You are on page 1of 66

Zacznik do uchway Nr XXXVII/237/09 Rady Gminy Kurywka z dnia 11 grudnia 2009 r.

PROGRAM Opieki nad zabytkami Gminy Kurywka ma lata 2010 2014

SPIS TRECI
I. WSTP II. PODSTAWA PRAWNA i CELE OPRACOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI III. UW ARUNKOW ANIA PRAWNE OCHRONY ZABYTKW I OPIEKI NAD ZABYTKAMI IV. UWARUNKOWANIA ZEWNTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO IV. 1. Strategiczne cele polityki pastwa w zakresie ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami: IV.2. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie wojewdztwa V. UWARUNKOWANIA WEWNTRZE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO V. 1 Relacje Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie gminy (analiza dokumentw programowych gminy) V.2. Charakterystyka zasobw i analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy Kurywka V.3. Zabytki objte prawnymi formami ochrony V.4. Zabytki w Gminnej Ewidencji Zabytkw VI. OCENA STANU DZIEDZICTWA KULTUROWEGO. ANALIZA SZANS I ZAGROE VII. ZAOENIA PROGRAMOWE VII.1. Priorytet: Ochrona dziedzictwa kulturowego i ukadw ruralistycznych na obszarach wiejskich VII.2 Priorytet: Opieka nad zabytkami nieruchomymi, ze szczeglnym uwzgldnieniem obiektw i zespow obiektw charakterystycznych dla gminy VII.3 Priorytet: Opieka nad zabytkami ruchomymi VII.4. Priorytet: Opieka nad zabytkami archeologicznymi VII.5 Priorytet: Rozpoznanie i dokumentowanie zasobu zabytkw oraz przetwarzanie informacji o zabytkach VII.6 Priorytet: Praktyczne wykorzystanie zasobw dziedzictwa kulturowego rozwj turystyki, dziaania edukacyjne, promocyjne itp. VIII. INSTRUMENTARIUM REALIZACJI I ZASADY OCENY REALIZACJI PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI IX. RDA FINANSOWANIA PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY KURYOWKA X. WYBRANA LITERATURA XI. ANEKS Y XLI ANEKS 1: PROPOZYCJA WERYFIKACJI OBIEKTW GMINNEJ EWIDENCJI ZABYTKW XI.2 ANEKS 2 Wykaz stanowisk archeologicznych zlokalizowanych na obszarze gminy Kurywka na podstawie AZP XII. FOTOGRAFIE

I. WSTP Przedmiotem Programu jest gmina Kurywka jako region administracyjny oraz miejsce lokalizacji objtych programem zabytkw, zasobu dziedzictwa kulturowego oraz krajobrazu kulturowego. Gwn ide Programu jest denie do osignicia odczuwalnej i akceptowanej spoecznie poprawy w zakresie: stanu zachowania i utrzymania obiektw zabytkowych znajdujcych si na terenie gminy, szeroko pojmowanego zasobu dziedzictwa kulturowego oraz zachowania krajobrazu kulturowego. Istotnym jest, aby poprawa ta dokonywaa si przy wspudziale spoecznoci lokalnej, w rnych formach swojej yciowej aktywnoci (praca zawodowa, dziaalno spoeczna, dziaania wynikajce z prawa wasnoci lub z uytkowania obiektw zabytkowych), zaangaowanych w opiek nad zabytkami. Obowizkiem wadz publicznych w tym wzgldzie jest z kolei pobudzanie i usprawnianie mechanizmw regulujcych kwestie tej opieki oraz tworzenie i wspieranie inicjatyw majcych tak opiek na celu. W dziaaniach samorzdw (gminnych, powiatowych i wojewdzkich), podobnie jak w polityce pastwa ogromnie wane jest powizanie ochrony zabytkw z polityk ekologiczn, ochrony przyrody, architektoniczn i przestrzenn. Sprawny i skuteczny system finansowania ochrony i opieki nad zabytkami powinien odbywa si przy udziale zarwno samorzdw lokalnych jak i wacicieli i uytkownikw zabytkw. Program opieki nad zabytkami pomc powinien w aktywnym zarzdzaniu zasobem stanowicym dziedzictwo kulturowe. Wskazane w programie dziaania ukierunkowane na popraw stanu zabytkw, ich adaptacj i rewitalizacj oraz zwikszenie dostpnoci do nich mieszkacw, turystw i inwestorw pozwol na zwikszenie atrakcyjnoci regionu, podniesienie konkurencyjnoci oferowanych produktw turystycznych, a take szersze od dotychczasowego wykorzystanie potencjau zwizanego z posiadanym dziedzictwem kulturowym. Niezwykle istotnym obszarem dziaa samorzdu jest take edukacja lokalnej spoecznoci, wacicieli i uytkownikw zabytkw oraz dokumentowanie i ewidencjonowanie zabytkw. Gminny program opieki poprzez wskazania dotyczce potrzeb naleytego utrzymywania zabytkw, koniecznoci ich konserwacji i rewitalizacji budzi te moe w lokalnej spoecznoci wiadomo istniejcej wsplnoty kulturowej, roli i znaczenia lokalnych wartoci i wsplnych korzeni. Wsplna dbao o zachowanie wartoci kulturowych umacnia poczucie tosamoci, wspiera identyfikacj jednostki z tzw. ma ojczyzn, wzmacnia procesy integracyjne w spoecznoci lokalnej minimalizujc niektre negatywne skutki tendencji do uniwersalizacji. Program suy powinien podejmowaniu planowych dziaa dotyczcych inicjowania, wspierania i koordynowania bada, prac z dziedziny ochrony zabytkw i krajobrazu kulturowego oraz upowszechniania i promowania dziedzictwa kulturowego przez samorzd. Program suy te moe jednostkom samorzdu terytorialnego, rodowiskom naukowym i badawczym, wacicielom i posiadaczom obiektw zabytkowych, a take osobom zainteresowanym kultur i dziedzictwem kulturowym. Naley pamita, e opracowanie i uchwalenie programu opieki nad zabytkami nie powinno by traktowane jedynie jako wykonanie przez gmin ustawowego obowizku. Programy w swoich celach suy maj bowiem rozwojowi gminy, maj stanowi wany czynnik wspierajcy denie do: poprawy stanu zachowania zabytkw (m.in. poprzez wzrost rodkw finansowych, pomoc wacicielom zabytkw w dbaniu o ich dobr kondycj), eksponowania walorw krajobrazu kulturowego, zwikszenia atrakcyjnoci zabytkw dla potrzeb spoecznych, turystycznych i edukacyjnych. Inne wane cele programu wskazane przez ustawodawc jak: okrelenie warunkw wsppracy z wacicielami zabytkw eliminujcych sytuacje konfliktowe czy tworzenie miejsc pracy zwizanych z opiek nad zabytkami sprawiaj, e Program opieki nad zabytkami moe sta si dla gminy niezwykle istotnym czynnikiem rozwoju i wan potrzeb spoeczn. Program opieki nad zabytkami ju z samej swej definicji okrelonej w ustawie jest dokumentem wymagajcym cyklicznej aktualizacji, przy czym program opracowywany jako pierwszy, na pierwsze cztery lata, wydaje si kluczowy dla dalszych programw w tym zakresie, opierajc si na szerokim rozpoznaniu zoonej problematyki i wyznaczajc priorytetowe kierunki, bdce istotnym punktem odniesienia dla programw konstruowanych na nastpne, kilkuletnie okresy. Modyfikacja programu w przyszoci winna uwzgldnia pojawiajce si nowe uwarunkowania prawne i administracyjne, zmieniajce si warunki spoeczne, gospodarcze i kulturowe, nowe kryteria oceny i aktualny stan zachowania zasobu oraz prowadzone okresowo oceny efektw wdraania obowizujcego programu. Wskazane w Gminnym Programie Opieki nad Zabytkami dziaania s zgodne z krajowymi, wojewdzkimi i gminnymi dokumentami programowymi. Rwnoczenie wskazane w Programie zadania do realizacji i proponowane rozwizania odpowiadaj ustawowym regulacjom ochrony zabytkw w Polsce. Kady gminny program opieki nad zabytkami opracowany dla gminy miejskiej lub gminy wiejskiej jest jednostkowym opracowaniem stanowicym podstawowy element bdcy czci szerszych strategii dotyczcych ochrony i opieki nad dziedzictwem kulturowym, ktre zawarte by powinny w programach powiatowych, wojewdzkich czy wreszcie Krajowym Programie Ochrony Zabytkw i Opieki nad Zabytkami. Naoenie na gminy obowizku sporzdzania programw opieki nad zabytkami ma przede wszystkim pomc w zachowaniu dziedzictwa kulturowego poprzez dziaania powodujce zahamowanie procesw degradacji i popraw stanu zachowania

zabytkw. Uwarunkowania ochrony zabytkw, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego powinny by uwzgldniane cznie z problematyk ochrony przyrody i rwnowagi ekologicznej. Ustawodawca szczeglny nacisk pooy te na te cele programw, ktre stanowi o wczeniu problematyki ochrony zabytkw do systemu zada strategicznych wynikajcych z koncepcji przestrzennego zagospodarowania gminy, powiatu, wojewdztwa i kraju. Zgodnie z Art. 19 Ustawy o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami w studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego poza ochron: zabytkw nieruchomych wpisanych do rejestru zabytkw, zabytkw nieruchomych znajdujcych si w gminnej ewidencji zabytkw i parkw kulturowych naley take uwzgldnia ustalenia zawarte w programach opieki nad zabytkami. W ten sposb programy te wpisuj si w szerszy kontekst wyznaczajcy uwarunkowania rozwoju gminy. II. PODSTAWA PRAWNA i CELE OPRACOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI Podstaw prawn opracowania Programu opieki nad zabytkami stanowi Ustawa o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami. Art. 87 pkt 1. i 3-5 ustawy okrela obowizek gminy dotyczcy sporzdzania i uchwalania Gminnego programu opieki nad zabytkami, ktry: winien by opracowywany na okres 4 lat; suy celom okrelonym w ustawie (wymienionym w podrozdziale I.5 niniejszego opracowania); przyjmuje rada gminy po uzyskaniu opinii wojewdzkiego konserwatora zabytkw; ogaszany jest w wojewdzkim dzienniku urzdowym. Z realizacji programu wjt sporzdza co 2 lata sprawozdanie, ktre przedstawia radzie gminy. Natomiast w Art. 87 pkt 2 Ustawy... zawarte s najwaniejsze cele opracowania programu opieki nad zabytkami, tj: 1. Wczenie problemw ochrony zabytkw do systemu zada strategicznych, wynikajcych z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; 2. Uwzgldnienie uwarunkowa ochrony zabytkw, w tym krajobrazu kulturowego archeologicznego, cznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i rwnowagi ekologicznej; i dziedzictwa

3. Zahamowanie procesw degradacji zabytkw i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; 4. Wyeksponowanie poszczeglnych zabytkw oraz walorw krajobrazu kulturowego; 5. Podejmowanie dziaa zwikszajcych atrakcyjno zabytkw dla potrzeb spoecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjajcych wzrostowi rodkw finansowych na opiek nad zabytkami; 6. Okrelenie warunkw wsppracy z wacicielami zabytkw, eliminujcych sytuacje konfliktowe zwizane z wykorzystaniem tych zabytkw; 7. Podejmowanie przedsiwzi umoliwiajcych tworzenie miejsc pracy zwizanych z opiek nad zabytkami. III. UWARUNKOWANIA PRAWNE OCHRONY ZABYTKW I OPIEKI NAD ZABYTKAMI Przy sporzdzaniu niniejszego Programu brane byy pod uwag nastpujce akty prawne: Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162 z dnia 17 wrzenia 2003 r., poz. 1568, z pn. zm. i rozporzdzeniami); Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorzdzie gminnym (Dz. U. Nr 16, poz. 950, tekst jednolity z dnia 12.10.2001 r. (Dz. U. Nr 142, poz. 1591); Ustawa z dnia 25 padziernika 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu dziaalnoci kulturalnej (jednolity tekst ustawy: Dz. U. z 2001 r., Nr 13, poz. 123)

W wietle Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami (zwanej dalej ustaw): opieka nad zabytkiem sprawowana przez jego waciciela lub posiadacza polega, w szczeglnoci, na zapewnieniu warunkw: 1) 2) 3) 4) naukowego badania i dokumentowania zabytku; prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robt budowlanych przy zabytku; zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie; korzystania z zabytku w sposb zapewniajcy trwae zachowanie jego wartoci;

5)

popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury (art. 5).

Ponadto ustawa definiuje m.in. podstawowe pojcia z zakresu ochrony i opieki nad zabytkami oraz przedmiot, zakres, formy i sposb ich ochrony. W myl teje ustawy ochronie i opiece podlegaj (bez wzgldu na stan zachowania): 1) zabytki nieruchome bdce w szczeglnoci: a) b) c) d) e) f) g) h) krajobrazami kulturowymi, ukadami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespoami budowlanymi, dzieami architektury i budownictwa, dzieami budownictwa obronnego, obiektami techniki, a zwaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakadami przemysowymi, cmentarzami, parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni, miejscami upamitniajcymi wydarzenia historyczne bd dziaalno wybitnych osobistoci lub instytucji; 2) zabytki ruchome bdce w szczeglnoci: a) b) dzieami sztuk plastycznych, rzemiosa artystycznego i sztuki uytkowej, kolekcjami stanowicymi zbiory przedmiotw zgromadzonych i uporzdkowanych wedug koncepcji osb, ktre tworzyy te kolekcje, numizmatami oraz pamitkami historycznymi, a zwaszcza militariami, sztandarami, pieczciami, odznakami, medalami i orderami, wytworami techniki, a zwaszcza urzdzeniami, rodkami transportu oraz maszynami i narzdziami wiadczcymi o kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentujcymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego, materiaami bibliotecznymi, o ktrych mowa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. Nr 85, poz. 539, z 1998 r. Nr 106, poz. 668, z 2001 r. Nr 129, poz. 1440 oraz z 2002 r. Nr 113, poz. 984), instrumentami muzycznymi, wytworami sztuki ludowej i rkodziea oraz innymi obiektami etnograficznymi, przedmiotami upamitniajcymi wydarzenia historyczne bd dziaalno wybitnych osobistoci lub instytucji; 3) zabytki archeologiczne bdce w szczeglnoci: a) b) c) d) pozostaociami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa, cmentarzyskami, kurhanami, reliktami dziaalnoci gospodarczej, religijnej i artystycznej (art. 6.1.).

c)

d)

e)

f) g) h)

Ponadto ochronie mog podlega nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej (art. 6.2.). Ustawa okrela take formy i sposb ochrony zabytkw. Formami ochrony zabytkw s: 1) 2) 3) 4) wpis do rejestru zabytkw; uznanie za pomnik historii; utworzenie parku kulturowego; ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego (art. 7).

Ustawa definiuje obowizki oraz kompetencje samorzdu terytorialnego w zakresie ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami. Do obowizkw gminy naley w szczeglnoci:

prowadzenie gminnej ewidencji zabytkw w formie zbioru kart adresowych zabytkw nieruchomych z terenu gminy, objtych wojewdzk ewidencj zabytkw (art. 22.p. 4); sporzdzanie (na okres 4 lat) gminnego programu opieki nad zabytkami (art. 87); uwzgldnianie ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami przy sporzdzaniu i aktualizacji strategii rozwoju gmin, studiw uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planw zagospodarowania przestrzennego (art. 18 i 19). sporzdzanie gminnego planu ochrony zabytkw na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych opracowywany zgodnie z Rozporzdzeniem Ministra Kultury z dnia 25 sierpnia 2004 r.

Szczegowo okrelone obowizki gminy w stosunku do obiektw zabytkowych objtych ochron, ktrych gmina jest wacicielem lub posiadaczem zapisane s w ustawie w art.: 5, 25, 26, 28, 30, 31, 36, 71 i 72). Do najistotniejszych (i co wane: jej tylko przypisanych) kompetencji gminy w zakresie ochrony zabytkw naley moliwo utworzenia (na mocy uchway rady gminy) parku kulturowego, stanowicego jedn z form ochrony zabytkw (art. 16 i 17). Ustawa o samorzdzie gminnym okrela zadania wasne gminy. Wymienione w ustawie zadania obejmuj take zagadnienia odnoszce si wprost bd porednio do ochrony zabytkw. Nale do nich w szczeglnoci zadania, ktre obejmuj kwestie: adu przestrzennego, gospodarki nieruchomociami, ochrony rodowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej; gminnych drg, ulic, mostw, placw oraz organizacji ruchu drogowego; kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami; kultury fizycznej i turystyki; zieleni gminnej i zadrzewie; cmentarzy gminnych; utrzymania gminnych obiektw i urzdze uytecznoci publicznej oraz obiektw administracyjnych; promocji gminy.

Ustawa z dnia 25 padziernika 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu dziaalnoci kulturalnej precyzuje, i dziaalno kulturalna polega na tworzeniu, upowszechnianiu i ochronie kultury (art. 1, ust. 1); dziaalno kulturalna instytucji kultury nie stanowi przy tym dziaalnoci gospodarczej w rozumieniu odrbnych przepisw (art. 3, ust. 2). Mecenat nad ni sprawuje pastwo oraz organy jednostek samorzdu terytorialnego w zakresie ich waciwoci; polega on na wspieraniu i promocji twrczoci, edukacji i owiaty kulturalnej, dziaa i inicjatyw kulturalnych oraz na ochronie dziedzictwa kultury (art. 1, ust. 2 i 4). Ustawa precyzuje, i formami organizacyjnymi dziaalnoci kulturalnej s w szczeglnoci: teatry, opery, operetki, filharmonie, orkiestry, kina, muzea, biblioteki, domy kultury, ogniska artystyczne, galerie sztuki oraz orodki bada i dokumentacji w rnych dziedzinach kultury (art. 2). Jednostki samorzdu terytorialnego organizuj dziaalno kulturaln tworzc samorzdowe instytucje kultury, dla ktrych prowadzenie takiej dziaalnoci jest podstawowym celem statutowym, przy czym prowadzenie dziaalnoci kulturalnej jest zadaniem wasnym jednostek samorzdu terytorialnego o charakterze obowizkowym (art. 9). Organizator (w tym np. jednostka samorzdu terytorialnego) zapewnia instytucji kultury rodki niezbdne do rozpoczcia i prowadzenia dziaalnoci kulturalnej oraz do utrzymania obiektu, w ktrym ta dziaalno jest prowadzona (art. 12). IV. UWARUNKOWANIA ZEWNTRZNE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO IV.1. Strategiczne cele polityki pastwa w zakresie ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami: Tezy do opracowania krajowego programu ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami zatwierdzone przez Ministra Kultury Waldemara Dbrowskiego, opracowane przez zesp Rady Ochrony Zabytkw przy Ministrze Kultury pod przewodnictwem prof. dr hab. Bogumiy Rouby; Narodowa Strategia Kultury na lata 2004-2020

Dokumentem o fundamentalnym znaczeniu dla kwestii ochrony zabytkw w Polsce s Tezy do Krajowego Programu Ochrony Zabytkw i Opieki nad Zabytkami, opracowane przez zesp Rady Ochrony Zabytkw przy Ministrze Kultury. W dokumencie tym czytamy m.in.: Na dziedzictwo kulturowe czowieka skadaj si dobra kultury i dobra natury. Zabytki dawne materialne i niematerialne dobra kultury s wan czci skadow tego dziedzictwa. Ich ochrona zadeklarowana zostaa jako

konstytucyjny obowizek Pastwa (art. 5 Konstytucji RP Rzeczpospolita Polska (...) strzee dziedzictwa narodowego (...). Zabytki w swych niematerialnych wartociach s dobrem wsplnym, nad ktrym piecz kodyfikuje artyku 82 Konstytucji stanowicy: obowizkiem Obywatela (...) jest troska o dobro wsplne. Ochrona i konserwacja zabytkw jest istotnym elementem polityki kulturalnej Pastwa, s one bowiem nie tylko ladem przeszoci, ale take cennym skadnikiem kultury wspczesnej, przyczyniajcym si do ksztatowania przyjaznego czowiekowi rodowiska jego ycia. (...) Ich zachowanie, ochrona i konserwacja jest dziaaniem w wanym interesie publicznym ze wzgldu na znaczenie zabytkw w procesie edukacji, humanizacji spoeczestwa, jego kulturowej identyfikacji, wreszcie take znaczenie dla sfery ekonomii i gospodarki. Zadaniem gwnym polityki pastwa w dziedzinie ochrony zabytkw jest stworzenie w najbliszych latach mechanizmw porzdkujcych t sfer, dostosowujcych j do warunkw gospodarki rynkowej zarwno poprzez niezbdne uzupenienia i korekty legislacyjne, jak i poprzez zmiany organizacyjne obejmujce konieczne rozszerzenie zakresu dziaa istniejcych instytucji, a po zmiany w strategii i organizacji ochrony. Te niezbdne, wprowadzane na drodze ewolucyjnej, zmiany powinny z jednej strony nie dopuci do utracenia dotychczasowego bezcennego dorobku Polski w dziedzinie ochrony, z drugiej umoliwi funkcjonowanie i rozwj tej dziedziny w Zjednoczonej Europie. Opracowanie Krajowego Programu Ochrony Zabytkw i Opieki nad Zabytkami jest ustawowym obowizkiem Ministra Kultury, zgodnie z zapisem Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami. Program okrela cele i kierunki dziaa oraz zadania, ktre powinny by podjte w szczeglnoci przez organy i jednostki administracji publicznej w zakresie ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami. Celem Programu jest wzmocnienie ochrony i opieki nad t istotn czci dziedzictwa kulturowego oraz poprawa stanu zabytkw w Polsce. Bardzo istotne jest przypomnienie podstawowych zasad konserwatorskich: Celem jest take stworzenie wykadni porzdkujcej sfer ochrony poprzez wskazanie siedmiu podstawowych zasad konserwatorskich: 1) 2) zasady primum non nocere, zasady maksymalnego poszanowania oryginalnej substancji zabytku i wszystkich jego wartoci (materialnych i niematerialnych), zasady minimalnej niezbdnej ingerencji, zasady, zgodnie z ktr usuwa naley to (i tylko to), co na orygina dziaa niszczco, zasady czytelnoci i odrnialnoci ingerencji, zasady odwracalnoci metod i materiaw, zasady wykonywania wszelkich prac zgodnie z najlepsz wiedz i na najwyszym poziomie.

3) 4) 5) 6) 7)

Wymienione zasady dotycz zarwno konserwatorw pracownikw urzdw, profesjonalnych konserwatorw-restauratorw dzie sztuki, konserwatorw-architektw, urbanistw, budowlanych, archeologw, badaczy, wacicieli i uytkownikw, w tym duchownych codziennych konserwatorw zabytkowych wity. Do opracowania Krajowego programu ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami przyjto nastpujce tezy: 1) Uwarunkowania ochrony i opieki nad zabytkami: stan zabytkw nieruchomych, stan zabytkw ruchomych, stan zabytkw archeologicznych, stan zabytkw techniki, pomniki historii i obiekty wpisane na List wiatowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego UNESCO, stan sub konserwatorskich, stan opieki nad zbytkami, stan uregulowa prawnych. Dziaania o charakterze systemowym: powizanie ochrony zabytkw z polityk ekologiczn, ochrony przyrody, architektoniczn i przestrzenn, celn i polityk bezpieczestwa pastwa. Realizacja powszechnych tendencji europejskich i wiatowych do rozszerzenia pola ochrony na cae dziedzictwo kulturowe obejmujce dobra kultury i natury. wypracowanie strategii ochrony dziedzictwa kulturowego i wprowadzenie jej do polityk sektorowych. System finansowania: stworzenie sprawnego systemu finansowania ochrony i opieki konserwatorskiej. Dokumentowanie, monitorowanie i standaryzacja metod dziaania profilaktycznych, konserwatorskich, restauratorskich i ochronnych. ujednolicenie metod dziaa

2)

3) 4)

5)

Ksztacenie i edukacja: ksztacenie profilaktyczne, podyplomowe i system uznawalnoci wyksztacenia, edukacja spoeczestwa, edukacja wacicieli i ytkownikw.

6)

Wsppraca midzynarodowa: wsppraca z instytucjami i organizacjami, wsppraca w obszarze Europy rodkowej. Gminny Program Opieki nad Zabytkami a Narodowa Strategia Kultury na lata 2004-2020

Oglne wytyczne do konstruowania programw opieki nad zabytkami zawiera przyjta przez Rad Ministrw w dniu 21 wrzenia 2004 r. Narodowa Strategia Kultury na lata 2004-2013 (w 2005 r. Ministerstwo Kultury przygotowao Uzupenienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020), bdca rzdowym dokumentem tworzcym ramy dla nowoczesnego mecenatu pastwa w sferze kultury, a przede wszystkim dla nowoczenie pojmowanej polityki kulturalnej pastwa, funkcjonujcej w warunkach rynkowych, a take dla wsplnoty Polski z Uni Europejsk. Strategia zostaa stworzona centralnie dla obszaru caej Polski. Okrela spjne dziaania horyzontalne, realizowane w regionach. Std celem strategicznym jest dziaanie na rzecz zrwnowaonego rozwoju kulturalnego regionw w Polsce, a celami czstkowymi s m.in. zachowanie dziedzictwa kulturowego i aktywna ochrona zabytkw, wzrost efektywnoci zarzdzania sfer kultury itd. Jednym z instrumentw za pomoc, ktrych realizowane s wspomniane cele Strategii jest Narodowy Program Kultury Ochrona zabytkw i dziedzictwa kulturowego na lata 2004-2020, ktry za cel strategiczny przyj intensyfikacj i upowszechnianie dziedzictwa kulturowego, w tym szczeglnie kompleksow popraw stanu zabytkw nieruchomych. Cele czstkowe programu to: poprawa warunkw instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych w sferze dokumentacji i ochrony zabytkw, kompleksowa rewaloryzacja zabytkw i ich adaptacja na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne i inne cele spoeczne, zwikszenie roli zabytkw w rozwoju turystyki i przedsibiorczoci poprzez tworzenie zintegrowanych narodowych produktw turystycznych, promocja polskiego dziedzictwa kulturowego w Polsce i za granic, w szczeglnoci za pomoc narzdzi spoeczestwa informacyjnego, rozwj zasobw ludzkich oraz podnoszenie wiadomoci spoecznej w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego, tworzenie warunkw dla rozwoju i ochrony dziedzictwa kultury ludowej, zabezpieczenie zabytkw przed nielegalnym wywozem za granic.

Cele programu realizowane bd w ramach 2 priorytetw i 5 dziaa, z ktrych istotne dla Programu opieki nad zabytkami gminy Kurywka s nastpujce wskazania: Priorytet I Aktywne zarzdzanie zasobem stanowicym materialne dziedzictwo kulturowe. Dziaanie 1.2. Kompleksowa rewaloryzacja zabytkw i ich adaptacja na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne i inne cele spoeczne. W ramach dziaania realizowane bd projekty rewaloryzacji zabytkw i ich adaptacji na cele spoeczne. Projekty musz posiada znaczcy wpyw ekonomiczny na rozwj regionalny, w tym szczeglnie przyczynia si do wzrostu dochodw, jak i zwiksza ilo miejsc pracy. Priorytet II Edukacja i administracja na rzecz dziedzictwa kulturowego. Dziaanie 2.1. Rozwj zasobw ludzkich oraz podnoszenie wiadomoci spoecznej w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego. W ramach dziaania przewiduje si zrealizowanie zada majcych na celu podniesienie wyksztacenia kadr zatrudnionych w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego, oraz podniesienie zainteresowania spoeczestwa problematyk ochrony zabytkw, jak rwnie powoanie zespou naukowego zajmujcego si badaniami naukowymi w sferze wpywu zachowania i rewaloryzacji dziedzictwa kulturowego na rozwj spoeczno ekonomiczny regionw, w tym szczeglnie turystyki. Ponadto planuje si promowanie zachowania dziedzictwa kulturowego wsi poprzez aktywizacj spoecznoci wiejskich, a take ochron i popularyzacj kultury ludowej. Dziaanie 2.2. Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego przed nielegalnym wywozem i przewozem przez granice. Dziaanie realizowane bdzie poprzez wdroenie Programu Absent Patrymonium - sieci informacji wirtualnej o zabytkach wywoonych i zaginionych. Program wpisuje si w cele i zaoenia MF EOG Oprcz wytyczonych w NPK Ochrona zabytkw i dziedzictwa kulturowego priorytetw i zaoonych dziaa, zadania wytyczone w dokumencie bd realizowane przez podprogramy m.in. Program Polskie regiony w europejskiej przestrzeni kulturowej, Program Operacyjny Promesa Ministra Kultury.

IV.2. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie wojewdztwa Strategia rozwoju wojewdztwa podkarpackiego na lata 2007-2020; Plan zagospodarowania przestrzennego wojewdztwa podkarpackiego; Regionalny Program Operacyjny Wojewdztwa Podkarpackiego na lata 2007-2013; Strategia rozwoju turystyki w wojewdztwie podkarpackim na lata 2007-2013;

Strategia rozwoju wojewdztwa podkarpackiego na lata 2007-2020 wyznacza kierunki polityki regionalnej dla rnych poziomw administracji samorzdowej oraz partnerw spoecznych i gospodarczych. Jak stwierdzono w czci wstpnej Nadrzdnym celem Strategii jest zapewnienie wojewdztwu podkarpackiemu partnerskiej i konkurencyjnej pozycji w Polsce i Europie, w oparciu o geograficzne pooenie, potencja demograficzny, tradycje przemysowe, walory rodowiskowe, historyczne i kulturowe. Ramy strategii wyznacza 8 gwnych obszarw strategicznych, tj.: Gospodarka regionu Infrastruktura techniczna Obszary wiejskie i rolnictwo Ochrona rodowiska Kapita spoeczny Wsppraca midzynarodowa Ochrona zdrowia Zabezpieczenie spoeczne.

W czci I Strategii dotyczcej Diagnozy w rozdziale zatytuowanym Diagnoza sektorowo-przestrzenna ksztatowania si procesu rozwoju regionu w podrozdziale dotyczcym Turystyki i rekreacji wskazano na znaczenie dziedzictwa kulturowego w rozwoju tej dziedziny gospodarki: Wojewdztwo dysponuje krajobrazem kulturowym o wybitnych wartociach estetycznych, skupionym na niewielkiej, stosunkowo dobrze skomunikowanej wewntrznie przestrzeni (...) Wyrniajcym wojewdztwo potencjaem jest wielowtkowe dziedzictwo kulturowe, wpisane w konteksty religijne i zachowane, czstokro, w unikalnej formie (np. architektura drewniana) oraz zasoby wspczesnej kultury regionu: twrcy, rodowiska artystyczne i intelektualne, imprezy, instytucje, organizacje pozarzdowe, etc. Wymieniono take najwaniejsze powstae w ostatnich latach tematyczne szlaki turystyczne, liczne szlaki rowerowe, cieki przyrodniczo-edukacyjne. W tej samej czci Strategii w podrozdziale dotyczcym Kapitau spoecznego dokonano oceny i analizy istniejcych instytucji i placwek kulturalnych (w tym muzew), wanych cyklicznych wydarze artystycznych i kulturalnych odbywajcych si na terenie wojewdztwa. W czci II Strategii zatytuowanej: Cele strategiczne, priorytety, kierunki dziaa i przedsiwzicia konkretne dziaania odnoszce si z znacznym stopniu do problematyki ochrony i opieki nad zabytkami znalazy si m.in.: w rozdziale dotyczcym Gospodarki regionu: - w Priorytecie 3: Dziaania na rzecz podniesienia atrakcyjnoci regionu dla rozwoju inwestycji w Kierunku dziaania 2: Tworzenie korzystnego klimatu dla inwestorw, gdzie wskazano, e ...rol samorzdu wojewdztwa jest optymalne wykorzystanie pooenia geograficznego, rodowiska naturalnego, walorw kulturowych regionu, kapitau ludzkiego itp. dla stworzenia konkurencyjnej oferty w celu przycignicia inwestora... - w Priorytecie 4: Turystyka jako czynnik rozwoju spoeczno-gospodarczego wojewdztwa w Kierunku dziaania 1: Podniesienie konkurencyjnoci produktu turystycznego, gdzie stwierdzono, e Niezbdna jest modernizacja szlakw turystycznych, dalsza rewaloryzacja zabytkowych, a czsto unikatowych, obiektw sakralnych i wieckich (w tym obiektw architektury paacowo-zamkowej oraz budownictwa drewnianego) w Kierunku dziaania 3: Wsppraca i wspdziaanie podmiotw i instytucji zwizanych z turystyk, w tym rozwijanie partnerstwa publiczno-prywatnego oraz sucego pozyskiwaniu rodkw z funduszy europejskich i innych zewntrznych rde wspierajcych bezporednio lub porednio rozwj turystyki wskazano, e Naley przyj ustalenie, e wojewdzkie programy obejmujce rozwj transportu, budow zbiornikw wodnych,

rewaloryzacje zabytkw i ochron dziedzictwa kulturowego oraz przyrodniczego, rozwj terenw wiejskich i inne zwizane z podrami i usugami wiadczonymi odwiedzajcym, bd opiniowane przez specjalistw z zakresu turystyki. Podstawa sukcesu w realizacji przedsiwzi rozwijajcych turystyk bdzie monta rodkw finansowych wspdziaajcych podmiotw oraz siganie po fundusze zewntrzne, zwaszcza z Unii Europejskiej. W oparciu o przepisy prawne regulujce partnerstwo publiczno-prywatne przygotowywane bd projekty turystyczne, ktrych efektem bd nowe miejsca pracy lub zwikszenie dochodw ludnoci regionu. w rozdziale dotyczcym Obszarw wiejskich i rolnictwa: - w Priorytecie 2: Odnowa wsi oraz modernizacja przestrzeni wiejskiej w Kierunku dziaania 2: Zaspokojenie potrzeb spoecznych i kulturalnych oraz zachowanie dziedzictwa kulturowego wskazano, e: W ramach tego kierunku wspierane bd przedsiwzicia suce waciwemu gospodarowaniu naturalnym dziedzictwem wsi. Powinny one by ukierunkowane na zachowanie walorw krajobrazu geograficznego i kulturowego, przejawiajce si wykorzystaniem walorw przyrodniczych i krajobrazowych na potrzeby plenerw artystycznych, prowadzenie konkursw na innowacyjne formy zagospodarowania okrelonych terenw, tworzenie punktw kultywowania tradycji wiejskich w postaci skansenw, izb tradycji itp. Wspierane przedsiwzicia powinny skupia si rwnie na upowszechnianiu regionalnego dziedzictwa kulturowego wsi poprzez kultywowanie tradycyjnych wartoci, muzyki charakterystycznej dla danego regionu, tradycyjnych strojw, zawodw i potraw, eksponowania charakterystycznej architektury, miejsc historycznych i kulturowych. Niezmiernie wanym zagadnieniem jest wspomaganie przedsiwzi z zakresu projektw architektonicznych, nawizujcych do charakteru budownictwa regionalnego. w rozdziale dotyczcym Ochrony rodowiska uznano, e celem strategicznym w tej dziedzinie jest poprawa jakoci rodowiska oraz zachowanie i ochrona zasobw przyrodniczych i wartoci krajobrazowych

- w Priorytecie 4: Zachowanie oraz ochrona rnorodnoci biologicznej i krajobrazowej zwrcono uwag, e Warunki przyrodnicze daj moliwo rozwoju rolnictwa (szczeglnie ekologicznego), lenictwa, turystyki (w tym agroturystyki), a take lecznictwa uzdrowiskowego. Stan rodowiska przyrodniczego ma ogromne znaczenie dla turystyki, a dodatkowym, sprzyjajcym rozwojowi tej dziedziny elementem jest zachowanie autentycznych zasobw kulturowych. w rozdziale zatytuowanym Kapita spoeczny:

- w Priorytecie 3: Rozwj kultury uznano, e: Gwn ide polityki kulturalnej na lata 2007-2020 na poziomie regionu jest denie do uzyskania odczuwalnej spoecznie poprawy w zaspokajaniu potrzeb kulturalnych, a jej kluczowe cele to: - przeciwdziaanie nadmiernym, spoecznie nieakceptowanym dysproporcjom w poziomie rozwoju i warunkw uczestnictwa kulturalnego ludnoci w wojewdztwie (zwaszcza midzy stolic regionu a jej otoczeniem), pielgnowanie (ochrona) tosamoci kulturowej regionu, w tym tosamoci narodowych i etnicznych, wzmocnienie procesw integracyjnych w spoecznoci regionalnej, - poprawa jakoci rodowiska kulturowego Podkarpacia. w Kierunku dziaania 2: Ksztatowanie kulturowej tosamoci regionalnej zawarto bardzo istotne z punktu widzenia ochrony i opieki nad zabytkami wskazania i cele. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia ochron dziedzictwa kulturowego i dostpu do wartoci kulturowych, przy kierowaniu si zasad rwnowaonego rozwoju spoeczestwa. Wymaga to: - ugruntowania zasady zrwnowaonego rozwoju jako podstawy trwaej polityki spoecznej, kulturalnej i przestrzennej Podkarpacia, - zachowania dziedzictwa kulturowego dla przyszych pokole, a take rewaloryzacji i rewitalizacji kulturowo zdegradowanego rodowiska. Wychodzc z tych zaoe, jako jeden z gwnych celw rozwoju kultury wojewdztwa podkarpackiego przyjto ksztatowanie jego kulturowej tosamoci. Oznacza to budowanie - wok istniejcego tutaj dziedzictwa kulturowego i tradycji - podkarpackiej wiadomoci regionalnej. Dokonywa si ono powinno poprzez zachowanie i odbudow dziedzictwa kulturowego, wspieranie twrczoci artystycznej oraz ochron krajobrazu kulturowo-przyrodniczego wsi i miast. Uznano te, e: wzmacnianiu regionalnych wizi kulturowo-spoecznych mieszkacw wojewdztwa podkarpackiego bd suy m.in: propagowanie wiedzy o regionie i maych ojczyznach - zwaszcza wrd modziey szkolnej (organizacja wycieczek turystyczno-krajoznawczych, wyznaczanie szlakw kulturowo - historycznych), promocja korzyci ze wsppracy kulturalnej spoecznoci i wadz w ramach regionu, ochrona dbr kultury materialnej (w szczeglnoci zabytkw nieruchomych, tak architektury miejskiej jak i wiejskiej, oraz zabytkw ruchomych - wytworw sztuki czy rzemiosa), zachowanie innych wartoci rodowiska kulturowego i przyrodniczego przy uwzgldnieniu potrzeb przyszych pokole, wspieranie twrczoci artystycznej znaczeniu oglnonarodowym, regionalnym i lokalnym, ktrej rda tkwi w dziedzictwie regionu,

ochrona krajobrazu kulturowego wsi podkarpackiej i maych miast, w Kierunku dziaania 3: Poprawa jakoci rodowiska kulturowego Dobry stan szeroko rozumianego rodowiska kulturowego oznacza zapewnienie przyszym pokoleniom ycie w otoczeniu dbr o wysokich standardach oraz zachowanie i pomnaanie dziedzictwa kulturowego. Zrwnowaony rozwj Podkarpacia musi stawia za nadrzdny cel zachowanie wartoci rodowiska kulturowego oraz popraw jego jakoci.

w rozdziale dotyczcym Wsppracy midzynarodowej za cel strategiczny uznano wspieranie rozwoju gospodarczego regionu, wykorzystanie potencjau turystycznego i dziedzictwa kulturowego oraz ochron wartoci przyrodniczo krajobrazowych

- w Priorytetcie 2: Wsppraca na rzecz rozwoju turystyki, ochrony i wykorzystania dziedzictwa kulturowego stwierdzono, e: Wsppraca midzynarodowa zorientowana na wzajemne poznawanie si, rozwijanie wizi spoecznych i gospodarczych, to istotny czynnik rozwoju podry miedzy krajami (...) W rozwoju turystyki w regionie szczegln rol powinno odgrywa dziedzictwo i ycie kulturalne regionu, gdy kultura w istotnym stopniu inspiruje rozwj turystyki, za ruch turystyczny wspiera i promuje dobra kultury. Naley podkreli, i dziedzictwo kulturowe Podkarpacia, oparte na wielonarodowej, wielokulturowej i wielowyznaniowej historii regionu, stanowi skadow kultury europejskiej, godn rnorodnych dziaa promocyjnych, a take rozwoju wymiany kulturalnej. Korzystajc z dowiadcze krajw o rozwinitej gospodarce turystycznej oraz ze wsparcia europejskich i innych funduszy celowych, podejmowa naley dziaania suce ochronie, jak i ekspozycji turystycznej dbr kultury, tworzeniu nowych produktw turystycznych oraz podnoszeniu poziomu obsugi midzynarodowego ruchu turystycznego. w Kierunku dziaania 1: Wsppraca w zakresie informacji i promocji turystyczno kulturalnej przyjto, e: Wsppraca midzynarodowa wojewdztwa powinna obejmowa dziaania w zakresie upowszechniania informacji turystycznej i kulturalnej, realizowane na poziomie midzynarodowym, midzyregionalnym i transgranicznym. w Kierunku dziaania 2: Podejmowanie dziaa w zakresie ochrony i wykorzystania dziedzictwa kulturowego wskazano, e Nieodzowne jest rwnie podejmowanie dziaa na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego poprzez, m.in.: inicjowanie i wspieranie wsplnych projektw badawczych, edukacyjnych i edytorskich prezentujcych i upowszechniajcych dziedzictwo kulturowe, w tym pogranicza polsko-sowacko-ukraiskiego (programy edukacyjne, trasy turystyczne, imprezy folklorystyczne, festyny archeologiczne itp.), zagospodarowanie, popularyzacj i promocje obiektw zabytkowych oraz ich wykorzystanie jako miejsc szczeglnie atrakcyjnych turystycznie, realizacj programu ochrony unikatowej drewnianej architektury sakralnej: rzymskokatolickiej, greckokatolickiej i prawosawnej jako obiektw bdcych dla regionu i pogranicza polsko-sowacko-ukraiskiego wyznacznikiem tosamoci kulturowej, specyficznym przykadem wielowiekowej linii rozwojowej tradycyjnych wity drewnianych, obiektw dokumentujcych lokaln tosamo religijno-kulturow, (...) przygotowanie programu ochrony zabytkowych cmentarzy, ze szczeglnym uwzgldnieniem cmentarzy wojskowych z okresu I wojny wiatowej oraz kirkutw jako wanych elementw dziedzictwa kulturowego, ochron zabytkowego krajobrazu, gwnie parkw rezydencjonalnych w Polsce i na Ukrainie, (...) publikowanie materiaw dokumentujcych i popularyzujcych dziedzictwo i krajobraz kulturowy. w Kierunku dziaania 3: Podejmowanie dziaa na rzecz rozwoju turystyki wskazano m.in. na potrzeb tworzenia transgranicznej infrastruktury turystycznej, a zwaszcza szlakw turystycznych uwzgldniajcych wsplne dziedzictwo kulturowe, przyrodnicze, historyczne, a take przemysowe. Plan zagospodarowania przestrzennego wojewdztwa podkarpackiego, a waciwie zawarta w nim koncepcja ochrony dziedzictwa kulturowego, byy wstpnie opiniowane przez Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw. Kierunki polityki przestrzennej zawarte w tym planie zostay powizane z okrelonymi w strategii rozwoju wojewdztwa polami strategicznymi, priorytetami, celami i kierunkami dziaa. Wrd nich trzecie pole strategiczne to Kultura, turystyka i ochrona rodowiska. W ramach tego pola za priorytet przyjto Rozwj kultury i ochron walorw przyrodniczych i krajobrazowych regionu jako warunek podniesienia konkurencyjnoci produktu turystycznego. Za jeden z trzech przyjtych w jego ramach celw strategicznych uznano wzbogacenie istniejcych i kreowanie nowych produktw turystycznych opartych na dziedzictwie kulturowym i unikatowych wartociach przyrodniczo-kulturowych. Jednym ze sposobw realizacji tego celu winna by rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego, wartoci krajobrazowych i przyrodniczych oraz rozwj dziaalnoci kulturowej jako podstawy tworzenia produktu turystycznego. Wane dla ochrony dziedzictwa kulturowego s przyjte w Planie zasady, wrd ktrych istotne znaczenie dla ochrony i opieki nad zabytkami maj przede wszystkim:

ochrona zasobw kultury materialnej i niematerialnej oraz utrzymanie adu przestrzennego w obrbie dawnych ukadw urbanistycznych i obszarw proponowanych do ochrony krajobrazu kulturowego, przeznaczanie obszarw predysponowanych do ochrony przyrodniczej i krajobrazowej oraz obiektw stanowicych dziedzictwo kulturowe o rnym reimie ochronnym, oparte o dokadne rozpoznanie zasobw, waloryzacj terenu i okrelenie odpornoci rodowiska na antropopresj, tworzenie spjnego systemu ekologicznego rodowiska naturalnego i kulturowego, poprzez rozwj wielkoprzestrzennych obszarw ochrony

promocja obszarw koncentracji walorw turystycznych, zespow i obiektw zabytkowych w celu ich gospodarczego wykorzystania, zasada maksymalnej integracji dziaa na rzecz ochrony rodowiska, w szczeglnoci walorw krajobrazowych, przyrody, ochrony biornorodnoci przyrody i krajobrazu kulturowego w sferze badawczej, spoecznogospodarczej i ekonomicznej oraz w wojewdzkich programach sektorowych, na obszarach transgranicznych i na obszarach stykowych z ssiednimi wojewdztwami, ograniczanie negatywnych skutkw dziaalnoci urzdze infrastruktury technicznej, spoecznej i gospodarczej oraz rnych form aktywnoci spoecznej i gospodarczej na rodowisko naturalne i kulturowe.

W Planie zawarto te Ustalenia w zakresie ochrony, ksztatowania i racjonalnego wykorzystania krajobrazu kulturowego, w ktrych okrelono i wymieniono m.in.: obszary szczeglnej ochrony krajobrazu kulturowego, obszary rezerwatw kulturowych, obiekty zabytkowe i zespoy obiektw zabytkowych przewidziane do szczeglnej ochrony i wykorzystania turystycznego (m.in jako Pomniki Historii). Wskazano take na historyczne ukady urbanistyczne przewidziane do szczeglnej ochrony, obiekty i zespoy obiektw wymagajce staej ochrony konserwatorskiej, istniejce i projektowane Szlaki kulturowe oraz okrelono zasady ochrony i zagospodarowania przestrzennego na obszarach szczeglnej ochrony krajobrazu kulturowego, jak rwnie zasady ochrony ukadw urbanistycznych objtych szczegln ochron. W Planie sformuowano take podstawowe cele i zasady realizacji oraz wyznaczono oglnie obszar Programu ochrony i wykorzystania dziedzictwa kulturowego terenw przygranicznych w zakresie unikatowej architektury drewnianej. Wykonana metod SWOT synteza uwarunkowa wrd mocnych i sabych stron wojewdztwa uwzgldnia take problemy dotyczce dziedzictwa kulturowego. Plan wskazuje take na konieczno wykonania studiw programowo-przestrzennych dla: wskazanych stref koncentracji walorw turystycznych, ochrony zabytkowej architektury drewnianej terenw pogranicza, projektowanych parkw i rezerwatw kulturowych, projektowanych szlakw kulturowych, stref uzdrowiskowych. Opracowanie ww. studiw okrelone zostao jako zadanie wadz wojewdztwa. Uznano take za konieczne sporzdzenie przez inne jednostki samorzdowe miejscowych planw rewaloryzacji, rewitalizacji i zagospodarowania przestrzennego wybranych zabytkowych centrw miast historycznych oraz miejscowych planw zagospodarowania przestrzennego dla obszarw proponowanych Pomnikw Historii. W Planie zagospodarowania przestrzennego wojewdztwa podkarpackiego zawarto take wykaz dziaa i zada, w ujciu przedmiotowym i podmiotowym (midzy innymi w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego) ktrych realizacja jest niezbdna dla osignicia zaoonych w Planie celw. Problematyka opieki nad zabytkami znalaza take swe miejsce w Regionalnym Programie Operacyjnym Wojewdztwa Podkarpackiego na lata 2007-2013 w celach szczegowych: Poprawa jakoci rodowiska oraz zachowanie i ochrona zasobw przyrodniczych i wartoci krajobrazowych Wspieranie rozwoju gospodarczego regionu, wykorzystanie potencjau turystycznego i dziedzictwa kulturowego oraz ochrona wartoci przyrodniczo-krajobrazowych.

Stwierdzono, e jeden ze strategicznych kierunkw rozwoju wojewdztwa powinna stanowi gospodarka turystyczna istotny czynnik rozwoju spoeczno-gospodarczego, wynikajcy bezporednio z analizy potencjau zawartego w walorach turystycznych wojewdztwa, ktry naley w peni wykorzysta w celu pobudzenia koniunktury gospodarczej w wojewdztwie. Zauwaono, i rozwj gospodarki turystycznej moe bezporednio wspomaga dziaalno instytucji chronicych regionalne dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze. Ochrona zabytkw uwzgldniona zostaa w Priorytecie 2. Celw szczegowych: Wzmocnienie i rozwj infrastruktury spoecznej na poziomie regionalnym i lokalnym jako Dziaanie 2.3. Waloryzacja i rozwj kultury i dziedzictwa kulturowego. W ramach tego dziaania wskazano na nastpujce cele: Ochrona i rewaloryzacja zabytkowych obiektw oraz miejsc pamici narodowej o wysokiej wartoci historycznej, a take placwek kultury oraz cykliczne organizowanie kameralnych i masowych imprez z wykorzystaniem tyche obiektw, tak by na stae zafunkcjonoway w wiadomoci mieszkacw regionu przy rwnoczesnym cigym i intensywnym promowaniu Podkarpacia z jego atrakcjami w kraju i za granic. Ochrona dziedzictwa kulturowego ruchomego poprzez jego konserwacj i digitalizacj. Modernizacja instytucji kultury.

Kolejnym dokumentem wojewdzkim poruszajcym problematyk ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami jest Strategia rozwoju turystyki w wojewdztwie podkarpackim na lata 2007-2013. Zawarto w nim midzy innymi nastpujce kwestie zwizane bezporednio lub porednio z ochrona dziedzictwa kulturowego: I. Stworzenie ciekawej i unikalnej oferty turystycznej w oparciu o istniejcy potencja wojewdztwa podkarpackiego. a) b) Rozwj istniejcych produktw turystycznych oraz przeksztacanie atrakcji w produkty turystyczne. rozwj i komercjalizacja istniejcych produktw turystycznych dywersyfikacja usug turystycznych wiadczonych przez podmioty i instytucje promocja idei od waloru poprzez atrakcj do produktu Rozwj nowych produktw turystycznych. wdroenie Koncepcji produktw turystycznych dla wojewdztwa podkarpackiego (stanowicej integraln cz niniejszej Strategii) opracowanie i wdraanie Programu Kreacji i Wdraania Produktw Turystycznych oraz wypracowanie mechanizmw stymulujcych proces kreacji nowych produktw turystycznych - wsparcie budowy marki produktw - tworzenie i rozwj transgranicznych klastrw turystycznych - rozwj produktw niszowych i specjalistycznych

c) d) e)

II. Przygotowanie wysokowykwalifikowanych kadr dla obsugi ruchu turystycznego, planowania oraz zarzdzania rozwojem turystyki w regionie. a) Doskonalenie kadr operacyjnych w usugach turystycznych i okooturystycznych oraz ksztatowanie postaw proturystycznych mieszkacw. wprowadzenie zintegrowanego systemu szkole zawodowych dla kadr obsugujcych ruch turystyczny realizacja programw szkoleniowych w sektorze usug okooturystycznych wprowadzenie systemu efektywnych stay zawodowych wprowadzenie regionalnego systemu podnoszenia jakoci ksztatowanie postaw proturystycznych wrd mieszkacw Ksztatowanie nowych kadr dla obsugi ruchu turystycznego. realizacja programw szkoleniowych dla bezrobotnych i wykluczonych spoecznie powstanie specjalistycznych centrw szkoleniowych dostosowanie systemu edukacji do potrzeb rynku pracy w turystyce oraz specyfiki oferty wojewdztwa Rozwj bada na rzecz ksztatowania profesjonalnych kadr dla turystyki. prowadzenie bada rynku pracy w turystyce i dystrybucja ich wynikw prowadzenie bada potrzeb szkoleniowych wrd pracodawcw i pracownikw monitorowanie efektywnoci programw szkoleniowych III. Zrwnowaony rozwj i zarzdzanie przestrzeni turystyczn a) Poprawa dostpnoci komunikacyjnej regionu oraz dostpnoci atrakcji i produktw turystycznych. rozbudowa lotniska w Jasionce oraz lotnisk lokalnych uatwienia w ruchu granicznym i zwikszenie iloci turystycznych przej granicznych zwikszenie dostpnoci kolejowej i drogowej regionu oraz atrakcji turystycznych rozbudowa infrastruktury okooturystycznej

b) c) -

b) c) -

rozwj i rwnomierne rozmieszczenie infrastruktury usugowej Rozwj infrastruktury turystycznej i paraturystycznej zgodnie z zasadami zrwnowaonego rozwoju. prowadzenie spjnej polityki przestrzennej rwnomierna rozbudowa infrastruktury noclegowej i gastronomicznej o zrnicowanym standardzie rozbudowa infrastruktury rekreacyjnej, rozrywkowej i sportowej sprofilowanej na konkretnych odbiorcw rozwj, utrzymywanie i zagospodarowywanie szlakw turystycznych rozbudowa infrastruktury turystycznej i paraturystycznej na obszarach chronionych i cennych przyrodniczo regionalizacja infrastruktury wykorzystanie walorw naturalnych i antropogenicznych wojewdztwa oraz ich zagospodarowanie zwikszenie dostpnoci wojewdztwa dla niepenosprawnych oraz osb starszych Ochrona rodowiska naturalnego i krajobrazu kulturowego. stae prowadzenie edukacji ekologicznej podnoszenie jakoci rodowiska naturalnego estetyzacja krajobrazu rwnomierne rozoenie ruchu turystycznego w regionie renowacja i zabezpieczenie obiektw o znacznej wartoci kulturowej, rewitalizacja zabytkowych ukadw urbanistycznych

IV. Stworzenie zintegrowanego systemu marketingu i promocji wojewdztwa podkarpackiego w kraju i za granic. a) b) c) Kreacja wizerunku. opracowanie strategii marketingowej i promocyjnej dla wojewdztwa podkarpackiego stosowanie logo wojewdztwa zgodnie z katalogiem identyfikacji wizualnej Rozwj regionalnego systemu informacji turystycznej. stworzenie i wdroenie regionalnego analogowego systemu IT rozwijanie regionalnego cyfrowego systemu IT efektywne regionalny zarzdzanie systemem IT Rozwj bada marketingowych. stworzenie systemu bada marketingowych, prowadzenie ich i udostpnianie wynikw V. Stworzenie silnego otoczenia instytucjonalnego wspierajcego rozwj turystyki a) b) Wzmocnienie sektora samorzdowego, pozarzdowego i brany turystycznej. wsparcie zasobw ludzkich rozwijanie kontaktw midzynarodowych i midzyregionalnych stymulowanie rozwoju sektora pozarzdowego i brany turystycznej wzmocnienie turystyki w strukturach jednostek samorzdu terytorialnego Rozwj partnerstwa publiczno-prywatnego. realizacja projektw w formule PPP stymulowanie rozwoju inwestycji turystycznych V. UWARUNKOWANIA WEWNTRZE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO

V.1 Relacje Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie gminy (analiza dokumentw programowych gminy) Strategia Rozwoju Lokalnego 2007-2015 Gmina Kurywka Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego, Rzeszw 2002, opr. pod kier. H. Krl

Strategia Rozwoju Lokalnego 2007-2015 Gmina Kurywka w rozdziale Misja Gminy Kurywka, jej wizja i proponowane kierunki rozwoju wyznacza zasadnicze cele strategiczne i operacyjne ktre w oparciu o wykorzystanie zasobw naturalnych i kulturowych przyczyni si maj do dalszego rozwoju gminy. W charakterystyce rodowiska przyrodniczego Strategia wskazuje na cenne zasoby wystpujce na terenie gminy. Dla ochrony zasobw rodowiska przyrodniczego na terenie gminy ustanowiono: 1) Kuryowski Obszar Chronionego Krajobrazu o powierzchni ok. 11,5 tys. ha ustanowiony Rozporzdzeniem Wojewody Rzeszowskiego nr 35/92 poz. 74 z dnia 14.07.1992 r. Rezerwat Przyrody Brzyska Wola o powierzchni 154,93 ha, ustanowiony decyzj Ministra Ochrony rodowiska, Zasobw Naturalnych i Lenictwa z dnia 25.07.1997 r. Rezerwat stanowi pozostao dawnej puszczy Sandomierskiej. Cz drzewostanu to starodrzewy dbowe przekraczajce 100-130 lat. Uytki ekologiczne rdlene mokrada we wsi Kulno i Brzyska Wola, Rozporzdzeniem Wojewody Rzeszowskiego nr 58/96 z dnia 6.12.1996 r. Lasy ochronne - Uchwaa WRN w Rzeszowie. Znaczne partie zalesione odznaczaj si bardzo wartociowymi cechami m.in. wysokim stopniem naturalnoci, wystpowaniem w formie szeregu rolin chronionych, oraz pewnymi osobliwociami rolinnymi kwalifikujcymi je do ujcia jako pomniki przyrody. Pomniki przyrody ywej: Brzyska Wola - lipa drobnolistna 1 szt., Dbrowica - lipa drobnolistna 6 szt. Stan sanitarny drzew pomnikw przyrody jest zrnicowany i wymaga staej opieki konserwatorskiej. Za pomniki przyrody nieoywionej uznano gaz narzutowy w miejscowoci Brzyska Wola.

2)

3)

4)

5)

6)

W rozdziale Sport i Turystyka wymieniono obiekty wpisane do rejestru zabytkw, ale pominito obiekty objte Gminn Ewidencj Zabytkw. Strategia wymienia szlaki turystyczne usytuowane na terenie gminy, w tym jeden szlak edukacyjny wiodcy po najcenniejszych obiektach zabytkowych zlokalizowanych na obszarze gminy. S to nastpujce szlaki: 1) Edukacyjna trasa turystyczno-krajoznawcza lady Przeszoci o dugoci ok. 5 km: Dbrowica, Podug, Soboda, Dbrowica Pieszy szlak turystyczno-krajobrazowy: szlak niebieski (Leajsk-Krzeszw) Trasa przyrodniczo-rowerowa: Oanna-Kurywka Wskazano te, e rozwaane s propozycje nowych szlakw rowerowych na terenie gminy: Szlak nr 1 - Trasa: Kurywka (Urzd Gminy)-Brzyska Wola-Soboda przez Podug do Dbrowicy-OannaTarnawiec-Kurywka 18 km Szlak nr 2 - Kurywka (Urzd Gminy) parking leny kaplica w. Huberta-Brzyska Wola Dbrowica (obok plantacji borwki amerykaskiej) Oanna Dua zalew Oanna Dua pomnik na Kalwce Kurywka 23 km

2) 3)

W rozdziale 4.3 Cele strategiczne i operacyjne Gminy Kurywka wrd wskazanych trzech celw strategicznych w rozwoju gminy jeden z nich dotyczy wprost ochrony dziedzictwa kulturowego i zosta on zdefiniowany jako Ochrona i racjonalne ksztatowanie rodowiska przyrodniczego oraz ochrona dziedzictwa kulturowego.(S3) Rwnoczenie wskazano, e: Dziaania objte Strategi pozwalaj na kompleksowe ujcie zrwnowaonego rozwoju gminy w dziedzinie infrastruktury technicznej i spoecznej, gospodarki oraz rodowiska przyrodniczego. Szans na zrwnowaony rozwj jest przede wszystkim realizacja celw strategicznych, wynikajcych z okrelonej na wstpie misji Gminy Kurywka. W ramach tak okrelonego celu strategicznego wymieniono cztery cele operacyjne: S.3.1. Wykorzystanie i utrzymanie lokalnej rnorodnoci przyrodniczej; S.3.2. Rewitalizacja i ochrona obiektw zabytkowych oraz ich wykorzystanie do dziaa na rzecz rozwoju funkcji turystycznych Gminy Kurywka;

S.3.3. Integracja lokalnej spoecznoci, zachowanie lokalnych tradycji i budowa wizi obywatelskich poprzez dziaania ze sfery kultury; S.3.4. Inwestycje infrastrukturalne ograniczajce zuycie energii (termomodernizacje) oraz wykorzystujce odnawialne rda energii (pompy ciepa) w budynkach uytecznoci publicznej. W rozdziale System monitorowania, wskaniki i sposoby oceny Strategii Rozwoju Lokalnego wskazano na nastpujce wskaniki suce do monitorowania i oceny realizacji przyjtych celw operacyjnych ochrona i racjonalne ksztatowanie rodowiska przyrodniczego oraz ochrona dziedzictwa kulturowego (S3) monitorowana poprzez: Powierzchnia obszarw chronionych na terenie Gminy, (S.3.1.) Liczba wyremontowanych obiektw zabytkowych, (S.3.2.) Powierzchnia wyremontowanych obiektw zabytkowych, (S.3.2.) Liczba imprez kulturalnych w Gminie, (S.3.3.) Liczba osb biorcych udzia w imprezach kulturalnych w Gminie, (S.3.3.) Liczba stowarzysze zarejestrowanych na terenie Gminy, (S.3.3.) Liczba imprez sportowych, (S.3.3.) Liczba uczestnikw imprez sportowych, (S.3.3.) Liczba budynkw poddanych termomodernizacji, (S.3.4.) Kubatura budynkw poddanych termomodernizacji, (S.3.4.) Liczba budynkw ogrzewanych z uyciem odnawialnych rde energii, (S.3.4.)

Pomimo tak okrelonych wskanikw w rozdziale zatytuowanym Wieloletni plan inwestycyjny dla Gminy Kurywka na lata 2007-2013. Lista zada i projektw na lata 2007-2013 nie wskazano adnego zadania dotyczcego prac remontowych i konserwatorskich przy obiektach zabytkowych czy te szerzej pojtej ochrony dziedzictwa kulturowego. Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego w czci I Diagnoza stanu gminy i uwarunkowania rozwoju w rozdziale 4.3 wskazuje obiekty i obszary chronione, w tym: obszary lene (w tym lasy ochronne) Kryowski Obszar Chronionego Krajobrazu na obszarze ktrego naley nakaza zapewnienie szczeglnej dbaoci o rozwizania architektoniczne, ich estetyk oraz wkomponowanie w otoczenie i krajobraz. Wskazano te, e naley ograniczy rozpraszanie zabudowy. rezerwat przyrody Brzyska Wola pomniki przyrody, wrd ktrych wymieniono 7 drzew: 1 lip w Brzyskiej Woli i 6 lip w Dbrowicy. Wskazano te, e drzewa te wymagaj staej opieki konserwatorskiej.

W rozdziale 5. rodowisko kulturowe omwiono skrtowo historyczny rozwj gminy, wskazano najwaniejsze zasoby rodowiska kulturowego, do ktrych zaliczono: Historyczne ukady przestrzenne we wsiach: Kulno w obrbie drogi w kierunku miejscowoci Naklik (od szkoy w kierunku pnocnym); Kurywka od centrum wsi w kierunku pn.-zach. przysika Ruski Koniec Oanna (Maa) po pnocnej stronie rzeki Zota w ssiedztwie wsi Kurywka, Oanna (Dua) po obu stronach drogi Oanna-Dbrowica; Dbrowica po obu stronach drogi Dbrowica-Kolonia Polska; Kolonia Polska po obu stronach drogi Kolonia Polska-Cieplice; Brzyska Wola w pd. czci wsi po obu stronach drogi; Jastrzbiec od granicy lasu w kierunku wschodnim po poudniowej stronie drogi;

Tarnawiec.

W Studium wskazano te zespoy zabytkowe, zabudow zabytkow, cmentarze, kapliczki i krzye oraz stanowiska archeologiczne. Wrd zasobw krajobrazu kulturowego wymieniono: kompleks staww w Kolonii Polskiej obszar zespou parkowo-folwarcznego w Dbrowicy teren wsi Oanna teren przysika Dbrowicy Podug (z zabudow zagrodow) teren wsi Wlka amana Wskazano te na cigi, punkty i osie widokowe oraz ustalono strefy ochrony konserwatorskiej. W czci II Studium rozdziale 2 zatytuowanym rodowiska przyrodniczego i ksztatowania krajobrazu konserwatorskich. omwiono kierunki rozwoju przestrzennego gminy i zasady polityki przestrzennej. W Gwne kierunki dziaa (i polityka przestrzenna) omwiono m.in. kierunki ochrony i kulturowego oraz kierunki ochrony wartoci i zasobw dziedzictwa kulturowego kulturowego, wskazujc m.in. na kierunki dziaa w poszczeglnych strefach

Wrd strategicznych celw rozwoju gminy wymieniono m.in. ochron istniejcych wartoci zasobw i krajobrazw kulturowych. Wskazano te konserwatorskiej: zespoy i obiekty chronione, dla zabezpieczenia ktrych ustalono strefy ochrony

Strefy A cisej ochrony konserwatorskiej W strefach tych zakada si bezwzgldny priorytet wymaga konserwatorskich, ktre winny zmierza do moliwie najpeniejszej rewaloryzacji historycznego zaoenia, na warunkach okrelonych przez WKZ Strefy B ochrony zachowanych elementw zabytkowych W strefie tej obowizuje wymg zachowania istniejcych elementw o wartociach kulturowych Strefy E - ochrony ekspozycji obiektw zabytkowych W strefie tej wszelkie dziaania inwestycyjne nie mog zmniejsza ekspozycji zespow zabytkowych Strefy K- ochrony krajobrazu kulturowego W strefie tej zaoono wykluczenie wszelkiej dziaalnoci degradujcej istniejce walory krajobrazu Strefy W reliktw archeologicznych W Studium wskazano, e: Ze wzgldu na istniejce zainwestowanie terenu naley wyjtkowo dopuci moliwo prowadzenia prac ziemnych przy istniejcej infrastrukturze (majcej na celu jej remont) pod warunkiem uzgodnienia ze sub konserwatorsk wszelkich dziaa na etapie koncepcji i przy uwzgldnieniu przepisw szczeglnych. Strefy OW obserwacji archeologicznej. Dla strefy tej zaoono, e wszelkie prace inwestycyjne w tej strefie mog by wykonywane pod nadzorem archeologiczno-konserwatorskim. W dalszej czci Studium uwarunkowa wymieniono konkretne obowizujce strefy ochrony konserwatorskiej. Zaznaczono te, e punkty, osie i cigi widokowe winny by utrzymane w stanie umoliwiajcym wgld na eksponowane obiekty i zespoy zabytkowe. V.2. Charakterystyka zasobw i analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy Kurywka V.2.1. Zarys historii obszaru gminy We wczesnym redniowieczu obszar gminy Kurywka stanowi pogranicze midzy ludami o rnym skadzie etnicznym. O tym pogranicznym charakterze terenu wydaj si wiadczy umocnienia grodowe oraz nazewnictwo, wyranie wskazujce na funkcje obronne, wystpujce wzdu Sanu i Wisoka (Grodzisko, Dbno, Krzeszw). Rol naturalnej granicy peni rwnie rozlegy obszar Puszczy Sandomierskiej osadnictwo koncentrowao si tu zapewne gwnie w dolinach rzek i tdy te napywaa ludno z terenw ju zasiedlonych. Brak danych

rdowych na temat osadnictwa na tym terenie niemal do koca XIV w. nie pozwala nawet na pobiene omwienie tego zagadnienia. Mona tylko przypuszcza, e osadnictwo na tym terenie byo czci skadow wielkiego procesu kolonizacji Puszczy Sandomierskiej, jaki rozpocz si po przyczeniu tego obszaru do pastwa polskiego przez Kazimierza Wielkiego w 1344 r. Wg Pwiartka tereny leajszczyzny po wczeniu do Polski byy dobrami koronnymi, ktrych centrum administracyjnie stanowi wwczas Krzeszw1. By moe najstarsz osad, nie wliczajc Krzeszowa, by tutaj dawny Leajsk pooony nad brzegiem Sanu, na obszarze dzisiejszej wsi Stare Miasto. Pierwsza znana wzmianka historyczna o wsi Leajsk znajduje si w przywileju wydanym w 1354 r. przez Kazimierza Wielkiego, nadajcym dobra Janowi Pakosawicowi ze Strysk2. Kolejny dokument przywilej lokacyjny miasta Leajska z 28 lipca 1397 r. wystawiony przez krla Wadysawa Jagie w Radomiu mwi o lokacji miasta po obu stronach Sanu3. Dokument mwi o nadaniu na rzecz miasta przestrzeni jednomilowej po obu brzegach Sanu a w szczeglnoci mile gruntu midzy rzek Ozan (Zot przyp. B. P.), wpadajc do Sanu, a rzek Koln, pozwalajc przestrze t z lasw oczyci i utworzy 130 anw. Ten fragment dokumentu wiadczy o silnym zalesieniu obszaru nadania, moe nawet o lokacji miasta na surowym korzeniu, co zmusza do postawienia pytania gdzie bya zlokalizowana wie Leajsk przed lokacj? W 1400 r. utworzona zostaa parafia w Leajsku, ktra swym zasigiem obejmowaa m. in. prawobrzeny obszar Sanu lecy midzy rzek Koln a Zot. Okoo lat trzydziestych XV w. lub nieco wczeniej miasto Leajsk i okoliczne wsie zostay wyodrbnione z tenuty krzeszowskiej jako osobna krlewszczyzna i jeszcze przed 1434 r. byy dzierawione przez Spytka z Tarnowa i Jarosawia, starost generalnego ruskiego i wojewod sandomierskiego4. We wadaniu rodu Tarnowskich dobra leajskie pozostaway przez ponad 100 lat, a folwark w Tarnawcu spadkobiercy Tarnowskich (kolejno Odrowowie, Kostkowie, Sieniawscy i Lubomirscy) posiadali jeszcze w 1636 r.5 W 1444 r. pojawia si w dokumentach nowa osada Wywoka6, powstaa na obszarze miasta Leajska, na prawym brzegu Sanu, jako jego pnocno-wschodnie przedmiecie, zwizane zapewne z przepraw na rzece. T nieistniejc dzisiaj osad lokalizuje si na obszarze dzisiejszej Kurywki. Po raz ostatni wzmianka o niej pojawia si podczas lustracji starostwa z 1565 r. Lustratorzy zanotowali wwczas, e Wywoka, wie ta, ktra aczkolwiek przy tey Kurilowcze osiada w kocu, a wszako jest ju osobna wie [...]7. Informacja powysza jest dodatkowo interesujca, poniewa sugeruje jakoby Kurywka bya wsi starsz od Wywoki, niewykluczone e powsta jeszcze w XIV w. Pwiartek uwaa, e jest to informacja niewiarygodna, bowiem w znanych mu dokumentach z XV w. nie ma adnych wzmianek o Kurywce, a pierwsze rdowe dane o tej miejscowoci pochodz dopiero z XVI w. Uwaa, e lustratorzy uznali mniejsz wie jak bya Wywoka, pooon blisko duej Kurywki za osad modsz. Naley w tym miejscu doda, e istniej niepotwierdzone rdowo informacje, jakoby Kurywka bya lokowana w II poowie XIV wieku na prawie wooskim i pierwotnie nosia nazw Kurilowicze8. Przyjmuje si, e w latach 1565-1570 wie Wywoka zostaa wchonita przez Kurywk. Porwnanie iloci anw w Kurywce z lustracji z 1565 (8,5 ana) z rejestrem poborowym z 1589 r. (14 anw) moe wiadczy o wchoniciu Wywoki przez Kurywk (tu naley jeszcze zaznaczy, e lustracja podawaa faktyczn liczb anw, rejestr poborowy za liczb anw, od ktrych pacono podatki)9. Dla A. Jabonowskiego Wywoka bya czci Kurywki o czym wiadcz jego okrelenia Wywoka kuryowska, Kurywka jak i jej Wywoka10. W 1515 r. obie te wsie, jako jedyne w starostwie, wiadczyy podwody (czyli obowizek stawienia si z zaprzgiem i przewoenia towarw a take dostarczania koni wedle potrzeby). Nie mona ponadto wykluczy, e nazwa tej osady zostaa zmieniona i e przynajmniej jej cz lokalizowa trzeba na terenie dzisiejszego Tarnawca, a cilej w okolicach kocioa parafialnego, gdzie jeszcze w XVIII w. znajdowaa si siedziba dworska caego klucza zasaskiego krlewszczyzny leajskiej i gdzie znajduje si wielokulturowe, bogate w materia stanowisko archeologiczne. Jak wspomniano wczeniej, tereny te dzierawili (lub byli wacicielami) Tarnowscy, a po nich ich spadkobiercy. W Sowniku Geograficznym pod hasem Kurywka znajduje si wzmianka, e w 1568 r. Zofia e Sprowy Odrowwna, wdowa po Janie Krzysztofie Tarnowskim, herbu Leliwa, kasztelanie wojnickim i starocie sandomierskim, zaoya odrbny przysiek, nadajc mu nazw [Tarnawiec B. P.] na cze zmarego ma11. Data ta mieci si w podanym przez Pwiartka okresie czasowym 1565-1570 kiedy to zaniko uywanie nazwy wsi Wywoka. Powysz hipotez naley jednak potraktowa bardzo ostronie i gruntownie przebada materiay rdowe pod ktem wystpowania w nich nazwy Tarnawiec. Moe bowiem okaza si, e nazwa folwark Tarnawiec wystpujca w wielu dokumentach dziaw spadkowych dbr jarosawskich pochodzcych z XVI i XVII w. odnosi si do zupenie innego miejsca. Jako przykad mona tutaj poda informacj zamieszczon w komentarzach do Rejestru poborowego z 1628 r., e folwark Tarnawiec to zamiennie uywana nazwa Garbarzy zasaskiej dzielnicy Jarosawia12. Problem jednak w tym, e przy dziaach spadkowych majtnoci jarosawskiej wymieniano oddzielnie folwark Tarnawiec i jednoczenie w tym samym dokumencie, w innym miejscu Zasanie i Garbarze. Z drugiej strony nasz Tarnawiec musiaby by zupenie odrbn jednostk, nie powizan wsplnymi granicami z reszt dbr jarosawskich. Pamitajmy jednak, e w XV w. tereny te dzieryli Tarnowscy. Niezwykle interesujca i jednoczenie baamutna jest wzmianka zawarta w dziale spadkowym z 1594 r. pomidzy Katarzyn Sieniawsk a Ann Ostrogsk, spadkobierczyniami dbr jarosawskich gdzie mowa jest o Tarnawcu pod zamkiem z puszkarni13. Informacja ta zapewne posuya do wysunicia wniosku redaktorom wydania Rejestru poborowego z 1628 r., e Tarnawiec to zamiennie uywana nazwa jarosawskiej dzielnicy Garbarze, pooonej naprzeciw zamku (ulokowanego na brzegu Sanu), tyle e po drugiej stronie szerokiej w tym miejscu rzeki. Jednoczenie nie moemy wykluczy, e i na wybitnie obronnym wzgrzu tarnawieckim znajdowa si jaki punkt obronny. W XVIII w. rozoy si tutaj wielki kompleks paacowy pytanie co znajdowao si tu wczeniej. Niestety rda pisane na ten temat milcz. Wg Pwiartka znajdowaa si tutaj dawna siedziba starociska, ktra swe

znaczenie utracia po przeniesieniu Leajska w 1524 r. na nowe miejsce. Pwiartek uwaa jednak, e jeszcze w po. XVI w. istnia tu znaczny orodek myliwski zoony z trzech wielkich owisk: jedno zowi Luchowem, drugie Sieatynem, trzecie Grkami, z pobudowanymi tam domkami myliwskimi14. Temat ten, dla penego wyjanienia nawietlonych tu spostrzee, wymaga jednak pogbionych, gruntownych bada historycznych i archeologicznych. Podsumowujc ten wtek, wydaje si oczywistym, e Wywoka zostaa wchonita przez Kurywk, ponadto nazwa wsi moga cakowicie zanikn po nadaniu jej nazwy Tarnawiec w 1568 r. (poudniowy fragment Kurywki na mapie katastralnej z po. XIX w. nazywany jest Polskim Kocem, z kolei pnocny fragment okrelony jest jako Ruski Koniec a najbardziej wysunity na poudnie fragment wsi nosi na wspomnianej mapie nazw Tarnawiec). Proces osadniczy terenw starostwa leajskiego pooonych po prawej stronie Sanu by stosunkowo powolny. Gwn przyczyn takiego stanu byo silne zalesienie tego obszaru oraz niezbyt urodzajne gleby. Pewn recept na przyspieszenie procesw kolonizacyjnych mogo by zakadanie osad na prawie wooskim. Osadnictwo wooskie, stosowane gwnie w rejonach grskich, wyspecjalizowane w uzyskiwaniu dochodw z terenw niezwykle trudnych do zagospodarowania dla osadnictwa typowo agrarnego, skoncentrowane gwnie na hodowli, lenych wypasach owiec i trzody, nadawao si idealnie do kolonizacji tych maourodzajnych terenw Puszczy Sandomierskiej. Miejscowoci rzdzc si prawem wooskim, istnienie ktrego jest porednio potwierdzone rdowo, jest na omawianym terenie Oanna. Jej nazwa pojawia si w dokumentach w 1454 r.15, a w lustracji starostwa z 1565 r. napisano: Oanna, wie w ktrej kmiecie wooskim prawem siedz, maj rl i sianoci i pastwisk dosy [...]16. Wg. Pwiartka najstarsza cz tej wsi, pooona w okolicy nieistniejcej dzisiaj cerkwi grekokatolickiej, jeszcze w po. XIX w. miaa wyrany ksztat okolnicy z duym nawsiem w rodku, a typ bardzo rzadko wystpujcej okolnicy posiaday wsie o charakterze obronnym17. W krlewskim dokumencie z 1464 r., potwierdzajcym i rozszerzajcym uprawnienia wjta leajskiego Jakuba Morawy, pojawia si obok Wywoki i Oanny, kolejna miejscowo Kulno (Kolna)18. W pocztkach XVI w. (1515 r.) na terenie gminy Kurywka istniay na pewno cztery wsie: Kulno (Kolna) nalece do starostwa krzeszowskiego oraz Kurywka (Curylowka), Wywoka (Wiwloka) i Oanna (Ozszowa) lece w starostwie leajskim. W tym czasie w Kulnie i Oannie istniay ju parochie19. W 1578 r. pojawia si pierwsza informacja o Jastrzbcu20 (w 1565 r. na wschd od Oanny istniao tylko owisko Luchw strzeone przez sukw z Oannej21). Rejestr poborowy z 1589 r. wymienia kolejn now wie Dbrowic (Dambrowicza), na 10,5 anach, nalec do dbr jarosawskich22, a w 1605 r. pojawia si w dokumentach wie Brzyska Wola z Wlk, zwan pniej jako Wlka amana23. Brzyska Wola bya prawdopodobnie star, suebn osad myliwsk pooon na skraju wielkiego owiska lenego wystpujcego w 1565 r. pod nazw Grki24. wiadczy o tym pokana wielko nadziau, wg informacji podanej w 1605 r. wynoszca ponad 38 anw (przy czym p uprawnych byo o wiele mniej Rejestr poborowy z 1628 r. wymienia tylko 3 any, z ktrych pacono podatki). Wie zostaa lokowana przez Wawrzyca Brzeskiego w kocu XVI w. i pocztkowo nosia nazw Brzeska Wola25. Wg witeckiego, autora monografii o Brzyskiej Woli, wie trzykrotnie przenoszono na inne miejsce. Opisany przez witeckiego ukad wsi, zachowane tradycje o osadnikach z Karpat oraz znane rwnie z innych przekazw istnienie dwch wjtw skaniaj do przypuszczenia, e wie ta bya lokowana przez osadnikw wooskich26. Wlka amana oraz Tarnawiec jako nazwy wsi pojawiaj si po raz pierwszy w 1649 r.27. Naley tu jednak zaznaczy, e w przypadku Tarnawca (o ktrym wspomniano ju wyej) w pocz. XVII i prawie przez cay wiek XVIII bya to nazwa odnoszca si jedynie do folwarku starociskiego pooonego w poudniowym kracu wsi Kurywki. Nazwa ta w powizaniu ze starostwem leajskim pojawia si dopiero w 1611 i 1635 r.28. Okrelenie Tarnawiec lub folwark tarnawiecki, odnosio si a do lat 70. XVIII w. do folwarku oraz zabudowa suby folwarcznej, i uywane byo na przemian z nazw folwark kuryowski29. Naley jeszcze doda, e w okresie staropolskim istnia tutaj pokanych rozmiarw dwr obronny, czy raczej paac, bdcy letni siedzib starostw leajskich. W 1788 roku obok dworu zaoono manufaktur sukiennicz, ktra przetrwaa do poowy XIX wieku. W pobliu dworu wzniesiona zostaa w 1751 r. kaplica, przeksztacona w pocz. XIX w. na koci parafialny. Pozostaoci po tym zaoeniu dworskim s dwa budynki oficyn, tworzce zesp plebaski w Tarnawcu (obecnie Kurywka). Od pocztku istnienia starostwa leajskiego na jego terenie istniay obok siebie parafie rzymskokatolickie obrzdku aciskiego oraz prawosawne pniej grekokatolickie. Do zakoczenia II wojny wiatowej zdecydowanie lepiej rozwinita bya prawosawna (od XVII w. grekokatolicka) sie parafialna. Rejestr poborowy z 1589 r. oprcz wspomnianych wczeniej starych parochii w Oannie i Kulnie wymienia rwnie parafi w Kurywce30. Wobec braku danych trudno ustali, czy bya to nowa parochia. W 1614 r. pojawia si pierwsza informacja o cerkwi w Brzyskiej Woli, ktra pocztkowo bya fili parafii kuryowskiej31. W po. XVIII w. Brzyska Wola bya ju odrbn parafi32. Ostatni wsi, w ktrej istniaa parafia grekokatolicka bya Dbrowica. Informacje o parafii w Dbrowicy pochodz z po. XVIII w. (1765 r.)33. Grekokatolicy z Jastrzbca naleeli do parochii w Tarnogrodzie a z Dbrowicy, do czasu utworzenia parochii w Dbrowicy, do Dybkowa.

Samodzielne parafie obrzdku aciskiego w miejscowociach gminy Kurywka nie wystpoway a do pocz. XIX w. Do tego czasu cz z omawianych wsi naleaa do parafii w Leajsku (Kurywka i Oanna), cz do parafii w Tarnogrodzie (Jastrzbiec), cz do parafii w Potoku (Brzyska Wola i Wlka amana od 1616 r. oraz Kulno), cz do parafii w Dybkowie, a po utworzeniu Sieniawy do parafii N.M.P. w Sieniawie (Dbrowica, Soboda i przysiek Cieplic Kolonia Polska). Dziesiciny z Brzyskiej Woli, Wlki amanej i Jastrzbca przynalene byy do kocioa leajskiego34. Skutki ekonomiczne licznych napadw tatarskich, najazdu szwedzkiego, najazdu Rakoczego, cigych przemarszw i rekwizycji wojsk koronnych a take innych klsk elementarnych musiay by dotkliwe dla caej ziemi leajskiej i mocno zahamoway dotychczasowy rozwj osadnictwa. Podczas napadu tatarskiego z 1624 r. spalona zostaa Kurywka35. Najazd ten nie omin take innych miejscowoci z obszaru dzisiejszej gminy: Oanny, Jastrzbca i Kulna36. Ostatni wikszy napad tatarski, z 1672 r., spustoszy prawie wszystkie istniejce wsie pooone na terenie dzisiejszej gminy Kurywka: Kurywk, Brzysk Wol, Oann i Jastrzbiec nalece do starostwa leajskiego oraz Kulno bdce wwczas wasnoci Stanisawa Koniecpolskiego i Dbrowic, ktr dzierya Katarzyna Ostrowska Morsztynowa37. W Kurywce zostao wwczas 20 domw, w Brzyskiej Woli 28, w Jastrzbcu 1438. Z kolei lustracja starostwa z 1664 r. mwi o wielkim zniszczeniu Brzyskiej Woli39. Brak dokadniejszych danych odnonie zniszcze w wyniku wojen szwedzkich oraz najazdu Rakoczego. Jako przykad moe tu posuy zestawienie dokonane przez Pwiartka dotyczce zmian w iloci ziemi uprawnej przed wojnami oraz tu po nich, w 1664 r. Dla wsi Kurywka byo ono bardzo niekorzystne: 10 anw uprawnych przed wojnami oraz 4,5 ana w 1664 r.40 Uksztatowana do po. XVII w. sie osadnicza ulega w pniejszym okresie ju tylko niewielkim modyfikacjom. W XVII w. uksztatowaa i wykrystalizowaa si rwnie sytuacja wasnociowa. W okresie staropolskim obszar gminy Kurywka zwizany by przez dugi czas z potnymi rodami Tarnowskich, Opaliskich, Zamoyskich, Sieniawskich, Potockich i Czartoryskich. W swym zasadniczym zrbie nalea do starostwa leajskiego krlewszczyzny, ktr jako dobra zastawne dzieryli pocztkowo Tarnowscy, nastpnie Krzysztof Szydowiecki i prawdopodobnie krlowa Bona, a w pniejszym okresie Opaliscy i Potoccy. Kulno od 3 w. XVI w. a do II wojny wiatowej byo w rkach Zamoyskich, natomiast pozostay obszar, obejmujcy grunty Dbrowicy, Sobody i Kolonii Polskiej zwizany by od k. XVI w. a do 1944 r. z Sieniawskimi a nastpnie ich spadkobiercami, Czartoryskimi, wchodzc w skad rozlegego klucza sieniawskiego. Po I rozbiorze Polski tereny dzisiejszej gminy znalazy si pocztkowo w caoci w granicach monarchii habsburskiej moc uniwersau z 28 stycznia 1773 r. Wraz ze zmian wadz nastpiy zmiany w podziale administracyjnym kraju. Zniesiono wojewdztwa, urzdy wojewodw i kasztelanw a kraj podzielono pocztkowo na 6, a nastpnie na 18 cyrkuw. W wyniku tego podziau Leajsk i okolice znalazy si w cyrkule rzeszowskim. Jednym z celw polityki spoecznej rzdu austriackiego wobec Galicji byo zwikszenie gstoci zaludnienia a tym samym wzmocnienie rda siy wojskowej i podatkowej. Wraz z Galicj rzd austriacki otrzyma wielk ilo krlewszczyzn (m.in. leajsk), ktre w monarchii funkcjonoway jako tzw. dobra kameralne. W celu zagospodarowania tych obszarw wprowadzono system kolonizacyjny obcym elementem tj. Niemcami, ktrzy wg wadz znajdowali si na wyszym poziomie kulturalnym i agrarnym, i w zwizku z tym mogli zapewni pastwu wiksze korzyci z gospodarstw jakie otrzymaj41. Proces kolonizacyjny ruszy ju w 1781 r. a kolonie lokowane w dobrach leajskich objy ziemi folwarkw krlewskich w trzech wsiach: Giedlarowej, Woli arczyckiej oraz Tarnawcu. Najwiksza kolonia niemiecka powstaa w 1786 r. na gruntach folwarku tarnawieckiego i otrzymaa nazw Dornbach. Pocztkowo przybyo tutaj 20 rodzin (76 osb) wyznania rzymskokatolickiego, ale ju w 1820 r. w tej nowej miejscowoci istniay 34 gospodarstwa niemieckich kolonistw42. Szczytowym momentem jest rok 1880 kiedy to zanotowano 210 kolonistw. W nastpnych latach liczba ta drastycznie spadaa, do zaledwie trzech osbb w 1921 r.43 Koloni Dornbach, jako jedn z wikszych, starannie rozplanowano. Otrzymaa ona bardzo regularny i prosty ksztat, z regularnym nadziaem pl uprawnych, doskonale widoczny na mapie katastralnej z po. XIX w. a i jeszcze dzisiaj bardzo czytelny w terenie. Najmodsz osad jaka powstaa na terenie gminy Kurywka jest Kolonia Polska. Prawdopodobnie powstaa ona w wyniku wyej opisanej kolonizacji niemieckiej w k. XVIII lub w XIX w.44 Na mapie Miega z 4 w. XVIII w. miejscowo jeszcze nie istnieje. Na pniejszych mapach okrelana jest jako Kolonia. W skorowidzu z 1904 r. figuruje jako przysiek Cieplic45. Wprawdzie parafia zostaa tu utworzona w 1910 r. jednake status wsi uzyskaa Kolonia Polska dopiero po 1934 r. W wyniku podziau administracyjnego z 1775 r. cz wsi dzisiejszej gminy Kurywka znalaza si w cyrkule zamojskim (Kulno), cz w cyrkule przemyskim (Dbrowica, Soboda i Kolonia). Pozosta cz wczono do cyrkuu rzeszowskiego. Ten ustalony wwczas podzia mia swoje konsekwencje w przyszoci. Po wojnach napoleoskich i utworzeniu Krlestwa Kongresowego w 1815 r. cay cyrku zamojski znalaz si w granicach rosyjskich, w konsekwencji czego Kulno, a do odzyskania niepodlegoci w 1918 r. znalazo si za kordonem. Leajskie dobra kameralne, administrowane od 1772 r. przez urzdnikw austriackich, zostay w wyniku licytacji sprzedane w 1819 r. Wojciechowi Mierowi. Od Miera naby je w 1831 r. Alfred Potocki. W rkach Potockich dobra te znajdoway si do 1944 r.46

Po rozbiorach i utworzeniu granicy pastwowej midzy Rosj i Austri na Kolnej modyfikacjom ulega rwnie sie parafialna. Do utworzonej wwczas, w 1812 r., parafii aciskiej w Tarnawcu wczono wsie Kurywka, Oanna, Brzyska Wola, Wlka amana i Jastrzbiec. W 1910 r. utworzona zostaa parafia w Kolonii Polskiej, w skad ktrej weszy Dbrowica, Kolonia Polska i Soboda. Kolejny podzia administracyjny mia miejsce w 1919 r. Wwczas Jastrzbiec przyczono do parafii Luchw Grny. W 1958 r. erygowano parafi w Brzyskiej Woli wydzielon z parafii tarnawieckiej. W jej skad weszy Brzyska Wola i Wlka amana. Pierwsza poowa XX w. zapisaa si w gminie Kurywka krwawymi wydarzeniami. Podczas dziaa wojennych z 1915 r., gdy linia frontu zatrzymaa si na Sanie, zniszczeniu ulego wiele domw w Kurywce i Tarnawcu. Okolice Kurywki byy rwnie terenem walk oddziaw Armii Krakw z jednostkami Wehrmachtu we wrzeniu 1939 r. W 1942 r. Niemiecy wsplnie z policj ukraisk aresztowali kilkunastu mczyzn. Aresztowania i egzekucje miay miejsce rwnie w latach 1943-1944, a w 1943 r. spacyfikowano wie Jastrzbiec. Pod koniec 1944 r. sytuacja na opanowanym przez Armi Czerwon prawym brzegu Sanu bya napita, bowiem od jesieni tego roku oddziay OUNUPA rozpoczy akcj terrorystyczn wobec zamieszkaych tu Polakw. Ukraicw wspieray sowieckie oddziay NKWD likwidujce na tym terenie polskie podziemie. 19 marca w Kurywce doszo do starcia oddziaw NOW z oddziaem ukraisko-sowieckim, ktry wkroczy do wsi, aby zniszczy i spali mienie pozostawione przez mieszkacw wysiedlonych na Ukrain. Oddziay polskie wypary przeciwnikw do Kulna, gdzie wywizaa si walka, w trakcie ktrej wie niemal doszcztnie spona. Porak w Kulnie Sowieci powetowali sobie w ssiedniej Brzyskiej Woli, ktr spacyfikowali 24 i 25 marca 1945 r. 7 maja 1945 r. rozegraa si bitwa pomidzy dziaajcymi na tym terenie oddziaami NOW Woyniaka i Ojca Jana, a oddziaem NKWD w czasie ktrej sowieci ponieli dotkliwe straty. Nastpnego dnia Sowieci zemcili si na mieszkacach Kurywki mordujc osiem osb i palc zabudowania wsi. V.2.2. Krajobraz kulturowy Gmina Kurywka pooona jest na terenie makroregionu Kotliny Sandomierskiej, ktra dzieli si na jedenacie mniejszych jednostek - mezoregionw. Na obszarze dwch z nich lokuje si przestrze gminy. Jej zachodnia cz wchodzi w skad Doliny Dolnego Sanu, natomiast wiksza cz, ktra obejmuje rodkowo-wschodni teren gminy, ley w granicach duego mezoregionu fizycznogeograficznego poudniowo-wschodniej Polski jakim jest Paskowy Tarnogrodzki. W tym krajobrazie penym niewysokich pofadowa na stae wpisaa si przestrzenna dziaalno czowieka w posta aranacji otaczajcej go przestrzeni do wasnych potrzeb. W wikszo wsi na terenie gminy zachoway w wikszym lub mniejszym stopniu relikty a nawet cae ukady historycznej zabudowy. Najbardziej jest to widoczne i skondensowane na obszarze d. koloni Dornbach, obecnego Tarnawca. Ta powstaa w 1786 r. osada bya wynikiem planowej akcji kolonizacyjnej monarchii. Zakadana od podstaw i dokadnie rozplanowana zachowaa po dzie dzisiejszy swj charakterystyczny ukad. Wrd innych wsi gminy, ktre zachoway swj ruralistyczny ukad przestrzenny naley wymieni Kurywk w jej czci polskiej i ruskiej, Brzysk Wol, Jastrzbiec, Kulno. Do mniejszych jednostek przestrzennych organizujcych krajobraz tego terenu i wchodzcych w skad krajobrazu kulturowego nale tereny: dawnego zespou paacowego w Tarnawcu (obecnie Kurywka) o cennych walorach w wielu wymiarach (archeologicznym, historycznych, widokowym) majcych charakter ponadlokalny; zesp dworskoparkowy w Dbrowicy wraz z alej dojazdow, lasem i stawami, tereny myna i jego urzdze wodnych w Oannie, zesp leniczwki w Brzyskiej Woli a take zespoy kocielne i cerkiewne w: Tarnawcu (obecnie Kurywka), Kolonii Polskiej, Kurywce, Dbrowicy. V.2.3. Zabytki nieruchome z wyszczeglnieniem obiektw o istotnej wartoci i znaczeniu dla gminy Do najcenniejszych obiektw i zespow obiektw zabytkowych na terenie gminy Kurywka nale zespoy architektury sakralnej i zespoy dworsko-parkowe: Architektura sakralna Zabytkowa architektura sakralna gminy Kurywka to przede wszystkim cerkwie prawosawne i grekokatolickie oraz kocioy rzymskokatolickie, ktrych powstanie datuje si w wikszoci na XIX i pocz. XX w. Budownictwo sakralne na tym terenie posiada oczywicie wielowiekowe tradycje w postaci wczeniejszych wity prawosawnych i grekokatolickich istniejcych w Brzyskiej Woli, Kulnie, Kurywce, Oannie. Samodzielne parafie kocioa rzymskokatolickiego zaczy tu powstawa dopiero w pocztkach XIX wieku. Na terenie gminy Kurywka zachoway si dwie cerkwie w Dbrowicy i Kurywce, ktrych projektantem by Bazyli Nahirny czoowy przedstawiciel charakterystycznego dla przeomu wiekw XIX i XX nurtu poszukiwa stylu narodowego w architekturze cerkiewnej, stylu, ktry czsto upatrywano w neobizantynizmie. Architekt ten zaprojektowa ponad 200 cerkwi, ktrych rozwizania powielali inni projektanci take w okresie dwudziestolecia midzywojennego. Wrd istniejcych budowli sakralnych wyrniaj si nastpujce witynie: Dawna cerkiew par. gr.-kat. pw. w. Paraskewy, ob. koci fil. pw. w. Michaa w Kurywce (fot. 1) wzniesiona zostaa w l. 1896-1903 wg projektu Wasyla Nahirnego. Po 1945 r. witynia zostaa opuszczona i przeznaczona na magazyn. W 1981 r. obiekt przekazano katolikom i po wykonanym w roku nastpnym remoncie zaadaptowano na koci. Jest to witynia murowana z cegy, otynkowana, zaoona na rzucie krzya greckiego z sanktuarium zamknitym pkolist apsyd i przedsionkiem na rzucie prostokta. Na skrzyowaniu transeptu i nawy

dua kopua na omiobocznym bbnie zwieczona latarni. Elewacje zamknite s trjktnymi szczytami i zaakcentowane w naroach omiobocznymi wieyczkami zwieczonymi kopukami. Otwory okienne zamknite zostay ukiem pkolistym. W elewacji frontowej portal ujty w profilowane obramienie zamknite ukiem pkolistym; nad nim data 1896. Bben kopuy przepruty duymi oknami zamknitymi pkolicie, ujtymi w arkadowe profilowane obramienia rozdzielone pilastrami. Nawa i transept nakryte sklepieniami kolebkowymi, apsyda paskim stropem. We wntrzu drewniany chr muzyczny z prostym parapetem ozdobionym dekoracj snycersk. ciany i sklepienia we wntrzu ozdobione polichromi autorstwa Pawa Zaporoskiego. Obok cerkwi murowana trjarkadowa dzwonnica zaakcentowana porodku wysz i szersz arkad zamknit trjktnym niewielkim szczytem z dat 1912. Obecnie istniejcy koci parafialny w Kurywce znajduje si na terenie pozostaoci dawnego zaoenia paacowego w Tarnawcu. W XVII i XVIII wieku wzmiankowany by w Kurywce dwr starociski. W jego miejscu Stanisaw Potocki, starosta leajski wybudowa murowan okaza siedzib, opisan w inwentarzu z 1759 r. Nieistniejcy dzi gmach flankowany by oficynami (prostopadymi do paacu), kaplica staa oddzielnie. Zabudowania te otoczone byy drewniano-ziemnymi umocnieniami. Okoo 1786 r. paac zosta przebudowany przez Jzefa Potockiego, w 1832 r. budynek rozebrano. Do dnia dzisiejszego z dawnego zaoenia paacowego zachoway si: kaplica (obecnie koci), oficyna (obecnie plebania), druga oficyna (przebudowana nastpnie na lamus plebaski obecnie budynek gospodarczy). Obecny koci par. pw. w. Jzefa w Kurywce (fot. 2) wzniesiony zosta w poowie XVIII w. (w latach 1749-1751) z przeznaczeniem na kaplic dworsk, ktr obsugiwali Boogrobcy z Leajska. wityni rozbudowano w 1841 r. przeduajc naw o dwa przsa oraz w 1903 r., kiedy to dostawiono krucht od poudnia i kaplice od pn. i pd. Koci murowany, otynkowany, jednonawowy z prezbiterium od zachodu zamknitym pkolicie, do ktrego przylegaj po bokach zakrystia i skarbczyk. Nawa gwna na rzucie prostokta czteroprzsowa z przylegajcymi do po bokach kaplicami na planie prostoktw, co tworzy w rzucie plan krzya. Elewacja wschodnia frontowa dwukondygnacyjna, jednoosiowa, podzielona wertykalnie lizenami, z otworem wejciowym porodku ponad ktrym gzyms i pkolista wnka z napisem: GLORIA IN EXCELSIS DEO 1841. We wntrzu kaplice otwarte do nawy pkolistymi arkadami. Nawa i prezbiterium sklepiona kolebkowo z lunetami, zakrystia, skarbczyk i kaplice sklepieniami krzyowymi. uk tczowy zamknity pkolicie, ujty kompozytowymi pilastrami. Chr muzyczny wsparty na trzech arkadach posiada wybrzuszony parapet dekorowany pycinami i lambrekinem. ciany wntrza obiega wydatny, profilowany gzyms wieczcy. Polichromia z 2 po. XIX w. ornamentalno-figuralna, w dobudowanych przsach nawy imituje istniejc dekoracj architektoniczn starszej czci kocioa. Posadzki prezbiterium, zakrystii i kaplic z wzorzystych pytek ceramicznych z warsztatu Stanisawa Cetnarskiego z acuta. Przy kociele znajduje si murowana trjarkadowa dzwonnica wzniesiona w 1903 r. W skad zespou kocielnego w Kurywce wchodzi take budynek plebani pochodzcy zapewne z 2 po. XVIII w. (przebudowany ok. po. XIX w. i w 1912 r.), bdcy niegdy oficyn dworsk oraz budynek dawnej organistwki pochodzcy z koca XIX w. (obecnie wikarwka). W terenie czytelne s take pozostaoci dawnych fortyfikacji ziemnych. Budynek plebani jest murowany, parterowy, o prostej bryle, nakryty czterospadowym dachem. Zaoony zosta na rzucie prostokta, z kolumnowym skromnym portykiem na osi elewacji frontowej. Elewacje zdobi skromny detal architektoniczny: profilowane obramienia okienne z uszakami, profilowany gzyms wieczcy i boniowane naroa elewacji. Budynek dawnej wikarwki to bardzo skromny obiekt, pozbawiony cech stylowych i wystroju architektonicznego. Jest parterowy, na rzucie prostokta, nakryty dwuspadowym dachem. Dawna cerkiew greckokatolicka, nastpnie prawosawna pw. Archanioa Michaa w Kulnie (fot. 3), obecnie uytkowana przez dwie parafie jako cerkiew filialna pw. w. Michaa Archanioa parafii prawosawnej w Tarnogrodzie oraz koci filialny pw. w. Maksymiliana Kolbe parafii rzym.-kat. w Bystrem. Cerkiew wybudowana zostaa w latach 1869-1872 r. (data umieszczona na elewacji frontowej) prawdopodobnie wg projektu Aleksandra Puringa, chemskiego architekta diecezjalnego. Wiadomo, e nie bya to pierwotna cerkiew w Kulnie, lecz brak jest pewnych informacji, kiedy zbudowano pierwsz wityni. Prace budowlane przy nowej wityni rozpoczto w 1869 r., ale ju wczeniej w 1868 r. mieszkaniec Lublina ydowskiego pochodzenia Josif Erlich wszed w porozumienie z rzdem gubernialnym w Lublinie i zoy gotowo budowy cerkwi. Rzd Gubernialny wspiera budow cerkwi, gdy zaleao mu, by staa si ona orodkiem prawosawia. Tak si te wkrtce stao, gdy w 1875 r. dekretem biskupa grekokatolickiego Popiela z siedzib w Chemie Lubelskim wszystkie parafie unickie dostay polecenie przejcia na prawosawie, a ukaz carski usankcjonowa prawnie likwidacj unityzmu w Krlestwie Polskim. W 1956 r. zrujnowana cerkiew (zniszczony dach, zawalony strop, powybijane okna, rozebrane kamienne ogrodzenia) zostaa odzyskana przez parafi prawosawn, w Tarnogrodzie, a od 1972 na mocy porozumienia uytkowana jest take przez koci rzymskokatolicki. W 1997 r. budynek poddany zosta gruntownym pracom remontowym. Jest to witynia orientowana, murowana z cegy, otynkowana, na planie krzya, czterodzielna z wyranie wyodrbnionym wyduonym masywem zachodnim z wie-dzwonnic od frontu. Do duej kwadratowej nawy przylegaj po bokach prostoktne w rzucie aneksy. Sanktuarium i babiniec na planie prostokta, wiea na rzucie omioboku. W bryle cerkwi dominuje masywna wiea i duy korpus nawowy. Nawa nakryta dachem namiotowym, wie nakrywa duy ostrosupowy hem. Dachy nawy i wiey wiecz lepe latarnie zakoczone baniami. Elewacje wityni o podziale pycinowo-ramowym zwieczone s arkadkowym gzymsem. Do cerkwi prowadziy trzy ozdobnie opracowane portale (pd. zamurowany): portal gwny w elewacji zachodniej wiey w formie arkady wspartej na dwu kolumnach i dwa portale prowadzce od pd. i pn. do aneksw nawy, wzorowane na portalu gwnym, z pkolumnami. Otwory okienne zamknite s pkolicie. We wntrzu uk tczowy o wykroju koszowym, aneksy boczne i babiniec otwarte do nawy arkadami. Nawa nakryta zostaa pozornym sklepieniem klasztornym, pozostae

pomieszczenia stropami paskimi. Forma architektoniczna cerkwi w Kulnie jest przykadem inspiracji architektur cerkwi rosyjskich. Kolejnym obiektem sakralnym bdcym wiadectwem rnorodnoci kulturowej i wyznaniowej tych ziem jest dawna cerkiew grekokatolicka pw. w. Mikoaja, obecnie koci filialny pw. w. Michaa Archanioa w Dbrowicy (fot. 4). Jest to kolejna cerkiew z terenu gminy wzniesiona wg projektu Wasyla Nahirnego. Wybudowana w 1906 r. od 1948 r. uytkowana jest przez koci rzymskokatolicki. Murowana z cegy otynkowana, zaoona na rzucie krzya greckiego z sanktuarium zamknitym apsyd i kolumnowym portykiem w fasadzie. Do sanktuarium przylegaj po bokach zakrystia i skadzik na rzucie kwadratw. W bryle wityni wyrnia si usytuowana na skrzyowaniu naw masywna kopua na bbnie zwieczona aurow latarni. Elewacje o klasycystycznej dekoracji rozdzielone zostay pilastrami i zwieczone fryzem z pseudotryglifw i gzymsem. Portyk fasady i ramiona transeptu zwieczone s trjktnymi szczytami wyodrbnionymi profilowanym obramieniem, w szczycie portyku data 1906 i napis w jzyku ukraiskim Bg z nami. Otwory okienne zamknite pkolicie umieszczone w arkadowych profilowanych obramieniach. Nawa, sanktuarium i przedsionek sklepione s kolebkowo, a zakrystia i skadzik przekryte stropem paskim. Wewntrz ciany obiega fryz wypeniony meandrem, bben kopuy ozdobiono fryzem kostkowym. Obok cerkwi w linii ogrodzenia usytuowana jest pochodzca z tego samego czasu co cerkiew murowana dzwonnica trjarkadowa ze rodkow arkad wysz i szersz zwieczon szczytem z ma arkadk. Neoklasycystyczne cechy stylowe wityni zastosowane w budowli s znakomitym przykadem przenikania do tradycji wschodnich architektonicznych rozwiza charakterystycznych dla sztuki sakralnej zachodu. Z lat 1914-1918 pochodzi koci w Kolonii Polskiej wzniesiony z fundacji Adama Ludwika Czartoryskiego (konsekrowany dopiero w 1926 r.). Wiele zasug w dziele budowy kocioa wnis penomocnik generalny ordynacji Czartoryskich Jan Podczaski. Koci wybudowany zosta wg projektu autorstwa architekta warszawskiego Czesawa Domaniewskiego przez budowniczego z Sieniawy Franciszka Michalskiego. W latach 90. XX w. przeprowadzono gruntowne prace remontowo-konserwatorskie. Jest to murowana, otynkowana witynia jednonawowa na planie prostokta z wszym prezbiterium od zachodu, przy ktrym zakrystia od poudnia, skarbczyk od pnocy. W bryle kocioa wyrnia si czworoboczna wiea wtopiona w fasad wschodni wyrastajca dwoma kondygnacjami ponad dach korpusu nawowego. Budowla nakryta dachami dwuspadowymi, wiea strzelistym hemem. Pokrycie dachw stanowi blachodachwka. W elewacjach bocznych poszczeglne osie wydzielono szkarpami. W skad zespou kocielnego wchodz te murowane budynki plebani i stajni plebaskiej wybudowane w tym samym czasie co koci. Plebania jest skromnym, parterowym budynkiem wybudowanym na rzucie prostokta poprzedzonym od frontu wejciowym ryzalitem umieszczonym na osi elewacji frontowej. Budynek nakryty jest czterospadowym dachem o charakterystycznych, zaamanych poaciach; ryzalit dachem dwuspadowym. Elewacje pozbawione detalu architektonicznego. Otwory okienne s prostoktne, jedynie w szczycie ryzalitu okienko w ksztacie pkola w prostej opasce. Stolarka okienna i drzwiowa wspczesna. Dachy kryte s blach. Usytuowany nieopodal plebani budynek gospodarczy to obiekt wybudowany na rzucie wyduonego prostokta, nakryty dwuspadowym dachem. Elewacje dusze budynku podzielone s lizenami i ozdobione skromnym detalem architektonicznym w postaci obramie otworw okiennych (proste opaski z kluczem porodku). Otwory okienne w elewacji frontowej niewielkie, w ksztacie lecego prostokta (niektre zamknite ukiem odcinkowym), w elewacji bocznej okulusy po bokach prostoktnego otworu. Zesp kocielno-plebaski w Koloni Polskiej stanowi niezwykle charakterystyczny i malowniczy element zabudowy miejscowoci i jest jednym z nielicznych zachowanych na tym terenie kompletnych zespow tego typu. Poza omwionymi powyej przykadami murowanej architektury sakralnej na terenie gminy Kurywka zachoway si trzy XIX-wieczne drewniane kaplice: w Brzyskiej Woli, Dbrowicy i Jastrzbcu. Kaplica w Brzyskiej Woli (fot. 5) wzniesiona ok. po. XIX w., rozbudowana przed 1900 r. to niewielki budynek wzniesiony w konstrukcji zrbowej, na rzucie prostokta z trjbocznie zamknitym prezbiterium, do ktrego przylega niewielka zakrystia. Posiada zwart, nierozczonkowan bry z dwuspadowym dachem, w ktrego kalenicy skromna czworoboczna wieyczka na sygnaturk nakryta namiotowym daszkiem. Kaplica w Dbrowicy (fot. 6) zbudowana zostaa w 4 w. XIX w. z fundacji Czartoryskich jako koci filialny parafii rzym.-kat. w Sieniawie. Kaplica jest orientowana, wzniesiona w konstrukcji zrbowej, na rzucie prostokta zamknitego od wschodu trjbocznie, przy cianie pn. - zakrystia. ciany kaplicy oszalowane s pionowo deskami. W kalenicy dwuspadowego dachu umieszczona wieyczka na sygnaturk z latarni zwieczon cebulastym, krytym blach hemem. Dach kaplicy dwuspadowy kryty jest dachwk ceramiczn. Kolejna kaplica zachowana na terenie gminy zlokalizowana w Jastrzbcu wzniesiona zostaa zapewne ok. 1885 r. Podobnie jak dwie pozostae wybudowana zostaa w konstrukcji zrbowej, posiada prosty rzut i bry jako budowla jednonawowa z zamknitym trjbocznie prezbiterium i przedsionkiem od zachodu. Jej ciany wzmocnione lisicami oszalowane s pionowo deskami z listwowaniem. Nad naw wieyczka na sygnaturk z aurow latarni. We wntrzu ciany i strop kaplicy ozdobione s iluzjonistyczn polichromi, a wok okien neorokokowe malowida ornamentalne imitujce snycerk.

Kaplica w Kolonii Polskiej wybudowana zostaa na parceli, na ktrej sta dom, w ktrym urodzi si ks. Stanisaw Szpetnar. By on inicjatorem i wspfundatorem budowy kaplicy. Kaplica powicona zostaa Matce Boej z Lourdes std wewntrz zamiast otarza grota z kopi figurki Matki Boej z Lourdes. Projekt budowli wykona in. Marian Osiski, profesor Politechniki Lwowskiej. Kaplic wybudowano w latach 1939-1944 pod kierunkiem budowniczego z Jarosawia Kazimierza Botnickiego. W 1952 r. w krypcie kaplicy pochowano ks. St. Szpetnara. Kaplica jest murowana z cegy, w wikszoci nieotynkowana. Wejcie poprzedzone pseudoportykiem. Nad drzwiami napis AVE MARIA. W kalenicy dwuspadowego dachu wieyczka na sygnaturk z wysmuk latarni nakryt stokowym hemem. Z dawnego zespou cerkiewnego w Oannie do dzi zachowaa si jedynie murowana dzwonnica (fot. 7). W 1946 lub w 1947 r. rozebrana zostaa drewniana pochodzca z poowy XVIII w. cerkiew filialna pw. w. Paraskewy. Zachowana trjarkadowa dzwonnica wraz z cerkwiskiem i starodrzewiem pooona jest malowniczo na wyniesieniu nad oaskim zalewem. Otoczenie dzwonnicy i cerkwiska zostao bardzo niekorzystnie zagospodarowane w bliskim ssiedztwie dzwonnicy usytuowano dwa due letniskowe domy. Na terenie gminy Kurywka znajduj si take zabytkowe kapliczki: w Dbrowicy-Podug (1925 r.), Jastrzbcu (4 w. XIX w.), Kulnie (XIX w.), Kurywce - niedaleko kocioa (1898 r.), - przy drodze do Tarnawca (przed 1851 r.), Oannie Maej (1949 r.), Tarnawcu (fot. 8) - ciekawa na planie omioboku (3 w. XIX w.). Zespoy dworsko-parkowe Zasb architektury dworskiej i paacowej na terenie gminy Kurywka reprezentowany jest przez dwa obiekty: zesp dawnej rzdwki (pniej leniczwki) w Brzyskiej Woli i zesp dworsko-parkowy w Dbrowicy. Rzdwka w Brzyskiej Woli naleaa w XIX w. do dbr Ordynacji Potockich z acuta. Budynek wybudowany zosta w latach 1837-1839 wg projektu Ludwika Bogochwalskiego z inicjatywy pierwszego ordynata Alfreda Potockiego z przeznaczeniem na kancelari i mieszkanie administratora miejscowego folwarku. W otoczeniu budynku urzdzony zosta park widoczny ju na mapie katastralnej z poowy XIX wieku. W 1866 roku drugi ordynat Alfred Potocki przekaza grunty folwarku w dzieraw miejscowym chopom, budynek kancelarii i mieszkanie administratora zosta wyremontowany i przeznaczony na leniczwk. Po II wojnie wiatowej zesp ten zosta przejty na wasno skarbu pastwa i uytkowany by przez spdzielni produkcyjn. W latach 60. XX w. budynek poddany zosta kapitalnemu remontowi (nastpio te wwczas przeksztacenie wntrza z pierwotnego dwutraktowego na trzytraktowy), a znajdujc si w zespole murowan stajni z pocz. XX w. rozbudowano. Na pn.-wsch. od rzdwki znajduje si budynek dawnej stajni. Obiekty przez dugi czas nieuytkowane w bardzo zym stanie zostay w ostatnich latach zakupione przez osoby prywatne. Dawne stajnie po remoncie uytkowane s jako pracownia i galeria malarstwa i rzeby oraz mieszkanie, natomiast dawna rzdwka jest od kilku lat w trakcie remontu.. Budynek rzdwki reprezentuje styl neoklasycystyczny. Jest to parterowy drewniano-murowany obiekt na planie prostokta z portykiem i gankiem na osi duszych elewacji: frontowej i ogrodowej. Budynek jest niepodpiwniczony, wzniesiony na fundamentach z cegy; cz drewniana wzniesiona w konstrukcji zrbowej, cz murowana (dwa pomieszczenia od pn.-wsch.) z cegy. Budynek nakrywa czterospadowy dach, portyk od frontu dach dwuspadowy, a ganek tylny daszek wielospadowy. Elewacja frontowa jest symetryczna z umieszczonym porodku portykiem wspartym na szeciu murowanych kolumnach. W elewacji tylnej wejcie ogrodowe poprzedzone otwartym gankiem, wspartym na murowanych filarach z pen balustrad. Zachowany do dnia dzisiejszego dwr w Dbrowicy wybudowany zosta okoo 1919 roku na terenie istniejcego wczeniej folwarku. Majtek przez wiele lat pozostawa w rkach Czartoryskich. Po upadku powstania listopadowego wczeni waciciele dbr Adam Jerzy Czartoryski i ksina Anna Sapieanka wyjechali z kraju i zamieszkali w Paryu. Folwark w Dbrowicy zosta oddany w dzieraw, a oficjaln wacicielk bya wwczas ksina Anna. Na mapie katastralnej z 1853 r. widoczny jest duy folwark z murowanym budynkiem dworu i drewnianymi zabudowaniami gospodarczymi. Na wschd od dworu i na pnoc od zabudowy gospodarczej rozciga si park; na pnoc od parku znajdowa si staw. W kocu XIX wieku wacicielem majtku by Adam Ludwik Czartoryski. W 1897 roku uzyska on zgod na dworze cesarskim w Wiedniu na utworzenie Ordynacji Sieniawskiej ksit Czartoryskich. W skad ordynacji wchodzi te majtek w Dbrowicy. Podobnie jak poprzednicy Adam Ludwik majtek w Dbrowicy oddawa w dzieraw. Pierwszym znanym dzierawc folwarku od ok. 1850 r.- by Masowski weteran powstania styczniowego, fundator drewnianej kapliczki przy drodze do Kolonii Polskiej. Po nim majtek dzierawi niejaki Iwanowski, eksoficer carskiej armii. To wanie ten administrator wybudowa ok. 1919 r. obecny dwr, a nastpnie murowane budynki gospodarcze. Prawdopodobnie w zwizku z t inwestycj ksi zrezygnowa z czynszu za dzieraw, jak rwnie podarowa ceg na budow nowej siedziby dworskiej. Jak pisze V. Botko autorka Skrconego studium historyczno-architektonicznego dworu w Dbrowicy W 1927 roku Iwanowski uzyska kredyt na budow staww rybnych. Kryzys gospodarczy (na przeomie lat 20. i 30-tych) uniemoliwi spat dugu i obciony majtek wystawiono na licytacj, ktr wygra Jan Podczaski, penomocnik Czartoryskich. Majtek ponownie oddano w dzieraw. Nowy administrator Karol Czy zosta zobowizany (w uznaniu zasug dla byego dzierawcy) do udostpnienia Iwanowskiemu mieszkania. Gdy w 1939 r. K. Czy opuci Dbrowic majtek przejli Niemcy i do 1944 r. administrowa nim volksdeutsch Szymaski. Przed opuszczeniem dworu wywiz on cenniejsze wyposaenie. W 1945 r. folwark zosta znacznie zdewastowany m.in. na dworze i na stodole rozebrane zostay przez chopw z Kurywki dachy budynkw. W 1946 r. zosta przejty przez Skarb Pastwa i przez wiele lat pozostawa w

uytkowaniu PGR. W latach 1948-1949 dwr zosta poddany remontowi z adaptacj na biura, mieszkania pracownicze oraz przedszkole. W 1985 r. budynek dworu przejty zosta przez Przedsibiorstwo Igloopol z Dbicy. Przystpiono wwczas do remontu kapitalnego i przebudowy budynku wg proj. J. Chaupskiego. Prace zostay wstrzymane w 1989 r., a dwr i zabudowania gospodarcze przeja Agencja Wasnoci Rolnej Skarbu Pastwa. W 1997 r. dwr zosta zakupiony przez osob prywatn, nie wykonano jednak koniecznego remontu, obiekt pozostaje opuszczony, jest zdewastowany i wymaga podjcia natychmiastowych prac remontowo-konserwatorskich. Dwr usytuowany jest w zabytkowym parku pochodzcym z 1 po. XIX w. Park podobnie jak dwr wymaga podjcia pilnych prac konserwatorskich. Ukad drg w parku jest nieczytelny, teren porasta nie tylko drzewostan zabytkowy, ale te liczne samosiewy. Od strony zachodniej parku biegnie droga, przy niej zlokalizowane s dawne zabudowania folwarczne: spichlerz i stajnia. Na pnoc od parku zlokalizowane s stawy. Zabytkowy dwr w Dbrowicy jest budynkiem murowanym z cegy, podpiwniczonym, parterowym z uytkowym poddaszem (wiea jest trzykondygnacyjna). Posiada rozczonkowan bry: korpus gwny wzniesiony zosta na rzucie prostokta z portykiem kolumnowym na osi elewacji gwnej (zachodniej), z kwadratow w rzucie wie wtopion w bry korpusu od strony pnocno-wschodniej. Dodatkowo brya urozmaicona jest ryzalitem porodku elewacji wschodniej i wejciowym gankiem dobudowanym do elewacji poudniowej. Do pnocnej elewacji korpusu i wiey przylega skrzydo boczne na rzucie prostokta. Wejcia do budynku od strony zachodniej i poudniowej. Portyk zachodni, ryzalit wschodni i ganek wejciowy poprzedzone s szerokimi schodami. Bry budynku urozmaicaj dodatkowo dachy: nad korpusem dwuspadowy amany z naczkami, nad portykiem i ryzalitem - dwuspadowe z naczkami. Wiea nakryta jest dachem namiotowym z niewielkimi lukarnami w poaciach. Elewacje dekorowane s skromnym detalem architektonicznym w postaci opasek wok otworw okiennych, gzymsu kordonowego wydzielajcego ciank kolankow, pseudofryzem arkadkowym wydzielajcym grn kondygnacj wiey, pseudookulusami w opaskach w elewacji poudniowej. Wntrze posiada osiowy, symetryczny ukad wntrz (wtrnie czciowo przeksztaconym). Forma architektoniczna dworu okrelona zostaa w monograficznym opracowaniu obiektu jako tzw. styl dworkowy, aczkolwiek zauwaono pewn dwoisto stylistyczn: nawizanie do form charakterystycznych dla dworu polskiego w zastosowanych rozwizaniach budynku od strony zachodniej i poudniowej i odmienny charakter budynku w widoku od strony wschodniej i pnocnej z monumentaln wie o elementach zaczerpnitych z neogotyku. Pozostaoci skromnego zespou folwarcznego zachoway si take w Kolonii Polskiej. S to: budynek dawnej rzdwki zapewne z pocz. XX w. (parterowy budynek nakryty dwuspadowym dachem z gankiem na osi elewacji frontowej), murowany z cegy, nieotynkowany budynek spichlerza (obecny zapewne wybudowany w latach 50. XX w.) i staw. W Jastrzbcu zlokalizowana jest dawna leniczwka. Obecnie wasno Lasw Pastwowych. Wybudowana zostaa w 1933 roku i stanowia wasno Potockich. Jest to budynek drewniany, parterowy, wzniesiony na rzucie litery L. Nakryty jest dachami dwuspadowymi o kalenicach prostopadych do siebie. Pokrycie dachu stanowi dachwka ceramiczna. ciany budynku szalowane s deskami w ukadzie poziomym, za szczyty bocznych elewacji w ukadzie pionowym. Jest skromnym, pozbawionym cech stylowych obiektem. Budynki uytecznoci publicznej Zasb obiektw uytecznoci publicznej zlokalizowanych na terenie gminy Kurywka przedstawia si stosunkowo skromnie. Do tego typu obiektw nale m.in. szkoy. Szkoa w Brzyskiej Woli wybudowana w 1925 r., rozbudowana w 1986 r. Jest to pitrowy budynek na rzucie prostokta, nakryty wysokim czterospadowym dachem. Elewacja frontowa zaakcentowana zostaa wejciem poprzedzonym dwoma filarami wspierajcymi balkon usytuowany w II kondygnacji i du wystawk umieszczon porodku poaci dachowej nad wejciem. Otwory okienne s prostoktne, w partii parteru zaakcentowane prostoktnymi blendami. Elewacje wieczy profilowany gzyms. Pokrycie dachu stanowi dachwka ceramiczna. Wspczenie rozbudowana o du kubatur dostawion do obiektu - do elewacji tylnej. Kolejna szkoa zachowaa si w Dbrowicy (obecnie przebudowana na budynek mieszkalny). Wybudowana zapewne na pocz. XX w. Jest to murowany z cegy, parterowy budynek wzniesiony na rzucie prostokta o prostej nierozczonkowanej bryle, jedynie w elewacja frontowa posiada na osi szeroki ryzalit nakryty dachem dwuspadowy. Pierwotnie ryzalit ten mia form duego ganku o drewnianych cianach, obecnie - po ostatnim remoncie przeksztacony. Szkoa w Kurywce (ob. Przedszkole) wybudowana w latach 1923-1925, po ostatnio przeprowadzonym remoncie w zasadzie utracia cechy zabytkowe (zachowana zostaa jedynie brya budynku z czterospadowym dachem). Szkoa w Tarnawcu wybudowana ok. 1920 r., jest murowanym parterowym budynkiem nakrytym dachem czterospadowym. Powyej I kondygnacji cianka kolankowa z niewielkimi okienkami owietlajcymi parti strychow. Elewacja frontowa jest symetryczna z wejciem usytuowanym w osi rodkowej. Elewacje wieczy profilowany gzyms.

Do zasobu zabytkowych obiektw zlokalizowanych na terenie gminy nale te trzy myny: w Brzyskiej Woli, Kurywce i Oannie. Myn w Brzyskiej Woli pochodzi z lat 30. XX w., obecnie pozostaje nieuytkowany. Jest to budynek murowany z cegy, nieotynkowany, dwukondygnacyjny z uytkowym poddaszem, zaoony na rzucie prostokta, nakryty dwuspadowym dachem. Zesp zagrody mynarskiej zachowa si do dnia dzisiejszego w Kurywce; w jej skad wchodzi: drewniany myn (fot. 9), dom mynarza oraz relikty staww i groble ziemne. Myn wybudowany zosta w 1928 roku, dom mynarza ok. 1930 r. Myn jest budynkiem trzykondygnacyjnym posadowionym na betonowych filarach, nakryty dwuspadowym dachem krytym blach. ciany oszalowane s pionowo deskami z listwowaniem. Wewntrz zachowane jest wyposaenie. Obecnie myn jest nieuytkowany, dom mynarza zamieszkuje rodzina ostatniego mynarza. W 1936 roku wybudowany zosta myn w Oannie (fot. 10). Projekt budynku i jego wykonanie powierzone zostao budowniczemu z acuta o nieznanym nazwisku. Jest to trzykondygnacyjny budynek murowano-drewniany, wzniesiony w konstrukcji szachulcowej o wypenieniu z cegy. Nakryty jest dwuspadowym dachem krytym blach. Wewntrz zachowao si pierwotne wyposaenie. Obecnie myn jest nieuytkowany. Przy mynie zachowana jest grobla i pozostaoci stawu. Budownictwo drewniane Zasb budownictwa ludowego gminy Kurywka na tle innych regionw wojewdztwa podkarpackiego jest jeszcze cigle pokany, chocia z roku na rok ulega uszczupleniu, bd przez rozbirki starych budynkw bd przez ich cakowite przeksztacenie w czasie remontw. Dotyczy to gwnie budynkw najstarszych, najbardziej dotknitych zbem czasu. Jest to jednak proces nieuchronny i nieunikniony, wobec ktrego stajemy bezradni i praktycznie jedyn szans na przetrwanie pamici o lokalnych, ludowych tradycjach budowlanych jest dokumentacja tego zasobu w postaci kart ewidencyjnych czy nawet w najprostszej formie dokumentowania fotografii. Naley w tym miejscu nadmieni, e dokumentacja budownictwa ludowego z terenu gminy Kurywka jest stosunkowo bogata, bowiem w zasobie archiwalnym Wojewdzkiego Urzdu Ochrony Zabytkw Delegatury w Rzeszowie istnieje kilkadziesit kart ewidencyjnych budynkw mieszkalnych i gospodarczych, ktre daj oglny obraz tego budownictwa. Ponisz charakterystyk zasobu budownictwa ludowego naley rozpocz od stwierdzenia, e chaup wzniesionych w XIX w., lub o cechach, ktre mogyby wzskazywa na XIX-wieczny rodowd praktycznie ju nie ma. Te ktre jeszcze istniej (np. Kulno nr 41, Brzyska Wola dom naprzeciw nr 47) s w zym bd bardzo zym stanie technicznym i ich los jest waciwie przesdzony. Chaupa w Kulnie jest zamieniona na budynek gospodarczy a chaupa w Brzyskiej Woli jest nieuytkowana. Reliktowo wystpuj take budynki pod strzech. Podobnie jak w innych rejonach budynki takie, jeli ju wystpuj, s na og nieuytkowane, w bardzo zym stanie technicznym lub w stanie ruiny. Ca opisan powyej gam stanu zachowania mona zobaczy w interesujcej zagrodzie nr 21 w Kurywce (caa zagroda, zapewne z pocz. XX w., zoona jest z chaupy, stajni i stodoy). Gbokie, niekorzystne zmiany dotycz take formy i wielkoci dachw. Powszechne kiedy wysokie dachy czterospadowe, nadajce budynkom szczeglnych proporcji, zostay przy remontach zastpione prostymi konstrukcjami dwuspadowymi. Naley tu jednak zaznaczy, e znaczna cz istniejcych do dzisiaj budynkw, gwnie tych wzniesionych w okresie midzywojennym, nigdy dachw czterospadowych nie posiadaa. Podczas wizji terenowych nie stwierdzono ju dachw czterospadowych (z wyjtkiem chaupy nr 21 w Kurywce). Czsto zmiana formy dachu jest nastpstwem niechci wykonawcw robt do bardziej skomplikowanych prac budowlanych. Przykadem takiego niekorzystnego upraszczania form, majcego niekorzystny wpyw na estetyk budynku, moe by tutaj ujty w Gminnej Ewidencji Zabytkw dom nr 290 w Brzyskiej Woli, w ktrym dwuspadowy daszek nad niewielkim gankiem zastpiono prostym dachem pulpitowym a trjktn przestrze powsta w wyniku rnicy wysokoci dachu nad gankiem do dachu budynku zamaskowano szalunkiem. Analizujc usytuowanie obiektw na terenie siedliska mona stwierdzi, e zdecydowana wikszo domw mieszkalnych (historycznych) zwrcona jest do drogi cian szczytow. Tylko nieliczne domy sytuowane s do drogi kalenicowo. Wszystkie budynki mieszkalne i mieszkalno-gospodarcze, do ktrych udao si dotrze, s szerokofrontowe (istniej jednake budynki, ktre od strony zaplecza gospodarczego posiadaj wejcie w cianie szczytowej (Tarnawiec, dom nr 6). Dono do takiego usytuowania chaup, aby przynajmniej jedno okno izby byo skierowane w kierunku poudniowym i (lub przynajmniej) aby mona byo z izby obserwowa drog i podwrze zagrody. Powszechn regu byo sytuowanie budynkw, tak mieszkalnych jak i inwentarsko-gospodarczych, w pobliu granicy dziaki siedliskowej, jednak nie na linii granicznej siedliska, (przynajmniej p metra od ogrodzenia). W jednym przypadku tylna ciana chaupy pokrywa si z lini graniczn (Tarnawiec, dom nr 6). Stodoy s sytuowane w pewnym oddaleniu od domw mieszkalnych, najczciej w tylnej czci siedliska, kalenic rwnolegle do drogi poprzecznie do osi wzdunej siedliska. Inne budynki gospodarcze oraz najmniej liczna grupa obiektw budynki inwentarskie (stajnie, obory, chlewy, kurniki, wozownie, komory) najczciej sytuowane s w jednej linii za budynkami mieszkalnymi. Nie odnotowano przypadku budynkw tworzcych zagrod jednobudynkow, pod wsplnym dachem.

ciany domw wykonane s najczciej z tartego drewna sosnowego. Tylko nieliczne z zachowanych jeszcze budynkw wzniesione zostay z plennic, tj. pokrglakw rozdzieranych toporami lub przecieranych piami a nastpnie z trzech stron obrabianych. Ta stara, pracochonna metoda "uzyskiwania budulca" z dwch zasadniczych przyczyn nie odesza cakowicie w zapomnienie wraz z rozwojem tartakw i dostpnoci budulca gotowego ju do wznoszenia cian. Pierwsza to oszczdno, druga - obawa przed podmian drewna na gorsze. Takie budynki wzniesione z plennic (przynajmniej w czci) zachoway si jeszcze w Kulnie (nr 41) z II po. XIX w. oraz w Brzyskiej Woli (dom naprzeciw nr 47) wzniesiony zapewne w k. XIX w. Obydwa s ju nieuytkowane. Zdecydowanie dominujc konstrukcj jest w budownictwie omawianego terenu konstrukcja wiecowa (zrbowa). Konstrukcja ta jest niejednokrotnie wspomagana systemem sumikowo-tkowym, gwnie do czenia zbyt krtkich belek cian wzdunych (np. Dbrowica, dom nr 40). Istnieje te stosunkowo liczna grupa budynkw mieszkalnych wzniesiona niemale w konstrukcji sumikowo-tkowej, gdzie konstrukcj wiecow stosuje si jedynie w wgach budynku. Dotyczy to gwnie domw pniejszych, wznoszonych w latach 20-30. XX w. Przy sporych rozmiarach domw wydaje si to nawet zrozumiae, jednak tutaj rozmiary domw nie maj znaczenia nawet cian szczytowych maych chaup nie wznoszono z jednorodnych belek biegncych przez ca szeroko budynku. Supytki stosuje si gwnie przy ksztatowaniu otworw okiennych i drzwiowych, ale nie jest to regu (np. czenie zbyt krtkich belek). Rol tek powszechnie peni na tym terenie wpuszczone w podwalin ocienice drzwi. W omawianym przypadku wysoko ocienic drzwi rwna jest wysokoci zrbu cian. W taki sam sposb montowano ocienice okien - ich rol peniy supy osadzane w podwalinie, biegnce przez ca wysoko budynku a do oczepu. Odcinki supw poniej i powyej okien pazowano i wpuszczano w nie krtkie, zaciosane lub zacite w pira belki zrbu. Istnieje szereg wariantw tego typu rozwiza (domy w Brzyskiej Woli nr 289, 80, Kurywce nr 110, 289, 451). Na omawianym obszarze nie brak rwnie przypadkw stosowania supw w wgach budynku (np. Kulno dom nr 30). Przy czym najczciej supy te stawiano w punktach, mona tak rzec, rozwojowych, tzn. w miejscach ktre pozwalay na przeduenie budynku. Przy bardzo skromnym materiale jaki si zachowa trudno powiedzie, czy istniejce supy byy stawiane wraz z budynkiem, czy te s wynikiem gruntownej przebudowy obiektu, w zwizku z jego wydueniem. Nie odnotowano istnienia supw-tek w wgach chaup ustawionych szczytowo, od strony drogi. O budynkach wznoszonych w takim systemie, stosunkowo powszechnym na terenach zamieszkaych przez ludno ukraisk, mawiano, e s stawiane na rusk mod. By moe wznoszc budynki takim systemem, manifestowano w ten sposb sw przynaleno narodow. Konstrukcja ramowa (szkieletowa) wystpuje tutaj sporadycznie, zasadniczo jedynie przy wznoszeniu dodatkowych przybudwek takich jak drewniane ganki usytuowane przewanie w centralnej czci budynku, osaniajc gwne wejcie. Ganki zyskay wiksz popularno dopiero w dwudziestoleciu midzywojennym i po II wojnie wiatowej. Ich ramow konstrukcj szalowano deskami a same ganki traktowano mniej lub bardziej dekoracyjnie. Zachowa si jeden ganek, ktrego szkieletu konstrukcyjnego nie obudowano (Kurywka, dom nr 288). Zdecydowana wikszo drewnianych budynkw mieszkalnych i gospodarczych to budynki powstae w latach dwudziestych XX w. i pniej. Ich program przestrzenny jest bardzo zrnicowany od klasycznego jednotraktu (izba-sie-komora) poprzez domy ptoratraktowe (izba-sie i kuchnia-komora) po obiekty bardziej rozbudowane, dwutraktowe. Te ostatnie posiadaj niekiedy bardzo rozbudowany program przestrzenny. Przykadem takiego obiektu jest dom nr 6 w Tarnawcu z czterema izbami, kuchni, dwoma pomieszczeniami alkierzowymi oraz stajni (obecnie komor) do ktrej, oprcz wejcia z budynku rwnie istnieje wejcie z zewntrz w cianie szczytowej. Charakterystyczny dla tego budynku jest brak sieni z zewntrz wchodzi si wprost do kuchni. Czasem program przestrzenny tych domw jest poszerzony o dodatkowe pomieszczenie gospodarcze (np. wozownia) lub inwentarskie. Dekoracja domw jest do uboga. Sprowadza si zasadniczo do ozdabiania dolnych kocwek desek drugiego rzdu szalunku szczytw wyrzynan koronk (Brzyska Wola nr 97, Kulno nr 41, Dbrowica nr 19, 38) lub zakopiaskim motywem promienistego zachodzcego soca tzw. sonecka (Brzyska Wola nr 179, 290, Tarnawiec nr 79). Powszechnie zdobiono rwnie ostatki tragarzy wysunite przed zrb oraz ostatki krokwi, najczciej poprzez ukowate wycicie i zaokrglenie na kocach. Niektre budynki zachoway ozdobnie uksztatowane opaski okienne (Kulno nr 7). Bogatsze w dekoracj s ganki z duymi paszczyznami okien o bogatych podziaach wewntrznych, z odcinkowo ksztatowanymi szczeblinami i dekoracyjnymi szczytami. Jako element dekoracji naley rwnie traktowa malowanie cian chaup. Domy na omawianym terenie w wikszoci nie posiadaj szalunku. Widoczny zrb cian jest tutaj powszechnie malowany w dwukolorowe, silnie kontrastujce ze sob pasy (belka zrbu jeden kolor, spoina drugi). Najczciej stosowane kolory to brzowy, czarny, biay i jasnoniebieski. Starsze, pochodzce z 1 po. XX w. budownictwo gospodarcze reprezentuj dzisiaj gwnie stodoy. Mniej licznie zachoway si budynki inwentarskie (stajnie, obory) czy magazynowe komory (spichlerze). W przypadku wymienionych typw obiektw jedynym systemem konstrukcyjnym jaki tu wystpuje jest konstrukcja zrbowa. Materiay dokumentacyjne mwi wprawdzie o istnieniu rwnie innych systemw ryglowych i sumikowotkowych, jednake takich nie udao si odnotowa w terenie. Wystpujce na tym terenie stodoy to obiekty szerokofrontowe, z przejezdnym boiskiem usytuowanym w rodkowej czci budynku oraz dwoma ssiekami (lub ssiekiem i komor). Charakterystyczn cech dachw tych stod jest uniesienie ich centralnej partii nad wrotami. Budynki gospodarcze w zagrodach wznoszonych ju w XX w. sdzc po zachowanym zasobie stay (poza nielicznymi przypadkami) oddzielnie.

Cmentarze i sztuka sepulkralna Na terenie gminy Kurywka znajduj si historyczne nekropolie ludnoci polskiej, ukraiskiej. W przewaajcej wikszoci s to cmentarze Ukraicw, wrd ktrych wymienimy w Brzyskiej Woli, Oannie, Dbrowicy, Kulnie. Zabytkowa nekropolia ludnoci wyznania rzymsko-katolickiego znajduje si w Kurywce. Cmentarz w Brzyskiej Woli jest ju uwidoczniony na mapie katastralnej z 1853 r. Zlokalizowany w miejscu obecnego cmentarza, na ktrym jednak nie zachoway si interesujce pod wzgldem artystycznym nagrobki. W Oannie cmentarz pierwotnie by zlokalizowany wok cerkwi (zosta zaznaczony na mapie katastralnej z 1853 r.), po ktrej obecnie pozostao cerkwisko z murowan dzwonnic; nagrobki nie zachoway si. Obecny cmentarz usytuowany na pnoc od drogi z Kuryowki do Oanny, mg powsta zapewne na pocz. XX w. Zachoway si na nim nieliczne kamienne nagrobki, w wikszoci przypadkw o prostych formach, pochodzce z l. 20. i 30. XX w. Gwnie wystpuj w formie postumentu o skromnym detalu, zwieczonego krucyfiksem; wrd nich zachoway si take dwa w formie postumentu segmentowego z wnk na figur pierwotnie zwieczonego krzyem. Drugim typem nagrobka, ktry znajdujemy na terenie cmentarza w Oannie, jest nagrobek gdzie na niewysokim postumencie umieszczano dekoracyjny, eliwny krucyfiks. Na tle wymienionych wyrnia si nagrobek Tomasza i Marii Szymulw (?) (zapewne l. 20 XX w.) w formie segmentowego wysokiego postumentu z ostroukow pycin z inskrypcj, pierwotnie zwieczony krzyem, ktry uamany ley na ziemi. Skromny detal architektoniczny fachowo wykonany wskazuje na pochodzenie nagrobka z profesjonalnego warsztatu kamieniarskiego. Wszystkie zabytkowe nagrobki znajduj si w rnym stopniu zniszczenia. Natomiast w Dbrowicy Duej cmentarz istnia ju w 1853 r., co interesujce jego granice nie zmieniy si od czasu sporzdzenia katastru po dzie dzisiejszy. Niestety zachoway si na nim tylko nieliczne nagrobki. W Kurywce cmentarz ludnoci grekokatolickiej jest zlokalizowany wok i na poudnie od cerkwi. Powsta prawdopodobnie w 2 po. XIX w. Zachowane pomniki to w wikszoci nagrobki w formie postumentw zwieczonych krzyem lub krucyfiksem. Odnajdujemy take szereg nagrobkw w formie eliwnych krucyfiksw na postumentach, niestety wiele spord nich to destrukty. Wystpuje rwnie rzeba sepulkralna nagrobek Marianny Uchacz zm. 1913 r. na postumencie, w niszy stoi figura Marii w grocie. Wrd rozpoznanych nagrobkw wikszo pochodzi z 1 po. XX w. Na nekropolii greko-katolickiej a nastpnie prawosawnej w Kulnie zachowa si najliczniejszy na terenie gminy zasb zabytkowych nagrobkw ludnoci ukraiskiej. Po dzie dzisiejszy istnieje kilkadziesit nagrobkw pochodzcych sprzed II wojny wiatowej. Fakt ich istnienia oraz stosunkowo dobrego zachowania naley czy z czynn miejscow cerkwi. Cmentarz nie posiada regularnego rozplanowania, ale jest niezwykle atrakcyjnie pooony krajobrazowo. Zosta zlokalizowany w lesie, na pnocny-wschd od zabudowa wioski, na rozlegej delikatnie pagrkowatej polanie. Zachowao si kilkadziesit nagrobkw w formie stell zwieczonych krzyem prawosawnym lub krucyfiksem (jeden ze starszych z l. 90. XIX w., wikszo z l. 20-30. XX w.), krzyem o trjlistnych zakoczeniach ramion z umieszczonym na nim krzyem prawosawnym, dekorowanym sercami; postumentw o podobnym zwieczeniu, w formie pseudokamiennego postumentu, na ktrym banderola z inskrypcj; w szczycie krzy prawosawny utrzymany w stylistyce drzewa ycia (Iwan Antonow 1905 r.). Jednym z wyrniajcym si jest nagrobek o segmentowym postumencie zwieczonym krucyfiksem, u ktrego podstawy widnieje tondo z paskorzebionym portretem Marii (1916 r.). Na cmentarzu w Kulnie wystpuje take ciekawy i rzadko spotykany przykad metalowego nagrobka. Na postumencie, z oddzielnie mocowan tablic inskrypcyjn ustawiono wysoki, aurowy, bogato dekorowany krzy o trjlistnie zakoczonych ramionach. Na przeciciu ramion umieszczono paskorzeb anioa. Nagrobek otoczony kut ornamentaln balustrad. Zosta w ten sposb ozdobiony pochwek ppk Piotra Pawowicza Sokoowskiego, onierza carskiej stray granicznej. Cmentarz rzymskokatolicki w Kurywce powsta przed 1853 r. Tak jak obecnie graniczy od poudnia z placem kocielnym i zajmowa mniejsz powierzchni ni obecnie. wiadczy o tym kataster z 1853 r. oraz nagromadzenie najstarszych nagrobkw w poudniowej czci nekropolii. Z czasem, zapewne z powodu maej iloci miejsca na pochwki zosta poszerzony w kierunku pnocnym tworzc prostokt. Zasb zabytkowych pomnikw nagrobnych tarnowieckiej nekropoli tworz gwnie nagrobki powstae w 1 w. XX w. W przewaajcej czci wystpuj one w formie segmentowych postumentw, zwieczonych krzyami, krucyfiksami. Znajduje si tu take par przykadw eliwnych krucyfiksw na postumentach. Jednym ze starszych zachowanych nagrobkw jest pomnik zapewne miejscowego kolonisty z Tarnawca o nazwisku Huber z 4 w. XIX w. (tablica inskrypcyjna do pilnej renowacji). Z tego samego okresu pochodzi sygnowany nagrobek niemieckiego kolonisty, podpisany: F. SCHAFERNA / MELNIK IN BHMEN. Do ciekawszych przykadw sztuki sepulkralnej naley klasycystyczny nagrobek Marianny Maszalec (?) z ok. 1909 r. w formie stylizowanej greckiej kaplicy. Wrd nielicznych przykadw pomnikw z figurami nale nagrobki: Baeja Jurczak z rzeb NMP Niepokalanie Pocztej (l. 20 XX.w ?), Wandy Junoszy Szaniawskiej (l. 20 XX w.) z rzeb NMP Serce Boleci na postumencie. Na szczegln uwag zasuguje pny, bo z l. 70 XX w. (?) nagrobek Marii Krupa z rzeb Chrystusa Frasobliwego duta wspczesnego artysty rzebiarza Andrzeja Pityskiego. Na najwikszej w gminie nekropoli moemy znale przykad

nagrobka pochodzcego z jednego z czoowych warsztatw kamieniarskich 3 w. XIX w. i pocz. XX w. na terenie diecezji przemyskiej Ferdynanda Majerskiego z Przemyla. Jest to nagrobek ks. Franciszka Staruszkiewicza (zm. 1898), wieloletniego proboszcza miejscowej parafii. Znajdujemy take kilka przykadw kamieniarki brunieskiej. V.2.4. Zabytki ruchome Kurywka - koci parafialny Wyjtkowe miejsce wrd zabytkw ruchomych znajdujcych si na terenie gminy Kurywka posiada wystrj kocioa parafialnego p.w. w. Jzefa. Jego najcenniejsze elementy powstay w ok. po. XVIII w. jako wyposaenie nowo wybudowanej kaplicy przypaacowej. Jest to gwnie wysokiej klasy pnobarokowy otarz gwny (ok. po. XVIII w.) fundowany przez Jzefa Potockiego z obrazem Matki Boej z Dziecitkiem (pocz. XVIII w.). Pozostaa cz zabytkw ruchomych powstaa po kolejnych przebudowach wityni. Datowane na XIX w. s m.in. utrzymana w stylistyce pnobarokowej koszowa ambona, konfesjonay, prospekt organowy oraz polichromia utrzymana w duchu iluzjonistycznego malarstwa barokowego. Natomiast nastpstwem rozbudowy kocioa o kaplice boczne, byo wykonanie do nich wyposaenia w postaci neobarokowych otarzy bocznych. Zostay one wykonane w 1903 r. przez acuckiego artyst rzebiarza Walentego Gembarowicza (1859-1925), ktry m.in. pracowa dla ordynatw Potockich. Dodatkowym elementem wystroju kaplic jest ceramiczna posadzka pochodzca z prnie dziaajcego przedsibiorstwa budowlanego Stanisawa Cetnarskiego (1859-1947) z acuta. Wyposaenie kocioa parafialnego jest wiadectwem mecenasu rodziny Potockich z acuta kolatorw wityni. Kolonia Polska - koci parafialny Ciekawy i wartociowy pod wzgldem artystycznym jest take wystrj kocioa parafialnego p.w. w. Stanisawa Biskupa w Koloni Polskiej. Na zabytkowe wyposaenie tej wityni skadaj si gwnie: trzy otarze, ambona, chrzcielnica, stalle, konfesjonay, chr i prospekt organowy, stacje drogi krzyowej, zesp witray w prezbiterium, stolarka drzwiowa oraz kominek. Eklektyczny otarz gwny p.w. w. Stanisawa Biskupa zosta wykonany (ok. 1929 r.) wedug projektu Piotra Kdzierskiego z Krosna przez miejscowego artyst Edwarda Totha z Dbrowicy. Natomiast uyta w konstrukcji otarza kamienna mensa pochodzi z katedry wawelskiej z kaplicy Czartoryskich i datowana jest na koniec XIX w. W polu gwnym znajduje si obraz zgodny z wezwaniem wityni - w. Stanisaw wskrzeszajcy Piotrawina, ktry jest zasuw dla obrazu Matki Boej Racowej. W polach bocznych nastawy otarzowej widzimy obrazy . Kazimierza i Jana Ewangelisty. Obrazy powstay w 1930 r. i s dzieem malarza Jana Narcyza Korybuta Daszkiewicza - michality z Miejsca Piastowego. W usytuowanej w pobliskiej Dbrowicy pracowni Edwarda Totha powstay rwnie oba otarze boczne, tym razem wedug projektu Andrzeja Lenika z Krosna. Projekt otarza p.w. Najwitszego Serca Pana Jezusa jest datowany na 1926 r. (jego powtrzeniem jest drugi otarz Matki Boej z Lourdes), natomiast wykonanie struktur otarzowych nastpio po 1930 r. Autorem rzeby Matki Boej z Lourdes by Franciszek Lorenc z Miejsca Piastowego, natomiast figura Najwitszego Serca Pana Jezusa powstaa w firmie z Piekar lskich (zapewnie w prnie dziaajcej w tym miecie i znanej w Polsce firmie Zakad Sztuki Kocielnej Kazimierz Schaefer). Naley take zwrci uwag na rzadki na terenie wojewdztwa podkarpackiego przykad francuskiego importu witray do wityni w Koloni Polskiej. Ufundowane przez rodzin kolatorw Czartoryskich pochodz z paacu Lambert w Paryu; datowane na k. XIX. Dekoruj trzy okna w prezbiterium. Wrd przykadw zabytkowej stolarki zgromadzonej w wityni naley wyrni bogato dekorowane stalle, a przede wszystkim oryginaln secesyjn stolark drzwiowa, do ktrej stylistycznie nawizuje ceramiczny kominek w skarbczyku. W momencie powstania tych elementw wystroju kocioa, ktre naley datowa na czas budowy wityni, nurt secesyjny nalea ju do przeszoci i takie dziea mogy powstawa na prowincji, co jednak nie deprecjonuje ich znaczenia. Fakt zachowania tak oryginalnej stolarki drzwiowej po dzie dzisiejszy; gdzie przez wiele dziesicioleci secesja bya traktowana jako bezgucie oraz bardzo rzadkie stosowanie tej stylistyki na tak skal we wntrzu wityni predestynuje do jej szczeglnej ochrony. Na godny wymienienia zabytkowy wystrj wityni skadaj si rwnie powstae w jednym warsztacie stalle i dwa konfesjonay. Kolejnym kronianinem, ktrego prace znajdujemy w koloskiej wityni jest Seweryn Bieszczad, ktrego stacje drogi krzyowej w ramach wykonanych przez Antoniego Rarogiewicza z Przeworska zdobi wntrze kocioa. Wewntrz wityni znajduj si take organy zbudowane w 1920 r. przez firm Braci Rieger z Jgerndorf, Opus 2373. Interesujce jest nagromadzenie w kociele w Koloni Polskiej dzie wielu czoowych w wczesnym czasie artystw z Krosna i okolic, biorc pod uwag peryferyjne pooenie modej parafii a take istnienie bliszych orodkw artystycznych (np. snycerze - Antoni Rarogiewicz z Przeworska czy te Dbrowski z oyni). Naley to rozpatrywa pod ktem wiadomego mecenatu artystycznego ks. Stanisawa Szpetnara. Ten wybitny kapan i spoecznik pochodzcy z Koloni po wiceniach kapaskich zosta wikarym w kronieskiej farze i z tym miastem zwiza si przez wikszo swojego ycia. By jednym z ojcw zaoycieli koloskiej parafii a take przyczyni si do budowy

i wyposaenia kocioa. Jego to rozeznaniu w krgach artystycznych Krosna mona przypisywa, e do Koloni trafiay projekty lub dziea takich jak twrcw jak wymienieni: Antoni Lenik, Seweryn Bieszczad czy Piotr Kdzierski. Pomimo, e poszczeglne elementy wyposaenia powstaway w rnym czasie, wedug rnych projektw oraz wychodziy z warsztatw wielu artystw czy je wystpujcy w wikszoci przypadkw motyw czwrlicia. Zostay one najprawdopodobniej zaczerpnite z najstarszych elementw wyposaenia - witray i mensy. Dziki temu zabiegowi wida wrd artystw ch stworzenia w miar spjnego wyposaenia wntrza co jest interesujcym, rzadko spotykanym zabiegiem. Dbrowica - d. cerkiew, obecnie koci filialny Interesujcym przykadem wystroju wntrza sakralnego wityni grekokatolickiej jest cerkiew w Dbrowicy. W wikszoci jednorodne stylowo, wykonane przez warsztat jednego artysty Edwarda Totha specjalnie w tym celu sprowadzonego z Krakowa przez rodzin Czartoryskich, wacicieli miejscowego dworu. Godne zauwaenia jest, e zachowaa si wikszo wyposaenia cerkiewnego a take to, e jako jedno z niewielu na tym terenie zachowao si in situ. Wrd zabytkowych elementw nale wymieni rozbudowany neobarokowy ikonostas z 1906 r. (czciowo wtrnie rozlokowany z powodu przystosowania cerkwi dla celw liturgii kocioa rzymskokatolickiego) bogato dekorowany przez obrazy w tym umieszczone w uku monumentalne przedstawienie Chrystus Krl adorowany przez witych. Dwa eklektyczne otarze boczne p.w. Najwitszej Marii Panny Niepokalanie Pocztej oraz p.w. w. Mikoaja, w formie aedicul o rozbudowanej mensie, ambon w formie odzi, konfesjonay i chr. Kulno cerkiew filialna i koci filialny Kolejn cerkwi, ktrej wyposaenie ze wzgldu na swoj warto zostao wpisane do rejestru zabytkw wojewdztwa podkarpackiego jest witynia w Kulnie. Niestety w wyniku migracji rdzennej ludnoci tej miejscowoci po II wojnie wiatowej, ktra wywioza ze sob cz sprztw oraz wieloletniego braku uytkownika pierwotny wystrj cerkwi uleg zdekompletowaniu. Wrd zachowanych elementw zabytkowego znajduj si barokowe XVIII wieczne carskie wrota, ikony Hodegerti oraz Pantokratora pochodzce z XVII/XVIII w., pniejsza, bo XVIII wieczna ikona w. Onufry. Natomiast na XVIII w. i 2 po. XIX w. datuje si otarz z sanktuarium, w ktrym znajduje si wspczesny mu obraz w. Michaa Archanioa. Naley rwnie wymieni polichromi cienn znajdujc si wok uku tczowego, ktra powstaa w l. 40. XX w. Zabytki ruchome nie objte wpisem do rejestru zabytkw Nielicznymi zabytkami nie wpisanymi do rejestru zabytkw s obiekty z dawnej cerkwi w Kurywce oraz kaplicy w Jastrzbcu. W cerkwi w Kurywce, obecnie kociele filialnym p.w. w. Michaa parafii w Tarnawcu zachowaa si XXwieczna polichromia Pawa Zaporoskiego oraz chr muzyczny. Na zabytkowe wyposaenie kaplicy pw. Najwitszego Serca Pana Jezusa w Jastrzbcu (1885 r.) skada si pochodzcy z dobrego warsztatu otarz gwny datowany na 4 w. XIX w. (neobarokowy, w polu gwnym figura Najwitszego Serca Pana Jezusa, w szczycie obraz w. Rodzina) oraz skromna iluzjonistyczna polichromia o cechach neobarokowych. Do zabytkw ruchomych nie objtych wpisem do rejestru zabytkw nale te obiekty: krzye na postumentach w Brzyskiej Woli przed wsi (4 w. XIX w.), obok domu nr 290 (1931 r.), Jastrzbcu w typie kamieniarki brunieskiej (l. 20. XX w.), Oannie Duej (4 w. XIX w.), krzy w Dbrowicy; kapliczka supowa z wnk w Kulnie (2 po. XIX w.); kapliczka w formie postumentu, na ktrym ustawiono rzeb Najwitszej Marii Panny Niepokalanie Pocztej (ok. 1920 r.) w Tarnawcu; pomnik w Kurywce wzniesiony ku pamici polegych w Legionach (1924 r.). V.2.5. Zabytki archeologiczne Informacje, jakimi dysponujemy do rekonstrukcji pradziejw dla terenu gminy Kurywka zawdziczamy przede wszystkim badaniom powierzchniowym Archeologicznego Zdjcia Polski (AZP) oraz nielicznym badaniom wykopaliskowym. Obszar, ktrego dotyczy niniejsze opracowanie, obejmuje 9 niepenych arkuszy AZP47 (obszary: 98-80 oraz 98-82 s cakowicie pozbawione stanowisk archeologicznych). Cay ten teren by penetrowany podczas bada powierzchniowo-poszukiwawczych w latach 80. oraz 90. XX w. Zlokalizowano tutaj cznie 123 stanowiska archeologiczne (Tabela 1). Numery porzdkowe w tabeli odpowiadaj numerom stanowisk na mapie. Z kolei numery stanowisk zamieszczone w tekcie odpowiadaj numerom porzdkowym w tabeli. Numeracja w obrbie miejscowoci a take w obrbie arkuszy AZP jest podawana zgodnie z dokumentacj konserwatorsk (karty KESA). Zarejestrowane stanowiska s bardzo zrnicowane pod wzgldem wartoci poznawczej. Wiele z nich daje si bliej datowa dziki wystpowaniu charakterystycznej ceramiki lub narzdzi krzemiennych. S jednak i takie, ktre oglnie moemy dzi odnosi do pradziejw (w tabeli w rubryce chronologia, posiadaj adnotacj: pradziejowa nieokrelona). Te pierwsze pozwalaj podzieli archeologi interesujcego nas obszaru na poszczeglne okresy chronologiczne.

Najstarszy odcinek dziejw czowieka stanowi epoka kamienia. Z obszaru gminy Kurywka znane s lady dziaalnoci czowieka datowane na IX tys. p.n.e. Ten okres czasu w podziale chronologicznym nazywany jest paleolitem schykowym. Nastpio wwczas ozibienie klimatu, co spowodowao rozwj rolinnych zbiorowisk tundrowych. Wynikiem tego byo rwnie pojawienie si renifera. ycie ludnoci zwizane byo gwne z polowaniem na t zwierzyn. Z tego wanie czasu pochodz pierwsze znaleziska z interesujcego nas obszaru. S to: odupki, wiry a take narzdzia krzemienne jak np. liciaki trzoneczkowate (Brzyska Wola stan. 11 l.p. 11; Oanna stan. 2 l.p. 78; Tarnawiec stan. 3 lp. 109). Stanowiska te ze wzgldu na wystpowanie charakterystycznych form narzdzi mona czy z kultur widersk. Kultura ta preferowaa piaszczyste wydmy pooone blisko wody, gwnie rzek i jezior. Wraz z kocem epoki lodowej (IX/VIII tysiclecie) nastpia znaczna zmiana klimatu. Wskutek ocieplenia na miejscu rolinnoci tundrowej pojawiy si lasy. Ludzie zajmowali si wtedy gwnie zbieractwem, mylistwem oraz owiectwem. Ten okres czasu nazywany jest mezolitem. Na terenie gminy Kurywka odkryto jedno stanowisko zwizane z okresem mezolitu nalece do tzw. kultury janisawickiej (Soboda stan. 13 l.p. 105). Odkryto tam charakterystyczne narzdzia tzw. zbrojniki janisawickie. Poza tym lady osadnictwa z tego czasu zarejestrowano take w nastpujcych miejscowociach: Kurywka (stan. 13 l.p. 69) oraz Soboda (stan. 14 l.p. 106), jednak w tym przypadku mona je tylko bardzo oglnie wiza z okresem mezolitu. W najmodszej fazie epoki kamienia, czyli neolicie (VI tys. lat temu), doszo do zasiedlenia interesujcego nas obszaru, przez ludno osiad. Dokona si wtedy ogromny skok cywilizacyjny okrelany niekiedy mianem rewolucji neolitycznej. Wiza si on gwnie z tym, i ludno opanowaa umiejtno uprawy roli a take hodowli zwierzt. Na du skal zastosowano take ekstensywne rolnictwo wypaleniskowe. Wtedy te po raz pierwszy zaczto wykonywa naczynia z gliny, ktre wypalano w ogniskach. Z obszaru gminy Kurywka znanych jest 18 stanowisk datowanych na okres neolitu. Jedynie dla 5 z nich ustalona zostaa cilejsza chronologia. Cztery stanowiska wizane s z kultur pucharw lejkowatych (Brzyska Wola stan. 13 l.p. 13; Dbrowica stan. 2 l.p. 16; Kurywka stan. 1 l.p. 57; Wlka amana stan. 1 l.p. 122). Natomiast jedno stanowisko z miejscowoci Jastrzbiec stan. 7 l.p. 36 przypisywane jest kulturze ceramiki sznurowej. Kultura pucharw lejkowatych wyksztacia si ok. V tys. p. n. e. i trwaa do pocztku III tys. p. n. e. Jest kultur, ktra w pewnym sensie koczya proces neolityzacji na terenie Europy rodkowej. Charakterystyczne dla niej byy naczynia w formie pucharw oraz amfor o wysokim poziomie technologicznym. Na terenie gminy Kurywka znaleziono typowe dla jej inwentarzy zabytki takie jak wiry krzemienne czy narzdzia (tzw. drapacze). Z kolei kultura ceramiki sznurowej jest ostatni, w sensie chronologicznym, kultur okresu neolitu na terenie Polski. Datowana jest od przeomu IV/III tys. p. n. e. do ok. 2300 lat p. n. e. Jej nazwa pochodzi od specyficznego sposobu zdobienia ceramiki za pomoc odciskw sznura. Bardzo charakterystyczne s dla niej rwnie topory kamienne. Podkreli rwnie naley, e z obszaru gminy Kurywka znanych jest 7 stanowisk (Brzyska Wola stan. 8 l.p. 8; Brzyska Wola stan. 10 l.p. 10; Dbrowica stan. 3 l.p. 17; Kulno stan. 5 l.p. 46; Kurywka stan. 20 l.p. 76; Soboda stan. 12 l.p. 104; Tarnawiec stan. 14 lp. 120), ktre tylko oglnie przypisa mona epoce kamienia. Ze wzgldu na mao charakterystyczne znaleziska nie jest jasne z jakim okresem tej epoki naley wiza odkryte na tych stanowiskach zabytki. W epoce brzu nastpi kolejny wany moment w dziejach ludzkoci. Pojawiy si wwczas a take upowszechniy przedmioty wykonywane z brzu. Natomiast w oglnym zakresie kultury i ycia codziennego kontynuowano osignicia neolitu, szczeglnie w zakresie produkcji ywnoci. Z przeomem epoki kamienia oraz wczesn epok brzu moemy identyfikowa szereg stanowisk z terenu gminy Kurywka. S to stanowiska zlokalizowane w nastpujcych miejscowociach: Brzyska Wola (stan. 4 l.p. 4; stan. 9 l.p. 9; stan. 12 l.p. 12; stan. 14 l.p. 14), Soboda (stan. 5 l.p. 97; stan. 7 l.p. 99; stan. 8 l.p. 100; stan/ 9 l.p. 101; stan. 11 l.p. 103). Rwnie znaczna ilo stanowisk czona jest bardzo oglnie z epok brzu lub wczesn epok brzu (Dbrowica stan. 9 l.p. 23; Jastrzbiec stan. 2 l.p. 31; Jastrzbiec stan. 9 l.p. 38; Jastrzbiec stan. 11 lp. 40; Kulno stan. 13 l.p. 54; Kurywka stan. 6 l.p. 62; Kurywka stan. 16 l.p. 72; Kurywka stan. 20 l.p. 76; Oanna stan. 11 l.p. 87; Soboda stan. 10 l.p. 102; Tarnowiec stan. 151 l.p. 121). Dysponujemy rwnie stanowiskami, ktre mona powiza z konkretn kultur w ramach epoki brzu a mianowicie z kultur trzcinieck. Kultura trzciniecka rozwijaa si w starszej epoce brzu i datowana jest od XVI w. p. n. e. do XIV/XIII w. p. n. e. Jej model osadniczy znacznie rni si od tego znanego z wczesnej epoki brzu. Ludno tej kultury prowadzia wielokierunkow gospodark co wizao si m.in. z wykorzystaniem terenw uprzednio niepreferowanych. Z kultur trzcinieck moemy identyfikowa 7 stanowisk, ktre zlokalizowane s na terenie nastpujcych miejscowoci: Brzyska Wola (stan. 13 l.p. 13), Dbrowica (stan. 12 l.p. 26; stan. 14 l.p. 28), Jastrzbiec (stan. 3 l.p. 32), Kulno (stan. 12 l.p. 53), Soboda (stan. 1 l.p. 94) oraz Wlka amana (stan. 1 l.p. 121). Wraz z wyksztaceniem si kultury uyckiej w epoce brzu widoczna jest wyrana intensyfikacja osadnictwa na terenie Polski. Swoje odbicie ma to rwnie na obszarze gminy Kurywka. W modszej i pnej epoce brzu oraz we wczesnej epoce elaza Polsk poudniowo-wschodni zamieszkiwaa ludno okrelana mianem grupy tarnobrzeskiej (wchodzi ona w skad Kultury uyckiej). Okres jej istnienia przypada zarwno na okres epoki brzu jak i na wczesn epok elaza (od XIII/XII w. p. n.e. do IV/III w. p. n. e.). Charakterystyczne byo dla niej grzebanie swoich zmarych na duych, paskich cmentarzyskach po wczeniejszym skremowaniu zwok. Z terenu gminy

Kurywka znanych jest 28 stanowisk wizanych z grup tarnobrzesk zlokalizowanych w nastpujcych miejscowociach: Dbrowica (stan. 1 l.p. 15; stan. 5 l.p. 19; stan. 7 l.p. 21; stan. 11 l.p. 25), Kulno (stan. 9 l.p. 50; stan. 14 l.p. 55; stan. 15 l.p. 56), Kurywka (stan. 1 l.p. 57; stan. 3 l.p. 59; stan. 4-8 l.p. 6064; stan. 15 l.p. 71; stan. 18-19 l.p. 74-75), Oanna (stan. 1 l.p. 77; stan. 5 l.p. 81; stan. 7-10 l.p. 8-86; stan. 12 l.p. 88; stan. 14-16 l.p. 90-92) oraz Tarnawiec (stan. 4 l.p. 110). Spord nich 2 stanowiska mona pewnie wiza z III faz rozwojow grupy tarnobrzeskiej (Kurywka stan. 4 l.p. 60 oraz Oanna stan. 14 l.p. 90). Natomiast rwnie 2 stanowiska, mogy prawdopodobnie pierwotnie peni funkcj cmentarzysk (Dbrowica stan. 1 l.p. 15 oraz Oanna stan. 1 l.p. 77). Znane s take 2 stanowiska z przeomu epoki brzu i epoki elaza (Epoka brzu/Epoka elaza) zlokalizowane na terenie nastpujcych miejscowoci: Brzyska Wola (stan. 13 l.p. 13) oraz Dbrowica (stan. 14 l.p. 28). Z terenu gminy Kurywka nie znane s stanowiska, ktre mona by wiza z okresem lateskim (ostatnie wieki p. n. e.). Kolejna fala osadnictwa, jaka widoczna jest na obszarze interesujcej nas gminy zwizana jest z okresem wpyww rzymskich. W cigu czterech pierwszych wiekw n.e. rozwijaa si na terenie Polski kultura przeworska. To wanie z ni identyfikuje si szereg stanowisk z obszaru gminy Kurywka. Stanowiska te (w liczbie 15) zlokalizowane s na terenie nastpujcych miejscowoci: Dbrowica (stan. 5 l.p. 19), Kurywka (stan. 1 l.p. 57; stan. 4-5 l.p. 60-61; stan. 7-8 l.p. 63-64; stan. 10-11 l.p. 66-67; stan. 20 l.p. 76), Oanna (stan. 2 l.p. 78; stan. 10 l.p. 80) oraz Tarnawiec (stan. 4-6 l.p. 110-112; stan. 13 l.p. 119). Podkreli rwnie naley, e jedno stanowisko zlokalizowane w obrbie miejscowoci Kurywka (stan. 10 l.p. 66) ze wzgldu na wystpowanie na jego powierzchni charakterystycznego materiau zabytkowego (ceramiki toczonej na kole garncarskim) moe by cilej datowane na pny okres rzymski (od 2 po. II w. n. e. do po. IV w. n. e.). Na szczegln uwag zasuguje stanowisko z Tarnawca (stan. 1 l.p. 107), na powierzchni ktrego odkryto srebrne monety Antonina Piusa (138161 r. n.e.). Stanowisko to jest domniemanym cmentarzyskiem z okresu rzymskiego co ze wzgldu na bardzo rzadkie wystpowanie tego typu cmentarzysk na obszarze wojewdztwa podkarpackiego zasuguje na wyjtkow uwag. W okresie od 2 po. IV w. n. e. do koca wieku V miay miejsce znaczne ruchy ludnociowe, okrelane jako tzw. wdrwki ludw. Na skutek tych przemieszcze ludnoci napyna ze wschodu na ziemie Polski ludno sowiaska. Miao to miejsce na pocztku VI w. Na ten czas datuje si pocztek wczesnego redniowiecza, ktry trwa do poowy wieku XIII. Z obszaru gminy Kurywka znanych jest 16 stanowisk, ktre mona wiza z okresem wczesnego redniowiecza. Stanowiska te zlokalizowane s na terenie nastpujcych miejscowoci: Dbrowica (stan. 10 l.p. 24), Jastrzbiec (stan. 9 l.p. 38), Kulno (stan. 9 l.p. 50), Kurywka (stan. 1 l.p. 57; stan. 4 l.p. 60; stan. 7-8 l.p. 63-64; stan. 14 l.p. 70; stan. 16 l.p. 72; stan. 20 l.p. 76), Oanna (stan. 16 l.p. 92), Soboda (stan. 1 l.p. 94; stan. 6 l.p. 98), Tarnawiec (stan. 7 l.p. 113; sta. 14 l.p. 119) oraz Wolka amana (stan. 2 l.p. 123). Z okresu pnego redniowiecza (XIV-XV w.) z terenu gminy Kurywka znane s jedynie 2 stanowiska archeologiczne. Zlokalizowane s one na obszarze nastpujcych miejscowoci: Brzyska Wola (stan. 2 l.p. 2) oraz Dbrowica (stan. 6 l.p. 20). Na okres nowoytny okrelono materiay pochodzce z 3 stanowisk bez dokadniejszego przyporzdkowania chronologicznego (Brzyska Wola stan. 3 l.p. 3; Jastrzbiec stan. 4 l.p. 33; Jastrzbiec stan. 8 l.p. 37). Na XVIII w. okrelono cz materiaw ze stanowiska nr 1 w Kurywce (l.p. 57). Jest to jedyne stanowisko z obszaru gminy Kurywka, ktre byo badane wykopaliskowo. Badania archeologiczne przeprowadzia tam w 1978 roku A. Gruszczyska z Muzeum Okrgowego w Rzeszowie. Wykopy zlokalizowano m.in. w miejscach, gdzie rysoway si na powierzchni gruntu korony murw. Odkryto wwczas dwa naroniki budowli oraz mur. Zdaniem autorki bada byy to pozostaoci XVIII-wiecznych zabudowa paacowych, ktrych relikty maj stanowi dzisiejsza plebania oraz stodoa. W rdach historycznych mona znale wzmianki o istnieniu na tym miejscu w XVI w. zamku rodziny Tarnowskich. Badania archeologiczne nie ujawniy jednak jego pozostaoci. Autorka bada nie wykluczaa jednak jego istnienia ze wzgldu na liczne wystpowanie na caym badanym wzgrzu ladw budowli oraz murw kamienno-ceglanych. Materia zabytkowy pozyskany podczas wykopalisk stanowiy gwnie fragmenty naczy, kafli, pytek posadzkowych oraz niewielkich naczy szklanych. Naley podkreli, e podczas tych prac odkryto rwnie pozostaoci osady z okresu rzymskiego, ktra zostaa zniszczona czciowo poprzez nowoytn zabudow. Stanowiska znane z informacji jakie znale mona w literaturze lub w zbiorach archiwalnych placwek archeologicznych s to stanowiska odkryte podczas penetracji terenu przeprowadzonych przed waciw akcj Archeologicznego Zdjcia Polski. Cz z tych stanowisk nie zostaa pozytywnie zweryfikowana podczas AZP lub nie posiada dokadnej lokalizacji. Bez dokadnej lokalizacji pozostaj stanowiska w nastpujcych miejscowociach: Brzyska Wola (stan. 1 l.p. 1), Dbrowica (stan. 1 l.p. 15), Jastrzbiec (stan. 1 l.p. 30), Tarnawiec (stan. 1 l.p. 107). Stanowiska znane z literatury bez pozytywnej weryfikacji znajduj si w nastpujcych miejscowociach: Oanna (stan. 2-5 l.p. 78-81), Soboda (stan. 1-2 l.p. 94-95). V.3. Zabytki objte prawnymi formami ochrony V.3.1. Zabytki nieruchome objte prawnymi formami ochrony

Przed przystpieniem do omwienia podstawowych form ochrony obiektw zabytkowych naley take zaznaczy, i na terenie gminy Kurywka nie wystpuj obiekty wpisane na List wiatowego Dziedzictwa Kulturalnego UNESCO, nie ma te zabytkw, ktre byyby uznane za Pomnik Historii. Park kulturowy Park kulturowy to nowa forma ochrony zabytkw, wprowadzona na mocy Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami. Park kulturowy powouje moc uchway, po zasigniciu opinii wojewdzkiego konserwatora zabytkw, rada gminy (lub rady gmin, jeli obszar parku znajduje si na terenie kilku gmin). Utworzenie parku kulturowego ma na celu ochron krajobrazu kulturowego oraz zachowanie wyrniajcych si krajobrazowo terenw z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Do chwili obecnej na terenie gminy Kurywka nie zosta utworzony aden park kulturowy. Rejestr zabytkw Rejestr zabytkw prowadzi wojewdzki konserwator zabytkw. Dla wojewdztwa podkarpackiego jest nim Podkarpacki Wojewdzki Konserwator Zabytkw, majcy sw siedzib w Przemylu, dysponujcy delegaturami w Kronie, Rzeszowie i Tarnobrzegu. Odpowiednim terytorialnie dla gminy Kurywka jest Wojewdzki Urzd Ochrony Zabytkw Delegatura w Rzeszowie. Wpis do rejestru odbywa si na mocy decyzji wojewdzkiego konserwatora zabytkw, wydanej z urzdu lub na wniosek waciciela zabytku nieruchomego lub posiadacza wieczystego gruntu, na ktrym znajduje si zabytek nieruchomy. W tym samym trybie do rejestru moe by te wpisane otoczenie zabytku wpisanego do rejestru oraz nazwa geograficzna, historyczna lub tradycyjna tego zabytku. Wedle stanu obecnego na terenie gminy Kurywka znajduj si nastpujce obiekty i zespoy obiektw wpisane do rejestru zabytkw (datacja obiektw wg decyzji): Brzyska Wola kaplica, drewn., po. XIX w., nr rej. A-1170 z 13.05.1987 r. leniczwka, drewn.- mur., k. XIX w. wraz z pozostaociami parku, nr rej. A-1073 z 28.01.1981 Dbrowica kaplica, drewn., k. XIX w., nr rej. A-84 z 27.02.2004 r. zesp cerkwi gr.-kat., obecnie koci rzym.-kat., nr rej. A-78 z 22.10.2003 r. zoony z: cerkwi pw. w. Mikoaja, ob. koci fil. pw. w. Michaa Archanioa, mur. z 1906 r.; dzwonnicy mur. z 1906 r. i kamienno ceglanego muru park podworski z 1 po. XIX w., nr rej. A-1169 z 13.05.1987 r. Jastrzbiec kaplica, drewn., ok. 1885 r., nr rej. A-1141 z 07.11.1983 r. Kulno cerkiew, obecnie cerkiew prawosawna, fil. pw. w. Michaa Archanioa i koci fil. rzym.-kat. pw. w. Maksymiliana Kolbe, mur. 1872, nr rej. A-147 z 27.09.2004 r. Kurywka zesp d. cerkwi greckokatolickiej pw. w. Paraskewy, ob. Koci fil. Rzym.-kat. pw. w. Mikoaja, nr rej. A148 z 28.02.2006 r. zoony z cerkwi - mur., 1896 i dzwonnicy mur. z 1912 r. zesp kocioa par. pw. w. Jzefa, nr rej. A-147 z 28.02.2006 r. zoony z kocioa mur. 1749-1751, 1841, 1903 i dzwonnicy mur. z 1912 r. Ochrona ustalona w planach zagospodarowania przestrzennego Wedug stanu obecnego obowizujce miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego gminy Kurywka obejmuj czci wsi Kurywki, Tarnawca i Oanny. Analiza dotychczas uchwalonego mpzp oraz wskazania dotyczce terenw wanych z punktu widzenia ochrony rodowiska kulturowego, dla ktrych postuluje si sporzdzenie i uchwalenie mpzp zawarte zostay w rozdziale 7.1. niniejszego Programu. V.3.2. Zabytki ruchome objte prawnymi formami ochrony Zabytki ruchome na terenie gminy Kurywka wpisane do rejestru zabytkw

Rejestr zabytkw ruchomych prowadzony jest przez wojewdzkiego konserwatora zabytkw. Do rejestru wpisuje si zabytek ruchomy na podstawie decyzji wydanej przez wojewdzkiego konserwatora zabytkw na wniosek waciciela zabytku. W przypadku uzasadnionej obawy zniszczenia, uszkodzenia, lub nielegalnego wywiezienia zabytku za granic wojewdzki konserwator zabytkw moe wpisa zabytek ruchomy do rejestru zabytkw z urzdu. Do rejestru nie wpisuje si zabytku wpisanego do inwentarza muzeum lub wchodzcego w skad narodowego zasobu bibliotecznego. Na terenie gminy Kurywka wikszo wyposaenia kociow, cerkwi jest wpisanych do rejestru zabytkw ruchomych wojewdztwa podkarpackiego. S to wpisy pochodzce z ostatnich lat (2005-2007) co pozytywnie wiadczy o zarzdcach wity oraz o coraz wikszej wiadomoci rangi ochrony naszego wielowiekowego dziedzictwa. Wedug stanu na koniec maja 2009 r. na terenie gminy w rejestrze zabytkw ruchomych wojewdztwa podkarpackiego znajduj si: a) Dbrowica wyposaenie d. cerkwi greko-katolickiej, obecnie kocioa filialnego p.w. w. Michaa Archanioa parafii w Koloni Polskiej; decyzja B-91 z dn. 20.01.2004 r. obejmujca 21 obiektw. Kolonia Polska wyposaenie kocioa parafialnego p.w. w. Stanisawa Biskupa; decyzja B-187 z dn. 23.10.2007 r. obejmujca 14 obiektw. Kulno wyposaenie cerkwi prawosawnej filialnej p.w. w. Michaa Archanioa parafii p.w. w. Trjcy w Tarnogrodzie i jednoczenie kocioa filialnego p.w. w. Maksymiliana Kolbe parafii p.w. w. Andrzeja Boboli w Bystrem; decyzja B-132 z dn. 06.12.2005 r. obejmujca 21 obiektw. Kurywka wyposaenie kocioa parafialnego p.w. w. Jzefa w Kurywce (d. Tarnawcu), decyzja B-151 z dn. 29.03.2006 r. obejmujca 13 obiektw. V.4. Zabytki w Gminnej Ewidencji Zabytkw Prowadzenie gminnej ewidencji zabytkw naley do obowizkw gminy. Ewidencj t prowadzi si w formie zbioru kart adresowych zabytkw nieruchomych z terenu gminy, objtych wojewdzk ewidencj zabytkw (Art. 22.p.4 Ustawy o ochronie zabytkw). Wpis zabytkw nieruchomych do gminnej ewidencji zabytkw jest podstaw do objcia tych zabytkw ochron w formie zapisu w studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego oraz w MPZP. Ewidencja zabytkw jest te podstaw do sporzdzania programw opieki nad zabytkami, a ustalenia tego programu uwzgldnia si zarwno w studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego, jak i w mozp. Gminna Ewidencja Zabytkw gminy Kurywka zostaa opracowania przez gmin w 2006 r. Wykaz obiektw uwzgldnionych w Gminnej Ewidencji zabytkw doczony zosta do niniejszego Programu w formie zacznika (Aneks nr 1). Rwnoczenie postuluje si aktualizacj GEZ w oparciu o wskazania zawarte w Programie: uwzgldnienie w zaktualizowanej ewidencji wskazanych obiektw i stanowisk archeologicznych oraz usunicie obiektw w znacznym stopniu przeksztaconych, ktre utraciy wikszo wartoci zabytkowych. W rozdziale 7.2. zawarto wykaz obiektw proponowanych do objcia gminn ewidencj zabytkw oraz obiekty proponowane do usunicia z GEZ na terenie gminy Kurywka. VI. OCENA STANU DZIEDZICTWA KULTUROWEGO. ANALIZA SZANS I ZAGROE. Mocne strony: istnienie obiektw i zespow obiektw o znacznych wartociach architektonicznych, historycznych, artystycznych oraz o cennych walorach krajobrazowych; istnienie zabytkw bdcych wiadectwem wielokulturowoci i wielowyznaniowoci oraz pooenie w obszarze o duych walorach rodowiska kulturowego, na pograniczu kultur; zachowane zabytkowe budownictwo drewniane; ciekawy zasb ruchomych dzie sztuki zgromadzonych w obiektach sakralnych, stanowicych zbiory bdce wiadectwem wielu kultur i narodw; korzystne warunki rozwoju turystyki ze wzgldu na zachowane dziedzictwo kulturowe i bardzo atrakcyjne tereny krajobrazowe; moliwo wsppracy transgranicznej z Ukrain i Sowacj w zakresie ochrony i wykorzystania dziedzictwa kulturowego; zachowane poczucie tosamoci kulturowej spoecznoci lokalnych;. wystpowanie zrnicowanego, ciekawego krajobrazu naturalnego; bogaty i zrnicowany regionalny krajobraz kulturowy; chronione rodowisko przyrodnicze (obszary chronione, pomniki przyrody);

b)

c)

d)

rnorodno biologiczna (unikalna fauna i flora); Sabe strony:

zy stan zachowania czci obiektw zabytkowych dotyczy zwaszcza zespow dworsko-parkowych i folwarcznych, zabytkowych cmentarzy, budownictwa drewnianego; przeksztacone zespoy zabudowy tradycyjnej wsi elementy nowej zabudowy, nie liczcej si z lokaln tradycj, architektur i historycznymi uwarunkowaniami; brak skutecznej ochrony krajobrazu kulturowego brak opracowa studialnych, w oparciu o ktre realizowane byyby miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego; istnienie nieuytkowanych, dewastowanych i niszczejcych obiektw zabytkowych stanowicych pozostao dawnych zespow dworsko-parkowych i folwarcznych; brak wystarczajcych nakadw na ochron zabytkw przy rwnoczesnym nieuregulowanym statusie prawnym czci obiektw zabytkowych, prowadzce do postpujcego zaniedbania, rujnacji, a nawet utraty obiektu; brak skutecznych sposobw egzekwowania waciwej ochrony i konserwacji zabytkowych obiektw od ich wacicieli; niewystarczajcy nadzr nad nowymi inwestycjami w strefach ochrony konserwatorskiej; brak systemw zabezpiecze obiektw zabytkowych (ochrony przeciwpoarowej, antywamaniowych); zanikanie tradycyjnej sztuki budowlanej i form budowlanych oraz stosowania tradycyjnych materiaw, niedostateczna obecno problematyki ochrony zabytkw w powszechnej wiadomoci mieszkacw gminy; saba promocja walorw kulturowych i turystycznych gminy; sabe wykorzystanie dbr kultury dla rozwoju turystyki. Szanse czynniki pozytywnego oddziaywania na rodowisko kulturowe:

uwzgldnianie problemw ochrony dziedzictwa kulturowego w programach, strategiach i planach rozwoju gminy i ich realizacja; uwzgldnianie zagadnie z zakresu zagospodarowania przestrzennego; ochrony dziedzictwa kulturowego w miejscowych planach

moliwo wczenia problematyki ochrony zabytkw w sfer rozwoju regionalnego przez samorzd gminny; moliwo finansowania prac konserwatorskich i remontowych obiektw zabytkowych ze rodkw finansowych pochodzcych z rnych rde: pastwowe, samorzdowe, prywatne, wyznaniowe, rodki UE i in.; korzystne warunki dla rozwoju turystyki z wszechstronnym wykorzystaniem zasobu i wartoci dziedzictwa i krajobrazu kulturowego; korzyci wynikajce z walorw atrakcyjnego uksztatowania krajobrazu naturalnego; rozwj inicjatyw lokalnych i organizacji pozarzdowych w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego. Zagroenia czynniki negatywnego oddziaywania na rodowisko kulturowe:

kryzys finansw publicznych i niedostateczne finansowanie dziaalnoci w zakresie ochrony rodowiska kulturowego; niekontrolowany rozwj inwestycyjny na obszarach wsi ingerujcy w historyczne ukady ruralistyczne; brak skutecznej ochrony krajobrazu kulturowego ze wzgldu na braki w aktualnych miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego obszarw o znaczcych wartociach kulturowych; tendencje do wypierania tradycyjnego drewnianego budownictwa ludowego przez zabudow wspczesn; liberalizacja przepisw prawa budowlanego, dopuszczajcego w przypadku nowych inwestycji odstpstwa od zatwierdzonych projektw budowlanych, czego czstym skutkiem jest ewidentne naruszenie wymogw konserwatorskich (np. zmiana kubatury); niedostatek mechanizmw promujcych dziaania na rzecz ochrony, konserwacji i rewaloryzacji zabytkw;

silna konkurencja obszarw ssiednich np. Leajska; braki w edukacji kulturowej i niedostateczna wiadomo wartoci zasobw kulturowych oraz moliwoci ich wykorzystania; pogarszajcy si stan techniczny tkanki zabytkowej spowodowany brakiem uytkownikw lub niewaciwym uytkowaniem; VII. ZAOENIA PROGRAMOWE

Wymienione w tym punkcie zadania s dziaaniami, ktrych realizacja przewidziana jest na okres wieloletni. Moliwo ich realizacji zaley od moliwoci i rodkw wygospodarowanych przez Gmin. VII.1. Priorytet: Ochrona dziedzictwa kulturowego i ukadw ruralistycznych na obszarach wiejskich Istniejce Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy Kurywka uchwalone w 2002 r. opracowane zostao bez rozpoznania wartoci kulturowych, ktre powinny by zawarte w opracowanym wczeniej studium wartoci kulturowych, ktrego gmina nie posiada. Po przeanalizowaniu zawartych w Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy Kurywka zapisw dotyczcych stref ochrony konserwatorskiej oraz ich granic zaznaczonych na planszach Studium stwierdza si liczne braki i niecisoci. W zwizku z powyszym postuluje si: opracowanie Studium wartoci kulturowych gminy Kurywka aktualizacj Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy Kurywka, ktre uwzgldni zapisy zawarte w Studium wartoci kulturowych,

VII.1.1 Sporzdzenie i uchwalenie MPZP dla obszarw, ktre takich planw nie posiadaj. W pierwszej kolejnoci dla terenw o stosunkowo duym nasyceniu obiektami zabytkowymi lub istotnymi dla ochrony dziedzictwa kulturowego ze wzgldu na ssiedztwo wanych czci ukadu przestrzennego. S to m.in. nastpujce obszary: w pierwszej kolejnoci otoczenie d. zespou folwarcznego (nastpnie leniczwki) w Brzyskiej Woli teren zespou dworsko-parkowego oraz folwarcznego wraz z otoczeniem w Dbrowicy tereny zespow myskich (wraz z groblami i reliktami staww) w Oannie i Kurywce otoczenie cerkwi w Dbrowicy a nastpnie zachowane czciowo lub w caoci ukady przestrzenne wsi: Brzyska Wola, Jastrzbiec, Kurywka, Oanna,

Plany te winny uwzgldnia wymogi zwizane z ochron znajdujcych si na tych obszarach obiektw zabytkowych, w szczeglnoci tych wpisanych do rejestru zabytkw, ale take tych uwzgldnionych w Gminnej Ewidencji Zabytkw. Zaleca si wprowadzenie w stosunku do obiektw z obu tych grup bardziej precyzyjnych, zindywidualizowanych zapisw, uwzgldniajcych specyfik ich bryy, form architektonicznych i kontekstu przestrzennego. VII.1.2 W miar moliwoci Gminy zweryfikowanie i zaktualizowanie uchwalonego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu pooonego w czci wsi Kurywka, Tarnawiec i Oanna (uchwaa Nr XV/92/07 Rady Gminy Kurywka z dnia 21 grudnia 2007 r.) po opracowaniu Studium wartoci kulturowych gminy Kurywka. VII.1.3 Uwzgldnianie w planowaniu przestrzennym i dziaalnoci inwestycyjnej na terenie gminy zasad ochrony historycznych ukadw planistycznych miejscowoci oraz zasad ochrony krajobrazu kulturowego a przede wszystkim ochrony konserwatorskiej elementw charakterystycznych dla zespow zabudowy wsi i zwizanych z nimi elementw krajobrazu naturalnego: ukadw ruralistycznych i planistycznych, tj. pozostaoci dawnego rozplanowania wsi; zabytkowych zespow kocielnych; zabytkowych zespow dworsko-parkowych; stanowisk archeologicznych; krajobrazu kulturowego, [oglny charakter zabudowy, sposb zagospodarowania i uytkowania terenu, elementy dopeniajce (m.in. kapliczki, figury i krzye, pomniki, cmentarze) oraz powizanie zabudowy z

formami terenowymi, elementami krajobrazu naturalnego (cieki wodne, naturalna ziele, rzeba terenu) oraz charakterystycznymi formami zagospodarowania terenu: ziele uytkowa, obszary chronionego krajobrazu, rezerwaty, uytki ekologiczne, pomniki przyrody, rowy, skarpy, stawy itp.] historycznych panoram, osi widokowych, form terenu, zabytkowych kompozycji zieleni, cmentarzy itp.

VII.1.4 Nawizywanie w nowych realizacjach do lokalnych tradycji ksztatowania zabudowy i stosowanych materiaw poszanowanie i kultywowanie we wspczesnych realizacjach lokalnych tradycji budowlanych. VII.1.5. W zakresie ustalania kierunkw rozwoju zabudowy mieszkaniowej pooonej na terenie ukadw ruralistycznych dy naley do utrzymania historycznych ukadw dziaek. VII.2 Priorytet: Opieka nad zabytkami nieruchomymi, ze szczeglnym uwzgldnieniem obiektw i zespow obiektw charakterystycznych dla gminy VII.2.1. Podjcie inicjatywy zmierzajcej do wpisania do rejestru zabytkw obiektw posiadajcych wartoci architektoniczne, historyczne lub artystyczne, ktre dotychczas nie figuruj w rejestrze. Dotyczy to przede wszystkim nastpujcych obiektw: zesp kocielno-plebaski w Kolonii Polskiej, zoony z kocioa, plebani oraz stajni zesp plebaski w Kurywce usytuowany na terenie d. zespou paacowego; ochron naley obj m.in. budynki d. oficyn paacowych obecnie plebanii i budynku gospodarczego oraz pozostaoci fortyfikacji ziemnych, dwr w Dbrowicy cmentarze: gr.-kat./prawosawny w Kulnie, gr.-kat. w Kurywce, rzym.-kat. w Kurywce-Tarnawcu

VII.2.2 Dziaania wadz samorzdowych zwizane z wpisaniem do rejestru zabytkw wanych dla dziedzictwa kulturowego gminy obiektw powinny polega na: a) zebraniu stosownej dokumentacji, opracowaniu karty ewidencyjnej obiektu i zoeniu wniosku do WKZ (osobno dla kadego obiektu; sukcesywnie, poczynajc od obiektw najbardziej zagroonych z uwagi na stan zachowania lub zamierzenia inwestycyjne) w przypadku obiektw stanowicych wasno gminy; prowadzeniu dziaa zachcajcych wacicieli do wystpowania do WKZ o dokonanie wpisu do rejestru zabytkw, np. sfinansowanie kosztw uzyskania wypisw i wyrysw z ewidencji gruntw niezbdnych przy skadaniu wnioskw o dokonanie wpisu, podjcie decyzji o finansowym wspieraniu remontw obiektw wpisanych do rejestru zabytkw (np. poprzez system ulg podatkowych w odatkach lokalnych czy refundowanie okrelonej procentowo czci kosztw remontu, jeli sposb jego przeprowadzenia zyska akceptacj WKZ) itp. w przypadku obiektw znajdujcych si w posiadaniu innych ni gmina podmiotw (w tym osb prywatnych); w obu ww. przypadkach gmina moe rwnie we wasnym zakresie obj ochron wytypowane obiekty, wprowadzajc precyzyjne, szczegowe zapisy w mpzp zgodnie z wytycznymi WKZ.

b)

c)

VII.2.3. Rozwaenie moliwoci utworzenia Gminnego Funduszu Odnowy Zabytkw, ktry dofinansowywaby prace konserwatorskie podejmowane przy obiektach zabytkowych nie bdcych wasnoci gminy. Sugeruje si dofinansowywanie (refundowanie) kosztw tylko tych prac, ktre zyskaj akceptacj WKZ, wzgldnie specjalnie powoanego do tego celu ciaa, zoonego z fachowcw w zakresie ochrony i konserwacji zabytkw. VII.2.4. Wspieranie inicjatyw sprzyjajcych wzrostowi rodkw finansowych na opiek nad zabytkami m.in. poprzez podejmowanie dziaa zmierzajcych do pozyskania rodkw zewntrznych na dziaania konserwatorskoremontowe przy obiektach zabytkowych VII.2.5. Ustalenie kanonu zasad i zakresu dopuszczalnych dziaa przy prowadzeniu wszelkich prac remontowych i budowlanych przy obiektach zabytkowych: a) b) wpisanych do rejestru zabytkw; znajdujcych si w GEZ;

w tym m.in.: wymg uzgadniania z WKZ remontw i ewentualnych zmian, poszanowanie dla wszelkiej substancji zabytkowej obiektu, stosowania metod odwracalnych, stosowania materiaw naturalnych wzgldnie identycznych z zastosowanymi pierwotnie (zwaszcza w odniesieniu do cokow, cian zewntrznych, detalu architektonicznego, pokry dachowych, elementw dekoracyjnych na zewntrz i wewntrz budynku), zachowania pierwotnych (lub zblionych do pierwotnych) gabarytw i bryy, zachowanie (lub powrt do) historycznego otoczenia budynku.

VII.2.6. Przeprowadzenie prac konserwatorsko-remontowych przy obiektach zabytkowych stanowicych wasno wadz samorzdowych zgodnie z zaleceniami konserwatorskimi oraz wspieranie (dofinansowywanie) tyche prac przy obiektach nie bdcych wasnoci gminy. Naley jednoczenie zaznaczy, e to na wacicielu zabytku spoczywa gwny obowizek dbania o jego stan, natomiast Gmina moe jedynie partycypowa w pracach konserwatorskich. W pierwszej kolejnoci naley wykona prace remontowe i konserwatorskie i/lub rewaloryzacj obiektw znajdujcych si w zym stanie, a prezentujcych znaczne wartoci zabytkowe lub historyczne i walory architektoniczne. Nale do nich nastpujce obiekty: dzwonnica cerkiewna w Oannie drewniana kaplica w Dbrowicy kaplica p.w. NMP w Koloni Polskiej d. kancelaria i mieszkanie administratora folwarku oraz park w zespole folwarcznym w Brzyskiej Woli zesp dworsko-parkowy w Dbrowicy

VII.2.7 Wykonanie prac w celu prawidowego zagospodarowania otoczenia zabytkowych obiektw. Wszelkie prace w otoczeniu obiektw zabytkowych naley wykona w porozumieniu z WUOZ Delegatura w Rzeszowie. cerkwisko w Oannie - postuluje si zmian obecnego zagospodarowania terenu poprzez: uczytelnienie cerkwiska oraz przeniesienie dwch domkw letniskowych (usytuowanych w bezporednim ssiedztwie dzwonnicy) i drewnianego pawilonu kaplica w Dbrowicy wykonanie nowego, drewnianego ogrodzenia dostosowanego stylistycznie do kaplicy, w miar moliwoci uczytelni ekspozycj obiektu od strony zachodniej i wschodniej poprzez czciow wycink drzewostanu. kaplica w Koloni Polskiej - uporzdkowanie otoczenia

VII.2.8. Opracowanie i wdroenie programu ochrony i konserwacji zabytkowych nekropolii cmentarzy rnych wyzna jako charakterystycznych elementw wielonarodowej przeszoci gminy Kurywka. Postuluje si wsporganizowanie i wspfinansowanie wymienionych poniej prac konserwatorskich po uprzednim wpisaniu cmentarzy oraz nagrobkw do rejestru zabytkw (Kulno, Kurywka-Tarnawiec, Kurywka). Prace naley wykona w konsultacji z WUOZ Delegatura w Rzeszowie, w pierwszym rzdzie wybierajc nagrobki najcenniejsze i najbardziej zagroone. Kulno. Wykonanie prac porzdkowych na zabytkowym cmentarzu gr.- kat./prawosawnym. Postuluje si wykonanie niezbdnych prac konserwatorskich przy ocalaych nagrobkach. Nagrobki zdewastowane powinny by zabezpieczone przed dalsz dewastacj i przeniesione w jedno wydzielone w tym celu miejsce cmentarza i eksponowane w formie lapidarium. Docelowo proponuje si usunicie obecnego szpeccego ogrodzenia wykonanego w betonowych przse. Kurywka. Cmentarz parafialny rzym.-kat. wykonanie konserwacji najcenniejszych nagrobkw, stworzenie lapidarium z destruktw, Kurywka. Cmentarz gr.-kat. pilne zabezpieczenie zagroonych nagrobkw - zlokalizowanych na stoku, w zachodniej czci cmentarza; przeprowadzenie konserwacji zabytkowych nagrobkw, stworzenie lapidarium z destruktw, ogrodzenie cmentarza, Oanna. Cmentarz gr.-kat. - przeprowadzenie prac porzdkowych przy nagrobkach; ze wzgldu na niewielk liczb nagrobkw mona zgromadzi je w jednym miejscu tworzc lapidarium, uporzdkowa teren, przygotowa wydzielone miejsce na kontener (najlepiej w narou dziaki) Dbrowica. Zagospodarowanie terenu cmentarza gr.- kat., stworzenie maego lapidarium, przeprowadzenie prac porzdkowych przy zachowanych nagrobkach; przebadanie terenu cmentarza pod ktem ewentualnego istnienia obecnie nieczytelnych nagrobkw (zniszczonych, poprzewracanych i zaronitych lub przysypanych ziemi).

VII.2.9. We wsppracy z wacicielami prba ratowania i zagospodarowania nieuytkowanych mynw w Oannie i/lub Kurywce np. przez ich adaptacje na cele turystyczne. VII.2.10. Starania o zachowanie i ochron drewnianego i murowanego budownictwa; zachowanie nielicznych ju enklaw tego budownictwa dotyczy to przede wszystkim zabudowy drewnianej w Kurywce (nr 288-292) oraz Tarnawcu (obiekty w GEZ) VII.2.11. Eliminowanie prac adaptacyjnych i remontowych przeprowadzanych ze szkod dla substancji zabytkowej obiektw.

VII.2.12. Zwracanie uwagi w trakcie wykonywania remontw zabytkowych kapliczek na zachowanie lub przywracanie ich pierwotnej, tradycyjnej bryy, formy, stylu, materiaw, pokrycia dachowego, wystroju i detalu architektonicznego itp. wykorzystywanie do tych celw materiaw archiwalnych. Remontowanie kapliczek zgodnie z zasadami konserwatorskimi, z wykorzystaniem historycznej ikonografii (archiww fotograficznych). VII.2.13. Reagowanie samorzdu na brak naleytej dbaoci wacicieli o biece utrzymanie zabytkw, w konsekwencji prowadzce do uszkodze i zniszcze. VII.2.14. Przestrzeganie podstawowych wymogw estetyki w stosunku do zabytkowych obiektw i zespow obiektw ze szczeglnym uwzgldnieniem zasad konserwatorskich dotyczcych umieszczania reklam, kolorystyki elewacji oraz poprzez dziaania niskonakadowe jak: bieca konserwacja, uporzdkowanie obejcia, urzdzanie zieleni, wymiana nieestetycznych wspczesnych ogrodze. VII.2.15. Prowadzenie gminnej ewidencji zabytkw: zweryfikowanie opracowanej gminnej ewidencji zabytkw (wykaz obiektw objtych GEZ zaczony do niniejszego Programu jako Aneks nr 1) w nastpujcy sposb: - uj w GEZ niej wymienione obiekty: Brzyska Wola domy nr 97, 179, 289, 346, 357 Dbrowica dom nr 19, 43 Kolonia Polska dom nr 19 Kulno - cmentarz gr.-kat./prawosawny, domy nr 41, 162 Oanna - cmentarz gr.-kat. Wlka amana - domy nr 15, 45 ukady przestrzenne Brzyska Wola, Kuryowka, Oanna, Tarnawiec - usun z GEZ: Dbrowica budynek nr 7 szkoa Oanna - stajnia nr 34 - dla dodanych obiektw naley opracowa karty GEZ i wprowadzi dane do bazy danych GEZ.

- GEZ naley ponadto uzupeni o karty stanowisk archeologicznych, ktre zgodnie z Ustaw o ochronie zabytkw.... te s zabytkowymi obiektami nieruchomymi i naley je uwzgldnia w Gminnej Ewidencji Zabytkw. Wykaz stanowisk archeologicznych ujtych w AZP doczony zosta do Programu jako Aneks nr 2 monitoring dotyczcy stanu zachowania obiektw zabytkowych, prowadzonych prac remontowych i konserwatorskich oraz biece wprowadzanie danych do komputerowej bazy ewidencji gminnej; wypracowanie zasad wymiany informacji i aktualizacji danych dotyczcych obiektw zabytkowych objtych gminn ewidencj zabytkw pomidzy Urzdem Ochrony Zabytkw Delegatura w Rzeszowie a Urzdem Gminy w Kurywce

VII.2.16. Stymulowanie zasad partnerstwa i wspodpowiedzialnoci mieszkacw za zachowanie dziedzictwa kulturowego w gminie wdroenie programu informacyjnego we wspdziaaniu ze rodowiskami lokalnymi, promowanie prawidowych postaw wobec zabytkw. VII.3 Priorytet: Opieka nad zabytkami ruchomymi. VII.3.1. Podjcie dziaa zmierzajcych do objcia ochron polegajc na wpisie do rejestru zabytkw ruchomych nastpujcych obiektw: zabytkowe nagrobki w Kulnie na cmentarzu gr.-kat./prawosawnym, Kurywce na cmentarzach gr.-kat. i rzym.kat.

VII.3.2. Uzupenienie wpisu do rejestru zabytkw ruchomych wyposaenia kocioa w Kolonii Polskiej stolarki drzwiowej oraz kominka. VII.3.3. Wspieranie prac konserwatorskich w wityniach w miar potrzeb (w wikszoci obiektw sakralnych prace konserwatorskie byy prowadzone w ostatnich latach i w wikszoci na dzie dzisiejszy nie wymagaj pilnych dziaa konserwatorskich). W pierwszej kolejnoci naley wspomc konserwacj zabytkowej polichromii w nawie kocioa parafialnego w Kurywce.

VII.3.4. Wspdziaanie z wacicielami cmentarzy majce na celu przeprowadzenie prac konserwatorskich i zabezpieczajcych przy zniszczonych zabytkowych nagrobkach; patrz pkt 7.2.8., VII.3.5. Kontynuowanie prac konserwatorskich przy zabytkowych kapliczkach przydronych, patrz pkt 7.2.12. VII.3.6. Podjcie dziaa edukacyjnych lokalnej spoecznoci z uwraliwieniem na ochron spucizny kulturowej gminy; organizacja w szkoach tzw. adopcji zabytkw. VII.3.7. Wsppraca przy tworzeniu planw opieki i konserwacji zabytkw ruchomych z terenu gminy z Wojewdzkim Urzdem Ochrony Zabytkw Delegatura Rzeszw, ul. Mickiewicza 7 oraz Regionalnym Orodkiem Bada i Dokumentacji Zabytkw w Rzeszowie, ul. Hetmaska 15. VII.4. Priorytet: Opieka nad zabytkami archeologicznymi. Obszar gminy Kurywka charakteryzuje si wystpowaniem bardzo interesujcych stanowisk archeologicznych. Oprcz stan. 1 w Kurywce (l.p. 57) adne z nich nie zostao przebadane wykopaliskowo. Takie prace powinny zosta przeprowadzone rwnie na innych stanowiskach, ktre z ca pewnoci dostarcz bardzo wanych i ciekawych materiaw zabytkowych. Dziki takim dziaaniom moliwa bdzie m.in. peniejsza charakterystyka pradziejw i wczesnego redniowiecza obszaru gminy Kurywka, w tym take tak interesujcych zagadnie jak kwestie stosunkw gospodarczych, wierze i obrzdku pogrzebowego, obcych oddziaywa oraz infiltracji kulturowych. Na terenie gminy Kurywka zewidencjonowane s 123 stanowiska archeologiczne. W zwizku z intensywn upraw gruntw wszystkie s naraone na potencjalne zniszczenia. Jednak ze wzgldu na rny stopie zagroe i warto poznawcz stanowisk naleaoby je rozrni i odpowiednio z nimi postpowa. W przypadku pojedynczych ladw osadnictwa, w momencie prowadzenia w ich rejonie jakichkolwiek prac ziemnych, naley zapewni nadzr archeologiczny nad tymi pracami. W przypadku stanowisk rozlegych, z bardzo licznym materiaem powierzchniowym (co wiadczy o postpujcej jego degradacji) suba konserwatorska, powinna wpisywa je do rejestru zabytkw. W przypadku stanowisk zagroonych czynnikami naturalnymi (erozja, gboka orka) naley typowa je w pierwszej kolejnoci do bada wykopaliskowych. Szczegln jednak ochron konserwatorsk naley zastosowa do stanowisk naraonych na zniszczenie przez inwestycyjn dziaalno czowieka. W tych przypadkach, ju na etapie wykonywania projektw, odpowiednie suby i inwestorzy powinny zwrci si do Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw o wydanie opinii. Wojewdzki Konserwator Zabytkw moe nakaza zmian lokalizacji, wczeniejsze przeprowadzenie bada wykopaliskowych lub tylko nadzr archeologiczny w trakcie trwania prac ziemnych. Podkreli naley, e koszty tych bada pokrywaj poszczeglni inwestorzy. Na szczegln uwag zasuguj stanowiska charakteryzujce si du ocen wartoci poznawczej. Nale do nich przede wszystkim stanowiska na terenie nastpujcych miejscowoci: Brzyska Wola (stan. 13 l.p. 13), Dbrowica (stan. 5 l.p. 19; stan. 14 l.p. 28), Kurywka (stan. 1 l.p. 57; stan. 4-8 l.p. 60-64; stan. 20 l.p. 76), Oanna (stan. 2 l.p. 78; stan. 10-11 l.p. 86-87), Soboda (stan. 1 l.p. 94), Tarnawiec (stan. 4 l.p. 110; stan. 13 l.p. 119) oraz Wlka amana (stan. 1 l.p. 122). Plan zagospodarowania przestrzennego powinien zwrci uwag wacicielom terenw, na ktrych znajduj si stanowiska archeologiczne i przyszym inwestorom na obowizki wynikajce z ustawowej ochrony zabytkw archeologicznych oraz konieczno uzyskania zezwole na przeprowadzenie prac w strefie obserwacji archeologicznej i w rejonie oznaczonych stanowisk archeologicznych. W razie potwierdzenia w wyniku bada archeologicznych w miejscu prowadzonej inwestycji cennych obiektw archeologicznych, moe zaistnie konieczno przemianowania tej strefy w czci lub w caoci w stref cisej ochrony reliktw archeologicznych, co moe w konsekwencji pocign za sob na czci tego obszaru zakaz wszelkiej dziaalnoci budowlanej. Biorc powysze pod uwag proponuje si minimum inwestowania na tym terenie. Z tego te wzgldu postuluje si nadzr archeologiczny wszelkich prac ziemnych prowadzonych na wymienionych wyej obszarach a o planowanych tego typu dziaaniach naley powiadomi Urzd Ochrony Zabytkw Delegatura w Rzeszowie. Problem rozwoju historycznego interesujcej nas gminy nie zosta dotychczas kompleksowo opracowany. Podjte zostay wprawdzie prby okrelenia sposobw ochrony wyznaczonych stref ochrony konserwatorskiej, ktre ujte zostay w studium opracowanym przez zesp: H. Ko, B. Kasprzycka-Lejda, B. Guniewska, E. Dobrowolska, A. Kochanowicz-Szozda (Gmina Kurywka. Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego. I Diagnoza stanu gminy i uwarunkowania rozwoju, Gmina Kurywka. Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego. II Kierunki rozwoju przestrzennego gminy i zasady polityki przestrzennej, Kurywka 2002 r.). Podkreli jednak naley, e byy to prace traktujce tematyk archeologiczn bardzo oglnikowo. Wymagaj one zatem szczegowej weryfikacji i znacznych zmian przede wszystkim w zakresie wyznaczonych stref ochrony konserwatorskiej. Niezbdne jest zatem wykonanie aktualnego studium wartoci kulturowych i ochrony krajobrazu wraz z wytycznymi konserwatorskimi dla gminy Kurywka. Ze wzgldu na niewtpliw obecno starszego osadnictwa postuluje si cisy nadzr archeologicznokonserwatorski nastpujcych obszarw:

stanowiska nr 1 Kurywce (l.p. 57), ze wzgldu na obecno reliktw osad poczwszy od okresu neolitu, epok brzu oraz okres rzymski a po okres nowoytny z pozostaociami domniemanego zamku Tarnowskich z XVI w. jak rwnie zabudowaniami paacowymi oraz folwarcznymi z XVIII w. (stanowisko wpisane jest do rejestru zabytkw); stanowisk wpisanych do rejestru zabytkw: Oanna (stan. 1-4 l.p. 77-80); miejscowoci: Brzyska Wola, Dbrowica, Jastrzbiec, Kulno, Kurywka, Oanna, Soboda oraz Tarnawiec, gdzie znajduj si skupienia stanowisk.

Dodatkowo cis obserwacj archeologiczn, poczon z zakazem dziaalnoci budowlanej (nie dotyczy to rewaloryzacji zabytkowych reliktw) odnie naley przede wszystkim do: terenu obejmujcego stan. 1 w Kurywce (l.p. 57); terenu domniemanej lokalizacji cerkwi w Kulnie.

Prace ziemne na wszystkich wymienionych wyej obszarach powinny by prowadzone bezwzgldnie pod nadzorem archeologicznym. W razie odkrycia reliktw starszego osadnictwa prace te powinny zosta bezzwocznie przerwane a teren naley podda gruntownym badaniom archeologicznym. Wynik tych bada zadecyduje o dalszych moliwociach inwestycyjnych tego terenu. Tego rodzaju ochrona z pewnoci przyczyni si do powikszenia bazy rdowej, a co za tym idzie stanu wiedzy na temat historycznego rozwoju gminy. Trzeba w tym miejscu zaznaczy, e niepowtarzaln okazj do bada archeologicznych s kade prace zwizane z modernizacj czy przebudow (budowa domw, maych wirowni, prace melioracyjne, a szczeglnie wielkie inwestycje drogi, zbiorniki wodne i budowa zakadw przemysowych). VII.5 Priorytet: Rozpoznanie i dokumentowanie zasobu zabytkw oraz przetwarzanie informacji o zabytkach. VII.5.1. Zlecenie przez Gmin opracowania Studium wartoci kulturowych gminy Kurywka. VII.5.2. Prowadzenie staego monitoringu i weryfikacji obiektw uwzgldnionych w GEZ, najlepiej w oparciu o komputerow baz danych. VII.5.3. Wspieranie inicjatyw zmierzajcych do upowszechniania wiedzy o dziedzictwie kulturowym gminy np. w postaci publikacji przewodnikowych, popularno-naukowych i albumowych, zapisw na stronie internetowej gminy; VII.5.4. Stymulowanie zasad partnerstwa publiczno-prywatnego finansowanie wybranych prac badawczych i dokumentacyjnych w zagroonych obiektach zabytkowych wanych dla dziedzictwa kulturowego gminy (w tym take dokumentacji zasobu budownictwa ludowego) VII.5.5. Umieszczenie listy obiektw znajdujcych si w GEZ na stronie internetowej Urzdu Gminy. VII.5.6. Udostpnienie danych o archeologicznych zabytkach gminy na stronie internetowej gminy wraz z mapkami oraz podstawowymi informacjami dla inwestorw planujcych inwestycje na obszarach stanowisk archeologicznych. VII.5.7. Przeprowadzenie planowych bada archeologicznych, ukierunkowanych na wyjanienie kwestii spornych dotyczcych konkretnych zabytkw: podjcie weryfikacji istnienia osadnictwa pradziejowego na terenie gminy Kurywka zarwno poprzez prace wykopaliskowe jak i ponowne badania powierzchniowe (majce na celu m.in. okrelenie stopnia zniszczenia stanowisk odkrytych podczas wczeniejszych penetracji terenowych jak rwnie odkrycie ewentualnych nowych stanowisk podjcie ponownych bada wykopaliskowych w celu wyjanienia lokalizacji zamku Tarnowskich w miejscowoci Kurywka na stan. 1 (l.p. 57) podjcie ponownych dziaa w celu ustalenia lokalizacji stanowisk nr 1-4 w Oannie (l.p. 77-80), ktre s wpisane do rejestru zabytkw i podlegaj cisej ochronie konserwatorskiej podjcie ustalenia lokalizacji domniemanego cmentarzyska z okresu rzymskiego w Tarnawcu (stan. 1 l.p. 107) podjcie prby ponownej weryfikacji obecnoci 7 mogi tatarskich na obszarze miejscowoci Brzyska Wola (stan. 1 l.p. 1) VII.5.8. Specjalistyczne rozpoznanie badawcze poszczeglnych stanowisk archeologicznych: prowadzenie na bieco monitoringu a take weryfikacji stanowisk archeologicznych uwzgldnionych w gminnej ewidencji zabytkw

finansowanie bada wykopaliskowych najcenniejszych stanowisk archeologicznych

VII.5.9. Uywanie i stosowanie (take w stosunku do nowo powstajcych zespow zabudowy) historycznych nazw miejscowych przysikw, historycznych nazw itp., inicjowanie nowego nazewnictwa lub zmian w istniejcym nazewnictwie promujcych lokaln histori i lokalne tradycje.

VII.6 Priorytet: Praktyczne wykorzystanie zasobw dziedzictwa kulturowego rozwj turystyki, dziaania edukacyjne, promocyjne itp. VII.6.1. Kontynuacja dziaa edukacyjnych i promocyjnych zwizanych z opracowaniem turystyczno-krajoznawczych, szlakw dziedzictwa kulturowego na terenie gminy. Naley take w podj wspprac z gminami ociennymi aby trasy nie zamykay si w obrbie samej gminy prezentoway wartoci kulturowe gminy w kontekcie dziedzictwa tego regionu np. w ramach w strukturze Stowarzyszenia Kraina Sanu. i realizacj tras tych dziaaniach Kurywka, lecz dziaania gminy

VII.6.2. Nawizanie aktywnej wsppracy z nowopowstaym Muzeum Ziemi Leajskiej, ktre dokumentuje zabytki, histori i zwyczaje tego regionu. Przyblienie mieszkacom gminy realizowanego przez Muzeum dziaania polegajcego na pozyskaniu i zabezpieczeniu eksponatw (dokumenty, fotografie archiwalne, sprzty gospodarstwa domowego itp.) zwizanych take z przeszoci gminy Kurywka. VII.6.3. We wsppracy z wacicielami prba zagospodarowania nieuytkowanych mynw w Oannie i/lub Kurywce pod ktem tematycznej zwizanej z mynarstwem turystyki agroturystycznej prba wypromowania zwizanych z tym produktw lokalnych. VII.6.4. Nawizanie aktywnej wsppracy z Centrum Informacji Turystycznej w Leajsku w celu promocji walorw kulturowych i przyrodniczych gminy. VII.6.5. Pielgnowanie (ochrona) tosamoci kulturowej regionu, wzmacnianie procesw integracyjnych w spoecznoci regionalnej. VII.6.6. Utrwalanie w wiadomoci spoecznej tzw. tradycji miejsca dotyczcej lokalizacji nieistniejcych obiektw i wiadectw wielokulturowoci o istotnym znaczeniu dla historii, np. dawnego zespou paacowego w Kurywce-Tarnawcu, cerkwiska w Oannie, niemieckiej kolonii Dornbach. VII.6.7. Wspieranie inicjatyw nawizujcych w sposb przemylany do dawnych tradycji regionu, majcych na celu ich wskrzeszenie lub przypomnienie poprzez tworzenie lub udzia w tworzeniu zwizanych z tym tematycznych szlakw turystycznych, wystaw, konkursw i rnorodnych imprez o charakterze kulturalno-edukacyjnym); VII.6.8. Wprowadzenie i upowszechnienie tematyki ochrony dziedzictwa kulturowego do systemu edukacji przedszkolnej i szkolnej. VII.6.9. Utrzymanie i bieca konserwacja kapliczek i pomnikw dokumentowaniem i upowszechnianiem tradycji zwizanej z tymi obiektami. poczone z kultywowaniem,

VII.6.10. Upamitnianie i utrwalanie w pamici mieszkacw, zwaszcza modego pokolenia, wanych wydarze historycznych, wybitnych postaci zwizanych z regionem itp. poprzez dziaalno wydawnicz (regionalia), prowadzenie lekcji nt. przeszoci i kultury regionu, organizowanie okazjonalnych wystaw i ekspozycji itp. VII.6.11. Wspieranie lokalnych inicjatyw zmierzajcych do udokumentowania, zachowania, kultywowania wartoci niematerialnych (pieni, podania, legendy, tradycje zwizane z wanymi wydarzeniami rodzinnymi jak luby czy pogrzeby, tradycje zwizane ze witami, potrawy regionalne, nazwy miejscowe). VII.6.12. Wspieranie inicjatyw wydawniczych i przedsiwzi o charakterze etnograficznym zmierzajcych do zebrania (udokumentowania) i popularyzacji starych pieni, przypiewek, poda i legend zwizanych z regionem i jego okolicami. VII.6.13. Wsppraca i wpieranie dziaalnoci Galerii Sztuki Zadworek jako jednego z waniejszych wyrnikw gminy. Galeria prowadzona przez Kazimier Myk-Magdziak prezentuje prace artystki oraz arysty Stanisawa Magdzika. VIII. INSTRUMENTARIUM REALIZACJI I ZASADY OCENY REALIZACJI PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI. Zakada si, e zadania okrelone w Programie bd realizowane w wyniku nastpujcych dziaa: 1. Wsplne dziaanie wadz samorzdowych z WKZ oraz z: wacicielami i posiadaczami obiektw, diecezjami, organizacjami pozarzdowymi i stowarzyszeniami regionalnymi, orodkami naukowymi; 2. Dziaania wasne wadz samorzdowych:

a)

prawne np. uchwalanie miejscowych planw zagospodarowania przestrzennego, powoywanie parkw kulturowych, wnioskowanie o wpis do rejestru zabytkw obiektw, ktre winny by objte ochron; finansowe naleyte utrzymywanie, wykonywanie remontw i prac konserwatorskich przy obiektach zabytkowych bdcych wasnoci gminy oraz dotacje, system ulg finansowych, nagrody, zachty dla wacicieli i posiadaczy obiektw zabytkowych; programowe realizacja projektw i programw regionalnych, inne dziaania stymulujce, promocyjne, edukacyjne itp. 3. dziaania w ramach programw dofinansowywanych z funduszy Unii Europejskiej.

b)

c) d)

Zgodnie z Ustaw z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami wjt ma obowizek sporzdzenia co 2 lata sprawozdania z realizacji programu, ktre przedstawia radzie gminy. Postuluje si, by sprawozdania te przekazywane byy do wiadomoci Urzdu Ochrony Zabytkw Delegatury w Rzeszowie oraz do Regionalnego Orodka Bada i Dokumentacji Zabytkw w Rzeszowie. IX. RDA FINANSOWANIA PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY KURYOWKA. Poniewa Program jest zbiorem celw i zada dla gminy jako terytorium administracyjnego, a nie wycznie dla wadz samorzdowych, rda finansowania nie odnosz si wycznie do rodkw, ktrymi dysponowa moe samorzd. Zakada si zatem, e rdem finansowania zada wskazanych do realizacji w Programie, bd zarwno rodki, ktre pozostaj w dyspozycji lub w zasigu wadz samorzdowych, jak rwnie inne rda (rzdowe, prywatne, itp.), tj.: rodki wasne budetowe Gminy Kurywka na realizacj zada wasnych; dotacje podmiotowe dla instytucji, ktrych organizatorem jest samorzd gminy; rodki znajdujce si w gestii WKZ; dotacje samorzdu wojewdztwa dla jednostek samorzdu terytorialnego innych szczebli na realizacj zada z zakresu kultury i sztuki; dotacje, granty, nagrody samorzdu wojewdztwa dla podmiotw nie zaliczanych do sektora finansw publicznych; dochody wasne instytucji kultury; rodki Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu Promesa Ministra Kultury; zacigane przez gmin kredyty bankowe na realizacj okrelonych celw i inwestycji; zyski z dziaalnoci statutowej i gospodarczej; odsetki z kont i rachunkw bankowych; dotacje i fundusze celowe rzdowych i pozarzdowych programw pomocowych; skadki i zbirki publiczne i finansowe ze rodkw ludnoci; fundusze krajowe i zagraniczne Unii Europejskiej; inne rodki przewidziane prawem.

Ustawa o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami nakada na wacicieli i posiadaczy zabytkw obowizek dbania o stan zabytkw. Znaczcym wsparciem dla zada z zakresu ochrony zabytkw s take inne rda dofinansowania, wrd ktrych istotn rol peni rodki z budetu pastwa. S to zarwno rodki Generalnego Konserwatora Zabytkw, jak i rodki Wojewody Podkarpackiego (bdce w dyspozycji Podkarpackiego Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw). Odnonie obiektw sakralnych finansowanie prac zwizanych z remontami i pracami konserwatorskimi pokrywane jest w znacznym stopniu ze rodkw wasnych parafii. W przypadku obiektw sakralnych stosowane jest take dofinansowanie ze rodkw budetu pastwa. Dodatkow moliwo wsparcia prac przy zabytkach sakralnych daje Fundusz Kocielny (funkcjonujcy w ramach Ministerstwa Spraw Wewntrznych i Administracji). Jednym z celw funduszu jest dofinansowywanie remontw i konserwacji obiektw sakralnych o wartoci zabytkowej, w tym podstawowe prace zabezpieczajce obiekt, a w szczeglnoci remonty stropw, dachw, cian i elewacji, osuszanie i odgrzybianie, izolacj, remonty i wymian zuytej stolarki okiennej i drzwiowej, instalacji elektrycznej, odgromowej, przeciwwamaniowej. Fundusz nie finansuje konserwacji ruchomego wyposaenia obiektw sakralnych.

W przypadku szczeglnych projektw mona te pozyska rodki z Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej. Dotyczy to m.in. dofinansowania publikacji zwizanych z ochron dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego. Ponadto istniej take moliwoci zdobywania rodkw finansowych ze rde zewntrznych na zadania inwestycyjne i spoeczne do wspfinansowania z funduszy krajowych i zagranicznych Unii Europejskiej. Najwaniejszym rdem finansowania projektw kulturalnych jest Regionalny Wojewdztwa Podkarpackiego. Program podzielony jest na 8 osi priorytetowych: 1. Konkurencyjna i innowacyjna gospodarka; 2. Infrastruktura techniczna; 3. Spoeczestwo informacyjne; 4. Ochrona rodowiska i zapobieganie zagroeniom; 5. Infrastruktura publiczna; 6. Turystyka i kultura; 7. Spjno wewntrzaregionalna; 8. Pomoc techniczna; Moliwo pozyskania rodkw na projekty kulturalne zostaa zagwarantowana w dziaaniu 3. Zachowanie oraz ochrona biornorodnoci biologicznej i krajobrazowej w osi priorytetowej 4. Ochrona rodowiska i zapobieganie zagroeniom. Wsparcie w tym zakresie jest uzupenieniem dziaa dotyczcych infrastruktury ochrony rodowiska, gospodarki wodnej oraz infrastruktury przeciwpowodziowej przewidzianych w niniejszej osi priorytetowej i wspomoe racjonalne wykorzystanie zasobw zgodnie z zasad zrwnowaonego rozwoju. Realizowane bd przedsiwzicia m.in. w zakresie zachowania rnorodnoci gatunkowej i ochrony siedlisk. Polega one bd na wsparciu dla orodkw rehabilitacji zwierzt chronionych, a take pielgnacji i konserwacji pomnikw przyrody. Wspierane bd take przedsiwzicia dotyczce renaturyzacji zniszczonych ekosystemw i siedlisk przyrodniczych. Realizowane projekty dotyczy bd m.in.: zachowania rnorodnoci gatunkowej, ekosystemowej i krajobrazowej; inwentaryzacji przyrodniczej (optymalnie na poziomie gmin); opracowania planw ochrony przyrody dla obszarw NATURA 2000, parkw krajobrazowych i rezerwatw przyrody; Program Operacyjny

Beneficjentami wszystkich ww. dziaa mog by jednostki samorzdu terytorialnego, ich zwizki i stowarzyszenia. Moliwo wykorzystania rodkw na cele kulturalne daje rwnie o priorytetowa: 6. Turystyka i kultura, poprzez realizacj projektw, ktre dotycz m.in.: architektury zdrojowej, parkw zdrojowych pijalni wd, domw zdrojowych oraz promocji produktu uzdrowiskowego; rewaloryzacji, konserwacji, renowacji, restauracji oraz zachowania obiektw dziedzictwa kulturowego wraz z otoczeniem, a take ich adaptacji na cele kulturalne i turystyczne; konserwacji zabytkowych muzealiw, starodrukw, zabytkowych archiwaliw, ksigozbiorw oraz innych zabytkw ruchomych; infrastruktury sucej udostpnianiu obiektw dziedzictwa kulturowego, w tym cigw komunikacyjnych, parkingw, itp.; instytucji kultury wraz z otoczeniem, w tym teatrw, bibliotek, ognisk artystycznych, muzew, domw kultury, galerii sztuki; monitoringu i zabezpieczenia obiektw infrastruktury turystycznej, dziedzictwa kulturowego, oraz instytucji kultury wraz z otoczeniem na wypadek zagroe;

tworzenia systemw informacji kulturalnej, informacji dotyczcej obiektw dziedzictwa kulturowego oraz rozwoju i modernizacji publicznej infrastruktury informacyjnej (np. centra i punkty informacji kulturalnej); wyposaenia sucego prowadzeniu dziaalnoci kulturalnej w obiektach bdcych celem projektu (wycznie jako jeden z elementw projektu); organizacji imprez kulturalnych o znaczeniu regionalnym np. festiwali, targw (wycznie jako element przedsiwzi infrastrukturalnych); przygotowania i realizacji programw rozwoju i promocji lokalnych lub regionalnych produktw turystyki kulturowej i przyrodniczej (wycznie jako element przedsiwzi infrastrukturalnych); przystosowania obiektw turystycznych i dziedzictwa kulturowego oraz instytucji kultury do potrzeb osb niepenosprawnych (jako element wikszego projektu); tworzenia i rozwoju systemw oznakowania obszarw i obiektw atrakcyjnych kulturowo (tylko jako element wikszego projektu); cyfrowej archiwizacji zasobw instytucji kultury;

Beneficjentami wszystkich ww. dziaa mog by jednostki samorzdu terytorialnego, ich zwizki i stowarzyszenia. rodki na cele kulturalne zapewnia take o priorytetowa: 7. Spjno wewntrzregionalna w nastpujcym dziaaniu: 7.2 Rewitalizacja obszarw zdegradowanych; W przedstawionym zakresie realizowane bd przedsiwzicia suce adaptacji do nowych funkcji obszarw i/lub poprzemysowych, popegeerowskich, powojskowych oraz takich, ktre s wynikiem zaniechania rozpocztych inwestycji. Celem projektw rewitalizacyjnych bdzie oywienie spoeczne i gospodarcze poprzez dostosowanie objtych nim obszarw i obiektw do potrzeb gospodarczych, spoecznych, edukacyjnych, kulturowych, turystycznych oraz mieszkalnych. Realizowane projekty bd dotyczy m.in.: przedsiwzi na obszarach i w obiektach rewitalizowanych sucych ich adaptacji do wskazanych potrzeb rekultywacji terenw zdegradowanych przedsiwzi sucych wypromowaniu obszarw i obiektw rewitalizowanych renowacji czci wsplnych wielorodzinnych budynkw mieszkalnych na terenach popegeerowskich oraz renowacji i adaptacji na cele mieszkaniowe budynkw istniejcych stanowicych wasno wadz publicznych lub wasno podmiotw dziaajcych w celach niezarobkowych. wymienionych dziaa mog by jednostki samorzdu terytorialnego, ich zwizki i

Beneficjentami stowarzyszenia.

Dziaania umoliwiajce realizacj projektw z zakresu kultury zagwarantowane zostay take w Programie Rozwoju Obszarw Wiejskich. W projektach realizowanych w ramach tego programu koszt maksymalny jest znacznie niszy ni w RPO, a ich zakres i tematyka wydaje si by bardzo istotna z punktu widzenia realizacji zada wyszczeglnionych w niniejszym Programie. W ramach ww. Programu Rozwoju przewiduje si nastpujce dziaania: O priorytetowa 3. Jako ycia na obszarach wiejskich i rnicowanie gospodarki wiejskiej, Dziaanie: Rnicowanie w kierunku dziaalnoci nierolniczej. Celem dziaania jest rnicowanie dziaalnoci rolniczej w kierunku podejmowania lub rozwijania przez rolnikw, domownikw i maonkw rolnikw, dziaalnoci nierolniczej lub zwizanej z rolnictwem, co wpynie na tworzenie pozarolniczych rde dochodw, promocj zatrudnienia poza rolnictwem na obszarach wiejskich. Projekty dotycz inwestycji realizowanych w zwizku z uruchomieniem bd rozwojem m.in.: usug turystycznych oraz zwizanych ze sportem, rekreacj i wypoczynkiem, edukacji przyrodniczej oraz promocji tradycji i dziedzictwa kulturowego wsi, rzemiosa i rkodziea. Beneficjenci to przede wszystkim waciciele lub posiadacze gospodarstw oraz osoby prawne, ktrych celem statutowym jest dziaanie w rolnictwie, a w przypadku realizacji projektu dotyczcego wprowadzenia rkodzielnictwa i rzemiosa take domownicy rolnika.

O priorytetowa 3. Jako ycia na obszarach wiejskich i rnicowanie gospodarki wiejskiej, Dziaanie: Odnowa i rozwj wsi. Dziaanie bdzie wpywa na popraw jakoci ycia na obszarach wiejskich przez zaspokojenie potrzeb spoecznych i kulturalnych mieszkacw wsi oraz promowanie obszarw wiejskich. Umoliwi rozwj tosamoci spoecznoci wiejskiej, zachowanie dziedzictwa kulturowego i specyfiki obszarw wiejskich oraz wpynie na wzrost atrakcyjnoci turystycznej i inwestycyjnej obszarw wiejskich. Pomocy finansowej udziela si podmiotom z tytuu inwestycji w zakresie: budowy, przebudowy, remontu lub wyposaenia obiektw penicych funkcje publiczne, spoeczno-kulturalne, rekreacyjne i sportowe, a take sucych promocji obszarw wiejskich, w tym propagowaniu i zachowaniu dziedzictwa historycznego, tradycji, sztuki oraz kultury; ksztatowania obszaru przestrzeni publicznej; zakupu obiektw charakterystycznych dla tradycji budownictwa w danym regionie, w tym budynkw bdcych zabytkami, z przeznaczeniem na cele publiczne; odnawiania, eksponowania lub konserwacji lokalnych pomnikw historycznych, budynkw bdcych zabytkami lub miejsc pamici; kultywowania tradycji spoecznoci lokalnej oraz tradycyjnych zawodw;

Beneficjentami pomocy s samorzdy gmin lub instytucje kultury, dla ktrych organem zaoycielskim jest jednostka samorzdu terytorialnego. Podkarpackie wraz z pozostaymi polskimi wojewdztwami objte jest take Programem dla Europy rodkowej oraz Programem Region Morza Batyckiego (kontynuacja INTERREG IIIB), a take Programem INTERREG IVC. Fundusze unijne mog by take pozyskiwane w ramach Programu Kultura (2007-2013), Norweskiego Mechanizmu Finansowego i in. Do dyspozycji s take rodki przeznaczone na finansowanie opieki nad zabytkami, pozostajce w gestii Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Zasady tego finansowania okrela rozdzia 7 Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami. W wietle Art. 73 teje ustawy o udzielenie dotacji celowej z budetu pastwa moe si ubiega zarwno osoba fizyczna, jednostka samorzdu terytorialnego, jak i inna jednostka organizacyjna bdca wacicielem lub posiadaczem zabytku wpisanego do rejestru albo posiadajca taki zabytek w trwaym zarzdzie. Dotacja taka moe by udzielona przez: ministra waciwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego (jeli prace s realizowane w ramach zada mieszczcych si w ogaszanych przez ministra programach operacyjnych lub priorytetach tych programw, realizujcych cele zawarte w Narodowej Strategii Rozwoju Kultury); wojewdzkiego konserwatora zabytkw (w tym przypadku ze rodkw finansowych tej czci budetu pastwa, ktrej dysponentem jest wojewoda).

Szczegowe zasady wystpowania i udzielania dotacji reguluje Rozporzdzenie Ministra Kultury z dnia 6 czerwca 2005 r. w sprawie udzielania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytkw (tre rozporzdzenia dostpna m.in. wrd aktw prawnych zamieszczonych na stronie internetowej Krajowego Orodka Bada i Dokumentacji Zabytkw: www.kobidz.pl). Krajowym programem wspierajcym inicjatywy kulturalne jest Narodowa Strategia Kultury na lata 2004-2020 (zob.: www.mkidn.gov.pl). Corocznie Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego ogasza nabr wnioskw do prowadzonych przez siebie programw operacyjnych. W r. 2009 ogoszonych zostao 8 programw operacyjnych, przy czym w chwili obecnej w wikszoci przypadkw nabr wnioskw zosta ju zamknity. Kady z programw koncentruje si na nieco innym aspekcie wchodzcym w zakres kompetencji Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Ogaszane decyzj Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego programy operacyjne stanowi podstaw ubiegania si o rodki ministra na zadania z zakresu kultury realizowane przez jednostki samorzdu terytorialnego, instytucje kultury, instytucje filmowe, szkoy i uczelnie artystyczne, organizacje pozarzdowe oraz podmioty gospodarcze. W r. 2009 Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego ogosi nastpujce programy operacyjne: Wydarzenia artystyczne Rozwj infrastruktury kultury Edukacja kulturalna i upowszechnianie kultury Fryderyk Chopin

Promocja kultury polskiej za granic Literatura i czytelnictwo Promesa Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Dziedzictwo kulturowe

Programy operacyjne okrelaj: cele, zadania, typy projektw, alokacj finansow, uprawnionych wnioskodawcw, tryb naboru i wyboru wnioskw, kryteria oceny, zobowizania wnioskodawcw oraz wskaniki monitoringu. Szczegowy opis kadego programu i priorytetu zamieszczony jest na stronie internetowej Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Niewtpliwie najistotniejsze z punktu widzenia realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami s dwa spord wymienionych programw, tj. Rozwj infrastruktury kultury i Dziedzictwo kulturowe, niemniej jednak kady z pozostaych stawia sobie za cel realizacj zada w rnym stopniu objtych gminnym programem opieki nad zabytkami, std te warto je ledzi na bieco. Wojewdzki Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej w Rzeszowie (zob.: www.bip.wfosigw.rzeszow.pl), powiatowe i gminne fundusze ochrony rodowiska dysponuj rodkami przeznaczonymi na finansowanie ochrony rodowiska i gospodarki wodnej w celu realizacji zasady zrwnowaonego rozwoju i polityki ekologicznej pastwa oraz na wspfinansowanie projektw inwestycyjnych, kosztw operacyjnych i dziaa realizowanych z udziaem rodkw pochodzcych z Unii Europejskiej. rodki w/w funduszy (a take Narodowego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej) mog by przeznaczone m.in. na: edukacj ekologiczn oraz propagowanie dziaa proekologicznych i zasady zrwnowaonego rozwoju, przedsiwzicia zwizane z ochron przyrody, w tym urzdzanie i utrzymanie terenw zieleni, zadrzewie, zakrzewie oraz parkw, rodki wojewdzkich funduszy mog by przeznaczone m.in. take na dofinansowywanie: dziaa zwizanych z utrzymaniem i zachowaniem parkw oraz ogrodw, bdcych przedmiotem ochrony na podstawie przepisw o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami.

Wojewdzki Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej w Rzeszowie okreli strategi dziaania na lata 2009-2012. W dziedzinie Ochrona przyrody gwnym celem strategicznym jest zachowanie najcenniejszych zasobw rodowiska oraz biornorodnoci flory i fauny. Cel ten bdzie realizowany poprzez wspieranie dziaa zwizanych m.in. z: przywracaniem walorw zaoe parkowych i paacowo-parkowych wpisanych do rejestru zabytkw. X. WYBRANA LITERATURA Materiay rdowe: rkopimienne: Archiwum Gwne Akt Dawnych w Warszawie, Metryka koronna, t. 38 Lwiwska Naukowa Biblioteka Nacjonalnoj Akademji Nauk Ukrajiny im. W. Stefanyka, fond 141, op. 1, Zbir Aleksandra Czoowskiego, sygn. 466, op. 1 drukowane: Akta Grodzkie i Ziemskie z czasw Rzeczypospolitej Polskiej (dalej AGZ), t. VIII, Lww 1880 Codex Diplomaticus Poloniae, t. I, Wyd. L. Ryszczewski i A. Muczkowski, Warszawa 1847 Kodeks Dyplomatyczny Maopolski, t. IV, Krakw 1905 Lustracja wojewdztwa ruskiego 1661-1665, cz. I, Ziemia przemyska i sanocka, wyd. K. Aramowski i W. Kaput, Wrocaw-Warszawa-Krakw 1970 Rejestr poborowy ziemi przemyskiej z 1628 r., t. I., cz. 1, Przemyl 1997 rda dziejowe, T. XVIII, cz. 2, Polska XVI wieku pod wzgldem geograficzno-statystycznym T.7, cz. 1-2, Ziemie ruskie. Ru Czerwona, opr. A. Jabonowski, Warszawa 1903 Dokumentacja zgromadzona w Archiwum Wojewdzkiego Urzdu Ochrony Zabytkw Delegatura w Rzeszowie: Karty ewidencyjne zabytkw nieruchomych tzw. biaa:

kaplica w Brzyskiej Woli, oprac. B. yka, 1997 r., leniczwka d. rzdcwka w Brzyskiej Woli., oprac. V. Botko, 1997 r. cerkiew greckokatolicka pw. Archanioa Michaa w Kulnie, oprac. J. Giemza, 2001 r. Karty ewidencyjne zabytkw ruchomych: Koci w Koloni Polskiej karty oprac. Joanna Dziwota, Marta Szczepanik Cerkiew w Kulnie karty oprac. Marta Nikiel Koci Kuryowce-Tarnawcu karty oprac. Antoni Nikiel Karty cmentarzy: Dbrowica Biuro Dokumentacji Historyczno-Konserwatorskiej Halina Lisiska Kulno - Biuro Dokumentacji Historyczno-Konserwatorskiej Halina Lisiska Kurywka oprac. Barbara yka Kurywka-Tarnawiec - Biuro Dokumentacji Historyczno-Konserwatorskiej Halina Lisiska Oanna oprac. Barbara yka Dokumentacja:

Bednarczyk A., Mieszkalne i gospodarcze budownictwo drewniane w gminie Kurywka, w wojewdztwie rzeszowskim od poowy XIX w. do 1944 r., praca magisterska, Uniwersytet Wrocawski, Wrocaw 1987 Pwiartek J., Dworskie budownictwo obronne i rezydencjonalne w Leajsku i Tarnawcu okresu XIV-XX wieku [bmr] mps Skrcone studium historyczno-architektoniczne dworu w Dbrowicy, oprac. V. Botko, 1997, Archiwum WUOZ-Delegatura w Rzeszowie, nr 10008 Publikacje: Bazan T. Zarys dziejw gminy Potok Grny 1574-2002, Leajsk 2003 J. Bigo, Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowoci z przysikami [...] w Krlestwie Galicyi, Wielkim Ksistwie Krakowskiem i Ksistwie Bukowiskiem z uwzgldnieniem wszystkich dotd zaszych zmian terytoryalnych kraju, Lww 1904 Botko V i A., Przewodnik po ziemi acucko-leajskiej, acut 2002; Dzieje Leajska, pod red. J. Pwiartka, K. Baczkowskiego, Leajsk 1996 Gliwa A., Najazd tatarski na ziemi przemysk w 1624 r., Rocznik Przemyski, T. XLI, 2005, z. 1 Gliwa A., Wykaz zniszcze we wsiach i miastach ziemi przemyskiej po najedzie tatarskim z 1772 roku (Cz. I), Prace Historyczno-Archiwalne, tom XIII, Rzeszw 2003 Hrabyk P., Spytko z Jarosawia, Rocznik Przemyski, t. II, Przemyl 1913 Jan Sas Zubrzycki i Andrzej Lenik z pracowni architekta i rzebiarza, katalog wystawy teksty Krzysztof Stefaski, Wrocaw 2004 Janicka A., Franek Kycia czyli historia bohaterskiego Orlcia z Kurywki, Kryowskie Wieci nr 12/07/2007, okadka Jawor G., Osady prawa wooskiego i ich mieszkacy na Rusi Czerwonej w pnym redniowieczu, Lublin 2004 Katalog Sztuki w Polsce, Seria Nowa, t.3, Wojewdztwo rzeszowskie, z. 4, Leajsk, Sokow Mp. i okolice, oprac. E. nieyska-Stolot, F. Stolot, Warszawa 1989 Kieferling K., Jarosaw w czasach Anny Ostrogskiej (1594-1635), Przemyl 2008 Kobuk W., Kocioy wschodnie w Rzeczypospolitej okoo 1772 roku, Lublin 1998 Krasny P., Architektura cerkiewna na ziemiach ruskich Rzeczypospolitej 1596-1914, Krakw 2003

Lepucki H., Dziaalno kolonizacyjna Marii Teresy i Jzefa II, Lww 1938 Pwiartek J., Pooenie ludnoci wiejskiej starostwa leajskiego w XVI-XVIII wieku, Warszawa 1972 Saadiak A., Pamitki i zabytki kultury ukraiskiej w Polsce, Warszawa 1993 Sownik Geograficzny Krlestwa Polskiego i innych krajw sowiaskich, t. IV, Warszawa 1883 Szaajko R., Wiary naszej korzenie, Kryowskie Wieci nr 5a/10/2005, s. brak Szaajko R., Zarys dziejw Parafii pw. w. Jzefa w Tarnawcu, Kryowskie Wieci nr 6/12/2005, s. brak Szaajko R., Zarys dziejw Parafii pw. w. Jzefa w Tarnawcu cd., Kryowskie Wieci nr 7/07/2006, s. brak Szaajko R., Zarys dziejw Parafii pw. w. Jzefa w Tarnawcu cd., Kryowskie Wieci nr 8/07/2006, s. 7-8. Szaajko R., Zarys historii parafii w Koloni Polskiej, Kryowskie Wieci nr 10/02/2006, s. brak Szaajko R., O parafii Kolonia Polska cd., Kryowskie Wieci nr 11/04/2006, s. 8-10 Szaajko R., Rys historyczny parafii w Luchowie Grnym, Kryowskie Wieci nr 12/12/2007, s. brak Szaajko R., Zarys historii parafii w Bystrem, Kryowskie Wieci nr 16/11/2008, s. 7-9. witecki M., Dzieje Brzyskiej Woli, Rzeszw 1993

XI. ANEKSY XI.1 ANEKS 1: PROPOZYCJA WERYFIKACJI OBIEKTW GMINNEJ EWIDENCJI ZABYTKW kolor czerwony obiekty proponowane do usunicia z GEZ kolor niebieski obiekty proponowane do uwzgldnienia w GEZ

MIEJSCOWO Brzyska Wola Brzyska Wola Brzyska Wola Brzyska Wola Brzyska Wola Brzyska Wola Brzyska Wola Brzyska Wola Brzyska Wola Brzyska Wola Brzyska Wola Brzyska Wola Brzyska Wola Brzyska Wola Brzyska Wola Brzyska Wola Brzyska Wola ukad przestrzenny

OBIEKT

NR

LOKALIZACJA

Kaplica p.w. Matki Boskiej Racowej kapliczka krzy z pasj szkoa zesp folwarczny: kancelaria i mieszkanie administratora folwarku zesp folwarczny - stajnia (przebudowana) pozostaoci ogrodu z aleja grabow i nielicznym starodrzewiem myn zagroda a. dom zagroda b. stodoa dom mieszkalny dom mieszkalny dom mieszkalny dom mieszkalny dom mieszkalny dom mieszkalny 169 143 143 143

pod lasem na pocztku wsi, przy drodze z Kurywki obok domu nr 290

w. Henryk i Maria Zachara zam. Oanna 19 290 290 170 97 179 289 346 357

Dbrowica

kapliczka

Dbrowica

Dbrowica Dbrowica Dbrowica Dbrowica

Zesp cerkiewny greko-kat. p.w. w. Paraskewi a. cerkiew, obecnie koci filialny rzym.-kat. p.w. w. Michaa Archanioa b. dzwonnica c. ogrodzenie Kaplica, zbudowana jako koci filialny (przeniesiona na obecne miejsce w 1900r.) Plebania- rozebrana do fundamentw i okoo 1965 roku wybudowany zosta obecny budynek, ktry peni funkcj szkoy szkoa Zesp folwarczno - parkowy a. d. dwr

przysiek Podug przy drodze do Dbrowicy "Fedirki" przy drodze powiatowej

przy drodze powiatowej w Dbrowicy 7

Dabrowica Dbrowica

5 na kocu wsi, przy drodze powiatowej do Koloni Polskiej posesja przy drodze powiatowej do Kolonii Polskiej na posesji istniejcej gorzelni posesja przy drodze powiatowej do Kolonii Polskiej 68 68 68 19 31 40a 42 43 50 79 na kocu wsi, przy drodze do Dbrwki w lesie za leniczwk 1 27 73 1 2 2 w rodku wsi, przy drodze powiatowej Kolonia Polska - Cieplice Kolonia Polska - Cieplice Kolonia Polska-Cieplice

Dbrowica

b. spichlerz

Dbrowica Dbrowica

c. stajnia przy gorzelni d. park

Dbrowica Dbrowica Dbrowica Dbrowica Dbrowica Dbrowica Dbrowica Dbrowica Dbrowica Dbrowica Jastrzbiec Jastrzbiec Jastrzbiec Jastrzbiec Jastrzbiec Jastrzbiec Kolonia Polska Kolonia Polska Kolonia Polska Kolonia Polska Kolonia Polska Kolonia Polska Kolonia Polska

e. staw zagroda a. dom b. stajnia c. chlewik dom dom dom dom dom dom kaplica filialna rzym. - kat. p.w.Najswitszego Serca Jezusa kapliczka krzy leniczwka zagroda a. dom dom mieszkalny koci rzym. - kat. p.w. w. Stanisawa Biskupa plebania przy kociele p.w. w. Stanisawa Biskupa stajnia przy kosciele p.w. w. Stanisawa Biskupa Kaplica p.w. Najwitszej Marii Panny rzdcwka spichlerz staw

Kolonia Polska Kolonia Polska Kolonia Polska Kolonia Polska Kolonia Polska Kulno

dom dom dom dom dom Cerkiew prawosawna fil. p.w. w. Michaa Archanioa i koci rzym. - kat. fil. p.w. w. Maksymiliana Kolbe Kapliczka kapliczka

19 23 25 35 36 66

Kulno Kulno

Kulno Kulno Kurywka Kurywka Kurywka Kurywka Kurywka

kapliczka cmentarz ukad przestrzenny Zesp cerkwi greko-kat. p.w. w.Paraskewii, ob. koci filialny p.w. w. Mikoaja dzwonnica przy kociele filialnym w. Mikoaja kapliczka kapliczka-Kociek

przy drodze wojewdzkiej do Naklika pod lasem, przy drodze na cmentarz, na dziace pana Jana Partyki przy domu nr 133

przy drodze gminnej na tzw "ruskim kocu" przy kociele filialnym p.w. w. Mikoaja obok nr 310 przy drodze gminnej w kierunku kocioa p.w. w. Jzefa przy drodze do Tarnawca w centrum wsi 346

Kurywka Kurywka Kurywka

kapliczka pomnik ku czci polegych w 1920 r. Pozostaoci zespou folwarcznego, ob. zesp koscioa parafialnego rzym-kat. p.w. w. Jzefa - ob. koci parafialny dzwonnica przy kociele parafialnym p.w. w. Jzefa oficyna ob. plebania przy kociele p.w. w. Jzefa organistwka, obecnie wikarwka przy kociele p.w. w. Jzefa Pozostaoci zespou folwarcznego, ob. kosci rzym.-kat. p.w. .w. Jzefa - stajnia plebaska Pozostaoci zespou folwarcznego - piwnica pozostaoci fortyfikacji ziemnych przy kociele w.Jzefa szkoa ob. przedszkole Zesp zagrody mynarskiej - myn turbinowy

Kurywka Kurywka Kurywka Kurywka Kurywka Kurywka Kurywka Kurywka

346 347 345 347 koo plebanii okolice koscioa parafialnego p.w. w. Jzefa 114 pocztek wsi - po prawej stronie od drogi wojewdzkiej 225 okolice zagrody mynarskiej w pobliu myna 21 21 208 208 325 277

Kurywka Kurywka Kurywka Kurywka Kurywka Kurywka Kurywka Kurywka Kurywka

dom mynarza groble ziemne w zagrodzie mynarza nr 225 Zesp zagrody mynarskiej - relikty staww dom obora w zagrodzie nr 21 dom stajnia w zagrodzie nr 208 dom dom

Kurywka Kurywka Kurywka Kurywka Kurywka Kurywka Kurywka Kurywka Kurywka Kurywka Kurywka Kurywka Oanna Oanna Oanna Oanna Oanna Oanna Oanna Oanna Oanna Oanna Oanna Oanna Oanna Oanna Oanna Soboda

stodoa w zagrodzie nr 277 dom dom dom dom dom dom dom dom ze sklepem stodoa w zagrodzie nr 201 cmentarz rzym.- kat. przy kociele parafialnym cmentarz greko-kat. przy kociele p.w. w. Mikoaja ukad przestrzenny Pozostaoci z. cerkwi fil. greko-kat. p.w. w. Onufrego - dzwonnica Pozostaoci z. cerkwii fil. greko-kat. p.w. w. Onufrego - starodrzew kapliczka Kapliczka - Krzy dom dom dom dom stajnia w zagrodzie nr 7 stajnia w zagrodzie nr 34 stajnia z komor w zagrodzie nr 45 Zesp myna wodnego - myn Zesp myna wodnego - grobla z pozostaoci stawu cmentarz kapliczka "witosza"

277 52 181 200 216 219 317 319 324 201

nad zalewem w Oannie nad zalewem w Oannie obok nr 8

4 8 42 62 7 34 45 19 19

na skraju lasu, przy drodze do jednego z przysikw Dbrowicy naprzeciw starej szkoy przy domu nr86 1 6 6 3 10 17 18 19

Tarnawiec Tarnawiec Tarnawiec Tarnawiec Tarnawiec Tarnawiec Tarnawiec Tarnawiec Tarnawiec Tarnawiec Tarnawiec

ukad przestrzenny kapliczka Figura NMP szkoa dom stodoa w zagrodzie nr 7 dom dom dom dom dom mieszkalny

Tarnawiec Tarnawiec Tarnawiec Tarnawiec Tarnawiec Tarnawiec Wlka amana Wlka amana Wlka amana Wlka amana Wlka amana

dom dom dom dom dom dom dom stodoa w zagrodzie nr 28 dom dom dom

68 72 74 79 86 70 28 28 10 15 45

XI.2 ANEKS 2 Wykaz stanowisk archeologicznych zlokalizowanych na obszarze gminy Kurywka na podstawie AZP
Nr stan. w miejscowo ci (nr na obszarze) 1 (1) 2 (2)

L.p.

Nazwa stanowiska Brzyska Wola Brzyska Wola

Obszar AZP 96-81 96-81

Rodzaj stanowiska Cmentarzysko kurhanowe lad osadnictwa lad osadnictwa lad osadnictwa lad osadnictwa

Chronologia Nieokrelona Nieokrelona Pne redniowiecze Okres nowoytny

Uwagi Brak dokadnej lokalizacji

1. 2.

3. 4.

Brzyska Wola Brzyska Wola

3 (19) 4 (20)

97-82 97-82

5. 6. 7. 8. 9.

Brzyska Wola Brzyska Wola Brzyska Wola Brzyska Wola Brzyska Wola

5 (21) 6 (22) 7 (23) 8 (24) 9 (25)

97-82 97-82 97-82 97-82 97-82

lad osadnictwa Osada Osada lad osadnictwa lad osadnictwa lad osadnictwa

Epoka kamienia/Wczesna epoka brzu Pradziejowa nieokrelona Neolit Neolit Epoka kamienia Neolit Epoka kamienia/Wczesna epoka brzu Epoka kamienia Kult. widerska (EK - Paleolit schykowy) Epoka kamienia/Wczesna epoka brzu Kult. pucharw lejkowatych (Neolit) Kult. trzciniecka (Starsza epoka brzu) Kult. uycka (Epoka brzu/Epoka elaza) Pradziejowa nieokrelona

Dzika eksploatacja piasku

10. 11. 12.

Brzyska Wola Brzyska Wola Brzyska Wola

10 (26) 11 (27) 12 (28)

97-82 97-82 97-82

lad osadnictwa lad osadnictwa lad osadnictwa

13.

Brzyska Wola

13 (29)

97-82

Osada Osada Osada Osada

14.

Brzyska Wola

14 (30)

97-82

lad osadnictwa

15.

Dbrowica

1 (1)

98-81

lad osadnictwa

Epoka kamienia/Wczesna epoka brzu Grupa tarnobrzeska K (EB)

Brak dokadnej lokalizacji; Domniemane cmentarzysko

16. 17. 18. 19.

Dbrowica Dbrowica Dbrowica Dbrowica

2 (9) 3 (10) 4 (11) 5 (12)

98-81 98-81 98-81 98-81

lad osadnictwa lad osadnictwa Osada ? lad osadnictwa lad osadnictwa lad osadnictwa

Kult. pucharw lejkowatych (Neolit) Epoka kamienia Pradziejowa nieokrelona Pradziejowa nieokrelona Grupa tarnobrzeska K (EB) Kult. przeworska ? (OR) Pradziejowa nieokrelona Pne redniowiecze Pradziejowa nieokrelona Grupa tarnobrzeska K (EB) Pradziejowa nieokrelona Epoka brzu ? Wczesne redniowiecze Pradziejowa nieokrelona Grupa tarnobrzeska K (EB) Kult. trzciniecka (Starsza epoka brzu) Pradziejowa nieokrelona Kult. trzciniecka (Starsza epoka brzu) Kult. uycka (Epoka brzu/Epoka elaza) Neolit Neolit ? Wczesna epoka brzu Kult. trzciniecka (Starsza epoka brzu) Nieokrelona Okres nowoytny Pradziejowa nieokrelona Pradziejowa nieokrelona Brak dokadnej lokalizacji

20.

Dbrowica

6 (13)

98-81

lad osadnictwa lad osadnictwa

21.

Dbrowica

7 (14)

98-81

lad osadnictwa Osada ?

22. 23. 24. 25.

Dbrowica Dbrowica Dbrowica Dbrowica

8 (15) 9 (16) 10 (17) 11 (18)

98-81 98-81 98-81 98-81

lad osadnictwa lad osadnictwa lad osadnictwa Osada ? Osada ?

26.

Dbrowica

12 (19)

98-81

Osada ?

27. 28.

Dbrowica Dbrowica

13 (20) 14 (17)

98-81 97-82

lad osadnictwa Osada Osada

29. 30. 31. 32.

Dbrowica Jastrzbiec Jastrzbiec Jastrzbiec

15 (18) 1 (1) 2 (2) 3 (3)

97-82 96-82 96-82 96-82

lad osadnictwa lad osadnictwa lad osadnictwa lad osadnictwa

33. 34. 35.

Jastrzbiec Jastrzbiec Jastrzbiec

4 (4) 5 (5) 6 (6)

96-82 96-82 96-82

lad osadnictwa lad osadnictwa Obozowisko ? lad osadnictwa

36. 37.

Jastrzbiec Jastrzbiec

7 (7) 8 (8)

96-82 96-82

lad osadnictwa lad osadnictwa lad osadnictwa lad osadnictwa lad osadnictwa

38.

Jastrzbiec

9 (9)

96-82

39. 40. 41. 42. 43. 44. 45.

Jastrzbiec Jastrzbiec Kolonia Polska Kulno Kulno Kulno Kulno

10 (10) 11 (11) 1 (21) 1 (3) 2 (4) 3 (5) 4 (1)

96-82 96-82 98-81 96-80 96-80 96-80 97-81

lad osadnictwa lad osadnictwa lad osadnictwa lad osadnictwa lad osadnictwa lad osadnictwa lad osadnictwa lad osadnictwa

Kult. ceramiki sznurowej ? (Neolit) Pradziejowa nieokrelona Okres nowoytny Wczesna epoka brzu Wczesne redniowiecze Neolit Wczesna epoka brzu Pradziejowa nieokrelona Pradziejowa nieokrelona Pradziejowa nieokrelona Pradziejowa nieokrelona Pradziejowa nieokrelona Pradziejowa nieokrelona Epoka kamienia Pradziejowa nieokrelona Pradziejowa nieokrelona Pradziejowa nieokrelona Pradziejowa nieokrelona Grupa tarnobrzeska K (EB) Wczesne redniowiecze Pradziejowa nieokrelona Pradziejowa nieokrelona Pradziejowa nieokrelona Kult. trzciniecka ? (Starsza epoka brzu) Wczesna epoka brzu Pradziejowa nieokrelona Pradziejowa nieokrelona Grupa tarnobrzeska K (EB) Pradziejowa nieokrelona Grupa tarnobrzeska K (EB) Pradziejowa nieokrelona Kult. pucharw lejkowatych

46.

Kulno

5 (2)

97-81

lad osadnictwa lad osadnictwa lad osadnictwa lad osadnictwa lad osadnictwa lad osadnictwa lad osadnictwa

47. 48. 49. 50.

Kulno Kulno Kulno Kulno

6 (3) 7 (4) 8 (5) 9 (6)

97-81 97-81 97-81 97-81

51. 52. 53.

Kulno Kulno Kulno

10 (7) 11 (8) 12 (9)

97-81 97-81 97-81

lad osadnictwa lad osadnictwa lad osadnictwa lad osadnictwa

54.

Kulno

13 (10)

97-81

Osada ? lad osadnictwa

55.

Kulno

14 (15)

97-80

lad osadnictwa Osada ?

56.

Kulno

15 (16)

97-80

lad osadnictwa Osada Osada

57.

Kurywka

1 (2)

98-81

lad osadnictwa Osada ?

Wpis do rej. zabytkw,

Osada lad osadnictwa Zaoenie paacowe

58. 59.

Kurywka Kurywka

2 (22) 3 (23)

98-81 98-81

Osada ? lad osadnictwa Osada ? Osada ?

60.

Kurywka

4 (24)

98-81

Osada ? Osada ? lad osadnictwa

61.

Kurywka

5 (25)

98-81

Osada ? Osada ?

62.

Kurywka

6 (26)

98-81

lad osadnictwa lad osadnictwa Osada ? lad osadnictwa

63.

Kurywka

7 (27)

98-81

lad osadnictwa Osada ? Osada ? lad osadnictwa

64.

Kurywka

8 (28)

98-81

lad osadnictwa Osada ? Osada ?

65. 66. 67. 68. 69. 70.

Kurywka Kurywka Kurywka Kurywka Kurywka Kurywka

9 (29) 10 (30) 11 (31) 12 (32) 13 (11) 14 (12)

98-81 98-81 98-81 98-81 97-81 97-81

lad osadnictwa Osada Osada ? lad osadnictwa lad osadnictwa lad osadnictwa lad osadnictwa

(Neolit) Grupa tarnobrzeska K (EB) Kult. przeworska (OR) Wczesne redniowiecze XVIII w. Pradziejowa nieokrelona Neolit Grupa tarnobrzeska K (EB) Pradziejowa nieokrelona Grupa tarnobrzeska K III faza (EB) Kult. przeworska (OR) Wczesne redniowiecze Grupa tarnobrzeska K (EB) Kult. przeworska ? (OR) Neolit Wczesna epoka brzu Grupa tarnobrzeska K (EB) Pradziejowa nieokrelona Pradziejowa nieokrelona Grupa tarnobrzeska K (EB) Kult. przeworska (OR) Wczesne redniowiecze Pradziejowa nieokrelona Grupa tarnobrzeska K (EB) Kult. przeworska ? (OR) Wczesne redniowiecze Pradziejowa nieokrelona Kult. przeworska (PR) Kult. przeworska ? (R) Pradziejowa nieokrelona Mezolit ? Pradziejowa nieokrelona

nr A 836/1978

71.

Kurywka

15 (13)

97-81

lad osadnictwa lad osadnictwa

72.

Kurywka

16 (14)

97-81

lad osadnictwa lad osadnictwa lad osadnictwa lad osadnictwa lad osadnictwa

73. 74.

Kurywka Kurywka

17 (15) 18 (17)

97-81 97-80

75. 76.

Kurywka Kurywka

19 (18) 20 (19)

97-80 97-80

Osada ? lad osadnictwa lad osadnictwa Osada Osada ? Osada Osada ?

77.

Oanna

1 (3)

98-81

Cmentarzysko ?

Wczesne redniowiecze Grupa tarnobrzeska K (EB) Epoka brzu ? Epoka brzu ? Wczesne redniowiecze Pradziejowa nieokrelona Pradziejowa nieokrelona Grupa tarnobrzeska K (EB) Grupa tarnobrzeska K (EB) Epoka kamienia Wczesna epoka brzu Epoka brzu Kult. przeworska (OR) Pradziejowa nieokrelona Wczesne redniowiecze Grupa tarnobrzeska K (EB)

78.

Oanna

2 (4)

98-81

lad osadnictwa Obozowisko ? Osada ?

79.

Oanna

3 (5)

98-81

Osada ?

Kult. widerska (Paleolit schykowy) Neolit Kult. przeworska ? (OR) Pradziejowa nieokrelona

80.

Oanna

4 (6)

98-81

Osada ?

Pradziejowa nieokrelona

81.

Oanna

5 (7)

98-81

Osada ?

Grupa tarnobrzeska K (EB) Nieokrelona Grupa tarnobrzeska K (EB) Pradziejowa nieokrelona Grupa tarnobrzeska K (EB) Pradziejowa

82. 83. 84.

Oanna Oanna Oanna

6 (33) 7 (34) 8 (35)

98-81 98-81 98-81

Kurhan ? Osada ? Osada ? lad osadnictwa

Brak lokalizacji, Wpis do rej. zabytkw, nr A 504 Stanowisko znane z literatury; Wpis do rej. zabytkw, nr A 503 Stanowisko znane z literatury; Wpis do rej. zabytkw, nr A 502/1969 Stanowisko znane z literatury; Wpis do rej. zabytkw, nr A 501/1969 Stanowisko znane z literatury Stanowisko domniemane

85.

Oanna

9 (36)

98-81

Osada ?

Osada

86.

Oanna

10 (37)

98-81

lad osadnictwa Osada ?

87. 88.

Oanna Oanna

11 (38) 12 (39)

98-81 98-81

lad osadnictwa Osada ? Osada ? Osada ?

89. 90.

Oanna Oanna

13 (40) 14 (41)

98-81 98-81

lad osadnictwa lad osadnictwa lad osadnictwa

91.

Oanna

15 (42)

98-81

Osada ?

nieokrelona Grupa tarnobrzeska K (EB) Grupa tarnobrzeska K (EB) Kult. przeworska ? (OR) Neolit Epoka brzu ? Pradziejowa nieokrelona Grupa tarnobrzeska K (EB) Pradziejowa nieokrelona Pradziejowa nieokrelona Grupa tarnobrzeska K III faza (EB) Grupa tarnobrzeska K (EB)

Zabudowa! Materia zabytkowy znajdowa si w wykopie fundamenttowym

92.

Oanna

16 (43)

98-81

Osada ? Osada ?

93. 94.

Oanna Soboda

17 (44) 1 (4)

98-81 97-82

lad osadnictwa lad osadnictwa Osada

95.

Soboda

2 (5)

97-82

lad osadnictwa

Grupa tarnobrzeska K (EB) Wczesne redniowiecze Pradziejowa nieokrelona Kult. trzciniecka (Starsza epoka brzu) Wczesne redniowiecze Neolit

Stanowisko znane z literatury

Stanowisko znane z literatury

96. 97.

Soboda Soboda

3 (6) 5 (7)

97-82 97-82

Osada lad osadnictwa lad osadnictwa

Neolit Epoka kamienia/Wczesn a epoka brzu Pradziejowa nieokrelona Neolit Wczesne redniowiecze Epoka kamienia/Wczesna epoka brzu Epoka kamienia/Wczesna epoka brzu Epoka kamienia/Wczesn a epoka brzu Pradziejowa nieokrelona

98.

Soboda

6 (8)

97-82

lad osadnictwa lad osadnictwa lad osadnictwa

99.

Soboda

7 (9)

97-82

100. Soboda

8 (10)

97-82

lad osadnictwa

101. Soboda

9 (11)

97-82

lad osadnictwa Osada

102. Soboda

10 (12)

97-82

Osada Osada lad osadnictwa

103. Soboda

11 (13)

97-82

104. Soboda 105. Soboda 106. Soboda 107. Tarnawiec

12 (14) 13 (15) 14 (16) 1 (8)

97-82 97-82 97-82 98-81

Osada lad osadnictwa lad osadnictwa Cmentarzysko

Pradziejowa nieokrelona Epoka brzu Epoka kamienia/Wczesna epoka brzu Epoka kamienia Kult. janisawicka (Mezolit) Mezolit ? Pradziejowa nieokrelona (OR?) Bez dokadnej lokalizacji; Znaleziska monet Antonina Piusa

108. Tarnawiec 109. Tarnawiec

2 (57) 3 (58)

98-81 98-81

lad osadnictwa lad osadnictwa Osada ?

110. Tarnawiec

4 (59)

98-81

Osada ? Osada ?

111. Tarnawiec 112. Tarnawiec

5 (60) 6 (61)

98-81 98-81

Osada lad osadnictwa Osada ?

113. Tarnawiec

7 (62)

98-81

lad osadnictwa lad osadnictwa

114. Tarnawiec 115. Tarnawiec 116. Tarnawiec 117. Tarnawiec 118. Tarnawiec 119. Tarnawiec

8 (63) 9 (64) 10 (65) 11 (66) 12 (67) 13 (68)

98-81 98-81 98-81 98-81 98-81 98-81

lad osadnictwa lad osadnictwa lad osadnictwa lad osadnictwa Osada ? Osada ? Osada ?

120. Tarnawiec

14 (69)

98-81

lad osadnictwa lad osadnictwa lad osadnictwa lad osadnictwa lad lad lad lad osadnictwa osadnictwa osadnictwa osadnictwa

121. Tarnawiec

15 (70)

98-81

122. Wlka amana

1 (3)

96-81

Pradziejowa nieokrelona Kult. widerska ? (Paleolit schykowy) Pradziejowa nieokrelona Grupa tarnobrzeska K (EB) Kult. przeworska (OR) Kult. przeworska (OR) Pradziejowa nieokrelona Kult. przeworska (OR) Pradziejowa nieokrelona Wczesne redniowiecze Pradziejowa nieokrelona Pradziejowa nieokrelona Pradziejowa nieokrelona Pradziejowa nieokrelona Pradziejowa nieokrelona Kult. przeworska ? (OR) Wczesne redniowiecze Epoka kamienia Pradziejowa nieokrelona Epoka brzu Pradziejowa nieokrelona Kult. pucharw lejkowatych (Neolit) Kult. trzciniecka (Starsza epoka brzu) Pradziejowa

123. Wlka amana

2 (6)

96-81

lad osadnictwa

nieokrelona Wczesne redniowiecze Pradziejowa nieokrelona

Wykaz skrtw: EB epoka brzu; K Kultura uycka; Kult. Kultura; OR okres rzymski;

1 J. Pwiartek, Pooenie ludnoci wiejskiej starostwa leajskiego w XVI-XVIII wieku, Warszawa 1972, s. 33; J. Pwiartek, Dworskie budownictwo obronne i rezydencjonalne w Leajsku i Tarnawcu okresu XIV-XX wieku, s. 4 2

Codex Diplomaticus Poloniae, t. I, Wyd. L. Ryszczewski i A. Muczkowski, Warszawa 1847, s. 210.

Diversa Monumenta Historica, s. 3-6: [...] nadajemy mu (Jakubowi Jasieskiemu, mieszczaninowi z Przeworska, ktry wykupi wjtostwo za 100 grzywien groszy praskich) przestrze jednomilow po obu brzegach Sanu, a w szczeglnoci mile gruntu midzy rzek Ozan, wpadajc do Sanu, a rzek Koln, pozwalajc przestrze t z lasw oczyci i utworzy 130 anw [...] (za:) J. Pwiartek, Pooenie ludnoci wiejskiej, s. 33. Kodeks Dyplomatyczny Maopolski, t. IV, Krakw 1905, s. 284; P. Hrabyk, Spytko z Jarosawia, [w:] Rocznik Przemyski, t. II, Przemyl 1913, s. 5-6. Lwiwska Naukowa Biblioteka Nacjonalnoj Akademji Nauk Ukrajiny im. W. Stefanyka, fond 141, op. 1, Zbir Aleksandra Czoowskiego, sygn. 466, op. 1, s. 11.
6 7 8 9 5 4

Akta Grodzkie i Ziemskie z czasw Rzeczypospolitej Polskiej (dalej AGZ), t. VIII, Lww 1880, s. 120-121. erea do istoryi Ukrainy Rusy, t. II, Lwiw 1897, s. 184, (za:) J. Pwiartek, Pooenie..., s. 36. V. i A. Botko, Przewodnik po ziemi acucko-leajskiej, acut 2002, s. 266

rda dziejowe, T. XVIII, cz. 2, Polska XVI wieku pod wzgldem geograficzno-statystycznym T.7, cz. 2, Ziemie ruskie. Ru Czerwona, opr. A. Jabonowski, Warszawa 1903 (dalej A. Jabonowski, cz. 2), s. 95
10

A. Jabonowski, cz. 2, s. 395 Sownik Geograficzny Krlestwa Polskiego i innych krajw sowiaskich, t. IV, Warszawa 1883, s. 943. Rejestr poborowy ziemi przemyskiej z 1628 r., t. I., cz. 1, Przemyl 1997, s. 180, przyp. 1085

11

12

13 PAN Krakw, sygn. 255, k. 36 i in (za:) K. Kieferling, Jarosaw w czasach Anny Ostrogskiej (1594-1635), Przemyl 2008, s. 30 14

J. Pwiartek, Dworskie budownictwo obronne..., s. 28. AGZ, t. XIII, s. 325 (pod nazw Osszoua).

15

erea..., t. II, s. 200 (za:) J. Pwiartek, Pooenie ludnoci wiejskiej..., s. 38; lustracja starostwa leajskiego z 1565 r., [w:] erea, t. II, Lwiw 1897, s. 172-210)
17

16

J. Pwiartek, Pooenie..., s. 56 Archiwum Gwne Akt Dawnych w Warszawie, Metryka koronna, t. 38, s. 230

18

rda dziejowe, T. XVIII, cz. 1, Polska XVI wieku pod wzgldem geograficzno-statystycznym T.7, cz. 1, Ziemie ruskie. Ru Czerwona, opr. A. Jabonowski, Warszawa 1902 (dalej A. Jabonowski, cz. 1), s. 139
20

19

AGAD, Arch. Sk. Kor., Oddz. I, rkps 17, k. 409-410 (rejestr poborowy) Zerea..., t. II, s. 202 (za:) J. Pwiartek, Pooenie, s. 39. A. Jabonowski, cz. 1, s. 4 AGAD, Ksigi Referendarskie, nr 3, k. 41v.-42v. Zerea..., t. II, s. 202 (za:) J. Pwiartek, Pooenie, s. 41

21

22

23

24

25 AP Przemyl, Archiwum biskupstwa grekokatolickiego, rkps 25, Wizytacja dekanatu jarosawskiego z 1777 r., s. 47 (za:) Pwiartek, Pooenie, s. 41

M. witecki, Dzieje Brzyskiej Woli 1565-1992, Rzeszw 1993, s. 6-9, G. Jawor, Osady prawa wooskiego i ich mieszkacy na Rusi Czerwonej w pnym redniowieczu, Lublin 2004
27

26

J. Pwiartek, Pooenie..., s. 43 tame, s. 43 J. Pwiartek, Pooenie..., s. 44 A. Jabonowski, cz. 1, s. 23-24

28

29

30

31

Pwiartek, Pooenie...., s. 63, 64 Kobuk, Kocioy wschodnie w Rzeczypospolitej okoo 1772 roku, s. 248 Kobuk, op. cit., s. 257 Pwiartek, Pooenie.., s. 63 Pwiartek, Pooenie..., s. 42 A. Gliwa, Najazd tatarski na ziemi przemysk w 1624 r. [w:] Rocznik Przemyski, T. XLI, 2005, z. 1, s. 58,

32

33

34

35

36

60, 63 A. Gliwa, Wykaz zniszcze we wsiach i miastach ziemi przemyskiej po najedzie tatarskim z 1772 roku (Cz. I), [w:] Prace Historyczno-Archiwalne, tom XIII, Rzeszw 2003, s. 143, 146, 151, 155, 163,
38 37

J. Pwiartek, Pooenie..., s. 44 AGAD, Arch. Sk. Kor., Oddz. XVIII, rkps 75, k. 360v [za:] J. Pwiartek, Pooenie..., s. 48 J. Pwiartek, Pooenie..., s. 49 H. Lepucki, Dziaalno kolonizacyjna Marii Teresy i Jzefa II, Lww 1938 H. Lepucki, op. cit, s. 172 H. Lepucki, op. cit., s. 144 Kolonizacja obejmowaa nie tylko dobra kameralne, ale rwnie prywatne; H. Lepucki, op. cit., s. 120-130

39

40

41

42

43

44

J. Bigo, Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowoci z przysikami [...] w Krlestwie Galicyi, Wielkim Ksistwie Krakowskiem i Ksistwie Bukowiskiem z uwzgldnieniem wszystkich dotd zaszych zmian terytoryalnych kraju, Lww 1904, s. 78
46

45

J. Pwiartek, Wsie leajskie doby paszczynianej (XVI-XIX wiek) [w:] Dzieje Leajska, Leajsk 1996, s.

223 Obszary AZP: 96-80 (J. Libera 1990); 96-81 (M. Florek 1988; M. Florek, J. cibior 1988); 96-82 (S. Czopek 1998); 97-80 (J. Podgrska-Czopek i zesp 1991); 97-81 (J. Podgrska-Czopek i zesp 1991); 97-82 (A. Lubelczyk 1998); 98-81 (J. Podgrska-Czopek i zesp 1991).
47

XII. FOTOGRAFIE

Fot. 1 Kurywka. Cerkiew, obecnie koci filialny

Fot. 2 Kurywka. Koci parafialny

Fot. 3 Kulno. Cerkiew, obecnie cerkiew filialna, koci filialny

Fot. 4 Dbrowica. Cerkiew, obecnie koci filialny

Fot. 5 Brzyska Wola. Kaplica

Fot. 6 Dbrowica. Kaplica

Fot. 7 Oanna. Cerkwisko, dzwonnica

Fot. 8 Tarnawiec. Kaplica

Fot. 9 Kurywka. Myn

Fot. 10 Oanna. Myn

You might also like