ZACZNIK DO UCHWAY RADY MIASTA I GMINY BIAOBRZEGI NR.

GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI NA LATA 2010- 2013 DLA MIASTA I GMINY BIAOBRZEGI

UZGODNIONO Z:

OPRACOWA:

KWIECIE 2010

Gminny program opieki nad zabytkami dla Miasta i Gminy Biaobrzegi na lata 2010- 2013 wraz z kartami Gminnej Ewidencji Zabytkw wykona: Grzegorz Stefaski zam. ul. Lipiskiego 11/26 20- 849 Lublin

SPIS TRECI 1.Wstp..................5. 2.Podstawa prawna opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami..........6. 3.Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce........................6. 4.Uwarunkowania zewntrzne ochrony dziedzictwa kulturowego........................... 10. 4.1. Strategiczne cele polityki pastwa w zakresie ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami.........................................................................................................................10. 4.1.1. Krajowy program ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami zabytkami......10. 4.1.2. Narodowa Strategia Rozwoju Kultury...............................................................11. 4.2. Strategiczne cele polityki wojewdztwa i powiatu w zakresie opieki nad zabytkami.........................................................................................................................14. 4.2.1. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Wojewdztwa Mazowieckiego.................................................................................................................14. 4.2.2. Wojewdzki program opieki nad zabytkami na lata 2006-2009.......................15. 4.2.3. Strategia rozwoju wojewdztwa mazowieckiego do roku 2020.........................17. 4.2.4. Strategia Rozwoju Powiatu Biaobrzeskiego na lata 2003- 2018.......................20. 5. Strategiczne cele polityki gminy w zakresie opieki nad zabytkami........................20. 5.1.Lokalny Program Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Biaobrzegi do roku 2015...................................................................................................................................20. 5.2.Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego miasta Biaobrzegi, obejmujcy obszar miasta Biaobrzegi w granicach administracyjnych...21. 5.3. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego czci gminy Biaobrzegi obejmujcy soectwa: Brzeska Wola, Brzece, Jasionna, Mikwka, Stawiszyn, Sucha- czci, Szczyty, Okrglik, Budy Brankowskie.21. 5. 4.Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy Biaobrzegi22. 6. Charakterystyka zasobw i analiza stanu dziedzictwa krajobrazu kulturowego miasta i gminy Biaobrzegi.............................................................................................22. 6.1.Charakterystyka miasta i gminy Biaobrzegi..........................................................22. 6.2.Rys historyczny miasta Biaobrzegi.........................................................................24. 6.3.Charakterystyka zasobw dziedzictwa kulturowego gminy Biaobrzegi.............25. 6.4. Zabytki objte prawnymi formami ochrony..27. 6.4.1. Charakterystyka obiektw wpisanych do rejestru zabytkw28. 6.5 Stanowiska archeologiczne32. 3

6.6 Miejsca Pamici Narodowej.....................33. 6.7 Stan zachowania i zagospodarowania zabytkw oraz rodzaje zagroe.34. 7. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego gminy. Analiza szans i zagroe.......35 7.1. Analiza SWOT..35. 7.2. Priorytety miejsko-gminnego programu opieki nad zabytkami.36. 8. Instrumentarium realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami...............46. 9. Zasady oceny realizacji miejsko-gminnego programu opieki nad zabytkami...48. 10. rda finansowania Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami........48. 11.Bibliografia..49. 12. Zacznik nr 1 Wykaz zweryfikowanej Gminnej Ewidencji Zabytkw (Miasto i Gmina Biaobrzegi)

1.Wstp Dziedzictwo kulturowe, na ktre skadaj si zarwno rodowisko przyrodnicze, jak i wytwory rk ludzkich i pami o wanych wydarzeniach historycznych, powinno by zachowane ze wzgldu na spoecznie akceptowane wartoci historyczne, artystyczne, czy religijne, majce znaczenie dla tosamoci narodu i spoecznoci lokalnej oraz dla cigoci rozwoju. W ostatnim czasie ronie wiadomo znaczenia jakie dziedzictwo kulturowe posiada w ksztatowaniu wizerunku gminy. Utrzymane w dobrym stanie zabytki, zrewaloryzowane ukady przestrzenne, s nie tylko cznikiem z histori, ale potrzebnym elementem teraniejszoci. Ochrona zabytkw, miejsc pamici zwizana z ochron przyrody i rozwojem cywilizacyjnym pozwala w sposb zrwnowaony prowadzi polityk na szczeblu gminy w zakresie adu przestrzennego. Opracowanie gminnego programu opieki nad zabytkami w pierwszym rzdzie suy okreleniu zasobw zabytkowych gminy, stanu zachowania i zagospodarowania, wskazanie wartoci jakie nios. Ponadto powinien on zawiera zakres dziaa pozwalajcych wprowadzi skuteczny system ochrony dziedzictwa kulturowego (zabytkw), co skutkuje rwnie okreleniem zasad wsppracy z urzdem konserwatorskim, lokalnymi organizacjami spoecznymi oraz zasad komunikacji z lokaln spoecznoci (mieszkacami, inwestorami, wacicielami zabytkw), ktra jest gwnym odbiorc programu. Zachowane dziedzictwo kulturowe, waciwie zagospodarowane staje si wizytwk gminy i przesdza o jej atrakcyjnoci. Opracowanie Gminnego programu opieki nad zabytkami nie moe by traktowane jako kolejny dokument jako realizacja kolejnego zadania ustawowego. Ma on pomaga w inicjowaniu dziaa majcych na celu popraw stanu zachowania zabytkw, waciwe ich uytkowanie oraz eksponowanie walorw krajobrazu kulturowego. Miasto i gmina Biaobrzegi posiada cenne zabytki ( zesp kocielny w Jasionnie, pikny paac Suchej Szlacheckiej, jednolit czasowo i architektonicznie zabudow Biaobrzegw) czyst przyrod (lasy Puszczy Biaobrzeskiej, blisko rzeki Pilicy), co wyrnia gmin i stanowi propozycj dla odwiedzajcych i planujcych zamieszkanie. Wypracowanie systemu ochrony dziedzictwa i kulturalnego i wczenie go do strategii przestrzennej gminy przyczyni si do jej peniejszego rozwoju, poprawy jej atrakcyjnoci i waciwego zarzdzania dziedzictwem zgodnie ze standardami konserwatorskimi.

2. Podstawa prawna opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami. Obowizek sporzdzenia Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami nakadaj na Gmin przepisy Ustawy z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami ( Dz. U. z 2003 nr 162, poz. 1568 z pn. zm.). Zgodnie z art. 87 ust. 1 w/w Ustawy, Wjt sporzdza na okres 4 lat Gminny Program Opieki nad Zabytkami. Gminny Program Opieki nad Zabytkami podlega uchwaleniu przez Rad Gminy, po uzyskaniu opinii Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw. Po zatwierdzeniu dokument ogaszany jest w wojewdzkim dzienniku urzdowym. Z realizacji programu Burmistrz Miasta i Gminy sporzdza co dwa lata sprawozdanie, ktre przedstawia Radzie Miasta i Gminy. Cele Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami okrela art. 87 ust. 2 cyt. Ustawy, tj.: 1/ wczenie problemw ochrony zabytkw do systemu zada strategicznych, wynikajcych z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, 2/ uwzgldnienie uwarunkowa ochrony zabytkw, w tym krajobrazu kulturowego dziedzictwa archeologicznego, cznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i rwnowagi ekologicznej, 3/ zahamowanie procesw degradacji zabytkw i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania, 4/ wyeksponowanie poszczeglnych zabytkw oraz walorw krajobrazu kulturowego, 5/ podejmowanie dziaa zwikszajcych atrakcyjno zabytkw dla potrzeb spoecznych, turystycznych, edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjajcych wzrostowi rodkw finansowych oraz opieka nad zabytkami, 6/ okrelenie warunkw wsppracy z wacicielami zabytkw, eliminujcych sytuacje konfliktowe zwizane z wykorzystaniem tych zabytkw, 7/ podejmowanie przedsiwzi umoliwiajcych tworzenie miejsc pracy zwizanych z opiek nad zabytkami. 3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce. Deklaracja ochrony dziedzictwa narodowego oraz stworzenie warunkw upowszechniania i rwnego dostpu do dbr kultury, bdcej rdem tosamoci narodu polskiego zawiera art. 5, art. 6 ust. 1 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.( Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483, z 2001 r. Nr 28, poz. 319, z 2006 r. Nr 200, poz. 1471) Zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorzdzie gminnym (Dz. U. z 2001 r., Nr 142, poz.1591 z pn. zm.) art. 7 ust. 1 pkt 9 Gmina realizuje zadania wasne majce na 6

celu zaspakajanie zbiorowych potrzeb wsplnoty, obejmujcych m.in. sprawy kultury w tym, bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami. Gwnym aktem prawnym regulujcym przedmiot, zakres i formy ochrony i opieki nad zabytkami jest Ustawa o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 162, poz.1568 z pn. zm.). Zgonie z art. 3 pkt 1 zabytkiem jest nieruchomo lub rzecz ruchoma, ich czci lub zespoy, bdce dzieem czowieka lub zwizane z jego dziaalnoci i stanowice wiadectwo minionej epoki bd zdarzenia, ktrych zachowanie ley w interesie spoecznym ze wzgldu na posiadan warto historyczn, artystyczn lub naukow. Ochronie i opiece, bez wzgldu na stan zachowania, podlegaj: zabytki nieruchome bdce, w szczeglnoci: - krajobrazami kulturowymi, - ukadami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespoami budowlanymi, - dzieami architektury i budownictwa, - dzieami budownictwa obronnego, - obiektami techniki, a zwaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami, i innymi zakadami przemysowymi, - cmentarzami, -parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni, - miejscami upamitniajcymi wydarzenia historyczne bd dziaalno wybitnych osobistoci lub instytucji; zabytki ruchome bdce, w szczeglnoci: - dzieami sztuk plastycznych, rzemiosa artystycznego i sztuki uytkowej, - kolekcjami stanowicymi zbiory przedmiotw zgromadzonych i uporzdkowanych wedug koncepcji osb, ktre tworzyy te kolekcje, - numizmatami oraz pamitkami historycznymi, a zwaszcza militariami, sztandarami, pieczciami, odznakami, medalami i orderami, - wytworami techniki, a zwaszcza urzdzeniami, rodkami transportu oraz maszynami i narzdziami wiadczcymi o kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentujcymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego, - materiaami bibliotecznymi, o ktrych mowa w art.5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997r. o bibliotekach (Dz. U. Nr 85, poz. 539 z pn. zm.), - instrumentami muzycznymi, - wytworami sztuki ludowej i rkodziea oraz innymi obiektami etnograficznymi, 7

- przedmiotami upamitniajcymi wydarzenia historyczne bd dziaalno wybitnych osobistoci lub instytucji; zabytki archeologiczne bdce, w szczeglnoci: - pozostaociami terenowymi pradziejowego historycznego osadnictwa, - cmentarzyskami, - kurhanami, - reliktami dziaalnoci gospodarczej, religijnej i artystycznej. Formami ochrony zabytkw s: - wpis do rejestru zabytkw, - uznanie za pomnik historii, - utworzenie parku kulturowego, - ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego Ochrona zabytkw polega, w szczeglnoci, na podejmowaniu przez organy administracji publicznej dziaa majcych na celu: - zapewnienie warunkw prawnych, organizacyjnych i finansowych umoliwiajcych trwae zachowanie zabytkw oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie, - zapobieganie zagroeniom mogcym spowodowa uszczerbek dla wartoci zabytkw, - udaremnianie niszczenia i niewaciwego korzystania z zabytkw, - przeciwdziaanie kradziey, zaginiciu lub nielegalnemu wywozowi zabytkw za granic, - kontrol stanu zachowania i przeznaczenia zabytkw, - uwzgldnianie zada ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy ksztatowaniu rodowiska Opieka nad zabytkiem sprawowana przez jego waciciela lub posiadacza polega, w szczeglnoci, na zapewnieniu warunkw: - naukowego badania i dokumentowania zabytku, - prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robt budowlanych przy zabytku, - zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie, - korzystania z zabytku w sposb zapewniajcy trwae zachowanie jego wartoci, - popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii kultury Ustawa nakada na Gmin szereg praw i obowizkw w zakresie ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami, s to m.in.: - prawo utworzenia przez Rad Gminy (po uprzednim zasigniciu opinii Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw) parku kulturowego w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz 8

zachowania wyrniajcych si krajobrazowo terenw z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej (art.16) - uwzgldnianie ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami przy sporzdzaniu i aktualizacji studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy, miejscowych planw zagospodarowania przestrzennego oraz strategii rozwoju gminy (art.18) - obowizek prowadzenia przez Burmistrza gminnej ewidencji zabytkw w formie zbioru kart adresowych zabytkw z terenu gminy, objtych wojewdzk ewidencj zabytkw (art.22 ust.4) - sprawowanie opieki nad zabytkami, w tym finansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich i robt budowlanych przy zabytku, do ktrego jednostka samorzdu terytorialnego posiada tytu prawny wykonywane w ramach zada wasnych (art.71) - prawo ubiegania si przez Gmin dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane wykonywane przy zabytku bdcego wasnoci tej jednostki (art. 73) - prawo udzielania przez Rad Gminy, dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytkw (art.81) - sporzdzanie przez Burmistrza i przyjmowanie przez Rad Gminy na okres 4 lat gminnego programu opieki nad zabytkami, z ktrego co dwa lata Wjt przedstawia sprawozdanie Radzie Gminy (art.87). Uregulowania prawne dotyczce ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami znajduj si w szeregu obowizujcych ustaw, w tym w: 1/ Ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony rodowiska (t. j. Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z pn. zm.) 2/ Ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880 z pn. zm.) 3/ Ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomociami (t. j. Dz. U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603 z pn. zm.) 4/ Ustawie z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717 z pn. zm.) 5/ Ustawie z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118 z pn. zm.) 6/ Ustawa z dnia 25 padziernika1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu dziaalnoci kulturalnej (Dz. U. z 2001 Nr 13, poz 123) Zasady ochrony zabytkw znajdujcych si w muzeach i w bibliotekach reguluj przepisy: 9

1/ Ustawy z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz. U. z 1997 r. Nr 5, poz. 24 z pn. zm.) 2/ Ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. Nr 85, poz. 539 z pn. zm.) Zasady ochrony materiaw archiwalnych reguluj przepisy: 1/ Ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach ( Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 673 z pn. zm.) 4. Uwarunkowania zewntrzne ochrony dziedzictwa kulturowego. 4.1. Strategiczne cele polityki pastwa w zakresie ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami. 4.1.1. Krajowy program ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami. Ochrona i opieka nad zabytkami jest istotnym elementem polityki kulturalnej pastwa. W celu stworzenia warunkw niezbdnych do jej realizacji Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego opracowuje, przy pomocy Generalnego Konserwatora Zabytkw, krajowy program ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami. W dokumencie tym okrela si, w szczeglnoci, cele i kierunki dziaa oraz zadania w zakresie ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami, warunki i sposb finansowania planowanych dziaa, a take harmonogram ich realizacji. W 2004 roku Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego przyj harmonogram prac do opracowania Krajowego programu ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami. Za zadanie priorytetowe polityki Pastwa w dziedzinie ochrony zabytkw uznano stworzenie mechanizmw pozwalajcych na dostosowanie tej sfery ycia do warunkw gospodarki rynkowej w celu zapewnienia penej ochrony narodowego dorobku kulturowego oraz wskazaniu moliwoci zasad funkcjonowania ochrony zabytkw w zjednoczonej Europie. Celem programu jest wzmocnienie ochrony dziedzictwa kulturowego oraz poprawa stanu zabytkw w Polsce. W zwizku z tym stworzono wykadni porzdkow ochrony zabytkw poprzez wskazanie siedmiu podstawowych zasad konserwatorskich. 1/ Zasada Primum non nocere 2/ Zasady maksymalnego poszanowania oryginalnej substancji zabytku i wszystkich jego wartoci (materialnych i niematerialnych) 3/ Zasady niezbdnej ingerencji (powstrzymanie si od dziaa niekoniecznych) 4/ Zasady , zgodnie z ktr usuwa naley to i tylko to co na orygina dziaa niszczco 5/ Zasada czytelnoci i odrnialnoci ingerencji 6/ Zasada odwracalnoci metod i materiaw 7/ Zasada wykonywania wszelkich prac zgodnie z najlepsz wiedz i na najwyszym poziomie. 10

W trakcie prac nad programem przyjto poniej podane tezy dotyczce jego zakresu: 1/ Uwarunkowania ochrony i opieki nad zabytkami, ocena stanu zabytkw ruchomych i nieruchomych, pomnikw historii i obiektw wpisanych na list wiatowego dziedzictwa, ocena stan sub konserwatorskich, opieki nad zabytkami oraz uregulowa prawnych. 2/ Dziaania o charakterze systemowym: powizanie ochrony zabytkw z polityk ekologiczn, ochrony przyrody, polityk przestrzenn, celn i polityk bezpieczestwa pastwa; wypracowanie strategii ochrony dziedzictwa kulturowego i wprowadzenie jej do polityk sektorowych. 3/ System finansowania: stworzenie sprawnego systemu finansowania ochrony i opieki konserwatorskiej. 4/ Dokumentowanie, monitorowanie i standaryzacja metod dziaania: dokumentowanie, monitorowanie, ujednolicenie metod dziaa profilaktycznych, konserwatorskich, restauratorskich i ochronnych. 5/ Ksztacenie i edukacja, ksztacenie specjalistyczne, podyplomowe i system uznawalnoci wyksztacenia, edukacja spoeczestwa, edukacja wacicieli i uytkownikw. 6/ Wsppraca midzynarodowa: wsppraca z instytucjami i organizacjami, wsppraca z obszarze Europy rodkowej. 4.1.2. Narodowa Strategia Rozwoju Kultury. Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004-2013 zostaa przyjta przez Rzd RP 21 wrzenia 2004 r., jego przeduenie czyli Uzupenienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020 przyjto w 2005 roku. Powysze dokumenty su wdroeniu Narodowego Program Kultury Ochrona Zabytkw i Dziedzictwa Kulturowego. Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004 2013, obejmuje wszystkie sfery i zagadnienia zwizane z funkcjonowaniem kultury. W ramach prac nad Dokumentem okrelono now misj, ktr w ramach przedstawionych zaoe do strategii, wypenia powinny instytucje zarzdzajce, poredniczce, finansujce, wsppracujce oraz wnioskodawcy. Misj t jest: Zrwnowaony rozwj kultury jako najwyszej wartoci przenoszonej ponad pokoleniami, okrelajcej caoksztat historycznego i cywilizacyjnego dorobku Polski, wartoci warunkujcej tosamo narodow i zapewniajcej cigo tradycji i rozwj regionw. Omawiany dokument wrd najwaniejszych celw strategicznych pastwa w zakresie ochrony zabytkw wymienia: 11

- przygotowanie skutecznego systemu prawno-finansowego wspierania ochrony i opieki nad zabytkami, - podjcie prac nad kompleksowym systemem edukacji na rzecz dziedzictwa, - poszukiwanie instrumentw wzmacniajcych efekty dziaalnoci suby konserwatorskiej, - ograniczenie uznaniowoci konserwatorw poprzez naoenie na nich odpowiedzialnoci za niezgodne z prawem postpowanie Zaoenia do Narodowej Strategii Rozwoju Kultury zostay okrelone nastpujco: 1/ Pastwo powinno realizowa zadania z zakresu kultury poprzez dziaania Ministra Kultury oraz dziaania jednostek samorzdu terytorialnego. 2/ Wydatki publiczne na kultur w Polsce powinny wzrosn. 3/ Minister Kultury realizuje zadania wasne poprzez narodowe programy kultury, narodowe instytucje kultury, placwki badawczo-rozwojowe, wyspecjalizowane instytucje typu arms length oraz zlecanie zada instytucjom samorzdowym i pozarzdowym. 4/ Budet Ministra Kultury powinien by adekwatny do nowych dziaa. Ze wzgldu na ograniczenia budetu pastwa winno poszukiwa si pozabudetowych rodkw finansujcych kultur. W tym celu proponuje si uzupenienie istniejcego modelu finansowania kultury o rozwizania stosowane w Europie, tworzce fundusze celowe dla realizacji polityk w poszczeglnych obszarach kultury. 5/ Pastwo, w tym Minister Kultury, powinno by partnerem dla jednostek samorzdu terytorialnego i wsplnie z nimi ksztatowa kultur w regionach. 6/ Samorzdy terytorialne powinny zyska wiksz motywacj w ksztatowaniu instytucjonalnego zaplecza dla rozwoju kultury, w tym do wypeniania zaoonych w lokalnych strategiach rozwoju celw w sferze kultury, a rola pastwa powinna sprowadza si do bada naukowych i monitorowania tej sfery oraz do skutecznego zapobiegania sytuacjom kryzysowym. Jednoczenie Minister Kultury powinien posiada odpowiednie rodki na sprawowanie mecenatu nad dziaalnoci instytucji kultury oraz instrumenty o charakterze motywujcym, za pomoc ktrych moliwa bdzie realizacja polityki kulturalnej pastwa w regionach. 7/ Zwikszy powinna si spoeczna partycypacja w sferze odpowiedzialnoci za kultur, m.in. poprzez uspoecznienie decyzji podejmowanych w sferze kultury w regionach (lokalne strategie kulturalne, spoeczne ciaa opiniujce funkcjonowanie instytucji kultury). Wzrosn powinna rwnie rola organizacji pozarzdowych, poprzez rwnouprawnienie ich w dostpie do rodkw publicznych na zadania w sferze kultury. 8/ Unowoczenienie procesu zarzdzania sfer kultury i usug kulturalnych. 12

9.Wszystkie zaplanowane dziaania zaprogramowane w strategii powinny by dostpne dla mniejszoci narodowych oraz instytucji prowadzonych przez te spoecznoci w celu pielgnowania rnorodnoci kulturowej i ich tradycji jako dorobku polskiej kultury. 10. Rosnce znaczenie powizania kultury z rozwojem gospodarczym i dochodami regionw jest podstaw dla podjcia dziaa w ksztatowaniu zintegrowanych produktw turystycznych, wykorzystujcych (i dziaajcych na ich rzecz) elementy dziedzictwa kulturowego, aktywno instytucji kultury oraz skoncentrowane wok tych instytucji przemysy kultury. 11. Strategicznymi obszarami w okresie programowania 20042013 s: a) promocja czytelnictwa i wsparcie sektora ksiek i wydawnictw, b) ochrona dziedzictwa kulturowego, w tym szczeglnie ochrona i rewaloryzacja zabytkw, c) rozwj szkolnictwa artystycznego, w tym rozbudowa i modernizacja infrastruktury oraz unowoczenianie programw edukacji artystycznej i dostosowanie ich do rynku pracy, d) wzmocnienie efektywnoci dziaania i roli instytucji artystycznych w kreowaniu sfery kultury, w tym i promocji polskiej twrczoci artystycznej, e) stworzenie systemu wspierania wspczesnej twrczoci artystycznej, stworzenie instytucji zajmujcych si jej dokumentowaniem, gromadzeniem i udostpnianiem. 12. Zwikszenie samodzielnoci instytucji kultury, take w znaczeniu ekonomicznym oraz wyposaenie ich w odpowiednie narzdzia finansowe, wpynie pozytywnie na ich efektywno i konkurencyjno na rynku usug kulturalnych oraz na samodzielno programow. 13. Rol Ministra Kultury oraz jednostek samorzdu terytorialnego jest motywowanie spoecznoci do partycypacji w funkcjonowaniu sfery kultury, w tym do dobrowolnego udziau w finansowaniu instytucji i wydarze kulturalnych oraz twrcw za pomoc stworzonych narzdzi podatkowych. W tym celu Minister Kultury i samorzdy powinny rozszerzy obowizki odpowiednich komrek swoich urzdw w zakresie promocji spoecznej odpowiedzialnoci obywateli za kultur (wsplne kampanie promocyjne, powstawanie spoecznych paneli eksperckich i cia doradczych zwizanych z moliwoci pozyskania dodatkowych funduszy na kultur w regionach). 14. W zwizku z przystpieniem Polski do Unii Europejskiej w rwnym stopniu zadaniem Ministra Kultury, jednostek samorzdu terytorialnego i instytucji kultury staje si pozyskanie rodkw na kultur z funduszy strukturalnych oraz innych rodkw Unii Europejskiej. W tym celu Minister Kultury i jednostki samorzdu i instytucji kultury powinny zapewni odpowiednie rodki na wkad wasny do projektw realizowanych w sferze kultury.

13

15. Zaoenia do Narodowej Strategii Rozwoju Kultury zostay poddane publicznej dyskusji z udziaem przedstawicieli rodowisk twrczych, jednostek samorzdu terytorialnego i partnerw spoecznych. Strategia zostaa uzupeniona o wnioski z tej dyskusji i zostanie przedstawiona do zatwierdzenia przez Rad Ministrw jako program dziaa na lata 2004 2013. Strategia zawiera dziaania instytucjonalne, organizacyjne, prawne, finansowe i kontrolne, wraz ze wskazaniem jednostek odpowiedzialnych za realizacj tych zada oraz potrzeb finansowych Ministra Kultury do realizacji strategii i rda ewentualnego pochodzenia pozostaych rodkw. Integraln czci strategii s narodowe programy kultury: Promocja czytelnictwa i rozwj sektora ksiki, Rozwj instytucji artystycznych na lata 2004-2013, Wspieranie debiutw i rozwj szk artystycznych Maestria na lata 2004-2013 oraz Ochrona zabytkw i dziedzictwa kulturowego. 4.2. Strategiczne cele polityki wojewdztwa i powiatu w zakresie opieki nad zabytkami 4.2.1 Plan Zagospodarowania Przestrzennego Wojewdztwa Mazowieckiego. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Wojewdztwa stanowi podstawowy dokument wyznaczajcy cele i kierunki rozwoju regionu w ukadzie przestrzennym. Dokument zawiera uwarunkowania zewntrzne i wewntrzne rozwoju wojewdztwa mazowieckiego, cele oraz kierunki zagospodarowania przestrzennego, w tym inwestycje celu publicznego o charakterze ponadregionalnym. Aktualnie obowizujcy plan zagospodarowania przestrzennego przyjty zosta uchwa Sejmiku Wojewdztwa Mazowieckiego w dniu 7 czerwca 2004r. Plan zagospodarowania przestrzennego stanowi wykadni polityki przestrzennej wojewdztwa. Podstawowym celem tej polityki jest stworzenie warunkw do osignicia spjnoci terytorialnej oraz trwaego i zrwnowaonego rozwoju poprawy ycia oraz zwikszenia konkurencyjnoci regionu. Gwnym celem planu jest okrelenie polityki przestrzennej Mazowsza polegajcej na ustaleniu zasad organizacji struktury przestrzennej wojewdztwa w zakresie: podstawowych elementw sieci osadniczej, rozmieszczenia infrastruktury technicznej i spoecznej, wymaga dotyczcych ochrony rodowiska przyrodniczego i kulturowego. Celem polityki planu w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego jest ksztatowanie tosamoci kulturowej Mazowsza. Polityka ta jest adresowana przede wszystkim do rejonw miast i miejscowoci charakteryzujcych si najcenniejszymi ukadami urbanistycznymi, wartociami krajobrazowymi, tradycj historyczn i zabytkowymi obiektami architektonicznymi. Efektem tej polityki jest postulat objcia ochron prawn cennych

14

krajobrazw kulturowych; krajobrazu kulturowego wsi i maych miast; zespow budownictwa drewnianego; orodki tosamoci regionu; ukadw ruralistycznych i urbanistycznych; miejsc pamici narodowej. W sferze kultury niematerialnej polityka wojewdztwa bdzie realizowana przez: propagowanie wiedzy o regionie i maych ojczyznach; pielgnowanie odrbnoci kulturowej i wspieranie tosamoci ludowej; promowanie walorw kulturowych regionu oraz regionalnego folkloru poprzez rne formy organizacji imprez folklorystyczno-kulturowych oraz informowanie w mediach i wydawnictwach docierajcych do szerokiej rzeszy odbiorcw; edukacj w zakresie historii regionu i jego tosamoci kulturowej; wykorzystanie nowoczesnych technologii do zwikszenia moliwoci edukacyjnych zapoznania si z dorobkiem kultury regionalnej i spucizny kulturowej 4.2.2. Wojewdzki program opieki nad zabytkami na lata 2006-2009. Wojewdzki Program Opieki nad Zabytkami na lata 2006-2009 opracowa Zesp powoany przez Marszaka Wojewdztwa Mazowieckiego zarzdzeniem Nr 168/2004 z dnia 24 listopada 2004 roku. Dokument zosta przyjty przez Sejmik Wojewdztwa Mazowieckiego uchwa Nr 226/05 dnia 19 grudnia 2005r. Zaoeniem strategicznym programu jest: Utrwalenie dziedzictwa kulturowego regionu w celu budowania tosamoci regionalnej oraz promocji turystycznej Mazowsza w kraju i za granic w poczeniu z aktywizacj obywatelsk i zawodow spoecznoci lokalnych; kreowanie turystycznych pasm przyrodniczo kulturowych. W ramach programu okrelono pi celw operacyjnych, oraz szereg konkretnych zada przypisanych poszczeglnym dziaaniom. Cele operacyjne: I. Zachowanie materialnej i niematerialnej spucizny historycznej regionu. - opieka nad zabytkami nieruchomymi-rozpoznanie i weryfikacja zasobw rodowiska kulturowego, - integracja systemw ochrony krajobrazu, przyrody i dziedzictwa kulturowego, - eksponowanie zabytkw o szczeglnej wartoci (orodkw krystalizujcych regionalny krajobraz kulturowy; waniejszych stanowisk archeologicznych, zabytkw ruchomych zwaszcza wytworw sztuki czy rzemiosa ludowego, - zapobieganie degradacji zabytkw (wspieranie rewaloryzacji obiektw zabytkowych i dziaa sucych opiece nad zabytkami; opracowanie zasad wsppracy samorzdw: wojewdzkiego, gminnych i powiatowych przy realizacji zada ochrony zabytkw, zwaszcza 15

warunkw i form wsppracy z wacicielami zabytkw, opracowanie zasad postpowania w sytuacjach kryzysowych zagroenia materialnego, - istnienia zabytkw i ich wdraanie; budowanie spoecznej akceptacji dla ochrony zabytkw; prowadzenie staej wsppracy z WUOZ w zakresie opracowania i monitorowania listy zabytkw zagroonych w istnieniu, - ksztatowanie postaw promujcych dziaania chronice zabytki (upowszechnianie standardw wytycznych do prac konserwatorskich, restauratorskich, zabezpieczajcych, ratowniczych i interwencyjnych. II. Ochrona i ksztatowanie krajobrazu kulturowego wsi i miast historycznych. - wypracowanie modelu wdraania lokalnych programw rewitalizacji centrw maych miast historycznych, - promowanie tradycyjnych wzorw lokalnej architektury, - wspieranie rewitalizacji zespow ruralistycznych i urbanistycznych III. Utrwalanie zasobw dziedzictwa kulturowego w wiadomoci mieszkacw. - kreowanie wyobrae na temat tosamoci historycznej i kulturowej Mazowsza z uwzgldnieniem specyfiki lokalnej, - wykorzystanie tosamoci i wartoci dziedzictwa jako elementu rozwoju regionalnego i lokalnego, - wspieranie dziaa organizacji pozarzdowych w realizacji zada zwizanych z edukacj regionaln, - wspieranie twrczoci artystycznej, ludowej o znaczeniu lokalnym, regionalnym i oglnonarodowym, - promowanie najlepszych rozwiza w zakresie realizacji programw edukacyjnych o historii regionu IV. Promocja walorw kulturowych Mazowsza z wykorzystaniem nowoczesnych technologii. - opracowanie i wdraanie systemu informacji o najcenniejszych zabytkach regionu ze szczeglnym uwzgldnieniem Warszawy, - wykorzystanie nowoczesnych technologii do zwikszania dostpnoci dorobku kultury regionalnej, - promocja kultury ludowej, - wykorzystanie tosamoci kulturowej jako elementu marketingowego V. Zwikszenie dostpnoci obiektw zabytkowych poprzez ich wykorzystanie dla funkcji turystycznych, kulturalnych i edukacyjnych kreowanie pasm przyrodniczo kulturowych.

16

kreowanie

pasm

przyrodniczo-kulturowych

wojewdztwie

ze

szczeglnym

uwzgldnieniem szlakw nadrzecznych, - wspieranie dziaa dotyczcych komercyjnego wykorzystania obiektw zabytkowych na cele kulturalne , turystyczne 4.2.3. Strategia rozwoju wojewdztwa mazowieckiego do roku 2020. Strategia rozwoju wojewdztwa, stanowi gwne narzdzie polityki regionalnej wytycza kierunki i cele dziaa podejmowanych przez wadze wojewdztwa, a ich zakres w istotny sposb determinuje procesy rozwojowe regionu. Jest te wanym punktem odniesienia dla powstajcych na poziomie wojewdztwa dokumentw programowych i planistycznych, w tym regionalnego programu operacyjnego, strategii sektorowych, programw, planw i dziaa. Dotychczasowa Strategia Rozwoju Wojewdztwa Mazowieckiego, zostaa uchwalona w 2001 roku. Aktualizacji dokumentu dokonano w dniu 29.05.2006 r. Zaktualizowana Strategia Rozwoju Wojewdztwa Mazowieckiego wyznacza perspektyw rozwoju regionu do 2020 r. Denia i aspiracje wadz wojewdztwa okrela misja strategiczna: Mazowsze jako najbardziej rozwinity gospodarczo region w Polsce podejmuje uczestnictwo w rywalizacji z innymi rozwinitymi regionami, poprzez eliminowanie dysproporcji rozwojowych, rozwj nowoczesnej gospodarki opartej na wiedzy oraz zapewnienie mieszkacom Mazowsza optymalnych warunkw do rozwoju jednostki, rodziny, jak i caej spoecznoci, przy jednoczesnym zachowaniu spjnego i zrwnowaonego rozwoju. Uszczegowienie jej istoty zawieraj poszczeglne cele Strategii, wyznaczajce najistotniejsze kierunki dziaa. Zamierzeniami Strategii Rozwoju Wojewdztwa Mazowieckiego w zakresie kultury i turystyki s promocja i zwikszanie atrakcyjnoci turystycznej regionu w oparciu o walory rodowiska naturalnego i dziedzictwa kulturowego oraz ksztatowanie tosamoci regionu a take kreowanie i promocja jego produktu. Celem dziaa promocyjnych jest budowanie trwaego i stabilnego wizerunku Mazowsza, ktrego dynamiczny rozwj oparty jest na wysokich walorach kulturowych materialnych i niematerialnych oraz przyrodniczych. Wymiernym efektem prowadzonej promocji bdzie, zwikszenie wartoci turystycznych regionu oraz aktywizacja obszarw wiejskich. W tym celu podjte zostan nastpujce dziaania:

17

- wzmocnienie dotychczasowych kierunkw dziaa samorzdu propagujcych zasoby dziedzictwa kulturowego oraz rozwj kultury w regionie, - rewitalizacja zespow zabytkowych i wykorzystanie ich do rozwoju funkcji turystycznych, - wsparcie tworzenia lokalnych parkw kulturowo-historycznych wok istniejcych zabytkw architektury umoliwiajcych rozwj funkcji turystycznych, - rozwj sieci szlakw turystycznych w obrbie wojewdztwa mazowieckiego, w tym sieci drg o znaczeniu turystycznym, szlakw i cieek rowerowych oraz ich wczenie do sieci w ssiednich wojewdztwach, Gwne zamierzenia strategiczne dotyczce turystyki i kultury obejmuj: - wykreowanie pasm turystyczno-kulturowych na rzecz rozwoju usug turystycznorekreacyjnych, przy jednoczesnym upowszechnianiu wiedzy o historii regionu i jego bogactwach; rozbudowanie zaplecza turystycznego (m.in. hoteli, pensjonatw, schronisk modzieowych), - promowanie turystyki i sportw wodnych poprzez wyznaczanie i utrzymanie szlakw wodnych, rozwj eglugi rzecznej oraz zaplecza towarzyszcego np. porty, przystanie, stanice, orodki turystyki wodnej, - rozwijanie zintegrowanego systemu promocji i informacji turystycznej, - utworzenie, we wsppracy z samorzdami lokalnymi, regionalnej sieci obsugi ruchu turystycznego, dostarczajcej autoryzowanej oferty turystyczno-wypoczynkowej dla rnych segmentw rynku turystyki i wypoczynku w regionie, - tworzenie dogodnych warunkw do rozwoju kompleksw wypoczynkowych, rekreacyjnych i balneologicznych wraz z zakadami geotermalnymi oraz ich promocja, - promocja wartoci turystycznych regionu przy uyciu reklamy i upowszechniania wiedzy we wsppracy z organizatorami turystyki, - promowanie bogactwa Kampinoskiego Parku Narodowego, parkw krajobrazowych, unikalnych tradycji: kurpiowskich, owickich, podlaskich, kobielskich oraz innych, czemu suy bd organizowane wystawy twrczoci regionalnej, - wspieranie inicjatyw majcych na celu promocj dziaalnoci sprzyjajcej integracji Mazowsza, jako regionu o bogatej historii, wartociach przyrodniczych i wyrazistej tosamoci, - wspieranie dziaalnoci Biura Przedstawicielskiego Wojewdztwa Mazowieckiego w Brukseli, ktre umoliwia efektywn promocj Mazowsza w Unii Europejskiej.

18

- zorganizowanie Regionalnej Organizacji Turystycznej oraz lokalnych organizacji turystycznych; - powoanie Centrum Folklorystycznego skupiajcego najciekawsze i unikalne wytwory kultur regionalnych, - wydawanie publikacji promocyjnych oraz kreowanie pozytywnego wizerunku regionu w mediach Ksztatowanie tosamoci regionu oraz kreowanie i promocja jego produktu regionalnego, w zaoeniach strategii przyczyni si do budowania i wzmacniania tosamoci, atrakcyjnoci i promocji regionu w wymiarze krajowym i europejskim. W zwizku z tym zostan podjte nastpujce dziaania polegajce na: - utworzenie instytucjonalnych ram, np. za pomoc regionalnego systemu certyfikacji, dla wspierania rozwoju marek regionalnych (np. tradycyjnych produktw ywnociowych czy produktw turystycznych), - wspieraniu organizacji i stowarzysze regionalnych i lokalnych, ktre nie tylko kultywuj wartoci tradycyjne, ale rwnie kreuj aktywne postawy spoeczne, lokalny patriotyzm, a take integruj spoecznoci lokalne w dostosowywaniu si do nowych warunkw spoecznogospodarczych, - ochronie i promocji, ktrymi powinny zosta objte zespoy urbanistyczne i dziedzictwo drewniane (w tym miejscowoci o charakterystycznej unikalnej drewnianej zabudowie letniskowej poonej wzdu tzw. linii otwockiej), cenne krajobrazy kulturowe wsi i maych miast, - promocji unikalnych zabytkw architektury, miejsc pamici narodowej oraz zamieszkania i pobytu wielkich twrcw identyfikujcych si z regionem, - wspieraniu rozwoju dziedzin nauki, w tym humanistycznych, majcych istotny wpyw na zachowanie i popularyzacj dziedzictwa kulturowo-historycznego Mazowsza, - kreowaniu regionalnych orodkw tosamoci kulturowej, - pielgnowaniu i kultywowaniu lokalnych tradycji i zwyczajw, znajomoci historii regionu, - wprowadzeniu zintegrowanego systemu informacji kulturalnej, promujcego dziedzictwo kulturowe i tradycj, funkcjonujcego jako portal internetowy, dziki ktremu podawane bd informacje o wydarzeniach kulturalnych, wystawach, targach regionalnych, krajowych i zagranicznych promujcych Mazowsze, - promocji odrbnoci historyczno-kulturowej Mazowsza, nurtw kultury ludowej i wysokiej, dc do zahamowania pogbiajcej si dysproporcji midzy nimi poprzez aktywne wsparcie

19

orodkw i rodowisk lokalnych, a take popraw dostpu do kultury skupionej w Warszawie dla ludnoci spoza stolicy, - organizowaniu okolicznociowych i staych imprez lokalnych (targw, festiwali, konkursw), - podjciu szerszych dziaa promocyjnych wrd regionw polskich i europejskich, - prezentowaniu szerokiej oferty zwizanej z kultur regionu (obrzdy, rkodzieo, tradycje, kapele i zespoy folklorystyczne) oraz opracowanie katalogu ofert produktw regionalnych, - ekspozycji regionalnych produktw ekologicznych i turystycznych, uwzgldniajcych lokalne tradycje (przykadowo palmy kurpiowskie, wycinanki kobielskie, czy strj owicki), zwizanych z krajobrazem (wierzba, bocian) lub kultur (Chopin i elazowa Wola), - upowszechnianiu wiedzy o regionie poprzez organizowanie seminariw, debat, dyskusji oraz imprez 4.2.4 Strategia Rozwoju Powiatu Biaobrzeskiego na lata 2003- 2018 Dokument ten zosta opracowany w celu ujcia caociowego wszystkich sfer ycia spoecznego w tym dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego. Przedstawia zabytki wpisane do rejestru zabytkw oraz tereny o wysokich walorach przyrodniczych: puszcz Stromeck, rzek Pilic, rezerwaty przyrody, pomniki przyrody. Priorytetem jest wczenie tych zasobw do dziaa promocyjnych powiatu i dziki nim zwikszenia atrakcyjnoci terenw poprzez wytyczanie szlakw pieszych i rowerowych, tworzeniu miejsc rekreacyjnych oraz obiektw gastronomiczno- hotelarskich. 5. Strategiczne cele polityki gminy w zakresie opieki nad zabytkami 5.1. Lokalny Program Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Biaobrzegi do roku 2015 W dniu 25 czerwca 2009 roku wszed w ycie lokalny Program Rewitalizacji dla Miasta i Gminy Biaobrzegi do roku 2015. Ukazuje aktualn sytuacj Miasta i Gminy Biaobrzegi w zakresie rodowiska naturalnego, zagospodarowania przestrzennego, gospodarki, sfery spoecznej oraz dziedzictwa kulturowego. Omawia gwne zadania stojce przed samorzdem ustala ich hierarchi, omawia rodzaje inwestycji i rozwiza oraz rda ich finansowania. Opracowanie ma posuy moliwie szerokiemu i kompleksowemu rozpoznaniu obecnego stanu rozwoju, wyodrbnieniu uwarunkowa sprzyjajcych rozwojowi, bd te rozwj ograniczajcych, okreleniu mocnych i sabych stron powiatu.

20

Wrd problemw wystpujcych na obszarze dziedzictwa kulturowego dokument wymienia m.in. wystpowanie wielu obszarw zdegradowanych, zniszczonych, w tym rynku i ulic w centrum miasta Biaobrzegi, Warunkami sprzyjajcymi poprawie sytuacji w powiecie s m.in. promowanie walorw turystycznych krajobrazowych, zabytkowych i historycznych oraz wyznaczenie terenw na dziaalno turystyczn. Okrelono rwnie szczegowe inwestycje, ktre wpyn w sposb zasadniczy na stan techniczny budynkw historycznych oraz ich wygld estetyczny, jak rwnie uporzdkuj przestrze miejsk (Biaobrzegi). 5.2 Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego miasta Biaobrzegi, obejmujcy obszar miasta Biaobrzegi w granicach administracyjnych. W/w miejscowy plan zosta przyjty Uchwa Nr XV/81/2004 Rady Miasta i Gminy Biaobrzegi w dniu 2 marca 2004 roku. W planie wyznaczono granice terenw prawnie chronionych: stref cisej ochrony konserwatorskiej, stref ingerencji konserwatorskiej oraz stref ochrony krajobrazu kulturowego. Wspomnie mona rwnie o Obszarze Krajobrazu Chronionego Dolina rzeki Pilicy i Drzewiczki. Wymienione s obiekty podlegajce ochronie konserwatorskiej, wpisane do rejestru Zabytkw, oraz ujte w gminnej ewidencji Zabytkw z rozrnieniem na ich charakterystyczne cechy. Podaje si zasady ksztatowania nowej zabudowy oraz postpowania wobec obiektw i terenw zabytkowych, z uwzgldnieniem stanowisk archeologicznych. 5.3. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego czci gminy Biaobrzegi obejmujcy soectwa: Brzeska Wola, Brzece, Jasionna, Mikwka, Stawiszyn, Suchaczci, Szczyty, Okrglik, Budy Brankowskie. W/w miejscowy plan zosta przyjty uchwa Nr XV/82/2004 Rady Miasta i Gminy Biaobrzegi w dniu 2 marca 2004 roku Ustala wymogi w zakresie ochrony dbr kultury, krajobrazu i rodowiska przyrodniczego. Wymienia zabytki wpisane do rejestru zabytkw i okrela formy uzgodnie z wojewdzkim konserwatorem zabytkw. Ochronie konserwatorskiej rwnie podlegaj stanowiska archeologiczne oraz ssiedztwo zabytkw wpisanych do rejestru.

21

Przedmiotowe plany zagospodarowania przestrzennego dla miasta i gminy Biaobrzegi opieraj si na zapisach Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy Biaobrzegi

5. 4.Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy Biaobrzegi Polityka przestrzenna gminy zawarta jest w Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy Biaobrzegi, ktre zostao uchwalone przez Rad Miasta i Gminy Biaobrzegi Uchwa Nr XIII/54/99 z dnia 8 czerwca 1999 roku, a czciowo zmienione Uchwa Nr VIII/46/2007 z dnia 12 czerwca 2007 roku dla terenw pooonych na obszarze soectwa Sucha po obu stronach poudniowej czci obwodnicy miasta oraz terenw pooonych w poudniowo zachodniej czci miasta Biaobrzegw w rejonie ul. Mynarskiej. Jednym z podstawowych celw zagospodarowania przestrzennego wynikajcych z uwarunkowa rozwoju miasta i gminy jest: zachowanie wieczystoci kluczowych warunkw rodowiskowych i kulturowych Zawiera krtk charakterystyk miasta Biaobrzegi, przedstawiono najcenniejsze zabytki i ustalono strefy ochrony konserwatorskiej. 6. Charakterystyka zasobw i analiza stanu dziedzictwa krajobrazu kulturowego miasta i gminy Biaobrzegi 6.1Charakterystyka miasta i gminy Biaobrzegi Powiat biaobrzeski pooony jest w poudniowej czci wojewdztwa mazowieckiego i graniczy z powiatami: grjeckim, kozienieckim, radomskim i przysuskim. Teren powiatu obejmuje swoim zasigiem wikszo historycznych obszarw tzw. Zapilicza tj. ziemi pomidzy Radomk a Pilic stanowic a Maopolsk. Zapilcze granic, pomidzy obszarem ksistwa mazowieckiego bdcego od 1138 roku, we wadaniu mazowieckiej linii Piastw przekazane zostao Siemowitowi III Mazowieckiemu przez Kazimierza Wielkiego w 1355 roku. Mazowsza, ostatecznie, w granice Korony Krlestwa Polskiego powrcilo w 1526 roku zachowujc jednak odrbno kulturow. W skad powiatu biaobrzeskiego wchodzi 6 gmin: miasto i gmina Biaobrzegi, miasto i gmina Wymierzyce, gmina Promna, gmina Radzanw, gmina Stara Botnica oraz gmina Stromiec. Na obszarze powiatu obejmujcego 639 km2 zamieszkuje 34.545 tys. ludnoci. 22

Siedzib i centrum gospodarczym oraz kulturowym jest miasto Biaobrzegi. Znajduj si tutaj jednostki niezbdne do funkcjonowania powiatu takie jak: Komenda Powiatowa Pastwowej Stray Poarnej, Urzd Komenda Pracy, Powiatowa Powiatowy Policji, Zarzd Powiatowa Drg Stacja Sanitarno. Epidemiologiczna, Powiatowy Inspektorat Weterynarii, KRUS, PZU, Urzd Skarbowy, Powiatowy Publicznych. Region charakteryzuje si duymi walorami turystycznymi, do ktrych naley zaliczy nieskaon przyrod, czyste powietrze, wody i lasy z cennymi drzewostanami. Te najcenniejsze chronione s w rezerwatach niemal w niezmienionym ksztacie krajobrazu przyrody: Majdan, nieuregulowanej Starodrzew rzeki Pilicy. Dobieszyski oraz Sok. Niewtpliwy urok ziemi biaobrzeskiej wynika z zachowanego Gmina Biaobrzegi ley w poudniowej czci wojewdztwa mazowieckiego, graniczy gminami: Promn i Wark od pnocy, Stromiec od wschodu, Radzanw i Wymierzyce od zachodu oraz Star Botnic od poudnia. Miasto Biaobrzegi zlokalizowane jest ok. 30 km na pnocny- zachd od Radomia i ok. 60 km na poudnie od Warszawy. Geograficznie Gmina Biaobrzegi usytuowana jest w poudniowej czci niziny mazowieckiej. Znajduje si w obrbie dwch makroregionw: Doliny Biaobrzeskiej i Rwniny Radomskiej. W krajobrazie gminy przewaaj tereny rwninne. Cay obszar miasta i gminy Biaobrzegi objty jest ochron prawn jako obszar Krajobrazu Chronionego Dolina rzeki Pilicy i Drzewiczki. Biaobrzegi stanowi wany wze drogowy: drogi krajowej nr 7, Gdask - Warszawa Biaobrzegi (obwodnica miasta) - Radom Krakw oraz drogi krajowej nr 48 Tomaszw Mazowiecki - Wymierzyce - Biaobrzegi - Kozienice Kock. Powierzchnia Gminy Biaobrzegi to obszar 7893 ha (79 km) miasto Biaobrzegi ma powierzchni wynoszc 751 ha (7,5 km2). W gminie miejsko-wiejskiej Biaobrzegi 44% stanowi uytki rolne, a lasy i grunty lene okoo 42%. Liczba ludnoci gminy miejskowiejskiej Biaobrzegi to 10.454 mieszkacw (wg stanu w dniu 31.12.2006 roku) w tym zamieszkujcych Miasto Biaobrzegi 7.301 osb. rednia gsto zaludnienia miasta Biaobrzegi to 912 os/km2, gsto zaludnienia gminy miejsko-wiejskiej Biaobrzegi to 132 os/km2.

23

6.2. Rys historyczny miasta Biaobrzegi Biaobrzegi pooone w ziemi radomskiej na pograniczu doliny biaobrzeskiej

ulokowane byy nad samym prawie brzegiem dolnego brzegu rzeki Pilicy. Miasto lokowane na prawie magdeburskim przez Zygmunta Starego przywilejem wystawionym w Wilnie 2 wrzenia 1540 roku. Na podstawie rde nie jestemy w stanie okreli wielkoci terytorialnej miasta, jego ukadu przestrzennego w okresie przedrozbiorowym. Przywilej lokacyjny krla Zygmunta Starego zezwala Annie Falckiej, wacicielce pobliskich Falcic, zaoy miasto na terenie dziedzicznej wsi Biaobrzegi. Potwierdzenie istnienia miasta znajdujemy w 1563 roku w ksidze uposae archidiecezji gnienienskiej. Swobody nadane mieszczanom przez pierwsz dziedziczk zostay potwierdzone przez krla Stefana Batorego. Dwudziestego drugiego listopada 1586 roku przychyli si do proby Zbigniewa Podlowskiego, ktry odziedziczy dobra Anny Falckiej konfirmujc przywilej lokacyjny Zygmunta Starego. Przywilej lokacyjny potwierdzi 7 maja 1606 Zygmunt III Waza na prob jego waciciela Maksymiliana Boglewskiego. Przywilej ten wpisany zosta 8 lipca 1624 roku do akt ziemskich wareckich. Wypis z tych akt zosta podpisany 16 listopada 1670 roku zatwierdzony przez Michaa Korybuta Winiowieckiego. Biaobrzegi do XVIII wieku pozostaway w rkach Boglewskich. Miasto i dobra biaobrzeskie w 1702 roku zakupi Feliks Boski i w posiadaniu jego przodkw pozostaway do koca XIX wieku. Po mierci Pawa Boskiego, podkomorzego czerskiego, w 1795 roku sporzdzono akt podziau majtku pomidzy dwch jego synw: Jzefa i Ignacego. Prawa do majtku posiaday take dwie jego crki: Anna i Elbieta. Ostatecznie dobra dziedziczne Biaobrzegi wraz z Falcicami i Gr przypady najstarszemu synowi Jzefowi, choremu beeckiemu, ktry tytuowa si do 1799 dziedzicem miasta Biaobrzegi. Miasto zostao w 1800 roku odsprzedane i stay si wasnoci Bogusawa Stokowskiego. Przed powstaniem Ksistwa Warszawskiego znowu zmieniy waciciela i stay si wasnoci Marcelego Kurosza. I ten waciciel szybko pozby si Biaobrzegw po czci za spraw konfliktu, jaki od 1818 pojawi si midzy dziedzicem a mieszczanami. Ostatecznie w drugiej poowie 1823 roku Biaobrzegi w drodze kolejnych transakcji za kwot 150 000zp., trafiy do rodu Wodziskich. Pierwszym z jego przedstawicieli by Gabriel Wodziski, ktry w poowie lat dwudziestych XIX wieku uregulowa procesy i zatargi z mieszczanami i przeprowadzi modernizacje miasta. Po jego mierci w 1829 roku Biaobrzegi przeszy na wasno jego dwch synw Karola i Leona , ktrzy zamieszkujc w majtku Sucha Szlachecka wsplnie zarzdzali miastem. Po mierci Karola Wodziskiego majtek

24

przeja jego ona Jzefa z Tyszkiewiczw Wodziska i zarzdzaa nim, w imieniu niepenoletnich dziedzicw, do poowy lat 60 -tych XIX wieku. Po uregulowaniu praw wasnoci i osigniciu penoletnioci dziedzicem miasta zosta trzeci przedstawiciel rodu, Tadeusz. Schyek lat 60 -tych XIX by bardzo dotkliwy w dziejach miasta. Na mocy ukazu carskiego z 1869 roku Biaobrzegi utraciy prawa miejskie, ktre posiaday od 330 lat. Uzyskay je ponownie w 1958 roku. 6.3. Charakterystyka zasobw dziedzictwa kulturowego gminy Wikszo obiektw zabytkowych lub historycznych znajduje si na terenie miasta Biaobrzegi, ktre zachowao zabudow z przeomu XIX i XX wieku. Do koca XIX wieku Biaobrzegi (bdce miastem od 1540 roku) rniy si od wsi jedynie rozplanowaniem ulic i placw, nieco bardziej zwart zabudow. Mieszkacy w tym czasie zajmowali si gwnie rolnictwem i ogrodnictwem. Prawie wszystkie budynki w miecie byy parterowe i drewniane, wcznie z kocioem parafialnym. W latach 20, 30- tych XIX wieku prbowano przeprowadzi regulacj miasta, wytyczy kierunki rozwoju przestrzennego na podstawie przeprowadzonych prac pomiarowych, przy uwzgldnieniu zasad, jakimi kieroway si nowoczesne ukady urbanistyczne. Niestety z tych planw niewiele wyszo. Natomiast uformowa si gwny cig komunikacyjny Biaobrzegw, zaprojektowany przez in. Teodora Urbaskiego Droga ta powstawaa od 1829 roku do poowy lat 30-tych XIX wieku Rozwj miasteczka ukierunkowa si wzdu traktu oraz w stron zachodni. W 1869 roku Biaobrzegi utraciy przywileje miejskie i stay si osad. Mimo to w zwizku z rozwojem kapitalizmu i du aktywnoci obywateli ydowskich Biaobrzegi si bogaciy. Na pocztku XX wieku powstawao coraz wicej domw murowanych, pojawiy si te budynki pitrowe. Nie wiele jednak wzniesiono budynkw reprezentacyjnych o bogatych formach i detalach. Dziaa browar, gorzelni, myny i cegielnia. Zabudowa Biaobrzegw ucierpiaa w czasie poaru w 1910 roku oraz podczas I i II wojny wiatowej. Lata powojenne przyniosy powoln degradacj obszaru miejskiego, co miao negatywny wpyw na dzisiejszy wygld miasta Biaobrzegi. Przewaajca ilo budynkw historycznych zostao wzniesionych na przeomie XX wieku. Najwicej jest budynkw murowanych, parterowych, o prostych formach i wysokich dachach. Oprcz nich zachowao si kilkanacie budynkw jednopitrowych, w tym kilka o bardziej zrnicowanych bryach i detalach. Dua liczba budynkw historycznych zlokalizowana

25

jest przy ul. Krakowskiej, fragmenty dawnej zabudowy przetrway te przy ul. Kocielnej, 11 Listopada, Rzemielniczej, Sdowej czy ul. eromskiego. Dawna zabudowa Biaobrzegw, odzwierciedla wygld mazowieckich miasteczek z okresu przedwojennego, charakteryzujcych si wanie pierzejami niskich domw, wok rynkw i wylotowych ulic albo wzdu gwnych cigw komunikacyjnych. W Biaobrzegach zachoway si w wikszoci proste budynki murowane (kilka drewnianych) na rzucie prostokta, z wysokim dachem, prostym gzymsem, ustawione kalenic do ulicy o ubogim detalu architektonicznym, grupujce si bardziej lub mnie zwarte w linie zabudowy. Wystpuje jedynie kilka budynkw historycznych, pitrowych oraz o tzw. reprezentacyjnych formach i detalach, zwaszcza przy ul. Krakowskiej (budynki przy ul. Krakowskiej 23, 39, 83). W ewidencji znajduje si zdaje si jeden budynek, ktry skierowany jest szczytem w stron ulicy (ul. Karkowska 6). Najczciej pojawiajce si formy architektoniczne to lukarny, ganki, facjaty. Z detali architektonicznych wystpuj: profilowane gzymsy, obramienia okien, pilastry, dekoracyjne gzymsy nadokienne, dekoracyjne szczyty, eliwne balkony. Na szczegln uwag zasuguje zesp kocioa p.w. w. Trjcy. Obecny koci zosta zbudowany wg projektu znanego architekta Stefana Szyllera w latach 1932- 9 i 1953- 7. Dawny drewniany koci oraz dzwonnica zostay przeniesione do Bardzic, na poudnie od Radomia. Oprcz kocioa zachowaa si XIX- wieczna brama kocielna oraz budynek plebanii, jak rwnie figura Matki Boej z 1895 roku i nagrobek z piaskowca, zlokalizowane na terenie cmentarza przykocielnego. Za najwaniejsze zabytki gminy Biaobrzegi uznaje si drewniany koci w Jasionnie wraz z otoczeniem t.j. cmentarzem przykocielnym, na ktrym zlokalizowanych jest kilka cennych nagrobkw oraz kaplica i drewniana dzwonnica i budynki gospodarcze. Zabytkowy cmentarz parafialny jest usytuowany naprzeciwko kocioa. Do tego mona doda zachowan w pobliu kocioa drewnian zabudow mieszkaln z 1 poowy XX wieku oraz figur Matki Boskiej. Cao posiada znaczne wartoci zabytkowe. Drugim sztandarowym zabytkiem jest zesp paacowo- parkowy w Suchej Szlacheckiej, piknie odrestaurowany pod nadzorem wojewdzkiego konserwatora zabytkw. Parki w Brzecach, Stawiszynie oraz Szczytach czekaj na rewitalizacj. Z obiektw techniki pozostay nieliczne przykady: myn murowany, obora, spichlerz w Suchej Szlacheckiej, spichlerz murowany w Szczytach. Na uwag zasuguje most elbetowy z pocztku XX wieku.

26

Pozostae obiekty budowlane z gminnej ewidencji to pojedyncze domy drewniane porozrzucane po mniejszych miejscowociach nie stanowice duej wartoci zabytkowej. Jeli chodzi o zabytki ruchome, najcenniejsze obiekty stanowi wystrj i wyposaenie kocioa w Jasionnie, dawne wyposaenie posiada rwnie koci p.w. w. Trjcy w Biaobrzegach, przeniesione z dawnego kocioa drewnianego. Kapliczki wystpujce na terenie Miasta i Gminy Biaobrzegi pochodz gownie z przeomu XIX/XX wieku. Nie wyrniaj si niczym szczeglnym, niemniej kada z kapliczek posiada swoj niepowtarzaln form i ma due znaczenie dla spoecznoci lokalnej, o cigoci tradycji katolickiej. Za najciekawsze obiekty nie wpisane do rejestru Zabytkw naley uzna: drewniany dwr w Szczytach, murowany spichlerz rwnie w Szczytach, obiekty ruchome z terenu cmentarza przykocielnego kocioa p.w. w. Trjcy w Biaobrzegach oraz kocioa p.w. Zwiastowania NMP w Jasionnie. 6.4. Zabytki objte prawnymi formami ochrony Miejscowo Biaobrzegi Obiekt - zabytki ruchome stanowice wystrj i wyposaenie kocioa p.w. w. Trjcy(4) - cmentarz rzymsko-katolicki Numer rejestru 55/B/91 Data wpisu 03.12.1991 roku wiadczy te

Brzece Jasionna

park dworski - koci parafialny p.w. Zwiastowania NMP - dzwonnica

475/A/91 5/A/78 74/A jw.

05.11.1991 roku 15.12.1978 roku 09.03.1981 roku jw. 27.12.2005 roku 04.12.2006 roku 05.02.2008 roku

- zabytki ruchome stanowice wystrj i wyposaenie kocioa p.w. Zwiastowania NMP(13) - cmentarz rzymsko-katolicki

B-92 B-107 B-157

Stawiszyn

- zesp paacowo- parkowy

470/A 6/A/78

05.11.1991 roku 15.12.1978 roku

27

park 705/A/57 Sucha - zesp paacowy - paac stary - paac nowy - rzdcwka - park z okalajcym go murem 53/A/80 -spichlerz drewniany 98/A72 16.09.1972 roku 07.05.1980 roku 20.12.1957 roku

Szczyty

park

701/A/57

20.12.1957 roku

6.4.1. Charakterystyka obiektw wpisanych do rejestru zabytkw. Biaobrzegi Cmentarz rzymsko-katolicki w Biaobrzegach o powierzchni 1,2 ha. zlokalizowany przy ul. Krakowskiej, na poudniowy-wschd od kocioa Teren cmentarza jest paski, lekko opadajcy w tylnej czci. Na cmentarzu zachoway si nagrobki z drugiej polowy XIX Karoliny i Jakuba Grodeckich oraz ks. Franciszka Michaa Staszewskiego. Znajduj si tam nagrobki z przeomu XIX i XX wieku osb zasuonych w historii Biaobrzegw: Antoniego Linga, Bronisawa Mroczkowskiego, Zygmunta Winiewskiego, Zygmunta Siedleckiego oraz zbiorowa mogia onierzy kampanii wrzeniowej. Brzece

28

Park dworski o powierzchni 385 ha zaoony w XVIII wieku jako park w stylu angielskim nalecy do rodziny Bagniewskich. Pooony na terenie rwninnym, w dolinie rzeki Pilicy (okoo 3 km od Biaobrzegw). Na terenie parku najliczniej wystpuj lipy, jesiony i dby, topola szara. Wystpuj take biaodrzewy /20 sztuk/ , wizy /40 sztuk/, klon / 50 sztuk/ .Drzewostan parku uzupeniaj podrosty przede wszystkim klony , akacje , graby, olszyny mogce stanowi uzupenienie zadrzewie parku. Krzewy wystpuj jako ywopoty(lilak, snieguliczka).Wytypowano take kilka drzew jako pomniki przyrody ( stuletnie dby , jesiony i wizy). Jasionna Koci pochodzi ,wedug spisu inwentaryzacyjnego z 1783 roku, kondygnacja stanowia krucht. Koci drewniany konstrukcji wiecowej ,czciowo od zachodu konstrukcji ryglowej, oszalowany, zbudowany na fundamencie z kamienia, czciowo na cegle, z zapraw kamienno-cementow. Brya kocioa rozczonkowana jest na trzy wyrniajce si elementy architektoniczne: prezbiterium, nawa, kruchta. Prezbiterium prostoktne skierowane na pnoc, jest prosto zakoczone. Cz nawowa na rzucie prostokta podzielona jest trzema parami filarw na trzy nawy. Od poudnia przylega kruchta. Do prezbiterium dobudowane jest zakrystia od zachodu z przedsionkiem. Nawa rodkowa przykryta jest stropem, boczne pseudokolebk. Kruchta i zakrystia przykryta jest stropem paskim. Wiba dachowa jest konstrukcji storczykowej. Dachy s dwuspadowe. Na kalenicy nad naw usytuowana jest wieyczka na sygnaturk. W latach 1760- 83 koci by remontowany. W 1783 r. zbudowano now plebani. W 1834 r. koci by bardzo zniszczony. W latach 1865- 1876 zosta cakowicie odnowiony. Dach pokryto nowym gontem, wymieniono stropy, dobudowano krucht. W 1883 r. dobudowano do zakrystii przedsionek. Kolejny remont mia miejsce w 1914 roku . W 1976 roku rozebrano i postawiono od nowa koci, ktry zosta powikszony. Wewntrz znajduje si cenne, w szczeglnoci barokowe wyposaenie. Dzwonnica zostaa wzniesiona w XIX wieku. Jest konstrukcji supowej, przykryta dachem czterospadowym gontowym. W dolnej kondygnacji szalowana, a w grnej posiada prostoktne szczelinowe otwory, po pi z kadej strony. Cmentarz rzymsko katolicki pooony na zachd od kocioa w odlegoci 100 m. Prowadzi do niego aleja lipowa. Teren cmentarza jest paski i obnia si w tylnej czci. Od strony pnocnej graniczy z lasem od strony poudniowej, wschodniej i zachodniej z polami uprawnymi. Najstarszym istniejcym zabytkiem jest nagrobek Urszuli Proszkowskiej z 1868 29 pochodzi z pierwszej poowy XVII wieku .Podaje te, e do nawy przylegaa dzwonnica, w ktrej dolna

roku. Znajduj si tutaj groby

z koca XIX wieku oraz mogiy onierzy kampanii

wrzeniowej i groby czonkw Armii Krajowej.

Stawiszyn Paac usytuowany w centralnej czci wsi na niewielkim wzniesieniu, po prawo od drogi Biaobrzegi-Radzanw. Zbudowany w drugiej poowie XIX w., nalea do rodziny Przyckich. W owym czasie dobra stawiszyskie skaday si z folwarku Stawiszyn i Borki Stawiszyskie. Po II wojnie wiatowej majtek wraz z zabudowaniami paacowymi przejo pastwo. Obecnie mieci si tutaj Schronisko dla Nieletnich. Remont budynku przeprowadzono w 1997 roku cakowicie zatar jego cechy stylowe, przeksztaceniu ulegy take wntrza. Od pnocnej strony zachoway si resztki przydworskiego parku z okazami wiekowych drzew. Park zaoony w XIX wieku o powierzchni okoo 2 ha. Po licznych zmianach zatary si jego cechy stylowe. Zachoway si jednak liczne skupiska drzew : lip , jesionw , klonw i wierkw oraz modrzewi. Drzew iglastych pozostao niewiele. Wystpuj przewanie wierki, modrzewie, Obecnie park ogrodzony jest siatk na supach betonowych zabezpieczonych u gry supem kolczastym ze wzgldu na charakter miejsca. uytkowania tego

Sucha Paac-zespl paacowo-parkowy zajmuje powierzchni 13 ha. W jego skad wchodzi dwa paace: starszy paac wybudowany w 1875 r. w stylu neorenesansowym oraz nowy paac z 1936 roku Otoczone s parkiem powstaym w XVIII w., potem przeksztaconym z licznymi pomnikami przyrody. Po wojnie w paacach mieciy si przedszkole, szkoa, mieszkania komunalne, Nadlenictwo Biaobrzegi. Przy wjedzie zabytkowa strwka (XIX wiek) Pierwotnie identyczna staa po drugiej stronie bramy. Na wschd od paacu spichlerz. Do paacu prowadzi Aleja Kasztanowa z 170-letnimi kasztanowcami. Stary paac w stylu neorenesansu francuskiego, wybudowany z cegy, tynkowany, na rzucie nieregularnym, trzytraktowy. Budynek jednopitrowy, niepodpiwniczony o bryle zrnicowanej dwoma ryzalitami z podwyszonym mezaninem zwieczonym wysokimi dachami w ksztacie citej

30

piramidy. Od strony poudniowej do korpusu budynku przylegaa przybudwka bya to dawna kaplica. Obecnie w tym miejscu jest taras. Paac zosta rozbudowany na pocztku XX wieku o dwa boczne skrzyda. Na zachd od paacu w parku znajduje si lodownia. Na poudnie jezioro z wysp z licznymi stylowymi rzebami.Nowy paac zlokalizowany jest nieco na poudnie w parku i jest przykadem architektury rezydencjonalnej. Zaoony na planie prostokta, podpiwniczony, murowany z cegy i tynkowany. Fasada dziewicioosiowa z wysunitymi bocznymi ryzalitami i nieco cofnitym w stosunku do nich ryzalitem rodkowym tworzcym portyk oraz z obszernym aneksem, przebiegajcym w czci poudniowej do elewacji zachodniej. Wntrze dwukondygnacyjne z poddaszem. Cao posiadoci jest w rkach prywatnych (www.palacsucha.com.pl). Park przypaacowy w Suchej zosta zaoony w drugiej poowie XVIII wieku. Obejmuje obecnie 12, 30 ha.. Pooony ok.3 km od Biaobrzegw przy trasie E-7 Krakw -Warszawa. Granic od poudnia i czciowo od zachodu tworzy mur z czerwonej cegy, od zachodu i poudnia mur z zaamanego kamienia polnego. Od wschodu granic parku wyznacza brukowana droga lokalna. teren parku jest paski , lecz urozmaicony dwoma sztucznymi wzgrzami w pobliu starego paacu oraz drugi w poudniowej czci parku przy oczku wodnym oraz sieci kanaw wodnych i stawami zbudowanymi na wodach strumyka przepywajcego przez nie. Dzewostan parkowy jest wielogatunkowy i wielowiekowy. Pojedyncze egzemplarze drzew (dby) sigaj okoo 160-200 lat Powierzchnie trawiaste wystpuj koo starego i nowego paacu. Pod drzewostanem parku liczne naloty i podrosty drzew parkowych. Stare egzemplarze wierkw , olch i lip, kasztanowcw s w zym stanie. Modsze drzewa na og wykazuj dobry stan zdrowotny. Zadrzewienie parku uzupenia aleja grabowa i kasztanowa. Stanowica drog do parku od strony szosy o dugoci okoo 1,5 km.

Szczyty Park dworski zaoony zosta w pierwszej wierci XIX wieku przez waciciela majtku Jzefa Zapolskiego herbu Pobg, szambelana Stanisawa Augusta Poniatowskiego, ktry dobra te naby od Aleksandra Fontany w 1792 roku. Obecnie obejmuje obszar 5 ha , pooony na trasie Biaobrzegi -Stromiec. Zajmuje poudniowo-zachodni majtku wraz z dworem stojcym na wzgrzu w czci centralnej. Przez park pynie w czci pn rzeczka otoczona starodrzewiem z topoli biaej. Obecny drzewostan parku skada si z drzew 40 i 50 letnich. Jest to wynik rabunkowej gospodarki w czasie wojny i po jej zakoczeniu Pojedyncze drzewa w tym biaodrzewy dochodz do 100 -150 lat. Podobno dawniej rosy okazae dby. Byy one

31

wiadectwem dawnej puszczy Stromeckiej. Niektre z nich liczyy po trzysta lat. Duo byo starszych sosen i jaworw. Licznie rosy modrzewie i wierzby paczce. Obecnie najliczniejsze s jesiony i topole biae. Dua cze parku, wzdu rzeczki , jest praktycznie niedostpna ze wzgldu na du ilo nalotu. Stan drzew w wikszoci przypadkw jest zy.

6.5. Stanowiska archeologiczne Fizjograficznie teren gminy Biaobrzegi znajduje si w poudniowej czci Niziny Mazowieckiej. Dodatkowo poprzecinany jest licznymi strumieniami i ciekami wodnymi zasilajcymi Pilic. Dua cz ok.30% terenu zajmuj lasy oraz podmoke, niedostpne ki. Weryfikacj stanowisk wykonano w oparciu o zasoby dokumentacji zabytkw znajdujce si w zbiorach : Pastwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego Archiwum Wojewdzkiego Urzdu Ochrony Zabytkw w Warszawie Delegatura w Radomiu Muzeum im.Jacka Malczewskiego w Radomiu W podziale Archeologicznego Zdjcia Polski /AZP/ teren gminy Bialobrzegi znajduje si w obrbie 5 obszarw Obszar 68-66 przebada w 1983 roku -Aleksander Bursche, obszar 69-65 oraz 70-65 w roku 1999-Ryszard Cdrowski Obszar 70-66 przebadaa w 1995 roku Dorota Solecka. Ostatni obszar 69-65 bada w 2000 roku Jacek Wysocki W wyniku wykonanej weryfikacji stanowisk do programu zakwalifikowano 71 stanowisk. Siedemdziesit z nich to stanowiska paskie jedno to szczyty, jedno to pozostaoci grodziska prawie nieczytelne w terenie. Mona by zaproponowa wpisanie go do rejestru zabytkw. Z pozostaych stanowisk szczegln ochron przy wprowadzeniu inwestycji proponuje si obj rejony stanowisk w duych zgrupowa w rejonie miejscowoci: Brzece, Szczyty,

32

Sucha Budy Brankowskie oraz wok miejscowoci Stawiszyn. Stanowiska te powinny by szczeglnie chronione podczas opracowywania miejscowych planw zagospodarowania przestrzennego poprzez uzgodnienie odpowiednich zapisw z Wojewdzkim Konserwatorem Zabytkw. W chwili obecnej nic im nie zagraa poza naturalnymi procesami erozyjnymi i w wikszoci przypadkw prowadzon gospodark roln. Sprawozdania z bada i karty AZP stanowisk archeologicznych z precyzyjna ich lokalizacj znajduj si w archiwum Wojewdzkiego Urzdu Ochrony Zabytkw Delegatuty w Radomiu oraz Krajowym Orodku Bada i Dokumentacji Zabytkw w Warszawie. Materiay zabytkowe zdeponowano w Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu w dziale archeologicznym.

6.6. Miejsca Pamici Narodowej List miejsc pamici pooonych na terenie gminy otwiera pomnik, w formie 8 tonowego gazu z metalowym krzyem i znakiem Polski Walczcej, powiecony pamici zamordowanym w czasie II wojny wiatowej onierzy Armii Krajowej. Znajduje si przy placu kocielnym przy ulicy Krakowskiej. Na cokole pomnika znajduje si marmurowa tablica z napisem Tobie Ojczyzno z wyrytymi nazwiskami zamordowanych onierzy AK ze zgrupowania Ponurego, por. Jana Rogowskiego Czarka, Andrzeja Norwida Eljaszewicz Kaczmarka Waszkiewicza. Kolejnym miejscem pamici jest gaz z tablic pamitkow olimpijczyka Zygmunta Siedleckiego, wychowanka klubu sportowego Pilica Biaobrzegi. Pooony zosta 20 wrzenia 1992 roku na terenie stadionu miejskiego przy ulicy 11 listopada aby upamitni 70 rocznice istnienia klubu sportowego Pilica Bialobrzegi. Pomordowanych nauczycieli z terenu gminy Biaobrzegi, w okresie 1939-1945 upamitnia gaz z tablic, usytuowany przy Szkole Podstawowej nr 1 przy ulicy Rzemielniczej. Odsonicia pomnika dokonano 17 padziernika 1987 roku a inicjatorem jego powstania by Zarzd Oddziau ZNP. Ku czci polegych policjantw regionu odsonito pomnik znajdujcy si przy Powiatowej Komendzie Policji w Biaobrzegach mieszczcej si na ulicy eromskiego. Tablic pierwotnego pomnika ku czci milicjantow walczcych o utrwalenie wadzy ludowej w 1989 roku zastpiono obecn z tablic W hodzie polegym za Ojczyzn Policjanci Ziemi Bialobrzeskiej

33

Miejscem pamici powiecone onierzom i nauczycielom jest pomnik usytuowany na placu przy Liceum Oglnoksztaccym, ul. Targowicka, odsonity 14 lutego 1998 roku. Gaz z tablic pamitkow Pamici onierzy Armii Krajowej, nauczycieli i organizatorw tajnego nauczania w czasie II wojny wiatowej. Podobwd Bialobrzegach, kryptonim -Bory- Biaobrzegi 14 lutego 1998 roku. Przypomina jak wana bya rola nauczycieli w okresie II wojny wiatowej, ktre ksztacio w modziey patriotyzm i zdolno do najwikszych powice w obronie ojczyzny. Wielce wymowne jest motto, sowa Jana Pawa II, zamieszczone na tablicy Zastanawiamy si nad Polsk prawd i polskim czynem. Na tablicy pamitkowej istniej take nazwiska 25 osb zasuonych miastu. mierci partyzantw rozstrzelanych we wrzeniu 1939 roku powicony z tablic pamitkow Partyzant rozstrzelany we wrzeniu 1943 r. Ku pamici biskupa radomskiego Jana Chrapka postawiono pomnik przy obwodnicy biaobrzeskiej natomiast dla uczczenia rocznicy 80 urodzin Jana Pawa II ustawiono drewniany krzy na terenie osiedla Jego imienia w Biaobrzegach. Cmentarz parafialny z XIX wieku zamyka list miejsc pamici znajdujcych si na terenie gminy Biaobrzegi. Spoczywaj na nim szcztki zasuonych mieszkacw miasta: Rudolfa Bautscha, Bronisawa Mroczkowskiego, Zygmunta Siedleckiego.Na cmentarzu znajduje si obelisk z krzyem, pod ktrym pochowany jest Antoni Linda, uczestnik Powstania Listopadowego i Styczniowego, zmary w 1882 roku oraz zbiorowa mogia onierzy kampanii wrzeniowej. Znajduje si w niej 44 polegych z terenu miejscowoci Sucha z czego dwch zidentyfikowano: Alfons Buko i Jzef Turbanski. Na terenie cmentarza take dwa nieznane grobowce z tego czasu oraz miejsce ostatniego spoczynku strzelca Alfreda Konarskiego, ktry zgin 9 wrzenia pod Kamieniem. 6.7. Stan zachowania, zagospodarowania zabytkw i rodzaje zagroe: Stan techniczny zabudowy miejskiej w Biaobrzegach jest mocno zrnicowany. Negatywny wpyw na dzisiejszy obraz miasta miay zaniedbania ostatnich 60 lat (brak remontw, uywanie nieodpowiednich materiaw). Sytuacja taka jest zwizana rwnie ze zmianami cywilizacyjnymi, co powoduje przeobraenia zabudowy, jej kompleksow modernizacj, rozbirk starych budynkw. Nagminnym zjawiskiem jest wymienianie starych okien drewnianych na nowe plastikowe bez podziaw. Poza tym wystpuj przypadki oboenia drewnianych domw sidingiem. W wielu przypadkach dachy pokryte s eternitem, co byo 34 jest pomnik znajdujcy si w miejscowoci Suski Mynek, na pnoc od wsi Sucha w formie gazu

praktykowane w latach 70- tych i 80- tych XX wieku Obecnie dachy przykrywa si blach, dachwk. Pozostaje te sprawa estetyki przestrzeni miejskiej, kolorystyki budynkw i umieszczonych na nich szyldw, banerw, tablic reklamowych, co niewtpliwie wpywa na wygld centrum miasta. Na szczcie Gmina Biaobrzegi posiada miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego dla obszarw kluczowych, ze wzgldu na wystpowanie obiektw zabytkowych. Pozwala to na kontrol konserwatorsk i merytoryczn nad zachodzcymi zmianami, zwaszcza w przestrzeni miejskiej Biaobrzegw. Na terenie gminy Biaobrzegi w dobrym stanie zachowania s za to obiekty sakralne oraz obiekty o funkcjach kultowych. Natomiast wiele do yczenia pozostawia stan zachowania obiektw techniki. Wszystkie s nie uytkowane lub le uytkowane i ulegaj zniszczeniu. Potrzeb chwili jest szukanie metod i sposobw ratowania (poszukiwania rde finansowania prac remontowych) tych zabytkw. Jednym z nich moe by wpis do rejestru zabytkw. Oprcz parku w Suchej Szlacheckiej oraz w Stawiszynie kolejne parki wymagaj kompleksowych dziaa rewitalizacyjnych. Najwikszym zagroeniem, wydaje si by znikanie dawnej zabudowy wiejskiej, z krajobrazu gminy. Pozostay jednostkowe obiekty, staj si skromnym wiadectwem cigoci historycznej poszczeglnych miejscowoci, ktre z czasem rwnie mog zosta zniszczone. 7. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego gminy. Analiza szans i zagroe. 7.1. Analiza SWOT MOCNE STRONY - pooenie przy wanych szlakach komunikacyjnych trasa nr 7 (Gdask- Krakw) - blisko duych miast 30 km do Radomia, 60 km od Warszawy - atrakcyjno turystyczna regionu (rzeka Pilica, lasy puszczy biaobrzeskiej) - wzrastajcy ruch turystyczny, - walory krajobrazowe gminy, - wystpowanie obiektw zabytkowych, - lokalne imprezy kulturalne SABE STRONY - zbyt mao skuteczna promocja walorw przyrodniczo-kulturalnych regionu, - zy lub niedostateczny stan zachowania obiektw znajdujcych si w gminnej ewidencji Zabytkw (zabudowa miejska) - duy stopie przeksztacenia obiektw wchodzcych w skad gminnej ewidencji zabytkw, - degradacja niewykorzystanych obiektw techniki, - mae nakady finansowe na ochron dziedzictwa kulturowego ZAGROENIA

SZANSE

35

- rozwj turystyki w oparciu o walory przyrodnicze i kulturowe, - zachowanie specyfiki i walorw krajobrazu przyrodniczo-kulturowego, - rozszerzenie zakresu prawnej ochrony dla obiektw stanowicych dziedzictwo kulturowe gminy, - rewaloryzacja obiektw posiadajcych wartoci historyczne, - wczenie w istniejca sie szlakw turystycznych nowych tras uwzgldniajcych najcenniejsze zabytki gminy, - ochrona stanowisk archeologicznych, - ochrona miejsc pamici narodowej i wiadectw przeszoci historycznej, - przeciwdziaanie degradacji rodowiska przyrodniczego i kulturowego gminy, Rewitalizacja miasta Biaobrzegi, zwaszcza terenw historycznych - wypromowanie wizerunku gminy jako terenu o charakterze wypoczynkowym i rekreacyjnym, - wzrost zainteresowania prywatnych inwestorw, - stworzenie zaplecza gastronomiczno -turystycznego, - stworzenie bazy turystycznej z orodkami wypoczynkowymi, - poszerzenie edukacji kulturalnej w szkoach, - wzrost wiadomoci kulturowej -inicjowanie lokalnych dziaa na rzecz opieki nad zabytkami

- brak rodkw finansowych wasnych na realizacj dziaa zwizanych z ochron i opiek nad zabytkami. - maa wiadomo spoeczna problematyki zwizanej z ochron dziedzictwa kulturowego, -nieskuteczne pozyskiwanie dotacji celowych, - nieskuteczna edukacja kulturalna, - postpujca degradacja obiektw zabytkowych, - brak inwestorw prywatnych, - wypieranie przez wspczesne budownictwo historycznej zabudowy

7.2. Priorytety gminnego programu opieki nad zabytkami. I. Realizowanie przez samorzd zada z zakresu ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami. II. Powstrzymanie procesw degradacji obiektw zabytkowych i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania. III. Zwikszenie walorw turystycznych gminy w oparciu o dziedzictwo kulturowe oraz wartoci krajobrazowe i przyrodnicze. IV. Edukacja w zakresie dziedzictwa kulturowego V. Podnoszenie wiadomoci spoecznej dotyczcej ochrony dziedzictwa kulturowego. VI. Wzrost wartoci rodkw finansowych przeznaczonych na ochron dziedzictwa kulturowego gminy.

36

PRIORYTET I REALIZOWANIE PRZEZ SAMORZD ZADA Z ZAKRESU OCHRONY ZABYTKW I OPIEKI NAD ZABYTKAMI Cel operacyjny zadania na 2010-2011 zadania na 2012-2013 Kontynuowanie dziaa

1 Zapewnienie warunkw - Realizowanie zapisw w prawnych i organizacyjnych obowizujcych miejscowych planach umoliwiajcych trwae zagospodarowania przestrzennego zachowanie, zagospodarowanie i - wsppraca wadz samorzdowych ze utrzymanie dziedzictwa sub ochrony zabytkw kulturowego gminy 2. Przeciwdziaanie degradacji obiektw zabytkowych 3. Tworzenie prawa lokalnego - Wypracowanie zasad postpowania wobec niszczonych, nielegalnie przebudowywanych, ulegajcych destrukcji obiektw zabytkowych - Stworzenie zasad umieszczania reklam na budynkach historycznych na terenie miasta Biaobrzegi oraz opracowanie kolorystyki elewacji budynkw zabytkowych - zasady dofinansowania prac remontowych przy najcenniejszych obiektach

Kontynuowanie dziaa Kontynuowanie dziaa

Spodziewane efekty

1. Ciga wsppraca wadz samorzdowych ze sub konserwatorsk w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego. 2. Okrelanie najwaniejszych i najpilniejszych potrzeb w sferze ochrony zabytkw. 3. Zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego gminy. 4. Zahamowanie degradacji obszarw cennych kulturowo.

PRIORYTET II POWSTRZYMANIE PROCESW DEGRADACJI OBIEKTW ZABYTKOWYCH I DOPROWADZENIE DO POPRAWY STANU ICH ZACHOWANIA Cel operacyjny 1. Wsppraca z uytkownikami i wacicielami nieruchomoci zabytkowych w celu poprawy stanu ich zachowania zadania na 2010-2011 - Wypracowanie form wsppracy z wacicielami obiektw zabytkowych - Promowanie pozytywnych wzorcw zarzdzania obiektami zabytkowymi - Organizowanie cyklicznych spotka suby ochrony zabytkw z przedstawicielami samorzdu i spoeczestwem lokalnym - Nawizanie wsppracy z Urzdem Ochrony Zabytkw oraz Nadzorem Budowlanym - opracowanie planu kontroli stanu zachowania i sposobu uytkowania obiektw zabytkowych - prowadzenie wsplnych lustracji obiektw zabytkowych - Bieca regulacja stanw wasnociowych obiektw zabytkowych zadania na 20122013 - Wymiana dowiadcze dotyczcych ochrony dziedzictwa kulturowego z wacicielami i uytkownikami obiektw zabytkowych z innych gmin - Sporzdzenie raportu dotyczcego oceny stanu zachowana oraz zagospodarowania obiektw zabytkowych - Opracowanie diagnozy stanu zachowania rodowiska kulturowego gminy - Systematyczne zabezpieczenie obiektw zabytkowych na wypadek zagroe - Okrelanie najwaniejszych i najpilniejszych potrzeb w sferze ochrony zabytkw - Uzupenianie gminnej ewidencji zabytkw - Systematyczne

2. Kontrola stanu zachowania i sposobu uytkowania obiektw zabytkowych

4. Monitoring stanu zachowania i sposobu uytkowania obiektw znajdujcych si w Gminnej

- Bieca aktualizacja ewidencji dbr kultury w gminie - Wprowadzanie do ewidencji zmian wynikajcych z rozbirek,

Ewidencji Zabytkw

modernizacji i remontw obiektw - Wprowadzanie do ewidencji informacji dotyczcych zmian wasnociowych. - Okrelenie stanu technicznego obiektw znajdujcych si w ewidencji zabytkw Zbieranie informacji na temat historii obiektw Ustalenie szczegowej lokalizacji obiektw na dziakach gruntowych - Inwentaryzacja zabytkowych nagrobkw na cmentarzach parafialnych

dokumentowanie obiektw (dla ktrych dokumentacja jest niepena lub nie istnieje)

5. Rewitalizacja historycznych nekropolii

Spodziewane efekty

- Wspieranie dziaa majcych na celu odnow i z zabezpieczenie zabytkowych nagrobkw 1. Wzrost atrakcyjnoci miejscowoci ze wzgldu na posiadane dziedzictwo kulturowe. 2. Poprawa stanu zachowania substancji zabytkowej gminy. 3. Likwidacja samowoli budowlanych. 4. Zwikszenie wiadomoci lokalnej spoecznoci odnonie dziedzictwa kulturowego. 5. Zwikszenie wiadomoci wacicieli obiektw wpisanych do rejestru odnonie praw i obowizkw wynikajcych z ustawy o ochronie zabytkw. 6. Powstrzymanie procesw niszczenia, nielegalnej przebudowy, bd rozbirki obiektw wpisanych do rejestru oraz innych obiektw cennych ze wzgldw historycznych i artystycznych. 7. Bieca aktualizacja bazy Gminnej Ewidencji Zabytkw. 8. Posiadanie i aktualizacja danych na temat stanu zachowania i sposobu uytkowania obiektw zabytkowych oraz wchodzcych w skad Gminnej Ewidencji Zabytkw. 9. Poprawa stanu zachowania zabytkowych cmentarzy.

PRIORYTET III ZWIKSZENIE WALORW TURYSTYCZNYCH GMINY W OPARCIU O DZIEDZICTWO KULTUROWE ORAZ WARTOCI KRAJOBRAZOWE I PRZYRODNICZE Cel operacyjny 1. Upowszechnianie wiedzy o dziedzictwie kulturowym Gminy przy pomocy Internetu zadania na 2010-2011 -Stworzenie internetowej bazy danych o obiektach posiadajcych warto zabytkow na portalu Gminy - Opracowanie internetowej Mapy Zabytkw Gminy zadania na 2012-2013 -Aktualizacja internetowej bazy danych o obiektach posiadajcych warto zabytkow znajdujcych si na terenie gminy -Utrzymanie istniejcych cieek -Stworzenie nowych rowerowych i szlakw szlakw turystycznych turystycznych pieszych, rowerowych konnych, tras i cieek dydaktycznych wykorzystujcych walory dziedzictwa kulturowego Gminy

2.Wyznaczanie tras i szlakw turystycznych z uwzgldnieniem najciekawszych obiektw zabytkowych gminy

3. Poprawa jakoci infrastruktury sucej funkcjonowaniu i rozwojowi turystyki i rekreacji

-Stworzenie korzystnych
warunkw dla dziaalnoci prywatnych inwestorw brany hotelarsko-gastronomicznej oraz turystycznej - Wspieranie dziaalnoci gospodarstw agroturystycznych

- Tworzenie zaplecza
turystycznego miejscowoci (pensjonaty, restauracje, kawiarnie, puby) - Rozszerzenie dziaalnoci agroturystycznej mieszkacw - Rewaloryzacja zieleni - Przystpienie do prac wykonawczych dot. przebudowy ulic i placw - Nawizanie wsppracy z wadzami powiatu i wojewdztwa w celu wczenia oferty turystycznej gminy w system o wikszym zasigu - Udzia w targach

4. Poprawa jakoci infrastruktury technicznej miejscowoci

- Opracowanie dokumentacji
przebudowy ulic, placw - Opracowanie dokumentacji technicznej rewaloryzacji zieleni

5. Tworzenie oferty turystycznej uwzgldniajcej walory przyrodnicze i kulturowe terenu.

- Nawizanie wsppracy z
Dyrekcj Lasw Pastwowych w celu stworzenia wsplnej oferty turystycznej

6. Wzbogacenie oferty imprez kulturalnych miejscowoci

7. Promocja walorw kulturowych i krajobrazowych gminy przy pomocy internetu, prasy, radia, telewizji 8.Utworzenie systemu informacji turystycznej

turystycznych - Opracowanie programu promocji rodowiska kulturowego Biaobrzegw na terenie wojewdztwa mazowieckiego - Utrzymanie istniejcych - Stworzenie kalendarza imprez cyklicznych imprez cyklicznych - Wykreowanie nowych - Organizowanie plenerowych imprez cyklicznych plenerowych imprez cyklicznych - Wykorzystywanie mediw do - Kontynuowanie prezentacji rodowiska dziaa promocyjnych kulturowego i przyrodniczego gminy

- Stworzenie systemu informacji

Spodziewane efekty

- Opracowanie wizualnej w formie tablic przewodnika informacyjnych dot. turystycznego najwaniejszych obiektw uwzgldniajcego historycznych i przyrodniczych krajobraz kulturowy znajdujcych si na terenie i przyrodniczy gminy gminy -Opracowanie - Opracowanie tablic folderw, informatorw informacyjnych dot. szlakw i innych wydawnictw turystycznych, cieek na temat dziedzictwa dydaktycznych i tras kulturowego i rowerowych wyznaczonych na przyrodniczego gminy terenie gminy 1.Wykreowanie wizerunku gminy jako obszaru rekreacyjno- turystycznego posiadajcego walory kulturowe i przyrodnicze. 2. Poszanowanie dziedzictwa kulturowego gminy. 3. Wzrost poparcia spoecznego dla dziaa rewitalizacyjnych w gminie. 4. Wzrost ruchu turystycznego. 5. Poprawa jakoci ycia mieszkacw. 6. Wzrost zamonoci spoeczestwa lokalnego. 7. Upowszechnienie dostpu do informacji o dziedzictwie kulturowym gminy. 8. Poprawa infrastruktury technicznej. 9. Stworzenie zaplecza dla rozwoju turystyki. 10. Wzrost znaczenia wiadomoci mieszkacw w zakresie dziedzictwa kulturowego, historii i tradycji

lokalnego terenu. 11. Poszerzenie wiedzy na temat dziedzictwa kulturowego gminy. 12. Zwikszenie roli zabytkw w rozwoju turystyki. 13. Wzrost atrakcyjnoci turystycznej gminy.

PRIORYTET IV EDUKACJA W ZAKRESIE DZIEDZICTWA KULTUROWEGO Cel operacyjny zadania na 2010-2011 zadania na 2012-2013 1. Poszerzenie wiedzy kadry - Szkolenia kadry nauczycielskiej z - Przekazanie placwkom nauczycielskiej na temat zakresu dziedzictwa kulturowego edukacyjnym kompletu dziedzictwa kulturowego gminy - Wczenie tematyki ochrony dbr materiaw dot. dziedzictwa kulturowego kultury do zaj szkolnych w szkoach podstawowych i gimnazjach terenu prowadzonych przez gmin 2.Upowszechnianie wiedzy o - Publikacja materiaw na temat Organizowanie i dziedzictwie kulturowym wspieranie realizacji dziedzictwa kulturowego gminy gminy konkursw, wystaw i prasie lokalnej, w materiaach innych dziaa promocyjnych, oraz na stronie edukacyjnych internetowej gminy - Organizacja konkursw fotograficznych i plastycznych 3. Wprowadzanie i - Prowadzenie lekcji na temat - Kontynuowanie edukacji upowszechnianie tematyki lokalnej tradycji, kultury, historii z zakresu dziedzictwa dziedzictwa kulturowego do - Organizowanie lekcji terenowych kulturowego zaj szkolnych - udzia modziey w przy obiektach posiadajcych konkursach i projektach wartoci historyczne, artystyczne zewntrznych (np.: konkurs Zabytki Mazowsza organizowany przez Mazowieckiego Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw) 4. Nawizanie wsppracy ze - Zorganizowanie sesji naukowej na - Nawizanie wsppracy rodowiskiem akademickim i temat lokalnej architektury, historii i z Uczelniami Wyszymi naukowym kultury - Wspieranie organizacji plenerw malarskich, fotograficznych, obozw inwentaryzacyjnych Spodziewane efekty 1. Podniesienie wiadomoci spoecznoci lokalnej, modziey szkolnej odnonie

dziedzictwa kulturowego terenu. 2. Dziaania edukacyjne i promocyjne. 3. Nawizanie wsppracy ze rodowiskiem akademickim. 4.Poszerzenie wiedzy naukowej na temat dziedzictwa kulturowego gminy. 5. Zwikszenie tosamoci lokalnej mieszkacw gminy.

PRIORYTET V PODNOSZENIE WIADOMOCI SPOECZNEJ DOTYCZCEJ OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO Cel operacyjny 1. Akcja edukacyjna i promocyjna zwizana z ochron dziedzictwa kulturowego zadania na 2010-2011 zadania na 20122013 - Prowadzenie szkole i spotka organizacyjnych dotyczcych rodowiska kulturowego miasta - Nawizanie wsppracy z organizacjami spoecznymi zajmujcymi si tematyk dziedzictwa kulturowego - Udostpnienie na portalu internetowym gminy informacji na temat prawnych i finansowych aspektw ochrony zabytkw i opieki nad zabytkami - Tworzenie systemu zacht do stosowania w nowo powstajcych obiektach architektonicznych tradycyjnych materiaw

- Propagowanie dziaa
spoecznej opieki nad zabytkami

2. Promowanie waciwych postaw wobec zabytkw

- Wyznaczenie wrd
pracownikw samorzdowych osb znajcych zagadnienia zwizane z ochron dziedzictwa

3. Kampania na rzecz podniesienia jakoci nowych realizacji w powizaniu z historyczn zabudow

- Opracowanie studium
okrelajcego lokalne wartoci i tradycje ksztatowania przestrzeni architektonicznej

4.Organizowanie szkole zwizanych z ochron dziedzictwa kulturowego

Spodziewane efekty

budowlanych - Wykonanie katalogu form i detalu architektonicznego historycznej zabudowy gminy - Opracowanie cyklu - Udzia w oglnopolskich szkole skierowanych szkoleniach dot. tematyki do wacicieli ochrony dziedzictwa obiektw kulturowego zabytkowych oraz - Popularyzacja waciwych wchodzcych w skad realizacji konserwatorskich gminnej ewidencji zabytkw majcych na celu promowanie waciwych standardw 1. Uwzgldnianie we wspczesnych realizacjach lokalnych tradycji budowlanych. 2. Uwiadomienie potrzeby ochrony dziedzictwa kulturowego. 3. Pozyskanie lokalnej spoecznoci dla ochrony rodowiska kulturowego. 4. Uwiadomienie wartoci rodowiska kulturowego. 5. Wzrost wiadomoci i poparcia dla dziaa rewitalizacyjnych. 6. Uatwienie dostpu do informacji o dziedzictwie kulturowym gminy. 7. Poszerzenie wiedzy na temat dziedzictwa kulturowego i zakresu ochrony zabytkw.

PRIORYTET VI

WZROST WARTOCI RODKW FINANSOWYCH PRZEZNACZONYCH NA OCHRON DZIEDZICTWA KULTUROWEGO GMINY Cel operacyjny zadania na 20122013 1. Podejmowanie inicjatyw - Pozyskanie informacji na temat - Opracowanie zmierzajcych do pozyskania rde finansowania zamierze programu rodkw zewntrznych na dziaania rewitalizacyjnych, tj. funduszy zwikszenia rewitalizacyjne strukturalnych, programw wpyww do budetu unijnych oraz krajowych z przeznaczeniem ich funduszy publicznych na ochron dziedzictwa kulturowego 2. Wspieranie finansowe dziaalnoci - Stworzenie systemu - Funkcjonowanie osb prywatnych skierowanej na rekompensat dla osb systemu rekompensat ochron zabytkw prywatnych inwestujcych w ochron zabytkw 3. Tworzenie atrakcyjnych ofert inwestycyjnych sprzyjajcych dziaaniom rewaloryzacyjnym - Opracowanie systemu zacht do - Funkcjonowanie uczestnictwa inwestorw systemu zacht dla prywatnych w dziaania inwestorw rewaloryzacyjne 4. Przygotowanie wacicieli - Rozpowszechnianie informacji - Kontynuowanie obiektw zabytkowych do na temat moliwoci dziaalnoci korzystania z dotacji na rzecz ochronydofinansowania obiektw informacyjnej zabytkw zabytkowych - Pomoc merytoryczna pracownikw Gminy dot. moliwoci dofinansowania prac przy zabytkach - Publikowanie na stronie internetowej odnonikw do stron zawierajcych informacje na temat dofinansowania zabytkw zadania na 2010-2011

Spodziewane efekty

1. Pozyskanie rodkw Ministerstwa Kultury na rewitalizacj obiektw zabytkowych. 2. Pozyskanie rodkw samorzdu wojewdzkiego na rewitalizacj obiektw zabytkowych. 3. Pozyskanie rodkw pomocowych z funduszy unijnych.

8. Instrumentarium realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami. Podmiotem formuujcym gminny program opieki nad zabytkami jest samorzd Miasta i Gminy Biaobrzegi. Realizacja programu odbywa si bdzie poprzez szereg dziaa wadz gminy jak rwnie jednostek podlegych i wsppracujcych zmierzajcych do osignicia okrelonych w przedmiotowym dokumencie celw. Program jest skierowany przede wszystkim do spoecznoci lokalnej dziki akceptacji i wsppracy ktrej realizacja programowych celw bdzie moga mie szanse powodzenia i w konsekwencji ma jej przynie wymierne korzyci. W celu realizacji niniejszego programu opieki nad zabytkami dla Miasta i Gminy Biaobrzegi wykorzystane zostan nastpujce kategorie instrumentw: instrumenty prawne, instrumenty finansowe, instrumenty spoeczne, instrumenty koordynacji instrumenty kontrolne. - Instrumenty prawne 1. ustawa o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami 2. dokumenty wydawane przez Wojewdzkiego Konserwatora Zabytkw 3. miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego 4. programy okrelajce polityk pastwa i wojewdztwa w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego 5. uchway rady gminy 6. wnioskowanie o wpis do rejestru zabytkw obiektw bdcych wasnoci gminy - Instrumenty finansowe 1. dotacje

2. subwencje 3. dofinansowania 4. zachty finansowe 5. programy operacyjne uwzgldniajce finansowanie z funduszy UE 6. wsppraca z organizacjami pozarzdowymi zajmujcymi si ochron zabytkw i opiek nad zabytkami - Instrumenty spoeczne 1. edukacja z zakresu dziedzictwa kulturowego 2. informacja 3. wspdziaanie z organizacjami spoecznymi 4. wsppraca z ssiadujcymi samorzdami dla tworzenia wsplnej subregionalnej polityki - Instrumenty koordynacji 1. Lokalny Program Rewitalizacji 2. Studium uwarunkowa i kierunkw zagospodarowania przestrzennego gminy 3. programy rozwoju infrastruktury miejskiej (w tym komunikacyjnej) 4. programy ochrony rodowiska 5. programy prac konserwatorskich 6. studia i analizy, koncepcje 7. plany rewitalizacji 8. umowy i porozumienia 9. kontrakty 10. wsppraca z orodkami naukowymi i akademickimi 11. wsppraca z diecezj radomsk w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami - Instrumenty kontrolne 1. aktualizacja bazy danych dotyczcych stanw zachowania obiektw zabytkowych (w ramach ewidencji zabytkw) 2. monitoring stanu dziedzictwa kulturowego 3. monitoring stanu zagospodarowania przestrzennego

9. Zasady oceny realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami. Zgodnie z zapisami Ustawy o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami Burmistrz Miasta i Gminy Biaobrzegi ma obowizek sporzdzania co dwa lata sprawozda z realizacji Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami. Sprawozdanie to ma by przedstawione Radzie Miasta i Gminy. W celu dokonania oceny Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami dla Gminy Biaobrzegi niezbdne jest prowadzenie monitoringu dziaa podejmowanych dla realizacji poszczeglnych celw okrelonych w tym programie. 10. rda finansowania Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami. Ustawa o ochronie zabytkw i opiece nad zabytkami nakada na wacicieli i uytkownikw obiektw zabytkowych obowizek finansowania prac konserwatorskich, restauratorskich robt budowlanych. Jednoczenie wskazuje na moliwo pozyskania rodkw zewntrznych w formie dotacji celowej z budetu pastwa na dofinansowanie prac prowadzonych przy zabytkach. Gwne rda dofinansowania projektw zwizanych z pracami przy zabytkach, oraz projektw porednio zwizanych z ochron dziedzictwa to: - rodki finansowe z budetu pastwa, Kultura i Ochrona Dziedzictwa Narodowego, przyznawane przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w ramach programw ministerialnych; - rodki z Funduszy Europejskich, dystrybuowane na poziomie krajowym; - rodki z Regionalnych Programw Operacyjnych, dystrybuowane na poziomie wojewdztw; - rodki z Europejskich programw specjalnych, wsppracy transgranicznej - rodki wojewdzkie, przyznawane przez marszakw wojewdztw. Informacje na temat zasad i kryteriw dotyczcych moliwoci pozyskania rodkw finansowych na zadania zwizane z ochron i opiek nad zabytkami znajduj si na nastpujcych stronach internetowych - Informacje dotyczce programu operacyjnego Promesa Ministra Kultury www.mkidn.gov.pl - Informacje dotyczce programu operacyjnego Dziedzictwo kulturowe www.mkidn.gov.pl - Informacje dotyczce programu operacyjnego Infrastruktura kultury www.mkidn.gov.pl -Informacje dotyczce programw operacyjnych Regionalne programy operacyjne www.interreg.gov.pl

- Informacje dotyczce programu operacyjnego Kapita ludzki www.mrr.gov.pl - Informacje dotyczce programu operacyjnego Infrastruktura i rodowisko www.mrr.gov.pl - Informacje dotyczce programu operacyjnego Europejska wsppraca terytorialna www.mrr.gov.pl - Informacje dotyczce programu operacyjnego Fundusz dla organizacji pozarzdowych www.funduszngo.pl - Informacje dotyczce moliwoci finansowania przy wykorzystaniu ustawy o partnerstwie publiczno-prywatnym www.partnerstwopublicznoprywatne.info/ustawa_ppp.php - Informacje dotyczce moliwoci pozyskania rodkw finansowych z funduszu sejmiku wojewdzkiego www.mazovia.pl Bibiografia Biaobrzegi. Studia i szkice z dziejw miasta, red. R.Renz, Radom 1999 Guldon Z, Zieliski S., Radom i region radomski w dobie szlacheckiej Rzeczpospolitej, t.5 Pogranicze Mazowsza i Maopolski , Radom 1999 Szczygie R., Lokacje miast w Polsce XVI wieku, Lublin 1989 Piasecki K., W widach Wisy i Pilicy, Warszawa 1986 Sownik geograficzno-krajoznawczy Polski, Warszawa 1998 Mazowsze i jego ssiedzi w XIV -XVI wieku, red. J. liwinski, Olsztyn 1997 Sownik geograficzny Krlestwa Polskiego i innych krajw sowiaskich, red. Filipa Sulimierskiego, Bronisawa Chlebowskiego, Wadysawa Walewskiego, Warszawa 1987 Gloger Z., Geografia historyczna ziem dawnej Polski, Krakw 1985 Koczowski J., Historia Polski : od czasw najdawniejszych do koca XV wieku , Lublin 2000 Kazimierski J., Koodziejczyk R., Dzieje Mazowsza i Warszawy ,Warszawa 1973 Pawlikowska- PiechotkaA., Funkcje turystyczne zabytkowych rezydencji na Mazowsza, Warszawa 2008 Dymek B., Z dziejw szlachty mazowieckiej , Kielce 2005. Boniecki A., Herbarz polski, Warszawa 1987