2008.04.23 23.00.

48 Tygodnik Pojezierza Drawskiego

Przeczytano 3379

WYPALENIE ZAWODOWE pracownikw socjalnych

Publikujemy kolejn prac , ktra zaj a drugie miejsce w konkursie na najlepszy artyku dotycz cy pracy socjalnej, og oszonyprzez Polskie Towarzystwo Pracownikw Socjalnych, Oddzia Zachodniopomorski w Drawsku Pomorskim. Od 20 lat wykonuj prac na stanowisku pracownika socjalnego. Zawd ten wybra am, gdy zawsze ceni am ludzi, ktrzy pomagaj innym. Nie ka dy jednak zdaje sobie spraw z tego, jak cen mog p aci ci, ktrzy pracuj w zawodach, gdzie istot jest bliski kontakt z innymi lud mi. Zawody pracownika socjalnego, lekarza, piel gniarki, nauczyciela czy psychologa to profesje, ktre wi si z ryzykiem wypalenia zawodowego. Pomaganie innym jest zaj ciem wyczerpuj cym. Sta e obcowanie z cierpieniem, ubstwem, krzywd podopiecznych mo e spowodowa stresuj ce pobudzenie emocjonalne dzia aj ce niekorzystnie na psychik , czasami odbieraj c zdolno do pracy. Wypalenie zawodowe ma miejsce wwczas, kiedy osoby zaanga owane w okre lone przedsi wzi cie trac motywacj do dzia ania. Trudno mi sobie wyobrazi prac pracownika socjalnego bez empatii, prze ywania emocji i stresu w miejscu pracy. Jednym z obszarw, jakie budzi moje zainteresowanie jest efektywno dzia a pracownikw socjalnych w miejscu pracy. Jeszcze do niedawna pod poj ciem efektywno ci kry y si wymierne zyski, jakie czerpie instytucja z pracy jednostek. Obecnie zwraca si rwnie uwag na fakt, e efektywna praca, to taka, ktra przynosi zadowolenie z rezultat w w asnego dzia ania. Dlatego przedmiotem moich zainteresowa s nie tylko warunki skuteczno ci dzia a zawodowych oraz cena, jak p ac za zaanga owanie pracownicy socjalni, ale koszty psychologiczne zwi zane z charakterem wykonywanej pracy oraz zjawisko wypalenia zawodowego. Z biegiem lat zamiast uczy si roz adowywa swoje emocje, zacz am wszystko przyjmowa do siebie. Taka postawa nie odpowiada a mi, dlatego zacz am szuka rozwi za . Jednym z nich by o uko czenie wy szych studiw zawodowych o specjalno ci pedagogika resocjalizacyjna, a nast pnie po kilku latach przerwy podj cie st diw uzupe niaj cych magisterskich o u specjalno ci pedagogika oglna. Dzi ki nauce mog pog bia swoj wiedz , du o rzeczy wnios am w swoje ycie zupe nie nowych, cho i tak do ko ca nie wiem, na ile komu pomog am, a na ile kogo wyr czy am w tym, co powinien by mo e zrobi sam. Postawy ludzi zmieni y si , stali si bardziej roszczeniowi i pretensjonalni. Moje zachowanie rwnie uleg o zmianie. Zacz am t umi swoje emocje, poczu am bezradno , brak empatii, zniech cenie. Dlatego te tematem moich bada , ktre prowadzi am w grudniu i styczniu 2008 roku, by o wypalenie zawodowe i zbadanie wiadomo ci pracownikw socjalnych na ten temat. Dzi ki temu si gn am po wiele publikacji naukowych, rozszerzy am swoj wiedz , ktr wykorzystam w swojej pracy. To, co stwierdzili naukowcy, mog am przenie na grunt osobisty i mojej pracy. Ucz si jak umiej tnie pracowa , eby nie rani siebie i nikogo z otoczenia. Cieszy mnie fakt, e sami ankieterzy znaj c temat mojej pracy s zachwyceni, gdy po raz pierwszy mogli sami pog bi swoj wiedz na temat wypalenia zawodowego. Poznaj okoliczno ci, objawy, sposoby radzenia sobie z wypaleniem zawodowym. Na pocz tku wypalenie, jako s owo nale ce do j zyka potocznego i przypisywane cz ciej psychologii ludowej ni naukowej, n ie by o traktowane powa nie. Lekcewa enie terminu powodowa o odsuni cie uwagi od istotnego problemu. W niektrych rodowiskach zawodowych sta o si wr cz tematem tabu. Pos ugiwanie si nim oznacza oby akceptacj faktu, e profesjonali ci post puj czasem niezgodnie z przyj tymi standardami, czyli nieprofesjonalnie. Dlatego te najcz ciej zaprzeczano istnieniu wypalenia, a je li uznawano jego istnienie, to przypisywano je osobom o wyra nie zaburzonej psychice. Zesp wypalenia zawodowego, zwany rwnie zespo em wypalania si si , zosta opisany w Stanach Zjednoczonych, w latach 70-tych XX wieku. Wprowadzili go rwnolegle psychiatra Herbert Freudenberg i psycholog spo eczny Chrisitna Maslach. Po raz pierwszy zosta opisany w literaturze w 1974 roku przez Herberta Freudenberga, na podstawie obserwacji osb nios cych pomoc innym, rekrutuj cych si spo rd m odych Amerykanw. Osoby te wykonywa y prac w o rodku dla narkomanw. Zaobserwowa on obci enie zwi zane z pomaganiem. U osb pomagaj cych praca ta powodo a utrat energii, motywacji i wa zaanga owania w podj t dzia alno charytatywn oraz wiele symptomw psychosomatycznych. Po pewnym czasie dochodzi o do stanu fizycznego i psychicznego wyczerpania, ktre nazwa terminem wypalenie (burnout). Wzrastaj ce wymagania stawiane min. zawodom s u b spo ecznych spowodowa y, e koszty psychologiczne, jakie ponosz w swojej pracy mi dzy innymi pracownicy spo eczni, s coraz powa niejsze. Pracownicy socjalni do wiadczaj coraz wi cej stresu zwi zanego z prac , ktryc h wspln cech jest ci g y kontakt z lud mi i zaanga owanie emocjonalne w ich problemy, wyczerpuj si , s chronicznie zm czen i i niezadowoleni z pracy. W a nie takie zjawiska i procesy H. Freudenberg nazwa wypaleniem zawodowym. Natomiast Christina Maslach w latach 80-tych poj cie to przedstawi a w nieco inny sposb, a mianowicie badaj c ludzi, ktrzy pracuj w stresuj cych zawodach (mi dzy innymi pracownicy s u b spo ecznych, piel gniarki, psychiatrzy, pracownicy wi zie ) zauwa y a, e wielu z nich mwi o o zaniku uczuciowo ci, o negatywnej zmianie spostrzegania wiata i wzro cie niew a ciwych zachowa wobec pacjentw i wi niw. I w a nie jeden z jej wsp pracownikw nazwa to zjawisko wypaleniem, ktrego nazwa szybko zosta a zaakceptowana. Od tego te momentu nast pi szybki rozwj tego zagadnienia. Zacz y si liczne badania empiryczne maj ce na celu weryfikowanie tej koncepcji. Obecnie wypalenie stanowi wyodr bnion dziedzin bada , ale nadal pozostaje nie do ko ca zbadanym zagadnieniem, gdy opinie naukowcw bardzo r ni si w tym temacie. Dzi ki mi dzynarodowej konferencji, jaka odby a si na Uniwersytecie Jagiello skim w Krakowie w roku 1990, problematyka na temat wypalenia zawodowego dotar a na do Polski na dobre. Konferencja ta zorganizowana bya przez profesora Tadeusza Marka, uczestniczyli w niej znacz cy badacze tej problematyki z USA i Europy. Efektem tego by a wydana praca zbiorowa pod redakcj Heleny S k pt. Wypalenie zawodowe. Przyczyny, mechanizmy, zapobieganie. Wydana przez WydawnictwoNaukowe PWN. W ostatnim dziesi cioleciu tak e w Polsce prowadzono badania nad wypaleniem zawodowym, gdy ten problem narasta. Zaznaczy

nale y, e istnia on ju wcze niej, lecz analizowano go w obr bie stresu. Wypalenie pojawia si w zawodach, gdzie dochodzi do bliskiej interakcji z drugim cz owiekiem. Koszty tej interakcji mog by negatywne i prowadzi do wypalenia zawodowego i mimo stara , nie potrafi si znale drogi wyj cia. Sta e narastaj ce zm czenie, wyczerpanie emocjonalne doprowadza do tego, e zaczynamy klientw traktowa przedmiotowo (depersonalizacja). Obni a si satysfakcja z wykonywanego zawodu. A przecie nie mo emy zapomina z jak kruch materi mamy do czynienia, ktr jest cz owiek i praca dla niego. Okre leniem wypalenie zawodowe pos ugujemy si wwczas, gdy jest mowa o zachodz cym zjawisku, natomiast termin wypalanie si jest procesem psychicznym. Obraz tego zjawiska poprzedzony jest d ugotrwa ym przerostem wymaga bez odpowiedniego rodka rwnowa cego, zaczyna si powoli, by nagle uj wni si jako stan wyczerpania. a Cz sto wypalenie pozostaje w cis ej zale no ci mi dzy si obci e a podatno ci na ich wp yw. Mo emy te mwi o wypaleniu wwczas, kiedy osoby zaanga owane w okre lone przedsi wzi cie trac motywacj do dzia ania. Osobyte do wiadczaj uczucia emocjonalnego, psychicznego jak i fizycznego wyczerpania. Niekiedy wypalenie przejawia si w postaci obni enia efektywno ci, jako ci pracy, braku satysfakcji lub wycofania si z dotychczasowej aktywno ci. Wed ug Ch. Mas ach wypalenie jest zespo em wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji i obni onego poczucia dokona osobistych, ktry mo e wyst pi u osb pracuj cych z innymi lud mi w pewien okre lony sposb. Wed ug M. Maslach przyczyn procesu wypalenia jest praca z lud mi. Wypalenie w tym modelu jest trjsk adnikowe: - Wyczerpanie emocjonalne odnosi si do poczucia danej osoby, ktra jest nadmiernie obci ona emocjonalnie, a jej zasoby emocji zosta y w znacznym stopniu uszczuplone. Wyczerpanie emocjonalne mo e przejawia si m obni onym nastrojem, niepokojem, .in. zniech ceniem, rozczarowaniem, uczuciem bezradno ci i beznadziejno ci, a tak e sta ym zm czeniem i odczuwaniem r norodnych dolegliwo ci somatycznych. - Depersonalizacja dotyczy negatywnego lub oboj tnego reagowania nainnych ludzi, ktrzy zwykle s odbiorcami us ug danej osoby. Zjawisko depersonalizacji zawiera w sobie rwnie stosowanie technik obronnych, jak dystansowanie si , czyli odsuwanie od sie bie trudnych problemw, unikanie z nimi kontaktu. - Poczucie dokona osobistych odnosi si do spadku poczucia w asnych kompetencji i sukcesw w pracy. Obni one poczucie dokona przejawia si : - odczuciem braku jakichkolwiek osi gni w swej pracy - pesymizmem co do realnej mo liwo ci pomocy - nisk samoocen swych mo liwo ci zawodowych - poczuciem niedoceniania i w asnej przegranej. Z trzech komponentw najbardziej wypalenie emocjonalne jest zbli one do zmiennej, jak jest stres, jest synonimem stresu. Jednak pozosta e komponenty jak depersonalizacja i obni one poczucie doko na osobistych wykraczaj poza poj cie stresu. Ka dy z nas w yciu, a tym samym w pracy, cz sto do wiadcza stresu. Wypalenie zawodowe natomiast dotyka osoby, ktra rozpoczyna a swoj aktywno zawodow , maj c wznios e cele, du e oczekiwania, a w konsekwenc siln motywacj . Osoby, ji ktre podejmuj prac w zawodzie bez silnej motywacji mog do wiadcza stresu zawodowego, ale nie rozwinie si u nich wypalenie. Podstawowa r nica mi dzy poj ciem stresu zawodowego a wypaleniem zawodowym polega na tym, e wypale nie pojawia si przede wszystkim w takich zawodach, ktre powoduj silne zaanga owanie emocjonalne. W przypadku stresu zawodowego istnieje szerszy zakres sytuacji cz cych jego przyczyn (np. z a organizacja pracy lub nadmierny zakres obowi zkw).W zwi zku z tym stres mo e, ale nie musi by przyczyn wypalenia zawodowego. Wielu z nas potrafi wietnie prosperowa w stresuj cych i wymagaj cych warunkach pracy, pod warunkiem, e ma poczucie istotnego znaczenia i okre lonego celu swojej pracy. Poj cie stresu od dawna nie jest terminem tylko naukowym, lecz u ywanym potocznie dla nazwania naszych niektrych do wiadcze yciowych, prze y i t umacz cym nasze zachowania. Coraz wi cej specjalistw dostrzega wag stresu zwi zanego z prac zawodow , ktra w znacz cy sposb wp ywa na negatywne postawy i zachowania ludzi. Stres zawodowy jest zjawiskiem szkodliwym, st d budzi on potrzeb ochrony pracownikw przed jego negatywnymi skutkami. Uwa a si , e zesp wypalenia zawodowego jest reakcj na d ugotrwa y stres wskutek sta ego napi cia emocjonalnego i funkcjonowania w sytuacji ci g ego stresu. Badania moje by y przeprowadzone poprzez ankietowanie w powiecie drawskim i szczecineckim. Bra o w nich udzia 66 pracownikw socjalnych. Na pytania dotycz ce wypalenia zawodowego 100 % potwierdzi o, e spotka o si z tym poj ciem, a a 78% posiada wiedz na ten temat. Jako najcz stsz przyczyn wypalenia ankietowani podawali zbyt du o obowi zkw w pracy bo a 45%, na drugim miejscu by a z a organizacja pracy - 42% oraz z a atmosfera w miejscu pracy - 30%. Ponadto w sytuacjach stresowych 35% podaje, e ma do tej roboty, a 24% wy cza pozytywne my lenie. Na pytanie dotycz ce czy syndrom wypalenia dotyczy twojej osoby 24% odpowiedzia o, e tak, 54% e nie dotyczy, natomiast 21% okre li o, e trudno powiedzie . Zatem mo na s dzi , e w pracy pracownika socjalnego dochodzi do sytuacji stresowych, lecz nie jest to wypalenie zawodowe. Ma a grupa os b jest nim dotkni ta bezpo rednio. Martwi mnie fakt, e pytaj c o rang zawodu pracownika socjalnego a 87% odpowiedzia o, e jest ona niska i a 45% uzna o, e nie spe nia ona oczekiwa naszego spo ecze stwa. Zadowolonych z wyboru zawodu jest 12% pracownikw. Ostatnie dane mog cieszy , s pe ne optymizmu i wiary w to, e b dzie lepiej. Zanim dojdzie do wypalenia nale y przeciwdzia a wyst pieniu zjawiska wypalenia zawodowego. Najlepszym rodkiem jest wiedza zdobyta na ten temat i dbanie o rwnowag we wszystkich sferach ycia. Opieka nad samym sob . Gra yna Buczek, Z ocieniec. Gra yna Buczek