Za cznik Nr 5 do Uchwa y Nr IV/33/2011 Rady Gminy w Rudzie Malenieckiej z dnia 29 kwietnia 2011r.

Uzasadnienie historyczno-heraldyczne

PROJEKTY
HERBU, FLAGI, PIECZ CI I SZTANDARU GMINY RUDA MALENIECKA

opracowa KRZYSZTOF DORCZ

Marzec / kwiecie 2011 r.

NAZWA, PO O ENIE I CHARAKTERYSTYKA GMINY RUDA MALENIECKA Nazwa o rodka gminnego jest dwucz ciowa i pochodzi od nazw topograficznych Ruda oraz Maleniec. Nazwa Ruda oznacza a zapewne teren podmok y z rud elaza, b d miejsce zwi zane z kopalnictwem lub ku nictwem. Nazwa Maleniec odnosi a si najcz ciej do mokrade le nych obfituj cych w maliny. Gmina Ruda Maleniecka le y w wojewdztwie wi tokrzyskim i w powiecie koneckim. Od p nocy graniczy z gmin arnw (wojewdztwo dzkie, powiat opoczy ski), od wschodu z gmi- n Ko skie, od zachodu z gmin Fa kw, od po udnia z gminami Radoszyce i S upia Konecka.

Herb powiatu koneckiego ustanowiony w 1999 r. Powierzchnia Gminy wynosi 110 km, z czego niemal 55% zajmuj lasy. Przez terytorium Gminy przep ywa rzeka Czarna, zwana rwnie Czarn Koneck , lub Czarn Malenieck . Ze wzgl du na warunki naturalne Gmina ma charakter le no-rolniczy. Teren Gminy wchodzi w sk ad Konecko opusza skiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Gmina, wed ug stanu na dzie 31 marca 2010 r., liczy 3345 mieszka cw. Obszar podzielony jest na 18 so ectw: Cis, Ciekli sko, D ba, D ba-Kolonia, Hucisko, Koliszowy, Ko oniec, Lipa, Machory (w latach 1867 1954 siedziba odr bnej gminy w powiecie opoczy skim), Maleniec, M otkowice, Ruda Maleniecka, Strz boszw, Szkucin, Tama, Wyszyna Fa kowska, Wyszyna Machorowska i Wyszyna Rudzka. W przesz o ci wsie te le a y w obr bie Staropolskiego Okr gu Przemys owego. Najwa niejszym zabytkiem techniki jest istniej cy od 1787 r. zak ad metalowy z nap dem wodnym w Male cu. Od 2000 r. odbywaj si w nim festyny Ku nice Koneckie, popularyzuj ce dziedzictwo dawnego przemys u. Bogat przesz o zwi zan z metalurgi elaza maj rwnie inne wsie. W Ko o cu i w Machorach ku nice wodne i p niejsze zak ady metalurgiczne dzia a y przynajmniej od pocz tku XVI w. do lat mi dzywojennych ubieg ego stulecia. Ponadto w Machorach pod koniec XIX w. rozwin si , i to na du skal , przemys ceramiczny. Obecnie na terenie Gminy z odnawialnych rde energii korzystaj 3 elektrownie wodne. Coraz wi ksze znaczenie zyskuje gospodarka rybacka, oparta na do wiadczeniach powsta ej w 1912 r. w Rudzie Malenieckiej i pierwszej w Polsce Stacji Do wiadczalnej Rybackiej. Od 2002 r. rwnie w Rudzie Malenieckiej i w Male cu odbywaj si wi ta Hodowcw Ryb i W dkarzy Konecka Ryba. W 2009 r. karp krlewski z Rudy Malenieckiej zosta wpisany na list produktw tradycyjnych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

PRZESZ O

ADMINISTRACYJNA RUDY MALENIECKIEJ

W okresie staropolskim wie ta zapewne le a a na terenie wojewdztwa sandomierskiego i po-wiatu opoczy skiego. Po III rozbiorze Polski w 1795 r. znalaz a si w austriackiej Galicji zachodniej, na terenie cyrku u koneckiego. W 1809 r., w Ksi stwie Warszawskim, wesz a w sk ad departamentu radomskiego i powiatu koneckiego. W 1816 r., w Krlestwie Polskim, wraz z ob-wodem opoczy skim z siedzib w Ko skich, zosta a umiejscowiona w wojewdztwie sando-mierskim. W dokumentach z pierwszej po owy lat trzydziestych XIX w. zacz a pojawia si pod nazw Ruda Maleniecka. Po 1837 r. le a a w guberni sandomierskiej z siedzib w Radomiu, a po zmianie nazwy w 1841 r., w guberni radomskiej. W nast pstwie podzia u Krlestwa Polskiego z 31 grudnia 1867 r., Ruda Maleniecka sta a si siedzib gminy w guberni radomskiej i w nowo utworzonym powiecie koneckim. Na terenie tego powiatu gmina utrzyma a si ponad sto lat, do czasu jego likwidacji. Oko o 1880 r. gmina liczy a 5 961 mieszka cw i w jej sk ad wchodzi y wsie: Budy, Ciekli sko, Cis, D ba, Fa kw, Franciszkw, Greszczyn, Hucisko, Koliszowy, Ko oniec, Kopalnia, Lipa, M otkowice, Podzamcze, Ruda Maleniecka, S p, Starzechowice, Studzieniec, Szkucin, Szkucka Wola, Wyszyna Fa kowska, Wyszyna Machorowska, Wyszyna Rudzka i Zbjno. Podczas I wojny wiatowej gmina znajdowa a si pod okupacj austriack , w genera -gubernatorstwie z siedzib pocz tkowo w Kielcach, a nast pnie w Lublinie. Po odzyskaniu przez Polsk niepodleg o ci gmina wesz a w sk ad utworzonego w 1919 r. wojewdztwa kieleckiego. Wed ug spisu ludno ci z 1921 r. gmin zamieszkiwa o 7 499 osb (61 ydw) w nast puj cych wsiach: Budy, Ciekli sko, Cis, D ba, D ba-Koliszowy (kolonia), Fa kw, Gliny (le niczwka), Hucisko, Julianw, Koliszowy, Ko oniec, Lipa, M otkowice, Ruda Maleniecka, S p, Stary Greszczyn, Starzechowice,

Studzieniec, Szkucin, Trawno (osada m y ska), Wola Szkucka, Wyszyna Fa kowska, Wyszyna Machorowska, Wyszyna Rudzka, Zbjno, Zygmuntw. Ponadto funkcjonowa y folwarki w Fa kowie, Rudzie Malenieckiej i Starzechowicach. Wie Ruda Maleniecka liczy a 380 mieszka cw i 67 domw, folwark 288 i 13. W granicach wojewdztwa kieleckiego gmina Ruda Maleniecka pozosta a do 1 kwietnia 1939 r., kiedy to wraz z powiatem koneckim zosta a przeniesiona do wojewdztwa dzkiego. Podczas II wojny wiatowej gmina le a a w Generalnym Gubernatorstwie, na terenie dystryktu radomskiego. W pierwszych latach PRL Ruda Maleniecka by a siedzib Gminnej Rady Narodowej i w 1950 r. powrci a w granice wojewdztwa kieleckiego. W 1954 r., w wyniku reformy podzia u administracyjnego wsi, gmina Ruda Maleniecka zosta a zniesiona i do 1972 r. by a siedzib Gromadzkiej Rady Narodowej. W 1972 r., po zlikwidowaniu gromad, odzyska a dawny status o rodka gminnego. W 1975 r., po wprowadzeniu dwustopniowego podzia u kraju na wojewdztwa i gminy, utrzyma a si w zreorganizowanym wojewdztwie kieleckim. W 1976 r. gmin zniesiono, a poszczeglne so ectwa w czono do gminy Radoszyce. W 1985 r. Rada Pa stwa utworzy a gmin ponownie, z tymi samymi so ectwami: Cis, Ciekli sko, D ba, D ba -Kolonia, Hucisko, Koliszowy, Ko oniec, Lipa, Machory, Maleniec, M otkowice, Ruda Maleniecka, Szkucin, Strz boszw, Tama, Wyszyna Fa kowska, Wyszyna Machorowska i Wyszyna Rudzka. W III Rzeczypospolitej, po wprowadzeniu trjstopniowego podzia u pa stwa, gmina Ruda Maleniecka z dniem 1 stycznia 1999 r. znalaz a si w nowo utworzonym wojewdztwie wi tokrzyskim i w powiecie koneckim. RUDA MALENIECKA JAKO O RODEK DBR SZLACHECKICH Pocz tki Rudy Malenieckiej nie s znane i w okresie staropolskim by mo e funkcjonowa a jako przysi ek wsi Wyszyna. W 1540 r. w Wyszynie istnia a ku nica elazna, w 1717 r. znana by a wie Ruda Wyszy ska, le ca w parafii Fa kw, w 1782 r. odnotowano wie Rud z dymark , nale c do Wolskiego. Wed ug oglnego przekonania rozwj wsi Ruda Maleniecka nast pi po w czeniu jej przez Jacka Jezierskiego herbu Nowina (17221805), kasztelana ukowskiego, do utworzonego w czwa-rtej wierci XVIII w. s ynnego kompleksu dbr przemys owych. Tymczasem nazwa wsi Ruda nie figuruje w rd dbr nabytych przez kasztelana. Wed ug herbarza Adama Bonieckiego, kasztelan w 1782 r. naby od Pra mowskiego wie Demb , po ow wsi Koliszowy, Male ca i Grembienic, w 1785 r. zakupi od Brunona Wincentego Makarego Kluszewskiego (syna Wojciecha) wsie Mie-dzierz , Kaw czyn, Maleniec, Wlk Smolan i winkw, a w 1791 r. powi kszy maj tek o cz ci wsi Lipa, Szkucin i Greszczyn, zakupione od Strzemboszw.

Herb Nowina nadany Jackowi Jezierskiemu z tytu em hrabiowskim przez cesarza Franciszka II w 1801 r. (Herbarz rodzin szlacheckich Krlestwa Polskiego najwy ej zatwierdzony, Warszawa 1853). Przekaz A. Bonieckiego niejako potwierdzaj dokumenty hipoteczne, zgodnie z ktrymi 23 grudnia 1800 r. kasztelan sprzeda swoje dobra ksi ciu Jerzemu Karolowi, landgraffowi de Hessen Darmstadt za kwot 1 626 000 z otych polskich. Dobra te, zwane ciekli skimi, b d Pa stwem Ciekli skim, sk ada y si z trzech kluczy, z o rodkami we wsiach Maleniec, Miedzierza i Lipa. Klucz maleniecki tworzy y wsie: Maleniec (parafia Bedlno), Grembienice, Koliszowy, Demba; klucz miedzierski: Miedzierza (parafia Radoszyce), winkw, Wola Smolana, Kaw czyn, Poprze-czaki, Matyniw, Niemiec; klucz lipski: Lipa (parafia Lipa), M otkowice, Ciekli sko, Szkucin, Greszczyn, Hucisko, Cis. Z 1815 r. pochodzi informacja, e w dobrach ciekli skich funkcjonowa y nast puj ce fabryki elazne: 2 wielkie piece, 6 fryszerek, topornia i fryzownia, a ponadto 4 folwarki. Zabudowania dworskie wygodne sta y w Ciekli sku. W tych e aktach hipotecznych figuruje wie Ruda nazywana rwnie Rud Wyszy sk , ktr Franciszek Saryusz Wolski sprzeda 4 lipca 1803 r. ksi ciu Jerzemu Karolowi (za po rednictwem jego plenipotenta Jana Ferdynanda de Moritz) wraz z przyleg o ciami, dochodami, po ytkami, wygodami, polami, kami, ogrodami, lasami, s odami, budynkami dworskiemi i wiejskiemi, poddanemi wszystkiemi, na gruncie b d cemi i zbieg emi, za kwot 185 400 z otych polskich.

W ten sposb maj tek Ruda Wyszy ska (parafia Lipa) wszed w sk ad klucza malenieckiego.

Herb HesjiDarmstadt z 1736 r. (internet, wikipedia), to samy z herbem ksi cia Jerzego Karola na piecz ci z 1824 r. (Archiwum Pa stwowe w Kielcach, zesp 813, sygn. 21/813/0/22, k. 915). Wed ug opisu Rudy Wyszy skiej z 1825 r., nale a y do niej przyleg o ci Wyszynka (na Wyszynie) oraz Weso a i Lisie Jamy. W Rudzie sta niewielki dwr parterowy (5 pokojw, garderoba, 2 spi arnie, kuchnia, piwnica). Za dworem znajdowa y si pozosta e budynki: nowo wybudowana oficyna (6 pokojw, spi arnia i 2 piwnice), browar, gorzelnia, obrka, 4 chlewiki, obora, 2 spichrze stary i nowy, 2 stodo y, stajnia i wozownia. Do obiektw dworskich zalicza y si ponadto austeria przy go ci cu koneckim (z 2 stancjami dla go ci i z mieszkaniem szynkarza), suszarnia s odu nad sadzawk , zabudowania m y skie przy stawie, czyli dom m ynarza, m yn zbo owy z 3 z o eniami kamieni i 3 ko ami wodnymi, folusz z 1 ko em i tartak z 1 ko em. Przy tym stawie by y jeszcze nowo wystawione fryszerka z 2 piecami i 2 m otami oraz 4 ko ami, a za ni w gielnica. Zabudowania w o cia skie w Rudzie Wyszy skiej stanowi o ok. 20 cha up, w Wyszynce ok. 7, krytych s om . Na Wyszynie sta y tak e zabudowania dworskie z nowym dworem i jak pozosta e budynki dworskie kryte by y gontem. Ca a zabudowa wsi, dworska i w o cia ska, by a drewniana, domy mia y kominy murowane i pod ogi. W 1825 r. dwr w Rudzie Wyszy skiej zamieszkiwa Jan Nepomucen Szoeffler, od 1808 r. pe nomocnik ksi cia Jerzego Karola i w jego imieniu wjt gmin Ruda Wyszy ska, Lipa, Maleniec i Miedzierza. Funkcj zast pcy wjta gminy Ruda pe ni Stanis aw Lubo ski, natomiast funkcj so tysa Wojciech Jaskulski. W tym e roku J. N. Szoeffler utraci pe nomocnictwo na rzecz Jzefa Zakrzewskiego, po czym opu ci Rud i w 1828 r. zmar w Radomiu. W 1825 r. niemal ca e dobra dzier awi Stanis aw Bogus awski. Poza nim dzia a o jeszcze kilku poddzier awcw, np. Teodor Mazaraki z Rudy poddzier awia wiosk Wyszynk i miejscow fryszerk (niew tpliwie spokrewniony z Micha em, by ym dzier awc Dbr Ciekli skich). Wyj tkow pozycj uzyska yd Samuel Przednwek, kupiec z Ko skich Wielkich. Ot na terenie Dbr Ciekli skich wszed w posiadanie m ynka i browarku pod Male cem ysa Gra czyli Lisie Jamy zwanego, browarku Weso a, prawem zastawu przej fabryk kos i pi w winkowie oraz piec stalowy w Male cu, poza tym mia prawo wyr bu w okolicznych lasach i zapisane na dobrach znaczne kwoty pieni ne. W 1826 r., w wieku 58 lat, uda si bryczk do ksi cia Jerzego Karola mieszkaj cego w Neu Strelitz w Meklemburgii, zaopatrzony w glejt, e jedzie w interesie odebrania d ugu, i tam zmar . Du o wi ksze znaczenie uzyska a pochodz ca z Opoczna Temerla, z pierwszego ma e stwa Jacobsohn, wdowa po Berku Szmulu Sonnenbergu (zm. 1822), dostawcy soli do Krlestwa Polskiego. Dysponuj c ogromnym kapita em najpierw wykupi a zobowi zania ksi cia wobec Jana Jezierskiego, wnuka kasztelana Jacka. Nast pnie, w 1826 r. udzieli a ksi ciu du ej po yczki, ktr mia sp aca m.in. elazem wyprodukowanym w miejscowych zak adach corocznie wydawane b d dwa tysi ce o mset cetnarw elaza kutego w sztabach zwanych szynowe, sztabikowe, p obr czone, obr czone i kratowe. Na koniec wykupi a maj tek S. Przednwka i praktycznie, wobec niewyp acalno ci ksi cia, mia a prawo zaj ca e dobra. Sytuacja uleg a zmianie w 1830 r., po mierci ksi cia (28 stycznia), b d cego genera em majo-rem i kawalerem orderu w. Jana, a tak e Temerli (23 lipca, w wieku 72 lat). Jej spadkobiercami w Dobrach Ciekli skich zosta o sze cioro dzieci, a mianowicie 5 braci Bereksohn Sonnenberg z Warszawy: Gabriel bankier, Jakub, Leopold, Micha i Hersz Jacobsohn (z pierwszego ma e- stwa) oraz ich siostra Perla Mirla, ona bankiera Hersza Wolfa Lewiego. (Potomkiem Gabriela by noblista Henri Bergson). Jednocze nie ca ym maj tkiem zainteresowa si Bank Polski. W 1833 r. zawar umow z Tade- uszem Boche skim ze wsi Micha owice w obwodzie miechowskim, e wykupi on tymczasowo na swoje imi dobra fabryczne Lip , Maleniec, Miedzierz i Rud , a to za fundusze, ktre Bank na kupno dostarczy przyrzek . W ci gu 5 lat Bank Polski mia zdecydowa , czy dobra te zatrzyma, czy zostawi je T. Boche skiemu, poprzestaj c na zwrocie po yczonego kapita u wraz z odsetkami. W innym dokumencie, jako miejsce zamieszkania T. Boche skiego podano Szaniec, nale cy do rodziny Lubowidzkich. W tym czasie prezesem Banku by Jzef Lubowidzki, szwagier T. Boche skiego. W 1834 r. zamieszka on w dobrach okre lonych jako Ruda Maleniecka. Nazwa ta dopiero z czasem sta a si oficjaln nazw wsi. Wykup maj tku i regulacja hipoteki, cznie ze spraw s dow z ydowskim Domem Handlowym z Frankfurtu nad

Menem, trwa y przesz o dwa lata. W 1836 r. Bank Polski podj decyzj o pozostawieniu nowemu w a cicielowi ca ych dbr, wycenionych na 800 tys. z otych. Tadeusz Szymon Boche ski herbu Rawicz odm. (17911849) by synem Franciszka, skarbnika sanockiego i Katarzyny z Watta-Kosickich. Bra udzia w wojnach napoleo skich i w 1812 r. zosta mianowany porucznikiem artylerii. W 1817 r. po lubi Mariann Katarzyn Lubowidzk , crk Jana, by ego rz dcy starostwa osto ckiego i Marianny z Dzier a skich, z ktr pozostawi potomstwo: synw Jzefa (18201906) i Franciszka Izydora (18231897) oraz crki Flor Mari (18241887), o enion z Jzefem bar. Reiskym i Tekl (1830 ?). W 1839 r. zmar a jego ona Marianna i zosta a pochowana w Sza cu. Po mierci ony T. Boche ski o eni si z Karolin z Krauzw 1v. Lubowidzk i pozostawi z ni czworo kolejnych dzieci: Tadeusza, Magdalen , Romana i Feliksa. W dobrach malenieckich wybudowa dwa nowe wielkie piece w Ciekli sku i w Kaw czynie-Miedzierzy, w Rudzie wystawi pudlingarni i przebudowa dwr oraz unowocze ni pozosta e fabryki i kopalnie. W 1838 r. uzyska potwierdzenie tytu u szlacheckiego w Krlestwie Polskim, z herbem Rawicz, na podstawie decyzji Heroldii Cesarstwa z 1832 r., uznaj cej go szlachcicem pa stwa rosyjskiego. Najprawdopodobniej pos ugiwa si odmian herbu Rawicz widoczn na miejscowej kaplicy p.w. w. Tadeusza, ktr wznis w 1848 r., gdzie herb ten jednak odwrcono stronami.

1. Herb Rawicz w odmianie, jako detal architektoniczny na kaplicy w Rudzie Malenieckiej. 2. Herb Boche ski I, odmiana herbu Rawicz (J. Ostrowski, Ksi ga herbowa rodw polskich, s. 43). T. Boche ski zmar w Rudzie Malenieckiej i spocz na cmentarzu w Lipie. Maj tek, ktry pozo-stawi , w 1856 r. zosta podzielony mi dzy jego dzieci. Jzef Boche ski, jako absolwent Akademii Grniczej we Freibergu gospodarowa w dobrach malenieckich i zmar w stanie bez ennym. Franciszek Izydor Boche ski za udzia w powstaniu styczniowym odby czteroletni zsy k w Kiere sku. Po powrocie w 1868 r. zamieni swoj cz ojcowizny na dobra Czuszw i Nadzw w powiecie miechowskim. Po lubiwszy Antonin Je o-wick (18491882), pozostawi z ni trzech synw: Adolfa, Wac awa, Leona oraz dwie crki: Jzef i Paulin . Do historii nauki i literatury polskiej przeszli synowie Adolfa i Marii Dunin-Borkowskiej: Jzef Maria (1902 1995), Aleksander (1904 2001) i Adolf (1909 1944). Tekla Boche ska w 1850 r. wysz a za m za Feliksa Wielog owskiego herbu Staryko (18121882), dziedzica Nadzowa i Bolowa. By on synem Wincentego, s dziego pokoju powiatu mie-chowskiego, a nast pnie prezesa Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego guberni kieleckiej, oraz Julii Wawrzeckiej. W ramach rozlicze rodzinnych obj wraz z bratem Ignacym (zm. 1869) dobra malenieckie. Piastowa urz d s dziego pokoju powiatu koneckiego. Z ma e stwa z Tekl pozo-stawi synw Jzefa (ur. 1851) i Wincentego (ur. 1855) oraz crk Mari (18591939).

1. Herb Staryko rodziny Wielog owskich (K. Niesiecki, Herbarz ..., t. VIII, s. 303). 2. Herb Jastrz biec (Boleszczyc) rodzin Jankowskich i Froelichw (K. Niesiecki, Herbarz ... , t. IV, s. 462). Wed ug EncyklopedyiPowszechnej z 1864 r. w dobrach malenieckich pod zarz dem J. Boche- skiego i F. Wielog owskiego funkcjonowa y nast puj ce zak ady przemys owe: w Rudzie Male-nieckiej fryszerka i 4 fryszerki, fryzownia, topornia, walcownia blachy, gwo dziarnia, w Ciekli sku pudlingarnia, w Male cu wielki piec i pudlingarnia, w Kaw czynie-Miedzierzy wielki piec oraz kopalnie rudy pod Miedzierz i Gr bienicami. Do nap du urz dze s u y y przede wszystkim ko a wodne oraz w mniejszym stopniu maszyny parowe. Oko o 1870 r. wsp dziedzice wystawili w Rudzie Malenieckiej odlewni elaza i zak ad budowy maszyn, a pod koniec tej dekady zmodernizowali zak ad w Male cu; w 1875 r. odrestauro-wali ko ci w Lipie. Od 1879 r. m em Marii Wielog owskiej by Seweryn hr. Jezierski herbu Prus II i Nowina (18481912), praprawnuk kasztelana Jacka i dziedzic dbr Jakimowice. Z ma e stwa tego pozo-stali crka Irena i syn Zygmunt Maria. W pierwszych latach XX w. S. Jezierski dzia a jako pe no-mocnik warszawskiego zarz du Towarzystwa Akcyjnego Ruda Maleniecka obejmuj cego zak ady grnicze, odlewni i walcowni elaza, warsztaty mechaniczne oraz cegielni . W 1904 r. dobra malenieckie, zajmuj ce wraz z Lip i Miedzierz 8 400 ha, naby za niemal 2 mln rubli Felicjan Jankowski herbu Jastrz biec (18391916). By synem Adama, urz dnika miejskiego w Pleszewie i Marty z Kleinerw, pastorwny. W 1872 r. on Felicjana zosta a Szwajcarka, Karolina Joly de Fleury, z ktr mia trzech synw: Edwarda (18731955), W adys awa (18781934) i Alfreda (18821947; absolwenta Wydzia u Le no-Ekonomicznego w Monachium) oraz crk Helen (18821945). W 1912 r. dzi ki ofiarno ci F. Jankowskiego rozpocz a w Rudzie Malenieckiej dzia alno pierwsza w Polsce Stacja Do wiadczalna Rybacka. Jej za o ycielem by wydzia rybacki Centralne-go Towarzystwa Rolniczego, z wybitnym ichtiologiem Franciszkiem Staffem. Na cele tej placwki F. Jankowski przeznaczy kilka hektarw k i staww, wraz z nowo wybudowanym i wyposa o-nym pi trowym budynkiem. Po I wojnie wiatowej stacja dzia a a przy Wy szej Szkole Gospoda-rstwa Wiejskiego w Warszawie. W 1925 r. spadkobiercy F. Jankowskiego dokonali podzia u ojcowizny. Ruda Maleniecka i Lipa przesz y na w asno Heleny, ktrej m em by W adys aw Froelich herbu Boleszczyc. Wed ug Ksi gi adresowej przemys u ... z 1930 r. nale a y do niej cegielnia, fabryka wyrobw szamotowych, m yn i tartak. Bracia jej posiadali maj tek ziemski w Miedzierzy i kopalni glinki ogniotrwa ej w Gr bienicach. Z kolei zak ady metalowe w Male cu dzier awi yd, Binem Koz owski. W 1937 r. rozwiedziona Helena Froelich podzieli a swoj cz maj tku na dwch synw: Stanis awa (19041943; absolwenta Wydzia u Prawa Uniwersytetu Warszawskiego) i Andrzeja (19181941). Pierwszy z nich otrzyma Rud Malenieck (1450 ha), drugi za Lip . Stanis aw Froelich w 1932 r. po lubi Mari Ann Lisick i mia z ni crk Krystyn (ur. 1934). Podczas okupacji za dzia alno w Stronnictwie Narodowym zosta przez Niemcw rozstrzelany w Warszawie. Jego matk , on i crk , ktre wojn prze y y w Rudzie Malenieckiej, usuni to z maj tku w 1945 r. w ramach reformy rolnej. TRADYCJE HERALDYCZNE GMINY RUDA MALENIECKA Tradycje heraldyczne Gminy, jako jednostki samorz dowej, s bardzo skromne i ograniczaj si do u ywania na piecz ci urz dowej w latach 19161943(4) symboliki by ej guberni radomskiej. Herb tej guberni, zatwierdzony przez cara w 1869 r., wyobra a w polu czerwonym snop pszenicy z oty mi dzy dwoma m otami srebrnymi. W latach mi dzywojennych, a nawet podczas okupacji hitlerowskiej, by stosowany z niewiedzy jako herb Ko skich oraz wyst powa na innych piecz -ciach gminnych z terenu powiatu koneckiego. W pozosta ych okresach na piecz ciach urz dowych funkcjonowa a symbolika pa stwowa.

Piecz wjta gminy Ruda Maleniecka na dokumencie z 1927 r. (Wydzia Ksi g Wieczystych S du Rejonowego w Ko skich, ksi ga hipoteczna nr 935). ZA O ENIA DO PROJEKTW HERBU, FLAGI, PIECZ CI I SZTANDARU GMINY RUDA MALENIECKA Komisja Heraldyczna dzia aj ca przy Radzie Gminy w Rudzie Malenieckiej zaj a stanowisko, e w projektowanym herbie powinny znale si elementy obrazuj ce tradycj i wsp czesno . Uznano, e najbardziej trafne b d wyobra enia k osa zbo a, ko a wodnego pe nego lub uszczerbio-nego oraz ryby karpia. Ostatecznie zrezygnowano z pierwszego elementu, k osa, powszechnego w wielu herbach gmin wiejskich. Trafno tego wyboru potwierdzi a kwerenda biblioteczna i archiwalna, przeprowadzona przed podj ciem prac projektowych. Ko o wodne w herbie Gminy mia oby symbolizowa przesz o gospodarcz , zdominowan przez metalurgi elaza i rolnictwo. U ywane by o tu od wiekw, zarwno w licznych fabrykach elaznych, jak i w m ynach zbo owych, ale tak e w tartakach i foluszach, czyli w m ynach sukien-niczych. Na przyk ad w 1825 r. w jednej tylko wsi, Rudzie Wyszy skiej, dzia a o 9 k wodnych. Obecnie dwa czynne drewniane ko a wodne, o rednicach 5,5 m i 4,7 m, znajduj si w zabytko- wym zak adzie w Male cu. Umieszczenie w herbie gminnym ko a wodnego by oby rwnie nawi zaniem do herbu powiatu koneckiego. Tak, jak w herbie powiatu wida cz ci herbw wsp czesnego wojewdztwa wi -tokrzyskiego i dawnego wojewdztwa sandomierskiego, tak w herbie gminnym znalaz aby si cz herbu powiatowego. Na tej zasadzie powsta herb s siedniej gminy Fa kw, wyobra aj cy ko o wodne nad murem miejskim. Ryba, karp, by aby symbolem o ywionych tradycji gospodarki rybackiej na terenie ca ej Gminy. W Rudzie Malenieckiej mo na j udokumentowa od pocz tku minionego stulecia. Ryba w herbie gminnym wiadczy aby ponadto o wk adzie miejscowej Stacji Do wiadczalnej w wyhodowanie na ziemiach polskich karpia krlewskiego. Oba god a, o uproszczonej stylizacji, nale y umie ci w tarczy tzw. hiszpa skiej, zako czonej p okr giem, preferowanej przez polsk heraldyk samorz dow . Pole tarczy nie powinno by dzielone, co jest zgodne ze specyfik heraldyki polskiej od okresu redniowiecza herby z polami dzielonymi wskazuj na obce pochodzenie. God a musz mie odpowiedni wielko , aby wype- nia y pole tarczy, nie dotykaj c jej kraw dzi. Ze wzgl du na naturalne proporcje i wag historyczn wizerunek ko a wodnego powinien by wi kszy od wizerunku ryby. Poniewa pe ne ko o wype ni oby niemal ca e pole tarczy, mo na przedstawi je w formie uszczerbionej, czyli we fragmencie. W heraldyce polskiej uszczerbienia (odejmowanie lub dodawanie elementw) od zara-nia s u kreacji nowych herbw, bez pomniejszania ich rangi. z ota Dobr barw jest ograniczony do czerwieni, b kitu, zieleni i czerni oraz dwch metali i srebra, zast powanych barwami t i bia . Ich wzajemne po o enie okre la zasada tzw. alterna-cji barw, to znaczy metale mo na k a tylko na barwy, a barwy tylko na metale. Zasada ta oparta jest na kontra cie barwnym i dzi ki niej herby s rozpoznawalne nawet ze znacznych odleg o ci. W projektowanym herbie karp, dla atwiejszej identyfikacji, powinien by z oty ( ty). Ko o wodne by oby zatem srebrne (bia e), natomiast pole tarczy czerwone, b kitne lub zielone (czer nie ma tu uzasadnienia). Gminna Komisja Heraldyczna opowiedzia a si za barw zielon , maj c symbolizowa rolnictwo i obszary le ne zajmuj ce ponad po ow powierzchni Gminy. Dysponuj c projektem herbu mo na ustali projekty flagi, piecz ci i sztandaru. Flaga, jako znak rozpoznawczy, ma by rozpoznawalna w przestrzeni i wyr nia si w rd innych flag. W po-wiecie koneckim funkcjonuj zaledwie dwie flagi samorz dowe: powiatowa i gminy Fa kw, odpowiednio o 4 i 3 poziomych strefach barwnych. Dla odr nienia mo na zaproponowa flag heraldyczn . Flaga ta, o barwie pola tarczy herbowej, zawiera aby god o lub god a wprost na p acie flagi, w jej centralnej cz ci. Najbardziej wskazanym kszta tem, odpowiadaj cym fladze pa stwo-wej, jest prostok t o proporcjach bokw 5:8. Na piecz ci urz dowej, okr g ej, zamiast wizerunku god a pa stwowego umieszcza si herb lub god a Gminy, bez tarczy, wraz ze stosownym napisem literami drukowanymi, tj. majusku .

Sztandar jest najbardziej zaszczytnym insygnium, wyst puj cym tylko w jednym egzemplarzu. Ma posta kwadratowego p ata materia u, sk adaj cego si ze strony g wnej i odwrotnej, mocowanego do drzewca zwie czonego g owic (grotem). Na stronie g wnej umieszcza si herb Gminy wraz z napisem okre laj cym w a ciciela, ewentualnie dat ufundowania sztandaru i jego dewiz . Na stronie odwrotnej zwyczajowo umieszcza si herb lub god o pa stwa. Brzegi p ata wyko czone s fr dzlami. Pod g owic mo na przymocowa szarf zako czon takimi samymi fr dzlami, z kokard jedno- lub dwustronn , w barwach pa stwowych, b d samorz dowych. G owicy (grota) nie wywodzi si z symboliki pa stwowej, lecz z samorz dowej albo lokalnej. Drzewce jest dwudzielne, czone tulej i zako czone stop w barwie g owicy. Do jego grnej cz ci mog by mocowane gwo dzie honorowe, okr g e lub w kszta cie tarcz herbowych, z nazwiskami fundatorw sztandaru.

OPISY HERBU, FLAGI, PIECZ CI I SZTANDARU GMINY RUDA MALENIECKA Herb W polu zielonym ko o wodne srebrne (bia e) o pi ciu dzwonach, szstego dolnego brak, pod nim karp z oty ( ty) w pas. Flaga Poziomy p at materii barwy zielonej o proporcjach bokw 5:8, z umieszczonym po rodku ko em wodnym bia ym o pi ciu dzwonach, bez szstego dolnego, pod ktrym karp ty; wysoko obu gode rwna jest po owie szeroko ci flagi. Piecz cie urz dowe 1. Piecz zawiera w otoku god a herbowe oraz majusku owy napis otokowy: RADA GMINY W RUDZIE MALENIECKIEJ; gwiazdka oznacza pocz tek napisu. rednica piecz ci wynosi 35 mm. 2. Piecz zawiera w otoku god a herbowe oraz majusku owy napis w ukach grnym i do -lnym, rozdzielonych dwoma gwiazdkami: GMINA/ RUDA MALENIECKA. rednica pie- cz ci wynosi 35 mm. Sztandar P at g wny sztandaru o wymiarach 100x100 cm jest barwy bia ej, wyko czony zielon bordiur , z na o onym po rodku herbem Gminy i umieszczonym wok napisem barwy czarnej: GMINA RUDA MALENIECKA. Wysoko tarczy herbowej wynosi 50 cm, wysoko liter 6 cm. Na p acie odwrotnym barwy czerwonej na o one jest po rodku god o pa stwowe, Orze , o wysoko ci 60 cm. Sztandar poza cz ci przydrzewcow obszyty jest fr dzl z ot o d ugo ci 7 cm. Drzewce wie czy g owica w kszta cie gode z herbu Gminy, o szeroko ci 10 cm, wykonana z metalu tego. Pod g owic umocowana jest szarfa o szeroko ci 15 cm, w barwach narodowych, z koka-rd . Drzewce, dwucz ciowe, wykonane jest z drewna toczonego barwy br zowej; tuleja cz ca i stopa s w barwie g owicy.

WYBRANA BIBLIOGRAFIA: rd a archiwalne Archiwum Pa stwowe w Kielcach, Dokumenty do dbr ziemskich powiatu koneckiego, Lipa, sygn. 21/813/0/22, 21/813/0/23, 21/813/0/24. Akty normatywne Ustawa z 21 XII 1978 r. o odznakach i mundurach, Dziennik Ustaw PRL, 30 XII 1978 r., nr 31, poz. 130. Ustawa z 8 III 1990 r. o samorz dzie gminnym, Dziennik Ustaw RP, 19 III 1990, nr 16, poz. 95. Ustawa z 29 XII 1998 r. o zmianie niektrych ustaw w zwi zku z wdro eniem reformy ustrojowej pa stwa, Dziennik Ustaw RP, 30 XII 1998, nr 162, poz. 1126. Rozporz dzenie Rady Ministrw z 27 VII 1999 r. w sprawie Komisji Heraldycznej, Dziennik Ustaw Rp, 26 VIII, nr 70, poz. 779. Opracowania A. B o n i e c k i, Herbarz Polski, t. I, IX, X, XV, Warszawa 1899 1912. A. B r c k n e r, S ownik etymologiczny j zyka polskiego, (Krakw 1927) Warszawa 1974. K. D o r c z, Ko o wodne, Ko skie 2000. K. D o r c z, Herb guberni radomskiej w heraldyce i sfragistyce powiatu koneckiego w la- tach 1918 1939, [w:] Heraldyka samorz dowa II Rzeczypospolitej (19181939), pod red. S. K. K u c z y s k i e g o, W oc awek 2002. K. D o r c z, Sfragistyka urz dowa na terenie powiatu koneckiego w latach 19391945, [w]: Heraldyka polska w okresie II wojny wiatowej (1939-1945), pod red. S. K. K u c z y s k i e g o, W oc awek 2005. P. D u d z i s k i, Alfabet heraldyczny, Warszawa 1997. Encyklopedyja Powszechna, t. XVII, Warszawa 1864. Herbarz rodzin szlacheckich Krlestwa Polskiego najwy ej zatwierdzony, Warszawa 1853. L. J e z i o r a s k i, Ksi ga adresowa przemys u fabrycznego w Krlestwie Polskim na rok 1904, Warszawa 1904. Kalendarz informacyjny Guberni Radomskiej na rok 1903, Radom 1903. A. A. K o s i s k i, Przewodnik heraldyczny, t. II, IV, Warszawa 1880, 1883. Ksi ga adresowa Polski (wraz z w. m. Gda skiem) dla handlu, przemys u, rzemios i rolnictwa, Warszawa 1930. Materia y do polskiego herbarza samorz dowego, z. 1, pod red. H. S e r o k i, K. S k u p i e s k i e g o, Lublin 1995. J. O s i s k i, Opisanie polskich elaza fabryk, Warszawa 1782. J. O s t r o w s k i, Ksi ga herbowa rodw polskich, z. 2, Warszawa 1898. Polski S ownik Biograficzny, t. II, IX, XIII, XXIII, XL, 1936 -2002. Polski S ownik Judaistyczny, t. I, oprac. Z. B o r z y m i s k a, R. e b r o w s k i, Warszawa 2003. Polskie tradycje samorz dowe a heraldyka, pod red. P. D y m m e l a, Lublin 1992. Przewodnik po Ziemi Koneckiej, Ko skie 2005. S. R o s p o n d, S ownik etymologiczny miast i gmin PRL, Wroc aw Warszawa Krakw Gda sk d 1984. Skorowidz miejscowo ci Rzeczypospolitej Polskiej, t. III, Wojewdztwo Kieleckie, Warszawa 1925. S ownik Geograficzny Krlestwa Polskiego i innych narodw s owia skich, t. V, VI, IX, Warszawa 18841888. J. S w a j d o, Mi dzy Wis a Pilic . Dzieje podzia w administracyjnych w regionie kieleckoradomskim do 1975 roku, Kielce 2005. Szlachta wylegitymowana w Krlestwie Polskim w latach 1836-1861, oprac. E. S c z y s, Warszawa 2000. S. U r u s k i, Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t. I, VI, IX, Warszawa 1904-1912. M. W i k i e r a, Tradycje przemys owe Ziemi Koneckiej, [w:] Ko skie. Zarys dziejw, pod red. M. W i k i e r y, Ko skie 1998. J. W i n i e w s k i, Dekanat Konecki, Radom 1913. J. W i n i e w s k i, Dekanat Opoczy ski, Radom 1913 A. Z n a n i e r o w s k i, God o i barwa Polski samorz dowej, Warszawa 1998. A. Z n a n i e r o w s k i, Insygnia, symbole i herby polskie, Warszawa 2003. Ziemia Konecka. Przewodnik turystyczny, pod red. R. G a r u s a i W. P a s k a, Kielce 2000. Ziemianie polscy w XX wieku. S ownik biograficzny, t. III, VII, Warszawa 1996, 2004. T. y c h l i s k i, Z ota ksi ga szlachty polskiej, t. VI, XXII, Pozna 1884, 1900.

PROJEKTY REALIZACYJNE Uwzgl dniaj c uwagi Komisji Heraldycznej przy MSWiA zaprojektowane znaki b d opisywane nast puj co: w polu zielonym karp z oty ( ty) u podstawy, nad ktrym takie ko o wodne o pi ciu dzwonach, HERB szstego brak. FLAGA poziomy p at materii barwy zielonej o proporcjach bokw 5:8, z umieszczonym po rodku karpiem tym u podstawy, nad ktrym takie ko o wodne o pi ciu dzwonach, bez szstego dolnego; wysoko obu gode rwna jest po owie szeroko ci flagi. PIECZ CIE: 1. Piecz zawiera w otoku god a z herbu Gminy oraz majusku owy napis otokowy: RADA GMINY W RUDZIE MALENIECKIEJ; gwiazdka oznacza pocz tek napisu. Typ czcionki Times New Roman CE; rednica piecz ci wynosi 35 mm. 2. Piecz zawiera w otoku god a z herbu Gminy oraz majusku owy napis w ukach grnym i dolnym, rozdzielonym dwoma gwiazdkami: GMINA/ RUDA MALENIECKA. Typ czcionki Times New Roman CE; rednica piecz ci wynosi 35 mm. SZTANDAR Strona g wna: czerwony p at materii o wymiarach 100 100 cm, z umieszczonym po rodku god em pa stwowym o wysoko ci 60 cm. Strona odwrotna: bia y p at materii o wymiarach 100 100 cm, zwie czony zielon bordiur o szeroko ci 2 cm, z umieszczonym po rodku herbem o wysoko ci 50 cm i napisem czarnym GMINA RUDA MALENIECKA, o wysoko ci liter 6 cm. Sztandar obszyty jest z ot fr dzl o d ugo ci 7 cm. Pod g owic znajduje si kokarda z wst g w barwach zielonej i tej o szeroko ci 15 cm. G owica: herb Gminy o szeroko ci 10 cm i grubo ci 1 cm, z god ami wypuk ymi do 0,5 cm, wykonany z metalu tego metod odlewu. Drzewce, dwucz ciowe, wykonane jest z drewna toczonego barwy br zowej; tuleja cz ca i stopa s w barwie g owicy.

SPIS TRE CI

Nazwa, po o enie i charakterystyka Gminy Ruda Maleniecka Przesz o administracyjna Rudy Malenieckiej

1 2 37 7 8 9 9 10 11 12 13 14 15 17

Ruda Maleniecka jako o rodek dbr szlacheckich Tradycje heraldyczne Gminy Ruda Maleniecka Za o enia do projektw herbu, flagi, piecz ci i sztandaru Gminy Opisy herbu, flagi, piecz ci i sztandaru Gminy Ruda Maleniecka Projekty plastyczne herb, flaga piecz cie, sztandar a. sztandar r., g owica sztandaru Wybrana bibliografia Opinia Komisji Heraldycznej przy MSWiA Projekty realizacyjne herbu, flagi, piecz ci i sztandaru

opisy wizerunki

19

18 25