tego obszaru wchodz miejscowoci z terenu gminy Dobrw, Rzdw AZP 92-66 w skad tego obszaru wchodz miejscowoci z terenu gminy Wierzbica, Podlesie, Podlesie Sachalin, Grzymaa, Chaupki Grzymalskie, Brzozwka,
33

6.4 STAN UTRZYMANIA ZABYTKW NIERUCHOMYCH

Na terenie gminy Tuczpy w dobrym stanie zachowania znajduj si zabytki architektury sakralnej, gwnie poprzez stay i jednolity sposb uytkowania, a take dziki waciwej ochronie konserwatorskiej i funduszom pyncym ze strony wiernych, Pastwa i samorzdw. W dobrym stanie zachowania s te zazwyczaj obiekty uytecznoci publicznej np. dwr w Tuczpach bdcy siedzib Urzdu Gminy i pozostaoci parku podworskiego w Nieciesawicach, w ktrym znajduje si Centrum Kultury Najwikszym zagroeniem dla zachowania zabytkw jest niky stan wiadomoci spoecznej oraz brak rodkw finansowych na renowacj zabytkw.

6.5 ZASOBY DZIEDZICTWA KULTURY W GMINIE TUCZPY-ZABYTKI RUCHOME

Na terenie gminy Tuczpy zabytki ruchome zlokalizowane s w zabytkowych obiektach sakralnych. W Kociele Parafialnym w Kargowie: -Puszka na komunikaty- barokowa, przeom XVII-XVIII wieku. -Kielich mszalny klasyczny z I poowy XIX wieku. -Ornat biay z haftowany,i kolumnami- pno barokowy z XVIII wieku W Kociele Parafialnym w Tuczpach: - Krucyfiks w otarzu gwnym pno barokowy z XVIII wieku. - Obraz Pieta barokowy z II poowy XVII wieku w otarzu Kaplicy MB Racowej. - Chrzcielnica barokowa z okoo poowy XIX wieku. - Tablica elekcyjna- barokowa z 1674 roku. - Stacje mki paskiej klasycystyczne z I poowy XIX wieku. - Monstrancja- barokowa z 1664 roku. - Kielich mszalny barokowy z 1660 roku. - Kielich mszalny- barokowy z II poowy XVII wieku. - Ornat z haftami biay barokowy z kocz XVII wieku. -Ornat z haftami fioletowy barokowy z pocztku XVIII wieku

6.6 PRZYRODNICZE WALORY KULTUROWE

Ochron wartoci kulturowych uwzgldnia ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Na terenie Gminy Tuczpy wystpuj form ochrony przyrody, uwzgldniajce ochron wartoci kulturowych, s to: obszary chronionego krajobrazu. Obszar chronionego krajobrazu Chmielnicko-Szydowski obejmuje tereny gminy Tuczpy, Stopnica, Gnojno i Busko-Zdrj chronione ze wzgldu na wyrniajcy si krajobraz o zrnicowanych ekosystemach, wartociowe ze wzgldu na moliwo zaspokajania potrzeb zwizanych z turystyk i wypoczynkiem lub penion funkcj korytarzy ekologicznych.
34

Obszar o krajobrazie rolniczo - lenym. W jego szacie rolinnej najwikszy walor przyrodniczy maj lasy o charakterze naturalnym. Pod wzgldem siedliskowym przewaaj bory sosnowe i bory mieszane, sporadycznie wystpuj fragmenty borw trzcinkowych, olsw i gw. Na rdzinach jurajskich wyksztacia si bogata posta subkontynentalnego boru mieszanego, przechodzca miejscami w grd wysoki i wietlist dbrow, z wieloma gatunkami rolinnoci kserotermicznej. W runie tych zbiorowisk spotyka si interesujce, rzadkie i chronione gatunki rolin. Wanym elementem szaty rolinnej s zbiorowiska nielene, gwnie torfowiska (wysokie, przejciowe i niskie), z udziaem wie-lu rzadkich rolin. Zbiorowiska lene i torfowiskowe peni wan rol wodoochronn, zwaszcza w obszarze rdliskowym rzeki Wschodniej. Liczne stawy tworz biotopy dla wielu gatunkw ptakw wodno - bagiennych. Takie wymagajce ochrony biocenozy awifauny wystpuj m.in. w okolicach Skorzowa. Na terenie Ch-SzOChK dawne s tradycje osadnictwa sigajcego czasw neolitycznych. Za-choway si te liczne zabytki budownictwa rezydencjonalnego oraz zaoenia dworsko - parkowe m.in. w Gnojnie. Gwnymi przyrodniczymi funkcjami ChSzOChK jest ochrona wd powierzchniowych, a take spenienie roli cznikowej pomidzy Zespoami Parkw Krajobrazowych Gr witokrzyskich i Ponidzia (korytarze i cigi ekologiczne o znaczeniu regionalnym i lokalnym).

7. ANALIZA SWOT
7.1 MOCNE STRONY
Analiza SWOT to jedna z najpopularniejszych heurystycznych technik analitycznych, suca do porzdkowania informacji. Bywa stosowana we wszystkich obszarach planowania strategicznego jako uniwersalne narzdzie pierwszego etapu analizy strategicznej. Wrd mocny stron lokalnego dziedzictwa kulturowego naley wyrni takie elementy jak: - zabytki sakralne, - stanowiska archeologiczne, -dziedzictwo wybitnych postaci: Hugona Kotaja - obszary ochrony krajobrazu chronionego - rozwijajca si agroturystyka, - kultywowanie miejscowych tradycji ludowych, - zabytkowe groby i cmentarze, - dokonane rozpoznanie i ewidencja dbr kultury, - moliwo pozyskiwania rodkw finansowych z funduszy zewntrznych na ochron dziedzictwa kulturowego.

7.2 SABE STRONY

Wrd sabych stron lokalnego dziedzictwa kulturowego naley wyrni: - brak aktualnej waloryzacji obiektw i przestrzeni zabytkowej, - brak aktualnej, oglnie dostpnej bazy danych obiektw zabytkowych, - niedostateczna ilo wykwalifikowanych sub konserwatorskich, - brak koordynacji przepywu informacji, - brak studiw krajobrazowych, ekspertyz, - brak dowiadczenia we wdraaniu ochrony zintegrowanej, - brak strategii w zakresie restrukturyzacji dziedzictwa kulturowego na obszarze samo-rzdw gminnych, 35

- brak wiadomoci spoecznej dotyczcej zasobw dziedzictwa kultury materialnej i nie-materialnej, - niska wiadomo spoeczna o prawnych zobowizaniach wacicieli do naleytego utrzymania obiektw historycznych, - niedostateczna edukacja z zakresu dziedzictwa kulturowego, - brak integracji rodowisk w obszarze dziedzictwa kulturowego, - niedostateczne znaczenie ochrony zabytkw w polityce samorzdw lokalnych, - niedostateczna wiadomo rodowisk inwestorskich i projektowych, - niedostateczna promocja roli zabytkw jako szansy rozwojowej, - niewystarczajcy udzia mediw lokalnych w propagowaniu i promocji zabytkw, - zbyt niskie nakady na wspieranie kultury, - brak wspdziaania pomidzy poszczeglnymi jednostkami samorzdu terytorialnego w promowaniu atrakcyjnoci kulturowej i turystycznej Powiatu.

7.3 SZANSE
Wrd szans lokalnego dziedzictwa kulturowego naley wyrni: 1) moliwo pozyskiwania rodkw finansowych z funduszy europejskich na renowacj zabytkw i ochron dziedzictwa kulturowego, 2) rosnca rola samorzdu lokalnego, 3) wzrost wartoci zabytku i lokalnych tradycji jako produktu turystycznego, 4) wczanie obiektw zabytkowych w obieg gospodarczy, 5) rozwj organizacji pozarzdowych, 6) rozwj agroturystyki,

7.4 ZAGROENIA
Wrd zagroe lokalnego dziedzictwa kulturowego naley wyrni: 1) brak spjnego systemu finansowania oraz brak funduszy kierunkowych na organizacj zada opieki nad zabytkami, 2) brak spjnoci przepisw rnych ustaw zwizanych z ochron zabytkw, 3) brak realnych zacht dla inwestorw prywatnych do inwestowania w zabytki, 4) brak rodkw finansowych wacicieli obiektw na konserwacj, 5) brak specjalistycznych fakultetw ksztaccych w zakresie konserwacji zabytkw i zarzdzenia ich zasobem, 6) presja inwestycyjna na tereny o walorach kulturowych i przyrodniczo - kulturowych, 7) tworzenie strategii, ale brak mechanizmw ich efektywnego wdraania, 8) niestabilno przepisw prawa, 9) brak dostpnej i aktualnej bazy danych oraz wytycznych konserwatorskich, 10) brak strategii rewitalizacji wsi i maych miasteczek, 11) brak doradztwa dla osb prywatnych inwestujcych w obiekty zabytkowe, 12) brak infrastruktury turystycznej przy obiektach zabytkowych i efektywnej ich promocji, 13) globalizacja, brak szacunku dla odrbnoci narodowej, lokalnej i etnicznej, 14) stosowanie zych rozwiza materiaowych w budownictwie.

8. CELE I KIERUNKI DZIAA PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI W GMINIE TUCZPY

36

Niniejszy Program ma na celu ochron zasobw dziedzictwa kulturowego Gminy Tuczpy. Czynnikiem niezbdnym do zrealizowania tych zamierze jest dokonanie zmian w wiadomoci mieszkacw Gminy, - wspieranie dziaa majcych na celu zwikszenie odpowiedzialnoci wacicieli obiektw zabytkowych, -wsppraca z nimi w zakresie opieki nad zabytkami, - wykorzystanie dziedzictwa kulturowego w promocji Gminy Tuczpy, - aktywne dziaania na rzecz powstawania projektw i wspieranie wszelkich inicjatyw dotyczcych kreowania form opieki nad zabytkami, - niwelowanie niekorzystnych efektw niewaciwych wczeniejszych oddziaywa na stan krajobrazu - kulturowego i zasoby zabytkowe, - wykorzystywania funduszy Unii Europejskiej. Ponadto: 1. Aktualizacja i uzupenienie Gminnej Ewidencji Zabytkw -dokonywanie przegldu w terenie z udziaem sotysw i radnych w kadym soectwie i weryfikacja rejestru zabytkw oraz ewidencji zabytkw, - wykonanie szczegowej dokumentacji fotograficznej wszystkich istniejcych obiektw, - okrelenie stanu technicznego obiektw z ewidencji zabytkw -uzupenienie kart ewidencyjnych w GEZ obiektw o uzyskane dane i dokumentacj fotograficzn. 2. Inwentaryzacja obiektw maej infrastruktury sakralnej ( kapliczek i krzyy przydronych) - dokonanie przegldu w terenie z udziaem sotysw i radnych w kadym soectwie, -wykonanie dokumentacji fotograficznej wszystkich istniejcych obiektw, -uzyskanie informacji na temat historii obiektw, -ustalenie szczegowej lokalizacji obiektw na dziakach gruntowych oraz wacicieli gruntu, - utworzenie kart ewidencyjnych, - skierowanie wnioskw o wpisanie najciekawszych obiektw do rejestru zabytkw, 3.Oznakowanie obiektw zabytkowych i okrelenie zasad ich udostpniania - uzupenienie oznakowania obiektw, ktre oznakowano wczeniej, -oznakowanie innych ciekawych obiektw w Gminie, 4.Podejmowanie dziaa w zakresie odnowy zabytkw 5.Inwentaryzacja i zabezpieczenie zabytkowych nagrobkw na cmentarzu parafialnym 6.Edukacja i promocja zabytkw Gminy Tuczpy
37

-organizacja dni otwartych Gminy Tuczpy i udostpnienie materiaw historycznych -zbieranie materiaw archiwalnych( stare zdjcia, mapy) dot. Gminy Tuczpy -wczenie tematyki ochrony dbr kultury do zaj szkolnych w szkoach podstawowych i gimnazjach. Cele Programu wynikaj z dokonanej analizy zasobw zabytkowych. Zabytki maj warto dzie sztuki, ktra zaley od stanu ich zachowania. Tylko dobrze zabezpieczony i zachowany obiekt jest postrzegany jako wartociowy. Zabytek pojmowany w ten sposb oddziauje na stan gospodarki i przyczynia si do rozwoju regionalnego. W tym rozumieniu zabytek wczony w procesy gospodarcze ma warto ekonomiczn.

8.1 CEL STRATEGICZNY KSZTATOWANIE KULTUROWEGO OBRAZU GMINY TUCZPY

Wieloletnie zaniedbania w sferze opieki nad zabytkami oraz niekorzystne procesy zachodzce w sferze przestrzennej, spoecznej i ekonomicznej przyczyniaj si do niszczenia dziedzictwa kulturowego, przestrzeni przyrodniczo kulturowych i tradycji. Skuteczne przeciwdziaanie tym procesom wymaga organizacji sprawnego sytemu zarzdzania dziedzictwem kulturowym. Niezbdne jest tworzenie nowoczesnych struktur i sprawnych systemw zarzdzania zabytkami oraz promocja zabytkw. Dla ksztatowania kulturowego obrazu Gminy konieczne jest stworzenie warunkw do wczenia zabytkw w procesy gospodarcze. Mona to osign na drodze integracji dziaa spoeczno gospodarczych na rzecz zabytkw, wykorzystania zabytkw dla celw gospodarczych oraz ksztatowania krajobrazw kulturowych z poszanowaniem zabytkw i tradycji miejsca. Zbiory zabytkw przy waciwej ekspozycji i odpowiednich warunkach udostpniania rwnie mog stanowi wany element rozwoju gospodarczego. Dla tego celu strategicznego sformuowano nastpujce cele operacyjne: - Ustalenie potencjau zasobw zabytkowych Gminy, - Budowa systemu zarzdzania zabytkami gminy, - Przestrzenno gospodarcza rola dziedzictwa kulturowego, - Spoeczno gospodarcza rola dziedzictwa kulturowego, - Krajobraz kulturowy w powizaniu z ukadami urbanistycznymi, -Dziedzictwo kulturowe jako aktywny czynnik rozwoju lokalnego.

8.2 CEL OPERACYJNY BUDOWA SYSTEMU ZARZDZANIA ZABYTKAMI GMINY

Skuteczne zarzdzanie zabytkami powinno suy wczeniu ich w procesy gospodarcze przy penym zachowaniu ich walorw i wartoci zabytkowej. Proces ten wymaga take tworzenia stosownych struktur organizacyjno - technicznych. Niezbdne s organizacja i udostpnianie bazy danych o zabytkach oraz waciwy monitoring przemian, jakim one podlegaj. W procesie zarzdzania zasobem kulturowym naley korzysta rwnie z metod nowoczesnego marketingu, tworzc markowe produkty kulturowe. Ten cel operacyjny bdzie realizowany za pomoc nastpujcych kierunkw dziaa: - tworzenie nowoczesnych struktur zarzdzania zabytkami - podstaw skutecznego zarzdzania zabytkami jest wiedza o zasobach i stanie ich zachowania, sposobach ochrony, formach wasnoci oraz przemianach, ktrym podlegaj 38

 zarzdzanie zabytkami - ksztatowanie kulturowego obrazu wymaga zastosowania i usprawnienia oddziaywania narzdzi prawnych i ekonomicznych na zachodzce procesy gospodarcze, marketing markowych produktw kulturowych i kulturowo - gospodarczych efektywna, nowoczesna opieka nad zabytkami wymaga podejmowania profesjonalnych dziaa marketingowych zgodnych z wymogami wspczesnego rynku. Profesjonalny marketing powinien rwnie dotyczy oferty gospodarczej uwzgldniajcej opiek nad zabytkami.

8.3 CEL OPERACYJNY DZIEDZICTWO KULTUROWE JAKO AKTYWNY CZYNNIK ROZWOJU LOKALNEGO
Utrwalanie i zachowanie dziedzictwa kulturowego jako aktywnego czynnika rozwoju lokalnego poprzez promocj, edukacj i popularyzacj powinno by realizowane przez instytucje kultury, samorzdy wszystkich szczebli i organizacje pozarzdowe. Przyspieszony rozwj spoeczno - gospodarczy oraz wczenie si Polski w struktury Unii Europejskiej - oprcz czynnikw pozytywnych, przynosi take potencjalne zagroenia. Szczeglnie niebezpieczne jest bezkrytyczne przejmowanie obcych wzorcw oraz zagroenia utrat tosamoci kulturowej. By im przeciwdziaa, naley podj stosowne dziaania edukacyjne i popularyzatorskie, aby ochrona wartoci kulturowych nie musiaa by wymuszana nakazami administracyjnymi, ale bya procesem naturalnym. Temu celowi operacyjnemu bd suyy nastpujce kierunki dziaa: podejmowanie dziaa zwikszajcych stopie rozpoznania walorw dziedzictwa kulturowego, jako podstawy do wszelkiego rodzaju zamierze szeroka wiedza na temat wasnej kultury, tradycji i historii zwiksza wiadomo oraz potrzeb ochrony dowodw przeszoci, upowszechnianie osigni miejscowych jednostek kultury udzia w yciu kulturalnym sprzyja upowszechnianiu wiedzy i wiadomoci spoecznej na temat dziedzictwa kulturowego.

8.4 CEL STRATEGICZNY KSZTATOWANIE POZYTYWNYCH POSTAW SPOECZESTWA WOBEC DZIEDZICTWA KULTUROWEGO

Szacunek dla zabytkw, historii i tradycji jest nierozerwalnie zwizany z wiedz i identyfikacj z lokalnym rodowiskiem. Wysoka wiadomo spoeczna o wartociach zabytkw i tradycji pozwoli zachowa je dla przyszych pokole i zapewni ksztatowanie lokalnego obrazu kulturowego wedug zasad zrwnowaonego rozwoju. Osignicie tego celu wymaga propagowania wiedzy o zabytkach oraz aktywizacji spoeczestwa na rzecz opieki nad zabytkami. Cele te mona osign przez dziaania edukacyjne, popularyzacj i promocj wiedzy o zabytkach, a take wspieranie dziaa zachcajcych do dziaania na rzecz ochrony zabytkw. Dla drugiego celu strategicznego sformuowano cele operacyjne: 1) Propagowanie wiedzy o zabytkach oraz sposobach opieki nad zabytkami, 2) Spoeczno - edukacyjna rola dziedzictwa kulturowego.

8.5CEL OPERACYJNY PROPAGOWANIE WIEDZY O ZABYTKACH ORAZ SPOSOBACH OPIEKI NAD ZABYTKAMI

39

Skuteczna opieka nad zabytkami wymaga rzetelnej wiedzy o historii i zabytkach. Do realizacji tego celu przyjto nastpujce kierunki dziaa: Wzmocnienie edukacji na rzecz kulturowego dziedzictwa - zmiana sposobu traktowania zabytkw oraz wczenie ich w procesy gospodarcze wymagaj poszerzenia wiedzy na ten temat wrd spoeczestwa, szczeglnie wrd dzieci i modziey oraz osb uczestniczcych w przemianach obejmujcych zabytki, Popularyzacja i promocja zabytkw i wiedzy o zabytkach, Stymulowanie rozwoju lokalnych form kulturowej ekspresji - wspieranie rozwoju lokalnych form wyrazu kulturowego, wynikajcych z inicjatywy spoecznoci oraz instytucji pozarzdowych.

9. INSTRUMENTY WDRAANIA I MONITORING PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI

9.1 WDRAANIE PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Po przyjciu przez Rad Gminy Tuczpy Programu Opieki nad Zabytkami w Gminie Tuczpy na lata 2009 - 2013 planuje si nastpujce dziaania: 1) opublikowanie Programu na stronie internetowej Gminy Tuczpy, 2) sukcesywne uaktualnianie i uzupenianie Programu w zwizku ze zmieniajcymi si uwarunkowaniami prawnymi, kulturowymi i spoecznymi, a take zwizku z uzasadnionymi wnioskami samorzdw lokalnych i innych podmiotw. Przyjmuje si, e zadania okrelone w Programie bd realizowane poprzez: 1) dofinansowywanie zada realizowanych przez instytucje kultury prowadzone przez jednostki samorzdu terytorialnego, 2) wspieranie organizacji i osb prywatnych w staraniach o rodki finansowe ze rde zewntrznych, 3) dotacje na prace remontowe i konserwatorskie w obiektach zabytkowych, 4) wspieranie dziaalnoci promocyjnej i edukacyjnej. Powodzenie realizacji Programu bdzie wymagao wsppracy wszystkich podmiotw odpowiedzialnych za poszczeglne zadania, w tym m.in.: wacicieli prywatnych, wadz lokalnych samorzdw terytorialnych, sub wojewdzkiego konserwatora zabytkw, organizacji pozarzdowych. W ramach wyznaczonych celw i kierunkw dziaa zostay okrelone rodzaje za-da. Dla kadej grupy zada zostay wyznaczone podmioty odpowiedzialne za realizacj poszczeglnych typw projektw oraz potencjalne rda finansowania. Wdraanie Programu bdzie odbywa si przy pomocy wacicieli przedsibiorstw prywatnych, organizacji pozarzdowych, jednostek samorzdowych i instytucji, dla ktrych opieka nad zabytkami jest dziaalnoci statutow.

9.2 CEL OPERACYJNY PRZESTRZENNO GOSPODARCZY ROLA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO

Podejmowane dziaania w zakresie opieki nad zabytkami powinny mie charakter kompleksowy poczwszy od planowania poprzez procedury inwestycyjne, a skoczywszy na dziaaniach bezporednich. Efektem wczenia zabytkw w procesy gospodarcze bdzie poprawa stanu zachowania zabytkw, co doprowadzi do poprawy wizerunku lokalnej przestrzeni kulturowej, powstania produktw turystycznych i kulturowych oraz oywienia gospodarczego i podniesienia jakoci ycia mieszkacw. Temu celowi operacyjnemu bd suyy nastpujce kierunki dziaa: -Integracja dziaa spoeczno - gospodarczych na rzecz opieki nad zabytkami dziaania w tym zakresie wymagaj wsppracy caego spoeczestwa, rnych instytucji, a take wykorzystania moliwoci 40

jakie daje np. partnerstwo publiczno prywatne oraz aktywizacja rnych rodowisk (osoby prywatne, instytucje, organizacje, osoby bezrobotne) oraz wspieranie inicjatyw wykorzystujcych tradycyjne formy dziaalnoci gospodarczej, np. rolnictwo ekologiczne i tradycyjne przetwrstwo, reaktywacja gincych zawodw. Osigniciu tego celu moe suy rwnie zwikszenie moliwoci zatrudnienia w wyniku rnych form aktywnego porednictwa pracy, w tym przekwalifikowanie, tworzenie sprzyjajcych warunkw do zatrudnienia w sektorze usug kulturowych i turystycznych wykorzystujcych zasoby zabytkowe i miejscowe tradycje, rozwj infrastruktury turystycznej, oraz innych form zachty przyczyniajcych si do podejmowania i rozwijania dziaalnoci pozarolniczej wykorzystujcej miejscowe tradycje oraz stosowanie zacht do zabudowy i zagospodarowania terenu nawizujcych do form tradycyjnych, - Konserwacja i adaptacja zabytkw - uytkowanie oraz opieka nad zabytkami wymaga waciwej modernizacji i szeroko pojtej konserwacji obiektw i obszarw zabytkowych. Z punktu widzenia opieki nad zabytkami wane jest rwnie stosowanie waciwych systemw zabezpiecze obiektw przed zniszczeniem lub kradzie, renowacja i konserwacja maej architektury, w tym sakralnej, oraz miejsc pamici, dziaania i inwestycje wynikajce z przepisw przeciwpoarowych, zapobiegania klskom ywioowym oraz zabezpiecze przeciwwamaniowych, zabezpieczenie zabytkw ruchomych i nieruchomych przed zniszczeniem oraz zabezpieczenie zabytkw archeologicznych przed zagroeniami naturalnymi oraz na wypadek eksploatacji rabunkowej., Ksztatowanie obszarw zabytkowych i krajobrazw kulturowych - obiekty zabytkowe oraz krajobrazy kulturowe wymagaj szczeglnego poszanowania w procesach urbanistycznych i inwestycyjnych. Do zachowania ich historycznych cech niezbdna jest konserwacja, rewitalizacja, renowacja, rewaloryzacja, zachowanie, ekspozycja zabytkowych: centrw miast i wsi, terenw zieleni, cmentarzy, parkw, obiektw archeologicznych majcych wasn form przestrzenn, sukcesywna iluminacja zabytkw, gospodarowanie z uwzgldnieniem obowizujcych standardw ochrony rodowiska i bezpieczestwa publicznego przez spowalnianie lub eliminacj ruchu samochodowego z centrw miast i wsi, zapewnienie racjonalnej gospodarki odpadami, budow sieci kanalizacyjnych, modernizacj sieci energetycznej i teleinformatycznej, popraw infrastruktury drogowej, ochron wd powierzchniowych i podziemnych, ochrona biorrodnoci i urozmaiconego krajobrazu, a take tworzenie parkw kulturowych w celu ochrony kulturowych krajobrazw historycznych, wspieranie inicjatyw gmin dla tworzenia parkw kulturowych argumentem w procesie zachcania gminnych wadz samorzdowych do tworzenia parkw kulturowych bdzie uwiadomienie korzyci wynikajcych z tych dziaa. Jeeli utworzenie parku przyczyni si do poprawy warunkw ycia lokalnej spoecznoci i pozwoli im czerpa wymierne korzyci z istnienia parku, zainicjuje to w lokalnej spoecznoci potrzeb dbania i ochrony elementw tego parku, wspieranie inicjatyw tworzenia gospodarstw agroturystycznych - agroturystyka zmusza do dbania o lokalne atrakcje, w tym dziedzictwo kulturowe. Propagowanie informacji o warunkach tworzenia gospodarstw agroturystycznych oraz moliwociach rozwoju i korzyciach jakie daje taki rodzaj dziaalnoci zachci rolnikw do podjcia takiego wyzwania,

9.3 CEL OPERACYJNY SPOECZNO- GOSPODARCZY ROLA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO

Realizacj celu stanowi bdzie zesp dziaa zwikszajcych koncentracj rodkw finansowych na poprawie stanu zachowania obiektw zabytkowych. Dziaania te w efekcie doprowadz do poprawy warunkw ycia mieszkacw, bd sprzyja rozwojowi oraz stymulowa bdzie wzrost atrakcyjnoci turystycznej Gminy. Temu celowi bd suyy nastpujce kierunki dziaa: Oywianie centrw historycznych lokalnych miejscowoci naley dy do eliminacji funkcji niepodanych (niewaciwego wykorzystania zabytku lub zupenego braku opieki nad zabytkiem) i zastpowanie ich funkcjami sprzyjajcymi rozwojowi lokalnemu oraz ochronie zabytku (handel, kultura, 41

usugi). Eksponowanie dziedzictwa kulturowego jest niezbdne do zapoznania szerokich krgw spoecznych z cennymi walorami kulturowymi, a take do uwiadomienia lokalnym spoecznociom wartoci dbr, z ktrymi obcuj na co dzie, a ktre pozwol im na osignicie wymiernych korzyci dziki waciwemu wykorzystaniu zabytkw. Podane jest te usprawnianie ukadw komunikacyjnych, w celu poprawy dostpno do turystycznie atrakcyjnych obiektw co nada im nowe funkcje, Ochrona skali i charakteru zabudowy wiejskiej cel ten naley realizowa poprzez denie do zapobiegania rozproszeniu zabudowy wiejskiej, eliminacje ruchu tranzytowego z obszarw wsi, zagszczanie zabudowy w centrum wsi oraz projektowanie nowych siedlisk na terenach o wikszej intensywnoci zaludnienia. Zabytkowe obiekty umiejscowione na wsi (stare domy, myny, cegielnie) stanowi cenne rdo wiedzy o yciu przodkw, kulturze i tradycjach oraz technikach pracy. Obiektom nieczynnym ze wzgldu na utrat dotychczasowej funkcji, naley znale now, tak aby obiekt mg nadal istnie, utrzymujc rol dominanty wrd zabudowy mieszkalnej, Umacnianie tradycyjnych form dziaalnoci gospodarczej, charakterystycznych dla obszarw wiejskich - naley dy do umacniania tradycyjnych form dziaalnoci gospodarczej charakterystycznych dla wsi (drobne usugi i drobna wytwrczo), rozszerzajc ich zakres o szeroko pojte usugi turystyczne, Inicjowanie wsppracy lokalnych spoecznoci, wadz samorzdowych, sub konserwatorskich i inwestorw wszelkie dziaania powinny opiera si na wsppracy lokalnych spoecznoci, wadz samorzdowych, sub konserwatorskich i inwestorw. Celowi temu bdzie sprzyja tworzenie dogodnych warunkw do inwestowania w dziedzictwo kulturalne, aktywizowanie lokalnych spoecznoci i wzmacnianie ich wasnych tosamoci poprzez szeroko pojt dziaalno kulturaln (wszelkiego rodzaju imprezy, w tym sportowe), popularyzatorsk oraz owiatow (przywracania zawodw, ktre zaniky).

10.KSZTATOWANIE POZYTYWNYCH POSTAW SPOECZESTWA WOBEC DZIEDZICTWA KULTUROWEGO

10.1 CEL OPERACYJNU PROPAGOWANIE WIEDZY O ZABYTKACH ORAZ SPSOBACH OPIEKI NAD ZABYTKAMI
Realizacja celu wymaga podjcia dziaa na rzecz edukacji o szeroko rozumianym dziedzictwie kulturowym oraz popularyzacji i promocji wiedzy o zabytkach. Efektem realizacji celu bd dziaania edukacyjne adresowane przede wszystkim do uczniw, wzbogacenie wiedzy o zabytkach i ich wartoci oraz sposobach postpowania z zabytkami w celu ich zachowania, adaptacji, waciwego eksponowania itd. Do realizacji tego celu przyjto nastpujce kierunki dziaa: Wzmocnienie edukacji na rzecz kulturowego dziedzictwa - wymaga to wprowadzenia atrakcyjnych form edukacji na wszystkich szczeblach szkolnictwa, realizacji programw edukacyjnych rozwijajcych wiadomo historyczn i znajomo lokalnej historii, doskonalenia nauczycieli w tym zakresie, wprowadzenia zaj rozwijajcych zainteresowania, promowania lokalnych form kulturowych opartych na dziaalnoci spoecznej, np. w formach: warsztatw, konkursw itp. Popularyzacja i promocja zabytkw oraz wiedzy o nich - do upowszechniania wiedzy o zabytkach wrd spoeczestwa niezbdne jest dotarcie z podstawow informacj o nich do szerokiego krgu odbiorcw, a mog temu suy dostpne materiay promocyjne i opracowania tematyczne, popularyzacja twrczoci ludowej, organizacja wystaw, konkursw, przegldw, -Stymulowanie rozwoju lokalnych form kulturowej ekspresji - realizowane poprzez ich promowanie, a take finansowe wspieranie ich dziaa w rnych formach kulturalnych: przegldw, konkursw itp.

42

10.2 CEL OPERACYJNY SPOECZNY- EDUKACYJNA ROLA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO

Efektem realizacji celu bdzie wzrost zainteresowania histori, tradycj i zabytkami wrd lokalnej spoecznoci, podniesienie aktywnoci spoecznej w dziedzinie opieki nad zabytkami. Celowi temu suy bd nastpujce kierunki dziaa: Wspieranie dziaa na rzecz poznania dziedzictwa kulturowego regionu skuteczna opieka nad zabytkami musi by poparta akceptacj spoeczn. Wymaga to ksztatowania wiadomoci spoecznej w duchu przywizania do tradycji i historii, lokalnych obrzdw i zwyczajw, a take poszanowania dla zabytkw. Wane wyeksponowanie i nagradzanie pozytywnych postaw obywatelskich wobec dziedzictwa kulturowego, Promowanie przykadw dobrych praktyk w sferze opieki nad zabytkami wiele osb bezinteresownie wspiera opiek nad zabytkami. Osoby takie naley uhonorowa, nagrodzi i przedstawi jako wzr do naladowania.

11. MOLIWOCI FINANSOWANIA INWESTYCJI W DZIEDZINIE OPIEKI NAD ZABYTKAMI I ICH KONSERWACJI
11.1 MECHANIZMY FINANSOWANIA OCHRONY I OPIEKI NAD ZABYTKAMI Z BUDETU UNII EUROPEJSKIEJ
Podstaw przekazywania rodkw finansowych Unii Europejskiej na rzecz kultury stanowi Traktat Amsterdamski. Zgodnie z nim kultura przyczynia si do rozkwitu kultur pastw czonkowskich z poszanowaniem ich narodowej i regionalnej rnorodnoci, jednoczenie promujc wsplne dziedzictwo kulturowe Europy. Unia Europejska zachca do wsppracy midzy pastwami, a w sytuacjach koniecznych wspiera i uzupenia dziaania prowadzone przez poszczeglne kraje. Dziaania te obejmuj zarwno podnoszenie poziomu wiedzy w zakresie kultury i historii narodw europejskich, jak i zachowanie oraz ochron dziedzictwa kulturowego o znaczeniu europejskim. Finansowanie kultury ze rodkw funduszy strukturalnych jest uwarunkowane wykazaniem jej wpywu na rozwj spoeczno - ekonomiczny regionw. Celem zatem nie bdzie rewaloryzacja zabytkw, ale skutek, jaki przyniesie dla pobudzenia regionalnej gospodarki, tworzenia miejsc pracy, poprawy atrakcyjnoci regionw. Warunkiem koniecznym wykorzystania rodkw funduszy strukturalnych do realizacji projektw zwizanych z opiek nad zabytkami jest uwzgldnienie tych dziaa w planie strategicznym rozwoju regionu. Na lata 2007 - 2013 zostay ustanowione odmienne zasady finansowania dziaa ze rodkw Unii Europejskiej. W tym okresie strefa opieki nad zabytkami bdzie moga by finansowana ze rodkw: 1) Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, 2) Europejskiego Funduszu Spoecznego (w ramach polityki spjnoci), 3) Europejskiego Funduszu Rolnego na Rzecz Rozwoju Obszarw Wiejskich, Zasadnicza zmiana dotyczy sposobu alokacji rodkw z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Bdzie si ona odbywa za pomoc programw operacyjnych zarzdzanych przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego oraz Regionalnego Programu Operacyjnego zarzdzanego przez samorzd wojewdztwa. Dla finansowania sfery opieki nad zabytkami zasadnicze znaczenie ma Regionalny Program Operacyjny i bdzie dotyczy dziaa o znaczeniu regionalnym. Wrd programw operacyjnych dla sfery 43

opieki nad zabytkami znaczenie mog mie Programy Europejskiej Wsppracy Terytorialnej dotycz dziaa w sferze kulturalnej realizowanych na obszarach przygranicznych: - Program Operacyjny Infrastruktura i rodowisko, - Program Operacyjny Konkurencyjna gospodarka, - Program Operacyjny Kapita Ludzki. Europejski Fundusz Spoeczny - Fundusz ukierunkowany jest zwaszcza na procesy dostosowawcze i unowoczenianie polityki zatrudnienia. Moliwoci finansowania kultury w tym przypadku polegaj na tym, i dziaalno zwizana z popraw stanu dziedzictwa kulturowego i produkcj kulturaln moe bezporednio lub porednio przyczynia si do wzrostu liczby miejsc pracy. rodki Europejskiego Funduszu Spoecznego mona wykorzysta m.in. na popraw stanu zabytkw, promocj regionu, w tym zabytkw oraz rozwj usug turystycznych. Ze rodkw Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarw Wiejskich finansowany jest Program Rozwoju Obszarw Wiejskich na lata 2007 - 2013 sucy zdynamizowaniu procesu modernizacji polskiego rolnictwa i szybszemu rozwojowi Obszarw wiejskich.

11.2 RDA I ZASADY FINANSOWANIA OPIEKI NAD ZABYTKAMI W POLSCE

W zakresie sprawowania opieki nad zabytkami podmiot dysponujcy tytuem prawnym do zabytku (prawo wasnoci, uytkowanie wieczystego, trway zarzd, ograniczone prawo rzeczowe, stosunek zobowizaniowy) finansuje prowadzenie prac konserwatorskich, restauratorskich i robt budowlanych przy tym zabytku. Finansowanie opieki nad zabytkiem, do ktrego tytu prawny posiada jednostka samorzdu terytorialnego jest jej zadaniem wasnym. Natomiast jednostki organizacyjne zaliczane do sektora finansw publicznych finansuj opiek nad zabytkiem ze rodkw przyznanych odpowiednio przez dysponentw czci budetu lub bd jednostek samorzdu terytorialnego, ktrym podlegaj te jednostki. Podmiot, ktry zamierza finansowa zadania wynikajce z opieki nad zabytkiem nieruchomym wpisanym do rejestru lub objtym ochron konserwatorsk na podstawie ustale miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, pokrywa koszty bada archeologicznych oraz ich dokumentacji (jeeli s one niezbdne). Podmiot bdcy wacicielem lub posiadaczem zabytku wpisanego do rejestru, albo posiadajcy taki zabytek w trwaym zarzdzie moe ubiega si o udzielenie dotacji celowej z budetu pastwa na dofinansowanie zada wynikajcych z opieki nad zabytkiem (ze rodkw bdcych w dyspozycji ministra waciwego do spraw kultury i ochrony dziedzic-twa narodowego, wojewody za porednictwem wojewdzkiego konserwatora zabytkw). Dotacje na dofinansowanie zada wynikajcych z opieki nad zabytkiem wpisanym do rejestru mog by rwnie udzielane przez organ stanowicy gminy, powiatu lub wojewdztwa na zasadach okrelonych w podjtej przez ten organ w stosownej uchwale. rda finansowania ochrony i opieki nad zabytkami mona oglnie podzieli na: 1) rodki publiczne pochodzce z: a) budetu pastwa: o dotacje celowe bdce w dyspozycji Ministra Kultury (m.in. programy operacyjne), o dotacje celowe bdce w dyspozycji wojewody, o dotacje bdce w dyspozycji Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji (dotacje z Funduszu Kocielnego na remont obiektw sakralnych), b) wieloletnich instrumentw planowania finansowego, c) gospodarki pozabudetowej, d) budetowych wydatkw jednostek samorzdu terytorialnego, 2) rodki prywatne: a) partnerstwo publiczno prywatne, b) pomoc publiczna.

11.3 RODKI PUBLICZNE

44

BUDET PASTWA Finansowanie rodkami publicznymi zada z zakresu ochrony i opieki nad zabytkami realizowane jest na wszystkich szczeblach administracji publicznej. rdem finansowania zada s rodki planowane w rocznych ustawach budetowych. Skadaj si na nie zarwno rodki wasne, jak i pochodzce z zagranicy (w tym z Unii Europejskiej). rodkami przeznaczonymi na kultur i ochron dziedzictwa kulturowego dysponuj ministrowie i wojewodowie, przy czym gros rodkw pozostaje w dyspozycji ministra waciwego do spraw kultury. Polskie prawo nie okrela procentowego limitu wydatkw budetu na rzecz kul-tury, w tym ochrony i opieki nad zabytkami. Tylko w drodze wyjtku przepisy szczeglne mog wskazywa rodzaj i wielko uzalenienia planowanego wydatku. Obowizujce prawo nie przewiduje take powiza pomidzy spywem rda dochodw budetowych a wysokoci okrelonego wydatku. Bezporednie powizania konkretnych rodkw budetowych z konkretnymi wydatkami mog mie jedynie charakter funkcjonalny i dotycz opracowywanych tzw. harmonogramw rocznych dochodw i wydatkw. Wydatki z budetu pastwa na ochron i opiek nad zabytkami mog obejmowa: 1. bezporednie wydatki na zadania biece i inwestycyjne pastwowych jednostek budetowych, 2. wydatki w formie dotacji dla: - jednostek samorzdu terytorialnego, - innych jednostek sektora finansw publicznych, -jednostek spoza sektora finansw publicznych (osb fizycznych, przedsibiorcw, organizacji pozarzdowych). Dotacje z budetu pastwa w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami mog mie charakter dotacji celowych, dotacji przedmiotowych i dotacji podmiotowych. Dotacje celowe z budetu pastwa na dofinansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robt budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru zabytkw, mog by udzielone przez Ministra Kultury (za rodkw finansowych z czci budetu pastwa) i przez Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw (ze rodkw finansowych z budetu pastwa w czci, ktrej dysponentem jest Wojewoda). Podstaw prawn dla tego rodzaju dziaa stanowi ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami (rozdzia 7. Zasady finansowania opieki nad zabytkami) oraz rozporzdzenie Ministra Kultury z dnia 6 czerwca 2005 r. w sprawie udzielania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytkw (Dz. U. z 2005 r. Nr 112 poz. 940 ze zm.). Dotacje celowe ze rodkw budetu pastwa, w czci ktrej dysponentem jest wojewoda, na dofinansowanie lub sfinansowanie zada publicznych w zakresie ochrony dbr kultury, zlecanych organizacjom pozarzdowym oraz osobom prawnym i jednostkom organizacyjnym prowadzcym dziaalno poytku publicznego s udzielane w drodze otwartego konkursu ofert na podstawie: - Ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o dziaalnoci poytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2003 r. Nr 96, poz. 873 ze zm.), - Ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. - Przepisy wprowadzajce ustaw o dziaalnoci poytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2003 r. Nr 96, poz. 874 ze zm.), - Ustawy z dnia 19 grudnia 2003 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i spoecznej oraz zatrudnianiu osb niepenosprawnych oraz ustawy Przepisy wprowadzajce ustaw o dziaal-noci poytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2003 r. Nr 228, poz. 2262 ze zm.), - Ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych ( Dz. U. z 2005 r. Nr 249, poz. 2104 ze. zm.), - Rozporzdzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spoecznej z dnia 27 grudnia 2005 r. w sprawie wzoru oferty realizacji zadania publicznego, ramowego wzoru umowy o wy-konanie zadania publicznego i wzoru sprawozdania z wykonania tego zadania (Dz. U. z 2005 r. Nr 264, poz. 2207). DOTACJE Z FUNDUSZU KOCIELNEGO NA REMONT OBIEKTW SAKRALNYCH Wnioski o przyznanie dotacji o czciowe dofinansowanie prac przy zabytkowych kocioach, w tym prac remontowych (oraz obiektw innych ni koci, obiektw w zespoach sakralnych, na cele zwizane z dziaalnoci spoeczn czy owiatow) skada dana parafia do Ministerstwa Spraw Wewntrznych i Administracji Departament Wyzna Religijnych oraz Mniejszoci Narodowych i Etnicznych Wydzia Funduszu Kocielnego w Warszawie. 45

WIELOLETNIE INSTRUMENTY PLANOWANIA FINANSOWEGO

Obok instrumentu finansowania ochrony i opieki nad zabytkami, jakim jest budet pastwa, istniej jeszcze wieloletnie instrumenty planowania finansowego. Planowanie takie w zakresie wydatkw biecych (niemajtkowych) jest moliwe przez doczenie do ustawy budetowej programw wieloletnich ustanawianych przez Rad Ministrw, co pozwoli na planowanie w kolejnych ustawach budetowych wydatkw na dany program w kwotach ustalonych w zestawieniu wieloletnim doczonym do ustawy budetowej. GOSPODARKA POZABUDETOWA Przekazywanie publicznych rodkw na rzecz ochrony i opieki nad zabytkami moe si rwnie odbywa w ramach gospodarki pozabudetowej. Gospodarka poza-budetowa oznacza realizacj zada publicznych nie przez jednostki budetowe (ktrych dochody i wydatki w caoci obejmowane s budetem pastwa), ale przez: - zakady budetowe, - gospodarstwa pomocnicze (przy jednostkach budetowych), - rachunki rodkw specjalnych (jednostek budetowych), - fundusze celowe np. Narodowy Fundusz Rewaloryzacji Zabytkw Krakowa. W takich konstrukcjach finansowych istnieje uzalenienie wydatkw od pozyskiwanych dochodw oraz bezporednie powizanie spywajcych dochodw z okrelonymi wydatkami. BUDETOWE WYDATKI JEDNOSTEK SAMORZDU TERYTORIALNEGO Pastwowe wydatki na ochron i opiek nad zabytkami realizowane s rwnie w ramach budetowych wydatkw jednostek samorzdu terytorialnego, przede wszystkim wojewdztw i gmin. Samorzdy dysponuj wieloletnimi instrumentami planowania finansowego. Analogicznie jak budet pastwowy samorzdy mog realizowa wydatki budetowe w tej sferze rwnie przez: samorzdowe osoby prawne, gospodark pozabudetow, rodki specjalne samorzdowych jednostek budetowych. Dodatkowo (w przeciwiestwie do budetu pastwa) jednostki samorzdw terytorialnych mog tworzy fundacje, ktrych zadaniem moe by ochrona i opieka nad zabytkami. Wydatki samorzdw na ochron i opiek nad zabytkami mog obejmowa bezporednie wydatki na: zadania biece i inwestycyjne pastwowych jednostek organizacyjnych oraz wydatki w formie dotacji. PROGRAMY OPERACYJNE MINISTERSTWA KULTURY I DZIEDZICTWA NARODOWEGO Programy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego stanowi podstaw do ubiegania si o rodki na zadania z zakresu kultury realizowane przez jednostki samorzdu terytorialnego, instytucje kultury, instytucje filmowe, szkoy i uczelnie artystyczne, organizacje poza-rzdowe, placwki doskonalenia zawodowego nauczycieli szk artystycznych oraz podmioty gospodarcze. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego ogasza m.in. programy: Spord programw, szczeglnie wane dla jednostek samorzdu terytorialnego s programy operacyjne umoliwiajce ubieganie si o rodki finansowe na ochron i zabezpieczenie zabytkw: 1. Dziedzictwo kulturowe, 2. Rozwj infrastruktury kultury i szkolnictwa artystycznego, 3. Edukacja kulturalna i upowszechnianie kultury, 4. Rozwj inicjatyw lokalnych, 5. Promesa Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

11.4 RODKI PRYWATNE

Sektor prywatny jest wykorzystanym rdem wspfinansowania przedsiwzi z zakresu ochrony i opieki nad zabytkami. Do takiej formy wspfinansowania moe by wykorzystany instrument prawny nazywany partnerstwem publiczno - prywatnym i pomoc publiczn.
46

Partnerstwo publiczno - prywatne jest form dugoterminowej wsppracy sektora prywatnego i publicznego przy przedsiwziciach majcych na celu realizacje zada publicznych. Celem wsppracy jest osignicie oboplnych korzyci zarwno w wymiarze celw spoecznych, jak i komercyjnych danego przedsiwzicia. Pomoc publiczna jest form wsparcia udzielanego przedsibiorstwu, o ile jednoczenie spenione s nastpujce warunki: 1. jest przyznawane przez pastwo (na wszystkich poziomach: centralnym, regionalnym, lokalnym) lub pochodzi ze rodkw pastwowych, 2. udzielane jest na warunkach korzystniejszych ni oferowane na rynku,
3. ma charakter selektywny (uprzywilejowuje okrelone przedsibiorstwo lub przedsibiorstwa albo okrelone zadania), grozi zakceniem lub zakca konkurencj oraz wpywa na wymian handlow midzy Pastwami Czonkowskimi Unii Europejskiej.

11.5 ZASADY FINANSOWANIA OPIEKI NAD ZABYTKAMI

Podstaw prawn do udzielania dotacji z budetu powiatu w zakresie opieki nad zabytkami stanowi ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami. Dotacja moe by udzielona w wysokoci do 50% nakadw koniecznych na wykonanie przez wnioskodawc prac konserwatorskich, restauratorskich lub robt budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru Dotacja moe by udzielona podmiotowi bdcemu wacicielem bd posiadaczem zabytku wpisanego do rejestru zabytkw lub posiadajcemu taki zabytek w trwaym zarzdzie. Dotacja na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane moe obejmowa nakady konieczne na: 1. sporzdzenie ekspertyz technicznych i konserwatorskich; 2. przeprowadzenie bada konserwatorskich, architektonicznych lub archeologicznych; 3. wykonanie dokumentacji konserwatorskiej; 4. opracowanie programu prac konserwatorskich i restauratorskich; 5. wykonanie projektu budowlanego zgodnie z przepisami Prawa budowlanego; 6. sporzdzenie projektu odtworzenia kompozycji wntrz; 7. zabezpieczenie, zachowanie i utrwalenie substancji zabytku; 8. stabilizacj konstrukcyjn czci skadowych zabytku lub ich odtworzenie w zakresie niezbdnym dla zachowania tego zabytku; 9. odnowienie lub uzupenienie tynkw i okadzin architektonicznych albo ich cakowite odtworzenie, z uwzgldnieniem charakterystycznej dla tego zabytku kolorystyki; 10. odtworzenie zniszczonej przynalenoci zabytku, jeeli odtworzenie to nie przekracza 50 % oryginalnej substancji tej przynalenoci; 11. odnowienie lub cakowite odtworzenie okien, w tym ocienic i okiennic, zewntrznych odrzwi i drzwi, wiby dachowej, pokrycia dachowego, rynien i rur spustowych; 12. modernizacj instalacji elektrycznej w zabytkach drewnianych lub w zabytkach, ktre posiadaj oryginalne, wykonane z drewna czci skadowe i przynalenoci; 13. wykonanie izolacji przeciwwilgociowej; 14. uzupenianie narysw ziemnych dzie architektury obronnej oraz zabytkw archeologicznych nieruchomych o wasnych formach krajobrazowych; 15. dziaania zmierzajce do wyeksponowania istniejcych, oryginalnych elementw zabytkowego ukadu parku lub ogrodu;
47

16.zakup materiaw konserwatorskich i budowlanych, niezbdnych do wykonania prac i robt przy zabytku wpisanym do rejestru, o ktrych mowa w pkt 7-15; 17.zakup i monta instalacji przeciwwamaniowej oraz przeciwpoarowej i odgromowej.

12. REALIZACJA I KONTROLA ZAPISW DOTYCZCYCH OPIEKI OCHRONY ZABYTKW, ZAWARTYCH W MIEJSCOWYM PLANIE ZAGOSPDAROWANIA GMINY TUCZPY
Studium Uwarunkowa i Kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy Tuczpy zosta przyjty Uchwa Rady Gminy Nr.XIX/135/2001 z dnia 28 grudnia 2001 roku. Zaoeniem gminnej polityki przestrzennej w zakresie zagospodarowania zasobami dziedzictwa kulturowego jest utrwalanie jej tosamoci i odrbnoci kulturowej oraz ochrona i rehabilitacja uksztatowanych zespow zabytkowych lub pojedynczych obiektw. Zgodnie z ustaw z dnia 15 lutego 1962 roku (Dz.U.Nr98 z 1999 r, poz.1150 ze zm.) o ochronie dbr kultury: 1. Dobra kultury s bogactwem narodowym i powinny by chronione przez wszystkich obywateli. 2. Organy rzdowe i samorzdowe s zobowizane do zapewnienia warunkw prawnych, organizacyjnych i finansowych dla ochrony dbr kultury. 3. Obowizkiem wacicieli i uytkownikw jest utrzymanie nalecych do nich dbr kultury we waciwym stanie. Ponadto polityka przestrzenna to: -podejmowanie dziaa majcych na celu przeciwdziaaniu rozproszeniu zabudowy,przestrzeganie zakazw i nakazw obowizujcych- w strefach ochrony konserwatorskiej, -dopasowanie wspczesnych programw mieszkalno-usugowych do historycznej funkcji obiektw i zespow zabytkowych, poprzez adaptacj, rozbudow i przebudow. Dobrem kultury w rozumieniu ustawy jest kady przedmiot ruchomy lub nieruchomy, dawny lub wspczesny, majcy znaczenie dla dziedzictwa i rozwoju kulturalnego ze wzgldu na jego warto historyczn, naukow lub artystyczn. Celem ochrony dbr kultury jest ich zachowanie, naleyte utrzymanie oraz spoecznie celowe wykorzystanie i udostpnienie dla celw naukowych, dydaktycznych i wychowawczych, tak aby suyy nauce oraz popularyzacji wiedzy i sztuki, stanowiy trway element rozwoju kultury i byy czynnym skadnikiem ycia wspczesnego spoeczestwa. Ochrona dbr kultury polega na zabezpieczeniu ich przed zniszczeniem, uszkodzeniem, dewastacj, zaginiciem lub wywozem za granic, na zapewnieniu im warunkw trwaego zachowania, na opracowaniu dokumentacji naukowej, ewidencji i rejestracji oraz na ich konserwacji, restauracji lub odbudowie, opartych na zasadach naukowych.

48

13.POSTANOWIENIA KOCOWE
1.Sprawozdanie z realizacji programu sporzdzone przez Wjta Gminy Tuczpy po dwch latach od jego uchwalenia przedstawione bdzie Radzie Gminy. 2.W sprawach nie uregulowanych w programie maj zastosowanie obowizujce przepisy prawa.

ZACZNIKI

Zacznik Nr 1 do programu opieki nad zabytkami w gminie Tuczpy na lata 2010-2014 MAPY Z WYKAZEM STANOWISK ARCHEOLOGICZNYCH

49