Untitled

Za cznik do Uchwa y nr XXXIV/212/2010 Rady Powiatu w Zamo ciu z dnia 10 listopada 2010 roku
Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami

Powiatu Zamojskiego na lata 2010-2013
Zamo
2010 r.
Dokument zosta opracowany przez Biuro Consultingowo-Handlowe GWARANCJA z Poznania.
Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego na lata 2010-2013
SPIS TRE CI
1. Wst p __________________________________________________________________ 4 2. Podstawa prawna opracowania powiatowego programu opieki nad zabytkami_ 7 3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce ___________ 8 4. Uwarunkowania zewn trzne ochrony dziedzictwa kulturowego _____________ 13
4.1. Strategiczne cele polityki pa stwa w zakresie ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami ___________________________________________________________________ 13 4.2. Relacje Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego na lata 2010-2013 z dokumentami wykonanymi na poziomie wojewdztwa ____________ 16
5. Uwarunkowania wewn trzne ochrony dziedzictwa kulturowego ____________ 29

5.1. Relacje Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego na lata 2010-2013 z dokumentami wykonanymi na poziomie powiatu _________________ 29 5.2. Charakterystyka zasobw i analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego Powiatu Zamojskiego _________________________________________________________ 33
5.2.1. Zarys historii obszaru Powiatu Zamojskiego_____________________________________ 33 5.2.2. Krajobraz kulturowy, dzia alno kulturalna oraz zabytki o najwy szym znaczeniu dla Powiatu Zamojskiego ______________________________________________________________ 34 5.2.3. Zabytki nieruchome i archeologiczne Powiatu Zamojskiego wpisane do wojewdzkiego rejestru zabytkw _________________________________________________________________ 60 5.2.4. Zabytki b d ce w asno ci Powiatu Zamojskiego ________________________________ 70
6. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego Powiatu Zamojskiego. Analiza szans i zagro e _______________________________________________________________ 71
7. Za o enia programowe __________________________________________________ 73

7.1. Priorytety, kierunki dzia a oraz zadania programu opieki nad zabytkami _____ 73
8. Instrumentarium realizacji Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego na lata 2010-2013 _____________________________________ 80
9. Zasady oceny realizacji Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego na lata 2010-2013 _____________________________________________ 82 10. rd a finansowania programu opieki nad zabytkami _____________________ 83 11. Realizacja i finansowanie przez powiat zada z zakresu ochrony zabytkw _ 87 12. Cz graficzna powiatowego programu opieki nad zabytkami _____________ 93 _________________________________________________ 97
13. Spis tabel, map i zdj
1. Wst p
Powiat Zamojski po o ony jest na obszarze Wy yny Lubelskiej, Pado u Zamojskiego, Roztocza sprawiaj , rodkowego oraz Wy yny Zachodniowo y skiej. Ich odmienno e na stosunkowo niewielkim obszarze znajduj si i specyfika urozmaicone formy
krajobrazowe i przyrodnicze. P nocno-wschodnia cz terenu powiatu le y na Wy ynie Lubelskiej, obejmuj c
swymi granicami malownicze wzniesienia Dzia w Grabowieckich oraz rozleg e obni enie Pado u Zamojskiego. Przechodz one ku po udniu w monotonne wzgrza Grz dy Sokalskiej (Wy yna Zachodniowo y ska), a ku po udniowemu zachodowi w silnie pofa dowane Roztocze ( rodkowe i Zachodnie). Najwi ksz rzek regionu jest Wieprz. Roztocze
rodkowe porastaj lasy, ktre s Przed u eniem Puszczy Solskiej i Lasw Janowskich. Powiat Zamojski ziemski wchodzi w sk ad wojewdztwa lubelskiego. Powierzchnia powiatu wynosi 1 872 km. Graniczy on z powiatami: bi gorajskim, che mskim, hrubieszowskim, krasnostawskim, tomaszowskim i le cym w jego centrum, zamojskim grodzkim. Przez powiat zamojski ziemski przechodz mi dzynarodowe szlaki
komunikacyjne,
cz ce rodkow cz
kraju z polsko-ukrai skimi przej ciami granicznymi
w Hrebennem i Zosinie. Na obszar Powiatu Zamojskiego ziemskiego sk ada si 15 gmin. Miasto Zamo natomiast, posiada status autonomicznego powiatu grodzkiego tzw. miasto na prawach powiatu. Miasto Zamo jest wa nym, regionalnym o rodkiem administracyjnym (siedziba
Starostwa oraz filii Urz du Wojewdzkiego w Lublinie), kulturowym, komunikacyjnym, handlowym, naukowym, turystycznym i religijnym (Kuria Diecezji Zamojsko-
Lubaczowskiej). Najwi kszym bogactwem i walorem Powiatu Zamojskiego jest czyste powietrze, z unikalnym w okolicach Krasnobrodu mikroklimatem, zr nicowane topograficznie i krajobrazowo obszary, cenne zabytki architektury oraz pomniki przyrody. Na terenie powiatu istnieje bogata sie oznakowanych pieszych szlakw turystycznych oraz cie ek spacerowych i dydaktycznych.
Mapa 1. Powiat Zamojski (ziemski)
rd o: Strona internetowa Zwi zku Powiatw Polskich, http://www.zpp.pl
Przedmiotem opracowania Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego jest dziedzictwo kulturowe w granicach administracyjnych powiatu. Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami jako dokument o charakterze strategicznym przyjmowany przez Rad w pespektywie czterech lat Powiatu w Zamo ciu stanowi podstaw zasadniczych kierunkw dzia a si do zachowania lokalnego i zada dla okre lenia maj cych na celu
przede wszystkim przyczynia
rodowiska kulturowego,
a tak e w miar mo liwo ci poprawy jego stanu. Podstaw do okre lenia dzia a i zada jest ustalenie w niniejszym programie
najistotniejszych uwarunkowa powiatu. Docelowo intencj s u
ze sfery dziedzictwa kulturowego obecnego na terenie c przyj ciu przez wsplnot samorz dow Powiatowego
Programu Opieki nad Zabytkami dla Powiatu Zamojskiego jest ustalenie w nim podstawowych inicjatyw dotycz cych mo liwo ci finansowania dzia a ochronnych wobec rodowiska kulturowego oraz zagwarantowanie i organizacja tych e dzia a . Ponadto, program ten ma przyczyni si do zintensyfikowania przedsi wzi
o charakterze spo ecznym oraz edukacyjnym wobec spo eczno ci powiatu, zw aszcza w rd dzieci i m odzie y. Spodziewanym efektem realizacji wszystkich zada w programie opieki nad zabytkami b dzie stanu rodowiska kulturowego sformu owanych
poza wspomnianym zachowaniem i popraw
wytworzenie szeroko rozumianej wiadomo ci obszaru
Powiatu Zamojskiego jako interesuj cego kulturowo i turystycznie miejsca.
Zabytki stanowi
wiadectwo historii i kultury lokalnej, regionalnej i narodowej.
Celem programu opieki nad zabytkami jest kszta towanie wiadomo ci oraz uwra liwienie mieszka cw powiatu na potrzeby zwi zane z w a ciwym utrzymaniem i ochron lokalnego rodowiska kulturowego. Troska o zabytki ma tak e wymiar gospodarczy.
Odpowiednie wykorzystanie oraz wypromowanie miejscowych dbr kultury mo e przyczyni si znacz co do rozwoju lokalnej gospodarki. Zadbane, nale ycie oznakowane i wypromowane pomniki przesz o ci przyci gaj turystw. Turystyka jest jednym
z najwa niejszych sektorw wsp czesnej gospodarki i mo e przyczyni si znacz co do rozwoju powiatu oraz powstawania nowych miejsc pracy. Wykorzystanie potencja u stwarzanego przez posiadane zabytki oraz inne walory kulturowe i przyrodnicze powiatu, wymaga opracowania kompleksowego planu dzia ania na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego. Celem Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego jest d enie do poprawy stanu zachowania zabytkw oraz krajobrazu kulturowego powiatu poprzez okre lenie podstawowych warunkw technicznych, organizacyjnych i finansowych w zakresie le cym w kompetencjach powiatu. Szczeglny nacisk po o ono na dzia ania zwi kszaj ce atrakcyjno zabytkw dla
potrzeb spo ecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz na wspieranie inicjatyw sprzyjaj cych wzrostowi rodkw finansowych na opiek nad zabytkami. W programie okre lono zadania, ktre ustawodawca nak ada na powiat, m.in. opieka nad zabytkami, do ktrych powiat zamojski posiada tytu prawny. Do programu w czono rwnie oglne dzia ania, jakie samorz d powiatowy mo e podejmowa w ramach
wsp pracy w zakresie opieki nad zabytkami, ktrych w a cicielem s gminy, instytucje lub osoby prywatne, nie naruszaj c przy tym ich kompetencji i praw. Obiekty zabytkowe stanowi wsplne dziedzictwo, dlatego niezb dne jest podj cie wsp pracy pomi dzy prowadzona w sposb kompleksowy, cz cy
powiatem a innymi podmiotami w celu jak najwi kszej dba o ci o ich zachowanie. Ochrona zabytkw powinna by
elementy ochrony, konserwacji i restauracji z elementami promocyjno- edukacyjnymi. Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami jest dokumentem polityki
administracyjnej w zakresie podejmowanych dzia a
dotycz cych inicjowania, wspierania
i koordynowania prac z dziedziny ochrony zabytkw i krajobrazu kulturowego oraz upowszechniania i promowania dziedzictwa kulturowego. Stanowi podwalin wsp pracy mi dzy samorz dem powiatowym, samorz dami gminnymi, w a cicielami zabytkw, Wojewdzkim Konserwatorem Zabytkw oraz innymi podmiotami zaanga owanymi
w sprawy kultury. Wsp praca ta rozwijana w kolejnych latach powinna przynie spo eczno ci wymierne korzy ci pokole .
lokalnej
zachowanie dziedzictwa kulturowego dla przysz ych
2. Podstawa prawna opracowania powiatowego programu opieki nad zabytkami

Podstaw prawn opracowania powiatowego programu opieki nad zabytkami
w Polsce jest Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z p n. zm.) reguluj ca w sposb kompleksowy podstawowe poj cia z zakresu ochrony i opieki nad zabytkami, a tak e okre laj ca formy ich ochrony, kompetencje poszczeglnych organw ochrony zabytkw na szczeblu administracji rz dowej jak i samorz dowej oraz zasady finansowania opieki nad zabytkami, ich ewidencjonowania, zagospodarowania czy wywozu za granic itd. Podstaw prawn opracowania Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami dla Powiatu Zamojskiego stanowi nast puj ce zapisy ustawowe: Art. 87 ww. ustawy o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami, ktry stanowi m.in., e:
- zarz d powiatu sporz dza na okres 4 lat powiatowy program opieki nad zabytkami; - powiatowy program opieki nad zabytkami przyjmuje rada powiatu, po uzyskaniu opinii wojewdzkiego konserwatora zabytkw; - powiatowy program opieki nad zabytkami og aszany jest w wojewdzkim dzienniku urz dowym. - z realizacji powiatowego programu opieki nad zabytkami zarz d powiatu sporz dza co 2 lata, sprawozdanie, ktre przedstawia si radzie powiatu. Art. 87 ust. 2 ustawy o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami wskazuje cele opracowania programu opieki nad zabytkami: - w czenie problemw ochrony zabytkw do systemu zada strategicznych, wynikaj cych z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; - uwzgl dnianie uwarunkowa i dziedzictwa archeologicznego, ochrony zabytkw, w tym krajobrazu kulturowego cznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody
i rwnowagi ekologicznej; - zahamowanie procesw degradacji zabytkw i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; - wyeksponowanie poszczeglnych zabytkw oraz walorw krajobrazu kulturowego;
- podejmowanie dzia a
zwi kszaj cych atrakcyjno
zabytkw dla potrzeb spo ecznych,
turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjaj cych wzrostowi rodkw finansowych na opiek nad zabytkami; - okre lenie warunkw wsp pracy z w a cicielami zabytkw, eliminuj cych sytuacje konfliktowe zwi zane z wykorzystaniem tych zabytkw; - podejmowanie przedsi wzi z opiek nad zabytkami. umo liwiaj cych tworzenie miejsc pracy zwi zanych
3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce

Obowi zuj ce w Polsce uregulowania prawne dotycz ce ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami: Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r.; zabytki zosta y obj te ochron zadeklarowan
jako konstytucyjny obowi zek pa stwa i ka dego obywatela (art. 5, art. 6 ust. 1 i art. 86 Konstytucji RP); - Art. 5 Stanowi, e Rzeczpospolita Polska strze e niepodleg o ci i nienaruszalno ci swojego terytorium, zapewnia wolno ci i prawa cz owieka i obywatela oraz bezpiecze stwo obywateli, strze e dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochron zasad zrwnowa onego rozwoju. rodowiska, kieruj c si
- Art. 6 ust. 1 wskazuje,
e Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania
i rwnego dost pu do dbr kultury, b d cej rd em to samo ci narodu polskiego, jego trwania i rozwoju. - Art. 86 mwi o tym, e ka dy jest obowi zany do dba o ci o stan rodowiska i ponosi odpowiedzialno za spowodowane przez siebie jego pogorszenie.
G wnym aktem prawnym
reguluj cym zasady ochrony
i opieki nad zabytkami
w Polsce jest ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z p n. zm.).
Obowi zuj ca ustawa uregulowa a podstawowe poj cia z dziedziny ochrony i opieki nad zabytkami. Przy opracowywaniu programu opieki nad zabytkami uwzgl dniono przede wszystkim nast puj ce przepisy ustawy:
- Art. 3 stanowi, e zabytkiem jest nieruchomo
lub rzecz ruchoma, ich cz ci lub zespo y, i stanowi ce wiadectwo
b d ce dzie em cz owieka lub zwi zane z jego dzia alno ci
minionej epoki b d zdarzenia, ktrych zachowanie le y w interesie spo ecznym ze wzgl du na posiadan warto historyczn , artystyczn lub naukow .
Ponadto art. 3 wyja nia znaczenie okre le takich jak zabytek nieruchomy, zabytek ruchomy, zabytek archeologiczny, instytucja kultury wyspecjalizowana w opiece nad zabytkami, prace konserwatorskie, prace restauratorskie, roboty budowlane, badania konserwatorskie, badania architektoniczne, badania archeologiczne, historyczny uk ad urbanistyczny lub ruralistyczny, historyczny zesp budowlany, krajobraz kulturowy oraz otoczenie.
- Art. 4 stwierdza, e ochrona zabytkw polega, w szczeglno ci na podejmowaniu przez organy administracji publicznej dzia a maj cych na celu: 1) zapewnienie warunkw prawnych, organizacyjnych i finansowych umo liwiaj cych trwa e zachowanie zabytkw oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie; 2) zapobieganie zagro eniom mog cym spowodowa uszczerbek dla warto ci zabytkw; 3) udaremnianie niszczenia i niew a ciwego korzystania z zabytkw; 4) przeciwdzia anie kradzie y, zagini ciu lub nielegalnemu wywozowi zabytkw za granic ; 5) kontrol stanu zachowania i przeznaczenia zabytkw; 6) uwzgl dnianie zada ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym
oraz przy kszta towaniu rodowiska. - Art. 5 stanowi, e opieka nad zabytkiem sprawowana przez jego w a ciciela lub posiadacza polega, w szczeglno ci na zapewnieniu warunkw: 1) naukowego badania i dokumentowania zabytku; 2) prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robt budowlanych przy zabytku; 3) zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie; 4) korzystania z zabytku w sposb zapewniaj cy trwa e zachowanie jego warto ci;
5) popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury.
- Art. 6 okre la, e ochronie i opiece podlegaj , bez wzgl du na stan zachowania nast puj ce zabytki: - zabytki nieruchome, za ktre uznaje si krajobrazy kulturowe, uk ady urbanistyczne,
ruralistyczne i zespo y budowlane, dzie a architektury i budownictwa, dzie a budownictwa obronnego, obiekty techniki (kopalnie, huty, elektrownie i inne zak ady przemys owe), cmentarze, parki, ogrody i inne formy zaprojektowanej zieleni, miejsca upami tniaj ce wydarzenia historyczne lub dzia alno wybitnych osobisto ci b d instytucji.
- zabytki ruchome, za ktre uznaje si dzie a sztuk plastycznych, rzemios a artystycznego i sztuki u ytkowej, kolekcje, numizmaty oraz pami tki historyczne (militaria, sztandary, piecz cie, odznaki, medale i ordery), wytwory techniki, materia y biblioteczne, instrumenty muzyczne, wytwory sztuki ludowej i r kodzie a oraz inne obiekty etnograficzne, a tak e przedmioty upami tniaj ce wydarzenia historyczne b d dzia alno lub instytucji. - zabytki archeologiczne, za ktre uznaje si pozosta o ci terenowe pradziejowego wybitnych osobisto ci
i historycznego osadnictwa, cmentarzyska, kurhany, relikty dzia alno ci gospodarczej, religijnej i artystycznej. - ustawowej ochronie podlegaj rwnie nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej.
Art. 7 wskazuje formy ochrony zabytkw: - wpis do rejestru zabytkw, - uznanie za pomnik historii, - utworzenie parku kulturowego, - ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.
Art. 12 ust. 1 stanowi, e Starosta, w uzgodnieniu z wojewdzkim konserwatorem zabytkw, mo e umieszcza na zabytku nieruchomym wpisanym do rejestru znak informuj cy o tym, i zabytek ten podlega ochronie.
10
Art. 18 stanowi,
e ochron
zabytkw i opiek
nad zabytkami uwzgl dnia si
przy
sporz dzaniu i aktualizacji m.in. analiz i studiw z zakresu zagospodarowania przestrzennego powiatu, w ktrych: - uwzgl dnia si krajowy program ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami; - okre la si rozwi zania niezb dne do zapobiegania zagro eniom dla zabytkw, zapewnienia im ochrony przy realizacji inwestycji oraz przywracania zabytkw do jak najlepszego stanu; - ustala si przeznaczenie i zasady zagospodarowania terenu uwzgl dniaj ce opiek nad zabytkami.
Art. 21 stwierdza, e ewidencja zabytkw jest podstaw do sporz dzania programw opieki nad zabytkami przez wojewdztwa, powiaty i gminy.
Art. 89 mwi o tym, e organami ochrony zabytkw s : - minister w a ciwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w imieniu ktrego zadania i kompetencje, w tym zakresie, wykonuje Generalny Konserwator Zabytkw; - wojewoda, w imieniu ktrego zadania i kompetencje, w tym zakresie, wykonuje wojewdzki konserwator zabytkw.
Ustawa okre la rwnie zadania administracji publicznej w dziedzinie opieki nad zabytkami i ich ochrony. Do zada samorz du powiatowego nale y zatem: - sporz dzanie powiatowego programu opieki nad zabytkami, - mo liwo udzielania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty
budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru, na zasadach okre lonych w uchwale rady powiatu, - sprawowanie opieki nad zabytkami, w tym finansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich i robt budowlanych przy zabytku, do ktrego powiat posiada tytu prawny, - w przypadku wyst pienia zagro enia dla zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru, polegaj cego na mo liwo ci jego zniszczenia lub uszkodzenia, starosta, na wniosek wojewdzkiego konserwatora zabytkw, mo e wyda decyzj o zabezpieczeniu tego
zabytku w formie ustanowienia czasowego zaj cia do czasu usuni cia zagro enia. W przypadku, gdy nie jest mo liwe usuni cie zagro enia, zabytek nieruchomy mo e by na
11
wniosek wojewdzkiego konserwatora zabytkw wyw aszczony przez starost
na rzecz
Skarbu Pa stwa lub gminy w a ciwej ze wzgl du na miejsce po o enia tego zabytku, w trybie i na zasadach przewidzianych w przepisach o gospodarce nieruchomo ciami. - ustanawianie przez starost , na wniosek wojewdzkiego konserwatora zabytkw, spo ecznego opiekuna zabytkw i prowadzenie listy spo ecznych opiekunw zabytkw.
Wykonywanie zada
w zakresie kultury i ochrony zabytkw jest ustawowym
zadaniem samorz dw. W art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorz dzie powiatowym (Dz. U. z 1998 r., Nr 91, poz. 578 z p n. zm.) zosta y okre lone zadania publiczne powiatu o charakterze ponadgminnym. Art. 4 ust. 1, punkt 7 nak ada na powiat zadania w zakresie kultury oraz ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami. Uregulowania prawne dotycz ce ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami znajduj si w wielu innych, obowi zuj cych ustawach. Realizuj c zadania z zakresu ochrony
dziedzictwa kulturowego nale y uwzgl dnia zapisy nast puj cych aktw prawnych: Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717 z p n. zm.); Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. poz. 1118 z p n. zm.); Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. z 2008 r. Nr 25, poz. 150); Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880); Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomo ciami (tekst jednolity Dz. U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603 z p n. zm.); Ustawa z dnia 25 pa dziernika 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu dzia alno ci kulturalnej (tekst jednolity Dz. U. z 2001 r. Nr 13, poz. 123); Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o dzia alno ci po ytku publicznego i wolontariacie (Dz. U. z 2003 r. Nr 96, poz. 873 z p n. zm.). Ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz. U. z 1997 r. Nr 5, poz. 24 z p n. zm.); Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. Nr 85, poz. 539 z p n. zm.); Ustawa z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (tekst jednolity Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 673 z p n. zm.). Prawo ochrony rodowiska (tekst jednolity Dz. U. Prawo budowlane (tekst jednolity Dz. U. z 2006 r. Nr 156,
12
4. Uwarunkowania zewn trzne ochrony dziedzictwa kulturowego

4.1. Strategiczne cele polityki pa stwa w zakresie ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami
Strategiczne cele polityki pa stwa i uwarunkowania formalnoprawne w sferze ochrony zabytkw zosta y zawarte w Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 20042013 (dokument wdro eniowy: Narodowy Program Kultury i Dziedzictwa Kulturowego na lata 2004 Rozwoju Kultury na lata 2004 2020. Celem strategicznym Narodowej Strategii Rozwoju Kultury jest zrwnowa enie rozwoju kultury w regionach. W dokumencie sformu owano rwnie cele cz stkowe, do ktrych zaliczono: 1. Wzrost efektywno ci zarz dzania sfer kultury. 2. Wprowadzenie innowacyjnych rozwi za w systemie organizacji dzia alno ci kulturalnej i w systemie upowszechniania kultury. 3. Zmniejszenie dysproporcji regionalnych w rozwoju kultury. 4. Wzrost uczestnictwa i wyrwnanie szans w dost pie do szkolnictwa artystycznego, dbr i us ug kultury. 5. Poprawa warunkw dzia alno ci artystycznej. 6. Efektywna promocja twrczo ci. 7. Zachowanie dziedzictwa kulturowego i aktywna ochrona zabytkw. 8. Zmniejszenie luki cywilizacyjnej poprzez modernizacj kultury. W ramach Narodowej Strategii Rozwoju Kultury przewidziano trzy instrumenty jej wdro enia: - inicjatywy ustawodawcze Ministra Kultury; - wsplne dzia ania Ministra Kultury i jednostek samorz du terytorialnego. - 5 Narodowych Programw Kultury: 1. Promocja Czytelnictwa i Rozwj Sektora Ksi ki 2. Ochrona Zabytkw i Dziedzictwa Kulturowego 3. Rozwj Instytucji Artystycznych i rozbudow infrastruktury Ochrona Zabytkw
2013 ) oraz Uzupe nieniu Narodowej Strategii
13
4. Znaki Czasu 5. Narodowy Program Kultury Wspierania Debiutw i Rozwoju Szk Artystycznych MAESTRIA .
Najistotniejszym, z punktu widzenia realizacji Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego jest Narodowy Program Kultury Ochrona Zabytkw
i Dziedzictwa Kulturowego , ktrego celem jest poprawa stanu i dost pno ci zabytkw poprzez: - tworzenie warunkw instytucjonalnych, prawnych dokumentacji i ochrony zabytkw, - kompleksow rewaloryzacj zabytkw i ich adaptacj na cele spo eczne, - zwi kszenie roli zabytkw w rozwoju turystyki i przedsi biorczo ci, - tworzenie zintegrowanych narodowych produktw turystycznych, - promocj polskiego dziedzictwa kulturowego w Polsce i za granic , - wzmocnienie zasobw ludzkich w sferze ochrony zabytkw, - podnoszenie wiadomo ci spo ecznej dotycz cej dziedzictwa kulturowego, - zabezpieczenie zabytkw i archiwaliw przed nielegalnym wywozem za granic . i organizacyjnych w sferze
W programie okre lono priorytety oraz dzia ania: Priorytet 1. Aktywne zarz dzanie zasobem stanowi cym materialne dziedzictwo kulturowe. Dzia ania realizowane w ramach priorytetu maj na celu materialn popraw stanu zabytkw, ich adaptacj i rewitalizacj oraz zwi kszenie dost pno ci do nich mieszka cw, turystw i inwestorw. Realizacja dzia a pozwoli na zwi kszenie atrakcyjno ci regionw, a tak e wykorzystanie przez nie potencja u zwi zanego z posiadanym dziedzictwem kulturowym. Do najwa niejszych dzia a priorytetu 1 istotnych dla realizacji za o e Programu
Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego zalicza si
Dzia anie 1.2. Kompleksowa
rewaloryzacja zabytkw i ich adaptacja na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne i inne cele spo eczne oraz Dzia anie 1.3. Zwi kszenie roli zabytkw w rozwoju turystyki i przedsi biorczo ci poprzez tworzenie zintegrowanych narodowych produktw turystycznych. Priorytet 2. Edukacja i administracja na rzecz ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego.
14
Dzia ania realizowane w ramach priorytetu 2 to Dzia anie 2.1. Rozwj zasobw ludzkich oraz podnoszenie wiadomo ci spo ecznej w sferze ochrony dziedzictwa
kulturowego oraz Dzia anie 2.2. Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego przed nielegalnym wwozem, wywozem i przewozem przez granice. W Uzupe nieniu Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004 strategii okre lono jako 2020 misj
Zrwnowa ony rozwj kultury jako najwy szej warto ci
przenoszonej ponad pokoleniami, okre laj cej ca okszta t historycznego i cywilizacyjnego dorobku Polski, warto ci warunkuj cej to samo i rozwoju regionw . W Uzupe nieniu zmodyfikowano cele cz stkowe strategii, ktre otrzyma y nast puj cy kszta t: 1. Wzrost efektywno ci zarz dzania sfer kultury. 2. Zmniejszenie dysproporcji regionalnych w rozwoju i dost pie do kultury. 3. Wzrost udzia u kultury w PKB. 4. Zachowanie dziedzictwa kulturowego i aktywna ochrona zabytkw. 5. Modernizacja i rozbudowa infrastruktury kultury. 6. Wzrost uczestnictwa w kulturze. 7.Rozwj szk artystycznych i zwi kszenie liczby godzin edukacji kulturalnej w programach szkolnych. 8. Efektywna promocja twrczo ci. 9. Promocja polskiej kultury za granic . 10. Ochrona w asno ci intelektualnej i walka z piractwem. 11. Wprowadzenie innowacyjnych rozwi za w systemie organizacji dzia alno ci kulturalnej i w systemie upowszechniania kultury. 12. Rozwj przemys w kultury (kinematografia, media, design, wydawnictwa, fonografia). narodow i zapewniaj cej ci g o tradycji
W Uzupe nieniu rozszerzono tak e list instrumentw realizacji Narodowej Strategii Rozwoju Kultury o Programy Operacyjne realizowane ze rodkw Ministra Kultury,
wieloletnie programy inwestycyjne oraz inne, krajowe dokumenty strategiczne, odnosz ce si do kultury.
Cele oraz kierunki dzia a Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego wpisuj si oraz s komplementarne z priorytetami i celami strategicznymi
15
Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2013, a zw aszcza programu Ochrona Zabytkw i Dziedzictwa Kulturowego , a tak e Uzupe nienia Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004 2020.
4.2. Relacje Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego na lata 2010-2013 z dokumentami wykonanymi na poziomie wojewdztwa
Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego jest zgodny, w swych za o eniach, z dokumentami o charakterze strategicznym i planistycznym dotycz cymi lub odnosz cymi si do dziedzictwa kulturowego oraz ochrony i opieki nad zabytkami, Programu Opieki nad Zabytkami ze sporz dzonymi na poziomie wojewdzkim. Zgodno
strategicznymi dokumentami regionu jest warunkiem koniecznym jego skutecznej realizacji. Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego jest zgodny z priorytetami, celami i kierunkami rozwojowymi zapisanymi w dokumentach wykonanych na poziomie wojewdztwa, takich jak: - Strategia Rozwoju Wojewdztwa Lubelskiego na lata 2006-2020; - Plan Zagospodarowania Przestrzennego Wojewdztwa Lubelskiego; - Wojewdzki Program Opieki nad Zabytkami w Wojewdzkie Lubelskim na lata 2007 2010; - Program Zrwnowa onego Rozwoju Rolnictwa i Obszarw Wiejskich Wojewdztwa Lubelskiego; - Program Rozwoju i Rewitalizacji Miast - Wojewdztwo Lubelskie; - Koncepcja Programowo Lubelskim. Strategia Rozwoju Wojewdztwa Lubelskiego na lata 2006-2020 Strategia Rozwoju Wojewdztwa Lubelskiego na lata 2006-2020 jest podstawowym narz dziem prowadzonej przez samorz d wojewdztwa polityki regionalnej. Jest dokumentem strategicznym o charakterze d ugofalowym, wyznaczaj cym cele i kierunki rozwoju wojewdztwa lubelskiego do roku 2020. Przestrzenna Rozwoju Turystyki i Rekreacji w Wojewdztwie
16
Jednym z celw w ramach Priorytetu 2. Rozwj nowoczesnego spo ecze stwa i zasobw ludzkich dostosowanych do wymogw gospodarki opartej na wiedzy jest Cel 2.5 Wzmocnienie i wykorzystanie kapita u kulturowego i spo ecznego w regionie. Do kierunkw dzia a w/w celu zaliczono m.in.: - kszta towanie postaw obywatelskich oraz rozwj r nych form spo ecze stwa obywatelskiego (w tym: edukacja i promowanie korzystnych postaw spo ecznych, pobudzanie aktywno ci spo eczno ci lokalnych, kszta towanie to samo ci regionalnej i lokalnej); - wsparcie rozwoju sektora us ug kultury (w tym: wzmacnianie instytucji kultury, tworzenie atrakcyjnej i kompleksowej oferty organizacji kulturalnych); - upowszechnianie kultury oraz wzrost uczestnictwa spo ecze stwa w szeroko poj tym yciu kulturalnym (w tym: rozwj infrastruktury s u cej upowszechnianiu dbr kultury, promocja czytelnictwa, rozwj, poprawa jako ci i dost pno ci szkolnictwa artystycznego). Priorytet 3. Strategii to Poprawa atrakcyjno ci i spjno ci terytorialnej
wojewdztwa lubelskiego. Priorytet ten jest bardzo istotny dla realizacji Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego ze wzgl du na komplementarno i bezpo redni lub
po redni zwi zek z trzema celami, ktre zosta y sformu owane w ramach priorytetu nr 3. Cel 3.2 Zachowanie i wzmocnienie r norodno ci przyrodniczej, krajobrazowej i kulturowej. Realizacja Celu 3.2 nale y do kluczowych elementw Strategii. W Strategii stwierdzono, techniczn powszechnej e dziedzictwo kulturowe jest zagro one szczeglnie przez degradacj obiektw zabytkowych i zanikanie krajobrazu harmonijnego, brak
wiadomo ci mieszka cw co do warto ci istniej cego dziedzictwa
historycznego oraz s abe rozpoznanie zasobw kulturowych na poziomie lokalnym. Realizacja przyj tego celu ma przyczyni si do zachowania cennych zabytkw architektury i budownictwa, rozwoju bazy materialnej instytucji kulturotwrczych, utrzymania ci g o ci tradycji i to samo ci mieszka cw poprzez identyfikacj z miejscem zamieszkania, zmniejszenia dysproporcji w dost pno ci do us ug kultury ludno ci w zale no ci od miejsca zamieszkania. Kierunki dzia a dla celu 3.2 to m.in.: - wzbogacanie zasobw rodowiska i wdro enie zrwnowa onej gospodarki zasobami naturalnymi, w tym zachowanie walorw krajobrazowych obszarw wiejskich
(zachowanie zr nicowanych form rolnictwa i pejza u wiejskiego, rewaloryzacja uk adw urbanistycznych, poprawa adu przestrzennego jednostek osadniczych);
17
- ochrona kulturowa regionu, wzbogacenie r norodno ci krajobrazowej i kulturowej (w tym: rewaloryzacja warto ciowych obiektw, uk adw urbanistycznych i przestrzeni publicznych, tworzenie parkw kulturowych, turystycznych szlakw kultury regionalnej, poprawa bazy lokalowej i funkcjonowania placwek kultury). Cel 3.3 Rozwj o rodkw miejskich oraz funkcji metropolitalnych Lublina W Strategii zwrcono uwag , e niemal e we wszystkich miastach wojewdztwa mo na zauwa y takie negatywne zjawiska jak m.in. degradacja b d z y stan
zachowania przestrzeni zabytkowej. Dotyczy to rwnie miast wchodz cych w sk ad Powiatu Zamojskiego. Kierunkami dzia a w ramach celu 3.3 s m.in.: - rozwj wi kszych i rednich miast wojewdztwa, wzmocnienie ich potencja u spo eczno ekonomicznego i turystycznego (w tym: wsparcie infrastruktury technicznej wspomagaj cej turystyk , us ugi publiczne i rynkowe, zwi kszenie sieci us ug kultury, poprawa warunkw ycia mieszka cw poprzez modernizacj infrastruktury spo ecznej i komunalnej); - rewitalizacja miast i zdegradowanych obszarw zurbanizowanych (w tym: rewitalizacja zabytkowej tkanki miejskiej); - rozwj uk adu ulicznego i infrastruktury technicznej miast (w tym: infrastruktura rekreacyjna cie ki rowerowe i spacerowe); - racjonalna gospodarka przestrzeni powi zana z efektywn polityk urbanistyczno architektoniczn (w tym: poprawa skuteczno ci i znaczenia planowania przestrzennego dla rozwoju obszarw miejskich, wspieranie racjonalnej urbanizacji, poprawa estetyki i wizerunku miast). Cel 3.4 poprawa jako ci ycia mieszka cw wsi oraz wielofunkcyjny rozwj obszarw wiejskich W strategii wojewdzkiej zak ada si , e wie powinna sta si bardziej atrakcyjnym miejscem zamieszkania, m.in. poprzez rozwj us ug, szersz partycypacj w post pie technicznym i cywilizacyjnym, przywrcenie rangi w dziedzictwa kulturowego, tradycji miejsca i kultury ludowej. Kierunki dzia a tego celu to m.in.: - poprawa cywilizacyjnych warunkw ycia i funkcjonowania obszarw wiejskich yciu spo ecznym, ochron
i mniejszych miast (w tym: rewaloryzacja zabytkw i promocja kulturowa ma ych miasteczek);
18
wsparcie kultury
procesu na wsi
rozwoju oraz
spo eczno ci wiejskich, wspieranie aktywno ci
poprzez rozwj spo eczno ci
edukacji lokalnych
(w tym: rozwj infrastruktury kulturalnej, ochrona i wspieranie ludowego dziedzictwa kulturowego, wspieranie powstawania i funkcjonowania partnerstw i lokalnych grup dzia a ); poprawa atrakcyjno ci turystycznej obszarw wiejskich, poprzez ochron
i wykorzystanie walorw kulturowych i przyrodniczo-krajobrazowych (w tym: ochrona krajobrazu naturalnego i kulturowego, zw aszcza regionu Roztocza, Pojezierza czy sko-W odawskiego (Polesia), o najwy szej atrakcyjno ci dolin Bugu, Wieprza i Wis y wsparcie rozwoju bazy - obszarw turystycznej
turystycznej),
i rekreacyjnej np. szlaki turystyczno-edukacyjne, cie ki rowerowe i trasy narciarskie, zagospodarowanie naturalnych akwenw, promocja turystyczna); - poprawa adu przestrzennego jednostek osadniczych. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Wojewdztwa Lubelskiego
Do
celw
strategicznych
zagospodarowania
przestrzennego
wojewdztwa
lubelskiego zaliczono m.in.: popraw jako ci rodowiska kulturowego poprzez ochron warto ci regionalnych, rewaloryzacj zasobw zabytkowych, kszta towanie rozwoju
w ci g o ci (kontynuacji) historycznej i kulturowej, a tak e porz dkowanie struktury przestrzennej celem optymalizacji intensywno ci zabudowy i poprawy estetyki krajobrazu wojewdztwa. Trzy g wne cele zagospodarowania przestrzennego w wojewdztwie lubelskim: Cel 1 Efektywne wykorzystanie stanu zainwestowania, na ktre sk ada si m.in. ochrona
rodowiska przyrodniczego i kulturowego o najwy szych warto ciach. Cel 2 Tworzenie warunkw do zrwnowa onego rozwoju wojewdztwa i podnoszenie
poziomu i jako ci ycia mieszka cw przez m.in. popraw walorw estetycznych struktur przestrzennych i krajobrazu. Cel 3 Zwi kszenie atrakcyjno ci inwestycyjnej i konkurencyjno ci obszaru wojewdztwa,
a przede wszystkim m.in. zwi kszenie atrakcyjno ci wojewdztwa z punktu widzenia walorw rodowiska i kontaktw z bli szym i dalszym otoczeniem.
W sferze zagospodarowania przestrzennego - rodowisko kulturowe - sformu owano nast puj ce cele:
19
- Cel g wny: Ochrona i pomna anie dziedzictwa kulturowego oraz jego wykorzystanie dla harmonijnego rozwoju spo ecznego i gospodarczego. Cele operacyjne: - umacnianie publicznego charakteru zada samorz dw w dziedzinie kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego, w tym szczeglnie zapewnienie systemowych warunkw ich finansowania; - tworzenie warunkw ochrony i promowania dziedzictwa kulturowego regionu jako miejsca spotka trzech r nych kultur: aci skiej, prawos awnej i ydowskiej;
- tworzenie warunkw powszechnej dost pno ci dbr kultury niezale nie od rodowiska spo ecznego i miejsca zamieszkania.
sferze
zagospodarowania
przestrzennego
rodowisko
przyrodnicze
sformu owano nast puj ce cele: - Cel g wny: Kszta towanie struktur przestrzennych powstrzymuj cych dewaloryzacj rodowiska i umo liwiaj cych aktywn ochron jego warto ci w warunkach gospodarczego wykorzystania. Do celw operacyjnych zaliczono m.in.: - dostosowanie zagospodarowania przestrzennego do cech naturalnych, predyspozycji, walorw i odporno ci rodowiska na antropopresj harmonizacja zagospodarowania przestrzennego z uk adem przyrodniczym; - zachowanie i pomna anie dziedzictwa przyrodniczego i walorw krajobrazowych.
W sferze zagospodarowania przestrzennego nast puj ce cele:
sie
osadnicza - sformu owano
- Cel g wny: Tworzenie warunkw racjonalnej i ekonomicznie efektywnej urbanizacji wojewdztwa. Cele operacyjne to m.in.: - wspomaganie rozwoju sieci miast i innych o rodkw generuj cych aktywizacj spo ecznogospodarcz ; - wdra anie wzorw wielofunkcyjnego modelu obszarw wiejskich.
sferze
zagospodarowania
przestrzennego
infrastruktura
spo eczno
gospodarcza - sformu owano nast puj ce cele:
20
- Cel g wny: Kszta towanie optymalnego przestrzennie, funkcjonalnie i ekonomicznie modelu wyposa enia regionu w obiekty i urz dzenia infrastruktury spo eczno-gospodarczej, su cej wzmacnianiu jego atrakcyjno ci rozwojowej, konkurencyjno ci i jako ci ycia
mieszka cw. Do celw operacyjnych zaliczono m.in.: rozwj bazy turystycznej i rekreacyjnej w warunkach ochrony walorw przyrodniczych i krajobrazowych. Za jedn z naczelnych zasad zagospodarowania przestrzennego wojewdztwa
lubelskiego przyj to wpisanie dziedzictwa kulturowego w struktury przestrzenne i otaczaj cy krajobraz, co dotyczy zarwno zespo w, jak i poszczeglnych obiektw zabytkowych. W Planie Zagospodarowania Przestrzennego Wojewdztwa Lubelskiego ustalono rwnie ochron zasady gospodarowania przestrzeni do ktrych zaliczono m.in.: szczegln i oszcz dne wykorzystanie przestrzeni niezurbanizowanej, stanowi cej trudno
odnawialny zasb przestrzeni regionu, ze szczeglnym uwzgl dnieniem m.in. krajobrazw wiejskich o zachowanej to samo ci kulturowej.
Wiod ce dzia ania w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego regionu lubelskiego obejmuj takie dziedziny, jak: - ochrona miast historycznych (ochrona, konserwacja, rewaloryzacja i rewitalizacja historycznej substancji i struktury zabytkowej oraz kreowanie wizerunku zespo u zabytkowego jako ywego elementu wsp czesnego i rozwijaj cego si miasta); - rewaloryzacja krajobrazw (najcenniejszych za o e kompozycyjnych i krajobrazowych); - zabytki sakralne; - obszary archeologiczne; - ochrona krajobrazu kulturowego; - dzia ania proturystyczne zagospodarowanie obiektw historycznych i zasobw kulturowych dla potrzeb turystyki.
G wne kierunki i priorytety dzia a kulturowego w wojewdztwie:
w zakresie ochrony obiektw dziedzictwa
- prowadzenie ochrony konserwatorskiej poprzez konserwacj zmierzaj cym do permanentnego utrzymania
b d c
dzia aniem
zabytkw w stanie gwarantuj cym
zachowanie ich warto ci, rewaloryzacj i adaptacj do nowych funkcji oraz kontynuacj czyli tworzenie wsp czesnego otoczenia zabytkw w nawi zaniu do tradycji.
21
- kszta towanie harmonijnego krajobrazu kulturowego. - tradycja i to samo kulturowa utrzymanie ci g o ci tradycji i to samo ci ludno ci
z miejscem zamieszkania. - rozwj aktywno ci kulturalnej. Wojewdzki Program Opieki nad Zabytkami w Wojewdzkie Lubelskim na lata 2007 2010 Cele Wojewdzkiego Programu Opieki nad Zabytkami, podobnie jak cele Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego, s zbie ne z celami okre lonymi w ustawie o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami (art. 87 ust. 2). Ponadto w Wojewdzkim Programie Opieki nad Zabytkami sformu owano cele strategiczne i operacyjne.
Cele strategiczne: 1. Stworzenie systemu ochrony krajobrazu kulturowego. 2. Ochrona zabytkw i rewitalizacja starej zabudowy. 3. Zapobieganie rozproszeniu osadnictwa. 4. Ochrona dziedzictwa kulturowego oraz tradycyjnych form gospodarowania na obszarach wiejskich. 5. Edukacja powszechna w zakresie warto ci dziedzictwa kulturowego Lubelszczyzny.
Cele operacyjne: 1. Zintegrowana ochrona dziedzictwa; 2. Parki kulturowe; 3. Uk ady urbanistyczne i ruralistyczne; 4. Zabytki nieruchome; 5. Zabytki ruchome; 6. Ochrona zabytkw o szczeglnej warto ci; 7. Wykorzystanie zasobw kulturowych. 8. Dokumentacja.
22
Realizacji celw s u - Rewaloryzacj
dzia ania, do ktrych zaliczono m.in.: uk adw urbanistycznych i ruralistycznych na obszarze
i rewitalizacj
wojewdztwa lubelskiego (skuteczna ochrona miast historycznych, poza ustawowymi dzia aniami Ochron administracyjnymi Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw, wymaga
wsp dzia ania wielu organizacji, w tym samorz dowych). obiektw zabytkowych o wyj tkowej warto ci (ochrona poprzez wpis na
wiatow List Ochrony Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego lub uznaniem za Pomnik Historii). Ochron zabytkw i opiek nad zabytkami nieruchomymi ze szczeglnym
uwzgl dnieniem obiektw i zespo w obiektw charakterystycznych dla wojewdztwa lubelskiego oraz elementw kultury ludowej. Ochrona b dzie dotyczy m.in. zabytkw budownictwa drewnianego, obiektw i obszarw powojskowych, zespo w rezydencjonalnych, budownictwa przemys owego, cmentarzy, kultury oraz tradycji ludowej, a tak e zabytkw b d cych w posiadaniu samorz du terytorialnego wojewdztwa lubelskiego (m.in. prowadzenie prac konserwatorskich, restauratorskich i remontowych czy popularyzowanie i upowszechnianie wiedzy o zabytku). - Ochron zabytkw i opiek nad zabytkami archeologicznego dziedzictwa kulturowego na terenie wojewdztwa lubelskiego. - Ochron zabytkw i opiek nad zabytkami ruchomymi, ktra dotyczy zasobw muzew oraz zabytkw ruchomych spoza zbiorw muzealnych. - Praktyczne wykorzystanie zasobw dziedzictwa kulturowego edukacyjne, promocyjne itp. rozwj turystyki, dzia ania
m.in. wydawanie i dofinansowanie publikacji po wi conych
zabytkom Lubelszczyzny, tworzenie i wspieranie inicjatyw kulturalnych, a tak e adaptacja i rewaloryzacja obiektw zabytkowych. - Form realizacji celw i zada w wietle art. 87 ustawy o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami. Program Zrwnowa onego Rozwoju Rolnictwa i Obszarw Wiejskich
Wojewdztwa Lubelskiego W dokumencie zdiagnozowano stan rodowiska kulturowego wojewdztwa
lubelskiego. W diagnozie przedstawione zosta y instytucje i organizacje pe ni ce rol kulturotwrcz , nak ady finansowe jednostek samorz du terytorialnego na kultur oraz dane dotycz ce uczestnictwa w kulturze r nych grup ludno ci.
23
Przeprowadzona diagnoza, pozwoli a na wskazanie s abych i mocnych stron sfery kulturowej wojewdztwa. Do mocnych stron zaliczono m.in. bogate dziedzictwo kulturowe wysokie nasycenie obszarw wiejskich w wojewdztwie obiektami kultury ciekawymi
i r norodnymi oraz wielokulturowy charakter dziedzictwa kulturowego Lubelszczyzny. S abe strony to m.in.: niskie nak ady finansowe na kultur , w tym na remonty i konserwacj zabytkw oraz brak bada , analiz i opracowa obszarach wiejskich. Szans rozwoju kultury upatruje si w dzia aniach takich jak: mo liwo dotycz cych rodowiska kulturowego na
wykorzystania funduszy strukturalnych w sferze kultury czy rozwj turystyki. Prognoza rozwoju wskazuje, e dzia alno kultur rodowiska kulturowego opracowana w ramach programu
kulturalna i dziedzictwo narodowe b d stanowi y w przysz o ci efektw wzrostu gospodarczego, ale w a nie jako
niezwykle wa ny czynnik konkurencyjno ci regionw, z tego te wzgl du nale y traktowa nie tylko jako odbiorc
stymulatora rozwoju. Program Rozwoju i Rewitalizacji Miast - Wojewdztwo Lubelskie Celem nadrz dnym Programu Rozwoju i Rewitalizacji Miast Wojewdztwa Lubelskiego jest Poprawa atrakcyjno ci i konkurencyjno ci miast regionu s u ca
zrwnowa onemu rozwojowi wojewdztwa . Uzasadnieniem celu nadrz dnego jest stwierdzenie, e negatywny wizerunek miast pot gowany jest przez wyst puj ce
powszechnie zjawiska, do ktrych zaliczono m.in. degradacj , b d niezadowalaj cy stan zachowania tkanki zabytkowej miast.
Priorytetami w realizacji celu nadrz dnego s : 1. Rewitalizacja zdegradowanych terenw miejskich 2. Poprawa standardw funkcjonowania i rozwoju miast 3. Wzrost i efektywne wykorzystanie potencja u miast W ka dym priorytecie ustalono cele. Do celw istotnych z punktu widzenia realizacji Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego zaliczono:
24
- Cel 1.2 Rewitalizacja zabytkowej tkanki miast; W programie rewitalizacji zaznaczono, e jedn z mocnych stron miast regionu jest ich bogactwo w liczne obiekty dziedzictwa kulturowego. Niemal e ka de z miast regionu posiada takie swoje magiczne miejsca, ktre stanowi te stan, w jakim si znajduj o jego to samo ci. S to miejsca
w pierwszej kolejno ci odwiedzane przez turystw oraz potencjalnych inwestorw i dlatego tak bardzo wp ywa na ca o ciowe postrzeganie miasta.
Niestety na skutek braku wystarczaj cych rodkw finansowych, niedoceniania warto ci i potencja u tam ukrytego oraz innych czynnikw w dalszym ci gu post puje zjawisko dekapitalizacji i degradacji zabytkowej tkanki miast regionu. Zjawisko to dotyczy rwnie miast Powiatu Zamojskiego. Kierunki dzia a w ramach celu 1.2 to m.in.: - renowacja zabytkowych centrw miejskich, zabytkowych obiektw i zespo w zabudowy oraz przestrzeni publicznych w uk adach urbanistycznych), - remonty, modernizacja i adaptacja obiektw historycznych wraz z otoczeniem na cele (funkcje) wynikaj ce z polityki rozwoju miast (edukacja, turystyka, kultura, us ugi itd.) z uwzgl dnieniem funkcji mieszkaniowej, - rewitalizacja, zagospodarowanie i zabezpieczenie historycznych podziemi miast.
- Cel 2.2 Ochrona, zachowanie to samo ci i r norodno ci kulturowej i przyrodniczej miasta regionu; Walory rodowiska naturalnego i krajobraz kulturowy miast regionu s jedn z ich mocnych stron. W programie rewitalizacji stwierdzono, e walory te obecnie s zagro one, dlatego wskazano nast puj ce kierunki dzia a : - ochrona, rewaloryzacja obiektw i zespo w zabudowy o szczeglnym znaczeniu dla to samo ci kulturowo historycznej miast regionu, - ochrona, rewaloryzacja, rewitalizacja charakterystycznych (unikatowych) uk adw urbanistyczno przestrzennych miast regionu (skala i rodzaj zabudowy, panoramy
widokowe, sylwetki miast, dominanty itd.), - rewitalizacja, rehabilitacja zdegradowanych terenw zielonych, zwi kszanie powierzchni terenw zielonych w o rodkach miejskich, - promowanie walorw krajobrazowych miast.
25
- Cel 3.2 Rozwj wi kszych miast jako regionalnych o rodkw rozwoju oraz Cel 3.3 Rozwj mniejszych miast jako ponadlokalnych o rodkw obs ugi; Kierunki dzia a dla celu 3.2 to m.in.: - modernizacja i rozbudowa bazy us ug, edukacji, kultury, zdrowia, turystyki itd., - zwi kszenie sieci us ug kultury (modernizacja i rozbudowa bazy, doposa enie bazy, rozszerzanie oferty, itp.) - rozwj i modernizacja infrastruktury turystycznej miast regionu (wzbogacanie bazy o nowe obiekty, podniesienie standardw obiektw istniej cych, adaptacja budynkw, zespo w i obiektw zabytkowych na cele zwi zane z turystyk ), - organizacja regionalnych i lokalnych o rodkw informacji turystycznej oraz jednostek wspieraj cych rozwj turystyki, - podniesienie turystycznej i inwestycyjnej atrakcyjno ci miast regionu poprzez konserwacj , rewaloryzacj i rewitalizacj tkanki historycznej, wspieranie estetyki i adu przestrzennego na terenach zurbanizowanych. Kierunki dzia a dla celu 3.3 to m.in.: - zachowanie rozbudowa i rozwj podstawowej bazy us ug, edukacji, kultury, zdrowia, turystyki itd., - rozwj i modernizacja infrastruktury turystycznej miast, wykorzystanie indywidualnych walorw i warto ci kulturowych miast dla rozwoju turystyki, - zachowanie warunkw powszechnej dost pno ci do kultury zw aszcza w mniejszych o rodkach (modernizacja, rozbudowa, doposa enie bazy, rozszerzanie oferty, itp.). Koncepcja Programowo Przestrzenna Rozwoju Turystyki i Rekreacji
w Wojewdztwie Lubelskim
W dokumencie dokonano waloryzacji przestrzeni turystycznej wojewdztwa, czyli wyr nienia obszarw (rejonw) i miejscowo ci o szczeglnych predyspozycjach dla rozwoju turystyki. Wskazano rwnie wojewdztwa lubelskiego. Powiat Zamojski jest po o ony na obszarach, ktre zaliczono do obszarw kierunki kszta towania przestrzeni turystycznej
o szczeglnych predyspozycjach dla rozwoju turystyki. Obszar Roztocze i Puszcza Solska, w tym: Rejon - Roztocze rodkowe, Obszar Dolina Wieprza, w tym: Rejon Nieliski, Obszar Grabowiecko Strzelecki, w tym: Rejon Skierbieszowski, Obszar Sokalski.
26
Do czynnikw atrakcyjno ci turystycznej wskazanych obszarw i rejonw zaliczono m.in.: - wyst powanie zespo w i obiektw zabytkowych o wysokich walorach dziedzictwa kulturowego oraz sanktuariw, - walory przyrodnicze i krajobrazowe, - walory kulturowe, - sposoby udost pniania walorw turystycznych obszaru.
Jednym z wa nych elementw wizji rozwoju sektora turystycznego w wojewdztwie jest turystka kulturowa. Turystyka kulturowa jest jedn z wiod cych form sp dzania czasu przez turystw. Szans regionu upatruje si w wykreowaniu wydarze i imprez kulturalnych oraz miejsc z nimi zwi zanych.
G wne kierunki rozwoju sektora turystycznego to m.in.: - turystyka krajoznawcza - indywidualna i zorganizowana (wycieczkowa) wykorzystuj ca dziedzictwo kulturowe, oparte o ekspozycj regionu. - turystyka wielokulturowego pogranicza historyczn regionu. - turystyka promocyjna - zwi zana z walorami turystycznymi lubelskiej wsi, z obyczajami, czy twrczo ci ludow , walorami etnograficznymi, folklorem. Tradycje kultury ludowej kultywowane s w wielu miejscowo ciach regionu, a ich ochronie i popularyzacji s u y szereg festiwali i przegl dw. Obejmuje ona tak e promocj organizowanych przez zwi zana z r norodno ci i wielokulturowo ci zabytkw oraz bogat i barwn histori
organizacje i samorz dy cyklicznych imprez artystycznych, folklorystycznych czy te sportowych. Cel nadrz dny Koncepcji Programowo Przestrzennej Rozwoju Turystyki i Rekreacji
w Wojewdztwie Lubelskim: Podniesienie konkurencyjno ci i atrakcyjno ci turystycznej wojewdztwa, zwi kszenie ruchu turystycznego przy jednoczesnym zachowaniu walorw kulturowych i przyrodniczych regionu.
Priorytet 1. Tworzenie i rozwj markowych produktw turystycznych Cel operacyjny 1.1 Podnoszenie konkurencyjno ci produktw strategicznych dla rozwoju turystyki w wojewdztwie
27
Kierunki dzia a to m.in.: - kreowanie nowoczesnej oferty turystycznej w oparciu o walory kulturowe markowych produktw turystycznych; - utrzymywanie i promowanie istniej cych kulturowych szlakw turystycznych; - lepsza ochrona i ekspozycja istniej cych atrakcji turystycznych wojewdztwa, a zw aszcza dziedzictwa kultury, historii i unikatowych walorw przyrodniczych; - poprawa wizerunku i postrzegania wojewdztwa lubelskiego.
Priorytet 2. Kszta towanie walorw turystycznych wojewdztwa Cel operacyjny 2.1 Podnoszenie atrakcyjno ci poprzez ochron , ekspozycj kulturowych i przyrodniczych Kierunki dzia a to m.in.: - ochrona r norodno ci biologicznej i krajobrazowej; - ochrona kulturowa, wzbogacenie kulturowe regionu (m.in.: ochrona i rewaloryzacja, a tak e podniesienie ekspozycyjno ci wszystkich zabytkowych zespo w architektonicznych obiektw drewnianych i murowanych oraz zespo w urbanistycznych ochrona zasobw
i rewaloryzacja oraz podniesienie ekspozycyjno ci wszystkich sanktuariw w regionie).
Priorytet 3. Rozwj infrastruktury turystycznej i us ug turystycznych Cel operacyjny 3.3 Wsparcie rozwoju infrastruktury uzupe niaj cej Jednym z kierunkw dzia a w ramach tego celu jest dostosowanie istniej cych
placwek kultury do potrzeb ruchu turystycznego i ich szersze udost pnienie dla turystw.
Pozosta e priorytety wskazane w dokumencie to Priorytet 4. Zapewnienie dost pno ci walorw i produktw turystycznych oraz Priorytet 5. Rozwj instytucjonalny obs ugi turystyki.
28
5. Uwarunkowania wewn trzne ochrony dziedzictwa kulturowego

5.1. Relacje Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego na lata 2010-2013 z dokumentami wykonanymi na poziomie powiatu
Strategia Rozwoju Powiatu Zamojskiego na lata 2007-2020
W Strategii do mocnych stron Powiatu Zamojskiego zaliczono bogate dziedzictwo historyczne - liczne cenne zabytki kultury materialnej, du Zamo cia - UNESCO, walory przyrodniczo baz turystyczn . atrakcyjno turystyczn
turystyczne Roztocza oraz dobrze rozwini t
Szans rozwoju powiatu upatruje si m.in. w wykreowaniu mody na
alternatywny model sp dzania czasu wolnego - turystyka zainteresowa , folklor, dziedzictwo kulturowe. Misj Powiatu Zamojskiego jest zachowanie cennych walorw rodowiska
naturalnego i kulturowego W Strategii przyj to do realizacji programy takie jak m.in.: Stymulowanie rozwoju turystyki, Promocja powiatu czy Ochrona rodowiska naturalnego. Zadania operacyjne to m.in.: - Promocja walorw turystycznych Powiatu Zamojskiego. - Ochrona dziedzictwa narodowego i dbr kultury. - Wsp praca z gminami i organizacjami pozarz dowymi w zakresie rozwoju turystyki. Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Zamojskiego W planie zidentyfikowano obszary problemowe powiatu, ktre mog rwnie sta si potencjalnymi czynnikami jego rozwoju. W przypadku obszaru - turystyka najwa niejsze elementy to wykorzystanie walorw przyrodniczych oraz dziedzictwa kulturowego powiatu. Jednym z priorytetw Planu Rozwoju Lokalnego jest obszarw wiejskich , a celem turystycznych . Rozwj i restrukturyzacja m.in.
Rozwj nowych funkcji terenw powiatu
29
Program Ochrony rodowiska dla Powiatu Zamojskiego Opracowany dla powiatu zamojskiego program ochrony rodowiska inwentaryzuje
aktualny stan
rodowiska i system monitorowania jego zmian oraz okre la niezb dne
dzia ania dla ochrony rodowiska w cis ym powi zaniu z g wnymi kierunkami rozwoju powiatu. Program ten mo e i powinien stanowi p aszczyzn koordynacji dzia a w skali ponadlokalnej (ponadgminnej) na rzecz rodowiska. Okre la on ramy dzia a w takich
dziedzinach jak: gospodarka odpadami oraz ochrona zlewni rzek i obszarw o wysokich walorach przyrodniczo-krajobrazowych. Podejmowanie ponadlokalnych inicjatyw na rzecz rodowiska pozwoli nie tylko na skuteczniejsz ochron i eliminacj zagro e , ale rwnie na prowadzenie gospodarki powinna obj
ukierunkowanej na zrwnowa ony rozwj. Taka koordynacja dzia a mo liwie szerokie spektrum dziedzin, co skutkowa b dzie integracj spo ecznego, gospodarczego i przestrzennego.
adu ekologicznego,
W Programie zaznaczono,
e ramowe zasady ochrony przyrody okre la ustawa mi dzy innymi
o ochronie przyrody. Szczeglne formy ochrony przyrody, do ktrych nale
rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, pomniki przyrody i u ytki ekologiczne, ustanawiane s przez przepisy szczeglne.
Zasady
wykorzystania
gospodarczego
parkw
ich
otulin
ustalane
w porozumieniu z dyrektorami parkw i zawarte w gminnych miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oraz planach ochrony, opracowanych dla
poszczeglnych obiektw. Cenne i unikatowe elementy przyrody o ywionej i nieo ywionej chronione s rwnie innymi formami ochrony, do ktrych nale ; - pomniki przyrody; - u ytki ekologiczne; - stanowiska dokumentacyjne; - zespo y przyrodniczo-krajobrazowe.
Wysoka warto
przyrodnicza naturalnych krajobrazw oraz charakterystycznych e obszar powiatu zamojskiego obejmuj mi dzynarodowe
dla nich fitocenoz sprawi a,
systemy przyrodnicze, ktrych celem jest ochrona dziedzictwa przyrodniczego Europy.
30
W dokumencie wskazano ograniczenia wynikaj ce ze stanu rodowiska naturalnego: - obszary prawnie chronione; w ich obr bie wyklucza si lokalizacj wszystkich inwestycji mog cych zak ci rwnowag ekologiczn i zdegradowa walory krajobrazowe; - gleby wysokich klas bonitacyjnych, w stosunku do ktrych istnieje ustawowy zakaz przeznaczenia na cele nierolnicze; - lasy, w przewadze glebochronne i wodochronne, ustawowo chronione; - obszary lessowe zagro one erozj wodn i eoliczn , ktra prowadzi do degradacji gleb w ich obr bie zasady gospodarowania podlegaj szczeglnym rygorom; - wody powierzchniowe; doliny rzek podlegaj ochronie - nale y je chroni przed zabudow oraz tworzeniem nasypw ziemnych w poprzek ich dolin.
Program Ochrony rodowiska podkre la, e celem polityki ekologicznej powinno by podejmowanie dzia a ochron powstrzymuj cych dewaloryzacj rodowiska i umo liwiaj cych
jego warto ci w warunkach gospodarczego wykorzystania. Dzia ania te winny ochron istniej cych walorw i zasobw rodowiska przyrodniczego oraz
uwzgl dni
wzmocnieniem procesw ekologicznych, z zachowaniem bior norodno ci gatunkw, ekosystemw i krajobrazu. Ich realizacja powinna zapewnia : - zrwnowa one wykorzystanie walorw rodowiska przy uwzgl dnieniu jego cech
naturalnych, predyspozycji, walorw oraz odporno ci rodowiska na antropopresj ; - ochron i racjonalne wykorzystanie gospodarcze zasobw naturalnych; - zachowanie i pomna anie dziedzictwa przyrodniczego i walorw krajobrazowych; - popraw jako ci rodowiska; - wzrost bezpiecze stwa ekologicznego powiatu.
W programie podkre la si ,
e ochrona obiektw i obszarw przyrodniczych
realizowana jest w granicach obszarw prawnie chronionych, a w odniesieniu do obiektw chronionych - na podstawie przepisw szczeglnych. Na pozosta ym obszarze wzmacnianie i wzbogacanie systemu przyrodniczego polega powinno na: - ochronie i wprowadzaniu ro linno ci stanowi cej zabudow biologiczn ciekw wodnych; - w a ciwym kszta towaniu granic polno-le nych; podnoszeniu odporno ci ekosystemw le nych z uwzgl dnieniem wymogw obowi zuj cych w lasach ochronnych;
31
- zwi kszaniu udzia u przyrodniczych stref granicznych (ekotonw) przez tworzenie 50 m stref wy czonych z zabudowy mieszkaniowej od linii brzegowej lasw oraz eliminacja obiektw uci liwych dla rodowiska le nego w strefie 200 m od linii brzegowej lasu; - utrzymywanie i wprowadzanie zadrzewie i zakrzewie rdpolnych.
Ochrona obiektw i obszarw przyrodniczych realizowana jest i b dzie w ramach istniej cych i projektowanych systemw przyrodniczych: - ECONET-EUROPA i ECONET-PL; - Programu CORINE biotopes; - Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000; - transgranicznych obszarw chronionych - Rezerwatu Biosfery ROZTOCZE. Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Zamojskiego Cel opracowania to sformu owanie strategii rozwoju gospodarki odpadami jako TOCH-w;
elementu ekorozwoju Powiatu Zamojskiego oraz wytyczenie programu dzia a na najbli sze lata. Jak zaznaczono w dokumencie, uci liwo odpadw dla rodowiska przejawia si rodowiska oraz
przede wszystkim zanieczyszczeniem poszczeglnych elementw niszczeniem walorw estetycznych i krajobrazowych. W planie sformu owano cele d ugoterminowe na lata 2008 2020:
- wska niki dotycz ce ca kowitej ilo ci odpadw komunalnych ulegaj cych biodegradacji, kierowane na sk adowiska do roku 2020 - osi gni cie w roku 2020 zak adanych limitw odzysku i recyklingu poszczeglnych odpadw.
Powy ej dokonano analizy opracowa krajowych i wojewdzkich (uwarunkowania zewn trzne) oraz powiatowych (uwarunkowania wewn trzne) o charakterze planistycznym i strategicznym, pod k tem znaczenia ich zapisw i dzia a kulturowego. Powiat wykonuje zadania publiczne o charakterze ponadgminnym. Uchwa a dotycz ca przyj cia powiatowego programu opieki nad zabytkami podj ta przez powiat obowi zuje na terytorium ca ego powiatu (tj. wszystkich gmin wchodz cych w jego sk ad). Dlatego te , poszczeglne gminy wchodz ce w sk ad powiatu zamojskiego opracowuj c dotycz cych dziedzictwa
32
w asne dokumenty strategiczne (strategia rozwoju lokalnego czy program rewitalizacji) i planistyczne (studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego,
miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego) o charakterze gminnym b d musia y przeanalizowa i wzi pod uwag zapisy i dzia ania dotycz ce dziedzictwa kulturowego Powiatowym Programie Opieki nad Zabytkami Powiatu
w powiecie zawarte w
Zamojskiego na lata 2010-2013 .
5.2. Charakterystyka zasobw i analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego Powiatu Zamojskiego
5.2.1. Zarys historii obszaru Powiatu Zamojskiego
Pierwsze lady obecno ci cz owieka na terenach dzisiejszego powiatu zamojskiego pochodz z epoki kamiennej. Przed 5000 lat, w malowniczych dolinach rzek Wieprza i Bugu, na urodzajnych glebach lessowych, osiedli a si ludno trudni ca si rolnictwem, hodowl
i wyrobem narz dzi. W Guciowie, nad Wieprzem, odkryto cmentarzysko kurhanowe z 14502000 roku p. n. e. zawieraj ce ca opalne pochwki. Ziemie powiatu zamojskiego znalaz y si w obr bie pa stwa polskiego ju w X w. Przez ziemie powiatu prowadzi mi dzynarodowy szlak handlowy ze wschodu na zachd. Powsta y przy nim liczne grodziska zwane Grodami Czerwie skimi, ktre w okresie X-XI w. sta y si przyczyn wojen polsko-ruskich. Najstarsze znane grodzisko w S siadce, pochodzi z XI w. Warowny grd w Grabowcu (nale cy do Grodw Czerwie skiech) za o ono w II po owie XII w., natomiast ok. 1340 r. powsta Szczebrzeszyn - najstarsze miasto w regionie. Ostatecznie ziemie powiatu zamojskiego na trwa e wesz y w obr b granic pa stwa polskiego za panowania Kazimierza Wielkiego, a pod koniec XVI w. - we w adanie rodziny Zamoyskich. W czasie wzrostu pot gi i znaczenia rodu Zamoyskich (XVI/XVII w.) ziemie te prze ywa y wielki rozkwit. W 1580 r. Jan Zamoyski, kanclerz i hetman wielki koronny, za o y Zamo , ktry sta si wkrtce centrum kulturowym, handlowym i administracyjnym. Z pewnymi przerwami miasto pe ni te funkcje do dzi . Po I rozbiorze Polski ziemie Ordynacji znalaz y si pod panowaniem austriackim, w 1807 r. w granicach Ksi stwa Warszawskiego, a od 1815 do 1918 - Krlestwa Polskiego. Okres II wojny wiatowej to czas tragiczny, kiedy zniszczeniu uleg a wi kszo miast i wsi.
Na tych terenach istnia silny ruch oporu. Najci sze boje z okupantem partyzanci toczyli pod Wojd , Krasnobrodem i Kosobudami.
33
W 1975 roku w wyniku nowego podzia u administracyjnego (znosz cego powiaty) powsta o wojewdztwo zamojskie, natomiast 1 stycznia 1999 r. kolejna reforma administracyjna kraju przynios a przywrcenie powiatu zamojskiego. Do najwa niejszych zabytkw regionu trzeba zaliczy renesansowe Stare Miasto w Zamo ciu (wpisane w 1992 r. na list wiatowego Dziedzictwa Kultury UNESCO) oraz ko cio y i pa ace rozsiane w okolicznych miejscowo ciach, pochodz ce przewa nie z okresu baroku. Spotyka si jeszcze budowle drewniane, g wnie kaplice. W zagubionych w lasach wsiach mo na znale star XIX-wieczn zabudow gospodarsk .
5.2.2. Krajobraz kulturowy, dzia alno kulturalna oraz zabytki o najwy szym znaczeniu dla Powiatu Zamojskiego
Zabytki o najwy szym znaczeniu dla powiatu zamojskiego Powiat zamojski jest spadkobierc bogatej spu cizny dziedzictwa historyczno-
kulturowego minionych epok. Rozleg e tereny Grodw Czerwie skich z miejscowo ciami jak: Grabowiec, Guciw, Mokre, Szczebrzeszyn odegra y wa n rol w historycznym procesie kszta towania si pocz tkw pa stwowo ci Polski i Ukrainy. Ci gn ce si przez stulecia procesy przemian w sposb naturalny wp yn y na przenikanie si kultur,
zwyczajw, obrz dw, j zykw i wyzna . Bliskie s siedztwo pogranicza z Ukrain wycisn o swe pi tno na r norodno zarwno zabytkw kultury materialnej, jak
i obiektach kultury niematerialnej. Najbardziej spektakularnym przejawem przenikania si kultur s zabytki architektury sakralnej, w tym: cerkwie prawos awne, synagogi ydowskie i cmentarze wielu wyzna . Du e znaczenie w kszta towaniu si stosunkw spo ecznych, gospodarczych oraz kulturowych mia a Ordynacja Zamoyskich. Powiat zamojski to skarbnica cennych i unikalnych zabytkw. Nale do nich obiekty
sakralne, dwory, pa ace, parki, cmentarze, zespo y pa acowo - parkowe oraz liczne kapliczki przydro ne, w tym specyficzne dla regionu tzw. "domkowe". Najciekawsze tereny i najwa niejsze zabytki powiatu zamojskiego: Miasto i Gmina Krasnobrd obszar o du ych walorach kulturowych i turystycznych.
Krasnobrd nale a pocz tkowo do dbr mo nego rodu Lipskich (XVI w.), od ktrych przeszed do Leszczy skich. Od Zygmunta III Wazy uzyskali Leszczy scy potwierdzenie przywileju miejskiego dla Krasnobrodu i prawo 6 jarmarkw rocznie. Za o yli zbr
34
kalwi ski, w ktrym odby si w 1647 r. synod ma opolski. Po wojnie 2 po owy XVII w. nad rde kami rzeki Krupiec, ktrych wodzie przypisuje si w a ciwo ci lecznicze, znaleziono obraz Matki Boskiej, znajduj cy si obecnie w ko ciele Nawiedzenia Naj wi tszej Marii Panny. Fundatork ko cio a by a (w podzi ce za popraw zdrowia) p niejsza ona krla Polski - Marysie ka Sobieska. Ko ci od 300 lat jest znanym o rodkiem kultu religijnego, odwiedzanym poprzez liczne rzesze pielgrzymw. Tradycj sta y si mi dzynarodowe letnie koncerty organowe w Sanktuarium Maryjnym. W zabudowaniach klasztoru znajduje si Muzeum Wsi Krasnobrodzkiej, w ktrym zgromadzone s eksponaty b d ce odzwierciedleniem rzemios takich jak garncarstwo,
gontarstwo, meblarstwo wyrb Skrzy Krasnobrodzkich. 24 marca 1863 r. pod miastem mia a miejsce wielka bitwa oddzia w Marcina Lelewela-Borelowskiego z wojskiem carskim. Upami tnia ten fakt Pomnik Powsta cw Styczniowych, znajduj cy si na miejscowym cmentarzu. Za udzia w powstaniu
Krasnobrd utraci prawa miejskie. Podczas kampanii wrze niowej Krasnobrd znalaz si w centrum ci kich walk i uleg znacznemu zniszczeniu. Podczas okupacji, hitlerowcy wielokrotnie dokonywali w miejscowo ci krwawych pacyfikacji i mordw. Krasnobrd sta si o rodkiem ruchu oporu i miejscem wielu akcji partyzanckich. Najwa niejsze zabytki: sanktuarium diecezji zamojsko-lubaczowskiej (ko ci z ko ca XVII w. p.w. Nawiedzenia NMP, dawny klasztor dominikanw, spichlerz, ogrd), liczne kapliczki oraz imponuj ce rze by sakralne w drewnie, odtwarzaj ce M k Pa sk przyci gaj tysi ce turystw i wiernych. Przy sanktuarium znajduje si Muzeum Wsi
Krasnobrodzkiej ze zbiorami przyrodniczymi, geologicznymi, garncarskimi, faun i flor Roztocza oraz kolekcj wie cw do ynkowych w drewnianym spichlerzu z 1795 r. Na si tak e: drewniana, kryta gontem, wybudowana
dziedzictwo miasta i gminy sk adaj
w stylu zakopia skim Kaplica w. Rocha. Obecna kaplica zbudowana zosta a w 1943 roku na miejscu starej, ktra uleg a zniszczeniu w 1935 r. ; Kaplica na Wodzie - w zasadzie dwie kaplice drewniane wsparte na betonowych s upach, po czone drewnianym pomostem i pokryte wsplnym dachem, tworz w ten sposb jakby jeden obiekt; Pa ac Leszczy skich, ktry jest budowl pi trow , kryt polskim amanym dachem. Kolumnowa galeria czy
pa ac z oficyn wybudowan na prze omie XVIII i XIX w. Obecnie w pa acu mie ci si Sanatorium Rehabilitacyjne dla Dzieci im. Janusza Korczaka.
35
Zdj cie 1. Ko ci p.w. Nawiedzenia NMP oraz Klasztor Dominikanw w Krasnobrodzie
rd o: http://www.krasnobrod.pl
Szczebrzeszyn - miasteczko po o one na skraju Roztocza Zachodniego- malowniczego
piekie ka Szczebrzeszy skiego i doliny Wieprza. Jest najstarszym miastem powiatu - niegdy siedziba W o ci Szczebrzeszy skiej, znane z konfederacji zawartej w 1672 r. w obronie hetmana Jana Sobieskiego. Najwa niejsze zabytki: uk ad urbanistyczny miasta Szczebrzeszyna wraz z cerkwi greko - katolick z ko ca XII w. dekorowana bogat polichromi i synagog , zespo em
klasztornym franciszkanw oraz cmentarzem grzebalnym i ydowskim, ko ci parafialny w stylu renesansu lubelskiego oraz ko ci w. Katarzyny wzniesiony na wzr kolegiaty
zamojskiej, zesp obiektw szkolnych wybudowanych w latach 1812-1822 z fundacji ordynacji zamojskiej, do ktrych przeniesiona zosta a z Zamo cia do Szczebrzeszyna szko a wojewdzka, grodzisko - pozosta o ci po zamku z XIV w, wybudowany na pocz tku XX w. M yn wielki wodny, pomnik chrz szcza . W okresie II Wojny wiatowej zniszczona zosta a przez Niemcw Synagoga, reszta
drewnianych domw z podcieniami i wiele starych zabytkowych dworkw. Z tych przyczyn, mimo starej i bogatej historii miasta, zabytkw w Szczebrzeszynie zachowa o si ma o. Przede wszystkim s to ko cio y: w. Miko aja, w. Katarzyny, w. Leonarda, ko ci unicki i odbudowana wi tynia ydowska, budynek Urz du Miasta i Gminy, kapliczka
36
kamienna z 1650 r. upami tniaj ca fakt wyp dzenia Arian z miasta, budynki Zespo u Szk Nr 1 im. Zamoyskiego oraz budynku g wnego Zespo u Szk Nr 2 im. dra Zygmunta Klukowskiego z 1819-1822 r., dobrze zachowane grodzisko ze ladami fosy, kilka dawnych dworkw.
Zdj cie 2. Ko ci p.w. w. Miko aja w Szczebrzeszynie
rd o: http://www.szczebrzeszyn.pl
Zwierzyniec - miasteczko-ogrd otoczone lasami Roztocza skiego Parku Narodowego.
Zwierzyniec jest dawn siedzib zarz du dbr ordynacji Zamoyskich. Ze wzgl du na swoje bogactwo kulturowe od lat zachwyca artystw malarzy z ca ej Polski, ktrzy przyje d aj tutaj na coroczne plenery malarskie. Najwa niejsze zabytki: barokowy ko ci z po owy XVIII w z niezwyk ymi malowid ami p.w. Jana Nepomucena na wyspie ukasza Smuglewicza, Dzwonnica
drewniana wie owa, wzniesiona w 1 w. XX w., kamienna Figura Matki Boskiej z Lourdes z 1905 r., cz uk adu przestrzennego z XVIII-XIX W, wraz z istniej c konserwatorsk stanowi pozosta o zabudow ,
zadrzewieniem, wodami, ci gami komunikacyjnymi oraz ukszta towaniem krajobrazu terenu. Obszar obj ty ochron dawnej rezydencji
Zamoyskich z XVI w., zesp budynkw by ego zarz du ordynacji zamojskiej - obecnie Zesp Szk Drzewnych i Ochrony rodowiska, pa ac plenipotenta z ko ca XIX w - siedziba
37
RPN, oraz liczne pomniki w miejscach pami ci narodowej, O rodek Edukacyjno-Muzealny RPN w Zwierzy cu, ktry prowadzi m.in. zaj cia dydaktyczne dla dzieci i m odzie y, projekcje filmw i prze roczy, organizuje wystawy o tematyce przyrodniczej i artystycznej, murowany Browar z 1806 r. oraz Portiernia browaru, murowano Regionalny Bank Genw z 1896 r., Borek - cz drewniany budynek -
Zwierzy ca, ktra zosta a wybudowana na
prze omie lat 20 i 30 XX wieku. Do dzi przetrwa o 71 starych drewnianych domw, po o onych przy 6 ulicach. Najbardziej intryguj c z nich jest ulica W ska, przy ktrej ci gle jeszcze obecne s klimaty dwudziestolecia mi dzywojennego.
Zdj cie 3. Zesp Zarz du Ordynacji Zamojskiej w Zwierzy cu
rd o: http://www.zwierzyniec.info.pl
Guciw malowniczo po o ony w dolinie Wieprza. Mi o nicy historii znajd tu lady
grodziska wczesno redniowiecznego oraz skansen ludowy, w pomieszczeniach ktrego znajduj si stare sprz ty, naczynia i narz dzia pracy, minera y i skamienia o ci. Na trasie mo na zwiedzi rwnie Izb Pami ci Jana Sitka w Bondyrzu Tradycji. przekszta con w Muzeum
38
Zdj cie 4. Zagroda w Guciowie
rd o: http://www.guciow.pl
Radecznica
Najwa niejsze zabytki: zesp klasztorny bernardynw z ko ca XVII (ko ci parafialny p.w. w. Antoniego Padewskiego, klasztor, dziedziniec z drzewostanem, park z cmentarzem oraz 3 kapliczkami, kapliczka w. Antoniego na wodzie), zesp sakralny w Mokremlipiu (murowany, neogotycki, rzymsko-katolicki ko ci parafialny p.w. Znalezienia Krzy a wi tego z lat 1907-1913, cmentarz przyko cielny, drzewostan, murowana plebania z 1930 r.), zesp ko cielny w Trz sinach (ko ci parafialny rzymsko-katolicki p.w. Jana Chrzciciela, dawna kaplica prawos awna, drewniana dzwonnica, cmentarz przyko cielny, plebania), murowana kaplica p.w. w. Micha a o cechach neogotyckich w Czarnymstoku,
liczne krzy e i kapliczki, dawny folwark widerskich w Podlesiu, po ktrym zachowa si drzewostan lipowy i grabowy na obrze u cz ci mieszkalnej i gospodarczej oraz murowany z kamienia spichlerz w Mokremlipiu.
39
Zdj cie 5. Zesp Klasztorny Bernardynw Ko ci p.w. w. Antoniego Padewskiego w Radecznicy
rd o: http://www.radecznica.bernardyni.pl
Skierbieszw - po o ony na dzia ach Grabowieckich nad rzek Wolic , na obrze ach Skierbieszowskiego Parku Krajobrazowego. Dodatkow atrakcj jest nowo wytyczony szlak turystyczny po Dzia ach Grabowieckich . Najwa niejsze zabytki: ko ci parafialny renesansowy fundacji biskupw
che mskich z 1620 r.; wa y ziemne - pozosta o
zamku zniszczonego w XVII w., dwr
murowany i ko ci (dawna cerkiew) w aziskach, cmentarze wojenne z I wojny wiatowej, Park podworski w miejscowo ci Hajowniki, kaplice i kapliczki, zesp dworski z XIX w. w I owcu.
40
Zdj cie 6. Dwr w aziskach
rd o: http://pl.wikipedia.org/wiki/Skierbieszw
abunie - miejscowo
po o ona na terenie Pado u Zamojskiego, znana ju w XV w. ko cielny w abuniach - murowany ko ci
Najwa niejsze zabytki: zesp
i dzwonnica z 1605 r., zesp pa acowo-parkowy Zamoyskich i Aleksandra Szeptyckiego. Obecnie klasztor Franciszkanek. W parku kurhan powsta cw styczniowych i cmentarz rodziny Szeptyckich i sistr Franciszkanek. Zesp pa acowo parkowy w abu kach
Pierwszych sk adaj cy si z murowanego pa acu z pocz tku XIX w., z dwch oficyn (obecnie mie ci si hospicjum Santa Galla) oraz parku.
41
Zdj cie 7. Pa ac Zamoyskich w miejscowo ci abunie
rd o: http://www.roztocze.info
Nielisz - miejscowo
po o ona na piaszczystym brzegu rzeki Wieprz.
Najwa niejsze zabytki: Zesp Pa acowy w Ruskich Piaskach - 1906 r., Zesp dworski w Ujazdowie, Ko ci parafialny p.w. ze rde kiem w kol. Staw Ujazdowski.
Zdj cie 8. Zesp Pa acowy w Ruskich Piaskach
w. Wojciecha z 1859 r., kapliczka w. Jana
rd o: http://www.roztocze.info
42
Adamw
na obszarze gminy dominuje teren wy ynny. Rozleg e wzgrza poro ni te
lasami, malownicze krajobrazy przyci gaj turystw spragnionych wypoczynku na onie natury. Wa nym atutem gminy jest s siedztwo dwch parkw: Roztocza skiego Parku Narodowego oraz Krasnobrodzkiego Parku Krajobrazowego. Z tego powodu obszar gminy nale y do ich strefy ochronnej. Najwa niejsze zabytki: Zesp dworski w Adamowie, M yn wodny w Bondyrzu.
Zdj cie 9. M yn wodny w Bondyrzu
rd o: http://www.foto.roztocze.net.pl
Grabowiec - obszar gminy zaliczany jest do subwo y skiego okr gu botanicznego z bogactwem gatunkw kierunkowych i botanicznych. Wyst puje tu unikalna fauna i flora, rezerwaty, pomniki przyrody oraz Skierbieszowski Park Krajobrazowy. Najwa niejsze zabytki: uk ad urbanistyczny miejscowo ci Grabowiec, Zamczysko
Grodzisko na Grze Zamkowej, Zesp podworski w miejscowo ci Skomorochy Du e oraz Ornatowice, Zesp ko cielny w Grabowcu, Zesp podworski w Szystowicach, Park dworski krajobrazowy w miejscowo ci Ho u no, ko ci parafialny p.w. w. Anny Matki NMP i Przemienienia Pa skiego z lat 1939-1957 w miejscowo ci Tucz py, Zesp dworski w miejscowo ci Siedlisko.
43
Zdj cie 10. Ko ci parafialny p.w. w. Anny Matki NMP i Przemienienia Pa skiego w Tucz pach
rd o: http://www.grabowiec.pl
Komarw
Osada - teren gminy po o ony jest w dwch makroregionach, s to: Wy yna gminy, po o ona jest
Lubelska i Wy yna Zachodniowo y ska. P nocno-zachodnia cz
w mezoregionie Wy yny Lubelskiej, w tzw. Padole Zamojskim. Pozosta y obszar le y w dwch mezoregionach Wy yny Zachodniowo y skiej: Grz dzie Sokolskiej i Kotlinie Hrubieszowskiej. Najwa niejsze zabytki: Zesp ko cio a parafialnego p.w. Niepokalanego Pocz cia oraz kaplica grobowa rodziny Rulikowskich w miejscowo ci Dub, Ko ci parafialny p.w. wi tej Trjcy w miejscowo ci Komarw-Osada, ponadto budowle sakralne, ko cio y, pozosta o ci parku podworskiego oraz liczne miejsca pami ci narodowej.
44
Zdj cie 11. Ko ci
wi tej Trjcy w miejscowo ci Komarw-Osada
rd o: http://www.parafiakomarow.pl
Mi czyn - gmina po o ona jest w obr bie Kotliny Hrubieszowskiej i Dzia w Grabowieckich. Najwa niejsze zabytki: Pa ac P acheckich w Niewirkowie, park dworski oraz ko ci
p.w. Matki Boskiej Krlowej Korony Polskiej w Archanio a w Mi czynie.
widnikach, ko ci p.w.
w. Micha a
Zdj cie 12. Pa ac P acheckich w Niewirkowie
rd o: http://www.miaczyn.pl
45
Sitno
ca y teren gminy po o ony jest w po udniowo-wschodniej cz ci tzw. Pado u
Zamojskiego. Tylko niewielki, p nocno-wschodni skrawek jej obszaru, le y w obr bie Dzia w Grabowieckich, ktre razem z Pado em Zamojskim wchodz w sk ad Wy yny Lubelskiej. Najwa niejsze zabytki: Zesp pa acowo parkowy w Sitnie, Zesp dworsko parkowy w Jaros awcu, ko ci parafialny p.w. w. Krzy a w miejscowo ci Horyszw Polski.
Zdj cie 13. Pa ac w Sitnie
rd o: http://www.foto.roztocze.info
Su w zach. cz
obszar gminy zaliczany jest do Wy yny Lubelskiej i Roztocza. Gmina po o ona jest w mezoregionie Roztocza Zachodniego. Na terenie gminy du o zabytkw o znaczeniu historycznym. Warto zaznaczy i
w wi kszo ci znajduje si w granicach mezoregionu Pado u Zamojskiego, tylko jej p d-
Su w znajduje si do
wszystkie zabytki obj te s ochron konserwatorsk i s to budynki, cmentarze, krzy e, jak i ziele . Najwa niejsze zabytki: Zesp pa acowo-parkowy w Klemensowie, Zesp
folwarczny, elektrownia wodna oraz budynek szko y w Michalowie, zesp Urz du Gminy w Su owie, ko cio y parafialne w: Tworyczowie oraz Deszkowicach Pierwszych.
46
Zdj cie 14. Zesp pa acowo - parkowy w Klemensowie
rd o: http://www.foto.roztocze.info
Stary Zamo
cz
terenw gminy le y w obszarze tzw. Dzia w Grabowieckich zamyka si w obszarze
stanowi cych wschodni kraniec Wy yny Lubelskiej. Druga cz
tzw. Pado u Zamojskiego stanowi cego obni enie Wy yny Lubelskiej o przebiegu rwnole nikowym. Najwa niejsze zabytki: zesp ko cielny p.w. Wniebowzi cia NMP w Starym Zamo ciu, Zesp Dworsko Parkowy w Udryczach; inne obiekty zabytkowe w Udryczach
to murowana kaplica w. Jana Nepomucena z XVIII wieku, murowana kaplica Matki Boskiej Nieustaj cej Pomocy z prze omu XVIII i XIX wieku oraz dom drewniany (obecnie biblioteka) wzniesiony w 2 wierci XX wieku, kapliczka Naj wi tszej Marii Panny w Wios owcu, murowany budynek szko y wzniesiony w 1928 roku oraz drewniana rz dcwka wraz z pozosta o ciami parku pochodz ce z prze omu XIX i XX w. w Chom ciskach Du ych.
47
Zdj cie 15. Zesp dworsko-parkowy w Udryczach
rd o: http://www.udrycze.pl
Zamo
- gmina
le y na pograniczu czterech krain fizjograficznych: Roztocza
rodkowego, Roztocza Zachodniego, Rwniny Bi gorajskiej i Pado u Zamojskiego. Najwa niejsze zabytki: liczne obiekty zwi zane z histori Ordynacji Zamoyskich, np. dwr obronny we wsi Skokwka wzniesiony w I po . XVI wieku oraz zamek ufortyfikowany pa ac wybudowany w II po . XVI w. Pozosta e zabudowania poordynackie obj te prawn ochron znajduj si tak e w miejscowo ciach: Borowina Sitaniecka
(rz dcwka murowano - drewniana z 1903 roku i trzy murowane budynki gospodarcze z zieleni ), Bortatycze (zesp folwarczny), Sitaniec Wolica (rz dcwka z towarzysz c zieleni ), Zawada (rz dcwka murowana z zieleni ), Bia obrzegi (pozosta o dawnego folwarku), Hubale (pozosta o zespo u dworskiego), zieleni
apiguz (pozosta o
zespo u dworskiego - rz dcwka z 1870 r., spichlerz z po . XIX w.), P oskie (pozosta o zespo u dworskiego - dwr murowany z pocz. XX w., pozosta o ci parku i aleja kasztanowo - lipowa), Sitaniec Wolica (pozosta o dawnego folwarku Ordynacji Zamojskiej -
rz dcwka, ogrd u ytkowo-ozdobny otoczony kasztanowcami, figurka N. M. Panny), danw (zesp dworski) i danwek (pozosta o ci zespo u dworskiego - rz dcwka,
pozosta o ci parku). Niedaleko wsi Sitaniec stoi okr g y kopiec czy raczej kurhan, zwany przez miejscow ludno ys Gr oraz pomnik na cmentarzu w Sita cu aposteoza
mierci, a w miejscowo ci Lipsko-Polesie stoi na wodzie kapliczka w. Romana.
48
Zdj cie 16. Kapliczka w. Romana w miejscowo ci Lipsko-Polesie
rd o: http://obiezyswiat.org
Inne elementy krajobrazu kulturowego powiatu - parki krajobrazowe, rezerwaty przyrody oraz inne formy ochrony przyrody
Powiat zamojski po o ony jest na Wy ynie Lubelskiej i Roztoczu. P nocna cz powiatu obejmuje Dzia y Grabowieckie - kredowy garb pokryty lessem. Urozmaicona rze ba terenu pokryta cz sto lasami (g bokie w wozy lessowe, garby kredowe, lasy grabowe i bukowe) tworzy niezwykle malownicze krajobrazy. Cz Dzia w Grabowieckich obj tych
jest ochron - znajduje si tu Skierbieszowski Park Krajobrazowy. rodkowy obszar powiatu rozci ga si na terenie Pado u Zamojskiego - obni enia pomi dzy Dzia ami Grabowieckimi na p nocy, a Grz d i zachodnia cz Sokalsk na po udniu i Roztoczem na zachodzie. Po udniowa
powiatu po o ona jest na Roztoczu. Malownicze krajobrazy Roztocza
rodkowego tworz pasma lesistych wzgrz zbudowanych z gez grnokredowych, margli i opok. Pi kne doliny wys ane s porastaj grub warstw piaskw polodowcowych. Roztocze
lasy jod owe, buczyny karpackie oraz bory sosnowe. Wi ksze partie lasw
jod owych wyst puj w okolicach Zwierzy ca, sosnowych - w okolicach Krasnobrodu. Na Roztoczu Zachodnim przewa aj lasy li ciaste.
49
Dla ochrony krajobrazw, unikalnej fauny i flory w 1974 r. powo ano Roztocza ski Park Narodowy (8481,76 ha) z obszarami obj tymi ochron cis . S to obszary: Bukowa
Gra, Czerkies, Nart, Jarugi i Mi dzyrzeki. Najwa niejszym elementem przyrody Parku s jego bogate i zr nicowane zespo y le ne, do ktrych nale y: br jod owy i buczyna karpacka. Naj y niejsze gleby porastaj bogate lasy li ciaste - gr dy, gdzie oprcz bukw mo na spotka graby, d by, wi zy, klony, jawory i lipy. Z rzadkich ptakw jakie gnie d si w lasach i nad wodami wyst puje orlik krzykliwy i bocian czarny. Stawy Echo s miejscem gniazdowania ptakw wodnych jak: perkozy, kurki wodne i dzikie kaczki. W rd gadw mo emy spotka mij , zaskro ca i gniewosza plamistego. Wyst puje tu oko o 100 zas uguje:
gatunkw rzadkich ro lin, a prawnie chronionych 40 z ktrych na uwag
nie yczka, przebi nieg, wawrzynek, wilcze yko, zawilec wielokwiatowy, naparstnica zwyczajna, rosiczki owado erne oraz kilkana cie gatunkw storczykw. Najpi kniejszym z nich jest obuwik pospolity. Spo rd zwierz t mo emy spotka jelenie, sarny, dziki i lisy, wilki, kuny le ne i borsuki oraz eremia bobrw. Od 1982 r. nad stawem "Echo" za o ono ostoj konikw polskich - potomkw dzikich tarpanw. Znakowane szlaki turystyczne oraz cie ki przyrodnicze umo liwiaj turystom zwiedzanie atrakcyjnych fragmentw Parku.
50
Mapa 2. Roztocza ski Park Narodowy
rd o: http://www.roztoczanskipn.pl
51
Unikalne elementy krajobrazu kulturowego na terenie powiatu chronione s rwnie przez parki krajobrazowe: - Krasnobrodzki Park Krajobrazowy utworzony w 1988 r. o powierzchni 9 390 ha, w tym 5 639 ha lasw jod owo-bukowych, chroni rzadkie gatunki flory i fauny (rezerwat " w. Roch");
Mapa 3. Krasnobrodzki Park Krajobrazowy
rd o: Parki Krajobrazowe Zamojszczyzny, wydawnictwo Zespo u Zamojskich Parkw Krajobrazowych
52
- Skierbieszowski Park Krajobrazowy
rezerwat "Broczwka" obejmuje skupiska ro lin
stepowych (r a francuska, wi nia kar owata, mi ek wiosenny) oraz ciekawe krajobrazowo obszary Dzia w Grabowieckich. Wyst puj drzewostany buczyny, wi zu grskiego, jaworu i lipy drobnolistnej, w runie le nym ro nie wawrzynek wilcze yko. Powsta w 1995 r. i zajmuje powierzchni 35 488 ha (w granicach powiatu zamojskiego - 25 830 ha);
Mapa 4. Skierbieszowski Park Krajobrazowy
53
- Szczebrzeszy ski Park Krajobrazowy - z urozmaicon terenu oraz g st sieci
w wozami lessowymi rze b
stromych jarw. Powsta w 1991 r. na powierzchni 20 209 ha.
W cz ci po udniowo-zachodniej znajduje si torfowisko z gatunkami chronionymi: rosiczk okr g olistn i wierzb borwkolistn . W okolicach Radecznicy i Zaporza wyst puj liczne rd a.
Mapa 5. Szczebrzeszy ski Park Krajobrazowy
54
Poza parkami w powiecie znajduj si rezerwaty przyrody: - le ne: w. Roch, Debry; - stepowe: abunie, Broczwka, Rogw; - faunistyczne: Hubale, Wygon Grabowiecki, Popwka (suse pere kowany). Cenne i unikatowe elementy przyrody o ywionej i nieo ywionej chronione s rwnie innymi formami ochrony, do ktrych nale : - pomniki przyrody; - u ytki ekologiczne; - stanowiska dokumentacyjne; - zespo y przyrodniczo-krajobrazowe. W powiecie zamojskim pomnikami przyrody o ywionej s g wnie r ne gatunki drzew oraz stanowiska ro lin kserotermicznych i rzadkich gatunkw flory. Do pomnikw przyrody nieo ywionej zaliczono: rd a i obszary rdliskowe
(m.in.: rd a w Zaporzu, Radecznicy i Trz sinach, ktre stanowi du
atrakcj geologiczn
oraz rd a w Hutkach i Husinach), wzgrze Wapielnia ko o Ulowa oraz skupienie ska ek P acz cy Kamie na Floriance.
U ytki ekologiczne chronione to: obszary rdliskowe, tereny podmok e, rdle ne oczka wodne, bagienka i torfowiska (m. in. Belfont). W miejscowo ci Krasnobrd-Podzamek, dla ochrony ods oni cia geologicznego, utworzone zosta o stanowisko dokumentacyjne Kamienio om , jako u ytek ekologiczny Brodzka Gra chroniona jest ostoja ro linno ci kserotermicznej w miejscowo ci Kolonia Lipowiec (gmina Szczebrzeszyn). W Hutkach znajduje si le nymi. unikatowy kompleks staww z przyleg ymi obszarami
Dzia alno
kulturalna na terenie powiatu zamojskiego
Organami za o ycielskimi instytucji kultury w powiecie zamojskim s samorz dy terytorialne miast i gmin oraz gmin. Na terenie powiatu dzia alno nast puj ce instytucje kultury: Ksi nica Zamojska w Zamo ciu z 34 bibliotekami samorz dowymi tj. 3 biblioteki miejsko-gminne, 12 bibliotek gminnych i 19 filii bibliotecznych. kulturaln prowadz
55
W ramach porozumienia z Prezydentem Miasta Zamo cia, Ksi nica Zamojska w Zamo ciu realizuje zadania biblioteki powiatowej poprzez: - udost pnianie zbiorw bibliotecznych mieszka com powiatu zamojskiego; - prowadzanie dzia alno ci informacyjno samorz dowych powiatu zamojskiego. Ksi gozbir ksi nicy miejskiej wynosi oko o 242 779 jednostek 11 185 jedn., bibliograficznej;
- prowadzenie dzia alno ci instrukcyjno-metodycznej na rzecz publicznych bibliotek
ewidencyjnych w tym: ksi ki czasopisma 4 682 jedn.
226 912 woluminw, zbiory specjalne
domy i o rodki kultury: - Miejski Dom Kultury w Szczebrzeszynie, ktry zajmuje obiekt zabytkowej XVIIwiecznej synagogi ydowskiej, - Zwierzyniecki O rodek Kultury i Rekreacji w Zwierzy cu, - Krasnobrodzki Dom Kultury w Krasnobrodzie, - Samorz dowy O rodek Kultury w Komarowie - Osada, - Gminne O rodki Kultury w: Skierbieszowie, Grabowcu, Sitnie oraz Starym Zamo ciu. Referaty oraz wydzia y poszczeglnych urz dw gmin realizuj ce zadania z zakresu kultury; Kino "Skarb" w Zwierzy cu; stowarzyszenia regionalne i spo eczno-kulturalne maj szczeglny wp yw na ycie
kulturalne, naukowe oraz wydawnicze. Podejmuj one liczne dzia ania z zakresu bada nad histori regionu, dokumentacj , upowszechnianiem i popularyzacj
warto ci kulturowych w tym: organizacj konferencji popularno-naukowych, sesji i sympozjw, dzia alno ci wydawniczej i publicystycznej. amatorski ruch artystyczny. Du e znaczenie oraz wp yw na kszta towanie si rodowisk kulturotwrczych rodowisko twrcw
w powiecie zamojskim posiada amatorski ruch artystyczny oraz
ludowych. Skupieni w zamojskim Oddziale STL (Stowarzyszenie Twrcw Ludowych) od wielu lat aktywnie uczestnicz i powiatu. Dzia alno w yciu kulturalnym poszczeglnych miejscowo ci
STL obejmuje: plastyk obrz dow , r kodzie o artystyczne, rze b
ludow oraz plecionkarstwo.
56
Wa n dzia alno
popularyzuj c i kultywuj c folklor i kultur ludow , tradycje,
zwyczaje oraz obrz dy ludowe, prowadzi amatorski ruch artystyczny zrodzony z aktywno ci lokalnych rodowisk. Na terenie powiatu zamojskiego aktywnie dzia aj : -32 zespo y piewacze k gospody wiejskich, -6 kapel ludowych w: Adamowie, Grabowcu, 2 w Krasnobrodzie, 2 w Zwierzy cu , -8 orkiestr d tych w: Grabowcu, Komarowie, Krasnobrodzie, Nieliszu, Zaburzu, Zwierzy cu, Szczebrzeszynie i Sitnie oraz dwie M odzie owe Orkiestry D te w Bia owoli i Zwierzy cu, -7 chrw w: Grabowcu, Wolicy Ucha skiej, Komarowie, Sitnie, Zwierzy cu
i Skierbieszowie), -1 zesp folklorystyczny: Pie ni i Ta ca ,,Zwierzyniacy" w Zwierzy cu oraz 1 ludowy zesp teatralny w Toplczy.
W istniej cym na terenie powiatu zamojskiego ruchu amatorskim zdecydowanie przewa a nurt folklorystyczny. Zespo y wyst puj utrwalaj tradycj , wiejsk obyczajowo w regionalnych strojach ludowych,
oraz obrz dowo .
W zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego oraz podtrzymywania zbiorowej pami ci, na terenie powiatu wa n funkcj pe ni : - O rodek Edukacyjno-Muzealny Roztocza skiego Parku Narodowego w Zwierzy cu, - Muzeum Wsi Zamojskiej w Sitnie - LODR, - Muzeum Wsi Krasnobrodzkiej muzeum parafialne z okazjonaln kolekcj wie cw
do ynkowych, eksponatami prezentuj cymi kultur ludow oraz flor i faun regionu mie ci si w zespole przyklasztornym, Izba Pami ci Pszczelarstwa przy Gospodarstwie
Pasiecznym ,,Ulik w Mokrymlipiu, - Muzeum Historii wiatowego Zwi zku o nierzy AK w Bondyrzu powsta e z pasji kolekcjonerskiej Jana Sitka, unikalne w skali kraju,
Starostwo Powiatowe cz
zada
z zakresu kultury zleca, powierza -lub
wsp uczestniczy w ich organizacji - innym instytucjom maj cym siedzib poza powiatem. Od lat prowadzona jest wsp praca w tym zakresie z zamojskimi instytucjami kultury: Zamojski Dom Kultury organizuje m.in. konkursy recytatorskie dla dzieci i m odzie y, przegl dy dzieci cych i m odzie owych teatrw, a tak e konkursy plastyczne
i fotograficzne. Starostwo partycypuje w kosztach organizacji Zamojskiego Lata Teatralnego,
57
,,Konkursu na Palm Kwartalnik Kulturalny.
i Pisank
Wielkanocn
oraz w druku periodyku - Zamojski
Orkiestra Symfoniczna im. Karola Namys owskiego - prowadzi dzia alno
w zakresie
organizacji koncertw muzyki ludowej, symfonicznej, kol d i pastora ek a tak e akcj umuzykalniania. Muzeum Zamojskie - wsp praca pracownikw merytorycznych: historykw i etnografw z twrcami i zespo ami ludowym i w zakresie popularyzacji i upowszechniania dokumentacji historycznej. - Zamojskie Towarzystwo Muzyczne zajmuje si edukacj muzyczn w rodowisku
dzieci co-m odzie owym powiatu poprzez prowadzenie Spo ecznych Ognisk Muzycznych.
Do najwa niejszych imprez i wydarze o charakterze kulturalnym, odbywaj cych si cyklicznie na obszarze powiatu zamojskiego zaliczy nale y: Jarmark "Kiliana" Skierbieszw;
Mi dzynarodowy Festiwal Zespo w Folklorystycznych ,,EUROFOLK Do ynki Powiatowe; Zamojskie Dni Folkloru z kiermaszem sztuki ludowej Przegl d Orkiestr D tych Krasnobrd, Zwierzyniec; Dzie Dzia acza Kultury (corocznie organizowane spotkania z dzia aczami, twrcami i animatorami kultury); Zwierzyniec;
Letnia Akademia Filmowa Zwierzyniec; Letnie koncerty organowe Krasnobrd; Festiwal "Roztocze Country" Zwierzyniec. Kiermasz Wielkanocny. Starostwo powiatowe, uznaj c warto twrczo ci ludowej oraz potrzeb ochrony
dziedzictwa kulturowego, wype nia funkcj mecenasa kultury i sztuki poprzez opiek nad amatorskim ruchem artystycznym, w tym reaktywowanie zespo w piewaczych,
stwarzanie warunkw do kultywowania tradycji ludowej i folkloru oraz r ne formy wsp pracy, takie jak: dofinansowanie zakupu strojw ludowych zespo om, kapelom ludowym, zespo om folklorystycznym, zakup instrumentw muzycznych orkiestrom d tym i kapelom. Finansowany jest rwnie przegl dach, kiermaszach i prezentacjach. Powiat wspiera dzia ania popularyzuj ce r ne formy dzia alno ci kulturalnej m.in.: udzia zespo w w koncertach, wyst pach,
58
- Prowadzenie akcji umuzykalniania spo ecze stwa, szczeglnie
rodowiska dzieci
i m odzie y (realizatorzy: Orkiestra Symfoniczna im. K. Namys owskiego, Zamojskie Towarzystwo Muzyczne oraz domy kultury w Krasnobrodzie, Zwierzy cu, Sitnie i Szczebrzeszynie). Organizowane s koncerty muzyki: ludowej, patriotycznej, symfonicznej, jazzowej, country, rozrywkowej, a tak e regionalne przegl dy spo ecznych ognisk muzycznych. - W zakresie edukacji kulturalnej organizowane s r norodne warsztaty artystyczne,(w tym dla dzieci i m odzie y szczeglnie uzdolnionej) literackie, poetyckie, plastyczne, teatralne, fotograficzne, recytatorskie, przegl dy, i konkursy obrz dowe na stroik palm i pisank wielkanocn itd. - Finansowo i organizacyjnie wspierane s tak e takie inicjatywy jak: coroczne seminaria dla bibliotekarzy, sympozja, konferencje i szkolenia. - Wsp udzia starostwa w druku niskonak adowych wydawnictw niekomercyjnych, wi teczny, na
o bogatych warto ciach historycznych, naukowych, popularno-naukowych, literackich; tomiki poezji, katalogi do wystaw, materia y dokumentuj ce wa ne wydarzenia. - Wsparcie finansowe zakupu nowo ci wydawniczych, dzi ki czemu wzbogacono ksi gozbir Ksi nicy Zamojskiej w Zamo ciu oraz ksi gozbiory bibliotek samorz dowych. Wsparcie dzia a edukacyjno-o wiatowych prowadzonych przez stowarzyszenie
,,Wszechnica Roztocza ska" w Szczebrzeszynie. W ramach edukacji teatralnej spo ecze stwa powiatu zamojskiego wsp finansowane s spektakle teatralne Zamojskiego Lata
Teatralnego.
59
5.2.3. Zabytki nieruchome i archeologiczne Powiatu Zamojskiego wpisane do wojewdzkiego rejestru zabytkw
Tabela 1. Rejestr zabytkw nieruchomych Powiatu Zamojskiego
GMINA MIEJSCOWO Adamw ZABYTEK NIERUCHOMY / OKRES POWSTANIA zesp dworski: - drewniany dwr - park z alej dojazdow - drewniana owczarnia drewniany m yn wodny /1917 r. urz dzenia hydrotechniczne cerkiew prawos awna, obecnie ko ci rzymsko-katolicki fil. p.w. w. Stanis awa, drewniany /1870 r. drewniana dzwonnica cmentarz cerkiewny cerkiew prawos awna, obecnie ko ci rzymsko-katolicki fil. p.w. zwiastowania NMP, drewniany /1905 r. cmentarz cmentarz wojenny z I wojny wiatowej zesp dworski/XVIII-XIX w.: - piwnice dworu - park park dworski /XVIII/XIX w., 1880 r. ko ci parafialny p.w. w. Miko aja/1854-55, 1905 r. dzwonnica cmentarz ko cielny cmentarz rzymsko-katolicki/pocz tek XIX w. Dom Gminy, obecnie GOK, ul. Wojs awska 36 park dworski/po owa XIX w. - zesp dworski/ 1 po owa XIX w.: NUMER W REJESTRZE ZABYTKW A/283 DATA WPISU DO REJESTRU 16.10.1984 r.
Bondyrz ADAMW Potoczek
A/247 A/247 A/395 A/395 A/395 A/396 A/396 A/403 A/460
6.02.1983 r. 6.02.1983 r. 22.09.1981 r. 22.09.1981 r. 22.09.1981 r. 22.09.1987 r. 22.09.1987 r. 7.10.1987 r. 12.12.1988 r.
Szewnia Dolna
Bere Da czypol GRABOWIEC Grabowczyk Grabowiec
Ho u ne Skomorochy Du e
A/118 kl.V- Oa/239/56 oraz A/210 kl.V- Oa/239/56 oraz A/210 kl.V- Oa/239/56 oraz A/210 A/327 A/496 A/449 A/443
25.04.1979 r. 6.07.1957 r. oraz 22.08.1981 r. 6.07.1957 r. oraz 22.08.1981 r. 6.07.1957 r. oraz 22.08.1981 r. 12.12.1985 r. 14.12.1990 r. 8.08.1988 r. 4.08.1969 r.
60
Szystowice
KOMARWOSADA
Wolica Ucha ska Dub
- murowano drewniany dwr - park - zesp dworski/2 po owa XIX w.: - dwr - park cmentarz wojenny z I wojny wiatowej zesp ko cio a parafialnego p.w. Niepokalanego Pocz cia/2 po owa XVIII-XIX w.: - drewniany ko ci - drewniana dzwonnica - cmentarz przyko cielny - ogrodzenie z bramk cmentarz rzymsko-katolicki/I po owa XIX w. kaplica grobowa rodziny Rulikowskich
A/238
25.01.1983 r.
A/404 A/657
7.10.1987 r. 9.12.1972 r.
A/325 A/325 A/299 A/299 A/459 A/667 A/43 A/43 A/43 A/483/90 A/226
11.03.1986 r. 11.03.1986 r. 19.10.1984 r. 19.10.1984 r. 12.12.1988 r. 24.08.2006 r. 19.05.1966 r. 19.05.1966 r. 19.05.1966 r. 15.03.1990 r. 11.08.1982 r.
Komarw Osada
Wolica niatycka Zubowice
KRASNOBRD
Krasnobrd
Krasnobrd--
ko ci parafialny p.w. wi tej Trjcy/1908-11 cmentarz ko cielny cmentarz rzymsko-katolicki/koniec XVIII w. mogi a o nierzy poleg ych w bitwie pod Komarowem w dn. 31.08.1920 r./1920 r., 1990 r. cerkiew greko-katolicka, obecnie parafialny ko ci rzymskokatolicki, drewniany/1777 r. drewniana dzwonnica cmentarz cmentarz rzymsko-katolicki/I po owa XIX w. zesp pa acowy/ XVIII-XIX, XX w.: - pa ac (dawna oficyna) - dwr - galeria - wie a ci nie - park dom (apteka) , ul. 1 Maja 26/1890 r. zesp klasztorny dominikanw:
A/488 A/159
5.06.1990 r. 18.07.1978 r.
61
Podklasztor
ABUNIE
Krasnobrd Zagra abunie
- ko ci , obecnie parafia p.w. Nawiedzenia NMP/1690-98, 1767-78 - klasztor, obecnie plebania/I po owa XVIII w. - drewniany spichrz/1795 r. - dom/I po owa XIX w. - cmentarz przyko cielny - ogrodzenie z bramkami/1778 r. - drewniana kaplica Na Wodzie /I po owa XIX w. - aleja klasztor kaplica Na Wodzie /po owa XIX w. - kaplica w. Onufrego/1846 r. - drewniana kaplica w. Anny/I po owa XIX w. - drewniana kaplica w. Antoniego/I po owa XIX w. drewniana kaplica p.w. w. Rocha/XVIII w. zesp ko cio a parafialnego p.w. MB Szkaplerznej i w. Dominika/XVII-XX w.: - ko ci - kaplica - dzwonnica - ogrodzenie (2 bramy, 2 kapliczki, 18 figur wi tych) - cmentarz ko cielny zesp pa acowy/ XVIII w., 1957 r.: - pa ac - 2 oficyny - pawilon zach. kasztelanka - budynek gospodarczy z bram - dziedziniec honorowy - park zesp pa acowy/pocz tek XIX w.: - pa ac - oficyna - park cmentarz wojenny cerkiew greko-katolicka, obecnie ko ci rzymsko-katolicki parafii p.w. w. Micha a Arch./1824 r.
i 12.10.1979 r.
A/198 106/56 oraz A/500
12.10.1979 r. 11.1956 r. oraz 5.06.1992 r.
A/473
13.05.1957 r. i 18.05.1970 r.
abu ki
A/411
17.04.1968 r.
MI CZYN
Gdeszyn Mi czyn
A/405 A/546
7.10.1987 r. 7.07.1957 r. i 24.12.1971 r.
62
cmentarz Niewirkw zesp pa acowy/XIX-XX w.: - pa ac - park - gorzelnia - kapliczka/XVIII-XIX w. cerkiew greko-katolicka, obecnie ko ci rzymsko-katolicki p.w. MB Krlowej Korony Polskiej/1850 r., 1900 r. cmentarz/1823 r. park dworski/pocz tek XX w. drewniany ko ci parafialny p.w. w. Wojciecha/1859 r. cmentarz wojenny z I wojny wiatowej zesp pa acowy/ pocz tek XX w.: - pa ac - park zesp dworski/koniec XIX w.: - dwr - park zesp dworski/2 po owa XIX w.: - dwr - oficyna - park ko ci parafialny p.w. Znalezienia Krzy a/1907-13 cmentarz przyko cielny plebania/1930 r. cmentarz rzymsko-katolicki/I po owa XIX w. zesp klasztorny bernardynw, obecnie ko ci parafialny i szpital psychiatryczny/XVII-XX w.: - ko ci p.w. w. Antonioniego Padewskiego - klasztor, obecnie szpital - brama ze schodami - liceum, obecnie szpital - internat, obecnie szpital - 3 kaplice
A/546 A/285
7.07.1957 r. i 24.12.1971 r. 16.10.1984 r.
widniki
A/392 A/392 A/175 A/185 A/402 A/207
31.03.1987 r. 31.03.1987 r. 15.07.1977 r. 4.02.1967 r. 30.09.1987 r. 23.07.1981 r.
NIELISZ
Nielisz Ruskie Piaski
Staw Noakowski
A/232
3.11.1982 r.
Ujazdw
A/213
24.02.1982 r. i 26.06.1998 r.
RADECZNICA
Mokrelipie
Radecznica
A/204 A/204 A/204 A/362 A/187
15.11.1980 r. 15.11.1980 r. 15.11.1980 r. 20.09.1987 r. 27.07.1978 r.
63
SITNO
Zaporze Horyszw Polski
Jaros awiec Sitno
SKIERBIESZW
Stanis awka Hajowniki I owiec Kalinwka
aziska
Nowa Lipina Skierbieszw
- park Lasek w. Antoniego - cmentarz klasztorny - kaplica drewniana p.w. w. Antoniego Na Wodzie /1824 r. cmentarz wojenny z I wojny wiatowej cerkiew prawos awna, obecnie ko ci rzymsko-katolicki p.w. w. Krzy a/1901-1903 cmentarz rzymsko-katolicki (z kwater z I wojny wiatowej) rz dcwka/2 po owa XIX w. park cmentarz wojenny z I wojny wiatowej cmentarz wojenny z I wojny wiatowej zesp pa acowy i folwarczny/koniec XIX w.: - pa ac - park - spichrz - 2 budynki gospodarcze cmentarz wojenny z I wojny wiatowej cmentarz wojenny park dworski/2 wier XIX w. cmentarz wojenny z I wojny wiatowej cerkiew prawos awna, obecnie ko ci rzymsko-katolicki p.w. Podwy szenia Krzy a/1880 r., 1922 r. cmentarz przyko cielny cerkiew prawos awna, obecnie ko ci rzymsko-katolicki p.w. Niepokalanego Serca NMP/1910 r., 1946 r. cmentarz przyko cielny zesp dworski/pocz tek XX w.: - dwr - park cmentarz wojenny z I wojny wiatowej ko ci parafialny p.w. Wniebowzi cia NMP/XVII, XVIIIXIX w. cmentarz przyko cielny
A/398 A/494 A/436 A/245 A/245 A/473 A/474 A/208
30.09.1987 r. 10.12.1990 r. 7.03.1988 r. 22.02.1983 r. 22.02.1983 r. 27.10.1989 r. 27.10.1989 r. 23.07.1981 r.
A/431 A/399 A/227 A/400 A/445 A/445 A/466 A/466 A/215
8.02.1988 r. 30.09.1987 r. 25.09.1982 r. 30.09.1987 r. 7.09.1988 r. 7.09.1988 r. 24.03.1989 r. 24.03.1989 r. 5.03.1982 r.
A/423 192/56 oraz A/253 192/56 oraz A/253
11.12.1987 r. 13.05.1957 r. oraz 30.03.1983 r. 13.05.1957 r. oraz
64
STARY ZAMO
Stary Zamo
Udrycze
SU W
Wierzba Wis owiec Kitw Klemensw
Michalw
cmentarz wojenny z I wojny wiatowej ruiny rezydencji biskupw che mskich/XVII-XVIII w., XIX w.: - piwnice - pozosta o ci parku (z ca ym wzgrzem) zesp ko cio a parafialnego p.w. Wniebowzi cia NMP/ koniec XVI w., XVIII w., XIX w.: - ko ci - kaplica pogrzebowa - cmentarz przyko cielny - ogrodzenie z kapliczkami i bramami - plebania zesp dworski/XVII- XIX w.: - dwr - oficyna - kaplica aria ska , obecnie kaplica rzymsko-katolicka p.w. w. Antoniego - park z alej dojazdow cmentarz wojenny z I wojny wiatowej drewniana kapliczka przydro na/1910 r. cmentarz wojenny z I wojny wiatowej zesp pa acowy/XVIII- XIX w.: - pa ac - oran eria - oficyna dom emerytw - dom od wiernego czerwony domek - park budynki folwarczne/XIX/XX w.: - elektrownia wodna - urz dzenia hydrotechniczne - mane zesp szko y/XIX/XX w.: - szko a - ogrd szkolny
A/401 A/354
30.03.1983 r. 30.09.1987 r. 10.06.1986 r.
A/306
25.10.1985 r.
A/476
24.03.1970 r. i 5.01.1982 r.
A/408 A/506 A/435 A/316
7.10.1987 r. 24.05.1995 r. 18.02.1988 r. 22.06.1956 r. i 10.05.1967 r.
A/344 A/344 A/343 A/345
28.03.1988 r. 28.03.1988 r. 23.02.1989 r. 20.04.1990 r.
65
Tworyczw
SZCZEBRZESZYN
Szczebrzeszyn
drewniany ko ci parafialny p.w. . Piotra i Paw a /1932 r. drewniana dzwonnica/1949 r. uk ad urbanistyczny zesp ko cio a parafialnego p.w. w. Miko aja /XVII-XIX w.: - ko ci - dzwonnica (z kaplic grobow ) - figura NMP - cmentarz przyko cielny - ogrodzenie z bramk cerkiew greko-katolicka, ul. S dowa 4/1560 r., XVII w., XIX w. cmentarz cerkiewny synagoga, ul. S dowa 5/pocz tek XVII w. zesp klasztorny franciszkanw/XVII-XIX w.: - ko ci p.w. w. Katarzyny - klasztor, obecnie szpital - ogrd - ogrodzenie ogrodu cmentarz rzymsko-katolicki (wielowyznaniowy) /XVI-XX w. kaplica p.w. w. Leonarda/1908 r. cmentarz ydowski/XVI-XX w. ruiny zamku (ze wzgrzem) /XIV w. dom dyrektora cukrowni Klemensw , ul. S odka 1 /XIX/XX w. zesp szko y, obecnie LO, ul. Zamojska 70/1819-22 - budynek g wny - 4 oficyny - ogrd i dziedziniec zesp ko cio a parafialnego/I po owa XIX w.: - ko ci p.w. w. Stanis awa
A/393 A/393 A/642 V-Oa/122/56 oraz A/254
31.03.1987 r. 31.03.1987 r. 8.11.1972 r. 24.11.1956 r. oraz 30.03.1983 r.
A/474 A/474 A/475 A/252 kl. V-Oa/123/56
24.11.1956 r. i 24.03.1970 r. 24.11.1956 r. i 24.03.1970 r. 24.05.1956 r. i 24.03.1970 r. 4.03.1983 r. 24.11.1956 r.
A/332 A/332 A/333 A/225 A/505 A/189
14.12.1985 r. 14.12.1985 r. 14.12.1985 r. 11.08.1982 r. 1.02.1995 r. 24.05.1979 r.
Wiel cza
A/315
24.11.1956 r. i 10.05.1967 r.
66
ZAMO
Wiel cza Kolonia Borowina Sitaniecka Bortatycze Hy a Kolonia Lipsko Sitaniec Sitaniec-Wolica Zawada
ZWIERZYNIEC
Guciw
Zwierzyniec
- dzwonnica - cmentarz ko cielny - ogrodzenie z bram cmentarz wojenny z I wojny wiatowej rz dcwka z ogrodem/pocz tek XX w. rz dcwka z ogrodem/XIX/XX w. park dworski/I po owa XIX w. cmentarz rzymsko-katolicki/pocz tek XIX w. ko ci parafialny p.w. w. Bart omieja/1907-13 cmentarz przyko cielny rz dcwka z ogrodem/koniec XIX w. cmentarz wojenny z I wojny wiatowej rz dcwka z ogrodem/XIX/XX w. zagroda nr 19/koniec XIX w.: - drewniany dom (cha upa) - drewniana stodo a - drewniana obora - kapliczka/po 1930 r. cz uk adu przestrzennego zesp ko cio a p.w. w. Jana Nepomucena Na Wyspie /XVIII-XX w.: - ko ci - drewniana dzwonnica - cmentarz przyko cielny z wysp - figura NMP cmentarz rzymsko-katolicki (najstarsza cz )/1907 r. cmentarz ydowski/po owa XIX w. miejsce strace (plac)/1944 r., ul. 2 Lutego 3 zesp zarz du ordynacji zamojskiej, ul. Browarna 1/ I po owa XIX w.: - gmach g wny/1792-99, 2 po owa XIX w. - 4 oficyny - park zesp pa acu Plenipotenta , ul. Pla owa 1
A/462 A/352 A/470 A/242 A/457 A/357 A/357 A/349 A/434 A/241 A-509
8.02.1989 r. 18.06.1986 r. 20.06.1989 r. 22.02.1983 r. 21.11.1988 r. 27.05.1986 r. 27.05.1986 r. 9.06.1986 r. 8.02.1988 r. 22.02.1983 r. 22.10.1996 r.
A/185 A/260
6.07.1978 r. 8.04.1983 r.
A-508 A/480 A/180 A/324
27.06.1996 r. 2.02.1990 r. 13.09.1977 r. 7.06.1985 r.
A/172
31.03.1977 r.
67
/koniec XIX w.: - dom mieszkalny/1880-91 - stajnia/1885 r. - drewniana studnia/1885 r. - ogrd browar (budynek g wny) ul. Browarna 7/1805-1806 portiernia/1836 r. uszczarnia nasion, ul. Parkowa/1896 r. drewniany magazyn
A/392 A/392 A/394 A/394
16.01.1969 r. 16.01.1969 r. 18.05.1987 r. 18.05.1987 r.
rd o: Krajowy O rodek Bada i Dokumentacji Zabytkw, http://www.kobidz.pl/ - Wykaz zabytkw nieruchomych wpisanych do wojewdzkiego rejestru zabytkw stan na 31 marca 2010 r.
68
Wykaz zabytkw archeologicznych Powiatu Zamojskiego: Gmina Grabowiec
- Grabowiec: grodzisko (stanowisko nr 1 tzw. Gra Zamkowa), nr rej.: A/232. - Skibice: grodzisko (stanowisko nr 1), nr rej.: A/233. Gmina Krasnobrd
- Dominikanwka: cmentarzysko kurhanowe (stanowisko archeologiczne nr 1), nr rej.: Z Aa/42. Gmina Mi czyn kach tzw. Jab o szczyzna (stanowisko nr 1), nr rej.: A/366.
- Zawalw: grodzisko na Gmina Sitno
- Kolonia Sitno: stanowisko archeologiczne nr 4 kurhan (kopiec), nr rej.: Z Aa/79. - Rozdo y i Kolonia Sitno: cmentarzysko kurhanowe stanowisko archeologiczne nr 2, nr rej.: Z Aa/78. Gmina Skierbieszw
- Skierbieszw: tzw. zamczysko z umocnieniami ziemnymi (na stanowisku nr 1), granica ochrony u podn a wzniesienia, nr rej.: A/252. - Wiszenki: mogi a ziemna (kurhan) Gmina Su w stanowisko nr 1, nr rej.: Z Aa/2.
- S siadka: grodzisko z wa ami ziemnymi i podgrodziem (na stanowisku nr 1), nr rej.: A/347. Gmina Zamo
- Lipsko Polesie: cmentarzysko kurhanowe, nr rej.: A/360. - Mokre: cmentarzysko kurhanowe na stanowisku 1, nr rej.: Z Aa/27. Gmina Zwierzyniec
- Guciw: - cmentarzysko 101 kopcw: stanowisko archeologiczne nr 5, nr rej.: Z Aa/72.
69
- grodzisko wczesno redniowieczne Monastyr na stanowisku nr 7, nr rej.: Z Aa/35. - cmentarzysko kurhanowe na stanowisku nr 4, w lesie zw. omy , nr rej.: Z Aa/34.
- cmentarzysko kurhanowe na stanowisku nr 3, w lesie zw. Pop awek , w granicach ochrony u podstawy stoku wzniesienia, nr rej.: Z Aa/33. - cmentarzysko kurhanowe na stanowisku nr 2, w lesie zw. Pop awek , nr rej.: Z Aa/32. - cmentarzysko kurhanowe na stanowisku nr 1, w lesie zw. P s Gmina Szczebrzeszyn ek , nr rej.: Z Aa/31.
- grodzisko nazywane wzgrzem zamkowym ze ladami fosy. Gmina Nielisz
- stanowisko archeologiczne w Kolonii Staw Noakowski. - stanowisko archeologiczne w Stawie Noakowskim. Gmina Komarw-Osada
- stanowiska archeologiczne w miejscowo ciach: Antoniwka, Huta Komarowska, Janwka, Kad ubiska, Komarw-Wie , Kraczew, Krzywystok, Ksi ostany, Ruszczyzna, SosnowaD bowa, Swaryczw, niatycze, Tuczapy, Wolica Brzozowa, Wolica niatycka, Dub,
Tomaszwka oraz Zubowice.
5.2.4. Zabytki b d ce w asno ci Powiatu Zamojskiego

1. Krasnobrd (A-226) Zesp Pa acowo-Parkowy, obiekt Sanatorium Rehabilitacyjne dla Dzieci im. J. Korczaka; pa ac murowany, galeria murowana, rz dwka drewniana, wie a ci nie murowana, pozosta o ci parku. Obecnie siedziba Samodzielnego Publicznego i baszt ,
Sanatorium Rehabilitacyjnego dla Dzieci im. J. Korczaka w Krasnobrodzie. 2. Ruskie Piaski (A-207) Zesp Pa acowo-Parkowy, pa ac murowany z wie park. Obecnie siedziba Domu Pomocy Spo ecznej. 3. Szczebrzeszyn, (A-189) ul. Zamojska - Zesp dawnej Szko y Wojewdzkiej; budynek g wny, murowany, 2 oficyny wschodnie murowane, 2 oficyny zachodnie murowane, dziedziniec, ogrd oraz drzewostan. Obecnie siedziba Zespo u Szk Nr 1 im.
Zamoyskich w Szczebrzeszynie i Zespo u Szk Nr 2 im. Zygmunta Klukowskiego w Szczebrzeszynie. 4. Szczebrzeszyn (A-252) ul. Zygmunta Klukowskiego Zesp klasztorny franciszkanw,
70
ko ci p.w.
w. Katarzyny, murowany, klasztor (obecnie szpital) murowany, mur
oporowy, drzewostan. Obecnie siedziba Samodzielnego Publicznego Zespo u Opieki Zdrowotnej w Szczebrzeszynie. 5. Zwierzyniec (A-324) ul. Browarna i ul. Kolejowa. Zesp Zarz du Ordynacji Zamojskiej, budynek g wny murowany, 4 oficyny murowane, za o enie zieleni i uk ad wodny. Obecnie siedziba Zespo u Szk Zamoyskiego w Zwierzy cu. Drzewnych i Ochrony rodowiska im. Jana
6. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego Powiatu Zamojskiego. Analiza szans i zagro e

Tabela 2. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego Powiatu Zamojskiego
MOCNE STRONY zr nicowanie topograficzne i krajobrazowe obszaru powiatu
S ABE STRONY z y stan techniczny cz ci obiektw zabytkowych
historyczne przenikanie si r norodnych kultur, zwyczajw, obyczajw, j zykw i wyzna , ktre wp yn o na bogactwo kulturowe ziemi zamojskiej
niewielka ilo
opracowanych gminnych
ewidencji zabytkw oraz gminnych programw opieki nad zabytkami niewystarczaj ca promocja zabytkw oraz ich wykorzystanie do celw turystycznych czy edukacyjnych niska dost pno wielu mieszka cw
bogate dziedzictwo historyczne skarbnica cennych i unikalnych zabytkw takich jak m.in.: obiekty sakralne, dwory, pa ace, zespo y pa acowo-parkowe oraz cmentarze
powiatu do dbr i us ug kultury g wnie ze wzgl dw finansowych niski poziom wydatkw na ochron dziedzictwa kulturowego
du a liczba imprez oraz wydarze o charakterze kulturalnym m.in.: koncerty, wystawy, przegl dy, plenery malarskie
wiele instytucji i organizacji spo ecznych dzia aj cych na rzecz rozwoju kultury
rozwini ty amatorski ruch artystyczny wsparcie finansowe i organizacyjne
71
powiatu dla przedsi wzi czy edukacyjnych blisko
kulturalnych
po o enia oraz wsp praca
w obszarze kultury z Miastem Zamo (jednym z najistotniejszych - rwnie pod wzgl dem kulturalnym miast wojewdztwa) oraz instytucjami dzia aj cymi na jego obszarze bogata sie oznakowanych pieszych szlakw turystycznych oraz cie ek spacerowych i dydaktycznych walory przyrodnicze i krajobrazowe takie jak m.in.: parki krajobrazowe, rezerwaty przyrody oraz inne elementy zaprojektowanej i chronionej zieleni SZANSE wykorzystanie rodkw na kultur pochodz cych m.in. z funduszy UE czy programw operacyjnych Ministra Kultury dzia alno organizacji spo ecznych ZAGRO ENIA brak rodkw finansowych umo liwiaj cych realizacj planowanych dzia a post puj ca degradacja zabytkw niska wiadomo spo eczna dotycz ca
zaanga owanie powiatu w sprawy kultury
znaczenia dziedzictwa kulturowego niewielka wiadomo podmiotw
wsp praca wielu podmiotw publicznych oraz prywatnych na rzecz poprawy stanu zabytkw
gospodarczych o korzy ciach p yn cych z mecenatu kultury
rozwj wsp pracy transgranicznej
72
7. Za o enia programowe
7.1. Priorytety, kierunki dzia a oraz zadania programu opieki nad zabytkami
Priorytet I. Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego Powiatu Zamojskiego oraz kszta towanie jego krajobrazu kulturowego Kierunki dzia a : - Zahamowanie procesu degradacji zabytkw i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania; - Ochrona zabytkw nieruchomych o charakterze przyrodniczym. Priorytet II. Wzrost atrakcyjno ci zabytkw dla potrzeb spo ecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wsparcie rozwoju kultury Kierunki dzia a : - Rozwj turystyki kulturowej i tworzenie jej produktw; - Wspieranie dzia alno ci kulturalnej. Priorytet III. Promocja dziedzictwa kulturowego Kierunki dzia a : - Wzrost dost pu do informacji o dziedzictwie kulturowym powiatu; - Popularyzacja wiedzy o zasobach i dzia alno ci kulturalnej na terenie powiatu.
73
Tabela 3. Priorytety, kierunki dzia a oraz zadania powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego Priorytet I. Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego Powiatu Zamojskiego oraz kszta towanie jego krajobrazu kulturowego Kierunki dzia a Zadania Zahamowanie procesu degradacji o Renowacja zabytkowego zespo u klasztornego OO. Bernardynw w Radecznicy zabytkw i doprowadzenie do o Przywrcenie wietno ci obiektom zabytkowym na terenie powiatu zamojskiego poprzez m.in.: poprawy stanu ich zachowania - remont obiektw zabytkowych b d cych w asno ci powiatu zamojskiego takich jak m.in.: Zespo u Pa acowo-Parkowego w Krasnobrodzie, Zespo u dawnej szko y Wojewdzkiej w Szczebrzeszynie, Zespo u klasztornego franciszkanw w Szczebrzeszynie - podejmowanie dzia a zabezpieczaj cych przed zniszczeniem i poprawa stanu technicznego obiektw zabytkowych stanowi cych w asno Skarbu Pa stwa, ktrymi gospodaruje Starosta Zamojski, takich jak: Zesp Pa acowo-Parkowy w Klemensowie, Browar w Zwierzy cu - zwi kszenie rodkw finansowych na ochron zabytkw i ich opiek : pozyskanie rodkw z krajowych i zagranicznych rde zewn trznych - wyst pienie o dotacje do Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw w Lublinie oraz do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego - w wydatkach inwestycyjnych Powiatu Zamojskiego ka dorocznie zapewnione zostan rodki na odnow substancji zabytkowej (zarwno budynkw jak i obszarw) - po o enie nacisku na polityk ochronn krajobrazu kulturowego oraz zachowanie obiektw i miejsc o charakterze zabytkowym: ograniczenie dzia a inwestycyjnych mog cych w istotny sposb wp ywa negatywnie na stan zabytkw (m.in. poprzez procedur strategicznej oceny oddzia ywania na rodowisko), ochrona dziedzictwa kulturowego w dokumentach dotycz cych zagospodarowania przestrzennego gmin, wsp praca z Wojewdzkim Konserwatorem Zabytkw, dzia ania informacyjno-promocyjne w celu zwi kszenia wiadomo ci spo ecznej znaczenia oraz szacunku spo ecze stwa dla dziedzictwa zabytkowego regionu zamojskiego Ochrona zabytkw nieruchomych o Wsp praca z Zespo em Parkw Krajobrazowych w zakresie: o charakterze przyrodniczym - ochrony przyrody o Wsp praca z Roztocza skim Parkiem Narodowym (RPN) w zakresie m.in.: - typowanie i wyznaczanie pomnikw przyrody - promocji turystki ekologicznej
74
Priorytet II. Wzrost atrakcyjno ci zabytkw dla potrzeb spo ecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wsparcie rozwoju kultury Kierunki dzia a Zadania Rozwj turystyki kulturowej o Udzia w projekcie Kamienny Las na Roztoczu jako markowy produkt turystyczny i tworzenie jej produktw Lubelszczyzny o Udzia w projekcie Oznakowanie turystyczne wojewdztwa lubelskiego (Samorz d Wojewdztwa Lubelskiego) o Wsp praca z Polskim Towarzystwem Turystyczno Krajoznawczym w zakresie: - organizacji przedsi wzi turystycznych, - wyznaczania szlakw turystycznych, pieszych, konnych i rowerowych - opracowywania projektw i dokumentacji nowych tras, konserwacji istniej cych o Wsp praca z Zespo em Parkw Krajobrazowych w zakresie: - rozbudowy infrastruktury turystycznej o Wsp praca z nadle nictwami w Zwierzy cu i Jzefowie w zakresie: - wytyczania i budowy szlakw turystycznych - rozbudowy infrastruktury turystycznej na trasach i szlakach turystycznych Wspieranie dzia alno ci kulturalnej o Dofinansowanie dzia alno ci Ksi nicy Zamojskiej o Wsp praca z klubami i stowarzyszeniami sportowymi, kulturalno o wiatowymi oraz domami i o rodkami kultury w zakresie m.in.: - organizacji imprez rekreacyjno sportowych i kulturalnych
75
Priorytet III. Promocja dziedzictwa kulturowego Kierunki dzia a Zadania Wzrost dost pu do informacji o o Tworzenie lokalnych punktw informacji turystycznej dziedzictwie kulturowym powiatu o Wykorzystanie sieci internetowej do prezentacji bie cej informacji o us ugach turystycznych i walorach Roztocza o Wsp praca z Zespo em Parkw Krajobrazowych w zakresie: - informacji turystycznej Popularyzacja wiedzy o zasobach i o Organizacja imprez z zakresu kultury o charakterze ponadgminnym oraz upowszechnianie kultury dzia alno ci kulturalnej na terenie w trybie ustawy o dzia alno ci po ytku publicznego i o wolontariacie powiatu o Organizacja imprez z zakresu turystyki o charakterze ponadgminnym oraz upowszechnianie turystyki w trybie ustawy o dzia alno ci po ytku publicznego i o wolontariacie o Dzia alno wydawnicza druk - informator powiatu zamojskiego - folder promocyjny - album fotograficzny - przewodnik - karty pocztowe - kalendarze - nagranie filmu promocyjnego o Organizowanie imprez promocyjnych dla dziennikarzy z du ych aglomeracji miejskich o Systematyczna promocja w rodkach masowego przekazu Lublina, Regionu Roztocza rodkowego i Nielisza o Wydawnictwa promocyjne; opracowanie i wydanie (we wsp pracy z gminami): - folderw promocyjnych, informatorw, przewodnikw - kaset video i p yty CD o Wsp praca z pras , radiem i TV: - wsp praca z Telewizj Publiczn oraz stacjami komercyjnymi w zakresie nagrywania i emisji programw promuj cych walory turystyczne (w tym kulturowe) powiatu; - wsp praca z lokalnymi rozg o niami radiowymi nagrywanie audycji radiowych, wywiadw dotycz cych wydarze turystycznych i kulturalnych promuj cych powiat; - wsp praca z pras lokaln i oglnopolsk przygotowanie i drukowanie materia w promocyjnych o Wsp praca z Polskim Towarzystwem Turystyczno Krajoznawczym w zakresie: - druku folderw, przewodnikw, map turystycznych
76
o Wsp praca z Zespo em Parkw Krajobrazowych w zakresie: - druku materia w promocyjnych o Wsp praca z Roztocza skim Parkiem Narodowym (RPN) w zakresie m.in.: - organizacji wystaw, prelekcji i odczytw - druku wsplnych wydawnictw - wykorzystania O rodka Edukacyjno Muzealnego RPN w Zwierzy cu do promocji powiatu - organizacji safari fotograficznego unikalnej flory i fauny o Wydanie folderu o ma ej obj to ci i du ym nak adzie, ktry przedstawia by charakterystyczne cechy powiatu i wyr nia by jego walory przyrodnicze, kulturowe, gospodarcze i infrastrukturalne o Zlecenie wykonania gad etw (np. kalendarze czy d ugopisy) oraz pami tek i wr czanie ich podczas uroczysto ci, spotka , imprez oraz delegacji krajowych i zagranicznych. Przedmioty te powinny zawiera istotne elementy dotycz ce kultury i to samo ci powiatu np. herb powiatu, elementy wizerunku charakterystyczne dla Ziemi Zamojskiej.
77
Rekomendacje, wytyczne oraz d ugofalowe kierunki dzia a
uzupe niaj ce dla
priorytetw i kierunkw dzia a w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego w Powiecie Zamojskim: 1. Wiele gmin Powiatu Zamojskiego nie posiada Gminnej Ewidencji Zabytkw, dlatego te zaleca si ich opracowanie w mo liwie najszybszym czasie. W Wojewdzkim Programie Opieki nad Zabytkami stwierdzono, e na terenie wojewdztwa lubelskiego gminne Spo rd nich, jedynie Gmina
ewidencje zabytkw znajduj si dopiero we wst pnej fazie opracowywania. 2. W sk ad Powiatu Zamojskiego wchodzi 15 gmin. Zwierzyniec posiada opracowany i przyj ty uchwa
Rady Miejskiej Program Opieki nad
Zabytkami. Bior c pod uwag zapisy Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego na lata 2010-2013, gminy powinny w mo liwie najszybszym czasie opracowa dokumenty strategiczne dotycz ce ochrony zabytkw. Opracowanie
gminnych programw opieki nad zabytkami pozwoli na kompleksowe podej cie do kwestii opieki nad zabytkami i podj cie dzia a na najni szym szczeblu trjstopniowego podzia u terytorialnego. 3. Ochrona krajobrazu kulturowego oraz zachowanie przeznaczenia obiektw i miejsc o charakterze zabytkowym. 6. Wsp praca z w a cicielami obiektw zabytkowych: - Wspieranie dzia a w a cicieli obiektw zabytkowych przy dzia aniach zwi zanych
z w a ciwym utrzymaniem i u ytkowaniem obiektw. - Ustalenie z w a cicielami obiektw mo liwo ci i zasad ich udost pniania. - Informowanie w a cicieli obiektw zabytkowych o mo liwo ciach pozyskiwania rodkw na odnow zabytkw. - Merytoryczna pomoc w a cicielom zabytkw w opracowaniu dokumentacji umo liwiaj cej pozyskanie rodkw na odnow zabytkw. 7. Wspieranie dzia a sprzyjaj cych szerszemu zaanga owaniu si sektora prywatnego
w ochron dziedzictwa kulturowego. 8. Wspieranie dzia alno ci organizacji spo ecznych, pozarz dowych, zwi zkw
wyznaniowych i rodowisk zajmuj cych si ochron i opiek nad zabytkami. 9. Podejmowanie stara o dofinansowanie prac renowacyjnych i remontowych obiektw zabytkowych powiatu z bud etu pa stwa, europejskich oraz innych rde . rodkw pochodz cych z funduszy
78
10. Prowadzenie bie cych prac piel gnacyjnych, porz dkowych i zabezpieczaj cych zabytkowe uk ady zieleni (m.in. parki, ogrody oraz alejki). Troska o zachowanie walorw zabytkowych zieleni. 11. Generowanie nowych miejsc pracy w zwi zku z realizacj zwi zanych z ochron zabytkw. 12. Prowadzenie okresowych przegl dw zabezpiecze obiektw zabytkowych na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych. 13. Organizacja spotka kulturowego powiatu. 14. Dzia ania na rzecz Zespo u Pa acowo-Parkowego Klemensw Park (obr b Michalw PGR, gmina Su w) po o onego na dzia kach nr 14, 46,47, 48, 52, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59 o cznej powierzchni 136,62 ha. W otaczaj cym pa ac olbrzymim parku ro nie oraz innych przedsi wzi na rzecz promocji rodowiska zada inwestycyjnych
kilkana cie tysi cy drzew. Dzia ka na ktrej znajduje si pa ac jest przeznaczona na cele publiczne, a dok adniej - opiek nad zabytkami. Obiekt stanowi w asno Skarbu Pa stwa i jest przeznaczony do sprzeda y - koszty utrzymania, remontw i napraw pa acu s ogromne, dlatego kapita prywatny wydaje si niezb dny w celu w a ciwego zachowania obiektu. 15. Dzia ania na rzecz ochrony i zachowania zabytkowych obiektw przemys owych i regionalnego budownictwa. Obiekty takie jak m.in.: - szko a w Michalowie (dzia ka nr 17, obr b Michalw PGR, gmina Su w), Dom
Dyrektora w zespole cukrowni Klemensw (dzia ka nr 327/3, obr b Klemensw, miasto Szczebrzeszyn) - obiekty te stanowi w asno stanowi w asno Rekomendacje osoby prawnej. dla w a cicieli obiektw przemys owych: prowadzenie prac osb fizycznych.
- elektrownia w Michalowie (dzia ka nr 15/2, obr b Michalw PGR, gmina Su w)
remontowych, modernizacyjnych i konserwatorskich z uwzgl dnieniem ochrony walorw architektonicznych czy historycznych zabytkowych obiektw.
79
8. Instrumentarium realizacji Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego na lata 2010-2013
Podmiotem opracowuj cym powiatowy program opieki nad zabytkami jest zarz d powiatu. Realizacja programu odbywa si b dzie poprzez zesp dzia a w adz lokalnych na rzecz osi gni cia celw w nim zawartych. Samorz d lokalny ma oddzia ywa i przekonywa r norodne podmioty spo eczno - gospodarcze do w czenia si w dzia ania na rzecz poprawy stanu zabytkw. G wnym odbiorc programu jest spo eczno ktra bezpo rednio odczuje efekty jego wdra ania. Dost pne instrumentarium s u ce realizacji niniejszego programu generalnie wynika z obowi zuj cych przepisw prawnych oraz opartych na nich dzia aniach umocowanych ekonomicznych. Zak ada si , e zadania okre lone w Programie Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego b d wykonywane za pomoc nast puj cych instrumentw: w realiach finansw publicznych i uwarunkowaniach prawnopowiatu,
1) Instrumenty prawne: uchwalanie programw dotycz cych rozwoju powiatu z uwzgl dnieniem kwestii ochrony dziedzictwa kulturowego oraz zapisw powiatowego programu opieki nad zabytkami; sporz dzanie analiz i studiw z zakresu zagospodarowania przestrzennego powiatu; umowy, porozumienia i kontrakty dotycz ce realizacji programu; ustanawianie spo ecznych opiekunw zabytkw; uwzgl dnianie zapisw programw okre laj cych polityk w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego; wsp praca z wojewdzkim konserwatorem zabytkw. pa stwa i wojewdztwa
2) Instrumenty finansowe: finansowanie prac konserwatorskich i remontowych obiektw zabytkowych; korzystanie ze europejskich; rodkw zewn trznych, ktre pochodz przede wszystkim z funduszy
80
korzystanie z krajowych
rde
dofinansowania (g wnie programy Ministerstwa
Kultury i Dziedzictwa Narodowego); dotacje, nagrody, zach ty finansowe dla w a cicieli i posiadaczy obiektw zabytkowych.
3) Instrumenty koordynacji: realizacja za o e dokumentw planistycznych i strategicznych o charakterze lokalnym, regionalnym i krajowym; studia, analizy oraz koncepcje dotycz ce ochrony dziedzictwa kulturowego; wsp praca z gminami wchodz cym w sk ad powiatu; wsp praca z organizacjami wyznaniowymi w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami; wsp praca z o rodkami naukowymi i akademickimi oraz ekspertami z zakresu ochrony zabytkw. 4) Instrumenty spo eczne: edukacja kulturowa; informacja nt. zamierze programu opieki nad zabytkami i realizacji jego celw oraz
promocja dziedzictwa kulturowego; wsp praca i wsp dzia anie z w a cicielami zabytkw, organizacjami spo ecznymi oraz prywatnymi inwestorami; dzia ania prowadz ce do tworzenia miejsc pracy zwi zanych z opiek nad zabytkami.
5) Instrumenty kontrolne: aktualizacja bazy zabytkw znajduj cych si na terenie powiatu; monitoring stanu zachowania oraz zmian w stanie rodowiska kulturowego (przede wszystkim stanu technicznego obiektw zabytkowych); sporz dzanie analiz i ocen skutkw wp ywu planowanych dzia a rodowisko kulturowe powiatu; udzia spo ecze stwa w podejmowaniu decyzji zwi zanych z ochron kulturowego; wsp praca z jak najwi ksz ilo ci podmiotw publicznych i prywatnych w celu rodowiska inwestycyjnych na
ochrony i opieki nad zabytkami.
81
9. Zasady oceny realizacji Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego na lata 2010-2013
Zgodnie z ustaw o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami, Zarz d Powiatu w Zamo ciu ma obowi zek sporz dzania co dwa lata sprawozdania z realizacji powiatowego programu opieki nad zabytkami. Sprawozdanie to ma by przedstawione Radzie Powiatu w Zamo ciu. Przed wykonaniem sprawozdania zostanie przygotowana ocena realizacji programu opieki nad zabytkami, ktra b dzie uwzgl dnia : - wykonanie zada przyj tych do realizacji w okresie czteroletnim obowi zywania Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego; - efektywno wykonania zada .
Dla potrzeb dokonania oceny Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego na lata 2010 2013 niezb dne jest prowadzenie monitoringu wybranych kryteriw i wska nikw oceny realizowanych zada . Ocena realizacji programu opieki nad zabytkami, jako potwierdzenie du ego znaczenia dziedzictwa kulturowego dla rozwoju powiatu, prowadzona b dzie za pomoc wybranych kryteriw, wskazanych poni ej: - poziom wydatkw bud etu powiatu na ochron i opiek nad zabytkami (%) - warto finansowa wykonanych prac remontowo-konserwatorskich przy zabytkach oraz
liczba obiektw poddanych ww. pracom - ocena zaawansowania prac dokumentacyjnych sporz dzanych dla potrzeb realizacji poszczeglnych projektw programu, - zakres wsp pracy z organizacjami pozarz dowymi - liczba opracowanych prac studialnych (studia historyczno-urbanistyczne, studia krajobrazowe, katalogi typw zabudowy regionalnej i detalu architektonicznego) - liczba zrealizowanych konkursw, wystaw, dzia a terenie powiatu - liczba utworzonych szlakw turystycznych, tras rowerowych, konnych, wodnych - liczba opracowanych, wydanych wydawnictw (w tym folderw promocyjnych, przewodnikw itp.) promocyjnych i edukacyjnych na
82
-liczba
utworzonych,
zmodernizowanych
elementw
infrastruktury
su
cych
funkcjonowaniu i rozwojowi turystyki kulturowej - liczba zorganizowanych imprez o charakterze kulturalnym - liczba instytucji oraz organizacji, ktrym powiat udzieli wsparcia w zakresie dzia alno ci kulturalnej - analiza rodkw finansowych przeznaczonych przez samorz d powiatowy na wsparcie spo ecznej dzia alno ci zwi zanej z ochron dziedzictwa kulturowego i jego rozwojem.
10. rd a finansowania programu opieki nad zabytkami

Finansowanie ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego oraz promocji kultury jest mo liwe z r nych i prywatnych. Poni ej wskazano przyk adowe mo liwo ci finansowania ochrony i opieki nad zabytkami na terenie powiatu zamojskiego: rde , z zaanga owaniem rodkw zarwno publicznych, jak
1.
rodki pochodz ce z Bud etu Powiatu Zamojskiego oraz rodki w asne poszczeglnych gmin wchodz cych w sk ad powiatu.
2. Zgodnie z Rozporz dzeniem Ministra Kultury z dnia 6 czerwca 2005 r. (z p n. zm.) w sprawie udzielania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytkw istnieje mo liwo dofinansowania zada pochodzi ze rodkw: Programy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, m.in.: - Program Dziedzictwo kulturowe oraz Priorytet 1. Ochrona zabytkw ktrego z zakresu ochrony zabytkw. Wsparcie finansowe mo e
celem jest ochrona i zachowanie materialnego dziedzictwa kulturowego, konserwacja i rewaloryzacja zabytkw oraz udost pnianie zabytkw na cele publiczne. - Promesa Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego - cel programu to zwi kszenie efektywno ci wykorzystania rodkw europejskich na rzecz rozwoju kultury. Program polega na dofinansowaniu przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego wk adu krajowego do wybranych projektw kulturalnych (m.in. ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego), realizowanych ze rodkw europejskich.
83
- Program
Infrastruktura Kultury
- cel programu to poprawa warunkw
funkcjonowania, rozszerzenie i wzbogacenie oferty instytucji i organizacji zajmuj cych si dzia alno ci kulturaln oraz edukacyjn w zakresie kultury (m.in. remont lub
przebudowa nieruchomo ci na cele dzia alno ci kulturalnej i edukacyjnej w zakresie kultury). Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw (prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytkach). 3. 4. rodki bud etu samorz du wojewdztwa lubelskiego. rodki Funduszu Ko cielnego Ministerstwa Spraw Wewn trznych i Administracji (odbudowa, remonty i konserwacja obiektw sakralnych o warto ci zabytkowej).
5.
rodki Narodowego oraz Wojewdzkiego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej (Priorytet dziedzinowy: Ochrona przyrody dzia ania zwi zane z utrzymaniem
i zachowaniem parkw oraz ogrodw, b d cych przedmiotem ochrony na podstawie przepisw o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami).
6. 7.
rodki Polskiej Organizacji Turystycznej. rd a zagraniczne. Fundusze Unii Europejskiej - na realizacj projektw z zakresu ochrony zabytkw
i dziedzictwa kulturowego, z szeregu programw operacyjnych. Zaliczy do nich mo na rodki finansowe pochodz ce z:
- Regionalnego Programu Operacyjnego Wojewdztwa Lubelskiego na lata 2007
2013;
O Priorytetowa VII. Kultura, turystyka i wsp praca mi dzyregionalna (Dzia anie 7.1. Infrastruktura kultury i turystyki; Dzia anie 7.2. Promocja kultury i turystyki; Dzia anie 7.3. Wsp praca mi dzyregionalna). Cel g wny Osi Priorytetowej zostanie osi gni ty poprzez realizacj nast puj cych celw szczeg owych: - popraw atrakcyjno ci regionu oraz zwi kszenie dost pno ci do dbr kultury, - wypromowanie atrakcyjnego wizerunku Lubelszczyzny jako miejsca o du ej atrakcyjno ci kulturalnej i turystycznej, - stworzenie efektywnych powi za partnerskich w ramach wsp pracy mi dzyregionalnej (w uk adzie sieciowym i dwustronnym).
Dzia anie 3.2. Rewitalizacja zdegradowanych obszarw miejskich (O III. Atrakcyjno obszarw miejskich i tereny inwestycyjne)
Priorytetowa
84
Celem dzia ania jest przywrcenie zdegradowanym obszarom miejskim, w tym poprzemys owym i powojskowym funkcji gospodarczych, edukacyjnych, turystycznych, spo ecznych i kulturalnych, a tak e zwi kszenie atrakcyjno ci inwestycyjnej regionu oraz poprawa warunkw ycia mieszka cw. W rd mo liwych do realizacji projektw
wskazano na roboty restauratorskie i konserwatorskie poprawiaj ce estetyk zewn trzn budynkw znajduj cych si w rejestrze zabytkw, budynkw po o onych w strefie ochrony konserwatorskiej oraz budynkw o warto ci architektonicznej i znaczeniu historycznym nie b d cych w rejestrze zabytkw.
- Programu Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko; Priorytet XI. Kultura i dziedzictwo kulturowe ma na celu aktywne wspieranie rozbudowy
i modernizacji infrastruktury kultury i szkolnictwa artystycznego oraz ochron dziedzictwa kulturowego o znaczeniu europejskim i wiatowym. Podejmowane w ramach programu dzia ania umo liwi wykorzystanie potencja u kultury i dziedzictwa kulturowego dla zwi kszenia atrakcyjno ci Polski.
Dzia anie
11.1.
Ochrona
zachowanie
dziedzictwa
kulturowego
znaczeniu
ponadregionalnym
cel dzia ania: ochrona, zachowanie i efektywne wykorzystanie
dziedzictwa kulturowego o znaczeniu ponadregionalnym, a efektem realizacji projektw b dzie m.in. poprawa stanu zabytkw (ruchomych i nieruchomych) o znaczeniu europejskim i oglnopolskim. Dzia anie 11.2. Rozwj oraz poprawa stanu infrastruktury kultury o znaczeniu ponadregionalnym cel dzia ania: rozwj oraz poprawa stanu infrastruktury kultury o znaczeniu ponadregionalnym oraz zwi kszenie dost pu do kultury.
- Programu Rozwoju Obszarw Wiejskich na lata 2007 Dzia anie Odnowa i rozwj wsi Celem dzia ania jest poprawa jako ci
2013;
ycia na obszarach wiejskich przez zaspokojenie
potrzeb spo ecznych i kulturalnych mieszka cw wsi oraz promowanie obszarw wiejskich. Dzia anie umo liwi rozwj to samo ci spo eczno ci wiejskiej, zachowanie dziedzictwa kulturowego i specyfiki obszarw wiejskich oraz wp ynie na wzrost atrakcyjno ci turystycznej i inwestycyjnej obszarw wiejskich. Projekty mo liwe do realizacji w ramach dzia ania to m.in.:
85
- rewitalizacja budynkw wpisanych do rejestru zabytkw lub obj tych wojewdzk ewidencj zabytkw, u ytkowanych na cele publiczne oraz obiektw ma ej architektury, odnawiania lub konserwacji lokalnych pomnikw historycznych i miejsc pami ci; - odnawiania elewacji zewn trznych i dachw w budynkach architektury sakralnej wpisanych do rejestru zabytkw lub obj tych wojewdzk i odnawiania cmentarzy wpisanych do rejestru zabytkw. Program Kultura 2007 2013 jest obecnie najwa niejszym programem Unii Europejskiej ewidencj zabytkw
skierowanym bezpo rednio do instytucji kulturalnych w Europie. Oglnym celem Programu jest wzmocnienie przestrzeni kulturowej wsplnej dla Europejczykw, opartej na wsplnym dziedzictwie kulturowym oraz rozwj wsp pracy pomi dzy twrcami, uczestnikami ycia kulturalnego oraz instytucjami kulturalnymi krajw uczestnicz cych w programie. Fundusz Wymiany Kulturalnej (w ramach Mechanizmu Finansowego EOG oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego) Celem strategicznym Funduszu Wymiany Kulturalnej jest zwi kszenie spjno ci spo ecznej i ekonomicznej w ramach Europejskiego Obszaru Gospodarczego poprzez dzia ania w obszarze wymiany kulturalnej pomi dzy Polsk a Pa stwami - Darczy cami, czyli Norwegi , Islandi i Liechtensteinem. Do celw szczeg owych Funduszu Wymiany Kulturalnej nale promowanie wsp pracy kulturalnej pomi dzy Polsk przede wszystkim: a Pa stwami - Darczy cami
w zakresie m.in. sztuk wizualnych, muzyki, literatury, kultury ludowej i zarz dzania kultur oraz projektw dotycz cych dokumentacji, promocji i ochrony dziedzictwa
kulturowego.
Wsp praca samorz du powiatu i podmiotw prywatnych w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego (ppp); rodki prywatne, np. osb fizycznych, prawnych, ko cielnych oraz fundacji; Inne, przewidziane prawem rodki publiczne i prywatne s u kulturowego o charakterze krajowym i zagranicznym. ce ochronie dziedzictwa
86
11. Realizacja i finansowanie przez powiat zada z zakresu ochrony zabytkw

Tabela 4. Zadania Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego Okres Planowany koszt Lp. Zadanie Programu Opieki nad Zabytkami realizacji ca kowity (PLN) wraz z finansowaniem 1. Renowacja zabytkowego zespo u klasztornego OO. Bernardynw w Radecznicy 2010-2012 1 200 000,00 - rodki w asne (Klasztor OO. Bernardynw) - bud et pa stwa - bud et Gminy Radecznica - rodki UE wed ug potrzeb i mo liwo ci administratorw obiektw - rodki w asne administratorw obiektw - rodki UE 95 000,00
2.
Przywrcenie wietno ci obiektom zabytkowym na terenie powiatu zamojskiego
2010-2013
3.
Dotacje z Bud etu Powiatu na kultur i ochron dziedzictwa narodowego: - biblioteki: dofinansowanie dzia alno ci Ksi nicy Zamojskiej (miasto Zamo )*
2010
- 63 000,00
* W wyniku reformy samorz dowej (1999 r.) i podzia u administracyjnego kraju oraz likwidacji wojewdztwa zamojskiego, biblioteka w Zamo ciu utraci a status biblioteki wojewdzkiej. Placwce nadano statut instytucji kultury pod nazw Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna w Zamo ciu dla miasta Zamo i powiatu zamojskiego (obecnie Ksi nica Zamojska). Na mocy porozumienia zawartego pomi dzy Prezydentem Miasta Zamo cia i Zarz dem Starostwa Powiatowego zamojska ksi nica pe ni zadania powiatowej biblioteki publicznej.
87
- pozosta a dzia alno : organizacja imprez z zakresu kultury o charakterze ponadgminnym oraz upowszechnianie kultury w trybie ustawy o dzia alno ci po ytku publicznego i o wolontariacie 4. Dotacje z Bud etu Powiatu na turystyk : - udzia w projekcie Kamienny Las na Roztoczu jako markowy produkt turystyczny Lubelszczyzny (gmina Lubycza Krlewska) - udzia w projekcie Oznakowanie turystyczne wojewdztwa lubelskiego (Samorz d Wojewdztwa Lubelskiego) - organizacja imprez z zakresu turystyki o charakterze ponadgminnym oraz upowszechnianie turystyki w trybie ustawy o dzia alno ci po ytku publicznego i o wolontariacie 5. Dzia alno wydawnicza druk 2010-2013 2010
- 32 000,00
- bud et powiatu 36 000,00 - 10 000,00
- 13 000,00
- 13 000,00
- bud et powiatu 350 000,00 - bud et powiatu - bud ety gmin (Krasnobrd, Zwierzyniec, Nielisz, Szczebrzeszyn) - stowarzyszenia kwaterodawcw 60 000,00 - bud et powiatu - stowarzyszenia turystyczne - jednostki bran y turystycznej 30 000,00 - ZG PTTK
- informator powiatu zamojskiego - folder promocyjny - album fotograficzny - przewodnik - karty pocztowe - kalendarze - nagranie filmu promocyjnego 6. Organizowanie imprez promocyjnych dla dziennikarzy z du ych aglomeracji miejskich 2010-2013
7.
Tworzenie lokalnych punktw informacji turystycznej
2010-2013
88
8.
Wykorzystanie sieci internetowej do prezentacji bie cej informacji o us ugach turystycznych i walorach Roztocza Systematyczna promocja w rodkach masowego przekazu Lublina, Regionu Roztocza rodkowego i Nielisza Wydawnictwa promocyjne; opracowanie i wydanie (we wsp pracy z gminami): - folderw promocyjnych, informatorw, przewodnikw - kaset video i p yty CD Wsp praca z pras , radiem i TV: - wsp praca z Telewizj Publiczn oraz stacjami komercyjnymi w zakresie nagrywania i emisji programw promuj cych walory turystyczne (w tym kulturowe) powiatu; - wsp praca z lokalnymi rozg o niami radiowymi nagrywanie audycji radiowych, wywiadw dotycz cych wydarze turystycznych i kulturalnych promuj cych powiat; - wsp praca z pras lokaln i oglnopolsk przygotowanie i drukowanie materia w promocyjnych Wsp praca z Polskim Towarzystwem Turystyczno Krajoznawczym w zakresie: - organizacji przedsi wzi turystycznych, - wyznaczania szlakw turystycznych, pieszych, konnych i rowerowych - druku folderw, przewodnikw, map turystycznych - opracowywania projektw i dokumentacji nowych tras, konserwacji istniej cych
2010-2013 i dalej 2010-2013 i dalej 2010-2013
- Polska Organizacja Turystyczna - bud ety gmin - stowarzyszenia turystyczne i kwaterodawcw 10 000,00 (rocznie) - bud et powiatu 5 000,00 - bud ety gmin - bud et powiatu 450 000,00 - bud et powiatu - bud ety gmin 50 000,00
9.
10.
11.
2010-2013
12.
2010-2013
- bud et powiatu - bud ety gmin 80 000,00 - rodki PTTK - bud ety gmin - bud et powiatu - bud et samorz du wojewdztwa lubelskiego 50 000,00 - bud ety gmin - bud et powiatu
13.
Wsp praca z Zespo em Zamojskich Parkw Krajobrazowych w zakresie: - rozbudowy infrastruktury turystycznej
2010-2013
89
14.
- druku materia w promocyjnych - ochrony przyrody - informacji turystycznej Wsp praca z Roztocza skim Parkiem Narodowym (RPN) w zakresie m.in.: - organizacji wystaw, prelekcji i odczytw - druku wsplnych wydawnictw - wykorzystania O rodka Edukacyjno Muzealnego RPN w Zwierzy cu do promocji powiatu - typowanie i wyznaczanie pomnikw przyrody - promocji turystki ekologicznej - organizacji safari fotograficznego unikalnej flory i fauny Wsp praca z Nadle nictwami w Zwierzy cu i Jzefowie w zakresie: - wytyczania i budowy szlakw turystycznych - rozbudowy infrastruktury turystycznej na trasach i szlakach turystycznych
2010-2013
- rodki Zamojskich Parkw Krajobrazowych - rodki WFO iGW w Lublinie 50 000,00 - bud ety gmin - bud et powiatu - rodki WFO iGW w Lublinie - rodki RPN
15.
2010-2013
40 000,00 - rodki Nadle nictwa Jzefw i Zwierzyniec - bud ety gmin - bud et powiatu - bud et samorz du wojewdztwa lubelskiego 35 000,00 - bud ety gmin - bud et powiatu - Zamojski Szkolny Zwi zek Sportowy - stowarzyszenia sportowe 10 000,00 - sponsorzy (podmioty gospodarcze) - rodki UE wed ug potrzeb - rodki w asne podmiotw
16.
Wsp praca z klubami i stowarzyszeniami sportowymi, kulturalno domami i o rodkami kultury w zakresie m.in.: - organizacji imprez rekreacyjno sportowych i kulturalnych
o wiatowymi oraz
2010-2013
17.
Wydanie folderu o ma ej obj to ci i du ym nak adzie, ktry przedstawia by charakterystyczne cechy powiatu i wyr nia by jego walory przyrodnicze, kulturowe, gospodarcze i infrastrukturalne Zlecenie wykonania gad etw (np. kalendarze czy d ugopisy) oraz pami tek i wr czanie ich podczas uroczysto ci, spotka , imprez oraz delegacji krajowych
2010-2013
18.
2010-2013
90
i zagranicznych. Przedmioty te powinny zawiera istotne elementy dotycz ce kultury i to samo ci powiatu np. herb powiatu, elementy wizerunku charakterystyczne dla Ziemi Zamojskiej
(gmin oraz firm z terytorium powiatu)
Realizacja wielu zada
Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami rozpocz a si
w latach wcze niejszych ni
okres
programowania 2010-2013, a niektre z nich b d kontynuowane po 2013 roku. Zadania zawarte w programie opieki nad zabytkami s zgodne z zadaniami zawartymi w Strategii Rozwoju Powiatu Zamojskiego na lata 2007-2020 oraz Bud etem Powiatu Zamojskiego na 2010 rok.
91
Stan aktualny oraz zadania i planowane dzia ania dla obiektw zabytkowych, b d cych w asno ci Powiatu Zamojskiego:
Obiekty zabytkowe b d ce w asno ci powiatowych jednostek organizacyjnych.
powiatu zamojskiego s Zamojski jako
siedzibami tych
Powiat
w a ciciel
obiektw utrzymuje obiekty w nale ytym stanie. Wielokrotnie poddawane by y remontom zarwno bie cym jak i kapitalnym. Informacje o poszczeglnych obiektach zamieszczono poni ej: - Zesp Pa acowo-Parkowy w Krasnobrodzie: w siedzibie Samodzielnego Publicznego Sanatorium Rehabilitacyjnego dla Dzieci im. J. Korczaka w Krasnobrodzie dobudowano skrzyd o, planowany jest remont dachu szko y. - Zesp Pa acowo-Parkowy w miejscowo ci Ruskie Piaski: siedziba Domu Pomocy Spo ecznej w Ruskich Piaskach zosta a poddana modernizacji, stan obiektu okre lono jako idealny. - Zesp dawnej Szko y Wojewdzkiej: w siedzibie Zespo u Szk Nr 1 w Szczebrzeszynie wymieniono dach i odnowiono elewacj , natomiast w Zespole Szk Nr 2 w Szczebrzeszynie wykonano remont obiektu oraz wymieniono pokrycie dachu. - Zesp klasztorny franciszkanw w Szczebrzeszynie: w siedzibie Samodzielnego
Publicznego Zespo u Opieki Zdrowotnej w Szczebrzeszynie zrealizowano kilka projektw inwestycyjnych, planowany jest remont dachu.
Wszystkie prace wykonywane s Zabytkw w Lublinie.
za zgod
Wojewdzkiego Urz du Ochrony
92
12. Cz
graficzna powiatowego programu opieki nad zabytkami
Mapa 6. Powiat Zamojski i okolice - synteza stanu istniej cego dziedzictwa kulturowego w Powiecie Zamojskim mapa wraz z legend
93
rd o: Koncepcja Programowo-Przestrzenna Rozwoju Turystyki i Rekreacji w Wojewdztwie Lubelskim
94
Mapa 7. Synteza stanu rodowiska przyrodniczego oraz obszary prawnie chronione w Powiecie Zamojskim wraz z sieci NATURA 2000 mapa wraz z legend
95
rd o: Program Ochrony rodowiska Wojewdztwa Lubelskiego na lata 2008-2011 z perspektyw do roku 2015
96
13. Spis tabel, map i zdj
Spis tabel
Tabela 1. Rejestr zabytkw nieruchomych Powiatu Zamojskiego ____________________ 60 Tabela 2. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego Powiatu Zamojskiego _______________ 71 Tabela 3. Priorytety, kierunki dzia a oraz zadania powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego ________________________________________________ 74 Tabela 4. Zadania Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego87
Spis map
Mapa 1. Powiat Zamojski (ziemski)________________________________________________ 5 Mapa 2. Roztocza ski Park Narodowy ____________________________________________ 51 Mapa 3. Krasnobrodzki Park Krajobrazowy _______________________________________ 52 Mapa 4. Skierbieszowski Park Krajobrazowy ______________________________________ 53 Mapa 5. Szczebrzeszy ski Park Krajobrazowy _____________________________________ 54 Mapa 6. Powiat Zamojski i okolice - synteza stanu istniej cego dziedzictwa kulturowego w Powiecie Zamojskim mapa wraz z legend ____________________________________ 93 mapa wraz z legend __________ 95 Mapa 7. Synteza stanu rodowiska przyrodniczego oraz obszary prawnie chronione w Powiecie Zamojskim wraz z sieci NATURA 2000
Spis zdj
Zdj cie 1. Ko ci p.w. Nawiedzenia NMP oraz Klasztor Dominikanw w Krasnobrodzie _______________________________________________________________________________ 36 Zdj cie 2. Ko ci p.w. w. Miko aja w Szczebrzeszynie ____________________________ 37 Zdj cie 3. Zesp Zarz du Ordynacji Zamojskiej w Zwierzy cu _____________________ 38 Zdj cie 4. Zagroda w Guciowie __________________________________________________ 39 Zdj cie 5. Zesp Klasztorny Bernardynw Ko ci p.w. w. Antoniego Padewskiego w Radecznicy __________________________________________________________________ 40 Zdj cie 6. Dwr w aziskach ____________________________________________________ 41 Zdj cie 7. Pa ac Zamoyskich w miejscowo ci abunie ______________________________ 42
97
Zdj cie 8. Zesp Pa acowy w Ruskich Piaskach ___________________________________ 42 Zdj cie 9. M yn wodny w Bondyrzu ______________________________________________ 43 Zdj cie 10. Ko ci parafialny p.w. w. Anny Matki NMP i Przemienienia Pa skiego _ 44 Zdj cie 11. Ko ci wi tej Trjcy w miejscowo ci Komarw-Osada _________________ 45 Zdj cie 12. Pa ac P acheckich w Niewirkowie _____________________________________ 45 Zdj cie 13. Pa ac w Sitnie _______________________________________________________ 46 Zdj cie 14. Zesp pa acowo - parkowy w Klemensowie ____________________________ 47 Zdj cie 15. Zesp dworsko-parkowy w Udryczach ________________________________ 48 Zdj cie 16. Kapliczka w. Romana w miejscowo ci Lipsko-Polesie __________________ 49
98

Untitled

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Untitled

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Za cznik do Uchwa y nr XXXIV/212/2010 Rady Powiatu w Zamo ciu z dnia 10 listopada 2010 roku

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami

Dokument zosta opracowany przez Biuro Consultingowo-Handlowe GWARANCJA z Poznania.

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego na lata 2010-2013

5. Uwarunkowania wewn trzne ochrony dziedzictwa kulturowego ____________ 29

7. Za o enia programowe __________________________________________________ 73

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego na lata 2010-2013

13. Spis tabel, map i zdj

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego na lata 2010-2013

krajobrazowe i przyrodnicze. P nocno-wschodnia cz terenu powiatu le y na Wy ynie Lubelskiej, obejmuj c

kraju z polsko-ukrai skimi przej ciami granicznymi

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego na lata 2010-2013

Mapa 1. Powiat Zamojski (ziemski)

rd o: Strona internetowa Zwi zku Powiatw Polskich, http://www.zpp.pl

przede wszystkim przyczynia

najistotniejszych uwarunkowa powiatu. Docelowo intencj s u

poza wspomnianym zachowaniem i popraw

wytworzenie szeroko rozumianej wiadomo ci obszaru

Powiatu Zamojskiego jako interesuj cego kulturowo i turystycznie miejsca.

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego na lata 2010-2013

wiadectwo historii i kultury lokalnej, regionalnej i narodowej.

administracyjnej w zakresie podejmowanych dzia a

dotycz cych inicjowania, wspierania

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego na lata 2010-2013

zachowanie dziedzictwa kulturowego dla przysz ych

2. Podstawa prawna opracowania powiatowego programu opieki nad zabytkami

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego na lata 2010-2013

zwi kszaj cych atrakcyjno

zabytkw dla potrzeb spo ecznych,

3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce

- Art. 6 ust. 1 wskazuje,

e Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania

G wnym aktem prawnym

reguluj cym zasady ochrony

i opieki nad zabytkami

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego na lata 2010-2013

- Art. 3 stanowi, e zabytkiem jest nieruchomo

lub rzecz ruchoma, ich cz ci lub zespo y, i stanowi ce wiadectwo

b d ce dzie em cz owieka lub zwi zane z jego dzia alno ci

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego na lata 2010-2013

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego na lata 2010-2013

nad zabytkami uwzgl dnia si

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego na lata 2010-2013

wniosek wojewdzkiego konserwatora zabytkw wyw aszczony przez starost

w zakresie kultury i ochrony zabytkw jest ustawowym

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego na lata 2010-2013

4. Uwarunkowania zewn trzne ochrony dziedzictwa kulturowego

2013 ) oraz Uzupe nieniu Narodowej Strategii

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego na lata 2010-2013

Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego zalicza si

Dzia anie 1.2. Kompleksowa

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego na lata 2010-2013

Zrwnowa ony rozwj kultury jako najwy szej warto ci

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego na lata 2010-2013

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego na lata 2010-2013

wiadomo ci mieszka cw co do warto ci istniej cego dziedzictwa

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego na lata 2010-2013

i mniejszych miast (w tym: rewaloryzacja zabytkw i promocja kulturowa ma ych miasteczek);

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego na lata 2010-2013

spo eczno ci wiejskich, wspieranie aktywno ci

poprzez rozwj spo eczno ci

Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Zamojskiego na lata 2010-2013

W sferze zagospodarowania przestrzennego nast puj ce cele:

osadnicza - sformu owano