Professional Documents
Culture Documents
1. WSTP Dziedzictwo kulturowe to wany czynnik ycia i dziaalnoci czowieka. Jest bowiem wyrazem tradycji, cigoci kulturowej, a take poprzez wyraanie si w piciu klasycznych mitach: epos, etos, logos, genos i topos1, jest czynnikiem determinujcym indywidualny i kolektywny rozwj czowieka. Dziedzictwo kulturowe, na ktre skadaj si zarwno elementy przyrodnicze, jak i wytwory i osignicia czowieka, pojedyncze obiekty, jak i cae zespoy budowli czy wrcz zaoenia urbanistyczne, ksztatuj wiadomo i tosamo lokaln, regionaln i narodow obywateli. Odpowiednio wykorzystane mog take przyczynia si do rozwoju spoeczno gospodarczego gmin, regionw, a nierzadko take caych krajw. Ze wszystkich wymienionych powodw zabytki jako materialne dowody przeszoci, zasuguj na ochron i opiek.
1
Propozycja typu idealnego kategorii etnos: 1) epos- symboliczna transfiguracja pamici historycznej, celebracja wsplnej przeszoci, 2) etos- sakralizacja caoksztatu norm i instytucji majcych regulowa ycie spo. grupy, 3) logos, poprzez ktry dokonuje si komunikacja spo., 4) genos- symboliczna transfiguracja stosunkw pokrewiestwa i pochodzenia, 5) topos- symboliczne wyobraenie ziemi ojczystej, przeywanej jako warto. Zob.: M. Waldenberg, Narody zalene i mniejszoci narodowe w Europie rodkowo-Wschodniej: dzieje konfliktw i idei, Warszawa 2000.
Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z pn. zm.) nakada na jednostki samorzdu terytorialnego obowizek sporzdzania programu opieki nad zabytkami. Gwnym odbiorc powiatowego programu opieki ma sta si lokalna wsplnota samorzdowa. W zamierzeniu beneficjentami programu maj sta si nie tylko prywatni waciciele czy uytkownicy obiektw zabytkowych, ale rwnie mieszkacy powiatu. Niniejsze opracowanie ma take zachci samorzdy gminne do podjcia dziaa na rzecz przygotowania gminnych programw opieki nad zabytkami oraz zwikszenia troski o stan dziedzictwa kulturowego ziemi wodzisawskiej. Powiatowy program opieki nad zabytkami zgodnie z Poradnikiem Metodycznym wydanym przez Krajowy Orodek Bada i Dokumentacji Zabytkw w Warszawie, ma pomc w aktywnym wodzisawskiej. W efekcie wyznaczonych przez Program celw, kierunkw i zada osignite zostan nastpujce zaoenia: poprawie ulegnie stan techniczny obiektw zabytkowych zarwno ruchomych, zwikszy si dostpno zabytkw dla mieszkacw i turystw, zwikszy si atrakcyjno sposobw wykorzystania (uytkowania) zabytkw, a ulegnie poprawie poziom edukacji regionalnej, ktra w wikszym stopniu wzrosn nakady finansowe na opiek nad zabytkami, stworzona zostanie paszczyzna do lepszej wsppracy i wymiany dowiadcze jak i nieruchomych, zarzdzaniu zasobem stanowicym dziedzictwo kulturowe ziemi
poprzez to atrakcyjno turystyczna powiatu, bazowa bdzie na dziedzictwie kulturowym ziemi wodzisawskiej,
pomidzy wacicielami (uytkownikami) obiektw zabytkowych, samorzdami lokalnymi oraz subami konserwatorskimi. 2. PODSTAWA PRAWNA PROGRAMU
Zgodnie z art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z pn. zm.) zarzd wojewdztwa, powiatu lub wjt (burmistrz, prezydent miasta) sporzdza na okres 4 lat odpowiednio: wojewdzki, powiatowy lub gminny program opieki nad zabytkami. Program ma na celu, w szczeglnoci: 1) wczenie problemw ochrony zabytkw do systemu zada strategicznych, 2) wynikajcych z koncepcji przestrzennego
zagospodarowania kraju, uwzgldnianie uwarunkowa ochrony zabytkw, w tym krajobrazu kulturowego 3) 4) 5) i dziedzictwa archeologicznego, cznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i rwnowagi ekologicznej, zahamowanie procesw degradacji zabytkw i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania, wyeksponowanie poszczeglnych zabytkw oraz walorw krajobrazu kulturowego, podejmowanie dziaa zwikszajcych atrakcyjno zabytkw dla potrzeb spoecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjajcych wzrostowi rodkw finansowych na opiek nad zabytkami, 6) okrelenie zabytkw, 7) podejmowanie przedsiwzi umoliwiajcych tworzenie miejsc pracy zwizanych z opiek nad zabytkami. Program opieki nad zabytkami przyjmuje rada powiatu po uzyskaniu opinii wojewdzkiego konserwatora zabytkw. Z realizacji programu zarzd powiatu sporzdza co 2 lata sprawozdanie, ktre przedstawia radzie powiatu. Podstaw do opracowania programu jest ewidencja zabytkw, o ktrej mowa w art. 21 ustawy o ochronie zabytkw. 3. UWARUNKOWANIA PRAWNE OPIEKI NAD ZABYTKAMI W POLSCE 4 warunkw wsppracy z wacicielami zabytkw, eliminujcych sytuacje konfliktowe zwizane z wykorzystaniem tych
Ochrona
zabytkw
Polsce
posiada
szerokie
opracowanie
aksjonormatywne. Art. 5 Konstytucji RP stanowi, e Rzeczpospolita Polska strzee niepodlegoci i nienaruszalnoci swojego terytorium, zapewnia wolnoci i prawa czowieka i obywatela oraz bezpieczestwo obywateli, strzee dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochron rodowiska, kierujc si zasad zrwnowaonego Tezy do rozwoju. Krajowego Ponadto zgodnie z Konstytucj, co podkrelaj Programu kulturowe Ochrony w jego
Zabytkw i Opieki
materialnej formie stanowi dobro wsplne, o ktre to dobro zobowizany jest troszczy si kady obywatel2. Ochrona zabytkw jest zadaniem samorzdw powiatowych wprost wynikajcym z ustawy ustrojowej. Art. 4 ust. 1 pkt 7 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorzdzie powiatowym okrela bowiem, e powiat wykonuje zabytkami. Szczeglne znaczenie dla okrelenia zasad ochrony i opieki nad zabytkami posiada ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami. Zgodnie art. 5 ustawy opieka polega na zapewnieniu warunkw do: 1) naukowego badania i dokumentowania zabytku, 2) prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robt budowlanych przy zabytku, 3) zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie, 4) korzystania z zabytku w sposb zapewniajcy trwae zachowanie jego wartoci,
2
okrelone
ustawami
zadania
publiczne
charakterze
5) popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury. Opiece podlegaj bez wzgldu na stan zachowania: 1) zabytki nieruchome bdce, w szczeglnoci: a) krajobrazami kulturowymi, b) ukadami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespoami budowlanymi, c) dzieami architektury i budownictwa, d) dzieami budownictwa obronnego, e) obiektami techniki, a zwaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakadami przemysowymi, f) cmentarzami, g) parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni, h) miejscami upamitniajcymi wydarzenia historyczne bd dziaalno wybitnych osobistoci lub instytucji, 2) zabytki ruchome bdce, w szczeglnoci: a) dzieami sztuk plastycznych, rzemiosa artystycznego i sztuki uytkowej, b) kolekcjami stanowicymi zbiory przedmiotw zgromadzonych i uporzdkowanych wedug koncepcji osb, ktre tworzyy te kolekcje, c) numizmatami oraz pamitkami historycznymi, a zwaszcza militariami, sztandarami, pieczciami, odznakami, medalami i orderami, d) wytworami kulturze techniki, materialnej, a zwaszcza urzdzeniami, dla rodkami dawnych transportu oraz maszynami i narzdziami wiadczcymi o
charakterystycznymi
i nowych form gospodarki, dokumentujcymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego, e) materiaami bibliotecznymi,
f) instrumentami muzycznymi, g) wytworami sztuki ludowej i rkodziea oraz innymi obiektami etnograficznymi, h) przedmiotami upamitniajcymi wydarzenia historyczne bd dziaalno wybitnych osobistoci lub instytucji, 3) zabytki archeologiczne bdce, w szczeglnoci: a) pozostaociami osadnictwa, b) cmentarzyskami, c) kurhanami, d) reliktami dziaalnoci gospodarczej, religijnej i artystycznej. Co wane, sama ustawa podaje definicj zabytku, ktrym jest terenowymi pradziejowego i historycznego
nieruchomo lub rzecz ruchoma, ich czci lub zespoy, bdce dzieem czowieka lub zwizane z jego dziaalnoci i stanowice wiadectwo minionej epoki bd zdarzenia, ktrych zachowanie ley w interesie spoecznym ze wzgldu na posiadan warto historyczn, artystyczn lub naukow. Zabytkiem archeologicznym jest z kolei bdcy powierzchniow, podziemn lub podwodn pozostaoci egzystencji i dziaalnoci czowieka, zoon z nawarstwie kulturowych i znajdujcych si w nich wytworw bd ich ladw albo zabytek ruchomy, bdcy tym wytworem. Ochronie mog podlega take nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne osadniczej. Ustawa okrela zadania administracji publicznej w dziedzinie opieki nad zabytkami i ich ochrony. Do zada samorzdu powiatowego naley wic: sporzdzanie powiatowego programu opieki nad zabytkami, udzielanie dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru, na zasadach okrelonych w uchwale rady powiatu, nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki
sprawowanie opieki nad zabytkami, w tym finansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich i robt budowlanych przy zabytku, do ktrego powiat posiada tytu prawny,3
ustanawianie przez starost, na wniosek wojewdzkiego konserwatora zabytkw, spoecznego opiekuna zabytkw i prowadzenie listy spoecznych opiekunw zabytkw.
Starosta powiatu w uzgodnieniu z wojewdzkim konserwatorem zabytkw moe take umieszcza na zabytkach nieruchomych wpisanych do rejestru znak informujcy o tym, i dany obiekt podlega ochronie. Poza ustaw o ochronie zabytkw z punktu widzenia opieki nad nimi istotne znaczenie maj take normy prawne zawarte w: 1. 2. 3. 4. 880); 5. 6. zm.). Zasady ochrony zabytkw stanowicych inwentarz muzew i bibliotek zostay okrelone w ustawie z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz. U. z 1997 r., Nr 5, poz. 24 z pn zm.) oraz ustawie z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. Nr 85, poz. 539 z pn. zm.). Ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomociami (tekst Ustawie z dnia 25 padziernika 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu jednolity: Dz. U. z 2004 r., Nr 261, poz. 2603 z pn. zm.); dziaalnoci kulturalnej (tekst jednolity: Dz. U. z 2001 r., Nr 13, poz. 123 z pn. Ustawie z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu Ustawie z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jednolity: Dz. U. z Ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska (tekst jednolity: Ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717 z pn. zm.); 2006 r., Nr 156, poz. 1118); Dz. U. z 2008 r., Nr 25, poz. 150);
Powiat Wodzisawski posiada tytu prawny do nastpujcych obiektw objtych ochron: zesp budynkw szpitalnych w Rydutowach, budynek byego szpitala, budynek Starostwa i Poradni Psychologiczno Pedagogicznej oraz budynek ZS im. 14 Puku Powstacw lskich wszystkie w Wodzisawiu lskim.
Ochron materiaw archiwalnych reguluj przepisy ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (tekst jednolity Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 673 z pzn. zm.). 4. UWARUNKOWANIA ZEWNTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO Do uwarunkowa zewntrznych ochrony dziedzictwa kulturowego w powiecie
wodzisawskim zaliczy naley: 1. Narodow Strategi Rozwoju Kultury na lata 2004 2013 i Narodowy Program Kultury Ochrona Zabytkw i Dziedzictwa Kulturowego na lata 20042013; 2. Tezy do opracowania krajowego programu ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami; 3. Strategi Rozwoju Wojewdztwa lskiego 2000 2020; 4. Strategi Rozwoju Kultury w Wojewdztwie lskim na lata 2006 2020; 5. Wojewdzki Program Opieki nad Zabytkami w Wojewdztwie lskim; 6. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Wojewdztwa lskiego; 7. Gminne plany, programy i strategie. 4.1 Narodowa Strategia Rozwoju Kultury i Narodowy Program Kultury Ochrona Zabytkw i Dziedzictwa Kulturowego na lata 20042013 Narodowa Strategia Rozwoju Kultury obejmuje wszystkie sfery i zagadnienia jakie wi si z funkcjonowaniem kultury. Cech charakterystyczn jest horyzontalne ujcie wielu zagadnie, ktre znalazy swj odpowiednik w Narodowych Programach Kultury, bdcych podstawowymi dokumentami programowymi realizowania przyjtej strategii, tj.: Narodowym Programie Kultury Rozwj Instytucji Artystycznych, Narodowym Programie Kultury Wspierania Debiutw i Rozwoju Szk Artystycznych Maestria, Narodowym Programie Kultury Ochrona Zabytkw i Dziedzictwa Kulturowego. Wrd dziaa okrelonych w Strategii znalazy si tylko takie, ktre w bezporedni sposb przekadaj si na wymierny rozwj kultury. Z punktu widzenia systemu wdraania Strategii, a poprzez to ksztatowania warunkw opieki nad zabytkami, bardzo istotne znaczenie ma fakt, i po raz pierwszy docelowym obszarem dziaania pastwa w dziedzinie kultury i ochrony dziedzictwa narodowego jest region. Narodowa Strategia Rozwoju Kultury wskazuje 9 take bardzo wan przemian
w ksztatowaniu podejcia do sposobw ochrony dziedzictwa kulturowego. Wspczesna ochrona zabytkw powinna skupia si bowiem na powizaniu kultury z rozwojem gospodarczym i dochodami regionw. Strategia w perspektywie lat 2004 2013 wyznaczya nastpujce obszary strategiczne: a) promocja czytelnictwa i wsparcie sektora ksiek i wydawnictw, b) ochrona dziedzictwa kulturowego, w tym szczeglnie ochrona i rewaloryzacja zabytkw, c) rozwj szkolnictwa artystycznego, w tym rozbudowa i modernizacja infrastruktury oraz unowoczenianie programw edukacji artystycznej i dostosowanie ich do rynku pracy, d) wzmocnienie efektywnoci dziaania i roli instytucji artystycznych w kreowaniu sfery kultury, w tym i promocji polskiej twrczoci artystycznej, e) stworzenie systemu wspierania wspczesnej twrczoci artystycznej, stworzenie instytucji zajmujcych si jej dokumentowaniem, gromadzeniem i udostpnianiem. Wrd celw czstkowych celu strategicznego, jakim okrelono zrwnowaenie rozwoju kultury w regionach, wymieniono m.in. zachowanie dziedzictwa kulturowego i aktywn ochron zabytkw. Wyrazem denia do realizacji owego celu jest Narodowy Program Kultury Ochrona Zabytkw i Dziedzictwa Kulturowego na lata 20042013, ktrego celem jest poprawa stanu i dostpnoci zabytkw poprzez: a) tworzenie warunkw instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych w sferze dokumentacji i ochrony zabytkw, b) kompleksow rewaloryzacj zabytkw i ich adaptacj na cele spoeczne, c) zwikszenie roli zabytkw w rozwoju turystyki i przedsibiorczoci, d) tworzenie zintegrowanych narodowych produktw turystycznych, e) promocj polskiego dziedzictwa kulturowego w Polsce i za granic, f) wzmocnienie zasobw ludzkich w sferze ochrony zabytkw, g) podnoszenie wiadomoci spoecznej dotyczcej dziedzictwa kulturowego, h) zabezpieczenie zabytkw i archiwaliw przed nielegalnym wywozem za granic. W ramach Programu okrelono dwa priorytety: 10
Priorytet 1.: Aktywne zarzdzanie zasobem stanowicym materialne dziedzictwo kulturowe. Priorytet 2.: Edukacja i administracja na rzecz ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego. Dla realizacji pierwszego priorytetu zaoono trzy dziaania: Dziaanie 1.1. Budowa nowoczesnych rozwiza organizacyjno-finansowych w sferze ochrony zabytkw; Dziaanie 1.2. Kompleksowa rewaloryzacja zabytkw i ich adaptacja na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne i inne cele spoeczne; Dziaanie 1.3. Zwikszenie roli zabytkw w rozwoju turystyki i przedsibiorczoci poprzez tworzenie zintegrowanych narodowych produktw turystycznych; oraz cztery programy: Program Polskie regiony w europejskiej przestrzeni kulturowej; Program Promesa Ministra Kultury; Program Narodowy Produkt Turystyczny Miasta Stoecznego Warszawy Trakt krlewski; Program Fryderyk Chopin 2010. Dla realizacji drugiego priorytetu zaoono dwa dziaania: Dziaanie 2.1. Rozwj zasobw ludzkich oraz podnoszenie wiadomoci spoecznej w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego; Dziaanie 2.2. Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego przed nielegalnym wwozem, wywozem i przewozem przez granice; oraz program Absent Patrimonium, przewidujcy budow sieci informatycznej w celu przeciwdziaania nielegalnemu wywozowi zabytkw. 4.2 Tezy do opracowania krajowego programu ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami
Ustawa o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami zobowizuje Ministra Kultury do opracowania krajowego programu ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami. Jego celem jest okrelenie kierunkw dziaa oraz zada w zakresie ochrony zabytkw i opieki nad nimi, warunkw i sposobu finansowania planowanych dziaa, a
11
take harmonogramu ich realizacji. Pomimo upywu lat krajowy program znajduje si jednak nadal w fazie opracowania. W 2004 r. zesp powoany spord czonkw Rady Ochrony Zabytkw przy Ministrze Kultury sporzdzi szczegowe tezy do opracowania krajowego programu. Dokument ten wskaza zespoy kierunkw i celw w dziedzinie opieki i ochrony zabytkw, spord ktrych do programu powiatowego inkorporowane mog zosta: 1. Pena ocena stanu zasobu zabytkw nieruchomych, ruchomych, archeologicznych i zabytkw techniki poprzez aktualizacj inwentaryzacji oraz monitoring stanu i sposobw wykorzystania. 2. Wpyw na stan i stopie objcia opiek zabytkw poprzez: a) promowanie skutecznych i zgodnych z zasadami konserwatorskimi form ochrony i opieki nad zabytkami, b) doskonalenie wsppracy ze zwizkami wyznaniowymi, c) doskonalenie metod wspdziaania ze spoecznymi opiekunami zabytkw, d) wspieranie dziaa na rzecz konsolidacji rodowiska osb pracujcych na rzecz ochrony dziedzictwa narodowego, e) usprawnienie 3. Denie do przepywu informacji pola ochrony pomidzy na cae instytucjami dziedzictwo odpowiedzialnymi za ochron dziedzictwa kulturowego. rozszerzania kulturowe obejmujce dobra kultury, jak i natury poprzez ksztatowanie spoecznej potrzeby ochrony dziedzictwa i krajobrazu kulturowego oraz zwikszanie wiadomoci samorzdw. 4. Wypracowanie metod zarzdzania dziedzictwem kulturowym oraz a) integracj ochrony dziedzictwa kulturowego, przyrodniczego i krajobrazu ze stosownymi zasadami zagospodarowania przestrzennego, systemu podnoszenia jakoci opieki nad zabytkami poprzez:
12
b) promocj wartoci materialnych i niematerialnych dziedzictwa kulturowego w warunkach gospodarki rynkowej, c) wzmocnienie roli dziedzictwa, zwaszcza zabytkw, w rozwoju turystyki i przedsibiorczoci. 5. Stworzenie stabilnego i przejrzystego systemu finansowania systemu nowych rozdziau rodkw finansowych poprzez prawnych opieki nad zabytkami poprzez ustalenie czytelnych kryteriw oraz usprawnienie wypracowanie mechanizmw organizacyjno
w oparciu o zasad partnerstwa prywatno publicznego oraz metod praktycznego doradztwa dla uytkownikw i wacicieli obiektw zabytkowych, poszukujcych rodkw finansowych na ochron i prace konserwatorskie. 6. 7. Monitorowanie stanu dokumentacji poprzez wypracowanie Monitorowanie stanu zachowania i wynikw prac standardw dokumentowania prac przy zabytkach. konserwatorskich poprzez analiz stanu funkcji obiektw i wpywu uytkowania na stan zabytkw oraz ocen zabezpieczenia przed poarami, kradzie, klskami ywioowymi itp. 8. Wypracowanie standardw przestrzeni zasad ochrony i zagospodarowania poprzez dziedzictwa w i estetyki planach estetyki dla zabytkowych szczegowych doradztwa 9. dla publicznych wprowadzenie
zagospodarowania przestrzennego oraz zorganizowanie praktycznego uytkownikw wacicieli w dotyczcego zagospodarowania obiektw zabytkowych. Ksztacenie spoeczestwa duchu poszanowania dziedzictwa poprzez: a) ksztatowanie postaw promujcych dziaania chronice zabytki, b) prowadzenie i doskonalenie edukacji na rzecz ochrony dziedzictwa na wszystkich poziomach szk, ze szczeglnym uwzgldnieniem tradycji lokalnych i idei maych ojczyzn,
13
c) popularyzacj osigni dziedzictwa poprzez wszelkiego typu konkursy 10. poprzez: a) promowanie prawidowych postaw poprzez wszelkiego typu konkursy na dobrze utrzymywane, zadbane i otoczone waciw opiek zabytki, b) wspieranie wydawnictw popularyzatorskich, c) wspieranie dziaa organizacji pozarzdowych w realizacji zada zwizanych z ochron dziedzictwa. 4.3 Strategia Rozwoju Wojewdztwa lskiego na lata 2000 2020 Z perspektywy celw i kierunkw powiatowego programu opieki nad zabytkami istotnym jest uwzgldnienie kontekstu regionalnego, w jakim podejmowane bd dziaania na rzecz zachowania dziedzictwa narodowego. Celem programu jest bowiem wczenie problemu opieki nad zabytkami do systemu zada strategicznych wynikajcych z koncepcji zagospodarowania przestrzennego. Najwaniejszym dokumentem katalogujcym zadania strategiczne na obszarze wojewdztwa lskiego jest Strategia Rozwoju Wojewdztwa lskiego na lata 2000 2020. Formuuje ona wizj wojewdztwa lskiego, ktrej jednym z elementw jest troska o dziedzictwo przyrodnicze i kulturowe. Wizja ta znajduje odzwierciedlenie w I i III celu strategicznym, ktre zdefiniowano jako: Wzrost wyksztacenia mieszkacw oraz ich zdolnoci adaptacyjnych do zmian spoecznych i gospodarczych w poczuciu bezpieczestwa spoecznego i publicznego oraz Wzrost innowacyjnoci i premiujce wiedz i znawstwo dziedzictwa prawidowemu kulturowego. Tworzenie mechanizmw sprzyjajcych traktowaniu obiektw zabytkowych przez ich wacicieli i uytkownikw
14
konkurencyjnoci
gospodarki.
W ich
ramach
wyznaczono
kierunki
Zwikszenie uczestnictwa mieszkacw w kulturze i wzmocnienie rodowisk twrczych oraz Zwikszenie atrakcyjnoci turystycznej regionu. Zakadaj one obok zwikszenia uczestnictwa w kulturze i rozbudowy zaplecza noclegowo gastronomicznego ochron i kulturowego. Wyrazy denia do realizacji wizji znajdujemy rwnie czciowo w IV celu strategicznym Poprawa jakoci rodowiska naturalnego i kulturalnego oraz zwikszenie atrakcyjnoci przestrzennej. Jeden z nakrelonych przez niego kierunkw zakada bowiem zagospodarowanie centrw miast oraz zdegradowanych dzielnic, co w grnolskim kontekcie przekada si bezporednio i dzielnic. Strategia okrela take wskaniki monitoringu stopnia wdraania dokumentu. Spord caego katalogu w odniesieniu do opieki nad zabytkami bezporednio odnosz si dwa: 1) wydatki budetw jednostek samorzdu terytorialnego na kultur i ochron dziedzictwa narodowego na 1 mieszkaca, 2) nakady finansowe na remonty budynkw w centrach miast i zdegradowanych dzielnic. 4.4 Strategia Rozwoju Kultury w Wojewdztwie lskim na lata 2006 2020 Wyrazem szczeglnej troski samorzdu wojewdztwa lskiego o rozwj kultury jest opracowana w 2006 r. Strategia Rozwoju Kultury w Wojewdztwie lskim na lata 2006 2020. Jest ona dokumentem systematyzujcym cele i zadania strategiczne w obszarze polityki kulturalnej. Stanowi zarazem podstaw dziaa podejmowanych w ramach polityk szczegowych. Strategia wyznacza cztery obszary strategiczne, ktre traktuje jako tosame z celami strategicznymi. S to: 15 na rewitalizacj starych zabytkowych centrw miast i infrastruktury turystycznej take identyfikacj, dziedzictwa turystyczne zagospodarowanie obiektw
1.
efektywnego 2.
warunkach gospodarki rynkowej. Wzrost poziomu uczestnictwa w kulturze (biernego w roli odbiorcw treci kulturowych i czynnego w roli twrcw treci kulturowych). 3. Upowszechnianie i zachowanie dziedzictwa kulturowego regionu (materialnego i niematerialnego) oraz jego efektywniejsze wykorzystywanie do celw turystycznych. 4. Tworzenie lepszych warunkw dla rozwoju rodowisk twrczych i wykorzystywania ich kreatywnoci. Z perspektywy powiatowego programu opieki nad zabytkami najistotniejsze znaczenie maj kierunki okrelone w ramach celu III. S to: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Rozpoznawanie zasobw dziedzictwa kulturowego oraz prowadzenie projektw badawczych na jego temat. Inwentaryzowanie dziedzictwa kulturowego. Popularyzacja dziedzictwa kulturowego (w tym z uyciem Rewitalizacja i renowacja obiektw zabytkowych. Rewitalizacja obiektw i terenw poprzemysowych i znajdowanie Wykorzystywanie dziedzictwa kulturowego regionu na potrzeby Tworzenie zasobw dziedzictwa kulturowego regionu.
najnowszych technik).
dla nich nowych funkcji. turystyki (promocja, tworzenie produktw turystyki kulturowej).
Podobnie jak w przypadku Strategii Rozwoju Wojewdztwa take w tym przypadku okrelono zestaw wskanikw do monitoringu. Dla celu III s to: a) liczba zweryfikowanych obiektw zabytkowych, b) liczba obiektw w ewidencji zabytkw, c) liczba obiektw objtych ochron konserwatorsk (z wyczeniem ochrony ustalonej w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego), 16
d) wydatki publiczne wojewdztwa lskiego na ochron i konserwacj zabytkw, e) liczba inicjatyw popularyzujcych dziedzictwo kulturowe i jego ochron, f) liczba internetowych baz danych z zakresu dziedzictwa kulturowego prowadzonych przez podmioty publiczne, g) liczba stron internetowych w zakresie dziedzictwa kulturowego zarejestrowanych w lskim Centrum Dziedzictwa Kulturowego, h) liczba obiektw poddanych rewitalizacji i renowacji, i) liczba zrewitalizowanych terenw poprzemysowych, j) liczba szlakw kulturowych, k) liczba zwiedzajcych muzea, l) liczba turystw zwizana z miejscami kultu religijnego, m) liczba turystw odwiedzajcych szlaki podziemne, n) liczba muzealiw i depozytw, o) liczba modziey szkolnej zwiedzajcej muzea, p) liczba q) liczba prac magisterskich i licencjackich powiconych zjawiska dziedzictwu kulturowe kulturowemu, dokumentw rejestrujcych przemijajce gromadzonych przez muzea, lskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego, Instytucj Filmow Silesia-Film, r) liczba publikacji dotyczcych dziedzictwa kulturowego, s) liczba stowarzysze, organizacji itp., dziaajcych na rzecz opieki nad zabytkami. 4.5 Wojewdzki Program Opieki nad Zabytkami w Wojewdztwie lskim na lata 2006 2009
Powiatowy program opieki nad zabytkami dla spjnoci zaoe, celw i kierunkw powinien uwzgldnia ju funkcjonujcy w tej dziedzinie dorobek planistyczny. Z tego te powodu zasadnym jest odniesienie si do Wojewdzkiego Programu Opieki nad Zabytkami w Wojewdztwie lskim. Powoany Program definiuje dwa cele strategiczne: I. Ksztatowanie kulturowego obrazu wojewdztwa.
17
II. Ksztatowanie
pozytywnych
postaw
spoeczestwa
wobec
dziedzictwa kulturowego regionu. W ramach pierwszego z nich okrelono trzy cele operacyjne i dziewi kierunkw dziaa, za w ramach drugiego odpowiednio dwa i cztery. Szczegy ilustruje tabela nr 1.
18
Tab. 1 Cele i kierunki dziaa Wojewdzkiego Programu Opieki nad Zabytkami w Wojewdztwie lskim Cel strategiczny Cel operacyjny Kierunki dziaa I I.1 I.1.a. Weryfikacja zabytkw wojewdztwa. Ksztatowanie Ustalenie potencjau zasobw I.1.b. Rozwj bada i studiw nad zabytkami wojewdztwa. kulturowego obrazu zabytkowych wojewdztwa. wojewdztwa. I.2 I.2.a. Tworzenie nowoczesnych struktur zarzdzania zabytkami. Budowa systemu zarzdzania I.2.b Zarzdzanie zabytkami. zabytkami wojewdztwa. I.2.c Marketing produktw kulturowych i kulturowo-gospodarczych. I.3 Wczenie zabytkw w procesy gospodarcze. I.3.a Integracja dziaa spoeczno-gospodarczych na rzecz opieki nad zabytkami. I.3.b Konserwacja i adaptacja zabytkw. I.3.c Ksztatowanie obszarw zabytkowych i krajobrazw kulturowych. I.3.d Nowoczesna i efektywna opieka nad zbiorami zabytkw i ich udostpnianiem. II Ksztatowanie pozytywnych postaw spoeczestwa wobec dziedzictwa kulturowego regionu. II.1 Propagowanie wiedzy o zabytkach oraz sposobach opieki nad zabytkami. II.2. Aktywizacja spoecznoci lokalnych na rzecz opieki nad zabytkami. II.1.a Wzmocnienie edukacji o dziedzictwie kulturowym. II.1.b Popularyzacja i promocja zabytkw i wiedzy o zabytkach. II.2.a Wspieranie dziaa na rzecz poznania dziedzictwa kulturowego regionu. II.2.b Promowanie przykadw dobrych praktyk w sferze opieki nad zabytkami.
19
W ramach realizacji Programu przewidywane jest m.in.: 1) zbieranie informacji o aktualnym stanie zachowania zabytkw wpisanych do ewidencji zabytkw, 2) inwentaryzacja potencjalnych obiektw zabytkowych, 3) analiza walorw obiektw zabytkowych, 4) wspieranie bada naukowych nad zabytkami, histori i tradycj ziem wojewdztwa, 5) digitalizacja regionalnych i lokalnych zasobw zabytkowych, 6) ochrona zabytkw w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, 7) przygotowanie kompleksowej i atwo dostpnej informacji o ofercie kulturowej i turystyczno kulturowej regionu, 8) realizacja infrastruktury informujcej o obiektach zabytkowych i obiektach turystyki kulturowej, np. tablice informacyjne przy obiektach zabytkowych, 9) rekomendacja obiektw o znaczeniu ponadkrajowym i krajowym do wpisu na prestiowe listy dziedzictwa kulturowego, 10) 11) 12) 13) 14) opracowanie konserwacja i oraz realizacja kompleksowych niszczeniu programw stanowisk rewitalizacyjnych obszarw zurbanizowanych, przeciwdziaanie archeologicznych, renowacja i konserwacja maej architektury, w tym sakralnej, dziaania na rzecz unowoczenienia infrastruktury technicznej konserwacja, i rewitalizacja, renowacja, centrw rewaloryzacja, miast i wsi, oraz miejsc pamici i martyrologii, oraz poprawy estetyki obiektw zabytkowych, zachowanie parkw itp., 15) realizacja iluminacji zabytkw, ekspozycja zabytkowych
20
tworzenie parkw kulturowych w celu ochrony kulturowych konserwacja, digitalizacja i cyfryzacja archiwaliw,
krajobrazw historycznych, starodrukw, ksigozbiorw i in., przygotowanie dugofalowych programw wystawienniczych, w tworzenie i realizacja programw edukacyjnych dotyczcych i tradycji na wszystkich poziomach nauczania tym w ramach wsppracy z innymi instytucjami i jednostkami, zabytkw konkursy, 20) 21) ksztacenie kadr zajmujcych si dydaktyk w zakresie wiedzy organizacja interdyscyplinarnych warsztatw i szkole, w tym o zabytkach, dziaania na rzecz zachowania folkloru i zwyczajw, zanikajcych zawodw i umiejtnoci oraz wzorcw ycia, 22) organizacja konferencji, sesji popularnonaukowych i spotka majcych na celu popularyzacj wiedzy o zabytkach i maej ojczynie, 23) 24) 25) 26) popularyzacja twrczoci ludowej, tworzenie stron internetowych na temat zabytkw i tradycji, honorowanie i przyznawanie nagrd za dziaalno w
dziedzinie kultury, wspieranie lokalnych propagatorw wiedzy o dziedzictwie kulturowym. 4.6 Plan Zagospodarowania Przestrzennego
Wojewdztwa lskiego Program opieki nad zabytkami, jak to okrela przepis ustawy, ma na celu wczenie problemu ochrony zabytkw do systemu zada strategicznych, wynikajcych z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju.
21
Ksztatowanie
prowadzenie
polityki
przestrzennej,
tym
uchwalanie
planw
zagospodarowania przestrzennego, naley do zada wasnych gmin oraz samorzdu wojewdztwa. Do zada pierwszego szczebla samorzdu terytorialnego naley te uchwalanie studiw uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego. Przesdza o tym art. 3 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717 z pn. zm.). Powoany przepis okrela ponadto zadanie powiatu w obszarze
zagospodarowania przestrzennego, ktrym jest prowadzenie w granicach waciwoci rzeczowej analiz i studiw z zakresu zagospodarowania przestrzennego. W Powiecie Wodzisawskim takie analizy i studia jednak nie funkcjonuj. W tej czci opracowania zostan przedstawione i opisane wnioski dla powiatowego programu opieki nad zabytkami pynce bezporednio lub porednio z Planu Zagospodarowania Przestrzennego Wojewdztwa lskiego. Informacja dot. obecnoci problemu ochrony zabytkw w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego gmin zostanie przedstawiona w kolejnym podrozdziale. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Wojewdztwa lskiego zosta opracowany w 2004 r. U jego aksjonormatywnych podstaw lega zasada zrwnowaonego rozwoju, ktrej rozwiniciem s: zasada ksztatowania regionu jako zrwnowaonego policentrycznego systemu przestrzennego, eliminujca nadmiern centralizacj i marginalizacj okrelonych obszarw wojewdztwa, zasada ksztatowania efektywnej sieci infrastruktury przyjaznej dla rodowiska i tworzcej udogodnienia we wspdziaaniu dla osigania celw rozwoju regionu, zasada ochrony innych wartoci wysoko cenionych o podstawowym znaczeniu dla racjonalnego gospodarowania przestrzeni, takie jak wymagania adu przestrzennego, walory architektoniczne i krajobrazowe, wymagania ochrony rodowiska, wymagania ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytkw oraz dbr kultury wspczesnej, wymagania ochrony zdrowia oraz bezpieczestwa ludzi 22
i mienia, walory ekonomiczne przestrzeni, prawa wasnoci oraz potrzeby obronnoci i bezpieczestwa pastwa, jak rwnie potrzeby interesu publicznego4. Powysze zasady odnosz si do wszystkich aspektw gospodarowania przestrzeni, ktre w wojewdztwie lskim ma si opiera na ukadzie czterech aglomeracji miejskich: Aglomeracji Grnolskiej, stanowicej centrum wiodcego obszaru metropolitalnego o znaczeniu europejskim, a take Aglomeracji Rybnickiej, Aglomeracji Bielskiej i Aglomeracji Czstochowskiej, ktre stanowi maj centra dopeniajce. Aglomeracja Rybnicka obejmuje Rybnik, Jastrzbie-Zdrj, ory, Wodzisaw lski, Pszw, Rydutowy i Radlin oraz przylege gminy wiejskie: Gaszowice, Jejkowice, Marklowice, Mszana i wierklany oraz orodek regionalny Racibrz, wspomagajcy rozwj aglomeracji. Zgodnie z zapisami Planu poza aglomeracj, jednak w obrbie obszaru metropolitalnego, znajduj si zatem trzy najwiksze gminy wiejskie powiatu wodzisawskiego: Godw, Gorzyce i Lubomia. Aglomeracja zgodnie z Planem stanowi silny gospodarczo, kulturalnie i naukowo orodek wzowy powizany z aglomeracj ostrawsk i wojewdztwem opolskim. Dla dalszego rozwoju wana jest jednak krystalizacja i uzupenienie tkanki osadniczej oraz wzmocnienie i rozwj brakujcych usug decydujcych o randze aglomeracji w zakresie kultury, szkolnictwa wyszego i nauki5. Z powyszej charakterystyki wynika konieczno zwikszenia aktywnoci samorzdw lokalnych w dziedzinie kultury. Inaczej jednak ni w przypadku Aglomeracji Bielskiej i Czstochowskiej w planie zagospodarowania przestrzennego wojewdztwa lskiego nie wyznaczono dla Aglomeracji Rybnickiej kierunku rozwoju przy wykorzystaniu walorw przyrodniczo krajobrazowych i dziedzictwa kulturowego. Aglomeracja Rybnicka znalaza si take poza przewidywanymi dla Aglomeracji Grnolskiej dziaaniami rewitalizujcymi i restrukturyzujcymi przestrze6. Moe mie to istotne znaczenie dla rewitalizacji zabytkowych zespow osiedli robotniczych w Radlinie, Rydutowach i Pszowie. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Wojewdztwa lskiego wyznacza cel generalny polityki przestrzennej, ktry zdefiniowano jako ksztatowanie harmonijnej struktury
4 5
Plan Zagospodarowania Przestrzennego Wojewdztwa lskiego, Katowice 2004, s. 65. Tame, s. 72. 6 Tame.
23
wojewdztwa
lskiego,
sprzyjajcej
wszechstronnemu
rozwojowi
wojewdztwa. Ponadto okrelono sze celw operacyjnych: Dynamizacja i restrukturyzacja przestrzeni wojewdztwa. Wzmocnienie funkcji wzw sieci osadniczej. Ochrona zasobw rodowiska, wzmocnienie systemu obszarw chronionych i wielofunkcyjny rozwj terenw otwartych. Rozwj ponadlokalnych systemw infrastruktury. Stymulowanie innowacji w regionalnym systemie zarzdzania przestrzeni. Rozwj wsppracy midzyregionalnej w zakresie planowania przestrzennego.
Cele zwizane z ochron zabytkw i opiek nad nimi zostay ulokowane w ramach dynamizacji i restrukturyzacji przestrzeni wojewdztwa, wzmocnienia funkcji wzw sieci osadniczej oraz ochrony zasobw rodowiska, wzmocnienia systemu obszarw chronionych i wielofunkcyjnego rozwoju terenw otwartych (cele operacyjne I III). W ramach pierwszego obszaru wyznaczono kierunek: Wykreowanie zintegrowanego regionalnego produktu turystycznego, ktrego implementacja odbywa si bdzie poprzez: 1) podnoszenie rangi obiektw dziedzictwa kulturowego (uznanie za pomnik historii, wpisanie na list UNESCO), w tym zabytkw sakralnych, przemysowych, rezydencjonalnych, budownictwa drewnianego, 2) tworzenie markowych produktw turystycznych, obejmujce m.in. zagadnienia koncentracji dziaa wok tych produktw, ktre maj najwiksze szanse na odniesienie sukcesu rynkowego, np. turystyki rekreacyjnej, aktywnej i specjalistycznej, turystyki na terenach wiejskich, turystyki biznesowej i kongresowej, turystyki miejskiej kulturowej, turystyki na obszarze pogranicza i tranzytowej, 3) tworzenie tematycznych szlakw turystycznych obejmujce m.in. zagadnienia turystyki przemysowej, turystyki miejskiej, pielgrzymkowej, turystyki kulturowej zwizanej z architektur drewnian i architektur militarn, promocji ruchu pieszego, samochodowego, rowerowego i turystyki konnej, w tym reaktywacji Grnolskiej Kolei Wskotorowej. W ramach drugiego obszaru wyznaczono dwa kierunki:
24
1)
promowanie
zwartych
miast
efektywnie
wykorzystujcych teren poprzez: a) rewitalizacj terenw zdegradowanych i poprzemysowych w miastach obejmujc m.in. zagadnienia wzmacniania systemu ekologicznego miast oraz adaptacji zabytkw przemysu i techniki oraz zwizanych z nimi osiedli patronackich i budownictwa rezydencjonalnego, przede wszystkim w miejskich aglomeracjach, b) ochron i rekonstrukcj terenw otwartych w powizaniu z regionalnym systemem przyrodniczym obejmujc m.in. zagadnienia poprawy jakoci ycia mieszkacw, c) ksztatowanie zwartych osiedli o wysokiej jakoci architektury i jakoci przestrzeni publicznej; 2) rewitalizacja miejskich dzielnic poprzez: a) rewaloryzacj dzielnic rdmiejskich obejmujc m.in. zagadnienia zabytkowych ukadw urbanistycznych historycznych miast, b) rewaloryzacj (humanizacj) wspczesnych osiedli mieszkaniowych, c) rewaloryzacj osiedli patronackich, d) rewaloryzacj terenw zdegradowanej zabudowy, e) ksztatowanie otwartych terenw zieleni miejskiej, obejmujce m.in. zagadnienia powiza tych terenw z korytarzami ekologicznymi. Przy zaoeniu zgodnie z wytycznymi UNESCO e zabytki jako element dziedzictwa kulturowego, stanowi wesp ze rodowiskiem przyrodniczym dziedzictwo narodowe, opieka nad nimi zostaa ujta take w ramach kierunku: Ochrona zasobw rodowiska trzeciego celu operacyjnego. Kierunek zakada m.in. dziaania polegajce na: ochronie krajobrazu przewidujcej midzy innymi zachowanie wartoci z uwzgldnieniem krajobrazw archeologicznych kulturowych, w dbr tym kultury objcie oraz ochron kulturowych,
charakterystycznych -
historycznych kompozycji krajobrazowych oraz ukadw ruralistycznych, obejmowaniu ochron obszarw i obiektw cennych przyrodniczo, na przykad stanowicych biocentra, wyspy ekologiczne oraz ostoje flory i fauny 25
(powiat gliwicki; powiat tarnogrski, Bytom; powiat pszczyski, Pszczyna; Katowice, Ruda lska, Mikow), jak i korytarzy ekologicznych (powiat raciborski, powiat wodzisawski, powiat pszczyski, Pszczyna, powiat bielski, powiat cieszyski). Plan Zagospodarowania Przestrzennego Wojewdztwa lskiego, jak kady dokument tej rangi, podaje zestawienie wskanikw monitorowania. aden z nich nie odnosi si jednak bezporednio do kwestii opieki nad zabytkami. 4.7 Gminne programy opieki nad zabytkami i inne dokumenty planistyczne i strategiczne Na terenie powiatu wodzisawskiego gminny program opieki nad zabytkami posiada wycznie Gmina Mszana. Dokument zosta opracowany w 2006 r. i dokonuje on inwentaryzacji obiektw zabytkowych lub historycznych na terenie gminy. W odniesieniu do poszczeglnych obiektw wyznacza take wytyczne dotyczce prowadzenia prac zachowawczych, opracowania projektu aranacji otoczenia, opracowania programu konserwatorskiego albo te skrelenia z ewidencji z uwagi na utrat wartoci zabytkowej lub historycznej. Program wskazuje take zadania samorzdu lokalnego w dziedzinie opieki nad zabytkami. S to: opracowanie kart ewidencyjnych zabytkw, rozwijanie wiadomoci lokalnej spoecznoci w zakresie zasobw zabytkowych i kulturowych poprzez organizowanie konkursw dla dzieci i modziey, zorganizowanie Izby Tradycji Regionalnej, prelekcje oraz przygotowanie publikacji o zabytkach i historii gminy, utworzenie funduszu wspierajcego lokalne inicjatywy remontw konserwatorskich zabytkw, uporzdkowanie zabudowy dysharmonizujcej z otoczeniem oraz ujednolicenie charakteru i uporzdkowania szyldw i reklam na obiektach, uatrakcyjnienie walorw rekreacyjnych gminy poprzez opracowanie szlakw zabytkowych i historycznych,
26
opracowanie projektw zagospodarowania dla terenu wok kocioa parafialnego w Mszanie oraz zespou kocioa parafialnego, dawnej plebanii i dawnej szkoy w Poomi,
Ponadto w czci diagnostycznej Program proponuje stworzenie w porozumieniu z innymi samorzdami miast i gmin oraz powiatw program regionalny ukierunkowany na ochron dziedzictwa dawnego Wolnego Mniejszego Pastwa Stanowego Wodzisaw (Status Minor Vladislaviensis), a take objcie ochron obiektw maej architektury posiadajcych wartoci zabytkowe. Opieka nad zabytkami jest przedmiotem regulacji innych dokumentw planistycznych, w tym o charakterze strategicznym. Taka sytuacja panuje w siedmiu gminach: Mszanie, Godowie, Gorzycach, Wodzisawiu lskim, Radlinie, Pszowie i Rydutowach. Gmina Mszana wskazaa konieczno przywrcenia wartoci najcenniejszym obiektom w Strategii Rozwoju Gminy obowizujcej do 2015 r. Z kolei Gmina Gorzyce w Strategii Rozwoju Gminy wyznaczya zadanie Program ochrony waciwej ekspozycji zabytkw. W Wodzisawiu lskim, mimo braku programu opieki nad zabytkami, ujto przedmiotow kwesti w licznych dokumentach. Zgodnie z informacj Miasta, przedstawion w wypenionej na prob Starostwa ankiecie, rol zabytkw przewidziano w nastpujcych dokumentach: Strategii Rozwoju Miasta (cel strategiczny 3, priorytet 1 oraz cel strategiczny 2, priorytet 2), Planie Rozwoju Lokalnego (grupa zada 2g) oraz Lokalnym Programie Rewitalizacyjnym (cel strategiczny: poprawa spjnoci przestrzennej i oywienie spoeczno gospodarcze w obrbie Miasta poprzez neutralizacj zjawisk kluczowych problemw priorytet zidentyfikowanych obszaru koncentracji kryzysowych;
operacyjny 1, kierunek dziaania 6 K6 i K7). Miasto Rydutowy w Strategii Rozwoju Miasta na lata 2000 2015 oraz jej aktualizacji na okres 2008 2015 w celu Rozwj infrastruktury i upowszechnianie zjawisk kultury, w tym tradycji lokalnych i lskich w priorytecie 4 Rozwj zintegrowanej polityki spoecznej zdefiniowao nastpujce zadania: utrzymanie izby tradycji grniczej, utworzenie Rydutowskiej Izby Tradycji lskiej, ochrona obiektw zabytkowych.
27
W Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego miasta Rydutowy sprecyzowano ponadto na czym polega ochrona dziedzictwa kulturowego i zabytkw. Obejmuje ona nastpujce dziaania: 1) zachowanie przepisw zagospodarowania oraz przeksztace obiektw i terenw pooonych w strefach wpisanych do rejestru zabytkw A, B i K ochrony konserwatorskiej, 2) 3) pena ochrona obiektw wpisanych do rejestru zabytkw oraz ochrona ochrona zabytkw wskazanych do objcia gminn ewidencj zabytkw oraz istniejcych siedmiu stanowisk archeologicznych, obiektw o wartociach kulturowych poprzez odpowiednie zapisy w planach miejscowych, 4) przeprowadzenie analiz stanu oraz wartoci estetycznych i kulturowych zrealizowanych i realizowanych obiektw wspczesnych. W Pszowie kwestia opieki nad zabytkami jest regulowana w Planie Rozwoju Lokalnego, ktrego cel C Poprawa stanu rodowiska kulturowego obejmuje zadanie Renowacja zabytkw dziedzictwa kulturowego. W Godowie przewidziano ochron zabytkw w Programach Odnowy Miejscowoci dla azisk Rybnickich, Godowa oraz Skrzyszowa. Ma to suy pozyskaniu rodkw finansowych z osi trzeciej Programu Rozwoju Obszarw Wiejskich 2007 2013 na rewitalizacj budynkw zabytkowych wpisanych do rejestru, obiektw maej architektury oraz miejsc pamici. Z kolei w radliskim Lokalnym Programie Rewitalizacji wskazano konieczno rewitalizacji osiedla Marcel, przywrcenie wietnoci budynkom budownictwa patronackiego oraz stworzenie centrum socjalnego w obrbie osiedla. Obiekty zabytkowe, co ju zasygnalizowano, pozostaj przedmiotem polityk ochronnych zdefiniowanych w lokalnych planach zagospodarowania przestrzennego. Obok wpisu do rejestru konserwatora oraz wczenia do ewidencji zabytkw jest to jedna z podstawowych form ochrony zabytkw. Na terenie Gminy Marklowice nie ma obiektw zabytkowych wpisanych do rejestru zabytkw. Istniej jednak obiekty objte ochron konserwatorsk, ktre stanowi warto kulturow Gminy. W odniesieniu do dziewitnastowiecznego dworu, tzw. zameczku, 28
zdefiniowano obowizek zachowania i zrewaloryzowania istniejcego budynku, renowacj elewacji frontowej oraz zakaz realizowania w obszarze strefy nowej zabudowy. W odniesieniu do pozostaych obiektw (krzy kapliczkowy przy ul. Wiosny Ludw oraz budynek dawnej biblioteki na Osiedlu Kolorowym) wprowadzono rygor koniecznoci uzgodnienia z wojewdzkim konserwatorem zabytkw wszelkich zmian formy obiektw i zagospodarowania terenu w ich otoczeniu. Obiekty zabytkowe w Gminie Lubomia pozostaj objte politykami ochronnymi planu zagospodarowania przestrzennego poprzez ustanowienie stref konserwatorskich A. Nie wskazano jednak jakie rygory i warunki obowizuj w przedmiotowych strefach. Plan zagospodarowania przestrzennego Gminy Godw zatwierdzony uchwa Rady Gminy okrela cztery strefy ochronne: 1. 2. 3. 4. Stref bezporedniej ochrony konserwatorskiej A. Stref poredniej ochrony konserwatorskiej B. Stref ochrony ekspozycji E. Stref ochrony archeologicznej. zachowanie i ochrona obiektw kubaturowych, zabytkowych, objtych stref konserwatorsk, zachowanie i ochrona historycznych elementw zagospodarowania i uksztatowania terenu otoczenia, maej architektury i zadrzewienia, wykonywanie wycznie (dalej WKZ), wykonywanie wszelkich prac pielgnacyjnych w obszarze drzewostanw wystpujcych w strefach naley podejmowa w porozumieniu z WKZ, zakaz lokalizacji obiektw tymczasowych w obszarach strefy, zakaz lokalizacji elementw reklamowych, wielkogabarytowych, w obszarze strefy, zakaz wyburzenia zdekapitalizowanych budynkw zabytkowych, chronionych planem bez porozumienia si z WKZ. dziaa inwestycyjnych z (remonty, modernizacje, Konserwatorem odbudowy Zabytkw i przebudowy) na obiekcie chronionym planem i w jego otoczeniu moe nastpowa w porozumieniu Wojewdzkim
29
Podstawowe dziaania w tej strefie polegaj na zachowaniu i utrzymaniu zabytkw w niezmienionym stanie. W strefie obowizuje priorytet wypeniania zalece WKZ oraz zakaz wprowadzania wtrnych inwestycji w obrbie zabytkowych zespow zabudowy. W strefie A znajduj si: koci parafialny pw. w. Anny w Gokowicach oraz koci filialny pw. Wszystkich witych w aziskach, a take koci parafialny pw. w. Jzefa w Godowie. W strefie B utrzymywany jest rygor utrzymania zasadniczych elementw rozplanowania zabytkowej zabudowy oraz innych elementw krajobrazu kulturowego. Dziaalno w strefie winna zmierza do ochrony historycznych ukadw przestrzennych w zakresie rozplanowania, skali i bryy zabudowy i polega na zachowaniu zasadniczych elementw historycznego rozplanowania, restauracji i modernizacji technicznej obiektw o wartociach kulturowych oraz dostosowaniu nowej zabudowy do historycznej kompozycji urbanistycznej. W strefie zaleca si wstpne uzgadnianie dziaa inwestycyjnych w obiektach chronionych planem, realizowanie nowych inwestycji w miejscu wyburzonych obiektw z zachowaniem proporcji obiektu, form stosowanych podziaw i materiaw, dostosowanie nowych obiektw do cech lokalnej tradycji budowlanej i skali krajobrazu. Prowadzenie dziaa przy zieleni w tej strefie wymaga porozumienia z WKZ. Zaleca si ponadto utrzymywanie i konserwacj kaplic, kapliczek i krzyy przydronych. Obowizuje take zakaz wyburzania zdekapitalizowanych zabytkw chronionych planem bez porozumienia z WKZ. W strefie znajduj si m.in.: zabudowania dworca kolejowego w Godowie, zabudowania gospodarskie przy ul. 1 Maja, zabudowania dawnego folwarku i park, cmentarz rzymskokatolicki przy ul. Szkolnej, obrb kocioa ewangelicko augsburskiego i kapliczka w. Jana Nepomucena w Gokowicach, a take cmentarze rzymskokatolickie w Gokowicach, aziskach i Skrzyszowie. Ponadto w strefie funkcjonuj zabudowania przy ul. Powstacw lskich, koci i kapliczka w Skrzyszowie, budynki przy ul. Piotrowickiej w Skrbesku, zabudowania przy ul. Powstacw lskich i kalwarii na wyniesieniu za kocioem w aziskach, a take zespoy budynkw przy ul. 1 Maja w Gokowicach. Pozostae obiekty s objte ochron miejsc lokalizacji i form. Strefa ochrony archeologicznej to strefa wok oznaczonych stanowisk archeologicznych z tym jednak zastrzeeniem, e z uwagi na brak rozpoznania stanowisk archeologicznych na obszarze Gminy wszystkie prace ziemne liniowe i kubaturowe poza obecnymi terenami
30
zainwestowanymi naley prowadzi pod nadzorem archeologicznym. W strefie znajduj si stanowiska archeologiczne w Gokowicach. W Gminie Gorzyce ochron, polegajc na koniecznoci uzyskania aprobaty WKZ, objto krzye, kapliczki i inne obiekty (pomniki) wraz z otaczajc zieleni i starodrzewem. Zmiany obiektw, ich zagospodarowania oraz zieleni w bezporednim otoczeniu wymagaj uzyskania zgody. Rwnoczenie dla obiektw objtych ochron konserwatorsk ustalono rygor uzgodnienia z WKZ dziaa inwestycyjnych zmierzajcych do zmiany wygldu zewntrznego. W przypadku rozbirki zabytkw okrelono obowizek wykonania dokumentacji fotograficznej i przekazania jej do WKZ. Plan zakada ponadto, e przed podjciem dziaa inwestycyjnych zmierzajcych do zmian zagospodarowania, realizacji nowych obiektw, zmiany wygldu zewntrznego obiektw istniejcych lub dziaa zmierzajcych do zmian w istniejcej zieleni, w szczeglnoci w starodrzewie, na wszystkich cmentarzach w gminie wymagane jest uzyskanie opinii WKZ. Wymaga si take ochrony cennych nagrobkw na terenie istniejcych cmentarzy. Zgody WKZ wymaga ponadto zmiana ukadw cmentarzy czy interwencje w zasobach starodrzewu lub uzupenianie zieleni cmentarnej. Gmina Mszana obja zabytki politykami ochronnymi, wynikajcymi z planu
zagospodarowania przestrzennego, centrum soectwa Poomia oraz centrum soectwa Mszana. Zgodnie z informacj Urzdu Gminy nastpujce elementy w Poomi: a) b) c) d) e) f) g) budynek dawnej plebanii z 1811 r., cmentarz parafialny z I po. XIV w., budynek kocioa parafialnego z lat 1947 51, zesp figuralny na obrzeach cmentarza zoony z dwch kolumn i dwch budynek dawnej szkoy z przeomu XIX i XX w, historyczne przebiegi ulic Centralnej i Szkolnej ze szczeglnym
uwzgldnieniem ukadu ich skrzyowania, przydrone kapliczki i krzye ze szczeglnym uwzgldnieniem kapliczki architektonicznej w. Jana z przeomu XVIII i XIX w. przy ul. Szkolnej, ssiedniego krzya oraz krzyy z 1871 r. i 1876 r. przy ul. Szkolnej
31
zostay objte strefami ochronnymi A (lit. a c) i B (lit. d, g). W strefie A obowizuje cisa ochrona konserwatorska, za w strefie B oraz w stosunku do przydronych krzyy i kapliczek obowizuj rygory w zakresie utrzymania zasadniczych elementw rozplanowania oraz istniejcej substancji o wartociach kulturowych. Ze wzgldu na moliwo wystpienia stanowisk archeologicznych przy robotach ziemnych wymagane jest zapewnienie nadzoru archeologicznego. Na obszarze soectwa Mszana chroni si wartociowe historyczne i tradycyjne elementy zagospodarowania, takie jak: a) koci parafialny z 1898 r. wraz z cmentarzem i krzyami z lat: 1884, 1892 i 1902 w otoczeniu, b) krzye przydrone ze szczeglnym uwzgldnieniem usytuowanych przy ul. Mickiewicza 137 (z 1909 r.) i przy skrzyowaniu z ul. ks. Styry (z 1920 r.), przy ul. Kopernika 49 i przy skrzyowaniu ul. Skrzyszowskiej z ul. Konopnickiej, c) historyczny przebieg ulicy 1 Maja i ulicy Tuskera. Dla neogotyckiego kocioa w Mszanie wraz z jego bezporednim otoczeniem, w tym z cmentarzem i zespoem otaczajcej go zieleni wysokiej, okrelono stref B poredniej ochrony konserwatorskiej, w obrbie ktrej obowizuj rygory bezwzgldnego zachowania i utrzymania w dobrym stanie technicznym istniejcych obiektw zabudowy historycznej, a take ochrona wartoci kulturowych poprzez zachowanie budynku kocioa, ssiedniego drzewostanu, ukadu alejek cmentarnych i wartociowych elementw nagrobnych itp. Podobne rygory obowizuj w stosunku do przydronych krzyy i kapliczek. Ze wzgldu na moliwo wystpienia stanowisk archeologicznych, przy robotach ziemnych, zwizanych z realizacj sieci infrastruktury technicznej, gbokich wykopw pod fundamenty budynkw, a take z budow i modernizacj drg itp., wymagane jest zapewnienie nadzoru archeologicznego. Polityki ochronne zdefiniowane i stosowane na terenie miasta Rydutowy przewiduj ochron dziedzictwa kulturowego i zabytkw oraz dbr kultury wspczesnej poprzez: 1) w strefie cisej ochrony konserwatorskiej A: obiektw, konieczno zachowania istniejcego rozplanowania otoczenia, konieczno nawizywania stylistycznego nowopowstajcych
32
2)
obiektw oraz zmianami zagospodarowania; w strefie czciowej ochrony konserwatorskiej B: konieczno bezwzgldnego zachowania charakteru zabudowy osi zakaz lokowania obiektw tymczasowych w centrum miasta, konieczno harmonizowania nowej zabudowy z ju istniejc, konieczno zachowania ukadu urbanistycznego pozostaoci osiedla obowizek zachowania ukadu piciu wolnostojcych budynkw modernizacj ulicy Ofiar Terroru w celu utworzenia strefy dominacji bezwzgldne zachowanie obiektw przemysowych KWK kompozycji centrum miasta wzdu ul. Ofiar Terroru wraz z Rynkiem,
robotniczego Karola oraz odtworzenie brakujcego budynku, przy ul. Obywatelskiej oraz ukadw budynkw stacji kolejowej i poczty, ruchu pieszego, Rydutowy Anna: dawnej wagi drobnej sprzeday, budynku obecnej Izby Tradycji, budynku dawnej elektrowni, maszynowni oraz warsztatw i magazynw. W strefie A znajduj si: koci pw. w. Jerzego w Rydutowach wraz z okolicznym starodrzewem, kamienny krzy pokutny, budynek ss. Suebniczek wraz z dawnym cmentarzem w granicach ogrodzenia, koci pw. w. Jacka w Radoszowach, zesp szybu wentylacyjnego III przy ul. Pietrzkowickiej oraz zesp budynkw szpitalnych przy ul. Plebiscytowej. W strefie B funkcjonuj m.in.: rdmiecie Rydutw (ul. Ofiar Terroru, Jzefa Bema, Traugutta i Plebiscytowa), a take budynki dworca kolejowego, poczty i mieszkalne oraz mieszkalno usugowe i inne obiekty (krzye i kapliczki) w obrbie ulic: Obywatelskiej, Radoszowskiej, Raciborskiej, Barwnej, Leona, Urbana i Bohaterw Warszawy. W obu strefach ochronnych obowizuj nastpujce wymogi: a) zachowanie gabarytu budynkw, ksztatu dachw, detali i wystroju elewacji, b) przy koniecznoci wymiany stolarki stosowanie stolarki, ktrej ksztat i podzia, a w szczeglnych przypadkach take materia bdzie odtwarza stolark pierwotn,
33
c) w pracach remontowych stosowanie materiaw tradycyjnych, uywanych w konserwatorstwie oraz stonowanej kolorystyki elewacji budynkw. W przypadku wyznaczenia stref obserwacji archeologicznej, prace ziemne prowadzone w ich obrbie, zwizane z realizacj sieci infrastruktury technicznej oraz obejmujce wykopy pod fundamenty budynkw, powinny mie zapewniony nadzr archeologiczny. Obiektem chronionym planem zagospodarowania jest take hada Szarlota jako budowla krajobrazowa, stanowica element przemysowego krajobrazu kulturowego Grnego lska. W Radlinie objto stref ochrony konserwatorskiej obiekty KWK Marcel i osiedle Marcel (dawna kolonia patronacka Emma), a take koci parafialny pw. Wniebowzicia NMP w Radlinie. Pierwszy zesp obiektw wraz z budynkiem wiey basztowej szybu Wiktor z 1913 r., budynkiem dyrekcji z 1900 r., budynkiem ani i stray poarnej poddano poredniej ochronie, ustanawiajc stref B. Drugi zesp z kolei (budynek kocioa, plebanii zabudowania gospodarcze oraz kamienn kapliczk), ktry postuluje si wpisa do rejestru zabytkw, objto ostrzejszymi rygorami wynikajcymi ze strefy ochrony konserwatorskiej A. W strefie A wprowadzono nastpujce ustalenia: - utrzymanie pierwotnego ukadu drg, - utrzymanie istniejcej formy obiektw wraz z elementami wykoczenia, w tym ksztatu dachw, podziaw stolarki okiennej i drzwiowej, materiaw wykoczeniowych takich jak cega, drewno, dachwka, - wszystkie nowoprojektowane obiekty powinny nawizywa ksztatem do istniejcej formy zabudowy, - obowizuje ochrona zieleni wysokiej oraz uporzdkowanie otoczenia budynkw wraz z realizacj obiektw maej architektury, przy lokalizacji nowej zabudowy naley uwzgldnia strefy ekspozycji dla poszczeglnych zaoe i obiektw wraz z odpowiednim przedpolem, - wszelka dziaalno inwestycyjna w strefie podlega uzgodnieniu z WKZ. Obiekty poddane ochronie strefy B wymagaj utrzymania istniejcej formy architektonicznej, w tym bryy, elewacji, formy dachw. Pozostaa zabudowa powinna za nawizywa pod wzgldem gabarytw i kompozycji elewacji do istniejcej historycznej
34
czci. W strefie obowizuje nadto rygor utrzymania i ochrony istniejcych fragmentw dawnej zielni komponowanej. W Pszowie okrelono polityki ochronne w stosunku do dwch obiektw: kocioa pw. Narodzenia NMP, ktry posiada status bazyliki mniejszej oraz Zespou Sakralnego Kalwarii Pszowskiej. Polegaj one na koniecznoci bezwzgldnego zachowania obiektw wpisanych do rejestru zabytkw; obowizku uzgodnienia wszelkich przeksztace zabudowy lub zagospodarowania terenu oraz dziaa przy zieleni zabytkowej ze lskim Wojewdzkim Konserwatorem Zabytkw. W strefie obowizuje ponadto zakaz realizacji wolnostojcych szyldw i tablic reklamowych. Najwiksze skupisko zabytkw w powiecie wodzisawskim znajduje si w Wodzisawiu lskim. Zdecydowana ich wikszo skoncentrowana jest w obrbie starego miasta, ktrego ukad urbanistyczny wyznaczony ulicami: Konstancji (z pierzej wschodni i zachodni), Waow (z pierzej pnocn), Zgoda (z pierzej poudniow), Arendarsk i Sowackiego (z pierzej poudniow) oraz terenem paacu i parku zamkowego, stanowi samodzielny zabytek nieruchomy. W/w obszar w planie zagospodarowania przestrzennego Miasta Wodzisawia lskiego CENTRUM Stare Miasto z obrzeami II etap zosta objty stref A bezporedniej ochrony konserwatorskiej. Obowizuj tutaj nastpujce polityki ochronne: 1) 2) pozostawienie istniejcych ulic w ich historycznych liniach regulacyjnych, uzupenienie zabudowy wedug historycznych linii rozgraniczajcych poszczeglne kwartay 3) 4) 5) 6) zabudowy staromiejskiej budynkami w zabudowie zwartej, z zachowaniem historycznego ukadu parcelacyjnego, w kwartaach zabudowy staromiejskiej ograniczenie wysokoci zabudowy do dwch kondygnacji z uytkowym poddaszem, na obrzeach zabudowy staromiejskiej ograniczenie wysokoci zabudowy do trzech kondygnacji, moliwo przebudowy ulic na obszarze staromiejskim do jednoprzestrzennych cigw pieszojezdnych i pieszych, moliwo podkrelenia posadzki placw wyznaczonych w planie w nawizaniu do ich historycznego znaczenia,
35
7)
moliwo przebudowy pyty rynku z dopuszczeniem zagospodarowania obiektami handlowymi i gastronomicznymi uytkowanymi okresowo oraz trwaym odtworzeniem obiektw historycznych lub ich ladw (np. Ratusz),
8)
moliwo likwidacji oficyn i budynkw towarzyszcych we wntrzach kwartaw urbanistycznych po uzyskaniu zezwolenia Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw oraz ksztatowania oglnodostpnych pasay,
zakaz lokalizacji zabudowy tymczasowej (z wyczeniami okrelonymi w planie), moliwo moliwo modernizacji przebudowy i rehabilitacji na zabytkowych latarnie zespow oraz zieleni latarnie z zachowaniem ich historycznego rozplanowania, owietlenia stojce na wysignikach mocowane na cianach domw, kolorystyk elewacji budynkw w pierzei Rynku naley uzgadnia z Wojewdzkim Konserwatorem Zabytkw, projekty budowlane obiektw na etapie koncepcji wymagaj uzgodnie z Wojewdzkim Konserwatorem Zabytkw i Wydziaem Architektury i Urbanistyki Urzdu Miasta w Wodzisawiu l.
Bezwzgldnemu zachowaniu podlegaj nastpujce ukady, zaoenia i obiekty zabytkowe: a) b) c) d) e) f) ukad urbanistyczny Starego Miasta, koci parafialny pw. Wniebowzicia NMP, dawny koci franciszkaski, dawny klasztor franciszkaski, dawny zamek przy ulicy ks. Kubsza i park zamkowy, budynki mieszkalne przy Rynku nr 1 8, 10, 26 i 27.
Ochron konserwatorsk (wraz z postulowanym wpisaniem do rejestru WKZ) objto ponadto budynek byego szpitala przy ul. Waowej, budynek dawnego browaru zamkowego przy ul. Zamkowej, budynek poczty przy ul. Kubsza oraz teren cmentarza przy kociele parafii Wniebowzicia NMP. Ze wzgldw kulturowych i estetycznych ochronie konserwatorskiej poddano ponadto budynek b. gimnazjum (obecnie liceum) przy ul. Szkolnej, budynek plebanii przy kociele parafii Wniebowzicia NMP (obecnie nie istnieje), budynki mieszkalne przy ul. Podgrnej 1, Pszowskiej 2, Kubsza 19, Waowej 8, Waowej 23, Sowackiego 4 i 9 oraz budynek przedszkola przy ul. Popiecha. Ochronie podlegaj take krzy na Placu
36
w. Krzya, 2 krzye pokutne w parku zamkowym (obecnie przeniesione do obejcia kocioa parafii WNMP), kapliczki: MB Czstochowskiej przy ul. Daszyskiego, w. Trjcy przy ul. Popiecha, w. Jana Nepomucena oraz Matki Boskiej przy ul. Kocielnej, a take miejsca pamici narodowej: pomnik Jzefa Bieni, pomnik Powstacw lskich oraz pomnik Czechosowackiej Brygady Pancernej. Rygory architektoniczne dotycz take krajobrazu staromiejskiego. Na tym obszarze nie mona bowiem realizowa obiektw wyszych ni trzy kondygnacje, wolnostojcych kominw oraz elementw reklamowych o wysokoci przekraczajcej wysoko trzykondygnacyjnego budynku. Wprowadzono take nakaz szczeglnego komponowania nowej zabudowy wzdu ulic Witosa, Pszowskiej i Waowej, ktra powinna uwzgldnia ekspozycj dominant zespou staromiejskiego oraz harmonizowa z charakterem i nastrojem zabudowy tego zespou. Dla obszaru rynku wraz z przylegymi kwartaami dodatkowo wprowadzono nastpujce regulacje: 1) ochron prawn obiektw zabytkowych i ochron konserwatorsk obiektw postulowanych do wpisania do wojewdzkiego rejestru zabytkw oraz obiektw o walorach kulturowych i estetycznych, 2) 3) zachowanie moliwo zabudowy likwidacji stanowicej oficyn i pierzeje poszczeglnych gospodarczych urbanistycznych kwartaw urbanistycznych, budynkw kwartaw usytuowanych i moliwo we wntrzach poszczeglnych
ksztatowania przestrzeni oglnodostpnych lub o ograniczonej dostpnoci wedug cile okrelonych lub postulowanych linii podziau wewntrznego terenw po kadorazowym uzgodnieniu z Wojewdzkim Konserwatorem Zabytkw, 4) 5) zakaz realizacji nowych obiektw na terenach wskazanych do ksztatowania przestrzeni oglnodostpnych i o ograniczonej dostpnoci, moliwo realizacji nowych obiektw w ramach uzupenienia historycznych linii zabudowy przy zachowaniu nastpujcych warunkw: a) koniecznoci realizacji zabudowy zwartej w pierzejach ulic, co wymaga realizacji obiektw w granicach wasnoci dziaek przylegajcych do tych pierzei,
37
b) zachowaniu linii zabudowy, ktrymi s linie rozgraniczajce teren rynku i ssiednich kwartaw, c) nawizaniu wysokoci zabudowy i formy dachw do zabudowy ssiedniej w danym kwartale urbanistycznym; wysoko zabudowy nie moe przekracza 2,5 kondygnacji, a dwuspadowe wysokie dachy naley nawizywa okapem i kalenic do budynkw ssiednich, d) pokryciu dachw dachwk ceramiczn lub cementow w kolorze bordowym lub ciemnoczerwonym, e) stosowaniu na elewacjach tynkw gadkich wycznie w kolorach jasnych i tonacjach ciepych (jasny be, jasna , biay itp.), a w partiach cokoowych stosowanie pokry ceramicznych lub kamiennych, f) 6) stosowaniu tradycyjnej stolarki okiennej i drzwiowej oraz okien dwudzielnych cztero lub szeciokwaterowych, szyldy, reklamy i oznaczenia plastyczne obiektw mog by umieszczone wycznie w pasie parterw budynkw, a ich forma plastyczna musi by uzgodniona 7) 8) z Wydziaem Architektury i Urbanistyki Urzdu Miasta w Wodzisawiu l., zakaz montowania anten satelitarnych od strony fasad budynkw, konieczno szczeglnego ksztatowania i zapewnienia standardu elewacji eksponowanych w ukadzie kompozycji caego zespou staromiejskiego. Na pozostaym obszarze pooonym w strefie A bezporedniej ochrony konserwatorskiej ustalono nastpujce warunki, zasady i standardy ksztatowania zabudowy oraz urzdzenia terenw dla poszczeglnych (waniejszych) obiektw zabytkowych: dla byego zamku: konieczno bezwzgldnej ochrony, zakaz realizacji nowych dla byego szpitala przy ul. Waowej konieczno zachowania formy obiektw w otoczeniu, konieczno utrzymania dotychczasowych funkcji obiektu, architektonicznej budynku oraz moliwo uzupenienia zabudowy z zachowaniem nieprzekraczalnych linii zabudowy oraz nieprzekraczaniem wysokoci zabudowy dwuipkondygnacyjnej z dostosowaniem formy dachw, moliwo likwidacji i uporzdkowania zabudowy towarzyszcej, dla kocioa parafii Wniebowzicia NMP konieczno ochrony obiektu z moliwoci zmiany formy wiey i detali nawizujcych do dawnej formy obiektu 38
po uzgodnieniach z WKZ, ochrona i zachowanie kapliczek w. Jana Nepomucena i Matki Boskiej, dla zespou byego klasztoru minorytw konieczno bezwzgldnej ochrony, zakaz realizacji nowych obiektw oraz podniesienie standardu otoczenia wok budynkw. Dla pozostaych obszarw i obiektw ustanowiono m.in. moliwo uzupenienia zabudowy z koniecznoci zachowania wysokoci zabudowy, formy dachw, stolarki oraz szczeglnymi formami ksztatowania elewacji. Wszelkie prace ziemne w obrbie Centrum Starego Miasta musz by kadorazowo uzgadniane z Wojewdzkim Konserwatorem Zabytkw. Zagadnieniem bezporednio zwizanym z ochron planw zagospodarowania oraz priorytetami i kierunkami dokumentw strategicznych w kwestii opieki nad zabytkami jest zdefiniowanie koncepcji zagospodarowania zabytkw znajdujcych si na terenie gmin. Elementy takich koncepcji odnajdujemy w trzech gminach powiatu: Rydutowach, Mszanie i Wodzisawiu lskim. W Rydutowach w odniesieniu do dwch obiektw: osiedla Karola oraz krzya pokutnego przy parafii pw. w. Jerzego Miasto okrelio swoje plany. W pierwszym przypadku jest to wyburzenie istniejcych zabudowa i wybudowanie nowych utrzymanych w stylu wyburzonych, a uwzgldniajcych nowe potrzeby i standardy mieszka. W drugim z kolei zagospodarowanie terenu wok kocioa i krzya wraz z zadaszeniem. W przypadku Gminy Mszana elementy koncepcji zagospodarowania zabytkw odnajdujemy w planie zagospodarowania przestrzennego dla obszaru Poomia Centrum, a take dla obszaru Mszana Centrum. W zakresie szczegowych zasad zagospodarowania terenu okrelono, e w przypadku terenu kocioa parafialnego i plebanii wraz z otoczeniem w Poomi nie przewiduje si zmian funkcji terenu. Teren ten naley do strefy A. Obszar dawnej klasycystycznej plebanii w Poomi z kolei nie jest uytkowany, jako e jest w zym stanie technicznym. Wymaga on bezwzgldnego zachowania oraz zabezpieczenia, odrestaurowania i przeznaczenia do uytkowania. Preferuje si przeznaczenie go na cele kulturalne lub biura albo pracownie. Dopuszcza si rwnie inne usugi o zasigu gminnym lub szerszym. Przewiduje si rozbirk obiektu ochotniczej stray poarnej i przeniesienie jej w inne miejsce. 39
Dla cmentarza przykocielnego w Poomi zaoonego w I poowie XIV w. wraz z zespoem figuralnym z II poowy XIX w. przewiduje si bezwzgldne zachowanie bez zmiany funkcji terenu. W strefie B znajduje si zieleniec przykocielny. Ma on wraz z uytkami rolnymi zosta przeznaczony na park soecki. W przypadku terenu kocioa i cmentarza przykocielnego w Mszanie nie przewiduje si zmian funkcji. W Wodzisawiu lskim, podobnie jak w Mszanie, szcztkowe koncepcje zagospodarowania zabytkw znale mona w planach zagospodarowania przestrzennego. Przedstawiaj si one nastpujco: dla obiektu paacu przy ul. Kubsza adaptacja dla potrzeb usug administracji, dla budynku poczty postulowane wpisanie do rejestru zabytkw, dla obszaru zabytkowego parku zamkowego poszerzenie jego obszaru, dla budynku byego szpitala przy ul. Waowej postulowane wpisanie do rejestru zabytkw, dla Rynku moliwa przebudowa posadzki placu, fontanny oraz moliwo wprowadzania czasowych obiektw usugowo handlowych i trwaych obiektw nawizujcych do historii miasta (np. odtworzenie ratusza), a take zachowanie fragmentw zieleni parkowej. Dla pozostaych obiektw nie zdefiniowano planw zagospodarowania lub funkcji. 5. UWARUNKOWANIA WEWNTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO 5.1 Strategia Rozwoju Powiatu Wodzisawskiego na lata 2008 2015 W Powiecie Wodzisawskim jak ju wspomniano nie opracowano analiz czy te studiw zagospodarowania przestrzennego. Nie mona zatem bezporednio odnie problemu opieki nad zabytkami do strategicznych zada wynikajcych z zagospodarowania przestrzennego. Z perspektywy zarzdzania strategicznego najwaniejszym dokumentem obowizujcym w tym obszarze w Powiecie jest Strategia Rozwoju Powiatu Wodzisawskiego na lata 2008 2015. W obszarze strategicznym Spoeczestwo i infrastruktura spoeczna zdefiniowaa ona cel strategiczny: Rozwj kulturalny i organizacja czasu wolnego (w tym
40
rozwj rekreacji i turystyki). Przewiduje on realizacj nastpujcych zada w obszarze opieki nad zabytkami: 1. Promocja walorw turystycznych i kulturowych powiatu, w tym wspieranie rozwoju turystyki przygranicznej. 2. Stworzenie bazy informacji o zabytkach, obiektach sportowych i sportowo rekreacyjnych, w szczeglnoci za pomoc narzdzi informatycznych. 3. Upowszechnienie wiedzy o dziedzictwie kulturowym i zabytkach m.in. na potrzeby turystyki. Dokument nie wskazuje wskanikw postpu realizacji zada. 5.2 Program Rozwoju na lata 2006 - 2013 Turystyki i Rekreacji dla Powiatu Wodzisawskiego
Zagadnieniem opieki nad zabytkami zajmuje si w sposb bezporedni Program Rozwoju Turystyki i Rekreacji dla Powiatu Wodzisawskiego na lata 2006 2013. Program zosta opracowany i przyjty w 2006 r. Poza dokonaniem inwentaryzacji najwaniejszych obiektw dziedzictwa narodowego w powiecie Program zawiera analiz SWOT, okrelajc siy, saboci, szanse i zagroenia w rozwoju turystyki na ziemi wodzisawskiej. Okrela ponadto zadania do realizacji. W dziedzinie opieki nad zabytkami s to m.in.: 1.16 Inwentaryzacja obiektw poprzemysowych moliwych do wykorzystania na cele turystyczne. 2.1 Opracowanie prezentacji multimedialnej w celu zaznajomienia mieszkacw powiatu z jego atrakcjami. 2.11 Promocja tunelu w Rydutowach jako zabytku kultury przemysowej. 3.16 Renowacja i zagospodarowanie Baszty w Wodzisawiu lskim. 3.17 Uruchomienie mini hotelu w Rydutowach na starym osiedlu grniczym Karol z wyposaeniem typu dom grnika sprzed 100 lat. 6.1 Rewitalizacja Kalwarii Pszowskiej. 6.5 Wypromowanie krzyy pokutnych poprzez uwzgldnienie w projektowanych szlakach turystycznych oraz organizowanie w jego ssiedztwie cyklicznych imprez religijnych. 7.1 Przeprowadzenie modernizacji i poprawa estetyki centrw gmin oraz modernizacja lub poprawa estetyki najwaniejszych obiektw zabytkowych (w tym obiektw poprzemysowej kultury).
41
7.2 Stworzenie w porozumieniu z gminami ssiadujcymi z powiatem systemu oznakowania na drogach prowadzcych do powiatu z informacjami o atrakcjach turystycznych. 5.3 Program Ochrony rodowiska Powiatu Wodzisawskiego Zabytki jako element dziedzictwa kulturowego stanowi wesp z dziedzictwem przyrodniczym czci skadowe dziedzictwa narodowego. Z tego powodu istotne jest przeanalizowanie czy w obszarze ochrony rodowiska zdefiniowane zostay zadania strategiczne dot. rwnie obiektw zabytkowych. Naley bowiem przypomnie, e zgodnie z ustaw o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami ochronie podlegaj take parki, ogrody i inne formy zaprojektowanej zieleni. Program Ochrony rodowiska Powiatu Wodzisawskiego, ktry zosta opracowany i przyjty w 2009 r. z wyznaczonym do 2016 r. horyzontem czasowym realizacji, w dziedzinie opieki nad zabytkami sformuowa nastpujce cele:
tworzenie cieek edukacyjnych, przyrodniczych i kulturowych, wprowadzenie waciwego oznakowania i opisu zabytkw.
CHARAKTERYSTYKA
Powiat wodzisawski zajmuje powierzchni 286,9 km2, co stanowi ok. 5% powierzchni wojewdztwa lskiego. Obszar zamieszkiwany jest przez ok. 156 tys. mieszkacw, co stanowi ok. 2% ludnoci caego wojewdztwa lskiego. W jego skad wchodz miasta: Wodzisaw lski, Radlin, Rydutowy, Pszw oraz gminy wiejskie Godw, Gorzyce, Lubomia, Marklowice i Mszana. Centralnym i historycznym orodkiem powiatu jest Wodzisaw lski (Wodzisaw do 1931 r.), ktry jako jedyne spord wymienionych miast jest tzw. miastem historycznym. Jego te dzieje w gwnej mierze nadaj ton historii i dziedzictwu powiatu. 42
Powiat wodzisawski, w ksztacie terytorialnym w jakim zosta powoany do ycia w 1998 r., jest bezporednim kontynuatorem tzw. rejonu wodzisawskiego obejmujcego z grubsza obszar pomidzy Raciborzem na zachodzie, a Cieszynem i Pszczyn na poudniu i wschodzie. Terytorium dzisiejszego powiatu pokrywa si w znacznym stopniu z obszarem wczeniej istniejcego powiatu, ktry utworzony zosta w 1954 roku i dziaa a do czasu reformy gierkowskiej z 1975 r. z t jednak rnic, e w skad dawnego powiatu wchodzio Jastrzbie (ktre dopiero w 1963 r. uzyskao prawa miejskie) wraz z ssiednimi gminami. Rydutowy natomiast pozostaway w powiecie rybnickim. Taki ukad jest odzwierciedleniem historycznego podziau administracyjnego tej czci terytorium Grnego lska. Obecnie funkcjonujcy Powiat Wodzisawski jest bowiem spadkobierc uksztatowanej w wielowiekowym procesie ziemi wodzisawskiej. Najstarsze wzmianki o terytorialnej odrbnoci Wodzisawia i okolic pochodz z XIV w., kiedy to z ksistwa raciborskiego na krtko wydzielono ksistwo wodzisawskie. Po ponownym wczeniu do ksistwa raciborskiego Wodzisaw wskutek dynastycznych konfliktw w onie ksit opawsko raciborskich wraz z okolicznymi wsiami sta si terenem zastawnym. Uczyniono ze przedmiot handlu i wymiany pomidzy dostojnikami kocielnymi i wieckimi. Ostatecznie na pocztku XVI w. krl czeski Wadysaw Jagielloczyk uczyni z Wodzisawia i 10 okolicznych wsi (Czyowice, Turza Maa ob. Turzyczka, Wielka Turza, Skrzyszw, Krostoszowice, Karkoszka, Podbucze, Marusze, Radlin i Obszary) i 11 folwarkw Wolne Mniejsze Pastwo Stanowe (Status Minor Vladislaviensis). Z czasem kolejni waciciele Pastwa powikszyli jego terytorium o Jastrzbie, Moszczenic i Ruptaw7. Poza pastwem stanowym pozostaway nalece dzisiaj do powiatu wodzisawskiego: Lubomia, Syrynia, Bukw, Rogw, Pszw, Rydutowy i Biertutowy nalece do ksistwa raciborskiego, a take Wielkie Gorzyce, Besznica, Odra i Olza wchodzce w skad Mniejszego Pastwa Stanowego Bogumin (Stat Minor Oderbergen).
43
Rys. 1 Fragment mapy Status Minor Vladislaviensis oraz Stat Minor Oderbergen (mapa Wielanda z Atlasu lska) 1736 r.
Pod panowaniem pruskim, mimo demograficznego i gospodarczego rozwoju, ziemia wodzisawska po likwidacji pastwa stanowego utracia resztki terytorialnej samodzielnoci. Po anektowaniu lska przez Prusy pastwo stanowe zostao wczone do powiatu pszczyskiego, za od 1818 r. rybnickiego. Na mapy administracyjne ziemia wodzisawska jako odrbna jednostka powrcia dopiero w 1954 r. Najstarsze lady obecnoci czowieka na terenie dzisiejszego powiatu wodzisawskiego pochodz z okresu neolitu. Osadnictwo koncentrowao si wwczas w dolinach rzecznych wzdu rzeki Odry. Pierwotna kolonizacja nastpowaa od poudnia w kierunku pnocnym. Okoo 2000 lat przed Chrystusem pojawiay si spoecznoci koczowniczych pasterzy (kultura ceramiki sznurowej). Ich tryb ycia nieodcznie zwizany by z wypasaniem stad8.
M. Furmanek, S. Kulpa, K. Witosz, Wodzisaw lski a dziedzictwo europejskie. 750-lecie miasta, Wodzisaw lski 2006.
44
W epoce brzu obszar przedpola Kotliny Morawskiej oraz Doliny Odry peni funkcj korytarza transportowego w procesie duych przemieszcze ludnoci. Kultura uycka, ktra zawitaa na lsk okoo roku 1300 p.n.e., pozostawia na ziemi wodzisawskiej liczne lady w postaci osad w Wodzisawiu, Gorzycach i Lubomi Kotwce9. W dobie Cesarstwa Rzymskiego przez Dolin Odry bieg Bursztynowy Szlak, umoliwiajcy wymian towarow Pnocy Europy z Poudniem10. Dowodem na to s liczne obiekty znalezione w wirowniach w Olzie i Odrze. Upadek Cesarstwa i zwizana z tym wdrwka ludw po raz kolejny zmienia krajobraz etniczny Grnego lska. Ludno kultury uyckiej wyparli napierajcy ze wschodu Sowianie, ktrzy ok. VIII X w. osiedli take na obszarze dzisiejszego powiatu wodzisawskiego. Najbardziej znamienitym dowodem ich obecnoci jest powstae w VII IX w. grodzisko Goszycw w Lubomi. Zabytki archeologiczne tam odkryte wskazuj, e mieszkacy grodu prowadzili aktywny handel z Pastwem Wielkomorawskim. Poza grodami w Lubomi wiadectwa zamieszkania i zagospodarowania ziemi wodzisawskiej znajdujemy take w Gokowicach i Gorzyczkach. Pocztku ksztatowania si ziemi wodzisawskiej w dzisiejszym tego okrelenia znaczeniu mona upatrywa w ulokowaniu Wodzisawia. Wobec zaginicia (zniszczenia) aktu lokacyjnego za dat powstania miasta przyjmuje si 1257 r., kiedy to ksi opolsko raciborski Wadysaw ufundowa w Wodzisawiu klasztor minorytw. W zwizku jednak z brakiem twardych dowodw w obiegu funkcjonuj take alternatywne pogldy, jak na przykad wyraone przez dziewitnastowiecznego kronikarza miejskiego, Franciszka Henkego, w dziele p.t. Kronika czyli Opis topograficzno-historyczno-statystyczny miasta i wolnego mniejszego pastwa stanowego Wodzisaw na Grnym lsku (tytu w tumaczeniu). Przywouje si take czasem takie wzmianki, jak ta o ufundowaniu wodzisawskiego kocioa parafialnego ju w 1128 r., pochodzca od osiemnastowiecznego proboszcza i archiprezbitera wodzisawskiego, Pawa Jzefa Mizi (Metrici Eclesiae Loslensis)11. Wspczenie prowadzone szcztkowe badania dendroarcheologiczne potwierdzaj istnienie ju w XI w. w miejscu obecnego civitas osady przedlokacyjnej.
Tame. B. Cimaa, P. Porwo, W. Wieczorek, Wypisy do dziejw Rybnika i Wodzisawia lskiego, Opole 1985. 11 M. Furmanek, S. Kulpa, K. Witosz, dz. cyt.
10
45
Rys. 2 Zesp pominorycki w Wodzisawiu l. Widok kocioa (wraz z zachowan wie) i klasztoru z ok. 1913 r.
46
47
okresu
redniowiecza
pochodzi
zabytkowy
ukad
urbanistyczny
Wodzisawia,
reprezentujcy tzw. lsk owalnic z centralnie pooonym wyjtkowo duym rynkiem oraz szachownicowym ukadem ulic i blokw zabudowy. Taki ukad zabudowy najpewniej wynika z funkcjonujcej na miejscu lokowanego miasta wczeniejszej osady obronnej lub grodu. Spucizn wiekw rednich s take liczne zachowane i niezachowane zabytki, jak pominorycki zesp klasztorny (koci), nieistniejcy gotycki koci parafialny zburzony w 1909 r., czy nieistniejce ju pnogotyckie i wczesnorenesansowe kocioy drewniane: pw. witego Krzya w Wodzisawiu, pw. w. Jerzego w Mszanie, pw. Nawiedzenia NMP w Poomi, pw. w. Marcina w Rogowie, pw. w. Wawrzyca w Skrzyszowie, pw. w. Walentego (Walentyna) w Marklowicach, pw. w. Marii Magdaleny w Lubomi, pw. Wszystkich witych w Pszowie, zachowany koci drewniany w aziskach czy przeniesiony do Parku Kociuszki w Katowicach koci pw. w. Michaa Archanioa w Syryni. Korzenie redniowieczne posiada take paac Dietrichsteinw zbudowany mniej wicej w obrbie dawnego zamku. Z zabytkw ruchomych z tego okresu wymieni naley krzye pokutne w Wodzisawiu, Rydutowach, Radoszowach, Olzie, Rogowie, aziskach czy te cz zachowanego wyposaenia kociow w aziskach (gotyckie skrzyda tryptyku oraz Madonna z Dziecitkiem), Gokowicach, Jedowniku, Ruptawie i Moszczenicy. Rys. 5 Plan Wodzisawia wg V. Jurziczki z 1810 r. z Kroniki F. Henkego
rdo: www.wikipedia.pl.
48
Epoka odrodzenia, zwaszcza jej schykowy okres, mimo rozwoju praw miejskich Wodzisawia (miasto uzyskuje prawo organizowania 4 jarmarkw rocznie), to rwnoczenie czas zamtu politycznego na Grnym lsku std nike lady tego okresu w architekturze ziemi wodzisawskiej. Jedynym zabytkiem z tego okresu s polichromie w kociele w aziskach oraz pozostaoci polichromii w pominoryckim kociele w Wodzisawiu l. W stylu renesansowym prawdopodobnie utrzymane byy te nagrobki rodziny Planknarw, znajdujce si w nieistniejcym gotyckim kociele parafialnym w Wodzisawiu. W tym okresie przy dzisiejszej ul. Sowackiego powsta prawdopodobnie po raz pierwszy myn wodny wraz z kanaem, tzw. mynwk, ktrych lady mona odnale jeszcze do dzisiaj. Rys. 6 Nieistniejcy gotycki koci parafii Wniebowzicia NMP w Wodzisawiu l. Stan sprzed 1909 r.
Rzdy Habsburgw na Grnym lsku to okres upadku, zniszczenia i stagnacji. Nie dosy, e obszary dzisiejszego powiatu wodzisawskiego stay si terenem dziaa wojennych w okresie wojny trzydziestoletniej (w tym czasie wojska szwedzkie spaliy m.in. drewniany koci w Wodzisawiu), to efekty zniszczenia potgowaa jeszcze dodatkowo nieudolna administracja austriacka oraz konflikt wacicieli Status Minor ze stanami ksistwa opawskiego12. Nic wic dziwnego, e z tego okresu, poza drewnianym kocioem
12
49
pw. w. Barbary i Marka w Jedowniku, ktry prawdopodobnie posiada redniowieczny rodowd (obecnie przeniesiony do Jastrzbia), oraz nieistniejcym drewnianym kocioem pw. w. Mikoaja w Moszczenicy i wityni pw. w. Bartomieja w Ruptawie (obecnie pw. Podwyszenia Krzya witego przeniesion do Kaczyc k. Cieszyna), na ziemi wodzisawskiej nie powsta aden zachowany do naszych czasw obiekt. Rys. 7 Drewniany koci pw. w. Barbary. Przeniesiony w 1974 r. z Wodzisawia l. - Jedownika do Jastrzbia-Zdroju
Czas wzgldnego rozwoju ziemi wodzisawskiej przypada na koniec rzdw Habsburgw na lsku. W 1696 r. Pastwo Stanowe Wodzisaw przej z rk zaduonego cesarza austriackiego Leopolda I Habsburga ksi Ferdynand Jzef von Dietrichstein. Z okresu rzdw tej zasuonej dla Cesarstwa rodziny pochodzi m.in. ufundowany przez Guidobalda von Dietrichsteina, a zbudowany w latach 40. XVIII w. w stylu klasycyzujcego baroku 50
francuskiego, paac w Wodzisawiu wraz z now siedzib magistratu tzw. kamienic rzdu (obecnie nieistniejc), browarem, stajni i parkiem zamkowym. Z fundacji waciciela Pastwa Stanowego powstaa take barokowa rzeba w. Jana Nepomucena autorstwa wybitnego austriackiego rzebiarza Jana Melchiora Oesterreicha. Rys. 8 Paac Dietrichsteinw w Wodzisawiu l. (obecnie Muzeum i Urzd Stanu Cywilnego) l. 40. XVIII w.
W okresie panowania w Wodzisawiu Dietrichsteinw w Pszowie powsta pnobarokowy koci parafialny, syncy cudownym obrazem (koronowanym w 1732 r.), w ktrym rd ufundowa kaplic i grobowiec. Osiemnastowieczny rodowd posiadaj ponadto liczne kapliczki i kaplice (m.in. w Bukowie i Lubomi) oraz rzeby w. Jana Nepomucena (m.in. w Bluszczowie, Grabwce), a take nieistniejce ju drewniane kocioy pw. w. Jerzego w Rydutowach (z 1703 r.), pw. w. Jzefa w Godowie (1742 r.) i pw. w. Jzefa z Nieboczw (z 1791 r.), przeniesiony do Wojewdzkiego Parku Etnograficznego w Chorzowie. Z tego okresu pochodz take: drewniany koci, spichlerz w Lubomi, kilka kamienic i nieistniejce probostwo w Wodzisawiu oraz kapliczka
51
(w. Jana Nepomucena) wraz z wyposaeniem, znajdujca si w pobliu tamtejszego kocioa parafialnego. Rys. 9 Barokowa figura w. Jana Nepomucena (autor: J. M. Oesterreich), I po. XVIII w. Pierwotna lokalizacja: plac zamkowy w Wodzisawiu l.
W 1738 r. dokonano doranego remontu zespou klasztornego minorytw, w efekcie czego czciowo nadano budowli charakter barokowy. Prawdopodobnie w tym czasie u podna wiey kocioa zbudowano kaplic Jezusa Frasobliwego, ktrego figur w czasie II wojny wiatowej przeniesiono do kocioa parafialnego.
52
Z pocztku dziewitnastego stulecia pochodzi take wyranie barokowy z elementami klasycystycznymi koci pw. w. Katarzyny w Jastrzbiu Grnym (1825 r.) ufundowany przez rodzin hrabiw Strachwitzw, a take kaplica witej Rodziny w Olzie (1801 r.). Przeom dziewitnastego i dwudziestego wieku w historii ziemi wodzisawskiej zapisa si z jednej strony nasileniem procesw germanizacyjnych, z drugiej jednak rozwojem gospodarczym wynikajcym z eksploatacji pokadw wgla kamiennego oraz sprawnoci pruskiej administracji. Z tego okresu pochodz liczne obiekty, ktre dotrway do czasw wspczesnych. W pnocnej czci dzisiejszego powiatu wodzisawskiego (Biertutowy, Pszw, Rydutowy) nastpi rozwj przemysu wydobywczego, w efekcie czego powstay zabytkowe ukady urbanistyczne zespoy robotniczych osiedli patronackich (kolonia Emma w Biertutowach, kolonia Anna w Pszowie, osiedle Karola w Rydutowach) oraz obiekty architektury przemysowej i techniki (m.in. tunel kolejowy, dworzec oraz kopalnia Charlotte w Rydutowach, kopalnia Anna w Pszowie oraz kopalnia Emma w Radlinie). Wodzisaw, ktry w 1822 r. dozna katastrofalnego poaru (strawi niemal cae miasto), peni w tym czasie rol orodka administracyjno usugowego. W efekcie mamy do czynienia z powstawaniem licznych obiektw zgodnych z tymi funkcjami: kamienic kupieckich w rynku, hotelu obecnie budynek starostwa, neogotyckiego budynku poczty, neogotyckiej siedziby sdu i wizienia ob. budynki urzdu miasta, obiektw dworca kolejowego, a take budynku sierocica fundacji rodziny Aufrecht (ob. budynek SANEPIDu). W tym czasie powsta te nieistniejcy ju dawny szpital. We wspomnianym okresie okolice Wodzisawia stay si obszarem licznych lokacji obiektw typu rezydencjalno parkowego. Wymieni naley przede wszystkim zesp paacowo parkowy w Gorzycach ufundowany przez hrabiw dArco, zesp paacowo parkowy w Kokoszycach, zesp willowo parkowy w Jedowniku czy zesp dworski w Grabwce. Dziewitnastowieczny rodowd posiadaj take: romantyczny zameczek myliwski ostatniego waciciela dbr wodzisawskich, Eduarda Braunsa, zbudowany na Grodzisku (do naszych czasw dotrwaa tylko baszta, spalona w 2004 r.) oraz pooona w pobliu leniczwka, a take dworek w Marklowicach. Doceniono take walory uzdrowiskowe ziemi wodzisawskiej, na ktrej powstao kilka lecznic i sanatoriw, wykorzystujcych naturalne rda lub mikroklimat (uzdrowisko w Jastrzbiu Dolnym i Zawadzie oraz sanatorium w Wodzisawiu przy obecnej ul. Brackiej). 53
Rys. 11 Wiea Romantyczna w Wodzisawiu lskim (pozostaoci po zameczku myliwskim Eduarda Braunsa) XIX w.
54
Okres rzdw pruskich to liczne zmiany w obiektach sakralnych. Po poarze w 1822 r. wodzisawska gmina ydowska wybudowaa murowan synagog w miejscu starej drewnianej bonicy. W 1830 r. pofranciszkaski koci w Wodzisawiu (zakon skasowano w 1810 r.) przeja gmina ewangelicka, ktra dokonaa kolejnej przebudowy obiektu, likwidujc m.in. zniszczone gotyckie sklepienia. W latach 1847 1849 jako wotum dzikczynne za ask Bosk w walce z plag pijastwa nadbudowano w pszowskim kociele dwie wiee. W 1885 r. zbudowano neogotycki koci parafialny pw. w. Marii Magdaleny w Lubomi, za w 1896 r. w Rydutowach koci parafialny pw. w. Jerzego. W XIX w. powsta rwnie koci pw. w. Anny w Gokowicach oraz kaplica w. Jana Nepomucena w Kokoszycach, a take ogromna liczba kapliczek i krzyy przydronych (w samym Wodzisawiu 27 kaplic i kapliczek oraz 15 krzyy i niemal drugie tyle z pocztku XX w.). Pocztek dwudziestego stulecia to czas dalszego rozwoju gospodarczego i cywilizacyjnego ziemi wodzisawskiej przerwanego wybuchem I wojny wiatowej i Powsta lskich. Okresem postpu, z wyczeniem lat wielkiego kryzysu, byy take lata dwudziestolecia midzywojennego. W tym czasie odnotowujemy powstanie czci zachowanych do naszych czasw obiektw przemysowych (obiekty kopalni Charlotte w Rydutowach oraz Emma w Radlinie, myn parowy, odlewnia elaza oraz zakady tytoniowe w Wodzisawiu, koksownia w Radlinie). W efekcie wzrostu liczby ludnoci inwestowano w obiekty uytecznoci publicznej. Z tego okresu pochodz m.in. szpitale w Wodzisawiu i Rydutowach, szkoy w tym bye gimnazjum w Wodzisawiu przy ul. Szkolnej (dwa ostatnie obiekty w stylu modernistycznym). Bujnie te rozwijao si budownictwo mieszkaniowe (kolonia Emma w Biertutowach, kolonia Anna w Pszowie i kolonia Fryderyk w Gorzycach). Okres midzywojenny to take liczne miejsca pamici Powsta lskich. Nastanie czasw wspczesnych przynioso take wiele zmian w architekturze sakralnej ziemi wodzisawskiej. Z perspektywy lat naley uzna owe zmiany za niekorzystne. W 1922 r. po opuszczeniu Wodzisawia przez ludno ydowsk utracia swoje funkcje rytualne synagoga, przejta przez Zwizek Powstacw lskich i przebudowana na potrzeby Domu Powstaca. Jeszcze wczeniej, bo w 1909 r., zagada spotkaa gotycki kamienny koci parafialny pw. Wniebowzicia NMP w Wodzisawiu lskim, na miejscu ktrego 55
posadowiono neogotyck budowl pod tym samym wezwaniem dzieo opolskiego architekta Ludwika Schneidera. Ok. 1899 r. rozebrano drewniany koci w Mszanie, obok ktrego wybudowano koci murowany. Podobny los spotka w 1939 r. drewniany koci w Skrzyszowie. Po 1900 r. spon koci w Rydutowach, a w 1921 r. od uderzenia pioruna witynia w Godowie. W 1910 r. z kolei poar strawi koci w Marklowicach. W 1938 r. przeniesiono z Syryni do Katowic Brynowa szesnastowieczny drewniany koci w. Michaa Archanioa. Rys. 12 Koci parafii Wniebowzicia NMP w Wodzisawiu l. z 1911 r.
Polityk rugowania z krajobrazu ziemi wodzisawskiej drewnianej architektury sakralnej kontynuowano take w latach powojennych. W latach 1969 1979 rozebrano koci Nawiedzenia NMP w Poomi (ktrego wie przeniesiono do kocioa w Wile Gbcach). Z kolei w 1974 r. przeniesiono z Jedownika do Jastrzbia koci pw. w. Barbary. Dwa lata wczeniej najpierw do Kokocina, a nastpnie do skansenu w Chorzowie trafi koci z Rogowa. W tym samym czasie wityni z Ruptawy przeniesiono do Kaczyc koo Cieszyna. W efekcie tych dziaa z 16 obiektw funkcjonujcych na pocztku XX wieku do naszych czasw w oryginalnej lokalizacji dotrway tylko cztery, za dalsze trzy istniej w nowych
56
lokalizacjach (poza powiatem wodzisawskim). Wprawdzie w miejscu rozbieranych wityni budowano nowe kocioy, jednak z punktu widzenia wartoci artystycznej i historycznej poniesione straty s nie do zrekompensowania. Rys. 13 Nieistniejcy drewniany koci pw. Nawiedzenia NMP w Poomi. Wiea kocioa w 1979 r. zostaa przeniesiona do kocioa pw. Znalezienia Krzya witego w Wile - Gbcach
57
58
Rys. 18 Koci pw. Wszystkich witych w aziskach XV/XVI w. widok na zabytkowe freski i otarz
59
Lata II wojny wiatowej przyniosy mieszkacom ziemi wodzisawskiej ogromne cierpienia, a ich majtkom zniszczenie w niewyobraalnej wrcz skali. Wodzisaw zosta zniszczony w efekcie dziaa zbrojnych w ponad 80%. Z powierzchni znikna dziewitnastowieczna zabudowa rynku oraz kamienica rzdu. Hitlerowcy zdewastowali take cmentarz ydowski, w miejscu ktrego obecnie znajduj si mogiy onierzy Armii Czerwonej. Wskutek bombardowania powanie uszkodzony zosta koci parafialny, za koci pominorycki zosta zrwnany z ziemi. Wczeniej w 1943 r. wskutek utraty stabilnoci spowodowanej demontaem dzwonw zawalia si jego wiea. Odrbnym rozdziaem jest martyrologia ludnoci. W obiektach przemysowych (m.in. kopalni Charlotte w Rydutowach), majtkach dworskich (Gorzyce), a nawet domu parafialnym (Pszw) Niemcy zorganizowali obozy pracy, w ktrych eksterminowano byych powstacw, ludno odmawiajc podpisania Volkslisty, jecw radzieckich i inne osoby uznane za wrogie ustrojowi narodowosocjalistycznemu. Powszechnymi byy deportacje do obozw koncentracyjnych. Najtragiczniejszym wydarzeniem czasw wojny, jakie miao miejsce na ziemi wodzisawskiej, bya ewakuacja winiw niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz i podobozw w Jawiszowicach, Goleszowie i Czechowicach tzw. Marsz mierci. Zim 1945 r. hitlerowcy popdzili pieszo przez oblodzone i zamarznite drogi ok. 56 60 tys. wycieczonych winiw do Wodzisawia (ok. 63 km), skd w zlodowaciaych i zatoczonych wagonach wglowych przewieziono ich do pooonych na zachodzie obozw w Gross-Rosen, Buchenwaldzie, Dachau i Mauthausen13. Jak si szacuje w Marszach mierci zgino ok. 15 000 ewakuowanych winiw. Z tych tragicznych wydarze na ziemi wodzisawskiej pozostao wiele miejsc pamici: tablica pamitkowa na dworcu kolejowym, gdzie Niemcy zabili 30 winiw, tablica pamitkowa na budynku odlewni elaza przy ul. Michalskiego, gdzie zamordowano 10 winiw czy pomnik na Grze Piaskowej (ul. Ofiar Owicimskich), uwieczniajcy mier 43 ofiar faszystw. Upamitniono take winiw lagrw w Pszowie, Rydutowach i Gorzycach, a take ofiary kani w Biertutowach (szyb Reden). Wspczenie stanowi one wiadectwa ywej pamici o tragicznej przeszoci, ktre na trwae wdary si do krajobrazu powiatu wodzisawskiego.
13
A. Strzelecki, Marsz mierci. Przewodnik po trasie Owicim Wodzisaw lski, Owicim 2008.
60
Rys. 19 Tablica upamitniajca ofiary Marszu mierci umieszczona na budynku dworca kolejowego w Wodzisawiu lskim
Konsekwencje funkcjonowania w innych krgach kulturowych dla dziedzictwa ziemi wodzisawskiej: Z punktu widzenia konsekwencji dla krajobrazu oraz dziedzictwa kulturowego powiatu wodzisawskiego bardzo istotne znaczenie ma funkcjonowanie przez cztery wieki w cisych zwizkach z Krlestwem Czech oraz blisko dwa wieki pastwem pruskim. Pierwszemu z nich zawdzicza bardzo siln obecno tzw. nepomukw (obiektw sakralnych powieconych w. Janowi Nepomucenowi) oraz form architektoniczn najstarszych kociow. Drugiemu z kolei rozwj infrastruktury przemysowej i technicznej. Krajobraz etniczny ziemi wodzisawskiej: Materiay rdowe dowodz, e pod wzgldem etnicznym obszar Wodzisawia i okolic w zdecydowanej wikszoci zamieszkiwany by przez ludno sowiask14 jak twierdz etnolodzy: polsk. Mniejszo stanowia z kolei ludno czesko morawska i niemiecka.
14
Zob.: M. Lis, Grny lsk. Zarys dziejw do poowy XX wieku, Opole 2002.
61
Ta ostatnia zamieszkiwaa gwnie w Wodzisawiu, a od II po. XVIII w. take w koloniach fryderycjaskich m.in. Karkoszce i Maruszach. Najbardziej znanym jej przedstawicielem wywodzcym si z ziemi wodzisawskiej jest Martin Hennig przedwojenny teolog. Due znaczenie w historii ziemi wodzisawskiej miaa take ludno ydowska, ktra w Wodzisawiu posiadaa wasn gmin. Utrwalona w lokalnej tradycji (pod onomastycznym okreleniem ydowina) zostaa take obecno w lokalnym krajobrazie cmentarza ydowskiego, ktry powsta w 1814 r. i funkcjonowa do II wojny wiatowej 15. Ze spoecznoci wodzisawskich ydw wywodzi si Heyman Lasall ojciec Ferdynanda Lassalla, jednego z twrcw wspczesnej socjaldemokracji. Nazwisko rodziny, mimo przybrania francuskiej formy, posiada wyrane odniesienie do dawnej nazwy Wodzisawia (Loslau - Loslauer Lasall Lassalle). Z Wodzisawia wywodzi si take Emanuel Aufrecht jeden z ojcw nowoczesnej medycyny. Z fundacji jego rodziny powsta m.in. sierociniec (obecnie siedziba Pastwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego). Pod wzgldem sytuacji wyznaniowej ziemia wodzisawska nie odbiegaa zasadniczo od innych terenw Grnego lska. Wikszo mieszkacw wyznawaa katolicyzm. Du grup stanowili take wyznawcy religii Mojeszowej oraz luteranie. Wszystkie te trzy wyznania pozostawiy w historii, tradycji i zabytkach powiatu lady, ktre s obecne do dzisiaj. Krajobraz kulturowy ziemi wodzisawskiej z perspektywy zewntrznej: Ziemia wodzisawska jest obszarem uksztatowanym w wielowiekowym procesie historycznym. lady tego dziedzictwa s obecne w lokalnym krajobrazie do dzisiaj. Z tego te powodu przez powiat wodzisawski przebiegaj szlaki turystyczno krajoznawcze, m.in. Szlak Architektury Drewnianej czy Szlak im. Ewakuacji Winiw Owicimskich Owicim Wodzisaw l. W Planie Zagospodarowania Przestrzennego Wojewdztwa lskiego obszar powiatu wodzisawskiego zosta okrelony jako teren historycznego okrgu przemysowego z ukadem urbanistycznym Wodzisawia l. jako dominant. Z tego powodu krajobraz kulturowy ziemi wodzisawskiej zosta przewidziany do ochrony i wykorzystania rekreacyjnego.
15
62
Rys. 20 Obszary ochrony dziedzictwa kulturowego w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Wojewdztwa lskiego
Ochrona krajobrazu kulturowego, aby bya jak najbardziej efektywna, powinna chodzi w parze z ochron krajobrazu przyrodniczego. Zgodnie z Planem Zagospodarowania Przestrzennego Wojewdztwa lskiego przez obszar powiatu dolin Odry i Olzy przebiega korytarz ekologiczny o znaczeniu midzynarodowym. Z tego powodu obszar doliny podlega ochronie, a jej dwa elementy: Stawy Wielikt i Ligota Tworkowska oraz Graniczny meander Odry zostay zaproponowane do objcia programem ochrony Natura 2000. 63
Pierwszemu z nich proponuje si nada status obszaru specjalnej ochrony, drugiemu za status specjalnego obszaru ochrony. Rys. 21 Obszary ochrony przyrody w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Wojewdztwa lskiego
64
7.
WODZISAWSKIEGO
EWIDENCJACH
7.1
Zabytki wpisane do rejestru i ewidencji zabytkw prowadzonych przez lskiego Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw w Katowicach
Zgodnie z art. 7 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami jedn z form ochrony zabytkw jest ich wpisanie do rejestru, ktry zgodnie z art. 8 jest prowadzony przez wojewdzkiego konserwatora zabytkw. W rejestrze nie ujmuje si inwentarza muzew i bibliotek. W rejestrze lskiego Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw w Katowicach figuruje 47 obiektw zabytkowych z terenu powiatu, z czego 3 to zabytki archeologiczne, 3 zabytki ruchome (figury w. Jana Nepomucena w Wodzisawiu l., Wodzisawiu l. Zawadzie oraz w Bluszczowie) oraz 41 zabytkw nieruchomych. Najwiksze skupienie porawie poowa zabytkw wpisanych do rejestru na terenie powiatu wodzisawskiego wystpuje w Wodzisawiu lskim (23 obiekty). W pozostaych gminach funkcjonuje po kilka zabytkw w Lubomi 7, Godowie 5, Gorzycach 5, Rydutowach 3, Pszowie 2 i Mszanie 2. Gminami powiatu, ktre nie posiadaj na swoim terenie obiektw wpisanych do rejestru konserwatora, s Marklowice i Radlin. Do dziedzictwa ziemi wodzisawskiej naley te wczy 2 zabytki funkcjonujce na terenie dzisiejszego Jastrzbia Zdroju (w tym koci przeniesiony z Wodzisawia l. Jedownika) oraz po jednym w Katowicach, Chorzowie oraz Kaczycach. Analizujc w/w obiekty pod wzgldem ich charakteru mona wyrni nastpujce ich typy: a) ukad urbanistyczny: 2 (Wodzisaw w ramach redniowiecznego zaoenia; Kolonia Fryderyk (gm. Gorzyce) zesp 7 budynkw osiedla robotniczego z lat 1915 - 20), b) dziea architektury i budownictwa: 36, c) obiekty techniki: 2 (zesp szybu wentylacyjnego i budynek wagi w Rydutowach), d) parki, ogrody i inne formy zaprojektowanej zieleni: 516, e) zabytki ruchome: 3, f) zabytki archeologiczne: 3. Szczegy ilustruje tabela 2.
16
Zespoy paacowo parkowe i inne obiekty objte ochron (np. szpital w Rydutowach) wraz z otoczeniem zieleni liczone podwjnie.
65
Tab. 2 Wykaz obiektw z terenu powiatu wodzisawskiego wpisanych do rejestru lskiego Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw
L.p. Lokalizacja Gokowice ul. 1 Maja, Gmina Godw Gokowice ul. Powstacw 11, Gmina Godw Gokowice, Gmina Godw aziska ul. Powstacw 124, Gmina Godw Skrzyszw ul. 1 Maja 120, Gmina Godw Obiekt objty ochron Koci filialny pod wezwaniem witej Anny z XIX w. (1878 r.), drewniany, szalowany wraz z wyposaeniem. Granice ochrony obejmuj obiekt w ramach ogrodzenia. Stanowisko archeologiczne grdek redniowieczny typu stokowatego. Stanowisko archeologiczne kopiec grodzisko redniowieczne w poudniowowschodniej czci wsi, na poudnie od szosy, na polach uprawnych. Koci pod wezwaniem Wszystkich witych z XVI w., drewniany z wie. Granice ochrony rozcigaj si na cao obiektu w ramach ogrodzenia i obejmuj wyposaenie wntrz. Kapliczka przydrona z XIX w., murowana, tynkowana, z wieyczk i latarni. Granice ochrony obejmuj obiekt i najblisze otoczenie. Zesp paacowo-parkowy: - paac hrabiw dArco z XVIII w., - paac myliwski z XIX w. Park krajobrazowy w stylu angielskim z XIX w. Granice ochrony obejmuj cao zaoenia paacowo-parkowego. Ukad 7 budynkw osiedla robotniczego Kolonii Fryderyk z lat 1915 1920. Granice ochrony w obrbie oznaczonym na mapie. Stanowisko archeologiczne nr 1 grodzisko redniowieczne typu stokowatego na poudniowy wschd od drogi prowadzcej z Gorzyczek do Gorzyc, na pnoc od doliny rzeki Olzy. Kaplica pod wezwaniem witej Rodziny wzniesiona w 1801 r. w stylu klasycystycznym. Granice ochrony obejmuj kaplic. Rzeba wity Jan Nepomucen figura wolnostojca, barokowa, z trzeciej wierci XVIII w., wykonana z piaskowca o wysokoci okoo 5 metrw. Kaplica pod wezwaniem Matki Boskiej Bolesnej z XVIII w., drewniana. Brak Nr rejestru zabytkw A/759/66 26.09.1966 r.
1.
2.
3.
4.
A/732/66 05.08.1966 r.
5.
A/764/66 30.12.1966 r.
6.
A/1388/89 10.10.1989 r.
7.
Gorzyce, ul. Lena 1, 3, 5, 7 ul. Kopalniana 57, 59, 61, Gmina Gorzyce Gorzyczki, Gmina Gorzyce Olza ul. Wiejska (naprzeciw domu nr 5), Gmina Gorzyce Rogw na zachd od ulicy Raciborskiej, pomidzy wsi Rogw a Rogowiec, na wzgrzu, Gmina Gorzyce Bukw tzw. Kaczy Rynek, Gmina Lubomia
A/276/09 31.12.2009 r.
8.
C/1105/69 22.12.1969 r.
9.
10. 11.
66
12.
13.
14.
15.
16.
17.
Lubomia, Gmina Lubomia Poomia, Gmina Mszana Poomia, Gmina Mszana Pszw
21.
Pszw w pnocnej czci Pszowa, na obszarze wyznaczonym przez ulice: Kusociskiego, Chrszcza, Sikorskiego, Kalwaryjsk, Ignacego i Lipow
okrelenia granic ochrony. Dwr z XIX w., murowany, klasycystyczny. Granice ochrony obejmuj cao obiektu w ramach dawnego zaoenia dworskiego. Oficyna dworska z XIX w., klasycystyczna. Granice ochrony obejmuj cao obiektu w ramach dawnego zaoenia dworskiego. Spichlerz dworski, przeom XVIII i XIX w., murowany, trjkondygnacyjny, klasycystyczny. Granice ochrony obejmuj cao obiektu w ramach dawnego zaoenia dworskiego. Kaplica pod wezwaniem witego Jana Nepomucena z XVIII w., drewniana, na planie omioboku. Granice ochrony obejmuj cao obiektu w ramach dawnego ogrodzenia. Stanowisko archeologiczne wczesnoredniowieczne grodzisko ufortyfikowane z VII/VIII w. Na wschd od szosy Lubomia Rogw i okoo 800 m w kierunku pnocno-wschodnim od miejscowej leniczwki. Stanowisko archeologiczne wczesnoredniowieczna osada obronna grodzisko. Pooone okoo 1,5 km na pnocny-wschd od leniczwki. Granice ochrony obejmuj cao obiektu w ramach dawnego ogrodzenia. Dawna plebania z XIX w., klasycystyczna, murowana, czciowo podpiwniczona. Budynek starej szkoy z 1878 r. pooony w Poomi gm. Mszana, ul. Centralna 93. Koci parafialny pod wezwaniem Narodzenia NMP wraz z kaplic Drogi Krzyowej obok; wzniesiony w XVIII w., pnobarokowy, murowany. Zesp zabudowa Kalwarii Pszowskiej, usytuowany przy kociele pw. Zmartwychwstania Paskiego w Rydutowach. Zesp wzniesiony w latach 1911-1927 obejmuje 14 kaplic Stacji Drogi Krzyowej, w skad ktrej wchodzi 13 kubaturowych i 1 w formie 3 krzyy oraz najblisze otoczenie tych kaplic. Kaplice kubaturowe wzniesiono w stylu zmodernizowanego historyzmu z dominacj elementw neobarokowych.
A/762/66 26.09.1966 r.
A/739/66 05.08.1966 r.
A/705/65 05.11.1965 r.
A/121/04 13.08.2004 r.
67
22.
23.
24.
Rydutowy Piece
25.
Wodzisaw lski
26.
27.
28.
29.
30.
Wodzisaw lski
31.
Budynek wagi z 1906 r. Granice ochrony obejmuj cao obiektu wraz z najbliszym otoczeniem. Zesp budynkw szpitalnych Szpitala Miejskiego Nr 2 (pawilon gwny, budynek Interny I Oddzia i Radiologii, budynek Interny II i III Oddzia oraz kostnica) wzniesiony w latach 1912-1914 w stylu wczesnego modernizmu. Granice ochrony obejmuj budynki wraz z otoczeniem zieleni. Zesp szybu wentylacyjnego III z lat 19101920: budynek maszyny wycigowej i rozdzielni, wiea szybu, budynek warsztatw. Miasto w ramach redniowiecznego zaoenia. Ochron objty jest ukad urbanistyczny wyznaczony ulicami: Konstancji (z pierzej wschodni i zachodni), Waow (z pierzej pnocn), Zgoda (z pierzej poudniow), Arendarsk i Sowackiego (z pierzej poudniow) wraz z terenem parku paacowego. Koci parafialny pod wezwaniem NMP, wzniesiony w latach 1909-1911 wg projektu architekta Ludwika Schneidera w stylu neogotyckim. Dawny klasztor pofranciszkaski (obecnie sd), przylegy od pnocy do kocioa, z XVII w. Granice ochrony obejmuj cao obiektu w ramach dawnego zaoenia klasztornego. Dawny koci pofranciszkaski (obecnie koci ewangelicki) z XV w., gotycki, murowany. Granice ochrony obejmuj obiekt w ramach dawnego zaoenia klasztornego. Zamek z XIX w. o charakterze klasycystycznym wraz z parkiem na stoku i sztuczn wysp. Granice ochrony obejmuj obiekt wraz z parkiem o powierzchni okoo 34 ha. Wiea romantyczna na poudniowy-wschd od miasta, z XVIII w., neogotycka o charakterze sztucznej ruiny. Granice ochrony obejmuj obiekt i najblisze otoczenie. Budynek mieszkalny z XVIII w., przeksztacony po 1945 roku.
A/1320/84 21.02.1984 r.
A/1445/91 30.12.1991 r.
A/1319/84 13.02.1984 r.
A/380/53 14.03.1953 r.
A/1540/94 22.08.1994 r.
A/746/66 30.12.1966 r.
A/745/66 30.12.1966 r.
A/758/66 30.12.1966 r.
68
Wodzisaw lski Rynek 2 Wodzisaw lski Rynek 3 Wodzisaw lski Rynek 4 Wodzisaw lski Rynek 5 Wodzisaw lski Rynek 6 Wodzisaw lski Rynek 7 Wodzisaw lski Rynek 8
Budynek mieszkalny z XIX w. Budynek mieszkalny z XIX w., nadbudowany i przeksztacony. Budynek mieszkalny z XIX w., czciowo przeksztacony. Budynek mieszkalny z XIX w., przeksztacony. Budynek mieszkalny z XIX w., czciowo przeksztacony. Budynek mieszkalny z XIX w. Budynek mieszkalny z XIX w., nadbudowany i przeksztacony. Budynek mieszkalny z lat 30. XIX w., kilkakrotnie przebudowany; z lat 90. XIX w. pochodzi jego obecny eklektyczny wystrj. Granice ochrony obejmuj cay zesp. Budynek mieszkalny z XIX w., przebudowany i przeksztacony. Budynek mieszkalny z XVIII w., nadbudowany i przeksztacony, z barokowym portalem. Szpital Spki Brackiej (obecnie Wojewdzki Szpital Chorb Puc). Figura witego Jana Nepomucena wykonana okoo 1748 r. przez Johanna Melchiora Oesterreicha w stylu barokowym. Park krajobrazowy z licznymi okazami starodrzewu i krzeww egzotycznych z przeomu XVIII i XIX w. Zesp dworsko-parkowy: - paac z 1783 r. w stylu neobarokowym, - kaplica z klasztorkiem z pocztku XX w., eklektyczna z elementami neogotyku. Granice ochrony obejmuj wymienione budowle wraz z zaoeniem parkowym. Kaplica witego Jana Nepomucena z przeomu XVIII i XIX w., murowana, tynkowana, z wieyczk na sygnaturk, z omioboczn latarni i hemem. Granice ochrony obejmuj cao obiektu i najblisze otoczenie. Figura witego Jana Nepomucena z 1867 r. wraz z otoczeniem w promieniu 0,5m oraz metalowym ogrodzeniem.
A/748/66 26.09.1966 r. A/749/66 26.09.1966 r. A/750/66 26.09.1966 r. A/751/66 26.09.1966 r. A/752/66 26.09.1966 r. A/753/66 26.09.1966 r. A/754/66 26.09.1966 r. A/71530/93 28.06.1993 r. A/755/66 26.09.1966 r. A/756/66 26.09.1966 r. A/40/01 11.12.2000 r. B/51/04 24.11.2004 r. A/1185/72 02.08.1972 r.
39.
Wodzisaw lski Rynek 26 Wodzisaw lski Rynek 27 Wodzisaw lski ul. Bracka Wodzisaw lski ul. Waowa Wodzisaw lski Kokoszyce
43.
44.
45.
A/1453/91 30.11.1991 r.
45.
A/763/66 30.12.1966 r.
47.
B/69/06 21.01.2006 r.
69
Poza rejestrem wojewdzki konserwator zabytkw prowadzi ewidencj obiektw zabytkowych. Wedug stanu na marzec 2010 r. z terenu powiatu wodzisawskiego w ewidencji znajduje si 115 obiektw, ktrych zestawienie prezentuje tabela 3. Tab. 3 Wykaz obiektw, dla ktrych lski Wojewdzki Konserwator Zabytkw w Katowicach prowadzi karty ewidencyjne w ramach wojewdzkiej ewidencji zabytkw L.p. Miejscowo Adres ul. Kopernika 2 ul. 1 Maja ul. Wiejska ul. Lena 1 ul. Lena 3 ul. Lena 5 ul. Lena 7 ul. Kopalniana 57 ul. Kopalniana 59 ul. Kopalniana 61 tzw. Kaczy Rynek Obiekt koci parafialny pw. Wszystkich witych koci filialny pw. w. Anny kaplica pw. witej Rodziny budynek mieszkalny z lat 1915 - 1920 budynek mieszkalny z lat 1915 - 1920 budynek mieszkalny z lat 1915 - 1920 budynek mieszkalny z lat 1915 - 1920 budynek mieszkalny z lat 1915 - 1920 budynek mieszkalny z lat 1915 - 1920 budynek mieszkalny z lat 1915 - 1920 kaplica pw. MB Racowej
aziska 1. Rybnickie, gmina Godw 2. 3. Gokowice, gmina Godw Olza, gmina Gorzyce
Kolonia 4. Fryderyk, gmina Gorzyce Kolonia 5. Fryderyk, gmina Gorzyce Kolonia 6. Fryderyk, gmina Gorzyce Kolonia 7. Fryderyk, gmina Gorzyce Kolonia 8. Fryderyk, gmina Gorzyce Kolonia 9. Fryderyk, gmina Gorzyce Kolonia 10. Fryderyk, gmina Gorzyce 11. Bukw, gmina Lubomia
70
ul. Nepomucena ul. Centralna ul. Centralna 93 ul. Bohaterw Westerplatte 1 ul. Pszowska ul. Miarki ul. Miarki 18, 20 ul. Bohaterw Westerplatte 1 ul. Leona ul. Plebiscytowa 9 zbieg ul. Obywatelskiej i Radoszowskiej ul. Mickiewicza ul. Bema ul. Wyzwolenia 230 ul. Korfantego 14
kaplica pw. w. Jana Nepomucena stara plebania budynek starej szkoy wzniesiony ok. 1878 r. koci parafialny pw. Wszystkich witych (obecnie pw. Narodzenia NMP) kaplica pw. witego Krzya i droga krzyowa budynek szkoy podstawowej budynki mieszkalne urzdnikw zesp kalwarii budynek dawnej portierni i wagi koci parafialny pw. w. Jerzego kaplica rozebrana szkoa podstawowa kolonia Karola osiedle domw robotniczych Koci parafialny pw. w. Stanisawa Biskupa i Mczennika koci parafialny pw. Wniebowzicia NMP
15. Pszw 16. Pszw 17. Pszw 18. Pszw 19. Pszw 20. Rydutowy 21. Rydutowy 22. Rydutowy 23. Rydutowy 24. Rydutowy 25. Marklowice 26. Radlin Biertutowy
71
27. Wodzisaw lski 28. Wodzisaw lski 29. Wodzisaw lski 30. Wodzisaw lski 31. Wodzisaw lski 32. Wodzisaw lski 33. Wodzisaw lski 34. Wodzisaw lski 35. Wodzisaw lski 36. Wodzisaw lski 37. Wodzisaw lski 38. Wodzisaw lski 39. Wodzisaw lski 40. Wodzisaw lski 41. Wodzisaw lski
ul. Paacowa 53 ul. Paacowa ul. Oraczy (obok domu nr 8a) ul. Oraczy (obok domu nr 26) ul. Pszowska (obok domu nr 243) ul. Miczurina ul. ks. Roboty 6 ul. Bolesawa Chrobrego 119, 121 ul. Bolesawa Chrobrego ul. Dbrowskiego 71 ul. Zioowa 12 ul. Krupiskiego 40 ul. Modzieowa 300 ul. Paderewskiego 198 ul. Paderewskiego 198
paac obecnie dom rekolekcyjny kaplica z will (obecnie Dom Rekolekcyjny nr 2) kapliczka przydrona pw. w. Jana Nepomucena kapliczka przydrona pw. w. Jana Nepomucena kapliczka przydrona pw. Matki Boskiej kapliczka przydrona pw. Trzeciego Upadku Chrystusa koci parafialny pw. MB Wszechporedniczki ask i w. Antoniego dom mieszkalny koci parafialny pw. Marii Magdaleny kapliczka przydrona kapliczka przydrona Kapliczka kapliczka przydrona koci parafialny pw. Podwyszenia Krzya Plebania
72
42. Wodzisaw lski 43. Wodzisaw lski 44. Wodzisaw lski 45. Wodzisaw lski 46. Wodzisaw lski 47. Wodzisaw lski 48. Wodzisaw lski 49. Wodzisaw lski 50. Wodzisaw lski 51. Wodzisaw lski 52. Wodzisaw lski 53. Wodzisaw lski 54. Wodzisaw lski 55. Wodzisaw lski 56. Wodzisaw lski
ul. Bogumiska 33 ul. Bogumiska 2 ul. Bogumiska 3 ul. Bogumiska 4 ul. Bogumiska 4a ul. Bracka 13 ul. Bracka 13 ul. Bracka 13 ul. Bracka 13 ul. Kocielna 1 ul. Kocielna 1 ul. Kocielna ul. Kocielna ul. Marchlewskiego 11/13 (obecnie ul. Konstancji) ul. Marchlewskiego 18 (obecnie ul. Konstancji 18)
kaplica przydrona dom mieszkalny szkoa (obecnie stacja sanitarno epidemiologiczna) sd (obecnie urzd miasta) wizienie (obecnie urzd miasta) sanatorium pawilon gwny (obecnie szpital) sanatorium dom mieszkalny sanatorium budynek gospodarczy sanatorium kotownia koci parafialny pw. Wniebowzicia NMP plebania (zburzona) kapliczka przydrona pw. w. Jana Nepomucena kapliczka przydrona pw. Matki Boskiej dom mieszkalny (rozebrany 1987 r.) dom mieszkalny
73
57. Wodzisaw lski 58. Wodzisaw lski 59. Wodzisaw lski 60. Wodzisaw lski 61. Wodzisaw lski 62. Wodzisaw lski 63. Wodzisaw lski 64. Wodzisaw lski 65. Wodzisaw lski 66. Wodzisaw lski 67. Wodzisaw lski 68. Wodzisaw lski 69. Wodzisaw lski 70. Wodzisaw lski 71. Wodzisaw lski
ul. Minorytw 4 ul. Minorytw 1 ul. Powstacw lskich 12 ul. Powstacw lskich 9 ul. Popiecha 1 ul. ks. Popiecha 3 ul. Popiecha ul. Popiecha 6 ul. Kubsza 8 ul. Kubsza 2 ul. Kubsza 4 ul. Kubsza 18 ul. Kubsza 13 ul. Kubsza 30 Rynek 1
dawny koci minorycki, obecnie koci ewangelicki dom mieszkalny dom mieszkalny dom mieszkalny budynek dawnej plebanii dom mieszkalny, obecnie przedszkole kapliczka przydrona pw. Trjcy witej dom mieszkalny Kamienica paac, tzw. zamek Poczta Kamienica Willa dom mieszkalny dom mieszkalny
74
72. Wodzisaw lski 73. Wodzisaw lski 74. Wodzisaw lski 75. Wodzisaw lski 76. Wodzisaw lski 77. Wodzisaw lski 78. Wodzisaw lski 79. Wodzisaw lski 80. Wodzisaw lski 81. Wodzisaw lski 82. Wodzisaw lski 83. Wodzisaw lski 84. Wodzisaw lski 85. Wodzisaw lski 86. Wodzisaw lski
Rynek 2 Rynek 3 Rynek 4 Rynek 5 Rynek 6 Rynek 7 Rynek 8 Rynek 10 Rynek 25 Rynek 26 Rynek 27 ul. Sdowa 1 ul. Daszyskiego ul. Szkolna 1 ul. Waowa 10
dom mieszkalny dom mieszkalny dom mieszkalny dom mieszkalny dom mieszkalny dom mieszkalny dom mieszkalny dom mieszkalny dom mieszkalny dom mieszkalny dom mieszkalny klasztor minorytw, obecnie sd kapliczka przydrona pw. MB Czstochowskiej Szkoa dom mieszkalny
75
87. Wodzisaw lski 88. Wodzisaw lski 89. Wodzisaw lski 90. Wodzisaw lski 91. Wodzisaw lski 92. Wodzisaw lski 93. Wodzisaw lski 94. Wodzisaw lski 95. Wodzisaw lski 96. Wodzisaw lski 97. Wodzisaw lski 98. Wodzisaw lski 99. Wodzisaw lski 100. Wodzisaw lski 101. Wodzisaw lski
ul. Waowa 23 ul. Waowa 28 (30) ul. Waowa 19 ul. Waowa 4 ul. Radliska 75 ul. Radliska 112 ul. Radliska 118 ul. Radliska 27 ul. Rybnicka 2 ul. Rybnicka 4 ul. Rybnicka 6 ul. Rybnicka 12 ul. Rybnicka 14 ul. Rybnicka 20 Plac witego Krzya
dom mieszkalny szpital, obecnie powiatowe centrum pomocy rodzinie dom mieszkalny dom mieszkalny kapliczka przydrona pw. MB Niepokalanej dom mieszkalny kapliczka przydrona pw. Dziecitka Jezus kapliczka przydrona dom mieszkalny dom mieszkalny dom mieszkalny Willa dom mieszkalny willa Hubertus willa
76
102. Wodzisaw lski 103. Wodzisaw lski 104. Wodzisaw lski 105. Wodzisaw lski 106. Wodzisaw lski 107. Wodzisaw lski 108. Wodzisaw lski 109. Wodzisaw lski 110. Wodzisaw lski 111. Wodzisaw lski 112. Wodzisaw lski 113. Wodzisaw lski 114. Wodzisaw lski 115. Wodzisaw lski
ul. Czyowicka 34 ul. Pszowska 17 ul. Pszowska 2 ul. Wolnoci 35 w niewielkim oddaleniu od ul. Grodzisko ul. Batalionw Chopskich 1 ul. Sowackiego 4 ul. Sowackiego 2 ul. Michalskiego 10 ul. Michalskiego 10 ul. Michalskiego 10 ul. Michalskiego 10 ul. Michalskiego 10 ul. Michalskiego 10
willa Willa dom mieszkalny Dwr wiea romantyczna kapliczka przydrona dom mieszkalny myn wodny (Uherka) zesp budynkw myna parowego zesp budynkw myna parowego myn parowy (amerykaski) zesp budynkw myna parowego magazyn i silos zboowy zesp budynkw myna parowego budynek mieszkalny zesp budynkw myna parowego warsztat naprawy zesp budynkw myna parowego budynek portierni
77
7.2
Zabytki wpisane do gminnych ewidencji zabytkw oraz objte politykami ochronnymi planw zagospodarowania przestrzennego
Z punktu widzenia powiatowego programu opieki nad zabytkami znaczenie rwnie due jak rejestr konserwatora zabytkw posiada ewidencja zabytkw. W oparciu bowiem o ewidencj sporzdza si program. Przesdza o tym art. 21 ustawy o ochronie zabytkw. Prowadzenie ewidencji jest zadaniem wasnym samorzdw gminnych (wjtw, burmistrzw i prezydentw miast). W trakcie prac nad Programem Biuro Kultury, Kultury Fizycznej i Turystyki Starostwa Powiatowego w Wodzisawiu lskim zwrcio si do gmin powiatu o udostpnienie informacji na temat obiektw wpisanych do ewidencji. Z informacji, ktre spyny, wynika, e ewidencja zabytkw w formie spisw lub biaych kart jest prowadzona w Wodzisawiu lskim, Gorzycach i Mszanie. Nie prowadz ewidencji gminy: Godw, Lubomia, Marklowice, Pszw, Radlin i Rydutowy (w przypadku tej ostatniej trwaj przygotowania do jej sporzdzenia). Rodzi to okrelone konsekwencje dla stanu ochrony zabytkw i opieki nad nimi. We wszystkich gminach przy okazji prac nad planami zagospodarowania przestrzennego okrelono przynajmniej najwaniejsze z punktu widzenia dziedzictwa kulturowego obiekty. Zdefiniowano dla nich take konkretne polityki ochronne. Zestawienie obiektw wg poszczeglnych gmin przedstawiaj tabele. Tab. 4 Obiekty objte ochron na terenie gminy Marklowice L.p. 1. 2. 3. 4. 5. 6. Nazwa obiektu MARKLOWICE Koci parafialny pw. w. Stanisawa Biskupa i Mczennika Cmentarz z 1750 r. Przedszkole Zabudowania dawnego dworu i tzw. Zameczek wraz z przylegajcymi pozostaociami parku Budynek szkoy Nr 2 Budynek Szkoy Nr 3 Lokalizacja ul. Wyzwolenia ul. Wyzwolenia ul. Wyzwolenia ul. Wyzwolenia ul. Wiosny Ludw ul. Wyzwolenia
78
7. 8.
Budynek komunalny (dawna biblioteka) Kaplice, krzye, pomniki, pyty, tablice, mogiy
Tab. 5 Obiekty objte ochron na terenie gminy miasta Pszw L.p. Nazwa obiektu PSZW 1. 2. Koci parafialny pw. Narodzenia NMP wzniesiony w XVIII w. Zesp Sakralny Kalwarii Pszowskiej wzniesiony w latach 1911-1927 ul. Bohaterw Westerplatte 1 ul. Kalwaryjska 39 Lokalizacja
Tab. 6 Obiekty objte ochron na terenie gminy Lubomia L.p. Nazwa obiektu LUBOMIA 1. 2. 3. 4. 5. Kaplica pod wezwaniem Matki Boskiej Bolesnej z XVIII wieku, drewniana Dwr z XIX wieku, murowany, klasycystyczny Oficyna dworska z XIX wieku, klasycystyczna Spichlerz dworski z przeomu XVIII i XIX w., murowany, trjkondygnacyjny, klasycystyczny Kaplica pod wezwaniem witego Jana Nepomucena z XVIII wieku drewniana na planie omioboku Stanowisko archeologiczne wczesnoredniowieczne grodzisko ufortyfikowane z VII/VIII wieku Stanowisko archeologiczne wczesnoredniowieczna osada obronna grodzisko Bukw tzw. Kaczy Rynek Grabwka Grabwka Grabwka Lubomia Lubomia - na wschd od szosy Lubomia Rogw i ok. 800 m. w kierunku pnocno-wschodnim od miejscowej leniczwki. Lubomia okoo 1,5 km na pnocny-wschd od miejscowej leniczwki Lokalizacja
6.
7.
Tab. 7 Obiekty objte ochron na terenie gminy Godw L.p. 1. Nazwa obiektu GODW Koci parafialny pw. witej Anny z XIX w. (1878 r.) 79 Lokalizacja ul. 1 Maja
2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37.
Koci filialny (obecnie parafialny) pw. Wszystkich witych z XVI w. Koci parafialny pw. w. Jzefa Koci pw. w. Jana Nepomucena Koci pw. w. Wawrzyca i Mikoaja Koci ewangelicko-augsburski Kapliczka przydrona z XIX w. Kaplica Kapliczka Kapliczka w. Jana Nepomucena Kapliczka z figur w. Jana Nepomucena Kaplica Kaplica Najwitszego Serca Pana Jezusa Krzy przydrony Krzy przydrony Krzy przydrony z 1894 r. Krzy przydrony z 1938 r. Krzy kamienny Krzy przydrony z 1843 r. Krzy przydrony z 1901 r. Stanowisko archeologiczne ogrdek redniowieczny typu stokowatego Stanowisko archeologiczne kopiec grodzisko redniowieczne Stodoa Kompleks zagrody ze stodoami drewnianymi Wiea wodna na terenie byej kopalni Szkoa Podstawowa im. G. Morcinka Szkoa Podstawowa im. K. Gaczyskiego Dom mieszkalny Dom mieszkalny Dom mieszkalny Dom (dawny posterunek celny) Zabudowania gospodarskie Zabudowania Zabudowania dworca PKP Wiadukt kolejowy przy granicy z aziskami Zabudowania Zabudowania
ul. Powstacw l. 124 ul. 1 Maja ul. G. Morcinka 20 Skrzyszw ul. Cmentarna ul. 1 Maja 120 ul. 1 Maja ul. Jana III Sobieskiego ul. 1 Maja ul. Powstacw lskich ul. Wiejska ul. Piotrowicka 45 ul. 1 Maja ul. Dbiny ul. Polna ul. Lena ul. Piotrowicka 1 ul. 1 Maja ul. Powstacw lskich ul. Powstacw 11 Gokowice ul. Cmentarna 7 ul. Wiejska 40 nie okrelono ul. G. Morcinka 4 ul. K. Gaczyskiego ul. Celna 34 ul. Powstacw l. 2 ul. 1 Maja 143 ul. Celna 29 ul. 1 Maja ul. Szkolna 5, 7 nie okrelono nie okrelono ul. Nowa 4, 9, 20 ul. 1 Maja 34, 91, 93, 95, 97, 102, 130
80
Zabudowania gospodarskie Zabudowania dawnego myna Zabudowania dom mieszkalny i stodoa Zabudowania Zabudowania Zabudowania gospodarskie Zabudowania folwarczne naprzeciw kocioa Zabudowania i stodoy
ul. G. Morcinka 14 ul. Myska 2, 4 ul. Dworcowa 1 ul. Powstacw l. 29, 45, 55, 83, 84, 93, 95, 120, 136, 137, 155, 158, 162, 165, 213 ul. Piotrowicka 7, 33, 37, 61, 77 ul. Piotrowicka 82, 84 nie okrelono ul. Powstacw l.108
Tab. 8 Obiekty objte ochron na terenie gminy miasta Rydutowy L.p. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. Nazwa obiektu RYDUTOWY Budynek dawnej wagi przy szybie Leon II KWK Rydutowy - Anna Zesp budynkw szpitalnych Szyb wentylacyjny III Budynek piecowni cegielni Rydutowy 1898 Koci pw. w. Jerzego z plebani i bud. gospodarczym oraz figur w. Jerzego 1909 r. Koci parafialny pw. w. Jacka Tunel kolejowy Pomnik Immaculaty z okoo 1855 r. Kaplica kubaturowa pw. w. Jana Nepomucena z okoo 1900 r. Kaplica kubaturowa pw. w. Jana Nepomucena z okoo 1900 r. Kaplica kubaturowa i krzy kamienny z pocz. XX w. na cmentarzu w Rydutowach Krzy pokutny na terenie kocioa w. Jerzego Krzy Krzy pokutny Drewniany krzy przydrony Mki Paskiej z okoo 1900 r. Krzy z kamiennym cokoem na dawnym cmentarzu w Rydutowach z XIX/XX w. Krzy kamienny Krzy z 1897 r. Lokalizacja ul. Leona ul. Plebiscytowa 47 ul. Pietrzkowicka 32-34 ul. Bohaterw Warszawy ul. Plebiscytowa 9 ul. w. Jacka 6 pod ulic Raciborsk ul. Ofiar Terroru ul. Pietrzkowicka przed nr 20 ul. Urbana 13 ul. Spokojna ul. Plebiscytowa 9 ul. Ofiar Terroru obok nr 27 u zbiegu ulic Radoszowskiej i Krzywoustego 91 u zbiegu ulic Wodnej i Krzykowickiej 111 ul. Ofiar Terroru ul. Radoszowska/ w. Jacka ul. Przerwy Tetmajera
81
19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48.
Krzy kamienny 1886 r. Krzy kamienny z 1909 r. Krzy kamienny z okoo 1873 r. (1875 r.) Krzy kamienny z okoo 1900 r. Krzy z kamienia na cmentarzu parafialnym (o. Orowiec) z okoo 1900 r. Kamienny krzy Mki Paskiej na rynku obok kocioa z okoo 1855 r. Krzy kamienny z okoo 1900 r. Krzy z 1936 r. Plebania i bud. gospodarczy przy kociele w. Jacka z lat 30. XX w. Krzy kamienny Budynki mieszkalne i mieszkalno-usugowe Budynek dawnej szkoy, ob. biblioteka Budynek ZGK (dawna karczma) Budynek myna Budynki mieszkalne i mieszkalno-usugowe z k. XIX w. oraz pocztku XX w., kilka w stylu modernistycznym (l. 20. 30. XX w.) Budynek USC Budynki mieszkalne i mieszkalno-usugowe Budynek byego kina Budynek dworca PKP Budynek Urzdu Miasta Budynek poczty Budynek klasztoru Budynki mieszkalne Budynki mieszkalne Budynki mieszkalne i mieszkalno-usugowe Budynki mieszkalne i mieszkalno-usugowe Budynek mieszkalny Budynki mieszkalne Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny
ul. Radoszowska w polu ul. Raciborska 479 u zbiegu ulic Raciborskiej i Piecowskiej u zbiegu ulic Raciborskiej i Tuwima ul. Szyszki ul. Ofiar Terroru u zbiegu ulic Bohaterw Warszawy i Narutowicza ul. Strzody ul. w. Jacka 6 ul. Szczerbicka 27 ul. Mickiewicza 16, 21 i 23 ul. Mickiewicza 33 ul. Raciborska 150 ul. Raciborska 223 ul. Raciborska 16, 62, 141, 189, 244, 302, 316, 318, 320, 414, 418, 427, 433, 440, 444, 457, 479 ul. Raciborska 369 ul. Ofiar Terroru 1, 14, 20, 33, 37-49 (nieparzyste), 54, 56, 62, 66, 67, 70, 73, 78, 80 ul. Ofiar Terroru 40 ul. Ofiar Terroru 182 ul. Ofiar Terroru 36 ul. Ofiar Terroru 89 ul. Plebiscytowa 2 ul. Plebiscytowa 3, 5, 33, 37 ul. Radoszowska 12, 38, 58 ul. Traugutta 230, 242, 243, 256, 267, 273, 278, 291, 295 ul. Obywatelska 42, 46, 50, 52, 58 ul. Piecowska 34 ul. Barwna 1, 3, 6 ul. Kordeckiego 41 ul. Szpitalna 5B
82
49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63.
Budynek usugowy Budynek mieszkalny Budynki mieszkalne i mieszkalno-usugowe Budynki mieszkalne Budynki mieszkalne Budynek mieszkalno-usugowy Budynek N.Z.O.Z. Budynek mieszkalno-usugowy Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Cmentarz rzymsko-katolicki Cmentarz rzymsko-katolicki Nieczynny cmentarz ewangelicki Nieczynny cmentarz przy kociele w. Jerzego
ul. Czernicka 2 ul. w. Jacka 54, 56 ul. Bema 1, 3, 5, 15, 22, 25, 113, 168 o. Karola 11, 12, 14-20 ul. Benedykta 2, 13, 20 ul. Boh. Warszawy 38, 46 ul. Przerwy-Tetmajera 150 ul. Szczerbicka 54 ul. Barcioka 17 ul. Sowicza 4, 5 ul. Strzody 20, 30, 31, 83 ul. Spokojna ul. w. Jacka ul. Barcioka ul. Ofiar Terroru
Tab. 9 Obiekty objte ochron na terenie gminy Mszana L.p. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. Nazwa obiektu MSZANA Kapliczka grota NMP z 1957 r. Kapliczka supowa z figur NMP 1900-1920 r. Kapliczka domkowa 1950-1960 r. Kaplica w. Jana Nepomucena 1890-1900 r. Kaplica architektoniczna z 1870 r. Zabudowa dawnego folwarku 1880-1900 r. Kapliczka z okoo 1800 r. Krzy kapliczkowy przydrony z 1909 r. Krzy kapliczkowy przydrony z 1920 r. Krzy kapliczkowy przydrony z 1908 r. Krzy kapliczkowy przydrony z 1898 r. Krzy kapliczkowy przydrony z 1892 r. Krzy kapliczkowy przydrony z 1891 r. Krzy kapliczkowy przydrony z 1922 r. Krzy kapliczkowy przydrony z 1909 r. Krzy kapliczkowy przydrony z 1912 r. Krzy kapliczkowy przydrony z 1938 r. ul. Lena 25 ul. Lena 44 ul. Folwark ul. Wiejska 71 ul. Szkolna/ks. Pisuli ul. Wiejska ul. Mickiewicza 107 ul. Mickiewicza 137 ul. Mickiewicza 141 ul. 1 Maja/Akacjowa u. Kopernika 49 ul. 1 Maja 152 ul. 1 Maja 178 ul. Mickiewicza 51 ul. Mickiewicza 103/ Spacerowa ul. Skrzyszowska/ Konopnickiej ul. Wodzisawska/Chabrowa Lokalizacja
83
18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52.
Krzy kapliczkowy przydrony z 1885 r. Krzy kapliczkowy przydrony z 1885 r. Krzy kapliczkowy przydrony z 1904 r. Krzy kapliczkowy przydrony z 1876 r. Krzy kapliczkowy przydrony z 1913 r. Krzy kapliczkowy przydrony 1890-1910 r. Krzy kapliczkowy przydrony 1890-1910 r. Krzy kapliczkowy cmentarny z 1892 r. Krzy kapliczkowy cmentarny z 1871 r. Krzy kapliczkowy 1890-1910 r. Krzy kapliczkowy 1890-1910 r. Krzy kapliczkowy z 1884 r. Krzy kapliczkowy z 1884 r. Krzy kapliczkowy z 1905 r. Krzy kapliczkowy z 1876 r. Krzy kapliczkowy z 1871 r. Krzy kapliczkowy z 1887 r. Krzy kapliczkowy z 1905 r. Krzy kapliczkowy z okoo 1950 r. Krzy kapliczkowy z 1853 r., 1955 r. Krzy kapliczkowy przydrony 1893 r. Krzy kapliczkowy przydrony 1893 r., 1887 r., 1916 r. Krzy cmentarny z 1902 r. Krzy przydrony z okoo 1950 r. Krzy przydrony 1999-2000 r. Koci parafialny z 1898 r., odbudowany po 1945 r. Koci 1947-1951 r. Kolumna Maryjna z 1853 r. Kolumna z figur w. Jana Nepomucena z 1876 r. Budynek dawnej plebani 1800-1829 r. Budynek mieszkalny 1950-1960 r. Budynek mieszkalny 1880-1900 r. Budynek mieszkalny 1880-1900 r. Budynek mieszkalny 1890-1910 r. Budynek mieszkalny 1900-1920 r.
ul. Centralna ul. Centralna 200 ul. Folwark (w pobliu nr 50) ul. Szkolna 48 ul. Szybowa 4 ul. Wodzisawska 60 ul. 1 Maja 46 ul. Mickiewicza 88 ul. Centralna/ Szkolna ul. Centralna 1/ Wolnoci ul. Centralna 22 ul. Wiejska/ Morcinka ul. Mickiewicza 88 ul. Wiejska 95/ Lena ul. Centralna/ Szkolna ul. Szkolna (w pobliu nr 13) ul. Wolnoci 72 ul. Wolnoci/ Wiejska ul. Folwark ul. Centralna/ Szkolna ul. Mickiewicza 160 ul. Moszczeska/ Wodzisawska, Moszczeska (obok nr 15) ul. Mickiewicza 88 ul. Mickiewicza 154 ul. Skrzyszowska/ 1 Maja ul. Mickiewicza 88 ul. Szkolna/ Centralna ul. Centralna/ Szkolna ul. Centralna/ Szkolna ul. Centralna/ Szkolna ul. 1 Maja 19 ul. Kopernika 43 ul. 1 Maja 34, 51 ul. 1 Maja 64, 124, 131, 155 216 ul. 1 Maja 129
84
53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72.
Budynek mieszkalny 1890-1900 r., 1900-1920 r. (przebudowany), 1890-1910 r. Budynek mieszkalny 1900-1920 r. (przebudowany), 1890-1910 r., 1880-1900 r. Budynek mieszkalny 1900-1920 (przebudowany), 1920-1930 (przebudowany), 1900-1920 r. Budynek mieszkalny 1920-1930 r. (przebudowany) Budynek mieszkalny 1890-1910 r. (odnowiony) Budynki mieszkalne 1890-1920 r. Budynek mieszkalny 1900-1910 r. Budynek mieszkalny 1890-1900 r. Budynek mieszkalny 1900-1920 r. Budynek mieszkalny 1910-1930 r. Zabudowa mieszkalno-gospodarcze 1890-1910 r. (przebudowana) Budynki dawnej szkoy 1890-1900 Budynek mieszkalny dawna leniczwka 1900-1920 r. Budynek mieszkalny 1920-1930 Budynek mieszkalno-gospodarczy Budynek mieszkalno-gospodarczy 1890-1900 r. Budynek mieszkalny 1920-1930 r. (przebudowany) Budynek mieszkalny 1890-1910 Gospodarstwo 1900 1920 (utrata wartoci) Budynek mieszkalny 1940 60
ul. Mickiewicza 4, 17, 34 ul. Mickiewicza 52, 62, 67 ul. Mickiewicza 68, 75, 78 ul. Moszczeska 17 ul. Tuskera 7 ul. Centralna 29, 35, 90 ul. Centralna 72 ul. Centralna 82 ul. Centralna 108 ul. Centralna 258 ul. Centralna 118, 124, 146 ul. Centralna 93, 95 ul. Lena ul. Morcinka 1 ul. Morcinka 25 ul. Wiejska 25, 49, 63 ul. Wiejska 91 ul. Konopnickiej 3 ul. Lena 35 ul. Lena 44
Tab. 10 Obiekty objte ochron na terenie gminy miasta Wodzisaw lski L.p. 1. 2. 3. 4. 5. 6. Nazwa obiektu WODZISAW LSKI Paac, obecnie Muzeum Miejskie i Urzd Stanu Cywilnego 1744-1747 r. Paac, obecnie Dom Rekolekcyjny Nr 1, XIX w. Kaplica z will, obecnie Dom Rekolekcyjny Nr 2, 1903 r. Koci pw. Wniebowzicia NMP 1909-1911 r. Koci pw. Trjcy witej XV w., XVIII w., Sd, obecnie Urzd Miasta, z 1880 r. 85 Lokalizacja ul. Kubsza 2 ul. Paacowa 53 ul. Paacowa 53 ul. Kocielna ul. Minorytw ul. Bogumiska 4
7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37.
Klasztor ojcw Franciszkanw, obecnie sd XV/XVII w. Wizienie, obecnie Urzd Miasta, z 1880 r. Dom mieszkalny - hotel, obecnie Starostwo Powiatowe, z 1880 r. Szkoa, ob. Pastwowa Stacja SanitarnoEpidemiologiczna z 1880 r. Szpital Miejski z 1913 r. Sanatorium pawilon z lat 1887-1898 Dom mieszkalny z lat 1887-1898 Budynek gospodarczy przy sanatorium z lat 1887-1898 Kotownia przy sanatorium z lat 1887-1898 Poczta z XIX w. Szkoa z lat 1929-1932 Wiea romantyczna z 1867 r. Kapliczka Matki Boskiej z Dziecitkiem z XIX w. Kapliczka pw. w. Jana Nepomucena z 1724 r. Kapliczka pw. Trjcy witej z 1876 r. Kapliczka pw. Matki Boskiej Niepokalanie Pocztej z 1918 r. Kapliczka pw. Matki Boskiej z 1722 r. Kapliczka pw. Trzeciego Upadku Chrystusa z 1859 r. Kapliczka pw. w. Jana Nepomucena z XVIII/XIX w. Kapliczka pw. w. Jana Nepomucena z 1917 r. Dom z XVIII w. Dom z lat 20. XIX w. Dom z XVIII w. Dom z XIX w. Dom z XIX w. Dom z XIX w. Dom z 1932 r. Dom willa, ob. przedszkole z lat 30. XX w. Dom z XIX w. Kaplica kubaturowa Jezusa Frasobliwego z 1885 r. Kaplica pw. MB Fatimskiej z lat 20. XX w.
ul. Sdowa 1 ul. Bogumiska 4a ul. Bogumiska 2 ul. Bogumiska 3 u. Waowa 28 ul. Bracka 13 ul. Bracka 13 ul. Bracka 13 ul. Bracka 13 ul. Kubsza 4 ul. Szkolna 1 Grodzisko ul. Kocielna 1 ul. Kocielna 1 ul. Popiecha ul. Radliska 75 ul. Pszowska 243 ul. Miczurina 1a ul. Oraczy 36 ul. Oraczy 8a ul. Rynek 1 ul. Rynek 2, 3, 4, 5, 6, 7, 10, 25, 26, 27 ul. Rynek 8 ul. Minorytw 1 ul. Ks. Konstancji 18 ul. Waowa 23 ul. Pszowska 2 ul. Popiecha 7 ul. Chrobrego 119, 121 ul. Radliska ul. Bogumiska 33
86
38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64.
Kaplica kubaturowa, neogotycka z 1912 r. Kapliczka kubaturowa z okresu midzywojennego Kapliczka kubaturowa z figur w. Urbana po 1850 r. Kapliczka kubaturowa pw. Dziecitka Jezusa z II po. XIX w. Kapliczka kubaturowa pw. Matki Boskiej Czstochowskiej z figur w. Jana Nepomucena, odnowiona, z ok. 1880 r. Kapliczka kubaturowa z XIX w. Kapliczka kubaturowa pw. w. Jana Nepomucena z II po. XIX w. Kaplica kubaturowa pw. w. Jana Nepomucena Kapliczka kubaturowa z rzeb Chrystusa Frasobliwego z poowy XIX w. Kapliczka kubaturowa pw. w. Jerzego Kapliczka supowa z XIX/XX w. Kapliczka supowa z I po. XIX w. Figura w. Jana Nepomucena z 1861 r. Krzy pokutny z XIII-XVI w. Krzy pokutny typu aciskiego z XIII-XVI w. Krzy na cmentarzu Krzy Mki Paskiej z II po. XIX w. Krzy Mki Paskiej pw. Matki Boskiej z 1895 r. Krzy Mki Paskiej pw. Matki Boskiej z 1904 r. Krzy Mki Paskiej z 1866 r. Krzy Mki Paskiej z 1887 r. Krzy Mki Paskiej z 1891 r. Krzy Mki Paskiej z pocz. XX w. Krzy Mki Paskiej z 1906 r. Krzy Mki Paskiej z 1890 r. Krzy Mki Paskiej z 1886 r. Krzy Mki Paskiej z 1893 r.
ul. Krupiskiego 40 przy zbiegu ulic Dugiej i Konwaliowej ul. Dbrowskiego 71 ul. Radliska 118 ul. Daszyskiego przy zbiegu ulic Paderewskiego i Hoej ul. Starowiejska ul. Chrobrego ul. Radliska 27 przy zbiegu ulic Wolnoci i Czyowickiej ul. Chemiskiego ul. Grodzisko ul. Paderewskiego przy kociele pw. Wniebowzicia NMP ul. Radliska 32 przy Kociele pw. Wniebowzicia NMP ul. Duga przy zbiegu ulic Pszowskiej i Czyowickiej przy zbiegu ulic Rybnickiej i Chrobrego ul. Jastrzbska 147 przy zbiegu ulic Czarnieckiego i Teligi ul. Radliska 63 przy zbiegu ulic Mszaskiej i Skrzyszowskiej przy zbiegu ulic Pszowskiej i Sasankowej ul. Chrobrego 309 ul. Modzieowa 4 ul. Letnia
87
65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 85. 86. 87. 88. 89. 90. 91. 92. 93.
Krzy Mki Paskiej z 1898 r. Krzy Mki Paskiej z lat 40. XX w. Krzy Mki Paskiej ze sztucznego kamienia Krzy Mki Paskiej z 1905 r. Krzy Mki Paskiej z XIX/XX w. Krzy Mki Paskiej z 1932 r. Krzy drewniany z postaci Chrystusa z lat 40. XX w. Krzy drewniany z postaci Chrystusa z lat 30. XX w. Krzy drewniany z postaci Chrystusa Krzy drewniany z postaci Chrystusa z 1947 r. Krzy drewniany z postaci Chrystusa z 1871 r. Krzy drewniany z lat 80. XIX w. Krzy Kaplica kubaturowa pw. w. Elbiety z 1859 r. Kaplica kubaturowa z XIX/XX w. Krzy pokutny na cmentarzu z 1828 r. Kaplica kubaturowa Matki Boskiej z 1722 r. Krzy Krzy drewniany z XVIII/XIX w. Kaplica pw. Matki Boskiej z koca XIX w. Kaplica z okoo 1850 r. Figura w. Jana Nepomucena Krzy z 1855 r. Kaplica z figur w. Jana Nepomucena Krzy Mki Paskiej z 1902 r. Kaplica kubaturowa Krzy Krzy kamienny z 1909 r. Pomnik Czechosowackiej Brygady Pancernej
ul. Letnia przy zbiegu ulic Czyowickiej i Karkoszki ul. Chrobrego 214 a ul. Modzieowa 22 a przy zbiegu ulic Wolnoci i Lenej ul. Goyska 77 Plac w. Krzya ul. Goyska ul. Oraczy przy zbiegu ulic Staromiejskiej, Czyowickiej i wirki i Wigury ul. Owocowa ul. Melchiora Wakowicza ul. Oraczy i Kotaja ul. Sowiaska ul. Czyowicka ul. Ks. Roboty ul. Pszowska przy skrzyowaniu ulic: Modzieowej i Pszowskiej ul. Oraczy 50 ul. Zioowa 12 ul. Dbrowskiego 71 ul. Oraczy 210 a przy drodze z Pszowa do Zawady ul. Starowiejska u zbiegu ulic Jastrzbskiej i Czarneckiego ul. Batalionw Chopskich 1 ul. Piaskowa/Czarnieckiego ul. Odrodzenia Plac Gladbeck
88
L.p. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35.
Nazwa obiektu GORZYCE Krzy kapliczkowy 1901 r. Krzy kapliczkowy 1904 r. Kapliczka 1905 r. Krzy cmentarny i figura Chrystusa z l. 50. XX w. Kaplice: supowa i architektoniczna z l. 90. XX w. Krzy kapliczkowy 1890 - 1910 Krzy kapliczkowy 1940 r. Kaplica architektoniczna 1880 - 1890 Krzy kapliczkowy 1893 r. Krzy kapliczkowy 1900 - 1910 Krzy kapliczkowy 1918 r. Krzy kapliczkowy 1950 1960 Krzy kapliczkowy 1900 - 1910 Krzy pokutny XV w. Krzy pokutny XV w. Krzy kapliczkowy 1890 1900 Kaplica architektoniczna XIX w. Kaplica architektoniczna 1880 r. Kapliczka domkowa NMP 1900 - 1910 Krzy kapliczkowy 1935 r. Krzy pokutny XV w. Pomnik polegych onierzy 1945 r. Krzy kapliczkowy 1876 r. Kaplica architektoniczna XIX w. Krzy kapliczkowy 1907 r. Krzy kapliczkowy 1905 r. Grota Maryjna 1950 r. Kaplica architektoniczna XIX w. Krzy kapliczkowy 1880 r. Kapliczka domkowa 1890 - 1900 Krzy kapliczkowy cmentarny 1894 r. Krzy kapliczkowy 1887 r. Kapliczka domkowa 1880 - 1900 Krzy kapliczkowy 1894 r. Krzy kapliczkowy 1887 r. 89
Lokalizacja ul. Wiejska 63 ul. Wiejska 53, ul. Wiejska 53 ul. Tysiclecia 15 ul. Tysiclecia 15 ul. Starowiejska/ Bogumiska ul. Powstacw l. 100 ul. Powstacw l. 30 ul. Powstacw l. 29 ul. Wyzwolenia 69 73 ul. Wyzwolenia 32 33 ul. Wiejska 59 ul. Raciborska/ Polna ul. Raciborska (cmentarz) ul. Raciborska (obok kocioa) ul. Raciborska 60A ul. Raciborska ul. Wiejska 16 ul. Dworcowa 102 ul. Dworcowa 44 ul. Dworcowa 5 ul. Bogumiska ul. Polna 2/ Rogowska 13 ul. Gwna 40A ul. Gwna 40A ul. Wiejska 112 ul. Wiejska 9 ul. Wierzbowa 11/ Akacjowa ul. Raciborska 27 ul. Ogrodowa 20 ul. Kocielna ul. Kocielna ul. Wodzisawska 52 ul. Wodzisawska 12/ Nowa ul. Wiejska 42
36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72.
Krzy kapliczkowy 1887 r. Krzy cmentarny 1947 r. Krzy kapliczkowy 1890 - 1900 Kaplica 1907 r. Pomnik Powstacw lskich 1928 r. Figura w. Jana Nepomucena 1730 - 1740 Kaplica architektoniczna 1935 r. Kaplica architektoniczna XIX w. Krzy XIX/ XX w. Budynek mieszkalny z lat 1920-1930 Budynek mieszkalny z lat 1900-1910 Budynek mieszkalny z lat 1890-1910 Budynek mieszkalny z 1909 r. Budynek mieszkalny z lat 1900-1920 Budynek mieszkalny z lat 1920-1930 Budynek mieszkalny z 1931 r. Budynek mieszkalny z lat 1910-1920 Budynek mieszkalny z lat 1900-1910 Budynek mieszkalny z lat 1900-1920 Budynek mieszkalny z lat 1950-1960 Budynek mieszkalny z lat 1900-1907 Budynek mieszkalny z lat 1910-1920 Budynek mieszkalny z lat 1920-1930 Budynek mieszkalny z 1907 r. Budynek mieszkalny z lat 1920-1930 Budynek mieszkalny z lat 1900-1910 Budynek mieszkalny z lat 1910-1920 Budynek mieszkalny z lat 1900-1920 Budynek mieszkalny z okoo 1930 r. Budynek mieszkalny z koca XIX w. Budynek mieszkalny z okoo 1905 r. Budynek mieszkalny z lat 1900-1910 Budynek mieszkalny z lat 1920-1930 Budynek mieszkalny z lat 1910-1920 Budynek mieszkalny z lat 1915-1920 Budynek mieszkalny z lat 1915-1920 Budynek mieszkalny z lat 1900-1930
ul. Wiejska 34 ul. Polna ul. Wiejska 16 ul. Powstacw 16 Park Olszynka granica Bluszczw/ Rogw ul. Kamieska 13 ul. Waowa 23 ul. Raciborska 33/ Waowa ul. Raciborska 16, 28 ul. Raciborska 18, 55, 103 ul. Raciborska 26 ul. Raciborska 31 ul. Raciborska 42 ul. Raciborska 71 ul. Raciborska 73 ul. Rybnicka 8 ul. Sikorskiego 47 ul. Czyowicka 2 ul. Wyzwolenia 40 ul. 27 Marca 29 ul. Waowa 23 ul. Powstacw 28 ul. Ligonia 17 ul. Dworcowa 17 ul. Dworcowa 19 ul. Dworcowa 55 ul. Dworcowa 56 ul. Dworcowa 72 ul. Dworcowa 86 ul. Dworcowa 90, 92, 94, 96, 98, 102 ul. Wiejska 18, 19, 44, 45 ul. Wiejska 24, 34, 63 ul. Bogumiska 5, 20 ul. Kopalniana 57, 59, 61 ul. Lena 1, 3, 5, 7, 39, 40, 41, 42, 44 ul. Gwna 7, 40, 44, 54
90
73. 74. 75. 76. 77. 78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 85. 86. 87. 88. 89. 90. 91. 92. 93. 94.
Budynek mieszkalny z lat 1910-1920 Budynek mieszkalny z lat 1950-1960 Szkoa Podstawowa im. Wodniaka z 1912 r. Szkoa Podstawowa oraz Gimnazjum z lat 1950-1960 Szkoa Podstawowa Nr 2 z Oddziaem Przedszkolnym z lat 1915-1920 Dawna kopalnia z lat 1913-1920 Budynek uytecznoci publicznej z lat 1920-1930 Dawny paac z lat 1912-1914 Paac, obecnie Wojewdzki Orodek Lecznictwa Odwykowego i Zakad Opiekuczo-Leczniczy, z lat 1912-1914 Koci parafialny pw. w. Anioa Stra z lat 1862-1869, przebudowany w 1948 r. Koci parafialny pw. NMP Krlowej Polski z lat 1932-1935, 1945-1952 Koci parafialny pw. Najwitszego Serca Pana Jezusa z koca XIX w., odbudowany w latach 1945-1949 Sanktuarium Matki Boej Fatimskiej z 1947 r. Probostwo oraz budynek gospodarczy parafii pw. w. Anioa Stra Lodownia ziemianka z pocz. XX w. Dawny budynek gospodarczy zaoenia folwarcznego z I po. XIX w. Budynek gospodarczy fragment nieistniejcego zespou dworskiego z I po. XIX w. Budynek mieszkalno-usugowy/dawniej szkoa z lat 80. XIX w. Zesp folwarku z XIX w. Zabudowania dworskie fragment z XIX/XX w. Zabudowania folwarczne z XIX/XX w. Zesp zabudowa folwarcznych z lat 1907-1910
ul. Wodzisawska 27 ul. Wodzisawska 109 ul. Wodzisawska 111 ul. Szkolna 2 ul. Lena 46 ul. Lena ul. Bogumiska 13 ul. Bogumiska ul. Zamkowa 8 ul. Kocielna ul. Szkolna 9 ul. Raciborska 40 ul. Tysiclecia 15 ul. Ogrodowa 1 ul. Zamkowa ul. Wiejska ul. Ligonia 23 ul. Powstacw 5 ul. Wiejska ul. Bogumiska 37 ul. Wodzisawska/ Kociuszki ul. Kociuszki 67
Tab. 12 Obiekty objte ochron na terenie gminy miasta Radlin L.p. Nazwa obiektu Lokalizacja
91
RADLIN 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. Budynki mieszkalne Budynek mieszkalny Budynki mieszkalne Budynki mieszkalne Budynki mieszkalne Budynki mieszkalne Budynki mieszkalne i mieszkalno - usugowe Budynki mieszkalno-usugowe Urzd Miasta Budynek mieszkalny Szkoa Podstawowa Nr 3 Koci Niepokalanego Serca Maryi Koci Wniebowzicia NMP Budynek Probostwa parafii WNMP Budynek mieszkalny Budynki mieszkalne Budynek mieszkalny Budynek mieszkalny Budynki mieszkalne Budynek mieszkalne Budynek mieszkalny Budynek Administracyjny KWK Marcel Budynek Dyrekcji KWK Marcel Budynek Elektrociepowni KWK. Marcel Budynek D. Rozdzielni Prdu KWK Marcel Budynek Stray Poarnej D. Stajni KWK Marcel Budynek Warsztatw D Kuni KWK Marcel Szyb Wiktor KWK Marcel Przedszkole Publiczne nr 3 Przedszkole Publiczne nr 2 Grobowiec rodziny Wojciechowskich Krzy kapliczkowy Mogia Ofiar Szybu Reden Krzy drewniany ul. Czecha 1 - 10 ul. Hallera 20 ul. Irysowa 11 i 13 ul. Korfantego 28, 36, 39, 42, 46, 49, 53, 55, 71, 73, 75, 77, 79, 81, 83, 85, 87, 89, 91, 93 ul. Mielckiego 1 14 i 16 ul. Pocztowa 1 - 12 ul. Rogozina 14, 40, 49, 52, 53, 59, 60, 63, 88 ul. Rybnicka 158, 187, 202, 204, 229, 265, 261 ul. Rymera 15 ul. Rymera 43 ul. Rymera 170 ul. Rymera 203 ul. Korfantego 14 ul. Korfantego 14 ul. ciegiennego 1 ul. Solskiego 18, 29a ul. Spacerowa 11 ul. Stalmacha 6 ul. Wieczorka 15, 17 ul. Wrzosowa 41, 62 ul. Kwiatowa 31 ul. Korfantego 52 ul. Korfantego 52 ul. Korfantego 52 ul. Korfantego 52 ul. Korfantego 52 ul. Korfantego 52 ul. Korfantego 52 ul. Mariacka 1 ul. Mielckiego 13 ul. Cmentarna ul. Cmentarna ul. Cmentarna ul. Korfantego/Rogozina
92
35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44.
Pomnik Ofiar Szybu Reden Krzy kapliczkowy Pomnik ku czci Powstacw lskich polegych w latach 1919-1921 Krzy kapliczkowy Krzy kapliczkowy Krzy kapliczkowy Krzy kapliczkowy Krzy kapliczkowy Krzy kapliczkowy Krzy kapliczkowy
ul. Rydutowska 43 ul. Rogozina 14 ul. Rogozina ul. Rybnicka 54, 67, 180, 241 ul. Rydutowska 135 ul. Rymera ul. Rymera/ Kraszewskiego/ Chrobrego ul. Rymera/ Napierskiego ul. Rogozina/ Wypandw ul. Wrzosowa 41
Poza w/w zabytkami na terenie kadej z gmin znajduje si znaczna liczba obiektw niezabytkowych, ktre ze wzgldu na ich ulokowanie w strefach ochronnych zgodnie z planami zagospodarowania przestrzennego take podlegaj ochronie dla zachowania ukadw i kompozycji krajobrazowych i urbanistycznych. Na zasb zabytkw ruchomych o charakterze publicznym ziemi wodzisawskiej, poza obiektami wpisanymi do rejestru zabytkw (3 figury Jana Nepomucena: w Wodzisawiu lski, Wodzisawiu lskim Zawadzie oraz na granicy Rogowa i Bluszczowa), obok licznych krzyy przydronych oraz kilku krzyy pokutnych skada si gwnie wyposaenie kociow, inwentarz Muzeum w Wodzisawiu lskim oraz okoo trzydziestu pozycji znajdujcych si w katalogu Miejskiej i Powiatowej Biblioteki Publicznej w Wodzisawiu lskim (gwnie z okresu midzywojennego oraz kilka sztuk z XIX w., z ktrych najstarsza pochodzi z 1853 r.). Zasoby biblioteki nie s jednak wczone do narodowego zasobu bibliotecznego, dlatego te nie uznaje si ich za zabytkowe. Do najciekawszych elementw wyposaenia i wystroju kociow na ziemi wodzisawskiej nale: - gotycka rzeba Madonny z Dziecitkiem oraz skrzyda tryptyku z XVI w., osiemnastowieczna ambona i chrzcielnica oraz gotyckie kropielnice z XVI w. w kociele w aziskach, - monstrancja barokowa z 1829 r., kielich gotycki, ksiga bractwa szkaplerznego z ok. 1764 r., figura Pana Jezusa Frasobliwego (ok. dwustuletnia), obraz ukrzyowania Chrystusa z przeomu XVII i XVIII w. (prawdopodobnie przeniesiony z drewnianego kocioa Krzya w. istniejcego do 1826 r. na obszarze Przedmiecia Raciborskiego)
93
oraz prospekt organowy Paula Berschdorfa w kociele Wniebowzicia NMP w Wodzisawiu lskim, - otarz gwny z 1750 r., zegar wieowy, oratoria, ambona i chrzcielnica, kamienne figury w. Piotra i Pawa oraz fasadowy obraz MB Czstochowskiej z 1851 r., a take najcenniejszy obiekt obraz Matki Boej Pszowskiej (Umiechnitej) z 1722 r. (koronowany 1732 r. korony skradzione w 1976 r.) w wityni w Pszowie; - otarz w. Wawrzyca w kociele w Skrzyszowie z XVII w., - dzwony z XVIII i XIX w. w posiadaniu parafii Ducha witego w Wodzisawiu l.; - barokowe i pnorenesansowe wyposaenie kocioa pw. w. Barbary w Jedowniku (przeniesiony do Jastrzbia-Zdroju) m.in. otarz gwny i boczne, posgi witych i aniow, krucyfiksy, monstrancja, ambona i chrzcielnica oraz gotycki i barokowy kielich (czciowo zachowane w kociele pw. MB Wszechporedniczki ask i w. Antoniego w Wodzisawiu l. Jedowniku). Cz zabytkowego wyposaenia kociow zostao wczona take do zbiorw Muzeum Archidiecezjalnego w Katowicach (m.in. gotyckie paskorzeby tzw. Apostoowie z Ruptawy z XIV w., Pieta z kocioa w Ruptawie z 1530 r. oraz rzeby Matki Boej z Dziecitkiem i w. Jakuba Starszego 1500 1510 z kocioa w Moszczenicy). Rys. 22 Rzeba w. Jana Nepomucena w Bluszczowie (XVIII w.)
Rys. 23 Pieta z Ruptawy. Drewno ok. 1430 r. oraz MB z Dziecitkiem i w. Jakub Starszy z Moszczenicy, ok. 1500-1510 r., rzeby w drewnie
94
Podsumowujc uwzgldniwszy w zestawieniu take gminne ewidencje oraz obiekty o wartoci historycznej i estetycznej, ze wzgldu na form zabytkw i ich funkcj dominujc obiekty znajdujce si na terenie powiatu wodzisawskiego moemy podzieli nastpujco: 1) krajobrazy kulturowe brak,
95
2) ukady urbanistyczne i ruralistyczne: 4 (stare miasto w Wodzisawiu lskim, osiedla patronackie w Radlinie, Rydutowach i Kolonii Fryderyk), 3) zespoy budowlane: 8 (zesp klasztorny w Wodzisawiu l., zesp sanatoryjny w Wodzisawiu l., zesp budynkw szpitalnych w Rydutowach oraz zespoy paacowe i dworskie w Wodzisawiu l., Wodzisawiu l. Kokoszycach, Gorzycach i Lubomi Grabwce), 4) dziea budownictwa obronnego brak, 5) obiekty techniki: 11 (zesp szybu III i V, budynek wagi oraz zesp obiektw KWK Rydutowy Anna w Rydutowach, zesp obiektw KWK Marcel w Radlinie, tunel kolejowy w Rydutowach, dworce kolejowe w Wodzisawiu l. i Rydutowach, zesp budynkw byych zakadw tytoniowych w Wodzisawiu l. tzw. koncentraty, hada Szarlota budowla krajobrazowa w Rydutowach), 6) cmentarze: m.in. cmentarze parafialne w gminach Godw, Gorzyce i Mszana, cmentarze parafialne w Rydutowach i Radoszowach, cmentarze parafialne w Wodzisawiu l., nieczynne cmentarze ewangelickie w Wodzisawiu l. i Rydutowach oraz byy cmentarz ydowski jako miejsce pamici o charakterze zabytkowym, 7) kamienne krzye pokutne: 9 (Olza, po 2 w Rogowie i Rydutowach w tym jedyny w Polsce krzy podwjny, oraz 4 w Wodzisawiu lskim), 8) drewniane obiekty sakralne (kocioy i kaplice): 4 (Lubomia, Bukw, Gokowice i aziska Rybnickie), 9) zaoenia zieleni o charakterze publicznym: parki miejskie: 1 (Wodzisaw l.), parki sanatoryjne: 1 (Wodzisaw l.), parki szpitalne: 1 (Rydutowy), kalwarie: 2 (Pszw, aziska), parki rezydencjonalne (w tym prywatne): 2 (Gorzyce i Wodzisaw l.
Kokoszyce), 10) sanktuaria i drogi pielgrzymek: 4 (bazylika mniejsza pw. Narodzenia NMP w Pszowie, Sanktuarium Fatimskie w Turzy lskiej, Dom Rekolekcyjny w Wodzisawiu l. Kokoszycach oraz koci pw. w. Wawrzyca w Skrzyszowie miejsce sigajcej XVI w. pielgrzymki wodzisawian), 96
11) kapliczki, krzye i figury: kilkaset kapliczek i krzyy przydronych, gwnie z koca XIX w. i pocztku XX w. (w duej liczbie powicone w. Janowi Nepomucenowi) oraz 4 figury w. Jana Nepomucena (Ligota Tworkowa, Grabwka, Wodzisaw l. pnobarokowa figura autorstwa Jana Melchiora Oesterreichera, i Wodzisaw l. Zawada), 12) zabytki archeologiczne: 3 (2 w Gokowicach oraz 1 w Gorzyczkach zarejestrowane w rejestrze zabytkw; ponadto kilkanacie stanowisk archeologicznych poza rejestrem), 13) dziea architektury zespoy zabudowy miejskiej gwnie XVIII XIX w., 14) budowle typu rezydencjonalnego 4 (w tym 3 zespoy paacowe: Gorzyce, Wodzisaw l. i Wodzisaw l. - Kokoszyce oraz jedna willa miejska w Wodzisawiu lskim Jedowniku), 15) obiekty architektury sakralnej: 11 (Wodzisaw l. i Rydutowy po 2, Pszw, aziska, Gokowice, Mszana, Poomia, Lubomia i Gorzyce), 16) miejsca pamici: liczne miejsca upamitniajce okres II wojny wiatowej oraz Powstania lskie, m.in. pomnik i tablice upamitniajce ofiary Marszu mierci w Wodzisawiu l. i okolicach, pomniki i groby Powstacw lskich w Bluszczowie, Marklowicach i Wodzisawiu l. Jedowniku, tablica pamitkowa na cze ofiar hitlerowskiego obozu pracy w Rydutowach oraz osb zamordowanych na terenie szybu Reden w Radlinie, a take inne (np. obelisk upamitniajcy przywdc powsta chopskich z pocztku XIX w. Jzefa Bieni znajdujcy si w Wodzisawiu l.).
Tab. 13 Najwaniejsze dla gmin zabytki powiatu wodzisawskiego L.p . 1. Gmina Obiekty 1. Zesp paacowo parkowy w Gorzycach 2. Kaplica pw. witej Rodziny w Olzie 3. Rzeba w. Jana Nepomucena w Bluszczowie 4. Stanowisko archeologiczne w Gorzyczkach (ul. Wiejska) 1. Kaplica pw. MB Racowej w Bukowie 2. Kaplica pw. w. Jana Nepomucena w Lubomi 3. Spichlerz dworski w Grabwce 1. 2. 3. 4. Budynek dawnej plebanii w Poomi Zesp figur na cmentarzu w Poomi Koci pw. w. Jerzego w Mszanie Koci pw. Nawiedzenia NMP w Poomi
Gorzyce
2.
Lubomia
3.
Mszana
4.
Pszw
1. Budynek kocioa bazyliki mniejszej pw. Narodzenia NMP w Pszowie 2. Zesp kalwarii w Pszowie 1. Zesp budynkw szpitala 2. Budynek Wagi Drobnicowej 3. Tunel kolejowy 4. Krzy pokutny przy parafii w. Jerzego w Rydutowach 1. Paac Dietrichsteinw 2. Zesp paacowo parkowy (wraz z will i kaplic) w Kokoszycach 3. Budynek byego klasztoru pominoryckiego 4. Zesp budynkw byego sanatorium przy ul. Brackiej 1. Budynek SP nr 2 z pocztku XX w. 2. Koci parafialny pw. w. Stanisawa Bpa i Mczennika 3. Budynek przedszkola z 1844 r. 4. Pomnik Powstacw l. z 1924 r. 5. Dwr z XIX w., tzw. zameczek w Marklowicach Grnych 1. Koci pw. w. Anny w Gokowicach 2. Grdek redniowieczny w Gokowicach 3. Fundamenty redniowiecznego zamku w Gokowicach 4. Koci pw. Wszystkich witych w aziskach Rybnickich 5. Kapliczka przydrona XIX w. w Skrzyszowie Osiedle robotnicze d. Emmagrube z lat 1897-1915 wg projektu berliskiego architekta Wiliama Muellera17
5.
Rydutowy
6.
Wodzisaw lski
7.
Marklowice
8.
Godw
9.
Radlin
17
98
Z punktu widzenia wartoci artystycznych i estetycznych, a take walorw historycznych, za najcenniejsze zabytki powiatu wodzisawskiego naley uzna: ukad urbanistyczny Wodzisawia l., reprezentujcy tzw. lsk owalnic, 2) 3) pitnastowieczny drewniany koci pw. Wszystkich paac Dietrichsteinw w Wodzisawiu l. dawna witych w aziskach wraz z wyposaeniem, siedziba wacicieli Pastwa Stanowego Wodzisaw, orodek wadzy administracyjnej i sdowniczej dla ziemi wodzisawskiej, 4) osiemnastowieczny koci pw. Narodzenia NMP w Pszowie, 5) 6) (kaplice w Bukowie i Lubomi), 7) patronackiego, 8) liczne nepomuki, ze szczeglnym uwzgldnieniem figury autorstwa Jana Melchiora Oesterreicha. Rys. 25 Koci parafialny bazylika mniejsza pw. Narodzenia NMP w Pszowie zesp zabudowy dawnej kolonii Emma w Radlinie oraz osiedle Karola w Rydutowach jako najlepiej zachowane przykady budownictwa pominorycki pitnastowieczny koci w. Trjcy w drewniane budownictwo sakralne gminy Lubomia Wodzisawiu l. wraz z budynkiem klasztoru,
99
100
101
Rys. 29 Budynek sanatorium w Wodzisawiu l. (k. XIX w.) obecnie Wojewdzki Szpital Chorb Puc
102
Rys. 31 redniowieczne krzye pokutne (wraz z kamiennymi detalami w ssiedztwie). Krzye aciskie z piaskowca. Obecna lokalizacja: obejcie kocioa parafii Wniebowzicia NMP w Wodzisawiu lskim
103
PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI POWIATU WODZISAWSKIEGO 8. DIAGNOZA STANU DZIEDZICTWA KULTUROWEGO POWIATU WODZISAWSKIEGO W celu okrelenia zaoe powiatowego programu opieki nad zabytkami oraz wskazania priorytetw, celw i kierunkw dziaania niezbdnym jest zdiagnozowanie sytuacji dot. stanu opieki nad zabytkami w powiecie wodzisawskim, a take stanu samego dziedzictwa narodowego. W tym celu zwrcono si m.in. do gmin i parafii powiatu z prob o wypenienie stosownej ankiety. Uzyskano nastpujcy wskanik udziau w badaniu: na 9 gmin penej informacji udzieliy wszystkie gminy, na 38 parafii z 6 dekanatw obejmujcych swoim zasigiem powiat wodzisawski w przeprowadzeniu diagnozy wzio udzia 7 parafii (w Gokowicach, w Lubomi, w Bukowie, w Nieboczowach, w aziskach oraz parafie: Wniebowzicia NMP i Ducha witego w Wodzisawiu lskim). Ankieta dotyczya informacji za lata 2006 2009, a w niektrych przypadkach take wczeniejszych. Wyniki w formie tabelarycznej przedstawiono poniej: Tab. 14 Diagnoza stanu dziedzictwa kulturowego w powiecie wodzisawskim L.p. 1. Wyszczeglnienie: Liczba gmin posiadajcych program opieki nad zabytkami Liczba gmin prowadzcych gminn ewidencj zabytkw Rzd wielkoci: - Mszana; 1 - Miasto Radlin posiada opracowany w 2007 r. program, ktry jednak nie zosta przyjty - Mszana 3 - Gorzyce Uwagi:
2.
104
PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI POWIATU WODZISAWSKIEGO - Wodzisaw lski Wydatki na opiek nad zabytkami wg jednostek: 2007 r. 2009 r. - Mszana - Rydutowy 2006 r. 2008 r. 2006 r. 2007 r. 3. - Wodzisaw lski - Marklowice - Godw - Radlin - Pszw - Lubomia - Powiat 2007 r. 2008 r. 2009 r. 2006 r. 2007 r. 2006 r. 2006 r. 2008 r. 28.000 z ok. 20.000 z 55.280 z 20.000 z 33.140 z 2.871.370 z 50.000 z 50.000 z 10.000 z 4.387,00 z 3.455,00 z 3.088,45 z brak brak brak 20.000 z 20.000 z - prace restauratorskie przy kociele w. Anny w Gokowicach - prace restauratorskie przy kociele pominoryckim - koszt sporzdzenia ewidencji zabytkw - koszt konserwacji pomnika Powstacw lskich w Bluszczowie (park Olszynka) obiekt nie wpisany do rejestru - opracowania i dokumentacje konserwatorskie - opracowanie dokumentacji - remont budynku starej szkoy obiekt nie wpisany do rejestru zabytkw - prace restauratorskie przy kociele pominoryckim (parafia ewangelicko augsburska) - remont pomnikw na cmentarzach obiekty nie wpisane do rejestru zabytkw - wymiana pokrycia dachowego w kociele pw. w. Anny w Gokowicach (likwidacja azbestu)
- Gorzyce
105
Formy edukacji spoeczestwa wg jednostek: - Gorzyce - Godw - konferencja z cyklu pogranicze technologii, nauki, kultury i sztuki pn. Pogranicze przeszoci pogranicze przyszoci sesja naukowa - lekcje powicone zabytkowym kocioom na terenie gminy, wycieczki edukacyjne lekcje regionalizmu w szkoach, przygotowanie do realizacji projektu Starzikowa izba, upamitnianie miejsc szczeglnych wydarze historycznych, cykliczne konkursy wiedzy o Radlinie, wsppraca z Radliskim Towarzystwem Kulturalnym
- Radlin
4 .
- Mszana
- Rydutowy
- wystawy starych fotografii, - planowana popularyzacja obiektw na amach Naszych Wieci Gminnych - lekcje regionalizmu w szkoach, - utworzenie izb pamici w szkoach, przy kopalni, - broszury, foldery o miecie, - konferencja Z pamici ku przyszoci (2007 r.), - konferencja VII wiekw miejscowoci (2008 r.), - wystpienie do Marszaka Wojewdztwa lskiego z wnioskiem o wpisanie do lskiego Szlaku Zabytkw Techniki trzech obiektw: hady Szarlota, tunelu kolejowego oraz wagi drobnicowej przy KWK Rydutowy Anna, - udzia w Europejskich Dniach Dziedzictwa 2010 r. - publikacja artykuw w lokalnej prasie, - foldery informacyjne, - informacja na stronie internetowej miasta o pracach zwizanych z renowacj bazyliki i Kalwarii Pszowskiej
- Pszw
106
PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI POWIATU WODZISAWSKIEGO - Lubomia - dbanie o obejcia zabytkw - we wsppracy z Towarzystwem Mionikw Marklowic organizowane prelekcje na temat pogbiania znajomoci historii i zabytkw, - wydanie ksiki J. Kosoka Marklowice w starej fotografii - dziaalno edukacyjna w szkoach, - utrzymywanie i rozwj dziaalnoci Muzeum oraz MiPBP w Wodzisawiu lskim - konkursy czytelnicze, plastyczne itp. w bibliotekach - popularyzacja wiedzy o zabytkach podczas Dni Regionu oraz Dni Kultury, - konkursy wiedzy o regionie w szkoach ponadgimnazjalnych, - 2007 r. konferencja dot. opieki nad zabytkami, - organizacja wycieczek i lekcji pogldowych w szkoach, - udzia w koncertach i pokazach folklorystycznych, - organizowanie konkursw i wystaw fotograficznych dot. zabytkw, - spotkania modziey z twrcami kultury, - organizowanie dni kultury lskiej w szkoach, - organizowanie historycznych zwiadw harcerskich, - opieka modziey nad miejscami pamici oraz pomnikami, - wsppraca z organizacjami historycznymi, - prace nad projektem budowy pomnika na terenie byego kirkutu w Wodzisawiu l., - promocja lskich tradycji (kuchni regionalnej) podczas zaj zawodowych w szkoach, - cieki dydaktyczne, kursy i innowacje pedagogiczne w szkoach, - opublikowanie listy obiektw wpisanych do rejestru WKZ (strona internetowa), - opublikowanie wykazu obiektw wpisanych do wojewdzkiej ewidencji zabytkw
- Marklowice
- Wodzisaw lski
- Powiat
107
PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI POWIATU WODZISAWSKIEGO Wydatki na popularyzacj wiedzy o zabytkach wg jednostek: 2007 r. 2008 r. 2009 r. - Rydutowy 2007 r. 2008 r. 2009 r. 2006 r. 2007 r. 2008 r. - Wodzisaw lski 2009 r. 2006 r. 2007 r. 2008 r. 2009 r. - Gorzyce - Radlin - Mszana - Lubomia - Godw - Marklowice -
5 .
- Pszw
1.070 z 3.500 z 7.320 z 46.667 z 13.200 z - koszty dziaalnoci wydawniczej 6.285 z 38.570,00 z 26.646,00 z 27.362,00 z 20.000,00 z 310.000,00 z 325.000,00 z 416.000,00 z 432.520,00 z brak brak brak brak brak brak - koszty dziaania muzeum - koszty dziaalnoci wydawniczej
108
PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI POWIATU WODZISAWSKIEGO - Powiat 2006 r. 2007 r. 2008 r. 2009 r. Formy edukacji wacicieli/ uytkownikw zabytkw wg gmin: - Mszana - Wodzisaw lski - Powiat - Radlin - Lubomia - Rydutowy - Gorzyce - Pszw - Marklowice - Godw - informacje o obiektach podlegajcych ochronie konserwatorskiej i zabytkach na stronie internetowej urzdu gminy - informowanie o koniecznych procedurach w administracji, - muzeum wiadczy pomoc wacicielom i uytkownikom zabytkw w zakresie ich ochrony - informowanie o obiektach podlegajcych ochronie konserwatora oraz procedurach dofinansowania prac przy zabytkach - wydawnictwo Ocali od zapomnienia autorstwa E. Holony - brak - brak - brak - brak - brak - brak 3.464,50 z 4.000,00 z 8.350,00 z 14.319,50 z - cykl wydawniczy Zabytki Powiatu Wodzisawskiego - jw. - jw. + zakup mapy dla Muzeum w Wodzisawiu l. - cykl wydawniczy Zabytki Powiatu Wodzisawskiego
6 .
109
PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI POWIATU WODZISAWSKIEGO Formy wsppracy z organizacjami pozarzdowymi w zakresie opieki nad zabytkami wg gmin: - Mszana - Radlin - Wodzisaw lski 7 . - Pszw - Powiat - Lubomia - Rydutowy - Gorzyce - Marklowice - Godw 8 . - wsppraca z parafi Nawiedzenia NMP w Poomi w zakresie oferty inwestycyjnej budynku starej plebani - odnowienie kapliczki na ul. Rymera we wsppracy z Radliskim Towarzystwem Kulturalnym - dotacje dla parafii ewangelicko augsburskiej w Wodzisawiu l. - wsppraca z parafi Narodzenia NMP w Pszowie w zakresie remontu kocioa (rodki ZPORR) - dotacje dla parafii (Wniebowzicia NMP w Wodzisawiu l., w. Anny w Gokowicach, parafia ewangelicko augsburska w Wodzisawiu l.) - brak - brak - brak - brak - brak
Formy wsppracy z osobami fizycznymi w zakresie opieki nad zabytkami wg gmin: - Rydutowy - Wodzisaw l. - Marklowice - Powiat - konsultacje w poszukiwaniu rozwiza dla obiektw zabytkowych - konsultacje z wacicielami zabytkowych budynkw w sprawie ich konserwacji i opieki - wsppraca z Panem J. Kosokiem w zakresie wydawnictw popularyzujcych wiedz o zabytkach - biece informowanie o prawach i obowizkach wacicieli zabytkw,
110
PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI POWIATU WODZISAWSKIEGO - Lubomia - Mszana - Gorzyce - Pszw - Godw - Radlin - zakup rodkw impregnacyjnych do drewna oraz innych materiaw do biecego utrzymania - brak - brak - brak - brak - brak
rodki pozyskane ze rde zewntrznych na opiek nad zabytkami: 9 . - Pszw - Wodzisaw l. - Marklowice 2009 r.: 824.490 z (ZPORR) rodki prywatne: 259.478,35 z EFRR (RPOWoj. l.): 498.627 z 5.000,00 z - remont kocioa Narodzenia NMP - remont paacu Dietrichsteinw (Muzeum) - budet pastwa; renowacja Mogiy Powstacw l. (obiekt nie wpisany do rejestru)
111
Stan techniczny zabytkw znajdujcych si w powiecie wodzisawskim jest zrnicowany. Wrd nich pozostaj obiekty w bardzo dobrym stanie, ktre przeszy remonty generalne (np. zesp paacowy w Wodzisawiu l. Kokoszycach czy te bazylika w Pszowie), jak rwnie wymagajce natychmiastowej interwencji konserwatorskiej, a nawet rekonstrukcji (np. wiea romantyczna w Wodzisawiu l.). Zdecydowana wikszo zabytkw nieruchomych znajduje si w nienajlepszej kondycji, zwaszcza estetycznej, i wymaga nakadw inwestycyjnych. Stan zabytkw w duej mierze zaley od tego, czy pozostaj one wpisane do rejestru konserwatora zabytkw, czy te s objte gminnymi ewidencjami zabytkw lub politykami planw zagospodarowania przestrzennego oraz czy s one wasnoci komunaln lub parafialn, czy te prywatn. Regu jest, e te ostatnie kategorie znajduj si na og w gorszym stanie (cho wystpuj wyjtki). W lepszym stanie zazwyczaj znajduj si te obiekty uytecznoci publicznej ni budynki mieszkalne i usugowe. Rys. 32 Kamienica w Wodzisawiu l. przy ul. Minorytw. Przykad obiektu w bardzo zym stanie technicznym
112
W odniesieniu do niektrych obiektw (waniejszych) sytuacja prezentuje si nastpujco (zgodnie z informacjami pyncymi z ankiet): 1) 2) 3) bardzo dobry, 4) 5) stan bardzo dobry, 6) trakcie remontu, 7) koci pominorycki (obecnie koci parafii ewangelicko - augsburskiej) stan zy; w trakcie remontu (wymieniono dach, wykonano izolacj wodn, trwa wymiana tynkw zewntrznych), 8) 9) 10) 11) 12) 13) paac Dietrichsteinw w Wodzisawiu l. stan dobry, klasztor pominorycki (obecnie budynek sdu kaplica w. Jana Nepomucena w Wodzisawiu l. (ul. Kocielna) stan zy: zawilgocone ciany, widoczne zasolenia, uszczcy si tynk, w kaplica Matki Boskiej Racowej w Bukowie stan koci Wniebowzicia NMP w Wodzisawiu l. dobry18, wymaga zabezpieczenia budulca oraz instalacji ppo., koci drewniany w aziskach wymaga remontu koci drewniany w Gokowicach wymaga remontu kaplica pw. w. Jana Nepomucena w Lubomi stan dachu wskutek niewaciwego pooenia gontu, cian bocznych ze wzgldu na sprchnienie,
rejonowego) w Wodzisawiu l. stan bardzo dobry, zesp dawnego sdu w Wodzisawiu l. (obecnie zesp paacowy w Kokoszycach (obecnie zesp wiea romantyczna w Wodzisawiu l. stan kamienice rynkowe w Wodzisawiu l. cz w budynki urzdu miejskiego) stan dobry, domu rekolekcyjnego) stan bardzo dobry, po generalnym remoncie, katastrofalny, wymaga odtworzenia, stanie dobrym, kilka w stanie zym ciany zawilgocone i zagrzybione, widoczne zasolenia, odpadajce tynki, zacieki, zniszczone elewacje, uszczce si tynki,
18
Zgodnie z informacj Urzdu Gminy. W opinii waciciela parafii w Bukowie, stan obiektu jest zy.
113
14) wymyte lub zwietrzae), 15) 16) 17) zy, wymaga pilnego remontu, 18) bardzo dobry, po remoncie, 19) 20) dobry, 21) bardzo dobry (po restauracji), 22) 23) 24) Plebiscytowa stan dobry, 25) Pietrzkowicka stan dobry.
l. stan dobry (lecz zawilgocenie cian, uszczce si lico cegie, spoiny cegie budynek byego szpitala w Wodzisawiu l. przy ul. budynek poczty w Wodzisawiu l. oraz budynek budynek byej plebanii oraz szkoy w Poomi stan bazylika pw. Narodzenia NMP w Pszowie stan spichlerz dworski w Lubomi Grabwce stan dobry, kaplica pw. witej Rodziny w Olzie stan bardzo rzeba w. Jana Nepomucena w Bluszczowie stan rzeba w. Jana Nepomucena autorstwa Jana
Waowej stan bardzo dobry, po generalnym remoncie, dawnej szkoy fundacji Aufrechta (obecnie Sanepid) stan dobry,
Melchiora Oesterreicha stan bardzo dobry (po restauracji), budynek dawnej wagi przy szybie Leon II w zesp budynkw szpitalnych w Rydutowach ul. zesp szybu wentylacyjnego III w Rydutowach, ul. Rydutowach stan bardzo dobry,
Odrbn kwesti jest stan finansowania opieki nad dziedzictwem kulturalnym oraz kultury jako takiej na obszarze powiatu wodzisawskiego. Z informacji przedstawionych w Strategii Rozwoju Kultury Wojewdztwa lskiego19 wynika, e sytuacja nie prezentuje si najlepiej. Procentowy udzia wydatkw na kultur na obszarze powiatu wynosi ok. 3% i notuje si jego stopniowe obnianie. Najgorzej sytuacja prezentuje si w Marklowicach (1,3%) i Rydutowach (1,6%). Stosunkowo najwicej na kultur oy si w gminach wiejskich
19
Dane dla lat: 2000, 2002, 2004. Zob.: Strategia Rozwoju Kultury Wojewdztwa lskiego na lata 2006 2020, s. 96 98.
114
Mszanie (5,85%) i Godowie (4,88%). W tym samym czasie redni wskanik dla wojewdztwa lskiego wynosi ok. 9,5%. Opieka nad zabytkami i ich ochrona, mimo e spoczywa na wacicielach, w ostatnich latach staa si przedmiotem szerszego zainteresowania i wsparcia ze strony samorzdw. Od kilku lat wadze powiatu wodzisawskiego, jak rwnie miasta Wodzisawia l., wspieraj restauracj kocioa pominoryckiego pooonego w tym miecie. Przykadem dobrej wsppracy jest take kooperacja wadz Pszowa i parafii rzymskokatolickiej w zakresie pozyskania rodkw finansowych przeznaczonych na remont bazyliki pszowskiej. W ubiegych latach ze rodkw samorzdu powiatowego dofinansowano take konserwacj barokowej figury w. Jana Nepomucena w Wodzisawiu l. oraz drewnianych kociow w aziskach i Gokowicach. Z przeprowadzonej diagnozy stanu opieki nad zabytkami pyn nastpujce wnioski, ktre naley bezwzgldnie uwzgldni na etapie formuowania priorytetw, celw, kierunkw i zada powiatowego programu opieki nad zabytkami: 1) na terenie powiatu mamy do czynienia z niewystarczajc inwentaryzacj zabytkw; wiele obiektw o znacznej wartoci historycznej i kulturowej nie znajduje si w rejestrze zabytkw, a tylko kilka gmin prowadzi ewidencj zabytkw; w efekcie na terenie dwch gmin (Radlin i Marklowice) nie ma w ogle obiektw objtych rejestrem konserwatora, 2) stan techniczny zabytkw w wikszoci przypadkw naleaoby uzna za przecitny w kierunku zego; pocieszajcym jest fakt, e najcenniejszym obiektom nie zagraa w tej chwili zniszczenie (z wyjtkiem Wiey Romantycznej w Wodzisawiu l.), 3) 4) zakresie prac w ostatnich latach podjto dziaania na rzecz finansowanie opieki nad zabytkami, zwaszcza w konserwatorskich, restauratorskich i budowlanych wymaga restauracji najcenniejszych obiektw,
udoskonalenia; gwn przeszkod w tym obszarze s niewystarczajce rodki, jakimi dysponuj samorzdy lokalne, wysokie koszty restauracji obiektw wynikajce z wieloletnich zaniedba w tym temacie, a take obwarowania prawne; przeszkod jest
115
take wykazywana bardzo czsto zbyt niska inicjatywa wacicieli obiektw w pozyskiwaniu rodkw ze rde innych ni samorzdy lokalne, 5) praktycznie nie istnieje wsppraca samorzdw z osobami fizycznymi w zakresie opieki nad zabytkami, nie ma spoecznych opiekunw zabytkw, za wsppraca z organizacjami pozarzdowymi ogranicza si do udzielania dotacji dla parafii, 6) nie jest prowadzona edukacja wacicieli i uytkownikw zabytkw wskutek czego zbyt czsto zabytki ulegaj dewastacji, s wykorzystywane w sposb sprzeczny z ich oryginaln funkcj, a czasami take ulegaj cakowitemu unicestwieniu, 7) 8) 9) nad zabytkami), 10) zagospodarowania. 9. ANALIZA SWOT W ramach prac nad Powiatowym Programem Opieki nad Zabytkami na lata 2010-2013 wskazano nastpujce elementy analizy SWOT: Tab. 15 Analiza SWOT Siy a)dua liczba obiektw dziedzictwa narodowego, w tym miasto redniowieczne, zabytki przemysu i techniki oraz obiekty architektury drewnianej, b) bardzo silna tosamo regionalna i przywizanie do lokalnoci, Saboci a) sabe powizanie edukacji szkolnej z edukacj kulturaln, b) niska kompetencja kulturowa i brak potrzeb ochrony dziedzictwa, c) sabo organizacyjno kadrowa podmiotw odpowiedzialnych za dziedzictwo narodowe, nie stosuje si nowoczesnych modeli zarzdzania zabytkami, a w przypadku wikszoci obiektw nie funkcjonuj nawet koncepcje ich niewystarczajca promocja zabytkw, dziaania podejmowane w zakresie edukacji
spoeczestwa w obszarze ochrony zabytkw i opieki nad nimi s niewystarczajce, brak jest usystematyzowanego i konceptualnego rozpracowania kwestii opieki nad dziedzictwem narodowym (brak programw opieki
116
c)dua aktywno parafii w zakresie ochrony dziedzictwa, d) dua liczba zabytkw z przeomu XIX i XX w., e)wielokulturowo i wielowyznaniowo obszaru, f) tradycje przemysu wydobywczego, g) wystpowanie szlakw turystycznych, h) dua liczba miejsc pamici, i) dziedzictwo i tradycje Status Minor Vladislavensis, j) silne orodki pielgrzymkowe, k) liczne imprezy tradycyjne (doynki, Betlejki, gwarki), l) obecno nieformalnych kronikarzy, m) historyczne postacie zwizane z ziemi wodzisawsk (bp Kominek, rodzina Lassallw, Mateusz Opolski), n) dziedzictwo kulturowe powizane z krgami kulturowymi Polski, Czech i Niemiec
d) niewystarczajca adaptacyjno podmiotw odpowiedzialnych za zarzdzanie zabytkami, e) zy stan techniczny obiektw zabytkowych, w tym brak ochrony zaprojektowanej zieleni, f) niedostateczne informowanie o dziedzictwie, w tym niedostateczna promocja zabytkw i ich roli w yciu gospodarczym, kulturalnym itp., g) brak wyczerpujcej inwentaryzacji dziedzictwa na terenie powiatu zarwno na poziomie gmin, jak i na poziomie wojewdztwa, h) maa wiadomo podmiotw gospodarczych o korzyciach pyncych z mecenatu kultury, i) nike pozyskiwanie rodkw zewntrznych na opiek nad zabytkami, j) zbyt mae pokrycie powiatu szlakami turystycznymi (np. mimo wystpowania zabytkw techniki brak ich wczenia do Szlaku Zabytkw Techniki Wojewdztwa lskiego), k) brak gminnych programw opieki nad zabytkami, l) brak wiadomoci spoecznej dot. znaczenia zasobw dziedzictwa, m) poprzemysowe zmiany rodowiska, n) niekorzystny stereotyp Grnego lska, o) brak spjnej polityki kulturalnej samorzdw i Ministra Kultury, p) brak zarzdzania strategicznego w kulturze, q) niski poziom wydatkw jst na kultur i ochron dziedzictwa narodowego, r) podatno zabytkw na zniszczenie (brak zabezpiecze)
117
Szanse a)moliwo pozyskiwania rodkw zewntrznych, b) wzrost wartoci zabytkw i lokalnych tradycji jako produktu turystycznego, c)rozwj organizacji pozarzdowych, d) korzystne usytuowanie komunikacyjne (potencja w zakresie rozwoju turystyki), e)rozwj wsppracy transgranicznej
Zagroenia a) brak spjnego systemu finansowania ochrony dziedzictwa, b) brak realnych zacht dla prywatnych inwestycji w zabytki, c) brak mechanizmw efektywnego wdraania strategii, planw, programw itp., d) braki w zakresie tworzenia i egzekwowania lokalnego prawa, w tym naruszanie krajobrazu zabytkowych zespow zabudowa, e) brak sprecyzowanych koncepcji rewitalizacji zabytkowych zespow urbanistycznych i zespow architektury o duych rozmiarach obszarowych, f) sabo rozwinita infrastruktura turystyczna, g) niski poziom uczestnictwa w kulturze, h) degradacja zabytkw, i) ostra konkurencja o rodki zewntrzne, w tym pozamerytoryczne kryteria ich przyznawania
Program Opieki nad Zabytkami dla Powiatu Wodzisawskiego zosta opracowany zgodnie z wytycznymi Krajowego Orodka Bada i Dokumentacji Zabytkw we wsppracy z gminami powiatu, parafiami Kocioa Rzymskokatolickiego oraz instytucjami kultury (Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna w Wodzisawiu lskim oraz Muzeum w Wodzisawiu lskim). Kooperacja polegaa na udostpnieniu przez w/w podmioty informacji oraz materiaw do diagnozy sytuacji w zakresie opieki nad zabytkami. Umoliwiono take wszystkim partnerom wypowiedzenie si na temat propozycji kierunkw,
118
celw i zada programu. Cz z nich skorzystaa z tej moliwoci i sformuowaa konkretne propozycje. Materiaem rdowym bya take informacja lskiego Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw w Katowicach na temat obiektw umieszczonych w rejestrze zabytkw wojewdztwa lskiego. Cennymi okazay si przekazane do Starostwa przez Gminy Gorzyce i Wodzisaw lski kopie biaych kart zabytkw, a take informacje o planach zagospodarowania przestrzennego dostarczone przez Gminy: Mszana, Gorzyce, Godw, Wodzisaw lski, Radlin oraz Rydutowy. W pracach nad Programem uwzgldniono take zewntrzne i wewntrzne uwarunkowania ochrony dziedzictwa i opieki nad nimi. Posikowano si take literatur fachow i popularn. Metod i etapy tworzenia Programu w formie graficznej przedstawia wykres.
119
Literatura
konsultacje spoeczne
Zakada si, e zadania okrelone w Programie Opieki nad Zabytkami Powiatu Wodzisawskiego bd wykonywane za pomoc nastpujcych instrumentw: instrumentw prawnych wynikajcych z przepisw ustawowych (np. uchwalanie analiz i studiw z zakresu zagospodarowania przestrzennego, ustanawianie spoecznych opiekunw zabytkw),
120
instrumentw finansowych (finansowanie prac konserwatorskich i remontowych przy obiektach zabytkowych, korzystanie z programw uwzgldniajcych finansowanie z funduszy europejskich oraz dotacje, nagrody, zachty finansowe dla wacicieli i posiadaczy obiektw zabytkowych),
instrumentw koordynacji (m.in. poprzez realizacje projektw i programw dotyczcych ochrony dziedzictwa kulturowego zapisanych w strategiach, planach rozwoju lokalnego itp., wsppraca z orodkami naukowymi i akademickimi, wsppraca z organizacjami wyznaniowymi w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami),
instrumentw spoecznych (m.in. poprzez dziaania edukacyjne promocyjne, wspdziaanie z organizacjami spoecznymi), instrumentw kontrolnych (m.in. aktualizacja ewidencji zabytkw, monitoring stanu zagospodarowania przestrzennego oraz stanu zachowania dziedzictwa kulturowego). 10.3 Zasady monitorowania Programu
Zgodnie z art. 87 ust. 5 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami z realizacji powiatowego programu opieki nad zabytkami Zarzd Powiatu co dwa lata sporzdza sprawozdanie, ktre przedkada Radzie Powiatu. Z punktu widzenia pragmatyki dziaania jest to najlepszy moment do ewentualnego przeprowadzenia ewaluacji programu. 10.4 rda finansowania Programu
Realizacja zaoe programu opieki nad zabytkami wymaga wsparcia finansowego. Z przedstawionej analizy wynika, e dotychczas podstawowym rdem finansowania opieki nad zabytkami byy budety jednostek samorzdu terytorialnego lub budet Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego i podlegych mu jednostek. Od kilku lat w coraz wikszym stopniu wykorzystywane s take rodki europejskie. W celu okrelenia potencjalnych rde finansowania poniej zamieszczono orientacyjny katalog funkcjonujcych programw, ktre przewiduj finansowe wsparcie opieki nad dziedzictwem kulturowym: 1. Program Operacyjny Infrastruktura i rodowisko priorytet XI Kultura i dziedzictwo kulturowe, alokacja: 576,4 mln euro; minimalna warto cakowita
121
projektu: 20 mln z; instytucja poredniczca: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego; szczegy: www.mkidn.gov.pl i www.pois.gov.pl. 2. Program Promesa Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego celem jest zwikszenie efektywnoci wykorzystania rodkw europejskich; alokacja: 16 mln z; instytucja zarzdzajca i poredniczca: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego; szczegy: www.mkidn.gov.pl. 3. Program Operacyjny Dziedzictwo kulturowe; priorytety: I Ochrona zabytkw, II Rozwj instytucji muzealnych, III Ochrona dziedzictwa narodowego poza granicami kraju, IV Tworzenie zasobw cyfrowych dziedzictwa kulturowego, V Ochrona dziedzictwa kultury ludowej; instytucja zarzdzajca i poredniczca: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego; szczegy: www.mkidn.gov.pl. 4. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, priorytet VI Polska gospodarka na rynku midzynarodowym, dziaanie 6.4 Inwestycje w produkty turystyczne o znaczeniu ponadregionalnym; alokacja: 138 mln euro; minimalna warto cakowita projektu: 10 mln z; instytucja poredniczca: Ministerstwo Gospodarki; szczegy: www.poig.gov.pl. 5. Program Operacyjny Wsppracy Transgranicznej Republika Czeska Rzeczpospolita Polska 2007 2013; o priorytetowa 2 Poprawa warunkw rozwoju przedsibiorczoci i turystyki; alokacja: 219,5 mln euro; instytucja zarzdzajca: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Republiki Czeskiej; szczegy: www.ewt.gov.pl. 6. W zakresie edukacji: Program Operacyjny Kapita Ludzki 2007 2013; instytucja poredniczca: Urzd Marszakowski Wojewdztwa lskiego; szczegy: www.efs.silesia-region.pl oraz www.efs.gov.pl. 7. Fundusz Kocielny Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji; szczegy: www.mswia.gov.pl. 8. Regionalny Program Operacyjny Wojewdztwa lskiego 2007 2013; priorytet III Turystyka, IV Kultura i VI Zrwnowaony rozwj miast; instytucja zarzdzajca: Urzd Marszakowski Wojewdztwa lskiego; szczegy: www.rpo.silesia-region.pl. 9. Budety jst (dotacje). 10. rodki prywatne (fundacje i inne), np. Fundacja Kronenberga itp.
122
10.5
Priorytet I Aktywne ksztatowanie krajobrazu kulturowego ziemi wodzisawskiej Kierunki: I. Zahamowanie procesu degradacji zabytkw poprzez ich renowacj, konserwacj i adaptacj, a take ochron i rewitalizacj ukadw urbanistycznych i krajobrazu; II. Wpieranie bada i studiw zagospodarowania przestrzennego z uwzgldnieniem dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego jako dominant krajobrazu; III. Inwentaryzacja potencjalnych obiektw zabytkowych; IV. Rozszerzanie zasobu i ochrony dziedzictwa kulturowego ziemi wodzisawskiej; V. Wsppraca jst z innymi podmiotami w zakresie opieki nad zabytkami. Priorytet II Promocja i edukacja w zakresie dziedzictwa kulturowego Kierunki: I. Wzmocnienie edukacji regionalnej; II. Popularyzacja i promocja zabytkw i wiedzy o nich. Priorytet III Nowoczesne zarzdzanie dziedzictwem kulturowym Kierunki: I. Integracja dziaa spoecznych i gospodarczych na rzecz opieki nad zabytkami; II. Marketing produktw turystycznych; III. Promowanie przykadw tzw. dobrych praktyk w zarzdzaniu zabytkami; IV. Rozwj turystyki kulturowej i tworzenie jej produktw. W celu ustalenia znaczenia poszczeglnych zada oraz pierwszestwa w ich realizacji zdefiniowano nastpujce rangi punktowe dla kierunkw dziaa. W obrbie priorytetu I: Kierunek 1 5 pkt; Kierunek 2 3 pkt; Kierunek 3 5 pkt; Kierunek 4 3 pkt; Kierunek 5 2 pkt; 123
W obrbie priorytetu II: Kierunek 1 5 pkt; Kierunek 2 5 pkt. W obrbie priorytetu III: - Kierunek 1 3 pkt; - Kierunek 2 5 pkt; - Kierunek 3 3 pkt; - Kierunek 4 5 pkt. Z okrelonego szacowania rang wynika pierwszestwo realizacji poszczeglnych priorytetw. Najistotniejszym jest zatem zachowanie dziedzictwa. Pozostae dziaania, cho bezporednio powizane i rwnie istotne, maj charakter wtrny. Dodatkowo wprowadza si zobowizanie, i obiekty zabytkowe w zym stanie technicznym lub o duej wartoci historycznej i artystycznej maj pierwszestwo w dostpie do wsparcia ze strony realizatorw Programu. Poniej przedstawiono zestaw zada do realizacji w ramach Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Wodzisawskiego. W przypadku gdy wskazuj one jako realizatorw podmioty inne ni Powiat (np. gminy, konserwatora zabytkw, instytucje kultury itp.) bezwzgldnie obowizuje zasada poszanowania autonomii i samodzielnoci tych jednostek. W tym przypadku zdefiniowane zadania naley traktowa tylko i wycznie jako propozycje, ktre mog, lecz nie musz, by przez w/w podmioty zaakceptowane. W przypadku zada, dla ktrych wskazano wicej ni jednego realizatora, ich wykonanie moe opiera si zarwno na zasadzie niezalenoci i samodzielnoci realizatorw, jak rwnie na zasadzie partnerstwa realizacji.
124
1.1
1.2
- liczba obiektw objtych zadaniem, - nakady na zabezpieczenie - wysoko rodkw zewntrznych pozyskanych na rewaloryzacj zabytkw - liczba obiektw naruszajcych plany zagospodarowania przestrzennego - nakady na ochron zieleni, - stan zdrowotny drzewostanu - liczba osb bdcych spoecznymi opiekunami zabytkw
1.3 1.4
I I
1.5 1.6
I I
125
1.7
Gmina
126
Rewitalizacja kaplicy w. Jana Nepomucena w Wodzisawiu l.*. Dofinansowanie prac rewaloryzacyjnych przy 1.9 obiektach nie bdcych wasnoci samorzdow. Gruntowny remont obiektw ujtych w rejestrze 1.10 zabytkw z terenu gminy Lubomia* 1.8 1.11 Renowacja i konserwacja maej architektury, w tym sakralnej, oraz miejsc pamici i martyrologii.
I I, V I I, V
Parafia Wniebowzicia NMP Gminy, Powiat Gmina Lubomia, WKZ Gminy, Powiat, waciciele Gminy
- nakady na remont kaplicy liczba obiektw objtych wsparciem, nakady finansowe na wsparcie liczba obiektw wyremontowanych, nakady na remonty
- liczba obiektw objtych zadaniem, - nakady finansowe - liczba nowopowstajcych obiektw naruszajcych ochron krajobrazu - liczba bada i innych wydarze o charakterze naukowym, - liczba przeprowadzonych kwerend, - nakady na badania i opracowania - liczba wydawnictw, - nakady na wydawnictwa - liczba gmin prowadzcych ewidencj zabytkw - liczba obiektw w ewidencjach - liczba obiektw w rejestrze - liczba zabytkw poza ewidencjami i planami zagospodarowania - liczba i rodzaj technik informatycznych stosowanych w obszarze opieki nad
Zwikszenie efektywnoci ochrony zabytkw w miejscowych planach zagospodarowania 1.12 przestrzennego wykorzystanie ustale planw do wprowadzenia zasad ochrony zabytkw. Wspieranie bada naukowych nad zabytkami, 1.13 histori i tradycj ziemi wodzisawskiej. Upowszechnianie wynikw bada naukowych za porednictwem multimediw, w wydawnictwach naukowych, na konferencjach, seminariach, w tym midzynarodowych itp. Wprowadzenie ewidencji zabytkw w gminach, ktre ich nie prowadz, take z wykorzystaniem technik informatycznych. Inwentaryzacja potencjalnych obiektw zabytkowych, w tym zabytkw techniki, okrelonych na podstawie wspczesnej definicji zabytku. Wykorzystanie technik informatycznych w inwentaryzacji i rozszerzaniu zasobu i ochrony
I, IV
II
Gminy, Powiat, instytucje kultury Gminy, Powiat, instytucje kultury Gminy Gminy, Powiat, WKZ Gminy, Powiat
1.14
II
1.15
III
1.16 1.17
III III, IV
127
dziedzictwa ziemi wodzisawskiej (ewidencje zabytkw, bazy danych itp.). Zbieranie informacji o aktualnym stanie zabytkw wpisanych do ewidencji zabytkw oraz objtych 1.18 ochron (rejestr, zapis planu miejscowego), a take znajdujcych si w gminnych spisach obiektw o cechach zabytkowych. Analiza walorw obiektw zabytkowych oraz 1.19 rekomendacja obiektw o wysokich walorach zabytkowych do objcia ochron WKZ. Wspieranie zakupw zabytkw w celu powikszania zbiorw, w tym tworzenie kolekcji 1.20 dzie sztuki ludowej oraz zakup dbr sucych kultywowaniu lokalnych i tradycji. Tworzenie i umacnianie finansowych i pozafinansowych mechanizmw wsppracy 1.21 z organizacjami, ktrych zadania statutowe obejmuj opiek nad zabytkami. Uwzgldnienie kwestii ochrony dziedzictwa w programach wsppracy z organizacjami 1.22 pozarzdowymi oraz zlecanie zada publicznych w tym obszarze. * - zadania zaproponowane przez gminy lub parafie
zabytkami Gminy, Powiat, WKZ - liczba obiektw w ewidencjach, - liczba obiektw w rejestrze, - liczba zabytkw poza ewidencjami, planami zagospodarowania - liczba obiektw przewidywanych do wpisania do rejestru lub ewidencji zabytkw, - liczba obiektw wpisanych do rejestru WKZ - liczba zakupionych zabytkw, ich rodzaj i warto artystyczna i historyczna - liczba zawartych porozumie, - wysoko rodkw przeznaczonych na wspprac - liczba programw wsppracy obejmujcych opiek nad zabytkami, - liczba zleconych zada i wysoko rodkw
IV
IV
IV
Gminy, Powiat
Gminy, Powiat
128
2.2
2.3
Organizacja wystaw, konkursw, przegldw, warsztatw, festiwali w celu popularyzacji twrczoci ludowej, w tym podtrzymywanie i popularyzacja gwary. Prowadzenie promocji i edukacji o zabytkach ziemi wodzisawskiej przeniesionych poza obszar powiatu. Wzmocnienie rangi i znaczenia rocznic, wydarze historycznych na ziemi wodzisawskiej, m.in. Marszu mierci. Organizacja i wspieranie imprez kulturalnych,
II
Gminy, Powiat, instytucje kultury Gminy, Powiat, instytucje kultury Gminy, Powiat, instytucje kultury Gminy, Powiat, instytucje
I, II I, II I, II
129
konferencji, konkursw, sesji popularnonaukowych i spotka majcych na celu popularyzacj wiedzy o zabytkach i maej ojczynie oraz penicych funkcj forum dyskusyjnego. Rekomendacja obiektw o znaczeniu krajowym, 2.7 regionalnym lub lokalnym do uwzgldnienia w odpowiednich dokumentach strategicznych. Realizacja infrastruktury informujcej o obiektach zabytkowych i obiektach turystyki kulturowej, itp. tablice informacyjne przy obiektach zabytkowych 2.8 i zwizanych z turystyk kulturow, organizacja oznakowania drogowego do zabytkw, GPS, wydawnictwa informacyjne, strony internetowe. Upowszechnianie walorw zabytkowych ziemi wodzisawskiej, wiedzy o historii, tradycji 2.9 i przedsiwzi z nimi zwizanych za pomoc narzdzi multimedialnych, akcji spoecznych itp. Tworzenie stron internetowych lub zakadek w ramach ju istniejcych stron na temat zabytkw 2.10 i tradycji; zamieszczanie informacji o zabytkach na ju istniejcych stronach. Zwikszenie obecnoci ziemi wodzisawskiej 2.11 w publikacjach, przewodnikach i informatorach turystycznych. 2.12 Promocja dziaalnoci instytucji kultury odpowiedzialnych za dziedzictwo narodowe.
kultury, organizacje pozarzdowe (NGO), parafie II Gminy, Powiat, NGO, waciciele, WKZ
- liczba obiektw - liczba i rodzaj obiektw, wydawnictw, stron internetowych, usug informatycznych itp. - liczba wydawnictw, publikacji, akcji spoecznych itp.
II
II
Gminy, Powiat, instytucje kultury, parafie, NGO Gminy, Powiat, instytucje kultury, NGO, osoby fizyczne Gminy, Powiat, instytucje kultury, NGO, przedsibiorcy Gminy, Powiat, NGO, parafie
II
- liczba stron - liczba wydawnictw uwzgldniajcych ziemi wodzisawsk - liczba dziaajcych muzew, izb pamici, - nakady na funkcjonowanie w/w
II
II
130
Opracowanie mapy zabytkw powiatu (ziemi wodzisawskiej), jako atrakcyjnej graficznie formy promocji. Inicjowanie i organizowanie na terenie powiatu obchodw Europejskich Dni Dziedzictwa. Popularyzacja dziedzictwa Wolnego Pastwa Stanowego Wodzisaw (Status Minor Vladislaviensis) jako produktu turystycznego. Promocja krzyy pokutnych i drewnianej architektury sakralnej jako produktw turystycznych
II I, II II II
Gminy, Powiat, NGO Gminy, Powiat, instytucje kultury, parafie, NGO Gminy, Powiat, instytucje kultury Gminy, Powiat, parafie, NGO
---------------- liczba edycji EDD z udziaem gmin i powiatu - liczba i rodzaj inicjatyw - liczba i rodzaj inicjatyw
131
3.1
Gminy
3.2
Gminy, Powiat
3.3
3.4
II, IV
Gminy, Powiat, waciciele, parafie Gminy, Powiat, instytucje kultury Gminy, Powiat, instytucje kultury
3.5 3.6
II, IV II
132
internetowe. 3.7 3.8 3.9 3.10 3.11 3.12 3.13 3.14 Przygotowywanie dugofalowych programw wystawienniczych, w tym w ramach wsppracy z innymi instytucjami i jednostkami oraz organizacja wystaw. Sukcesywna realizacja iluminacji zabytkw. Promowanie przykadw waciwej opieki nad zabytkami jako wzoru do naladowania. Organizowanie konkursw popularyzujcych dobre praktyki w opiece nad zabytkami, np. renowacje. Wspieranie lokalnych propagatorw wiedzy o dziedzictwie kulturowym. Nagradzanie podmiotw dziaajcych na rzecz opieki nad zabytkami. Tworzenie systemu cieek przyrodniczo-kulturowych. Opracowanie szlakw turystycznych (np. pieszych, rowerowych, konnych, samochodowych, wodnych) i imprez rekreacyjnych wykorzystujcych walory dziedzictwa kulturowego. II II III III III III IV IV Instytucje kultury, NGO, parafie Waciciele, Gminy Gminy, Powiat Gminy, Powiat Gminy, Powiat Gminy, Powiat Gminy, waciciele, zarzdcy Gminy, waciciele i zarzdcy drg
spacerw itp. - liczba wystaw, - liczba odwiedzajcych wystawy - liczba obiektw objtych zadaniem - liczba przeprowadzonych inicjatyw, - liczba uhonorowanych dziaa - liczba przeprowadzonych konkursw, - liczba laureatw - liczba i rodzaj inicjatyw wspierajcych - liczba laureatw - liczba cieek i ich dugo - liczba i dugo szlakw
133
TAB. 1 CELE I KIERUNKI DZIAA WOJEWDZKIEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI W WOJEWDZTWIE LSKIM.................................................19 TAB. 2 WYKAZ OBIEKTW Z TERENU POWIATU WODZISAWSKIEGO WPISANYCH DO REJESTRU LSKIEGO WOJEWDZKIEGO KONSERWATORA ZABYTKW...............................................................................66 TAB. 3 WYKAZ OBIEKTW, DLA KTRYCH LSKI WOJEWDZKI KONSERWATOR ZABYTKW W KATOWICACH PROWADZI KARTY EWIDENCYJNE W RAMACH WOJEWDZKIEJ EWIDENCJI ZABYTKW..........70 TAB. 4 OBIEKTY OBJTE OCHRON NA TERENIE GMINY MARKLOWICE......78 TAB. 5 OBIEKTY OBJTE OCHRON NA TERENIE GMINY MIASTA PSZW.79 TAB. 6 OBIEKTY OBJTE OCHRON NA TERENIE GMINY LUBOMIA...............79 TAB. 7 OBIEKTY OBJTE OCHRON NA TERENIE GMINY GODW.................79 TAB. 8 OBIEKTY OBJTE OCHRON NA TERENIE GMINY MIASTA RYDUTOWY.............................................................................................................81 TAB. 9 OBIEKTY OBJTE OCHRON NA TERENIE GMINY MSZANA................83 TAB. 10 OBIEKTY OBJTE OCHRON NA TERENIE GMINY MIASTA WODZISAW LSKI................................................................................................85 TAB. 11 OBIEKTY OBJTE OCHRON NA TERENIE GMINY GORZYCE............89 TAB. 12 OBIEKTY OBJTE OCHRON NA TERENIE GMINY MIASTA RADLIN .....................................................................................................................................91 TAB. 13 NAJWANIEJSZE DLA GMIN ZABYTKI POWIATU WODZISAWSKIEGO .....................................................................................................................................98 TAB. 14 DIAGNOZA STANU DZIEDZICTWA KULTUROWEGO W POWIECIE WODZISAWSKIM...................................................................................................104 TAB. 15 ANALIZA SWOT........................................................................................116 134
TAB. 16 ZADANIA W RAMACH PRIORYTETU I....................................................125 TAB. 17 ZADANIA W RAMACH PRIORYTETU II...................................................129 TAB. 18 ZADANIA W RAMACH PRIORYTETU III..................................................132
RYS. 1 FRAGMENT MAPY STATUS MINOR VLADISLAVIENSIS ORAZ STAT MINOR ODERBERGEN (MAPA WIELANDA Z ATLASU LSKA) 1736 R...........44 RYS. 2 ZESP POMINORYCKI W WODZISAWIU L. .......................................46 RYS. 3 ZESP POMINORYCKI W WODZISAWIU L. WIDOK NA KLASZTOR (OBECNIE SD REJONOWY)...................................................................................46 RYS. 4 ZESP POMINORYCKI W WODZISAWIU L. WIDOK NA KOCI...47 RYS. 5 PLAN WODZISAWIA WG V. JURZICZKI Z 1810 R. Z KRONIKI F. HENKEGO..................................................................................................................48 RYS. 6 NIEISTNIEJCY GOTYCKI KOCI PARAFII WNIEBOWZICIA NMP W WODZISAWIU L. ...................................................................................................49 RYS. 7 DREWNIANY KOCI PW. W. BARBARY. ...........................................50 RYS. 8 PAAC DIETRICHSTEINW W WODZISAWIU L. .................................51 RYS. 9 BAROKOWA FIGURA W. JANA NEPOMUCENA (AUTOR: J. M. OESTERREICH), I PO. XVIII W. PIERWOTNA LOKALIZACJA: PLAC ZAMKOWY W WODZISAWIU L................................................................................................52 RYS. 10 PAAC HRABIW DARCO W GORZYCACH...........................................54 RYS. 11 WIEA ROMANTYCZNA W WODZISAWIU LSKIM ...........................54 RYS. 12 KOCI PARAFII WNIEBOWZICIA NMP W WODZISAWIU L. Z 1911 R.........................................................................................................................56 RYS. 13 NIEISTNIEJCY DREWNIANY KOCI PW. NAWIEDZENIA NMP W POOMI. .....................................................................................................................57
135
RYS. 14 KOCI W KACZYCACH (PRZENIESIONY W 1974 R. Z RUPTAWY). .57 RYS. 15 KOCI PW. W. ANNY W GOKOWICACH (1879 R.).........................58 RYS. 16 KOCI PW. W. MICHAA ARCHANIOA W SYRYNI-XVI W. PRZENIESIONY DO KATOWIC.................................................................................58 RYS. 17 KOCI PW. WSZYSTKICH WITYCH W AZISKACH XV/XVI W.. 59 RYS. 18 KOCI PW. WSZYSTKICH WITYCH W AZISKACH XV/XVI W. WIDOK NA ZABYTKOWE FRESKI I OTARZ.........................................................59 RYS. 19 TABLICA UPAMITNIAJCA OFIARY MARSZU MIERCI UMIESZCZONA NA BUDYNKU DWORCA KOLEJOWEGO W WODZISAWIU LSKIM.....................................................................................................................61 RYS. 20 OBSZARY OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO W PLANIE ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWDZTWA LSKIEGO. .63 RYS. 21 OBSZARY OCHRONY PRZYRODY W PLANIE ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWDZTWA LSKIEGO............................................64 RYS. 22 RZEBA W. JANA NEPOMUCENA W BLUSZCZOWIE (XVIII W.).........94 RYS. 23 PIETA Z RUPTAWY. DREWNO OK. 1430 R. ORAZ MB Z DZIECITKIEM I W. JAKUB STARSZY Z MOSZCZENICY, OK. 1500-1510 R., RZEBY W DREWNIE....................................................................................................................94 RYS. 24 APOSTOOWIE Z RUPTAWY. RZEBY W DREWNIE, K. XIV W............95 RYS. 25 KOCI PARAFIALNY BAZYLIKA MNIEJSZA PW. NARODZENIA NMP W PSZOWIE.......................................................................................................99 RYS. 26 BUDYNEK SZPITALA W RYDUTOWACH (POCZ. XX W.)...................100 RYS. 27 OSIEDLE PATRONACKIE KOLONII EMMA W RADLINIE......................100 RYS. 28 PAAC W WODZISAWIU L. KOKOSZYCACH (XIX W.)..................101 RYS. 29 BUDYNEK SANATORIUM W WODZISAWIU L. (K. XIX W.) ...........102 RYS. 30 WILLA MIEJSKA W WODZISAWIU L. JEDOWNIKU (K. XIX W.). 102
136
RYS. 31 REDNIOWIECZNE KRZYE POKUTNE (WRAZ Z KAMIENNYMI DETALAMI W SSIEDZTWIE). KRZYE ACISKIE Z PIASKOWCA. OBECNA LOKALIZACJA: OBEJCIE KOCIOA PARAFII WNIEBOWZICIA NMP W WODZISAWIU LSKIM.......................................................................................103 RYS. 32 KAMIENICA W WODZISAWIU L. PRZY UL. MINORYTW. .............112
12. BIBLIOGRAFIA Cimaa B., Porwo P., Wieczorek W., Wypisy do dziejw Rybnika i Wodzisawia lskiego, Opole 1985 Furmanek M., Kulpa S., Witosz K., Wodzisaw lski a dziedzictwo europejskie. 750-lecie miasta, Wodzisaw lski 2006 Furmanek M., Kulpa S., Zamek wodzisawski i jego waciciele, Wodzisaw lski 2003 Historyczne osiedla robotnicze (materiay pokonferencyjne), Katowice 2005 Katalog Zabytkw Sztuki w Polsce, t. VI: wojewdztwo katowickie, z. 14: powiat wodzisawski, pod red. I. Rejduch Samkowej i J. Samka, Warszawa 1960 Lis M., Grny lsk. Zarys dziejw do poowy XX wieku, Opole 2002 Mroczek K., Dzieje wodzisawskich ydw, Wodzisaw lski 2002 Porwo P., Bazylika pw. Narodzenia NMP w Pszowie, Wodzisaw l. 2003 Porwo P., Kalwaria Pszowska, Wodzisaw l. 2008 Porwo P., Kamienna figura w. Jana Nepomucena w Bluszczowie Gmina Gorzyce, Wodzisaw l. 2001 Porwo P., Koci drewniany pw. w. Anny w Gokowicach, Wodzisaw l. 2004 Porwo P., Koci drewniany pw. Wszystkich witych w aziskach nad Olz, Wodzisaw l. 1999 Porwo P., Koci ewangelicki (pofranciszkaski) pw. witej Trjcy w Wodzisawiu lski, Wodzisaw l. 2000 Porwo P., Koci pw. Wniebowzicia Najwitszej Maryi Panny w Wodzisawiu lskim, Wodzisaw Sl. 2006 Porwo P., Osiedla robotnicze w Radlinie i Pszowie, Wodzisaw l. 2005 Porwo P., Tropem figur w. Jana Nepomucena, Wodzisaw l. 2002 Porwo P., Zesp paacowo parkowy w Gorzycach, Wodzisaw l. 2002 Porwo P., Zesp paacowo parkowy w Kokoszycach, Wodzisaw l. 2007
137
Sanktuaria i miejsca pielgrzymkowe w wojewdztwie lskim (materiay pokonferencyjne), Katowice 2005 Siemko P., Nie zachowane kocioy drewniane Grnego lska, Katowice 2001 Strzelecki A., Marsz mierci. Przewodnik po trasie Owicim Wodzisaw lski, Owicim 2008 Waldenberg M., Narody zalene i mniejszoci narodowe w Europie rodkowo-Wschodniej: dzieje konfliktw i idei, Warszawa 2000
138