UCHWAA Nr XXIX/22/09 RADY MIEJSKIEJ W DALESZYCACH z dnia 25 marca 2009r.

w sprawie uchwalenia Programu usuwania azbestu z terenu Gminy Daleszyce na lata 2009-2032 Na podstawie art. 7, ust. 1, pkt 1, art. 18, ust. 2, pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorzdzie gminnym (Dz. U. 2001, Nr 142. poz. 1591 z pn. zm.), art. 18 ust. 1 i art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony rodowiska (Dz. U. 2008, Nr 25, poz. 150 z pn. zm.), art. 14, ust. 6 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku o odpadach (Dz. U. 2007, Nr 39, poz. 251 z pn. zm.) Rada Miejska w Daleszycach uchwala co nastpuje: 1. Uchwala si Program usuwania azbestu z terenu Gminy Daleszyce na lata 2009-2032 - stanowicy zacznik nr 1 do niniejszej uchway. 2. Wykonanie uchway powierza si Burmistrzowi Miasta i Gminy Daleszyce. 3. Uchwaa podlega ogoszeniu w Dzienniku Urzdowym Wojewdztwa witokrzyskiego. 4. Uchwaa wchodzi w ycie w terminie 14 dnia od dnia ogoszenia w dzienniku Urzdowym Wojewdztwa witokrzyskiego. Przewodniczcy Rady Miejskiej: J. Komisarczyk
Zacznik do uchway Nr XXIX/22/09 Rady Miejskiej w Daleszycach z dnia 25 marca 2009r.

Program usuwania azbestu z terenu Gminy Daleszyce na lata 2009-2032

2 3

Spis treci Charakterystyka Gminy Daleszyce 1.1 Pooenie 1.2 Zagospodarowanie przestrzenne 1.3 Sytuacja gospodarcza 1.4 Demografia Wprowadzenie 2.1 Cel Programu 2.2 Zakres Programu Podstawowe informacje dotyczce materiaw zawierajcych azbest 3.1 Zagadnienia oglne 3.2 Klasyfikacja wyrobw zawierajcych azbest 3.3 Zakres stosowania materiaw zawierajcych azbest 3.4 Wpyw azbestu na zdrowie czowieka Stan prawny

4.1 Ustawy 4.2 Rozporzdzenia dotyczce azbestu 4.3 Programy rzdowe 5 Postpowanie z materiaami zawierajcymi azbest 5.1 Obowizki wacicieli, zarzdcw lub uytkownikw nieruchomoci w zakresie bezpiecznego uytkowania 5.2 Obowizki wacicieli, zarzdcw lub uytkownikw nieruchomoci w zakresie usuwanie wyrobw azbestowych 5.3 Obowizki wytwrcw odpadw zawierajcych azbest 5.4 Obowizki wytwrcy odpadw w wyniku prac polegajcych na usuwaniu wyrobw zawierajcych azbest 5.5 Zbieranie, transport i unieszkodliwienie wyrobw zawierajcych azbest 5.6 Bezpieczne uytkowanie i usuwanie wyrobw zawierajcych azbest 16 5.6.1 Wymagania stawiane Firmom prowadzcym prace zwizane z usuwaniem i zabezpieczaniem materiaw zawierajcych azbest 5.6.2 Warunki bezpiecznego usuwania wyrobw zawierajcych azbest 5.6.3 Transport i unieszkodliwianie odpadw zawierajcych azbest 6 Proponowane procedury postpowania z materiaami zawierajcymi azbest 6.1 Procedura dotyczca obowizkw i postpowania wacicieli oraz zarzdcw przy uytkowaniu obiektw zawierajcych azbest 6.2 Procedura dotyczca obowizku i postpowania wacicieli oraz zarzdcw przy usuwaniu wyrobw zawierajcych azbest 6.3 Procedura dotyczca postpowania przy pracach przygotowawczych do usuwania wyrobw zawierajcych azbest 6.4 Procedura dotyczca prac polegajcych na usuwaniu wyrobw zawierajcych azbest 6.5 Procedura dotyczca przygotowania i transportu odpadw niebezpiecznych zawierajcych azbest 7 Ilo i rozmieszczenie wyrobw zawierajcych azbest na terenie Gminy Daleszyce 8 Koszty programu 8.1 Koszty usunicia wszystkich wyrobw zawierajcych azbest 8.2 Nowe pokrycia 9 Harmonogram realizacji oraz sposb finansowania programu usuwania azbestu 9.1 Charakterystyka rde finansowania zada Programu usuwania azbestu z terenu Gminy Daleszyce 9.1.1 Budet Gminy Daleszyce 9.1.2 Gminny Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej 9.1.3 Wojewdzki Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej 9.1.4 rodki wasne mieszkacw - wacicieli budynkw 9.1.5 rodki wasne przedsibiorcw 9.2 Zabezpieczenie finansowe realizacji dziaa w ramach Programu usuwania azbestu z terenu Gminy Daleszyce 10 Lista materiaw rdowych Spis rysunkw Rysunek 1-1 Lokalizacja Gminy Daleszyce na tle powiatu kieleckiego Rysunek 1-2 Podzia administracyjny Gminy Daleszyce Rysunek 6-1 Schemat Procedury nr 1 dotyczcej obowizkw wacicieli i zarzdcw obiektw zawierajcych azbest Rysunek 6-2 Schemat blokowy procedury dotyczcej obowizkw przy usuwaniu materiaw zawierajcych azbest Rysunek 6-3 Schemat procedury nr 3 dotyczcej postpowania przy pracach przygotowawczych do usuwania materiaw zawierajcych azbest Rysunek 6-4 Schemat procedury nr 4 dotyczcej przeprowadzenia prac demontaowych materiaw zawierajcych azbest Rysunek 6-5 Schemat procedury nr 5 dotyczcej transportu odpadw zawierajcych azbest Spis tabel Tabela 1-1 Podmioty gospodarcze zarejestrowane w systemie REGON wg sektorw wasnoci na terenie Gminy Daleszyce

Tabela 1-2 Dziaalno gospodarcza na terenie Gminy Daleszyce wedug sekcji PKD Tabela 3-1 Podzia azbestu pod wzgldem mineralogicznym Tabela 3-2 Zastosowanie materiaw zawierajcych azbest Tabela 3-3 Udzia azbestu w wybranych grupach materiaw Tabela 7-1 Ilo materiaw zawierajcych azbest w podziale na rodzaje obiektw budowlanych Tabela 7-2 Iloci wyrobw zawierajcych azbest w rozbiciu na poszczeglne soectwa Gminy Daleszyce Tabela 7-3 Zestawienie iloci wyrobw zawierajcych azbest z uwzgldnieniem stopnia pilnoci Tabela 8-1 Szacunkowe koszty usunicia, transportu oraz unieszkodliwienia materiaw zawierajcych azbest zlokalizowanych na terenie Gminy Tabela 8-2 Koszty usunicia oraz wywozu i utylizacji materiaw zawierajcych azbest z poszczeglnych obiektw budowlanych w podziale na soectwa Gminy Daleszyce Tabela 8-3 Ceny nowego pokrycia dachu (koszt materiau) Tabela 8-4 Ceny nowego ocieplenia dachu (koszt materiau) Tabela 8-5 Koszt wykonania nowych pokry dachowych dla budynkw zawierajcych azbest na terenie Gminy Daleszyce Tabela 9-1 Cakowity koszt realizacji Planu usuwania azbestu dla Gminy Daleszyce Tabela 9-2. Zbiorczy harmonogram rzeczowo-finansowy realizacji dziaa dotyczcych usuwania azbestu w Gminie Daleszyce Spis wykresw Wykres 1-1 Prognoza liczby ludnoci na terenie Gminy Daleszyce 1 Charakterystyka Gminy Daleszyce1 1.1 Pooenie Gmina Daleszyce jest najwiksz gmin powiatu ziemskiego kieleckiego i jedn z najwikszych w wojewdztwie witokrzyskim. Pooona jest na poudniowy wschd od Kielc, posiada powierzchni 222,34 km2, a zamieszkiwana jest przez okoo 14 tys. mieszkacw. Od zachodu Gmina graniczy bezporednio z miastem Kielce, od pnocy z gminami Grno i Bieliny, od wschodu z gminami agw i Rakw, a od poudnia i poudniowego-zachodu z gminami Pierzchnica i Morawica.

Rysunek 1-1 Lokalizacja Gminy Daleszyce na tle powiatu kieleckiego

rdo: www.gminypolskie.pl
1

Informacje zamieszczone w rozdziale 1 pochodz ze strony internetowej www.daleszyce.pl

W skad gminy wchodzi miasto Daleszyce oraz 17 soectw: Borkw, Brzechw, Cisw, Dankw - Wjtostwo, Komrki, Kranw, Marzysz, Mjcza, Niestachw, Niwy, Sierakw, Sopiec, Smykw, Sukw, Szczecno, Trzemosna, Wideki. 1 stycznia 2007 roku miejscowo Daleszyce odzyskaa prawa miejskie i posiada status miasta. Podzia administracyjny Gminy Daleszyce przedstawia Rysunek 1-2.

Rysunek 1-2 Podzia administracyjny Gminy Daleszyce Prawie cay obszar Gminy ley w zlewni rzeki Czarnej Nidy, a jedynie cz wschodnia pooona jest w zlewni Czernej staszowskiej. Przez teren ten przepywaj rzeki Belnianka i Lubrzanka, ktre w okolicy Marzysz cz si tworzc Czarn Nid. Pod wzgldem przyrodniczym obszar Gminy ley w obrbie dwch mezoregionw: Gr witokrzyskich i Pogrza Szydowieckiego, ktre wchodz w skad makroregionu Wyyny Kieleckiej. Gmina Daleszyce posiada dogodne pooenie komunikacyjne, a istniejcy ukad drogowy wynika z topografii terenu. Gmina pooona jest w pobliu duego wza komunikacyjnego jaki stanowi Kielce. Poczenia w kierunku Warszawy, odzi i Krakowa realizowane s drog wojewdzk nr 764 relacji Kielce Staszw - Poaniec. Droga ta wyprowadza rwnie ruch lokalny z obszaru Gminy, a take ruch tranzytowy z Kielc w kierunku Staszowa i Tarnobrzega. Poczenia z ssiednimi orodkami gminnymi odbywaj si drogami wojewdzkimi i powiatowymi: - nr 764 z Kielcami i Rakowem, - nr 15517 Grno - Borkw z Grnem, Bielinami, - nr 15542 Sukw - Borkw - Chmielnik z Pierzchnic, - nr 15552 Wojciechw - Skrzelczyce w Morawic. Oglna dugo drg o twardej nawierzchni wynosi na obszarze Gminy 132,9 km, w tym o nawierzchni ulepszonej 113,2, a utwardzonej 19,7 km. 1.2 Zagospodarowanie przestrzenne Wedug danych GUS czna powierzchnia uytkw rolnych Gminy wynosi 7 488 ha, co stanowi okoo 33,7 % cakowitej powierzchnia Gminy. Pozostaa cz stanowiona jest przez lasy i grunty lene (tj. 57,5 %) oraz pozostae grunty i nieuytki (tj. 8,8 %). Struktura uytkowania gruntw przedstawia si nastpujco:
L.p. Wyszczeglnienie Ogem Powierzchnia [ha] Udzia [ha]

1. 2. a/ b/ c/ d/ 3. 4.

Ogem Powierzchnia uytkw rolnych, w tym: grunty orne sady ki pastwiska Lasy i grunty lene Pozostae grunty i nieuytki

22 234 7 488 5 139 28 2 090 231 12 781 1 965

100 % 33,7 68,6 0,4 27,9 3,1 57,5 8,8

rdo: GUS, 2008

Zgodnie z powysz tabel wrd uytkw rolnych najwikszy udzia stanowi grunty orne, za najmniejszy odsetek przypada na sady. Podstawow rol w zagospodarowaniu rolniczej przestrzeni produkcyjnej odgrywa sektor prywatny, ktry wada okoo 98 % areau uytkw rolnych. Sektor ten stanowi ponad 2014 gospodarstw indywidualnych (powyej 1 ha uytkw rolnych) oraz 861 uytkownikw gruntw nie stanowicych gospodarstw (do 1 ha uytkw rolnych), ktrzy skupiaj si we wsiach o najwyszym poziomie urbanizacji tj.: Sukw, Daleszyce, Marzysz, Borkw i mwcza. redni area jednego gospodarstwa indywidualnego wynosi okoo 2,4 ha. Lasy zajmuj 57,5 % powierzchni caej Gminy Daleszyce i le na terenie Nadlenictwa Daleszyce, z ktrych 9 znajduje si na terenie Gminy. Gwnymi gatunkami drzew wystpujcymi na terenie Gminy s sosna i joda oraz brzoza, db, buk, grab, olsza oraz osika. 1.3 Sytuacja gospodarcza Gwnym rdem utrzymania najwikszej czci mieszkacw Gminy jest praca najemna. Z pracy we wasnym gospodarstwie rolnym utrzymuje si tylko 8 %. Okoo 35 % ludnoci Gminy Daleszyce utrzymuje si ze rde niezarobkowych tj. emerytur, rent i zasikw. Zgodnie z danymi GUS, na dzie 31.12.2007r., na terenie Gminy zarejestrowanych byo 1 025 podmiotw gospodarczych, z czego 21 w sektorze publicznym, natomiast 1 004 w sektorze prywatnym. Szczegowe dane dotyczce liczby i rodzajw podmiotw przedstawia Tabela 1-1. Tabela 1-1 Podmioty gospodarcze zarejestrowane w systemie REGON wg sektorw wasnoci na terenie Gminy Daleszyce
L.p. 1. a. 2. a/ b/ c/ d/ e/ 3. Wyszczeglnienie Sektor publiczny pastwowe i samorzdowe jednostki prawa budetowego Sektor prywatny osoby fizyczne prowadzce dziaalno gospodarcz spki handlowe spki handlowe z udziaem kapitau zagranicznego spdzielnie stowarzyszenia i organizacje spoeczne cznie Liczba podmiotw 21 16 1 004 897 23 9 4 28 1 025

rdo: GUS, 2007

Zestawienie liczby podmiotw gospodarczych wedug sekcji PKD przedstawia Tabela 1-2. Tabela 1-2 Dziaalno gospodarcza na terenie Gminy Daleszyce wedug sekcji PKD
Lp. Rodzaj dziaalnoci Liczba podmiotw sektor publiczny sektor prywatny 1 43 0 112 1 2 0 98 0 511 0 22 0 67 0 20 1 61 2 7 11 1 3 14 2 46 21 1 004

1 Sekcja A - rolnictwo, owiectwo i lenictwo 2 Sekcja D - przetwrstwo przemysowe 3 Sekcja E - wytwarzanie i zaopatrzenie w energi 4 Sekcja F - budownictwo 5 Sekcja G - handel hurtowy i detaliczny oraz naprawy 6 Sekcja H - hotele i restauracje 7 Sekcja I - transport i czno 8 Sekcja J - porednictwo finansowe 9 Sekcja K - obsuga nieruchomoci 10 Sekcja L - administracja publiczna 11 Sekcja M - edukacja 12 Sekcja N - ochrona zdrowia i opieka spoeczna 13 Sekcja O - pozostaa dziaalno komunalna cznie

rdo: GUS, 2007

Najwicej podmiotw gospodarczych dziaa w sekcji handlu hurtowego i detalicznego oraz napraw (49,8 % ogu), za najmniej stanowi te zajmujce si wytwarzaniem i zaopatrzeniem w energi (0,3 % ogu oraz administracj publiczn (0,9 % ogu). Najwikszymi zakadami dziaajcych na terenie Gminy s: - Zakad Produkcji Termoizolacyjnych Materiaw Budowlanych STYRBET w Sukowie, - TES Sp. z o.o. w Niwkach Daleszyckich, - P.U.H.P RESBUD w Niestachowie, - Usugi budowlane, produkcja i handel materiaami budowlanymi i ogrodniczymi w Niestachowie, - Ubojnia z rozbiorem i handlem misa w Sukowie-Papierni i Daleszycach, - Przedsibiorstwo Kamieniarsko-Usugowe POMAR w Kranowie, - P.P.U.H LYOVIT w Daleszycach, - Zakad Kamieniarski w Daleszycach, Kranowie i Sukowie. 1.4 Demografia Powierzchnia Gminy Daleszyce wynosi 222,34 km2 i zamieszkiwana jest przez 14 964 osoby (stan na 31.12.2007r. wedug danych GUS). rednia gstoci zaludnienia wynosi 67 osb/km2 i jest nisza ni analogiczny wskanik dla wojewdztwa witokrzyskiego wynoszcy 110 osb/km2. Gmina charakteryzuje si dodatnim wskanikiem przyrostu naturalnego, ktry na koniec 2007r. wynosi 28 osb. Stosunki demograficzne charakteryzuj si staym przyrostem naturalnym liczby ludnoci. Na podstawie prognoz demograficznych (por. Wykres 1-2) przewiduje si stay, dynamiczny wzrost liczby mieszkacw Gminy Daleszyce, co niewtpliwie uwarunkowane jest bliskoci Kielc i wynikajc z tego tendencj osiedlania si ludnoci na przedmieciach.

15600
3 50 15

15500
5 46 15 2 42 15

15400
4 33 15

8 37 15

15300
3 24 15

1 29 15

15200
8 13 15

4 19 15

15100
6 03 15

6 08 15

15000 14900 14800

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

Wykres 1-1 Prognoza liczby ludnoci na terenie Gminy Daleszyce Podzia ludnoci Gminy Daleszyce na poszczeglne ekonomiczne grupy wiekowe przedstawia si nastpujco: - 3 533 osoby w wieku przedprodukcyjnym - 23,6 %, - 9 527 osb w wieku produkcyjnym - 63,7 %, - 1 904 osoby w wieku poprodukcyjnym - 12,7 %. Taka struktura wskazuje na wysoki poziom zasobw pracy. 2 Wprowadzenie 2.1 Cel Programu Zgodnie z Ustaw z dnia 19 czerwca 1997 roku o zakazie stosowania wyrobw zawierajcych azbest rok 1998 by dla Polski rokiem, w ktrym zostaa zakoczona produkcja wyrobw zawierajcych azbest, a wrd nich najbardziej rozpowszechnionych w naszym kraju pyt falistych. Jedyny wyjtek stanowi azbest wknisty i wyroby zawierajce azbest lecz nie posiadajce dotd zamiennikw. Azbest zosta zakwalifikowany przez Ustaw Prawo ochrony rodowiska do substancji stwarzajcych szczeglne zagro-

enie dla rodowiska i zdrowia ludzkiego. Te i wiele innych aktw prawnych nakada na posiadaczy oraz zarzdcw wyrobw azbestowych obowizek ich inwentaryzowania oraz przestrzegania specjalnych procedur podczas prac przygotowawczych do usuwania tych wyrobw, jak rwnie ich transportu i skadowania. W zwizku z postpujcym zuyciem tych materiaw, rosnc wiadomoci o zagroeniu jakie stwarza azbest oraz zwikszajc si potrzeb podnoszenia estetyki wykoczenia obiektw budowlanych mamy do czynienia z coraz czstszym usuwaniem pokry cementowo-azbestowych i wymiany ich na inne. Proces usuwania wyrobw zawierajcych azbest zgodnie z przyjtym w roku 2002 Programem usuwania azbestu i wyrobw zawierajcych azbest stosowanych na terytorium Polski ma zosta zakoczony w przecigu 30 lat. Proces ten uzaleniony jest od stopnia zamonoci wacicieli obiektw oraz moliwoci dofinansowania tych dziaa przez instytucje pastwowe. Majc na celu stworzenie waciwych warunkw zdrowotnych dla obecnych i przyszych pokole oraz ochron rodowiska naturalnego, przyjmowane s na szczeblu gminnym, powiatowym i wojewdzkim programu usuwania azbestu. Programy te s w cisej relacji z celami zdefiniowanymi w Programie usuwania azbestu i wyrobw zawierajcych azbest stosowanych na terytorium Polski jako: - spowodowanie oczyszczenia terytorium Polski z azbestu oraz usunicie stosowanych od wielu lat wyrobw zawierajcych azbest, - wyeliminowanie negatywnych skutkw zdrowotnych u mieszkacw Polski spowodowanych azbestem oraz ustalenie koniecznych do tego uwarunkowa, - spowodowanie sukcesywnej likwidacji oddziaywania azbestu na rodowisko i doprowadzenie, w okrelonym horyzoncie czasowym, do spenienia wymogw ochrony rodowiska, - stworzenie odpowiednich warunkw do wdroenia przepisw prawnych oraz norm postpowania z wyrobami zawierajcymi azbest stosowanych w Unii Europejskiej. Program dla Gminy Daleszyce zosta podporzdkowany wymogom metodologii waciwej polegajcej na: - okreleniu stanu aktualnego rodowiska i infrastruktury gminy, - identyfikacji skali problemu przez okrelenie obecnoci i iloci materiaw azbestowych, - opisaniu moliwoci deponowania zdemontowanych odpadw niebezpiecznych, - przedstawieniu celw strategicznych i procedur postpowania, - propozycji dziaa organizacyjnych i inwestycyjnych zmierzajcych do osignicia celu, - przedstawieniu uwarunkowa realizacyjnych Programu w zakresie rozwiza prawno - instytucjonalnych, rde finansowania. Niniejszy Program usuwania azbestu zosta oparty o zapisy nastpujcych ustaw i rozporzdze - Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. - Prawo ochrony rodowiska (tekst ujednolicony Dz. U. 2008, Nr 25, poz. 150 z pn. zm.), - Ustawa z dnia 19 czerwca 1997r. o zakazie stosowania wyrobw zawierajcych azbest (tekst ujednolicony, Dz. U. 2004, Nr 3, poz. 20 z pn. zm.), - Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. o odpadach (tekst ujednolicony Dz. U. 2007, Nr 39, poz. 251 z pn. zm.), - Ustawa z dnia 7 lipca 1994r. - Prawo budowlane (tekst ujednolicony Dz. U. 2006, Nr 156, poz. 1118 z pn. zm.), - Ustawa z dnia 20 czerwca 1997r. - Prawo o ruchu drogowym (tekst ujednolicony Dz. U. 2005, Nr 108, poz. 908 z pn. zm.), - Rozporzdzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 padziernika 2005r. w sprawie zasad bezpieczestwa i higieny pracy przy zabezpieczeniu i usuwaniu wyrobw zawierajcych azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego uytkowania takich wyrobw (Dz. U. 2005, Nr 216, poz. 1824), - Rozporzdzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spoecznej z dnia 2 kwietnia 2004r. w sprawie sposobw i warunkw bezpiecznego uytkowania i usuwania wyrobw zawierajcych azbest (Dz. U. 2004, Nr 71, poz. 649), - Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 27 wrzenia 2001r. - w sprawie katalogu odpadw (Dz. U. Nr 112, poz. 1206), - Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 14 lutego 2006r. w sprawie wzorw dokumentw stosowanych na potrzeby ewidencji odpadw (Dz. U. 2006, Nr 30, poz. 213), - Zarzdzenie Ministra Zdrowia i Opieki Spoecznej z dnia 12 marca 1996r. w sprawie dopuszczalnych ste i nate czynnikw szkodliwych dla zdrowia, wydzielanych przez materiay budowlane, urzdzenia i elementy wyposaenia w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi (M. P. 1996, Nr 19, poz. 231),

Rozporzdzenie Ministra Pracy i Polityki Spoecznej z dnia 29 listopada 2002r. w sprawie najwyszych dopuszczalnych ste i nate czynnikw szkodliwych dla zdrowia w rodowisku pracy (Dz. U. 2002, Nr 217, poz. 1833 z pn. zm.), - Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 9 grudnia 2002r. w sprawie zakresu, czasu, sposobu oraz warunkw prowadzenia monitoringu skadowisk odpadw (Dz. U. 2002, Nr 220, poz. 1858), - Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 padziernika 2002r. w sprawie rodzajw odpadw, ktre mog by skadowane w sposb nieselektywny (Dz. U. 2002, Nr 191, poz. 1595). Regulacje prawne dotyczce usuwania wyrobw zawierajcych azbest z obiektw budowlanych poczwszy od realizacji obowizku dokonania przegldu technicznego do zdeponowania wytworzonych odpadw na skadowisku, jak rwnie zapewnienie ochrony ycia i zdrowia ludzi oraz ochron rodowiska, poprzez zasad zapobiegania powstawania odpadw i ich negatywnego oddziaywania na rodowisko s punktem odniesienia dla powstawania programw usuwania azbestu zarwno na szczeblu lokalnym jak i wojewdzkim. 2.2 Zakres Programu Gwnym rdem danych o rozmieszczeniu i iloci azbestu na terenie Gminy by przeprowadzony spis z natury w formie ankiet wrd mieszkacw objtych realizacj programu. Ankieterzy odwiedzili wszystkie obiekty na terenie Gminy, co dao rzeczywisty obraz iloci materiaw zawierajcych azbest. Do tego celu opracowano dwa wzory ankiet. Pierwszy zawiera informacje o wyrobach zawierajcych azbest oraz miejscu ich wykorzystywania, jak rwnie oceniany by stan i moliwo bezpiecznego uytkowania obiektw pokrytych pytami azbestowymi. Drugi wzr ankiety wykorzystywany by w przypadkach kiedy waciciele obiektw zakoczyli wykorzystanie wyrobw zawierajcych azbest. Postawione pytania miay powiedzie ile i jaki rodzaj wyrobw zawierajcych azbest znajduje si na terenie gospodarstw indywidualnych (z wyszczeglnieniem domu mieszkalnego jedno- i wielorodzinnego, obiektu gospodarcze, itp.), obiektach edukacyjno-sportowych i sakralnych. Ponadto, w ankiecie poruszone zostay zagadnienia dotyczce stanu technicznego pokry azbestowych, jak rwnie planowanego terminu usunicia wyrobw zawierajcych azbest. Uzyskane odpowiedzi odzwierciedliy stopie pilnoci demontau pokry azbestowych. Obok pyta o ilo, rodzaj i stan zachowania wyrobw azbestowych ankieta obejmowaa take pytania o nazw, miejsce i adres zarzdzajcego nieruchomoci oraz tytu prawny do uytkowanej nieruchomoci. Ankiety zostay sporzdzone na bazie zacznika do Rozporzdzenia Ministra Gospodarki, pracy i Polityki Spoecznej z dnia 2 kwietnia 2004 roku, w sprawie sposobw i warunkw bezpiecznego uytkowania i usuwania wyrobw zawierajcych azbest. 3 Podstawowe informacje dotyczce materiaw zawierajcych azbest 3.1 Zagadnienia oglne Program usuwania azbestu znajdujcego si na terenie Gminy Daleszyce powsta w wyniku: - przyjcia przez Rad Miejsk w Daleszycach Planu Gospodarki Odpadami dla Gminy Daleszyce, - realizacji ustawy z dnia 19 czerwca 1997r. o zakresie stosowania wyrobw zawierajcych azbest (tekst ujednolicony Dz. U. 2004, Nr 3, poz. 20 z pn. zm.) oraz odpowiednich aktw wykonawczych do ustawy, - przeprowadzenia ankietyzacji obiektw zlokalizowanych na terenie Gminy zawierajcych azbest, - potrzeby oczyszczenia obszaru Gminy z materiaw zawierajcych azbest. Azbest znany jest od tysicy lat. Szerokie jego zastosowanie nastpio w wyniku rewolucji przemysowej w okresie ostatnich 100 lat. Azbest stosowany by w produkcji okoo 3 000 wyrobw przemysowych, przede wszystkim do produkcji wyrobw budowlanych, szczeglnie pyt dachowych i elewacyjnych, a take rur. Z uwagi na swoje niewtpliwe zalety, jak odporno na wysokie temperatury, dziaanie mrozu, dziaanie kwasw, substancji rcych a take elastyczno itp. wykorzystywany by chtnie jako cenny surowiec rwnie w Polsce. Trwao pyt azbestowo-cementowych okrela si na okoo 30 lat, natomiast okres eksploatacji innych wyrobw zawierajcych azbest jest z zasady krtszy. 3.2 Klasyfikacja wyrobw zawierajcych azbest Wyroby zawierajce azbest klasyfikowane s w dwch klasach, przyjmujc jako kryterium zawarto azbestu, stosowane spoiwo oraz gsto objtociow wyrobu. Klasa I obejmuje wyroby o gstoci objtociowej mniejszej od 1 000 kg/m3 definiowane jako mikkie, zawierajce powyej 20 % (do 100 %) azbestu. Wyroby te atwo ulegaj uszkodzeniom mechanicznym, czemu towarzyszy znaczna emisja wkien azbestu do otoczenia. Najczciej stosowanymi w tej klasie byy wyroby tekstylne z azbestu uywane przez pracownikw w celach ochronnych, koce ganicze, szczeliwa plecione, tektury uszczelkowe m.in. w sprzcie AGD, pytki podogowe PCW oraz materiay i wyka-

dziny cierne. Ocena iloci aktualnie uytkowanych na terenie gminy wymienionych wyrobw jest niemoliwa do przeprowadzenia. Klasa II obejmuje wyroby o gstoci objtociowej powyej 1 000 kg/m3 definiowane jako twarde, zawierajce poniej 20 % azbestu. W wyrobach tych wkna azbestowe s mocno zwizane, a w przypadku mechanicznego uszkodzenia (np. pknicia) ma miejsce stosunkowo niewielka emisja azbestu do otoczenia w porwnaniu z wyrobami klasy I. Natomiast niebezpieczestwo dla zdrowia ludzi i rodowiska stwarza mechaniczna obrbka tych wyrobw (cicie, wiercenie otworw) oraz rozbijanie w wyniku zrzucania z wysokoci w trakcie prac remontowych. Z zaliczanych do tej klasy wyrobw najbardziej w Polsce rozpowszechnione s pyty azbestowo-cementowe faliste oraz pyty azbestowo-cementowe karo stosowane jako pokrycia dachowe oraz pyty paskie wykorzystywane jako elewacje w budownictwie wielokondygnacyjnym. W znacznie mniejszych ilociach produkowane i stosowane byy inne wyroby azbestowo-cementowe, z ktrych naley wymieni przede wszystkim rury suce do wykonywania instalacji wodocigowych i kanalizacyjnych oraz w budownictwie jako przewody kominowe i zsypy. Pod wzgldem mineralogicznym rozrnia si dwie grupy azbestw: - serpentyny (chryzotyle), - amfibole. Tabela 3-1 Podzia azbestu pod wzgldem mineralogicznym
Grupa azbestu Grupa serpentynw Grupa azbestw amfibolowych Rodzaje azbestu Chryzotyl Azbest chryzotylowy - azbest biay Amozyt - azbest grunerytowy, Krokydolit - nazywany azbestem niebieskim, Antofilit - azbest charakteryzujcy si wysok odpornoci, Tremolit i aktynolit - azbest majcy mae znaczenie

3.3 Zakres stosowania materiaw zawierajcych azbest W zwizku z charakterem azbestu znalaz on szerokie zastosowanie w wielu gaziach przemysu oraz ycia codziennego. Tabela 3-2 przedstawia moliwe zastosowanie materiaw zawierajcych azbest. Tabela 3-2 Zastosowanie materiaw zawierajcych azbest
Klasa Wyrobu2 I I I I I I I I II Rodzaj wyrobu zawierajcego azbest masy azbestowe natryskowe sznury tektura azbestowa pyty azbestowo-kauczukowe Zastosowanie izolacja ognioochronna konstrukcji stalowych i przegrd budowlanych izolacja akustyczna obiektw uytecznoci publicznej piece przemysowe wraz z kanaami spalin, nagrzewnice, rekuperatory, kominy przemysowe izolacja termiczna i uszczelnienia w instalacjach przemysowych, aparaturze kontrolno-pomiarowej i laboratoryjnej uszczelnianie urzdze przemysowych pracujcych w rodowisku agresywnym

II

II II II
2

wyroby tekstylne z azbestu (rkawice i tkaniny ochrona pracownikw azbestowe) drobne urzdzenia w gospodarstwach domowych, n,p, elazka, masa lub tektura azbestowa pytki kuchenne, piece akumulacyjne materiay i wykadziny cierne zawierajce azbest hamulce i sprzga masy ognioodporne zawierajce azbest piece przemysowe wraz z kanaami spalin pyty azbestowo-cementowe faliste i gsiory pokrycia dachowe, balkony ciany osonowe ciany dziaowe elewacje zewntrzne pyty azbestowo-cementowe paskie prasowane osona cian przewodw windowych, szybw wentylacyjnych i instalacyjnych, chodnie kominowe, chodnie wentylatorowe pokrycia dachowe pyty azbestowo-cementowe paskie karo elewacje zewntrzne elewacje zewntrzne pyty azbestowo-cementowe suchoformowane osony kanaw wentylacyjnych i klimatyzacyjnych kolorys, acekol i inne ciany dziaowe przewody kanalizacyjne i wodocigowe rury azbestowo-cementowe (bezcinieniowe i rynny spustowe na mieci cinieniowe) przewody kominowe

Klasa I - azbest luzem i wyroby zawierajce azbest o gstoci pozornej mniejszej ni 1000 kg/m3. Klasa II - wyroby zawierajce azbest o gstoci pozornej wikszej ni 1000 kg/m3

II II II II I lub II

izolacja urzdze ciepowniczych i innych przemysowych przewody wentylacyjne podokienniki ksztatki azbestowo-cementowe budowlane osony rurocigw ciepowniczych osony kanaw spalinowych i wentylacyjnych ksztatki azbestowo-cementowe elektroizolacyjne przegrody izolacyjne w aparatach i urzdzeniach elektrycznych pytki PCV podogi w blokach mieszkalnych osony ognioodporne i przeciwpoarowe w budynkach przemysopyty azbestowo-cementowe konstrukcyjne wych (kotownie) ognioodporne izolacja urzdze grzewczych grodzie przeciwogniowe w okrtownictwie

otuliny azbestowo-cementowe

Udzia azbestu w przykadowych produktach stosowanych na terenie kraju przedstawia Tabela 3-3. Tabela 3-3 Udzia azbestu w wybranych grupach materiaw
Asortyment produkcji Pyty paskie prasowane (szablony) Pyty faliste o dugoci 1200 mm Pyty faliste o dugoci 2400 mm Rury a-c cinieniowe Rury a-c bezcinieniowe Uszczelki Sznury azbestowe Udzia azbestu, % 9,5-11 11-12,5 12-13 17-18 14-16 8-20 80-96

3.4 Wpyw azbestu na zdrowie czowieka Azbest jest nazw handlow grupy mineraw wknistych, ktre pod wzgldem chemicznym s uwodnionymi krzemianami magnezu, elaza, wapnia i sodu. Chorobotwrcze dziaanie azbestu powstaje w wyniku wdychania wkien, zawieszonych w powietrzu. Dopki wkna nie s uwalniane do powietrza i nie wystpuje ich wdychanie, wyroby z udziaem azbestu nie stanowi zagroenia dla zdrowia. Na wystpowanie i typ patologii wpywa rodzaj azbestu, wymiary tworzcych go wkien i ich stenie oraz czas trwania naraenia. Tak wic chorobotwrcze dziaanie azbestu jest wynikiem wdychania wkien zawieszonych w powietrzu. Ryzyko wynikajce dla zdrowia z wchaniania pyu drog pokarmow jest znikome. Biologiczna agresywno pyu azbestu jest zwizana ze stopniem penetracji i iloci wkien w dolnej czci ukadu oddechowego. Proces ten zaley od fizycznych i aerodynamicznych cech wkien. Szczeglne znaczenie ma rednica poszczeglnych wkien, dugo odgrywa mniejsz rol. Skrcone wkna chryzotylu o duej rednicy maj tendencje do zatrzymywania si wyej ni igowate wkna azbestw amfibolowych, z atwoci przenikajce do obrzey puca. Krtkie wkna pochaniane s w drogach oddechowych przez makrofagi. Niektre wkna azbestu wychwytywane s przez komrki nabonkowe wycielajce drogi oddechowe; wkna gromadz si w warstwie rdmiszowej i przenoszone s do gruczow chonnych. Okoo 1/3 wdychanych wkien umiejscawia si w kocowych odcinkach ukadu oddechowego. Prawie poowa wdychanych wkien usuwana jest w cigu kilku dni, pozostae w duszym czasie. W procesie usuwania wewntrzpucnych depozytw niewtpliwie negatywn rol odgrywaj czynniki zewntrzne, takie jak dym tytoniowy i inne zanieczyszczenia powietrza. Najwiksze zagroenie dla organizmu ludzkiego stanowi wkna respirabilne, tj. takie, ktre z powietrzem dostaj si do pcherzykw pucnych, skd mog penetrowa tkank pucn. rednica wkien respirabilnych jest mniejsza od 3 m. Do najwaniejszych cech determinujcych zdolno wkien do wywoania nowotworw nale ich fizyczne wymiary, a wic rednica poniej 3 m oraz dugo powyej 5 m. Jako potencjalnie rakotwrcze naley traktowa wszystkie wkna o udowodnionej rakotwrczoci u zwierzt, jednake szacowanie potencjalnego ryzyka powinno uwzgldnia zarwno skad chemiczny wkien jak i ich wymiary, biorc pod uwag tylko wkna respirabilne o dugoci przekraczajcej 5 m. Aktualnie naley wszystkie typy azbestu traktowa jako powodujce takie samo ryzyko raka puca. Skutki naraenia zdrowia ludzkiego na py azbestu Pojawianie si patologii bdcych nastpstwem ekspozycji na py azbestu jest zalene od rodzaju ekspozycji. W naraeniu na py azbestu wyrnia si ekspozycj zawodow, parazawodow i rodowiskow. Rni si one w sposb istotny wielkoci ste wkien, ich rozmiarami, dugoci trwania naraenia, a co za tym idzie skutkami dla zdrowia i wielkoci ryzyka wystpienia okrelonych nowotworw zoliwych. Naraenie zawodowe na py azbestu moe by przyczyn nastpujcych chorb: pylicy azbestowej (azbestozy), agodnych zmian opucnowych, raka puca i midzyboniakw.

W ekspozycji parazawodowej i rodowiskowej na py azbestu praktycznie gwnym skutkiem, ktry naley bra pod uwag jest midzyboniak opucnej. W zalenoci od poziomu ekspozycji moe by rwnie obserwowany wzrost ryzyka raka puca. Doniesienia kliniczne i epidemiologiczne sugeruj, e z azbestem moe by rwnie zwizane wystpowanie innych nowotworw: krtani, odka i jelit, trzustki, jajnika oraz choniakw. Jednak zwikszenie ryzyka w tych grupach nowotworw nie jest wystarczajco pewne, mona je okrela jedynie jako prawdopodobne. Dugie okresy midzy pierwszym naraeniem a pojawienie si patologii - zwaszcza nowotworw - oznaczaj, e skutki aktualnego naraenia pojawia si bd do 30 lat od rozpoczcia ekspozycji. Azbestoza, jest gwn patologi zawodow robotnikw naraonych na py azbestu. Ciko azbestozy zaley zarwno od kumulowanej dawki wkien azbestu, jak i okresu, jaki upyn od pierwszego naraenia. Procesy zwknieniowe przebiegaj stosunkowo wolno - rzadko objawy kliniczne pojawiaj si w okresie krtszym od 10 lat. Wkna azbestowe mog zalega w tkance pucnej przez dugi okres i proces zwknieniowy moe si ujawni po wielu latach od ustania naraenia. Powszechnie uznawana jest teza, e pylica azbestowa istotnie zwiksza ryzyko wystpienia raka puca. Skutkiem zdrowotnym naraenia na azbest jest rak puca i midzyboniak opucnej lub otrzewnej. Nowotwory te rozwijaj si gwatownie i charakteryzuj si krtk przeywalnoci. Rak puca jest najpowszechniejszym nowotworem zoliwym powodowanym przez azbest. Azbestowe zmiany nowotworowe maj tendencj do umiejscowienia si w dolnej czci puca, w przeciwiestwie do innych nowotworw, ktrych 2/3 umiejscawia si w grnej czci pola pucnego. Rwnie czciej ni w populacji oglnej rozwj nowotworw zwizanych z azbestem wystpuje w zewntrznych czciach puc ni w gwnych oskrzelach. Wystpujce jednoczenie procesy zwknieniowe tkanki pucnej zwizane z dugotrwaym naraeniem na py azbestu, s czynnikiem pogarszajcym rokowanie w tej grupie chorych. Na podstawie bada autopsyjnych (dane WHO, na podstawie amerykaskiego Orodkw Zwalczania Chorb - CDC), szacowane odsetki wystpowania raka puca u osb z azbestoz wahaj si w szerokim przedziale od 35 do 87 %. Istniej dostateczne dowody epidemiologiczne pozwalajce stwierdzi, e wszystkie typy azbestu powoduj raka puca. Zagroenie wystpieniem raka puca w badanych populacjach naraonych na py azbestu wykazuje due zrnicowanie w zalenoci od typu wkna, technologii przetwrstwa, zawartoci wkien respirabilnych w pyle, rednicy, dugoci, ksztatu wkna, stenia pyu, liczby lat pracy w warunkach naraenia i oglnej dawki pyu. Szczegln odmian raka puc jest midzyboniak opucnej - rzadko wystpujcy nowotwr zoliwy - bdcy przedmiotem znacznego zainteresowania ze wzgldu na udowodniony zwizek przyczynowy z ekspozycj na py azbestu zarwno zawodow jak i rodowiskow. Jest to nowotwr w przeszoci wystpujcy bardzo rzadko, ktrego odrbno histopatologiczna jeszcze w latach szedziesitych budzia wtpliwoci wrd patologw. Midzyboniaki opucnej s nowotworami trudnymi do diagnozowania, zwykle wymagajcymi wykluczenia istnienia pierwotnego guza o innym umiejscowieniu. Nowotwory takie charakteryzuj si wysok miertelnoci oraz krtk przeywalnoci wynoszc okoo jednego roku od momentu wystpienia najczstszych objaww klinicznych w postaci trudnoci oddechowych, blw w klatce piersiowej, kaszlu, wysiku w jamie opucnej. Nie istnieje bezpieczna granica stenia wkien we wdychanym powietrzu jednake uwaa si, e znaczne ryzyko wystpuje przy masywnych naraeniach. Latencja nowotworu, tj. okres od pierwszego kontaktu z azbestem do ujawnienia midzyboniaka, jest bardzo dugi i zwykle wynosi 30-40 lat. Naley podkreli, e przy ekspozycji rodowiskowej midzyboniak opucnej jest brany pod uwag jako gwny jej skutek. Eksperci Wsplnoty Europejskiej w 1977 roku opracowali raport na temat ryzyka dla zdrowia publicznego, wynikajcego z ekspozycji rodowiskowej na py azbestu. Gwne wnioski tego opracowania stanowice podsumowanie wspczesnej wiedzy na ten temat s nastpujce: - raki puca pojawiaj si u osb zawodowo eksponowanych na py azbest, bardziej lub mniej zalenie od typu azbestu; palenie papierosw znaczco zwiksza ryzyko, - rak krtani moe by zwizany z ekspozycj na py azbestu w przeszoci; jednake przyczynowa zaleno nie jest udowodniona, - nowotwory odkowo jelitowe wystpuj z nieznacznie zwikszon czstoci wrd osb zawodowo eksponowanych, take wrd tych, ktrzy byli intensywnie naraeni lecz przez krtki okres; geograficzne rozmieszczenie w populacji generalnej nie jest zgodne z ekspozycj parazawodow i zwizan z ssiedztwem zakadw azbestowych, - czsto wystpowania midzyboniaka jest prawdopodobnie zwizana z typem azbestu; nie stwierdzono zwizku wystpowania midzyboniakw z paleniem tytoniu; istniej pewne przesanki do stwierdzenia, e ekspozycja przerywana, nawet krtkotrwaa, moe by wystarczajca do wywoania midzyboniaka po dugim okresie latencji, - czsto wystpowania midzyboniaka wykazuje typowe geograficzne rozmieszczenie; wzrasta w rejonach stoczni, przemysu cikiego, azbestowego i niektrych kopal azbestu (szczeglnie krokidolitu),

midzyboniaki s najbardziej specyficznymi nowotworami dla ekspozycji na py azbestu, istnieje oglna zgodno pogldw co do tego, e ryzyko midzyboniaka zaley od typu wkna w nastpujcym porzdku: krokydolit > amosyt > chryzotyl > antofyllit, lecz rozpito rnic ryzyka nie jest bliej ustalona, - istnieje ilociowa relacja dawka-odpowied; ryzyko zmniejsza si wraz ze zmniejszeniem ekspozycji, - intensywno lub okres trwania ekspozycji niezbdny do wywoania nowotworw zoliwych jest prawdopodobnie najniszy w przypadku midzyboniaka, - aktualnie brak jest dowodw zwikszania si zapadalnoci na zalene od azbestu nowotwory w nastpstwie ekspozycji rodowiskowej, ale take nie mona wykluczy wzrostu ryzyka zwizanego z t ekspozycj, - nie ma teoretycznego dowodu na istnienie progu, poniej ktrego nowotwory nie pojawiaj si, - nie ma penej zgodnoci pogldw, czy tylko wkna dusze ni 5 m nios biologiczne ryzyko; populacja generalna naraona jest gwnie na krtsze wkna (< 5 m), jednake ilo krtkich i dugich wkien waha si w szerokim przedziale w zalenoci od rda pyu azbestu, - wraliwo osobnicza na py azbestu w populacji generalnej nie jest ustalona. Obecnie dostpne dowody nie pozwalaj na wskazanie progowego poziomu stenia azbestu, poniej ktrego nowotwory nigdy nie wystpi. Jest wielce prawdopodobne, e istnieje w praktyce poziom, poniej ktrego niemoliwe jest wykrycie adnej nadwyki zachorowalnoci i umieralnoci zwizanej z naraeniem na azbest, pomimo obecnoci wkien azbestu w tkankach, w szczeglnoci puc. Niewykluczone jest wic, e istnieje poziom ekspozycji, przy ktrej ryzyko jest niewykrywalnie niskie. Podsumowujc, naley stwierdzi, e w rodowisku komunalnym gwnie wystpujcym wknem azbestowym jest chryzotyl. Dugo tych wkien nie przekracza 5 m. Stenia wkien wykazuj du zmienno w powietrzu atmosferycznym od 0 do 3,3 w/l (0-3 300 w/m3), przy czym rednie stenie pyu azbestu rni si o trzy rzdy wielkoci midzy miastami i terenami wiejskimi; w wodzie pitnej stenie wkien waha si od wartoci nieoznaczalnych do 200106 w/l. Trudnoci zwizane z okreleniem wielkoci ryzyk choroby nowotworowej przypisywanego w populacji generalnej ekspozycji rodowiskowej na py azbestu nie zwalniaj od koniecznoci eliminowania rde zanieczyszcze oraz okresowej kontroli stenia wkien. 4 Stan prawny Regulacje prawne dotyczce usuwania wyrobw zawierajcych azbest z obiektw budowlanych, poczwszy od realizacji obowizku dokonania przegldu technicznego tych wyrobw do zdeponowania wytworzonych odpadw na skadowisku, s zamieszczone w aktach prawnych takich jak ustawy i rozporzdzenia. Wykaz tych aktw, w tym rozporzdzenia dotyczce dopuszczania wyrobw zawierajcych azbest (o specjalnym przeznaczeniu) do produkcji lub do wprowadzenia na polski obszar celny zamieszczono poniej wraz z krtkim omwieniem. 4.1 Ustawy Zapisy dotyczce postpowania z materiaami zawierajcymi azbest, znajduj si w nastpujcych ustawach: 1. Ustawa z dnia 19 czerwca 1997r. o zakazie stosowania wyrobw zawierajcych azbest (tekst ujednolicony Dz. U. 2004, Nr 3, poz. 20 z pn. zm.). Zakazuje ona wprowadzania na polski obszar celny wyrobw zawierajcych azbest, azbestu, produkcji wyrobw zawierajcych azbest oraz obrotu azbestem i wyrobami zawierajcymi ten surowiec. Ustawa przeduaa o 12 miesicy produkcj pyt falistych azbestowo-cementowych dla budownictwa w czterech zakadach wymienionych w zaczniku nr 2 do ustawy. Zgodnie z ustaw produkcja pyt zostaa zakoczona we wszystkich zakadach do 28 wrzenia 1998r., a z dniem 28 marca 1999r. nastpi zakaz obrotu tymi pytami. Wyjtek stanowi tylko azbest i wyroby zawierajce azbest dopuszczone do produkcji lub do wprowadzania na polski obszar celny spord wyrobw okrelonych w zaczniku nr 1 do ustawy. Wykaz tych wyrobw okrela corocznie Minister Gospodarki w drodze rozporzdzenia. Wymieniona ustawa praktycznie zamkna okres stosowania wyrobw zawierajcych azbest w Polsce, pozostaje natomiast problem sukcesywnego usuwania zuytych wyrobw w sposb nie zagraajcy zdrowiu ludzi i zanieczyszczaniu rodowiska. 2. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. o odpadach (tekst ujednolicony Dz. U. 2007, Nr 39, poz. 251 z pn. zm.). Ustawa okrela zasady postpowania z odpadami, w sposb zapewniajcy ochron ycia i zdrowia ludzi oraz ochron rodowiska zgodnie z zasad zrwnowaonego rozwoju, a w szczeglnoci zasady zapobiegania powstawaniu odpadw i ich negatywnego oddziaywania na rodowisko, a take odzysku lub unieszkodliwiania odpadw. W ustawie okrelone s obowizki wytwrcw i posiadaczy odpadw, w tym odpadw niebezpiecznych. Ustawa reguluje caoksztat spraw administracyjnych, zwizanych z postpowaniem przy zbieraniu, transporcie, odzysku i unieszkodliwianiu, w

3.

4.

5.

6.

tym skadowaniu odpadw, a take wymaga technicznych i organizacyjnych dotyczcych skadowisk odpadw. Ustawa z dnia 7 lipca 1994r. - Prawo budowlane (tekst ujednolicony Dz. U. 2006, Nr 156, poz. 1118 z pn. zm.) zgodnie z art. 30 ust. 3 stanowi: Waciwy organ moe naoy, w drodze decyzji, obowizek uzyskania pozwolenia na wykonanie okrelonego obiektu lub robt budowlanych, objtych obowizkiem zgoszenia, o ktrym mowa w ust. 1, jeeli ich realizacja moe naruszy ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub spowodowa: - zagroenie bezpieczestwa ludzi lub mienia, - pogorszenie stanu rodowiska lub dbr kultury, - pogorszenie warunkw zdrowotno-sanitarnych, - wprowadzenie, utrwalenie bd zwikszenie ogranicze lub uciliwoci dla terenw ssiednich. Ustawa z dnia 20 czerwca 1997r. - Prawo o ruchu drogowym (tekst ujednolicony Dz. U. 2005, Nr 108, poz. 908 z pn. zm.) okrela warunki przewozu odpadw niebezpiecznych na skadowisko. Pojazdy powinny by zaopatrzone w wiadectwo dopuszczenia pojazdu do przewozu materiaw niebezpiecznych wydane przez upowanion stacj kontroli pojazdw. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. - Prawo ochrony rodowiska (tekst ujednolicony Dz. U. 2008, Nr 25, poz. 150 z pn. zm.). Ustawa okrela zasady ochrony rodowiska oraz warunki korzystania z jego zasobw, z uwzgldnieniem wymaga zrwnowaonego rozwoju. Ustawa zawiera szereg istotnych i wanych postanowie dotyczcych m.in.: - pastwowego monitoringu rodowiska, jako systemu pomiarw, ocen i prognoz stanu rodowiska oraz gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania informacji o rodowisku, - opracowania prognoz oddziaywania na rodowisko, w tym gospodarki odpadami, a take programw wojewdzkich, zmierzajcych do przestrzegania standardw jakoci rodowiska, - ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem, sposobu postpowania z substancjami stwarzajcymi szczeglne zagroenie dla rodowiska, - kar i odpowiedzialnoci za nieprzestrzeganie zasad i przepisw dotyczcych ochrony rodowiska. Ustawa z dnia 27 lipca 2001r. - o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony rodowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektrych ustaw (Dz. U. Nr 100, poz. 1085). Ustawa reguluje tryb postpowania oraz obowizki podmiotw okrelanych ustaw. W art. 54 ustawa odnosi si do odpowiednich zapisw ustawy z dnia 19 czerwca 1997 roku o zakazie stosowania wyrobw zawierajcych azbest, modyfikujc i rozszerzajc jej ustalenia dotyczce wykonawcw prac polegajcych na usuwaniu i transporcie wyrobw zawierajcych azbest (odpadw niebezpiecznych). Ustawa rwnoczenie udziela delegacji ministrowi waciwemu do spraw gospodarki, dla okrelenia w drodze rozporzdzenia i w porozumieniu z ministrem waciwym do spraw wewntrznych oraz ministrem waciwym do spraw rodowiska - sposobw i warunkw bezpiecznego usuwania wyrobw zawierajcych azbest.

4.2 Rozporzdzenia dotyczce azbestu Tematyka dotyczca materiaw zawierajcych azbest oraz sposobu postpowania z tymi materiaami, a take sposobw ich usuwania, podjta jest w nastpujcych rozporzdzeniach: 1. Rozporzdzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 padziernika 2005r. w sprawie zasad bezpieczestwa i higieny pracy przy zabezpieczeniu i usuwaniu wyrobw zawierajcych azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego uytkowania takich wyrobw (Dz. U. 2005, Nr 216, poz. 1824), 2. Rozporzdzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spoecznej z dnia 2 kwietnia 2004r. w sprawie sposobw i warunkw bezpiecznego uytkowania i usuwania wyrobw zawierajcych azbest (Dz. U. 2004, Nr 71, poz. 649) nakada na wacicieli lub zarzdcw obiektw budowlanych obowizek dokonania przegldu technicznego wyrobw zawierajcych azbest oraz sporzdzenia Oceny stanu i moliwoci uytkowania wyrobw zawierajcych azbest zgodnie z zacznikiem nr 1 do rozporzdzenia. Jeden egzemplarz oceny naleao zoy do terenowego organu nadzoru budowlanego w terminie do 16 padziernika 2004r., co miao na celu dokonanie inwentaryzacji wyrobw wymagajcych usunicia w danym rejonie w okrelonym przedziale czasowym. Wszystkie wyroby posiadajce gsto objtociow mniejsz ni 1000 kg/m3 oraz zuyte wyroby o gstoci wikszej ni 1000 kg/m3 (azbestowo-cementowe) powinny by usunite na koszt waciciela. W rozporzdzeniu okrelono zasady usuwania tych wyrobw, sposb pakowania i oznakowania powstaych odpadw zawierajcych azbest do przewiezienia na miejsce skadowania. 3. Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 27 wrzenia 2001r. - w sprawie katalogu odpadw (Dz. U. 2001, Nr 112, poz. 1206) zamieszcza rodzaje odpadw zawierajcych azbest na licie odpadw niebezpiecznych w wymienionych niej grupach i podgrupach z przypisanym kodem klasyfikacyjnym: - 06 07 01* - Odpady azbestowe z elektrolizy, - 06 13 04* - Odpady z przetwarzania azbestu,

10 11 81* - Odpady zawierajce azbest (z hutnictwa szka), 10 13 09* - Odpady zawierajce azbest z produkcji elementw cementowo -azbestowych, 15 01 11* - Opakowania z metali zawierajce niebezpieczne, porowate elementy wzmocnienia konstrukcyjnego (np. azbest) wcznie z pustymi pojemnikami cinieniowymi, - 16 01 11* - Okadziny hamulcowe zawierajce azbest, - 16 02 12* - Zuyte urzdzenia zawierajce azbest, - 17 06 01* - Materiay izolacyjne zawierajce azbest. - 17 06 05* - Materiay konstrukcyjne zawierajce azbest 4. Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 14 lutego 2006r. w sprawie wzorw dokumentw stosowanych na potrzeby ewidencji odpadw (Dz. U. 2006, Nr 30, poz. 213) okrela wzory dokumentw stosowanych do prowadzenia ilociowej i jakociowej ewidencji odpadw celem zapewnienia kontroli ich przemieszczania. Do prowadzenia ewidencji odpadw obowizani s posiadacze odpadw, w tym take wytwrcy odpadw. Ewidencj odpadw prowadzi si za pomoc dwch dokumentw: karty ewidencji odpadw oraz karty przekazania odpadw. Karta przekazania odpadu wypeniana jest w dwch egzemplarzach przez posiadacza przekazujcego odpady (np. wytwrc odpadu w postaci azbestu) na rzecz innego posiadacza odpadw. Posiadacz odpadw, ktry odpady przejmuje (np. zarzdzajcy skadowiskiem odpadw) zobowizany jest do potwierdzenia na karcie przekazania odpadu fakt przyjcia odpadu. Karty informacyjne su do naliczania opat za umieszczenie w danym roku odpadw na skadowisku, wnoszonych na rachunek dystrybucyjny urzdu marszakowskiego waciwego ze wzgldu na miejsce skadowania odpadw. 5. Zarzdzenie Ministra Zdrowia i Opieki Spoecznej z dnia 12 marca 1996r. w sprawie dopuszczalnych ste i nate czynnikw szkodliwych dla zdrowia, wydzielanych przez materiay budowlane, urzdzenia i elementy wyposaenia w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi (M. P. 1996, Nr 19, poz. 231) okrela jako niedopuszczalny dodatek azbestu w materiaach budowlanych, z terminem obowizywania od dnia 1 stycznia 1997r. 6. Rozporzdzenie Ministra Pracy i Polityki Spoecznej z dnia 29 listopada 2002r. w sprawie najwyszych dopuszczalnych ste i nate czynnikw szkodliwych dla zdrowia w rodowisku pracy (Dz. U. Nr 217, poz. 1833) okrela najwysze dopuszczalne stenia w rodowisku pracy pyw zawierajcych azbest. 7. Rozporzdzenie Ministra rodowiska z dnia 9 grudnia 2002r. w sprawie zakresu, czasu i sposobu oraz warunkw prowadzenia monitoringu skadowisk odpadw (Dz. U. 2002, Nr 220, poz. 1858). Przepisy rozporzdzenia nie stosuje si do skadowiska odpadw materiaw izolacyjnych oraz konstrukcyjnych zawierajcych azbest oraz skadowiska odpadw obojtnych. 8. Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 padziernika 2002r. w sprawie rodzajw odpadw, ktre mog by skadowane w sposb nieselektywny (Dz. U. 2002, Nr 191, poz. 1595). W sposb nieselektywny mog by skadowane odpady: - Grupy 17 06 01* - materiay izolacyjne zawierajce azbest - Grupy 17 06 05* - materiay konstrukcyjne zawierajce azbest. Oznacza to, e odpady obu grup mog by skadowane wsplnie, na tym samym skadowisku odpadw niebezpiecznych zawierajcych azbest. Natomiast nie wolno tych odpadw miesza i skadowa z innymi odpadami niebezpiecznymi 4.3 Programy rzdowe Program usuwania azbestu i wyrobw zawierajcych azbest stosowanych na terytorium Polski - przyjty zosta przez Rad Ministrw w dniu 14 maja 2002r. Okrela gwne kierunki dziaania w okresie 30-u lat, potrzebne rodki na realizacj Programu usuwania azbestu, a take podaje szacunkowe iloci wyrobw zawierajcych azbest w caym kraju oraz poszczeglnych wojewdztwach. 5 Postpowanie z materiaami zawierajcymi azbest Obowizki wacicieli, zarzdcw lub uytkownikw nieruchomoci w zakresie bezpiecznego uytkowania W celu waciwego postpowania z materiaami oraz wyrobami zawierajcymi azbest waciciel lub uytkownik nieruchomoci, na ktrej znajduj si tego typu wyroby zobowizany jest do przestrzegania nastpujcych zasad: 1. Wykonanie przegldu technicznego obiektw i urzdze budowlanych wraz z identyfikacj rodzaju azbestu. Wynikami przeprowadzonego przegldu bdzie sporzdzenie Oceny stanu i moliwoci bezpiecznego uytkowania wyrobw zawierajcych azbest. 2. Przedoenia uzyskanych wynikw inwentaryzacji do odpowiedniego organu, ktrym jest: wojewoda - dla podmiotw gospodarczych oraz wjt - dla osb fizycznych. 5.1

3. Coroczne opracowanie planu kontroli jakoci powietrza z wyszczeglnieniem pomiaru stenia azbestu. 4. Podjcie decyzji o usuwaniu azbestu. 5. Zgoszenie organowi architektoniczno-budowlanemu prac polegajcych na zabezpieczeniu wyrobw zawierajcych azbest. 6. Dokonanie wyboru uprawnionego wykonawcy prac prowadzcego dziaalno z zakresie zabezpieczenia wyrobw zawierajcych azbest. 7. Opracowanie procedury bezpiecznego postpowania z wyrobami oraz materiaami zawierajcymi azbest. 8. Oznaczenie miejsc, pomieszcze oraz urzdze, w ktrych wykorzystywany jest azbest lub jego wyroby. 9. Oznaczenie miejsc, pomieszcze oraz urzdze, ktre zawieraj azbest lub jego wyroby. Obowizki wacicieli, zarzdcw lub uytkownikw nieruchomoci w zakresie usuwanie wyrobw azbestowych W zakresie bezpiecznego usuwani wyrobw i materiaw zawierajcych azbest, waciciel, zarzdca bd uytkownik zobowizany jest do: 1. Wykonania przegldu technicznego obiektw i urzdze budowlanych lub instalacji przemysowych wraz z identyfikacj rodzaju azbestu. Wynikiem przeprowadzonego przegldy bdzie sporzdzenie Oceny stanu i moliwoci bezpiecznego uytkowania wyrobw zawierajcych azbest. Wskazane jest, aby identyfikacja materiau azbestowego wykonana zostaa przez akredytowane laboratoria. 2. Przeprowadzenie kontroli stanu wyrobw zawierajcych azbest w terminach wynikajcych z oceny stanu tych wyrobw. 3. Podjcie decyzji o usuniciu wyrobw i materiaw zawierajcych azbest. 4. Zgoszenie waciwemu organowi architektoniczno-budowlanemu prac polegajcych na usuwaniu wyrobw zawierajcych azbest. 5. Opracowanie projektu usuwania lub wymiany wyrobw zawierajcych azbest wraz z planowanym harmonogramem prac. 6. Dokonanie wyboru uprawionego wykonawcy prac. 7. Poinformowanie uytkownikw i mieszkacw obiektu o planowanym usuwaniu wyrobw zawierajcych azbest i sposobach zabezpieczenia rodowiska i zdrowia ludzi. 8. Uzyskanie pisemnego owiadczenia od wykonawcy, e prace wykonane zostay naleycie, a teren dziaa oczyszczony zosta z pyu azbestowego z zachowaniem waciwych przepisw technicznych i sanitarnych. 5.3 Obowizki wytwrcw odpadw zawierajcych azbest Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. o odpadach (Dz. U. 2007, Nr 39, poz. 251 tekst ujednolicony z pn. zm.) reguluje obowizki wytwrcy odpadw poprzez: 1. Art. 17 pkt. 1 opracowanie i uzyskanie decyzji zatwierdzajcej programu gospodarki odpadami niebezpiecznymi, jeli wytwarza odpady niebezpieczne w iloci powyej 0,1 Mg rocznie. Decyzja wydawana jest przez waciwego wojewod lub starost. 2. Art. 17 pkt. 2 opracowanie i przedoenie informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach gospodarowania wytworzonymi odpadami w terminie 30 dni przed rozpoczciem dziaalnoci, jeeli wytwarza odpady niebezpieczne w iloci do 0,1 Mg rocznie albo powyej 5 Mg odpadw innych ni niebezpiecznych. 3. Art. 36 prowadzenie ilociowej i jakociowej ewidencji zgodnie z przyjtym katalogiem odpadw i list odpadw niebezpiecznych oraz ewidencj miejsc przeznaczenia odpadw, 4. Art. 37 przedoenie informacji zbiorczej o rodzajach i ilociach odpadw oraz sposobach gospodarowania nimi marszakowi wojewdztwa witokrzyskiego w terminie do koca pierwszego kwartau za poprzedni rok kalendarzowy, 5. zawarcie umowy lub porozumienia na transport i unieszkodliwienie odpadw azbestowych. Obowizki wytwrcy odpadw w wyniku prac polegajcych na usuwaniu wyrobw zawierajcych azbest Do obowizkw wytwrcy odpadw, powstajcych w wyniku przeprowadzonych prac usuwania azbestu i materiaw zawierajcych azbest, wynikajcych z obowizujcych aktw prawnych naley: 1. Uzyskanie zezwolenia, pozwolenia lub decyzji zatwierdzenia programu gospodarowania odpadami niebezpiecznymi albo zoenie organowi informacji o sposobie gospodarowania odpadami niebezpiecznymi. 5.4 5.2

2. Przeszkolenie, przez uprawnion instytucj zatrudnianych, pracownikw, osb kierujcych lub nadzorujcych prace polegajce na zabezpieczeniu i usuwaniu wyrobw zawierajcych azbest w zakresie bezpieczestwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu tych wyrobw oraz przestrzeganie procedur dotyczcych bezpiecznego postpowania. 3. Opracowanie szczegowego planu prac usuwania wyrobw zawierajcych azbest, obejmujcego: - identyfikacj azbestu w przewidzianych do usunicia materiaach, na podstawie udokumentowanej informacji od waciciela lub zarzdcy obiektu albo te na podstawie bada przeprowadzonych przez akredytowane laboratorium, - informacje o metodach wykonywania planowanych prac, - zakres niezbdnych zabezpiecze pracownikw oraz rodowiska przed naraeniem na szkodliwo emisji azbestu, w tym problematyk okrelon przepisami dotyczcymi planu bezpieczestwa i ochrony zdrowia, - ustalenie niezbdnego dla rodzaju wykonywanych prac monitoringu powietrza, 4. Posiadanie niezbdnego wyposaenia technicznego i socjalnego zapewniajcego prowadzenie okrelonych planem prac oraz zabezpiecze pracownikw i rodowiska przed naraeniem na dziaanie azbestu. 5. Zgoszenie prac polegajcych na usuniciu wyrobw zawierajcych azbest z obiektu, urzdzenia budowlanego lub instalacji przemysowej, waciwemu organowi nadzoru budowlanego oraz waciwemu okrgowemu inspektorowi pracy, ktre powinno zawiera: - rodzaj lub nazw wyrobw zawierajcych azbest, - termin rozpoczcia i planowanego zakoczenia prac, - adres obiektu, urzdzenia budowlanego lub instalacji przemysowej, - kopi aktualnej oceny stanu wyrobw zawierajcych azbest, - okrelenie liczby pracownikw, ktrzy przebywa bd w kontakcie z azbestem, - zobowizanie wykonawcy prac do przedoenia nowego zgoszenia w przypadku zmiany warunkw prowadzenia robt, 6. Zapewnienie warunkw bezpiecznego usuwania wyrobw zawierajcych azbest. 7. Usuwanie wyrobw zawierajcych azbest w sposb uniemoliwiajcy emisj azbestu do rodowiska oraz powodujcy zminimalizowanie pylenia. 8. Stosowanie opakowania i przygotowanie odpadw zawierajcych azbest do transportu. 9. Zapewnienie ochrony pracownikw zatrudnionych przy usuwaniu wyrobw zawierajcych azbest przed szkodliwym dziaaniem wkien azbestu i pyu zawierajcego azbest. 10. Oczyszczenie terenu z pyu azbestowego i zoenie wacicielowi, uytkownikowi lub zarzdcy obiektu, dokumentu stwierdzajcego o prawidowoci wykonania prac i oczyszczeniu azbestu. 5.5 Zbieranie, transport i unieszkodliwienie wyrobw zawierajcych azbest W zakresie zbierania, transportu i unieszkodliwiania odpadw zawierajcych azbest przewidziane jest nastpujce postpowanie: 1. Wytwrca odpadw moe zleci wykonanie obowizku gospodarowania odpadami innemu posiadaczowi odpadw. 2. Posiadacz odpadw (w tym wytwrca odpadw) moe przekazywa odpady wycznie podmiotom, ktre uzyskay zezwolenie waciwego organu na prowadzenie dziaalnoci w zakresie gospodarki odpadami. 3. Zlecajcy usug transportu odpadw jest obowizany wskaza prowadzcemu dziaalno w zakresie transportu odpadw miejsce odbioru odpadw oraz posiadacza odpadw, do ktrego naley dostarczy te odpady. 4. Prowadzenie dziaalnoci w zakresie zbierania odpadw oraz prowadzenie dziaalnoci w zakresie transportu odpadw wymaga uzyskania zezwolenia. 5. zezwolenie na prowadzenie dziaalnoci w zakresie zbierania lub transportu odpadw wydaje starosta w drodze decyzji na wniosek: - w przypadku zbierania - starosta waciwy ze wzgldu na miejsce zbierania odpadw, - w przypadku transportu - starosta waciwy ze wzgldu na miejsce siedziby lub zamieszkania posiadacza odpadw, 6. Prowadzcy dziaalnoci wycznie w zakresie transportu odpadw prowadzi ewidencj z zastosowaniem tylko karty przekazania odpadw i jest obowizany do powiadczenia na karcie przekazania wykonania tej usugi. 7. Transport wyrobw i odpadw zawierajcych azbest wymaga zastosowania si do przepisw o przewozie towarw niebezpiecznych. 5.6 Bezpieczne uytkowanie i usuwanie wyrobw zawierajcych azbest

Waciciel, uytkownik wieczysty bd zarzdca nieruchomoci, na ktrej zlokalizowany jest materia zawierajcy azbest moe j uytkowa jeeli nie wystpuj widoczne uszkodzenia mogce stwarza warunki dla emisji azbestu do rodowiska. Zgodnie z przepisami prawnymi, kady wadajcy nieruchomoci zobowizany by do opracowania oceny stanu i moliwoci eksploatowania obiektu na ktrym zlokalizowany jest azbest, do padziernika 2004r. Jednak znikoma znajomo obowizujcych przepisw spowodowaa brak odzewu ze strony waciwych osb. W ramach pracy nad Programem usuwania azbestu z terenu Gminy Daleszyce, przeprowadzono ankietyzacj obiektw (spis z natury), ktrej wyniki zostan przedstawione w dalszej czci opracowania. Zgodnie z wymaganiami przepisw wykonawczych moliwe s dwa sposoby postpowania z materiaami zawierajcymi azbest: - zabezpieczenie wyrobw niezakwalifikowanych do usunicia, - usunicie wyrobw, ktrych dalsze uytkowanie stwarza zagroenie dla rodowiska i ludzi. Zabezpieczenie wyrobw zawierajcych azbest Zabezpieczenie wyrobw zawierajcych azbest ma na celu ich ochron przed uszkodzeniami mechanicznymi oraz atmosferycznymi, a take przed moliwoci negatywnego oddziaywania na rodowisko. W tym celu dozwolone jest: 1. zabudowanie przestrzeni, w ktrej zlokalizowane s materiay zawierajce azbest, szczeln przegrod bez naruszania samego wyrobu, 2. pokrycie wyrobw lub powierzchni zawierajcych azbest szczeln powok wykonan ze rodkw gboko penetrujcych majcych za zadanie zwizanie azbestu. rodki te musz posiada odpowiednie certyfikaty. 5.6.1 Wymagania stawiane Firmom prowadzcym prace zwizane z usuwaniem i zabezpieczaniem materiaw zawierajcych azbest Podmiot gospodarczy wykonujcy prace na zlecenie zwizane z zabezpieczaniem wyrobw zawierajcych azbest lub ich usuwaniem musi speni kilka wymaga prawnych, ktre daj moliwo wykonywania tego typu czynnoci. W zwizku z tym firma wykonujca prace musi: 1. Uzyska stosowne zezwolenia w zakresie gospodarowania odpadami. Zgodnie z przepisami prawnymi (Ustawa o odpadach) firma wykonujca usug staje si wacicielem odpadw powstajcych w trakcie wykonywania usugi. Oznacza to, e podmiot gospodarczy majcy zamiar wykonywa prace zwizane z zabezpieczaniem lub usuwaniem materiaw zawierajcych azbest musi uzyska stosowne pozwolenia lub decyzje zatwierdzajce program gospodarki odpadami niebezpiecznymi. Decyzja lub zezwolenie wydawane jest przez starost stosownego ze wzgldu na miejsce wytwarzania odpadw (starosta cieszyski). 2. Przeszkoli zatrudnionych pracownikw. Waciciel lub zarzdzajcy firm chcc wykonywa prace zwizane z usuwaniem lub zabezpieczaniem materiaw zawierajcych azbest zobowizany jest do przeszkolenia pracownikw w zakresie BHP oraz w zakresie przestrzegania procedur dotyczcych bezpiecznego postpowania z materiaami zawierajcymi azbest. Przeszkolenie pracownikw przeprowadzone musi by przez uprawnion instytucje. 3. Opracowa szczegowy plan prac. Szczegowy plan prac zawiera musi identyfikacj azbestu na podstawie udokumentowanych informacji od waciciela lub zarzdcy obiektu lub te na podstawie bada przeprowadzonych przez akredytowane laboratorium. Dodatkowo naley zawrze informacje dotyczce metod wykonywania planowanych prac z uwzgldnieniem zakresu niezbdnych zabezpiecze pracownikw oraz rodowiska przed szkodliw emisj azbestu. W opracowaniu naley zawrze rwnie informacje dotyczce niezbdnego monitoringu powietrza dla wykonywanych prac. 4. Posiada niezbdne wyposaenie techniczne. Oznacza to, e firma podejmujca si wykonania usugi musi posiada urzdzenia umoliwiajce zabezpieczenie pracownikw i rodowiska przed szkodliw emisj azbestu. Do tego typu urzdze zaliczy moemy: urzdzenia umoliwiajce zwilenie materiaw zawierajcych azbest bdcych przedmiotem prac, kurtyny umoliwiajce zabezpieczenie przed rozprzestrzenianiem si pyu azbestowego, specjalistyczne ubrania robocze dla pracownikw wraz z maskami, itp. 5. Zgosi prace budowlane. Zgodnie z przepisami prawa polskiego przed przystpieniem do wykonywania prac zwizanych z usuwaniem lub zabezpieczaniem materiaw zawierajcych azbest musi nastpi zgoszenie prac we waciwym organie nadzoru budowlanego oraz waciwemu okrgowemu inspektorowi pracy. 5.6.2 Warunki bezpiecznego usuwania wyrobw zawierajcych azbest Wykonawca robt zwizanych z usuwaniem azbestu powinien tak zorganizowa plac budowy wraz z niezbdnym zapleczem. W tym celu naley:

Zabezpieczy obiekt oraz teren wok niego przed rozprzestrzenianiem si pyw azbestu poprzez izolowanie od otoczenia obszaru prac dziki zastosowaniu odpowiednich oson (np. folii), - Naley w sposb widoczny ogrodzi teren z zachowaniem bezpiecznej odlegoci od traktw komunikacyjnych dla osb pieszych (nie mniej ni 1 m przy stosowaniu oson), - Umieszczenie tablicy ostrzegawczej o treci: Uwaga! Zagroenie azbestem oraz Osobom nie upowanionym wstp wzbroniony, - Skompletowa wyposaenie techniczne umoliwiajce prawidowy przebieg prac budowlanych, - Przygotowa stanowiska gromadzenia odpadw zawierajcych azbest, zabezpieczone przed dostpem osb niepowoanych. W celu eliminacji emisji pyu azbestu do otoczenia naley: - Nawila wod wyroby zawierajce azbest przed ich demontaem i utrzymywa je w stanie wilgotnym przez cay czas pracy, - Demontowa tam gdzie jest to moliwe wyroby azbestowo-cementowe w caoci, bez jakichkolwiek uszkodze, - Odspaja wyroby trwale zwizane z podoem przy stosowaniu wyczenie narzdzi rcznych lub wolnoobrotowych narzdzi mechanicznych wyposaonych w miejscowe instalacje odcigu powietrza. Wszystkie zdemontowane wyroby azbestowo-cementowe, a take zanieczyszczony ruszt drewniany i wena mineralna, powinny by szczelnie opakowane foli o gruboci nie mniejszej ni 0,2 mm i oznakowane zgodnie z zacznikiem nr 2 do Rozporzdzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Socjalnej. Po wykonaniu prac teren robt i jego otoczenie naley starannie oczyci z wykorzystaniem podcinieniowego sprztu odkurzajcego lub metod czyszczenia na mokro. W trakcie prac winien by prowadzony monitoring zanieczyszczenia powietrza wknami azbestu. Pomiar taki naley wykona przed rozpoczciem prac, w trakcie ich wykonywania oraz po zakoczeniu. 5.6.3 Transport i unieszkodliwianie odpadw zawierajcych azbest Podmiot gospodarczy wiadczcy usugi polegajce na transporcie odpadw obowizany jest do uzyskania zezwolenia na prowadzenie tej dziaalnoci, wydawane przez starost waciwego ze wzgldu na miejsce siedziby podmiotu gospodarczego. Warunkiem przewozu odpadw azbestowych s odpowiednio przystosowane i oznakowane pojazdy zgodnie z wymaganiami dotyczcymi transportu odpadw niebezpiecznych. Zaadunek i rozadunek odpadw powinien si odbywa przy wykorzystaniu dwigu lub podnonika. Opakowane, przygotowane do transportu partie odpadw powinny by uoone i umocowane na pojedzie w sposb uniemoliwiajcy ich przesuwanie, przewracanie i wypadnicie z pojazdu. Po kadym wyadunku odpadw pojazd powinien by wyczyszczony z zachowaniem rodkw ostronoci przewidziany dla prac przy usuwaniu azbestu. Obecnie jedynym skutecznym sposobem unieszkodliwiania odpadw jest ich skadowanie. Odpady zawierajce azbest powinny by skadowane na specjalnych skadowiskach przystosowanych do tego celu. Dopuszczalna jest moliwo skadowania odpadw azbestowych w specjalnie wydzielonych czciach (kwaterach) innych skadowisk po uzyskaniu stosownych zezwole przez zarzdc takiego obiektu. Obecnie na terenie wojewdztwa witokrzyskiego funkcjonuje 1 skadowisko odpadw azbestowych, ktre zostao oddane do uytku w sierpniu 2004r. Skadowisko to zlokalizowane jest w miejscowoci Dobrw, gmina Tuczpy, powiat buski. Powierzchnia tego skadowiska wynosi 7,26 ha, cakowita objto - 175 543 m3. Na koniec wrzenia 2008 wolna powierzchnia przeznaczona do wypenienia wynosia 163 440 m3, co stanowi 93 %.

6 Proponowane procedury postpowania z materiaami zawierajcymi azbest 6.1 Procedura dotyczca obowizkw i postpowania wacicieli oraz zarzdcw przy uytkowaniu obiektw zawierajcych azbest

Sporzdzenie Oceny stanu i moliwoci bezpiecznego uytkowania wyrobw zawierajcych azbest.

Przeprowadzenie inwentaryzacji wyrobw zawierajcych azbest.

Opracowanie corocznego planu kontroli jakoci powietrza dla pomieszcze zawierajcych azbest.

Sporzdzenie informacji dla wjta /burmistrza/prezydenta (corocznie)

Opracowanie instrukcji bezpiecznego postpowania i uytkowania pomieszczenia z wyrobami zawierajcymi azbest.

Oznakowanie pomieszcze, gdzie znajduj si urzdzenia lub instalacje z wyrobami zawierajcymi azbest.

Zaznaczenie na planach sytuacyjnych terenu miejsc z wyrobami zawierajcymi azbest.

Rysunek 6-1 Schemat Procedury nr 1 dotyczcej obowizkw wacicieli i zarzdcw obiektw zawierajcych azbest Cel procedury Celem procedury jest przedstawienie zakresu obowizkw i zasad postpowania wacicieli i zarzdcw budynkw, budowli, instalacji i urzdze oraz terenw gdzie znajduje si azbest lub wyroby zawierajce azbest. Procedura dotyczy wic bezpiecznego ich uytkowania. Zakres procedury Zakres procedury obejmuje okres posiadania budynku, budowli, instalacji lub urzdzenia przemysowego oraz terenu - niezalenie od ich wielkoci lub stanu, jeeli znajduj si tam wyroby zawierajce azbest. Waciciel lub zarzdca budynku, budowli, instalacji lub urzdzenia technicznego oraz terenu - gdzie znajduj si wyroby zawierajce azbest - ma obowizek sporzdzenia - w 2 egzemplarzach - Oceny stanu i moliwoci bezpiecznego uytkowania wyrobw zawierajcych azbest. Waciciele lub zarzdcy, ktrzy spenili ten obowizek wczeniej - sporzdzaj nastpne Oceny... w terminach wynikajcych z warunkw poprzedniej Oceny... - tzn.: - Po 5-u latach, - jeeli wyroby zawierajce azbest s w dobrym stanie technicznym i nieuszkodzone (w trakcie poprzedniej oceny zostay zakwalifikowane jako III stopie pilnoci), - Po 1-m roku, - jeeli przy poprzedniej Ocenie... ujawnione zostay drobne uszkodzenia (w trakcie poprzedniej oceny zostay zakwalifikowane jako II stopie pilnoci). Wyroby, ktre posiaday lub posiadaj due i widoczne uszkodzenia, a ilo punktw uzyskanych w trakcie opracowania Oceny kwalifikuj obiekt do I stopnia pilnoci - powinny zosta bezzwocznie usunite. Jeden egzemplarz Oceny... waciciel lub zarzdca zobowizany jest zoy waciwemu terenowo organowi architektoniczno-budowlanemu lub powiatowemu inspektorowi nadzoru budowlanego - w terminie do 30-tu dni od dnia jej sporzdzenia. Drugi egzemplarz zachowuje przy dokumentacji budynku, budowli, instalacji lub urzdzenia przemysowego oraz terenu - do czasu sporzdzenia nastpnej Oceny... Waciciel lub zarzdca zobowizany jest do przeprowadzenia inwentaryzacji (spisu z natury) wyrobw zawierajcych azbest. Wyniki inwentaryzacji (spisu z natury) wyrobw zawierajcych azbest. Wyniki inwentaryzacji powinny suy do sporzdzenia stosownej informacji dla wjta, burmistrza lub prezydenta miasta - waciwego dla miejsca znajdowania si budynku, budowli, instalacji lub urzdzenia oraz terenu z wyrobami zawierajcymi azbest.

Ponadto, jeeli w budynku, budowli, instalacji lub urzdzeniu oraz na terenie znajduj si wyroby zawierajce azbest o gstoci objtociowej mniejszej ni 1 000 kg/m3 (tzw. mikkie) lub jeeli wyroby zawieraj azbest krokydolit, a take jeeli te wyroby znajduj si w zamknitych pomieszczeniach, lub istnieje uzasadniona obawa duej emisji azbestu do rodowiska - waciciel lub zarzdca powinien opracowa plan kontroli jakoci powietrza (monitoringu), a jego wyniki uwzgldni przy dalszej eksploatacji lub usuwaniu wyrobw zawierajcych azbest. 6.2 Procedura dotyczca obowizku i postpowania wacicieli oraz zarzdcw przy usuwaniu wyrobw zawierajcych azbest
Podjcie decyzji o usuwaniu wyrobw zawierajcych azbest.

Identyfikacja azbestu w wyrobach przeznaczonych do usunicia przez uprawnione laboratorium.

Zgoszenie waciwemu organowi architektoniczno-budowlanemu lub powiatowemu inspektorowi nadzoru budowlanego - na 30 dni przed rozpoczciem prac zamiaru usuwania wyrobw zawierajcych azbest - celem uzyskania pozwolenia na budow wraz z okrelonymi warunkami.

Dokonanie wyboru wykonawcy prac i zawarcie umowy. Okrelenie obowizkw stron, rwnie w zakresie zabezpieczenia przed emisj azbestu.

Poinformowanie mieszkacw/uytkownikw obiektu o usuwaniu niebezpiecznych materiaw i sposobach zabezpieczenia.

Uzyskanie od wykonawcy prac wiadectwa czystoci powietrza po wykonaniu robt oraz jego przechowywanie przez co najmniej 5 lat

Rysunek 6-2 Schemat blokowy procedury dotyczcej obowizkw przy usuwaniu materiaw zawierajcych azbest Cel procedury Celem procedury jest przedstawienie zakresu obowizkw i postpowania wacicieli i zarzdcw budynkw, budowli, instalacji lub urzdze oraz terenw z wyrobami zawierajcymi azbest - przed i w czasie wykonywania prac usuwania lub zabezpieczania takich wyrobw. Zakres procedury Zakres procedury obejmuje okres od podjcia decyzji o zabezpieczeniu lub usuwaniu wyrobw zawierajcych azbest, do zakoczenia tych robt i uzyskania stosownego owiadczenia wykonawcy prac. Waciciel lub zarzdca budynku, budowli, instalacji lub urzdzenia oraz terenu, gdzie znajduje si azbest lub wyroby zawierajce azbest - powinien dokona identyfikacji rodzaju i iloci azbestu w wyrobach, przez uprawnione do takich prac laboratorium. Identyfikacja azbestu powinna nastpi w okresie uytkowania wyrobw, jeszcze przed rozpoczciem wykonywania prac zabezpieczenia lub usuwania takich wyrobw - o ile informacja ta, nie jest podana w innych dokumentach budowy przedmiotowego obiektu. Identyfikacja azbestu jest obowizkiem waciciela lub zarzdcy, wynikajcym z tytuu wasnoci oraz odpowiedzialnoci prawnej, dotyczcej ochrony osb trzecich od szkd mogcych wynika z nieodpowiedniej eksploatacji przedmiotu stanowicego wasno. Wyniki identyfikacji azbestu powinny by uwzgldniane przy: - Sporzdzaniu Oceny ... - Sporzdzaniu informacji dla wjta, burmistrza, prezydenta miasta - Zawieraniu umowy na wykonanie prac zabezpieczania lub usuwania wyrobw zawierajcych azbest z wykonawc tych prac - wytwarzajcym odpady niebezpieczne.

Waciciel lub zarzdca moe zleci innym - fachowo przygotowanym osobom lub podmiotom prawnym - przeprowadzenia czynnoci wykonania identyfikacji azbestu w wyrobach. W kadym przypadku powinno to mie miejsce przed rozpoczciem prac zabezpieczenia lub usuwania wyrobw zawierajcych azbest. Waciciel lub zarzdca budynku, budowli, instalacji lub urzdzenia oraz terenu z wyrobami zawierajcymi azbest, ma obowizek zgoszenia - na 30 dni przed rozpoczciem prac, wniosku o pozwolenie na budow (remont), wraz z okrelonymi warunkami. Wniosek powinien sporzdzony z uwzgldnieniem przepisw wynikajcych z ustawy Prawo budowlane. Zatajenie informacji o wystpowaniu azbestu w wyrobach, ktre bd przedmiotem prac remontowo-budowlanych skutkuje - na podstawie ustawy Prawo ochrony rodowiska - odpowiedzialnoci prawn. Po dopenieniu obowizkw formalnoprawnych, waciciel lub zarzdca dokonuje wyboru wykonawcy prac - wytwrcy odpadw niebezpiecznych. Zawiera umow na wykonanie prac zabezpieczenia lub usuwania wyrobw zawierajcych azbest oraz oczyszczenia budynku , budowli, instalacji lub urzdzenia oraz terenu z azbestu. W umowie powinny by jasno sprecyzowane obowizki stron, rwnie w zakresie zabezpieczenia przed emisj azbestu w czasie wykonywania prac. Niezalenie od obowizkw wykonawcy prac, waciciel lub zarzdca powinien poinformowa mieszkacw lub uytkownikw budynku, budowli, instalacji lub urzdzenia oraz terenu, o usuwaniu niebezpiecznych materiaw zawierajcych substancje stwarzajce szczeglne zagroenie dla ludzi oraz sposobach zabezpieczenia przed ta szkodliwoci. Na kocu waciciel lub zarzdca powinien uzyska od wykonawcy prac, pisemne owiadczenie o prawidowoci wykonania robt i oczyszczenia z azbestu, a nastpnie przechowywa je przez okres co najmniej 5-lat, wraz z inna dokumentacj budynku, budowli, instalacji lub urzdzenia oraz terenu.

6.3

Procedura dotyczca postpowania przy pracach przygotowawczych do usuwania wyrobw zawierajcych azbest
Opracowanie programu gospodarki odpadami niebezpiecznymi zawierajcymi azbest, (powyej 0,1 Mg/rok) i uzyskanie jego zatwierdzenia przez waciwego wojewod lub starost

Opracowanie i przedoenie waciwemu wojewodzie lub starocie na 30 dni przed rozpoczciem dziaalnoci powodujcej powstawanie odpadw (poniej 0,1 Mg/rok) - informacji o wytwarzanych odpadach oraz sposobach gospodarowania.

Przyjcie zlecenia-zawarcie umowy na wykonanie prac usuwania wyrobw zawierajcych azbest, wraz z oczyszczaniem miejsca prac z azbestem

Okrelenie stanu rodowiska przed przystpieniem do prac, w tym strefy przyszych prac.

Opracowanie planu prac

Przygotowanie dokumentw ewidencji odpadw

Przygotowanie miejsca i wskazanie tymczasowego sposobu magazynowania odpadw

Opracowanie planu bezpieczestwa i ochrony zdrowia (bioz)

Zawarcie porozumienia z zarzdzajcym skadowiskiem odpowiednim dla odpadw zawierajcych azbest

Przeszkolenie pracownikw

Przygotowanie rejestru pracownikw naraonych na dziaanie azbestu.

Skompletowanie rodkw ochrony pracownikw

Skompletowanie wyposaenia technicznego

Organizacja zaplecza, w tym socjalnego i bhp

Zawarcie umowy z laboratorium o prowadzenie monitoringu powietrza

Rysunek 6-3 Schemat procedury nr 3 dotyczcej postpowania przy pracach przygotowawczych do usuwania materiaw zawierajcych azbest Cel procedury Celem procedury jest przedstawienie zasad postpowania podczas prac przygotowawczych do usuwania wyrobw zawierajcych azbest lub ich zabezpieczenia. Procedura dotyczy podmiotw gospodarczych lub osb majcych zamiar wiadczy usugi zwizane z usuwaniem lub zabezpieczaniem materiaw zawierajcych azbest. Zakres procedury Zakres procedury obejmuje caoksztat prac oraz postpowania dotyczcego przygotowania do zabezpieczenia lub usuwania wyrobw zawierajcych azbest.

Wykonawca prac polegajcych na zabezpieczeniu lub usuwaniu wyrobw zawierajcych azbest, jest wytwrc odpadw powstajcych w wyniku wiadczenia usug, w zakresie budowy, rozbirki, remontu obiektw, czyszczenia zbiornikw lub urzdze oraz sprztania, konserwacji i napraw jest podmiot, ktry wiadczy usug, chyba, e umowa o wiadczeniu usugi stanowi inaczej. Z powyszej definicji wynika, e wytwrc odpadw moe by np. waciciel lub zarzdzajcy, ktry we wasnym zakresie wykonuje prace zabezpieczenia lub usuwania wyrobw zawierajcych azbest i zleca do wykonania tylko cz robt. W takim przypadku na nim te spoczywa bd wszystkie obowizki wynikajce z przepisw i procedur postpowania z odpadami niebezpiecznymi zawierajcymi azbest. Wytwrc odpadw obowizuje postpowanie okrelone przepisami ustawy o odpadach, z pniejszymi zmianami. Podstawow czynnoci dla przedsibiorcy, ktry zamierza podj dziaalno w zakresie wytwarzania odpadw niebezpiecznych zawierajcych azbest, w iloci powyej 100 kg rocznie, jest opracowanie programu gospodarki odpadami niebezpiecznymi i uzyskanie jego zatwierdzenia przez waciwego, ze wzgldu na miejsce wytwarzania odpadw niebezpiecznych starost. Wytwrca odpadw (wytwarzajcy rocznie do 0,1 Mg odpadw niebezpiecznych) na 30 dni przed rozpoczciem dziaalnoci powodujcej powstawanie odpadw opracowuje i skada waciwemu starocie informacj, w 3-ch egzemplarzach, o wytwarzanych odpadach oraz sposobach gospodarowania. Do rozpoczcia dziaalnoci powodujcej powstawanie odpadw mona przystpi, jeeli organ waciwy do przyjcia informacji, w terminie 30 dni od dnia zoenia informacji nie wniesie sprzeciwu, w drodze decyzji. Wytwrca odpadw moe zleci wykonanie obowizku gospodarowania odpadami innemu posiadaczowi odpadw. Posiadacz odpadw moe je przekazywa wycznie podmiotom, ktre uzyskay zatwierdzenie waciwego organu na prowadzenie dziaalnoci w zakresie gospodarki odpadami, chyba, ze dziaalno taka wymaga zezwolenia. Po dopenieniu obowizkw wynikajcych z oglnych zasad postpowania wykonawca prac uprawniony jest do przyjcia zlecenia i zawarcia umowy na wykonanie prac zabezpieczenia lub usuwania wyrobw zawierajcych azbest, wraz z oczyszczaniem miejsca prac z azbestem. Dla prawidowego zawarcia umowy, jak wyej, koniecznym jest okrelenie stanu rodowiska przed przystpieniem do prac, w tym strefy przyszych prac. Pozwoli to na okrelenie stopnia naraenia na azbest w miejscu pracy oraz prawidowe przygotowanie planu prac, zgodnie z wymaganiami zawartymi w prawie polskim (Rozporzdzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Socjalnej). Pracodawca ma obowizek zapoznania pracownikw lub ich przedstawicieli z planem prac, szczeglnie dotyczcego bezpieczestwa i ochrony zdrowia. Wykonawca prac ma obowizek przeszkolenia wszystkich osb pozostajcych w kontakcie z azbestem, pracownikw bezporednio zatrudnionych, kierujcych i nadzorujcych prace - w zakresie bezpiecznego postpowania z wyrobami zawierajcymi azbest i ich odpadami a take bezpieczestwa i higieny takich prac. Szkolenie powinno by przeprowadzone zgodnie z przepisami odpowiedniego rozporzdzenia Ministra Pracy, przez upowanion do takiej dziaalnoci instytucj i potwierdzone odpowiednim wiadectwem lub zawiadczeniem. Skompletowanie rodkw ochrony pracownikw tj. odpowiednich ubra roboczych w takiej iloci, aby zabezpieczy pracownikw przez cay czas trwania robt i oczyszczania terenu po tych robotach. Pracodawca bdcy wytwrc odpadw niebezpiecznych, zawierajcych azbest zobowizany jest do przygotowania, prowadzenia i przechowywania rejestru pracownikw naraonych na dziaanie azbestu. Dla prawidowoci obrotu odpadami niebezpiecznymi wytwrca odpadw przygotowuje waciwe dokumenty, ktrymi s: - karta ewidencji odpadu - karta przekazania odpadu Celem zapewnienia skadowania odpadw niebezpiecznych powstaych po usuwaniu wyrobw zawierajcych azbest, wytwrca odpadw powinien przed przeprowadzeniem robt, zawrze porozumienie z zarzdzajcym skadowiskiem odpowiednim dla odpadw niebezpiecznych zawierajcych azbest (skadowanie oddzielne lub odpowiednio przygotowana kwatera na innym skadowisku). Wane znaczenie dla prawidowego przygotowania robt na skompletowanie wyposaenia technicznego, w tym narzdzi rcznych i wolnoobrotowych, narzdzi mechanicznych, urzdze wentylacyjnych oraz podstawowego sprztu przeciwpoarowego. Na tym etapie naley te zabezpieczy techniczne rodki zapobiegajce emisji azbestu w miejscu pracy oraz rodowisku - w zalenoci od okrelenia stanu rodowiska, dokonanego przed przystpieniem do wykonywania prac. Jeeli usuwane wyroby o gstoci objtociowej mniejszej ni 1000 kg/m3, lub inne mocno uszkodzone, a take zawierajce krokidolit oraz wyroby znajdujce si w pomieszczeniach zamknitych - niezbdne jest zawarcie umowy z laboratorium upowanionym do prowadzenia monitoringu powietrza. Due znaczenie ma rwnie przygotowanie i organizacja zaplecza budowy, w tym czci socjalnej, obejmujcej: - urzdzenia sanitarno-higieniczne, z moliwoci umycia si i natrysku po pracy w kontakcie z azbestem,

- pomieszczenia na szatnie czyste i brudne, - pomieszczenia dla spoywania posikw oraz regeneracji. W planie prac - w zalenoci od wielkoci lub specyfiki budynku, budowli, instalacji lub urzdzenia, a rwnie terenu, gdzie prowadzone bd prace zabezpieczenia lub usuwania wyrobw zawierajcych azbest - a take wystpujcego stopnia naraenia na azbest - mog zosta okrelone rwnie inne niezbdne wymagania. 6.4 Procedura dotyczca prac polegajcych na usuwaniu wyrobw zawierajcych azbest
Zabezpieczenie obiektu i terenu wok obiektu Izolowanie miejsc pracy

Wytwarzanie odpadw zawierajcych azbest

Pakowanie odpadw

Oznakowanie odpadw

Wystawienie dokumentw ewidencyjnych odpadw

Karta ewidencji odpadu

Karta przekazania odpadw

Przygotowanie odpadw do odbioru

Oczyszczenie pola prac i otoczenia terenu robt z pozostaoci azbestu

Przedstawienie dokumentu stwierdzajcego rzetelno wykonania prac i oczyszczenia z azbestu

Rysunek 6-4 Schemat procedury nr 4 dotyczcej przeprowadzenia prac demontaowych materiaw zawierajcych azbest Cel procedury Celem procedury jest przedstawienie zakresu obowizkw i zasad postpowania wykonawcw prac polegajcych na zabezpieczeniu lub usuwaniu wyrobw zawierajcych azbest - bdcych, w zrozumieniu ustawy o odpadach - wytwrcami odpadw niebezpiecznych, Zakres procedury Zakres procedury obejmuje okres od rozpoczcia do zakoczenia prac polegajcych na zabezpieczeniu lub usuwaniu wyrobw zawierajcych azbest - wytwarzaniu odpadw niebezpiecznych, wraz z oczyszczaniem budynku, budowli, instalacji lub urzdzenia i terenu z pozostaoci azbestu. Na pocztku naley wykona odpowiednie zabezpieczenia obiektu, bdcego przedmiotem prac i miejsc ich wykonywania, a take terenu wok - przed emisj pyu azbestu, ktra moe nastpi w wyniku prowadzenia prac. Wszystkie zdemontowane wyroby zawierajce azbest powinny by szczelnie opakowane w folie. Niedopuszczalne jest stosowanie workw papierowych. Pakowanie usunitych wyrobw zawierajcych azbest powinno odbywa si wycznie do opakowa przeznaczonych do ostatecznego skadowania i wyranie

oznakowane, w sposb okrelony dla azbestu. Etykiety i zamieszczone na nich napisy powinny by trwae, nie ulegajce zniszczeniu, pod wpywem warunkw atmosferycznych i czynnikw mechanicznych. Po zakoczeniu prac polegajcych na usuwaniu wyrobw zawierajcych azbest wykonawca prac ma obowizek dokonania prawidowego oczyszczenia strefy prac i otoczenia z pozostaoci azbestu. Oczyszczenie powinno nastpi przez zastosowanie urzdze filtracyjno-wentylacyjnych z wysoko-skutecznym filtrem (skuteczno - 99,99 %) lub na mokro. Wykonawca prac ma obowizek przedstawienia wacicielowi lub zarzdcy obiektu, bdcego przedmiotem prac - owiadczenia stwierdzajcego rzetelno wykonania prac i oczyszczenia z azbestu. 6.5 Procedura dotyczca przygotowania i transportu odpadw niebezpiecznych zawierajcych azbest
Uzyskanie od starosty waciwego ze wzgldu na miejsce siedziby zezwolenia na prowadzenie dziaalnoci w zakresie transportu odpadw niebezpiecznych zawierajcych azbest.

Odbir odpadw zawierajcych azbest od poprzedniego posiadacza

Karta przekazania odpadu

Sprawdzenie prawidowoci i szczelnoci opakowania

Przygotowanie pojazdu do przewozu odpadw niebezpiecznych

Czyszczenie skrzyni pojazdu, wyoenie odpowiedni foli

Przygotowanie dokumentw

Dowd rejestracyjny pojazdu

Dokument przewozowy z opisem przewoonych towarw niebezpiecznych

wiadectwo dopuszczenia pojazdu do przewozu drogowego towarw niebezpiecznych

Karta przekazania odpadu

Zawiadczenie ADR z przeszkolenia kierowcw pojazdw przewocych towary niebezpieczne

Zaadunek odpadw w pakietach foliowych

Zabezpieczenie adunku przed przesuwaniem

Oznakowanie pojazdu zgodnie z umow ADR

Transport odpadw na skadowisko przeznaczone do skadowania odpadw zawierajcych azbest

Przekazanie odpadw na skadowisko odpadw - Karta przekazania odpadu

Rysunek 6-5 Schemat procedury nr 5 dotyczcej transportu odpadw zawierajcych azbest Cel procedury

Celem procedury jest przedstawienie zakresu obowizkw i zasad postpowania dotyczcych przygotowania i transportu odpadw niebezpiecznych zawierajcych azbest. Zakres procedury Zakres procedury obejmuje dziaania poczwszy od uzyskania zezwolenia na transport odpadw niebezpiecznych zawierajcych azbest, poprzez pozostae czynnoci i obowizki transportujcego takie odpady a do ich przekazania na skadowisko odpadw, przeznaczone do wycznego skadowania odpadw zawierajcych azbest. Posiadacz odpadw, ktry prowadzi dziaalno w zakresie zbierania lub transportu odpadw jest obowizany uzyska zezwolenie na prowadzenie tej dziaalnoci. Zezwolenie na prowadzenie dziaalnoci w zakresie transportu odpadw wydaje starosta, waciwy ze wzgldu na miejsce siedziby lub zamieszkania posiadacza odpadw. Przekazanie partii odpadw zawierajcych azbest przez wytwrc odpadw innemu posiadaczowi odpadw niebezpiecznych, np. w celu ich dalszego transportu odbywa si z zastosowaniem Karty przekazania odpadu - sporzdzonej przez wytwrc odpadw. Transport odpadw niebezpiecznych zawierajcych azbest naley prowadzi z zachowaniem przepisw dotyczcych transportu towarw niebezpiecznych speniajc okrelone w tych przepisach kryteria klasyfikacyjne. Odpady zawierajce azbest pochodzce z budowy, remontu i demontau obiektw budowlanych oraz odpady izolacyjne zawierajce azbest, zgodnie z ADR zaliczone zostay do klasy 9 - rne materiay i przedmioty niebezpieczne, z czego wynikaj okrelone wymagania przy transporcie. Przed kadym zaadunkiem odpadw skrzynia adunkowa pojazdu powinna by dokadnie oczyszczona, w szczeglnoci z ostrych i twardych przedmiotw (np. gwodzi, rub) nie stanowicych integralnej czci nadwozia pojazdu. Wskazane jest wyoenie podogi skrzyni adunkowej foli, w celu zabezpieczenia przed uszkodzeniom opakowa. Zaadunek i rozadunek odpadw (palet, pojemnikw typu big-bag) powinny odbywa si przy wykorzystaniu dwigu lub podnonika. Sztuki przesyki z opadami zawierajcymi azbest powinny by uoone i umocowane na pojedzie tak, aby w czasie ich przewozu nie przesuway si oraz nie byy naraone na tarcie, wstrzsy, przewracanie si i wypadnicie z pojazdu. W trakcie przewozu adunek powinien by dokadnie zabezpieczony foli lub plandek przed uszkodzeniem. Po kadym wyadunku odpadw z pojazdu naley dokadnie sprawdzi, czy na powierzchni skrzyni adunkowej nie znajduj si pozostaoci po przewoonych odpadach. W razie stwierdzenia takiej pozostaoci naley niezwocznie j usun oraz dokadnie oczyci pojazd i jego wyposaenie z zachowaniem zasad przewidzianych dla prac przy usuwaniu azbestu. Odpady niebezpieczne zawierajce azbest transportowane s na skadowisko przeznaczone do wycznego skadowania odpadw zawierajcych azbest. 7 Ilo i rozmieszczenie wyrobw zawierajcych azbest na terenie Gminy Daleszyce W celu okrelenia stopnia zagroenia jakie mog powodowa na terenie Gminy wyroby zawierajce azbest oraz w celu okrelenia ich iloci zostaa przeprowadzona ankietyzacja wszystkich obiektw znajdujcych si na terenie Gminy. Ankieterzy dotarli do wszystkich obiektw, na ktrych zlokalizowany jest azbest i przeprowadzili inwentaryzacj oraz ocen jakoci materiaw zawierajcych azbest zgodnie z obowizujcymi przepisami prawnymi. Wyniki szczegowej inwentaryzacji wszystkich obiektw pooonych na terenie Gminy Daleszyce, zawierajcych azbest zawiera pyta CD, stanowica zacznik do niniejszego Programu. Syntetyczne opracowanie wynikw ankietyzacji przedstawiono w niniejszym rozdziale. W obliczeniach posuono si urednionymi wartociami wskanika przeliczania m2 na Mg (tona). Wskanik ten wynosi 1 m2=0,011 Mg=11 kg. Inwentaryzacja materiaw zawierajcych azbest zlokalizowanych na terenie Gminy Daleszyce wskazuje, e wszystkie wyroby tego typu zastosowane zostay w budownictwie. Obecnie na terenie Gminy wyroby zawierajce azbest zlokalizowane s na 4 038 obiektach. S to gwnie domy mieszkalne jednorodzinne (1 503 obiektw) oraz obiekty gospodarcze (2 099 obiektw). Wrd budynkw zawierajcych azbest jest 12 obiektw usugowo-handlowych, budynek OSP, budynek Szkoy Podstawowej w Skorzeszycach oraz 422 obiektw innych, do ktrych naley zaliczy: drwalki, WC, garae, budy dla psw, chlewnie, kurniki itp. Szczegy dotyczce rodzajw obiektw budowlanych przedstawia tabela. Tabela 7-1 Ilo materiaw zawierajcych azbest w podziale na rodzaje obiektw budowlanych
Rodzaj obiektu Dom mieszkalny jednorodzinny Obiekt gospodarczy Obiekt usugowo-handlowy Inny Ilo obiektw 1 119 1 410 4 484 Udzia [%] 37,1 46,7 0,10 16,1 Ilo azbestu [m3] 147 209,00 164 363,00 279,00 42 012,00 Ilo azbestu [Mg] 1 619,299 1 807,993 3,069 462,132

Razem

3 017

100 %

353 863,00

3 892,493

Na podstawie przeprowadzonej inwentaryzacji wynika, e najwicej materiaw zawierajcych azbest zlokalizowanych jest na indywidualnych domach mieszkalnych oraz obiektach gospodarczych Rodzaje obiektw budowlanych zawierajcych wyroby azbestowe, z podziaem na poszczeglne soectwa Gminy Daleszyce, przedstawia Tabela 7-2. Tabela 7-2 Iloci wyrobw zawierajcych azbest w rozbiciu na poszczeglne soectwa Gminy Daleszyce
L.p. 1 Suma 2 Suma 3 Suma 4 Suma 5 Suma 6 Suma 7 Suma 8 Suma 9 Suma 10 Suma 11 Suma 12 Suma 13 Suma 14 Smykw Dom mieszkalny jednorodzinny Obiekt gospodarczy Inny Dom mieszkalny jednorodzinny Obiekt gospodarczy Obiekt usugowo-handlowy Sopiec Dom mieszkalny jednorodzinny Obiekt gospodarczy Inny Sierakw Dom mieszkalny jednorodzinny Obiekt gospodarczy Niwy Dom mieszkalny jednorodzinny Obiekt gospodarczy Inny Niestachw Dom mieszkalny jednorodzinny Obiekt gospodarczy Inny Mjcza Dom mieszkalny jednorodzinny Obiekt gospodarczy Inny Marzysz Dom mieszkalny jednorodzinny Obiekt gospodarczy Inny Kranw Dom mieszkalny jednorodzinny Obiekt gospodarczy Inny Komrki Dom mieszkalny jednorodzinny Obiekt gospodarczy Inny Dankw Dom mieszkalny jednorodzinny Obiekt gospodarczy Inny Daleszyce Dom mieszkalny jednorodzinny Obiekt gospodarczy Inny Cisw Dom mieszkalny jednorodzinny Obiekt gospodarczy Obiekt usugowo-handlowy Inny Brzechw Dom mieszkalny jednorodzinny Obiekt gospodarczy Inny Miejscowo Borkw Rodzaj obiektu Dom mieszkalny jednorodzinny Obiekt gospodarczy Inny Ilo obiektw [szt.] 46 51 4 101 55 77 25 157 66 114 1 10 191 82 134 26 242 72 73 34 179 59 56 66 181 77 55 71 203 48 98 1 147 68 77 5 150 57 79 13 149 149 149 45 343 22 40 62 82 87 31 200 25 22 26 73 114 122 2 Ilo azbestu [m2] 5 003,00 4 258,00 264,00 9 525,00 9 060,00 13 070,00 2 554,00 24 684,00 7 943,00 11 307,00 56,00 601,00 19 907,00 10 997,00 13 848,00 2 130,00 26 975,00 10 726,00 10 756,00 8 875,00 30 357,00 7 751,00 8 133,00 3 906,00 19 790,00 10 214,00 6 624,00 4 803,00 21 641,00 6 610,00 12 909,00 50,00 19 569,00 7 490,00 7 105,00 300,00 14 895,00 7 701,00 9 461,00 1 334,00 18 496,00 18 564,00 14 050,00 4 295,00 36 909,00 2 240,00 4 460,00 6 700,00 12 046,00 8 975,00 2 656,00 23 677,00 2 712,00 2 664,00 1 591,00 6 967,00 16 015,00 18 710,00 160,00 Ilo azbestu [Mg] 55,033 46,838 2,904 104,775 99,660 143,770 28,094 271,524 87,373 124,377 0,616 6,611 218,977 120,967 152,328 23,430 296,725 117,986 118,316 97,625 333,927 85,261 89,463 42,966 217,690 112,354 72,864 52,833 238,051 72,71 141,999 0,55 215,259 82,39 78,155 3,3 163,845 84,711 104,071 14,674 203,456 204,204 154,55 47,245 405,999 24,64 49,06 73,7 132,506 98,725 29,216 260,447 29,832 29,304 17,501 76,637 176,165 205,810 1,76

Suma 15 Sukw

Inny Suma 16 Suma 17 Suma 18 Suma Razem Wideki Dom mieszkalny jednorodzinny Obiekt gospodarczy Inny Trzemosna Dom mieszkalny jednorodzinny Obiekt gospodarczy Obiekt usugowo-handlowy Inny Szczecno Dom mieszkalny jednorodzinny Obiekt gospodarczy Inny

92 330 41 62 9 112 35 55 1 8 99 21 59 18 98 3 017

5 984,00 40 869,00 5 282,00 6 332,00 600,00 12 214,00 3 787,00 3 868,00 63,00 232,00 7 950,00 3 068,00 7 833,00 1 837,00 12 738,00 353 863,00

65,824 449,559 58,102 69,652 6,6 134,354 41,657 42,548 0,693 2,552 87,45 33,748 86,163 20,207 140,118 3 892,493

Ponisza tabela przedstawia udzia wyrobw zawierajcych azbest w rozbiciu na poszczeglne soectwa Gminy Daleszyce.
L.p. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 Suma Miejscowo Borkw Brzechw Cisw Daleszyce Dankw (soectwo Dankw-Wjtostwo) Komrki Kranw Marzysz Mjcza Niestachw Niwy Sierakw Sopiec Smykw Sukw Szczecno Trzemosna Wideki Ilo azbestu [m2] 9 525,00 24 684,00 19 907,00 26 975,00 30 357,00 19 790,00 21 641,00 19 569,00 14 895,00 18 496,00 36 909,00 6 700,00 23 677,00 6 967,00 40 869,00 12 214,00 7 950,00 12 738,00 353 863,00 Udzia [%] 2,69 % 6,98 % 5,63 % 7,62 % 8,58 % 5,59 % 6,12 % 5,53 % 4,21 % 5,23 % 10,43 % 1,89 % 6,69 % 1,97 % 11,55 % 3,45 % 2,25 % 3,60 % 100 %

Gwnym odbiorc materiaw zawierajcych azbest byo budownictwo, co ma swoje odzwierciedlenie w wynikach przeprowadzonej ankietyzacji. Na terenie Gminy Daleszyce azbest wykorzystywany by jako materia izolacyjny stosowany do termoizolacji dachw. Przeprowadzona inwentaryzacja materiaw zawierajcych azbest zlokalizowanych na terenie Gminy, obok okrelenia iloci tego typu materiaw, miaa za zadanie wskazanie obiektw, z ktrych w pierwszej kolejnoci materiay te maj by usunite. Zgodnie z wymogami rozporzdzenia przeprowadzona zostaa ocena stanu i moliwoci bezpiecznego uytkowania wyrobw zawierajcych azbest. W wyniku udzielonych odpowiedzi, dla poszczeglnych obiektw przyporzdkowana zostaa okrelona liczba punktw, ktra wskazywaa stopie pilnoci usunicia materiaw zawierajcych azbest. Zgodnie z Rozporzdzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Socjalnej zastosowano nastpujcy podzia: - I stopie pilnoci - dla obiektw ktre uzyskay 65 lub wicej punktw, - II stopie pilnoci - dla obiektw ktre uzyskay 35-65 punktw, - III stopie pilnoci - dla obiektw ktre uzyskay mniej ni 35 punktw. Z obiektw, ktre zakwalifikowano do I stopnia pilnoci, wyroby zawierajce azbest musza by usunite bezzwocznie. Dla pozostaych obiektw w kolejnych latach (II stopie pilnoci do 1 roku, III stopie pilnoci - do 5 lat) musi by przeprowadzona ponownie ocena stanu i moliwoci bezpiecznego uytkowania wyrobw zawierajcych azbest. Wszystkie zinwentaryzowane obiekty z terenu Gminy Daleszyce zostay zakwalifikowane do I stopnia pilnoci, co oznacza, e wyroby zawierajce azbest musz zosta usunite bezzwocznie (w rozumieniu Programu usuwania azbestu i wyrobw zawierajcych azbest stosowanych na terytorium Polski). Szczegowe dane dotyczce gminy przedstawiono w tabelce poniej. Tabela 7-3 Zestawienie iloci wyrobw zawierajcych azbest z uwzgldnieniem stopnia pilnoci
Rodzaj obiektu Stopie pilnoci Ilo obiektw Ilo azbestu [m2] Ilo azbestu [Mg]

Dom mieszkalny jednorodzinny Obiekt gospodarczy Obiekt usugowo-handlowy Inny Razem

I I I I

1 119 1 410 4 484 3 017

147 209,00 164 363,00 279,00 42 012,00 353 863,00

1 619,30 1 807,99 3,069 462,13 3 892,493

Z danych przedstawionych w powyszej tabeli wynika, e bezzwocznie do usunicia s wyroby zawierajce azbest zlokalizowane na 3 017 obiektach. czna powierzchnia materiaw zawierajcych azbest na tych obiektach wynosi 353 863,00 m2. Ponadto, na terenie Gminy Daleszyce zalega okoo 380,00 m2 materiaw zawierajcych azbest, ktre skadowane s na posesjach luzem. 8 Koszty programu W celu okrelenia niezbdnych kosztw zwizanych z realizacj Programu usuwania azbestu oszacowane zostay wszystkie potrzebne wielkoci dotyczce rodkw finansowych. Dla okrelenia szacunkowych wartoci posuono si obecnymi wskanikami oraz cenami materiaw dostpnymi na stronach internetowych podmiotw gospodarczych zajmujcych si usugami budowlanymi oraz sprzeda materiaw budowlanych. Oglny koszt realizacji Programu bdzie wynikiem nastpujcych elementw: 1) kosztu usunicia wyrobw zawierajcych azbest oraz transportu i unieszkodliwienia powstaych odpadw, 2) kosztu wykonania nowych pokry dachowych. 8.1 Koszty usunicia wszystkich wyrobw zawierajcych azbest Na cakowity koszt usunicia materiaw zawierajcych azbest skadaj si 2 elementy: 1) koszt usunicia materiaw zawierajcych azbest z obiektu budowlanego, 2) koszt transportu i unieszkodliwienia odpadw zawierajcych azbest. Dla potrzeb Programu przyjto nastpujce wskaniki cenowe, odzwierciedlajce obowizujce rednie ceny w 2009 roku: 1) rednia cena usunicia materiaw zawierajcych azbest - 18 z/m2 netto, 2) rednia cena transportu i unieszkodliwienia odpadw - 12 z/m2 netto Cakowity koszt usunicia wszystkich materiaw zawierajcych azbest oszacowano na poziomie 6 369 534,00 PLN netto, natomiast koszt transportu odpadw oraz ich unieszkodliwienia na poziomie 4 246 356,00 PLN netto. Tabela 8-1 Szacunkowe koszty usunicia, transportu oraz unieszkodliwienia materiaw zawierajcych azbest zlokalizowanych na terenie Gminy
Rodzaj obiektu Dom mieszkalny jednorodzinny Obiekt gospodarczy Obiekt usugowo-handlowy Inny Razem Ilo obiektw 1 119 1 410 4 484 3 017 Ilo azbestu [m3] 147 209,00 164 363,00 279,00 42 012,00 353 863,00 Koszt usunicia netto [PLN] 2 649 762,00 2 958 534,00 5 022,00 756 216,00 6 369 534,00 Koszt wywozu i unieszkodliwienia netto [PLN] 1 766 508,00 1 972 356,00 3 348,00 504 144,00 4 246 356,00

Do kosztw wywozu oraz unieszkodliwienia azbestu oraz materiaw zawierajcych azbest naley doliczy 380,00 m2 wyrobw tego rodzaju, ktre s skadowane luzem. Koszt zwizane z usuniciem tej iloci materiaw oszacowano na poziomie 4 560,00 z netto. czna kwota zwizana z wywozem i unieszkodliwieniem wszystkich wyrobw azbestowych ksztatuje si na poziomie okoo 4 250 916,00 z netto. Zestawienie kosztw zwizanych z usuniciem oraz unieszkodliwieniem materiaw zawierajcych azbest z podziale na poszczeglne soectwa Gminy przedstawia Tabela 8-2. Tabela 8-2 Koszty usunicia oraz wywozu i utylizacji materiaw zawierajcych azbest z poszczeglnych obiektw budowlanych w podziale na soectwa Gminy Daleszyce
L.p. Miejscowo Rodzaj obiektu Dom mieszkalny jednorodzinny Obiekt gospodarczy Inny Ilo obiektw [szt.] 46 51 4 Ilo azbestu [m2] 5 003,00 4 258,00 264,00 Koszt usunicia netto [PLN] 90 054,00 76 644,00 4 752,00 Koszt wywozu i utylizacji netto [PLN] 60 036,00 51 096,00 3 168,00

Borkw

Suma 2 Brzechw Dom mieszkalny jednorodzinny Obiekt gospodarczy Inny Dom mieszkalny jednorodzinny Obiekt gospodarczy Obiekt usugowo-handlowy Inny Dom mieszkalny jednorodzinny Obiekt gospodarczy Inny Dom mieszkalny jednorodzinny Obiekt gospodarczy Inny Dom mieszkalny jednorodzinny Obiekt gospodarczy Inny Dom mieszkalny jednorodzinny Obiekt gospodarczy Inny Dom mieszkalny jednorodzinny Obiekt gospodarczy Inny Dom mieszkalny jednorodzinny Obiekt gospodarczy Inny Dom mieszkalny jednorodzinny Obiekt gospodarczy Inny Dom mieszkalny jednorodzinny Obiekt gospodarczy Inny Dom mieszkalny jednorodzinny Obiekt gospodarczy Dom mieszkalny jednorodzinny Obiekt gospodarczy Inny Dom mieszkalny jednorodzinny Obiekt gospodarczy Inny Dom mieszkalny jednorodzinny Obiekt gospodarczy Obiekt usugowo-handlowy Inny Dom mieszkalny jednorodzinny Obiekt gospodarczy Inny Dom mieszkalny jednorodzinny Obiekt gospodarczy Obiekt usugowo-handlowy Inny Dom mieszkalny jednorodzinny Obiekt gospodarczy Inny

Suma 3 Cisw

Suma 4 Daleszyce

Suma 5 Dankw

Suma 6 Komrki

Suma 7 Kranw

Suma 8 Marzysz

Suma 9 Mjcza

Suma 10 Niestachw

Suma 11 Niwy

Suma 12 Sierakw

Suma 13 Sopiec

Suma 14 Smykw

Suma 15 Sukw

Suma 16 Szczecno

Suma 17 Trzemosna

Suma 18 Wideki

Suma Razem

101 55 77 25 157 66 114 1 10 191 82 134 26 242 72 73 34 179 59 56 66 181 77 55 71 203 48 98 1 147 68 77 5 150 57 79 13 149 149 149 45 343 22 40 62 82 87 31 200 25 22 26 73 114 122 2 92 330 41 62 9 112 35 55 1 8 99 21 59 18 98 3 017

9 525,00 9 060,00 13 070,00 2 554,00 24 684,00 7 943,00 11 307,00 56,00 601,00 19 907,00 10 997,00 13 848,00 2 130,00 26 975,00 10 726,00 10 756,00 8 875,00 30 357,00 7 751,00 8 133,00 3 906,00 19 790,00 10 214,00 6 624,00 4 803,00 21 641,00 6 610,00 12 909,00 50,0 19 569,00 7 490,00 7 105,00 300,00 14 895,00 7 701,00 9 461,00 1 334,00 18 496,00 18 564,00 14 050,00 4 295,00 36 909,00 2 240,00 4 460,00 6 700,00 12 046,00 8 975,00 2 656,00 23 677,00 2 712,00 2 664,00 1 591,00 6 967,00 16 015,00 18 710,00 160,00 5 984,00 40 869,00 5 282,00 6 332,00 600,00 12 214,00 3 787,00 3 868,00 63,00 232,00 7 950,00 3 068,00 7 833,00 1 837,00 12 738,00 353 863,00

171 450,00 163 080,00 253 260,00 45 972,00 444 312,00 142 974,00 203 526,00 1 008,00 10 818,00 358 326,00 197 946,00 249 264,00 38 340,00 485 550,00 193 068,00 193 608,00 159 750,00 546 426,00 139 518,00 146 394,00 70 308,00 356 220,00 183 852,00 119 232,00 86 454,00 389 538,00 118 980,00 232 362,00 900,00 352 242,00 134 820,00 127 890,00 5 400,00 268 110,00 138 618,00 170 298,00 24 012,00 332 928,00 334 152,00 252 900,00 77 310,00 664 362,00 40 320,00 80 280,00 120 600,00 216 828,00 161 550,00 47 808,00 426 186,00 48 816,00 47 952,00 28 638,00 125 406,00 288 270,00 336 780,00 2 880,00 107 712,00 735 642,00 95 076,00 113 976,00 10 800,00 219 852,00 68 166,00 69 624,00 1 134,00 4 176,00 143 100,00 55 224,00 140 994,00 33 066,00 229 284,00 6 369 534,00

114 300,00 108 720,00 156 840,00 30 648,00 296 208,00 95 316,00 135 684,00 672,00 7 212,00 238 884,00 131 964,00 166 176,00 25 560,00 32 700,00 128 712,00 129 072,00 106 500,00 364 284,00 93 012,00 97 596,00 46 872,00 237 480,00 122 568,00 79 488,00 57 636,00 259 692,00 79 320,00 154 908,00 600,00 234 828,00 89 880,00 85 260,00 3 600,00 178 740,00 92 412,00 113 532,00 16 008,00 221 952,00 222 768,00 168 600,00 51 540,00 442 908,00 26 880,00 53 520,00 80 400,00 144 552,00 107 700,00 31 872,00 284 124,00 32 544,00 31 968,00 19 092,00 83 604,00 192 180,00 224 520,00 1 920,00 71 808,00 490 428,00 63 384,00 75 984,00 7 200,00 146 568,00 45 444,00 46 416,00 756,00 2 784,00 95 400,00 36 816,00 93 996,00 22 044,00 152 856,00 4 246 356,00

Ogem

10 615 890,00

Do kosztw wywozu oraz unieszkodliwienia azbestu oraz materiaw zawierajcych azbest naley doliczy 380,0 m2 wyrobw tego rodzaju, ktre s skadowane luzem. Koszty zwizane z usuniciem tej iloci materiaw oszacowano na poziomie 4 560,00 z netto. czna kwota zwizana z wywozem i unieszkodliwieniem wszystkich wyrobw azbestowych ksztatuje si na poziomie okoo 4 250 916,00 z netto. Uwzgldniajc wszystkie skadowe cakowity koszt Programu usuwania azbestu z terenu Gminy Daleszyce wynosi bdzie 10 615 450,00 z netto. Jednak obok poniesionych kosztw realizacja programu usuwania azbestu przynie powinna w perspektywie krtko i dugookresowej znaczne korzyci. Wynika one bd przede wszystkim ze zwikszenia zatrudnienia w usugach budowlanych dziki wzrostowi popytu na usugi zwizane z demontaem azbestu i montaem nowych pokry obiektw budowlanych. Tak wic pocignie to za sob zarwno zwikszenie zatrudnienia jak i wzrost obrotw firm zajmujcych si sprzeda materiaw budowlanych. Oszacowanie przychodw zwizanych z realizacj programu usuwania azbestu na terenie gminy jest bardzo trudna do przeprowadzenia, jednak naley si spodziewa, e korzyci wynikajce z jego realizacji w okresie krtkoterminowej znacznie przekrocz przewidywane do poniesienia koszty. 8.2 Nowe pokrycia Przedstawiony w zestawieniu poziom cen pokrycia powierzchni dachw (bez podatku VAT) okrelony zosta na podstawie oficjalnych cennikw firm usugowo-budowlanych oraz producentw materiaw budowlanych. Tabela 8-3 Ceny nowego pokrycia dachu (koszt materiau)
Lp. 1 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 11.1 11.2 12. 12.1 12.2 13. 13.1 13.2 14. Rodzaj pokrycia Blachodachwka Blacha dachwkowa Blacha paska powlekana Blacha trapezowa pokrywana poliestrem Blacha trapezowa ocynkowana Blacha trapezowa alucynk Lepiki i masy asfaltowe Dachwka cementowa Dachwka ceramiczna Gonty bitumiczne Papa oksydowana podkadowa nawierzchniowa Papa z dodatkiem SBS podkadowa nawierzchniowa Papa zgrzewalna modyfikowana podkadowa modyfikowana nawierzchniowa Pyta bitumiczna Koszt netto z/m 25-36 30-46 24-45 25-80 22-82 23-70 3,20 26-86 45-108 25-33 6,60-8,00 9,00-15,00 15,60-17,60 14,50-19,50 10,90-17,00 10,00-14,00 25-65

redni koszt nowego pokrycia dachu wynosi 50 z/m2 netto. Tabela 8-4 Ceny nowego ocieplenia dachu (koszt materiau)
Lp. 1. 1.1 1.2 2. 3. 4. 5 Rodzaj ocieplenia Folia PCV Paraizolacyjna Styropian Siatka Pianka poliuretanowa Wena mineralna Koszt netto z/m 3,50 1,35-4,20 125,0-159,0 (cena za m3) 1,40-2,90 17,50 8,60-49,0

Na podstawie powyszego zestawienia redni koszt nowego ocieplenia dachu wynosi 40 z/m2 netto. Biorc pod uwag redni koszt nowego pokrycia dachowego oraz ocieplenia, a take koszt usugi do dalszych oblicze przyjto redni koszt 1 m2 nowego dachu wraz z ociepleniem i wykonaniem prac na poziomie 130,00 z/m2 netto.

Biorc pod uwag przyjte zaoenia oszacowany zosta cakowity koszt wykonania nowego pokrycia dla wszystkich obiektw, przy zaoeniu, e wszyscy waciciele przystpi do realizacji programu i usun materiay zawierajce azbest. Wyniki przeprowadzonych oblicze przedstawia ponisze zestawienie. Tabela 8-5 Koszt wykonania nowych pokry dachowych dla budynkw zawierajcych azbest na terenie Gminy Daleszyce
L.p. Rodzaj obiektu 1 Dom mieszkalny jednorodzinny 2 Obiekt gospodarczy 3 Obiekt handlowo-usugowy 4 Inny Razem Koszt nowego pokrycia 19 137 170,00 21 367 190,00 36 270,00 5 461 560,00 46 002 190,00

9 Harmonogram realizacji oraz sposb finansowania programu usuwania azbestu 9.1 Charakterystyka rde finansowania zada Programu usuwania azbestu z terenu Gminy Daleszyce Realizacja rzeczowych zada objtych Programem usuwania azbestu z terenu Gminy Daleszyce wie si z koniecznoci zabezpieczenia na ten cel stosunkowo znacznych rodkw finansowych. Ponadto, osignicie zakadanych celw i rezultatw Programu uzalenione jest w znacznej mierze od dziaa dodatkowych, tj. zada przygotowawczych (przedrealizacyjnych). Koszt wdroenia Programu przewysza moliwoci finansowe gminy Daleszyce, std te powstaje konieczno doboru waciwego montau finansowego, uwzgldniajcego obok rodkw budetowych, take zewntrzne rda finansowania poszczeglnych dziaa. Z uwagi na skal problemu zwizanego z usuwaniem azbestu na terenie Gminy Daleszyce, jak rwnie moliwoci finansowe budetu gminnego oraz dostpne rda preferencyjnego wsparcia finansowego, Program zosta podzielony na etapy: - etap I: obejmujcy zadania realizowane w roku 2009 - cznie 20 obiektw (okoo 2 631 m2) oraz unieszkodliwienie materiaw zawierajcych azbest skadowanych luzem (ok. 380 m2 odpadw), - etap II: obejmujcy zadania realizowane w latach 2010-2012 - cznie okoo 126 obiektw (okoo 16 575 m2), - etap III: obejmujcy zadania realizowane w latach 2013-2032 - pozostae obiekty. Wstpna analiza dostpnych rde finansowania, jak rwnie dowiadczenia innych gmin realizujcych podobne programy wskazuje, i optymalnym jest zabezpieczenie rodkw finansowych na realizacj etapu I z nastpujcych rde: - Budetu Gminy Daleszyce i Gminnego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej, - Wojewdzkiego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej w Kielcach, - rodkw wasnych mieszkacw Gminy Daleszyce, - rodkw wasnych wacicieli obiektw wykorzystywanych do prowadzenia dziaalnoci gospodarczej. Poniej, przedstawiona zostanie charakterystyka poszczeglnych rde finansowania zada okrelonych w Programie. 9.1.1 Budet Gminy Daleszyce Przyjcie niniejszego Programu usuwania azbestu z ternu Gminy Daleszyce odpowiedni uchwal Rady Miejskiej, skutkowa bdzie koniecznoci zabezpieczenia okrelonych kwot rodkw pieninych na jego realizacj. Dodatkowo wystpi konieczno: - dokonania zmian w Wieloletnim Programie Inwestycyjnym, - uwzgldnienia odpowiednich kwot pieninych w budetach Gminy Daleszyce w kolejnych latach zakadanego horyzontu czasowego realizacji zada, - uwalenia stosownych uchwa dotyczcych finansowania dziaa, w szczeglnoci uchway o zacigniciu zobowiza w WFOiGW w Kielcach. Formalne uregulowanie kwestii finansowania zada objtych Programem stanowi bdzie podstaw jego skutecznego wdroenia. rodki budetu Gminy przeznaczone zostan w szczeglnoci na: - wkad wasny dla domknicia montau finansowego przy aplikacji o rodki Wojewdzkiego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej w Kielcach na usunicie wyrobw zawierajcych azbest i unieszkodliwienie odpadw azbestowych z budynkw indywidualnych, - wkad wasny w przypadku zada zwizanych z wykonaniem nowych pokry, w odniesieniu do inwestycji realizowanych na obiektach stanowicych wasno Gminy (uytecznoci publicznej),

pokrycie kosztw przygotowawczych - opracowanie stosownych dokumentw, przygotowanie procedury przetargowej. Minimalne zakadane zaangaowanie budetu gminy dla realizacji zada zwizanych z usuwaniem azbestu wyniesie w cenach staych ok. 6,5 mln z. w latach 2009-2032. 9.1.2 Gminny Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej Najwikszy udzia w wydatkach zwizanych z realizacj Programu maj koszty zwizane z wykonaniem nowych pokry. Jak wykazao dokonane rozeznanie, mieszkacy Gminy Daleszyce niechtnie podchodz do kwestii usuwania i unieszkodliwiania azbestu, majc na uwadze wysokie koszty wykonania nowej elewacji bd dachu. Wzorem zatem podobnych rozwiza wdraanych w innych gminach wojewdztwa witokrzyskiego, proponuje si wyasygnowanie okrelonej kwoty w ramach Gminnego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej dla czciowego (stosunkowo niewielkiego) dofinansowania przedsiwzi. Mechanizm wsparcia polegaby na dopacie do kadego metra kwadratowego wykonanego pokrycia (bdcego nastpstwem zdjcia wyrobw zawierajcych azbest). Proponuje si, by stawka jednostkowa wynosia 8,50 z/m2 (brutto). Z dofinansowania GFOiGW wyczone zostay budynki uytecznoci publicznej oraz obiekty stanowice wasno podmiotw komercyjnych (mog one ubiega si o dofinansowanie z innych rde preferencyjnych). 9.1.3 Wojewdzki Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej Dofinansowanie dziaa objtych Programem ze rodkw WFOiGW w Kielcach reguluj obecnie nastpujce dokumenty: - Zacznik do uchway Nr 19/08 Rady Nadzorczej WFOiGW w Kielcach z dnia 30 czerwca 2008r. - Lista przedsiwzi priorytetowych do dofinansowania przez Wojewdzki Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej w Kielcach w 2009 roku, - Zacznik do uchway Nr 40/08 Rady Nadzorczej WFOiGW w Kielcach z dnia 30 padziernika 2008r. Zasady udzielania i umarzania poyczek oraz udzielania dotacji ze rodkw Wojewdzkiego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej w Kielcach w 2009r. Kwestie zwizane z dziaaniami na rzecz usuwania azbestu zostay ujte w Licie przedsiwzi priorytetowych ujte zostay w priorytecie dziedzinowym III. Ochrona powierzchni ziemi, w punkcie 3. Realizacja programw usuwania wyrobw zawierajcych azbest przez jednostki samorzdu terytorialnego. Zasady wskazuj na moliwo dofinansowana w formie dotacji w wysokoci do 50 % kosztw kwalifikowanych realizacji zada polegajcych na realizacji programw usuwania materiaw zawierajcych azbest. Wnioskodawc w tym wypadku moe by jedynie jednostka samorzdu terytorialnego Za koszty kwalifikowane uznaje si sum kosztw demontau, transportu i unieszkodliwienia poprzez skadowanie odpadw zawierajcych azbest. Obiekty objte wnioskiem o dofinansowanie musz by zakwalifikowane do I stopnia pilnoci w Ocenie stanu i moliwoci bezpiecznego uytkowania wyrobw zawierajcych azbest, wykonanej zgodnie ze wzorem zawartym w Rozporzdzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spoecznej z dnia 02.04.2004 roku w sprawie sposobw bezpiecznego uytkowania oraz warunkw usuwania wyrobw zawierajcych azbest (Dz. U. Nr 71, poz. 649). 9.1.4 rodki wasne mieszkacw - wacicieli budynkw Uwarunkowania prawne oraz charakter i koszt poszczeglnych zada realizowanych w ramach Programu... powoduj, i nie ma moliwoci penego zabezpieczenia rodkw finansowych ze strony budetu Gminy Daleszyce i porednio - WFOiGW w Kielcach na jego wdroenie. Tym samym wystpuje konieczno czciowego pokrycia kosztw zada przez mieszkacw. Dotyczy to w zasadzie finansowania wykonania nowych pokry dachowych i cian bocznych. Poniewa wydatki te s istotn pozycja kosztw, wystpuje realne niebezpieczestwo rezygnacji z podjcia jakichkolwiek dziaa przez wacicieli budynkw. Istnieje zatem konieczno wsparcia mieszkacw w poszukiwaniu zewntrznych form finansowania. Kwesti t mona rozwiza poprzez osobne lub jednoczesne podjcie nastpujcych dziaa: - wyasygnowanie z budetu Gminy Daleszyce (bd GFOiGW) okrelonej kwoty rodkw pieninych z przeznaczeniem na czciowe dofinansowanie nowych pokry dla wacicieli budynkw, z ktrych usunito azbest, - dziaalno informacyjn w zakresie moliwoci uzyskania wsparcia kredytami, udzielanymi na zasadach preferencyjnych przez banki. W pierwszym przypadku, bezporednie dopaty budetu Gminy - biorc pod uwag skal przedsiwzicia oraz moliwoci finansowe Gminy - wydaj si rozwizaniem mao realnym (wyjtek stanowi zaproponowana forma dofinansowania - stosunkowo niewielkiego - w ramach GFOiGW). Niemniej jednak wypracowanie odpowiednich metod i narzdzi wsparcia moe sta si kluczowym czynnikiem decydujcym o powodzeniu realizacji Programu Jednym z rozwiza, ktre naleaoby wzi pod uwag, jest

stworzenie komplementarnego programu, dziki ktremu moliwe byoby uzyskanie przez budet gminy dofinansowania ze rodkw zewntrznych na wykonanie nowych pokry w jasno sprecyzowanym zakresie. Takie moliwoci daje np. obszarowy program ochrony atmosfery taki jak program ograniczenia niskiej emisji. Jego wdroenie pozwolioby z jednej strony zapewni wsparcie finansowe dla mieszkacw dokonujcych prac inwestycyjnych na rzecz zoptymalizowania zuycia energii w obiektach poprzez termoizolacj przegrd zewntrznych (docieplenia cian, dachw, stropodachw), a z drugiej przyczynioby si do rozwizania kolejnego problemu, z ktrym boryka si Gmina Daleszyce, tj. zmniejszenia zanieczyszczenia powietrza powstajcego ze spalania paliw na cele grzewcze w kotowniach indywidualnych. W odniesieniu do drugiego rodzaju dziaa naley zaznaczy, i istniej na rynku produkty oferowane m.in. przez Bank Ochrony rodowiska S. A. umoliwiajce uzyskanie kredytu na dogodnych warunkach przez osoby fizyczne na sfinansowanie wykonania dachw i elewacji. Zasadniczym warunkiem jest jednak przyjcie takiego scenariusza realizacji prac, ktry przyczyni si do ograniczenia zapotrzebowania budynku na moc i energi ciepln i tym samym umoliwi osignicie efektu ekologicznego (ograniczenia niskiej emisji). Praktycznie zatem rzecz biorc, waciciele budynku musieliby wykona audyt energetyczny i/lub inne opracowanie o podobnym charakterze, wymagane przez bank, w celu okrelenia optymalnych dziaa na rzecz zmniejszenia bilansu cieplnego w obiektach (m.in. rodzaj i grubo docieplenia). Najwaniejszym produktami bankowymi dla osb fizycznych w kontekcie omawianego zagadnienia jest kredyty na przedsiwzicia z zakresu termomodernizacji (o ktrych mowa w ustawie o wspieraniu przedsiwzi termomodernizacyjnych z dnia. 18.12.1998r) - wiadczony przez banki (m. in. BO S. A.) we wsppracy z Bankiem Gospodarstwa Krajowego. Maksymalna kwota kredytu wynosi do 80 % kosztw zadania, okres spaty kredytu - do 10 lat, karencja nie duej ni 1 miesic od daty zakoczenia zadania, oprocentowanie - zmienne ustalone na podstawie uchway Zarzdu BO S. A., prowizja przygotowawcza - od 0,5 do 4,0 % wnioskowanej kwoty kredytu, prowizja dla BGK - 0,6 % premii termomodernizacyjnej. Osignicie zakadanych celw rzeczowych i ekologicznych (zawartych w audycie energetycznym) umoliwi uzyskanie premii termomodernizacyjnej w wysokoci 25 % kwoty kredytu. Do wniosku o udzielenie kredytu dla klientw indywidualnych (BO S. A.) naley doczy: audyt energetyczny, zawiadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu oraz kart informacyjn, dokumenty zwizane z ustanowieniem zabezpieczenia spaty kredytu, dokument potwierdzajcy prawo wasnoci lokalu mieszkalnego/budynku, w ktrym realizowana jest inwestycja (wycig z ksigi wieczystej lub odpowiednie zawiadczenie ze spdzielni mieszkaniowej), opini bankow wystawion przez bank prowadzcy rachunek bankowy, inne decyzje administracyjne niezbdne do realizacji danej inwestycji. Naley zaznaczy, i optymalnym rozwizaniem, stanowicym istotn zacht dla mieszkacw w podejmowaniu dziaa zwizanych z usuwaniem azbestu, byoby poczenie wsparcia finansowego udzielonego przez budet Gminy Daleszyce (przykadowo w ramach programu ograniczenia niskiej emisji) i rodkw kredytowych. Ewentualna dotacja budetu Gminy na czciowe zabezpieczenie kosztw wykonania nowych pokry pozwoliaby na ograniczenie obcienia budetw domowych stosunkowo wysokimi wydatkami. Istotne byoby rwnie zaangaowanie Gminy Daleszyce w tworzenie specjalistycznych opracowa, takich jak audyt energetyczny czy te inne opracowanie o podobnym charakterze. Koszty wykonania takiej dokumentacji ksztatuj si obecnie na poziomie od 1 do 2 tys. z. Podsumowujc, stworzenie waciwego mechanizmu zacht finansowych dla mieszkacw, w szczeglnoci umoliwiajcych redukcj wydatkw budetw domowych na wykonanie nowych pokry, bdzie miao pierwszorzdne znaczenie w kontekcie powodzenia caoci dziaa na rzecz usunicia azbestu. 9.1.5 rodki wasne przedsibiorcw Na obszarze objtym Programem zinwentaryzowano 380,0 m2 pyt zawierajcych azbest na obiektach nalecych do przedsibiorstw usugowo-handlowych. Z uwagi na uwarunkowania prawne w zakresie moliwoci dofinansowania dziaa proekologicznych realizowanych przez podmioty komercyjne, waciciele tych obiektw skada bd indywidualne wnioski o dofinansowanie, w szczeglnoci w kwestiach termoizolacji przegrd (nowe pokrycia). Zabezpieczenie finansowe realizacji dziaa w ramach Programu usuwania azbestu z terenu Gminy Daleszyce Cakowity koszt realizacji Programu... wynosi ok. 70 mln. z brutto. Kalkulacj nakadw zwizane z poszczeglnymi zadaniami w ramach Programu przedstawia Tabela 9-1. Z kolei oglny harmonogram rzeczowo-finansowy przedsiwzicia, wraz z wskazaniem rde finansowania poszczeglnych zada, przedstawia Tabela 9-2. 9.2

Tabela 9-1 Cakowity koszt realizacji Planu usuwania azbestu dla Gminy Daleszyce
Lp. I. 1. II. 1. a/ b/ 2. b/ III. Wyszczeglnienie Prace przygotowawcze Opracowanie Programu usuwania azbestu na terenie Gminy Daleszyce Realizacja przedsiwzicia Podstawowe prace technologiczne Usunicie wyrobw zawierajcych azbest Transport i unieszkodliwienie odpadw azbestowych Prace towarzyszce Wykonanie pokry dachowych Ogem jedn. miary Parametry techniczno-ekonomiczne cena jedn. ilo netto kpl. 1 5 900 kpl. 1 5 900 m2 353 863 18,00 2 m 354 243 12,00 2 m 353 863 130,00 2 m 353 863 130,00 Nakady inwestycyjne kwota kwota VAT 22% netto brutto 5 900 1 298 7 198 5 900 1 298 7 198 56 622 640 12 456 981 69 079 621 10 620 450 2 336 499 12 956 949 6 369 534 1 401 297 7 770 831 4 250 916 935 202 5 186 118 46 002 190 10 120 482 56 122 672 46 002 190 10 120 482 56 122 672 56 628 540 12 458 279 69 086 819 Udzia % 0,01 0,01 99,99 18,75 11,25 7,51 81,23 81,23 100,00

rdo: opracowanie wasne.

Tabela 9-2. Zbiorczy harmonogram rzeczowo-finansowy realizacji dziaa dotyczcych usuwania azbestu w Gminie Daleszyce

1 str. do skan. 10 Lista materiaw rdowych Do opracowania Programu wykorzystane zostay nastpujce materiay rdowe: 1. Program Ochrony rodowiska dla Gminy Daleszyce, 2. Plan Gospodarki Odpadami dla Gminy Daleszyce, 3. Wyniki przeprowadzonej ankietyzacji obiektw na terenie Gminy Daleszyce, 4. Program usuwania azbestu na terenie Polski, 5. Zacznik do uchway Nr 19/08 Rady Nadzorczej WFOiGW w Kielcach z dnia 30 czerwca 2008r. - Lista przedsiwzi priorytetowych do dofinansowania przez Wojewdzki Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej w Kielcach w 2009 roku, 6. Zacznik do uchway Nr 40/08 Rady Nadzorczej WFOiGW w Kielcach z dnia 30 padziernika 2008r. Zasady udzielania i umarzania poyczek oraz udzielania dotacji ze rodkw Wojewdzkiego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej w Kielcach w 2009r. 7. Oferta kredytowa Banku Ochrony rodowiska, 8 Informacje uzyskane w Urzdzie Miasta i Gminy w Daleszycach, 9. Obowizujce przepisy prawa polskiego w zakresie ochrony rodowiska, 10. Dane statystyczne GUS.