Andy James

SWIADOME JA
Jak wej na drog prowadzc do prawdziwej przemiany tumaczyta Justyna Studniarz
SWIADOME JA.......................................................................................................................................................1 Wprowadzenie......................................................................................................................................................2 Rozdzia 1.................................................................................................................................................................7 WEZWANIE DO ZMIANY................................................................................................................................7 STRES I PRZYSTOSOWANIE DO ZMIAN..................................................................................................8 MOBILIZACJA CHCI PRZEMIANY........................................................................................................13 Rozdzia drugi........................................................................................................................................................15 DLACZEGO TAK RZADKO DOCHODZI DO PRAWDZIWEJ ZMIANY...................................................15 POSTP, REFORMA I FRAGMENTACJA.................................................................................................17 LEPA PLAMKA..........................................................................................................................................20 ODWIECZNY PROBLEM............................................................................................................................24 CZYM JEST PRAWDZIWA ZMIANA?......................................................................................................28 Rozdzia trzeci........................................................................................................................................................33 PRZEMIANA: OTWARCIE SI NA NOWE...................................................................................................33 BEZ CELU, BEZ DZIAANIA.................................................................................................................... 36 PRZERWA W DZIAANIU.........................................................................................................................38 MEDYTACJA WGLDU (VIPASSANA)...................................................................................................38 OSOBISTE PRZEJCIA............................................................................................................................... 40 JAK ZACZ MEDYTACJ SIEDZC..................................................................................................44 Jasne intencje..................................................................................................................................................45 Czas i miejsce.................................................................................................................................................45 Pozycja ciaa...................................................................................................................................................46 Umys.............................................................................................................................................................47 DODATKOWE WICZENIA MEDYTACYJNE........................................................................................51 Koncentracja (Samatha).................................................................................................................................51 Medytacja oglnej mioci i dobroci (Metta).................................................................................................52 KIM JESTEM?...............................................................................................................................................53 MEDYTACJA CHODZCA.........................................................................................................................54 PODSTAWOWE TRUDNOCI....................................................................................................................55 Rozdzial pity.........................................................................................................................................................59 DUCHOWO W PRAKTYCE....................................................................................................................... 59 MEDYTACJA FORMALNA........................................................................................................................ 60 Zwalnianie tempa i tworzenie przestrzeni......................................................................................................61 ZASTOSOWANIE CZTERECH ASPEKTW CZUJNOCI......................................................................62 DIETA I SPOSB JEDZENIA......................................................................................................................65 WICZENIA UMYSOWO-RUCHOWE................................................................................................... 67 Rozdzia szsty.......................................................................................................................................................69 TAJEMNICE OSOBOWOCI.......................................................................................................................... 69 OSOBOWO...............................................................................................................................................69 ENNEAGRAM - TYPY OSOBOWOCI.....................................................................................................70 OSOBOWO # 1: PERFEKCJONISTA.....................................................................................................72 OSOBOWO # 2: NIEZALENY POMOCNIK....................................................................................... 73 OSOBOWO # 3: GRACZ, CZOWIEK SUKCESU...............................................................................74 OSOBOWO #4: TRAGI-ROMANTYK, ARTYSTA...............................................................................76 OSOBOWO # 5: OBSERWATOR...........................................................................................................77 OSOBOWO # 6: POSZUKIWACZ PRZYGD, LOJALISTA...............................................................78 OSOBOWO # 7: IDEALISTA..................................................................................................................79 OSOBOWO # 8: SZEF, EGZEKUTOR................................................................................................... 81 Rozdzia sidmy.....................................................................................................................................................84 ZWIZKI I RELACJE...................................................................................................................................... 84

MCZYNI I KOBIETY............................................................................................................................87 PARTNERZY................................................................................................................................................ 88 STOSUNKI ZE ZWIERZCHNIKAMI I KOLEKTYWEM..........................................................................95 Podsumowanie....................................................................................................................................................98 O autorze..........................................................................................................................................................103

Wprowadzenie
Uwaam swe ycie za cakiem zwyczajne i jestem z tego zadowolony. A jednak wydarzyo si w nim co nadzwyczajnego, co, co sprawio, e zrezygnowaem z pozycji i penego zabezpieczenia finansowego, jakie dawaa mi stateczna profesja (byem dyplomowanym ksigowym), dla niepewnego i czasem naraonego na kpiny ycia jako nauczyciel medytacji i Tai Chi. W 1984 r., kiedy zdecydowaem si na ten wielki skok w nieznane, miaem na utrzymaniu on i dwjk maych dzieci. Wydarzeniem, ktre otworzyo mi oczy, bya lektura ksiki Christmasa Humphreysa Buddyzm. Przeczytaem j bynajmniej nie z powodu zainteresowania buddyzmem, ale w poszukiwaniu argumentw antyreligijnych, ktre mgbym wykorzysta w dyskusji ze zwolennikami modnych wwczas praktyk zen. By koniec lat 60-tych i studencki ruch rewolucyjny znajdowa si w penym rozkwicie; studiowaem wwczas w Anglii, w Londyskiej Szkole Ekonomii i Nauk Politycznych (London School of Economics and Political Science), uczelni z dugimi tradycjami, istnej wylgarni dziaaczy politycznych i spoecznych. W buddyzmie uderzya mnie szczeglnie jedna rzecz. Bdc wyznaniem doskonale logicznym, uwaa on intelekt za ograniczony i niezdolny do udzielenia odpowiedzi na wszystkie pytania. Ponadto, w przeciwiestwie do innych systemw religijnych, z ktrymi si dotd zetknem, nie wymaga wiary; nie roci sobie wycznego prawa do boskiego objawienia. Budda nie by Bogiem, lecz czowiekiem, ktry osign stan penego owiecenia. I ogosi, e kady, poprzez wejrzenie wewntrz siebie, moe dokona tego samego. Buddyzm nakania do uwanej obserwacji wszelkich zjawisk, zarwno zewntrznych, jak i wewntrznych. Zamiast ulepszania treci systemu wierze, zachca do gbszego przyjrzenia si samemu procesowi wiary. Jest to wyzwanie dla intelektu (a co za tym idzie dla wasnego ja" czy jani"), by pozna swe ograniczenia i zagroenia. Zazwyczaj pragniemy pozby si problemw; trudno nam przyzna, e to my sami moemy stanowi problem.

Zawsze przychylaem si do opinii uznajcej intelekt za wszystkowiedzce i jedyne rdo prawidowych sdw. Nage odkrycie faktu, e nie jest on wcale wszechwiedzcy, wyjanio mi wiele zagadek, na ktre od dugiego czasu nie umiaem znale odpowiedzi: dlaczego nieustajce wysiki ludzkoci w deniu do Utopii upadaj (i natychmiast zastpowane s nowymi deniami do nowej jej wersji); dlaczego rewolucjonici zawsze tworz nowy establishment; dlaczego nie wycigamy nauki z historii i yciowych dowiadcze w stopniu choby zblionym do naszego w tym wzgldzie przekonania. Czuem uniesienie odkrywszy, e ycie to nie system ciemnych tuneli bez wyjcia. W rzeczywistoci tunele te s pene wiata, a co dziwniejsze, jego rdo znajduje si w nas samych. Od tego momentu moje ycie jest pocigajcym i zawsze penym niespodzianek odkrywaniem tego wiata. Im bardziej w gb zapuszczam si podczas swych podry, tym janiejsze staje si dla mnie znaczenie ycia i tym bardziej czuj si zwizany ze swym otoczeniem. Cho pierwsz iskierk rozwietlajc m drog bya niewtpliwie ksika Humphreysa o buddyzmie, penego olnienia doznaem dziki trzem wydarzeniom. Pierwszym z nich byo odkrycie przeze mnie wschodnich sztuk walki. Po raz pierwszy w yciu mogem odda si czemu bez reszty. Sztuki walki okazay si prawdziwe i uczciwe; wolne od cywilizowanych" regu i rynsztunku, rozmywajcych pierwotny charakter starcia z drugim czowiekiem. Nie ma w nich miejsca na ucieczk czy usprawiedliwienia. Muskulatura i fizyczna sia nie s jedyn broni; znacznie skuteczniejsze mog okaza si: szybko, zwinno, odwaga i inteligencja. Zakochaem si we wschodnich sztukach walki i odkryem w sobie w tej dziedzinie spore zdolnoci. Sztuki walki nie tylko zapocztkoway proces poznawania ciaa i umysu, ale rwnie przypomniay mi o mym orientalnym, rodowodzie. Dziki nim zajem si hatha-jog, a w kocu rwnie chisk histori i filozofi. Dorastaem w niewielkiej kolonii brytyjskiej, jedynym anglojzycznym kraju Ameryki Poudniowej - Gujanie, gdzie Chiczycy stanowili tylko p procenta ludnoci. Panoway tam przede wszystkim brytyjskie i amerykaskie wpywy kulturowe. Cho moja rodzina naleaa do Kocioa anglikaskiego, uczszczaem do katolickiej szkoy podstawowej, a prowadzcy j jezuici uwaali, e mam wszelkie zadatki na dobrego katolika. O taoizmie w ogle nie syszaem, a konfucjanizm kojarzy mi si jedynie z dowcipami i powiedzonkami w rodzaju: Jak mwi Konfucjusz..." Drugim wydarzeniem by wypadek samochodowy, jaki przydarzy mi si w grach Norwegii latem 1969 r. Zatrzymaem si dosownie par centymetrw od krawdzi urwiska, za ktr rozciga si gboki fiord. Po wypadku spdziem nie koczcy si, jak mi si

zdawao, weekend w malekiej wiosce, nie majc do roboty nic innego jak tylko siedzie w pokoju i rozmyla o swej kruchej, miertelnoci, co dla dwudziestolatka stanowio dowiadczenie nader przygnbiajce. Oddaem si mym pierwszym spontanicznym medytacjom, po ktrych odczuem potn potrzeb pogbienia tego typu wewntrznych wicze. Trzecim kluczowym wydarzeniem, ktre miao miejsce mniej wicej w tym samym czasie, byo poznanie Yolindy, obecnie mojej ony. Jej ojciec (mj daleki kuzyn z Singapuru) by Chiczykiem, a matka Angielk, co czynio j pod wieloma wzgldami podobn do mnie - oboje bylimy Chiczykami, ale niezupenie. To ona pomoga mi w dalszym poznawaniu mego chiskiego dziedzictwa, szczeglnie podczas naszych corocznych wizyt w Singapurze. To ona umoliwia mi cakowite oddanie si wschodnim sztu kom walki. Dziki niej odkryem zwizek, w ktrym, po raz pierwszy w yciu, nie musiaem dy do sprawowania kontroli. Odkryem mio... i bl zwizany z moliwoci zranienia. Zgbiajc buddyzm doznawaem uczucia uniesienia zabarwionego jednak lkiem i poczuciem zagubienia. Nie mogem przeczy zawartej w nim prawdzie, ale wiedziaem, e jeli j przyjm, moje ycie bdzie musiao ulec dra stycznej zmianie, a tego wtedy jeszcze nie chciaem. Nie mogem jednak powstrzyma si od odkrywania tego nowego, otwierajcego si przede mn wiata. Mnstwo czytaem, chonc wiedz na temat buddyzmu, taoizmu, mistyki Wschodu i Zachodu, hinduizmu, medytacji zen, religii porwnawczej i okultyzmu. Prbowaem rnorakich form medytacji i wicze kontroli umysu. " Z czasem wiele moich starych nawykw i wzorcw zachowa zaczo po prostu zanika, i to bez wikszego wiadomego wysiku z mojej strony. Cho byo to czasem bolesne, szczeglnie jeli dotyczyo stosunkw z innymi ludmi, nie stanowio ju jednak kwestii wyboru; to, co naleao zrobi stao si tak oczywiste, e przekrelao jakkolwiek moliwo czy potrzeb wyboru. Stao si dla mnie zupenie jasne, e nie istnieje co takiego jak atwy sposb" ycia, czy skuteczna strategia umoliwiajca obej cie prawa przyczyny i skutku. To, co musi by zrobione, najlepiej zrobi teraz. Rok 1974 by dla mnie bardzo wany. Zapocztkowa on moj karier jako wykwalifikowanego dyplomowanego ksigowego, z drugiej jednak strony, na gbszym poziomie, rwnie j zakoczy, poniewa wtedy wanie spotkaem dwch wielkich ezoterycznych mistrzw. Pragnc poszerzy zakres praktyk medytacyjnych, przyczyem si do zorganizowanej grupy, gdzie poznaem nauczyciela medytacji wgldu, - Dhiravams,

Medytacja wgldu, czyli Vipassana, fascynowaa mnie ju duo wczeniej, chciaem jednak zbada grunt" i sprbowa rnych form medytacji. W kocu wrciem do medytacji wgldu, ze wzgldu na jej prostot i gbi. Jej celem nie jest stan spokoju, bogoci czy odczucia duchowe", lecz jasno i moliwo penego dziaania w kadym momencie ycia. Doszedem do wniosku, e jeli si to osignie, nic wicej ju nie potrzeba. Dhiravamsa by imponujc tajemnic. Emanowa intensywn wewntrzn jasnoci oraz si, jakiej naleao oczekiwa od kogo, kto przez dwadziecia trzy lata wid klasztorne ycie i zajmowa wysok pozycj w hierarchii buddystw Thai. A tymczasem znalaz si na wygodnej wsi angielskiej, otwarty, przystpny i cakiem zwyczajny, bez jakichkolwiek oznak duchowej wyszoci. Chocia by on jednym z pierwszych uznanych buddyjskich mistrzw medytacji przybyych na Zachd, zrezygnowa z wysokiej pozycji zajmowanej w spoecznoci buddystw, by w ramach tradycyjnej medytacji buddyjskiej upowszechnia techniki innych dziedzin duchowych oraz psychoterapii. Dzisiaj, czyli ponad dwadziecia lat pniej, jego podejcie jest powszechnie cenione; wtedy jednak uwaano go za czarn owc. Sdz, e grupowa interakcja bdca istot szkoy Dhiravamsy, jest znacznie trudniejsza od samotnej medytacji siedzcej. (Inni mog uwaa, e jest wrcz odwrotnie). Moje pierwsze sesje z Dhiravams byy intensywne i mczce, lecz ogromnie oczyszczajce. W cigu kilku tygodni medytacji osignem to, co dayby mi w czasie rzeczywistym" lata nauki i yciowych dowiadcze. Aspekt mdroci-wgldu tej praktyki okaza si dla mnie atwy. Lekcja ta otworzya moje serce, nauczya mnie dawa, ufa, kocha, uzna sw podatn na zranienia i bl natur i godzi si na wszelkie niespodzianki, jakie niesie ycie. Bardzo wanym przewodnikiem bya dla mnie rwnie nauczycielka Tai Chi Chuan, Rose Li, jedyna yjca crka rodu mandarynw Beijing, pamitajcego duo lepsze czasy. W wieku omiu lat zachorowaa i, mimo wysikw zarwno chiskich jak i zachodnich lekarzy, powoli uchodzio z niej ycie. W kocu odesano j do synnego beijingijskiego mistrza chiskich wewntrznych sztuk walki: Tai Chi Chuan, Ba Gua i Hsing Yi. Rose odzyskaa zdrowie. Uwaaa, e swemu nauczycielowi i jego sztukom walki zawdzicza ycie i uznaa za swj obowizek nie tylko dzieli si zdobyt o nich wiedz, ale rwnie dba o zachowanie ich czystoci. Nauczanie traktowaa jako przekazywanie rodowego dziedzictwa. Rose Li studiowaa w Stanach Zjednoczonych, kiedy w Chinach wybucha rewolucja, ktra odcia j od rodzinnego kraju. Podobnie jak Dhiravamsa, bya w swej dziedzinie

jednym z pierwszych na Zachodzie autentycznych nauczycieli. Miaem szczcie studiowa razem z ni wkrtce po tym, jak uciekajc przed amerykaskim tyglem kulturowym przybya do Anglii. Cho pocztkowo Tai Chi wydawaa mi si zbyt powolna, wkrtce staa si ona dla mnie gwn si yciow. Jest to nie tylko niezwykle kunsztowna i potna sztuka walki oraz wiczenie fizyczno-umysowe, ale rwnie rodzaj medytacji w ruchu, doskonale uzupeniajce medytacj wgldu. Za istot Tai Chi Chuan, jak sdz, uzna naley rwnowag pomidzy yin i yang, we wszystkich moliwych ich przejawach: wewntrznym zewntrznym, ruchu - bezruchu, mczyzny - kobiety, postpu - odwrotu, mikkoci twardoci, itp. Yolinda i ja pobralimy si w 1975 r., rok po mych pamitnych pocztkach. W 1981, kiedy oczekiwalimy naszego pierwszego dziecka, przeywajc w Anglii pewien zastj, wyemigrowalimy do Kanady. Przez dwa lata pracowaem w Toronto jako ksigowy w przedsibiorstwie nalecym - do mojej rodziny,.. ale wykonywanie obowizkw- z kadym dniem przychodzio mi coraz trudniej. Coraz mniej serca miaem dla ksigowoci, mimo e rozum nakazywa mi trzyma si jej jako zajcia rozsdnego i dajcego zabezpieczenie finansowe mojej powikszajcej si rodzinie. W 1983 r., podczas mego pobytu w orodku medytacyjnym Dhiravamsy na wyspie San Juan u wybrzey stanu Waszyngton, mj nauczyciel zaproponowa, bym z nim zosta i szkoli si na nauczyciela medytacji. Pierwsz m reakcj byo odrzucenie tego zaproszenia jako niedorzecznego i niepraktycznego, gdy moja 3-osobowa rodzina (ktra wkrtce miaa si sta 4-osobowa) nie miaa adnych oszczdnoci, by mc pozwoli sobie na takie ryzyko, a perspektywa zarabiania na ycie uczeniem medytacji przedstawiaa si wyjtkowo niewyranie. A jednak, po paru minutach, zgodziem si. Przez rok mieszkaem wraz z rodzin na San Juan; zbliyem si znacznie do Dhiravamsy, cenic go teraz nie tylko jako otwartego, przystpnego i w peni owieconego nauczyciela, ale rwnie jako drogiego przyjaciela. Nabraem te odwagi, by zaufa sercu" i postpowa zgodnie z jego podszeptami - nie kierujc si kaprysami czy fantazjami - bez wzgldu na to, jak nieprawdopodobnie brzmiay i jak niepewne mogy si wydawa ich skutki. Ukoczyem rkopis swej pierwszej ksiki i postanowiem wrci do Toronto, by podj si mao obiecujcego zadania zarabiania na ycie nauczaniem medytacji wgldu i sztuki Tai Chi Chuan. Podanie za wiatem nie jest atwe. Brak zabezpieczenia finansowego oraz szerzenie idei tak bardzo rnicych si od pogldw wikszoci ludzi, kady si nieraz

gbokim cieniem na moim maestwie. Z drugiej jednak strony, ycie ma teraz duo gbszy sens, stao si bardziej rzeczywiste, intensywne i pene, nie tylko dla mnie, ale rwnie, mam nadziej, dla mojej rodziny i uczniw Jest niczym fascynujca, pena niespodzianek podr, w ktrej kady kolejny krok staje si najwikszym wyzwaniem. I kiedy dzisiaj, jako czterdziestotrzyletni mczyzna, patrz wstecz na cae swe ycie, nie odczuwam blu, nie auj niczego. Pomimo zobowiza w stosunku do rodziny, uczniw i przyjaci, czuj si wolny. Napisaem t ksik, by podzieli si, cho w czci sw wiedz, umiejtnoci wgldu i dowiadczeniami, ktre pomogy mnie, moim bliskim oraz uczniom dokona w yciu radykalnej zmiany. Zmiana taka jest konieczna nie tylko dla naszego zdrowia i spenienia, ale rwnie, czego jestem pewny, dla przetrwania caej ludzkiej rasy. To, co si dzieje na wiecie, wszdzie wok nas, nie jest skutkiem zoliwoci losu, ale braku samopoznania. Wikszo z nas ma dobre zamiary i widzi konieczno szybkiej zmiany, ale postpuje w sposb dokadnie taki sam jak zawsze, zmieniajc jedynie narzdzia i zasady. Jasno i drogowskaz, konieczne do osignicia prawdziwej przemiany, ju teraz znajduj si w zasigu rki. Jednak tylko nieliczni d do tej wewntrznej mdroci, bowiem zagraa ona naszemu obecnemu widzeniu wiata. Wgld nie jest czym, co naley poj, ale sposobem ycia. Jeli si go nauczysz, moesz doj do bezporedniego pojmowania prawd, na udowodnienie ktrych nauka musiaaby powici lata, czy nawet dziesiciolecia bada. A ty po prostu bdziesz wiedzia i zgodnie z t wiedz postpowa. Twe dziaanie bdzie pene i harmonijne, jasne i nacechowane miosierdziem. Mam nadziej, e ksika ta wyjani, dlaczego prawdziwa przemiana jest tak trudna i co kady z nas moe zrobi, by j osign.

Rozdzia 1
WEZWANIE DO ZMIANY
Zmierz si z trudnym, kiedy jeszcze jest atwe; Zmierz si z wielkim, kiedy jeszcze jest mae.

Wszystkie trudne sprawy wiata na pocztku s atwe; Wszystkie wielkie sprawy wiata na pocztku s male. Kada tysicmilowa podr zaczyna si od pierwszego kroku. . Mdrzec nigdy nie porywa si na rzeczy wielkie i dlatego moe osign to, co naprawd wielkie." - LAO-TZU, TAO TE CHING Nie wolno nam zaprzesta wysikw zmierzajcych do wzbudzenia w ludziach caego wiata, a zwaszcza w ich rzdach, wiadomoci niespotykanej dotqd katastrofy, ktr z pewnoci cign na siebie, jeli cakowicie nie zmieni wzajemnego do siebie stosunku oraz swej wizji przyszloci. Uwolniona potga atomu odmienia wszystko z wyjtkiem naszego sposobu mylenia."' - ALBERT EINSTEIN Alarm wzywajcy do natychmiastowej i radykalnej zmiany coraz goniej i coraz czciej rozlega si w rnych zaktkach naszej planety. Bez wzgldu na to, czy chodzi o wiatowy pokj, bied dotykajc region, gd w krajach Trzeciego wiata, przemoc wobec kobiet i dzieci, wojujcy fundamentalizm, AIDS czy narkomani i zwizane z ni choroby, wiemy, e stoimy w obliczu powanego kryzysu. I wiemy, e powinnimy co zrobi, zanim pogarszajce si warunki ycia osign punkt krytyczny, spoza ktrego nie bdzie powrotu. Nasza planeta choruje, a jej moc regeneracji jest ju prawie na wyczerpaniu. Wci jestemy zaskakiwani nagymi i gbokimi zmianami, jakie zachodz wszdzie wok nas. Tempo ycia wci ronie, a stare, nie dotrzymujce mu kroku reguy, dezaktualizuj si. Zmuszeni jestemy ustala nowe reguy, cho nie rozumiemy, dlaczego stare nas zawiody. W rezultacie wikszo z nas czuje si zdezorientowana i przeywa cigy stres; nasze ycie przypomina walk.

STRES I PRZYSTOSOWANIE DO ZMIAN

To, e stres sta si w dzisiejszych czasach gwnym hasem dnia, nie jest dzieem przypadku. Wynika to bezporednio z braku umiejtnoci przystosowania si do szybko zmieniajcego si otoczenia. Zamiast zmieni sposb mylenia (czyi przystosowa si wewntrznie), tak jak sugerowa Einstein, wikszo z nas nadal szuka oparcia w technice, tej samej, ktra dostarcza nam gwnych czynnikw stresotwrczych. Naukowa nazwa stresu brzmi: Syndrom Oglnej Adaptacji. Dr Hans Selye, odkrywca" i jeden z najwikszych wiatowych autorytetw w dziedzinie stresu, opisa ten syndrom jako zaburzenia

adaptacyjne wywoane zbyt siln lub zbyt sab reakcj przystosowawczych mechanizmw obronnych, polegajce na przesadnej reakcji obronnej ub nadmiernej ustpliwoci organizmu. Innymi sowy, odpowiadajc nieprawidowo na cige zmiany za chodzce wok nas, naraamy si na stres. Dr Seye wyrni trzy fazy stresu. Pierwsz reakcj organizmu - wacz ub uciekaj" - nazwa etapem ,alarmowym". Poprzedza on etap oporu", w ktrym mechanizmy obronne organizmu przystosowuj si do oddziaywujcych na stresorw. Opr stanowi przeciwiestwo pierwszej fazy; nie jest walk ani ucieczk, lecz form przystosowania. W miar oddziaywania czynnikw stresogennych na organizm, jego system obronny stopniowo wyczerpuje swj zapas energii adaptacyjnej" i w kocu zaamuje si, czyli wchodzi w ostatni faz - wyczerpania". Dr Selye uwaa, e reakcja na stres jest w znacznym stopniu determinowana przez, jak to okreli, wewntrzne uwarunkowania", takie jak dziedziczno i dowiadczenia yciowe. Jeli na przykad przyzwyczajony jeste do ycia w tropiku i przeniesiesz si do kraju, w ktrym oprcz chodniejszego klimatu panuj take odmienne zwyczaje kulturowe oraz inna dieta, najprawdopodobniej przeyjesz stres. Twoje ciao bdzie musiao dostosowa si do nowych warunkw klimatycznych - temperatury i wilgotnoci powietrza - a take do innego rodzaju ywnoci. Psychika uczy si bdzie nowych wzorcw zachowa. Taka adaptacja zuyje mnstwo energii, szczeglnie jeli jaka twoja czstka bdzie si chciaa trzyma starych nawykw. Wiele energii zmarnuje si wwczas na konflikt wewntrzny. Wedug Selyego rodzimy si zaopatrzeni w pewien zasb energii adaptacyjnej", ktr stopniowo zuywamy odpowiadajc na cige wyzwania, z jakich skada si ycie. Jeli nasze odpowiedzi s bdne, ub jeli wyzwania ycia nas przerastaj, nasz zapas energii adaptacyjnej wyczerpuje si duo szybciej. Zwiksza si stopie zuycia" naszego ciaa, stajemy si bardziej podatni na choroby, upoledzenia i przedwczesne starzenie. I odwrotnie; jeli przystosowujemy si sprawnie i efektywnie, zachowujemy wicej energii wpywajcej na nasze zdrowie i dobre samopoczucie. Dr Selye wnioskuje z tego, i: moliwoci przystosowawcze s najbardziej charakterystyczn cech ycia... Istnieje zwizek midzy poziomem ywotnoci i stopniem umiejtnoci adaptacyjnych u kadego zwierzcia i kadego [czowieka]." Wspominam teorie dra Selyego dotyczce mechanizmw stresu dziaajcych na poziomie hormonalnym i biochemicznym, poniewa dawno ju zauwayem podobne ich funkcjonowanie w sferze psychiki. Cho nie uwaam wewntrznych czynnikw

warunkujcych" czy energii adaptacyjnej" za cechy stae, jak dowodzi Selye, cakowicie zgadzam si z jego widzeniem ycia jako nieustannego odpowiadania, z lepszym czy gorszym skutkiem, na wyzwania rzucane przez cige dokonujce si wok zmiany. Wewntrzne czynniki warunkujce" decyduj o wikszoci naszych decyzji. S one tak trudne do przezwycienia, e wolno wyboru, ktr si tak chlubimy, jest w duej mierze zudzeniem. Ograniczaj one nasz zdolno przystosowania nie tylko w sferze psychiki, ale rwnie w sferze intelektu i emocji. Tak rozumiane uwarunkowanie" obejmuje nasze upodobania i antypatie, wierzenia (religijne, polityczne czy kulturowe), obraz samego siebie, dowiadczenia, obyczaje i przyzwyczajenia, wiedz i wyksztacenie, cele i denia. Prawie kade nowe dowiadczenie porwnujemy, cho czasem niezupenie wiadomie, z dowiadczeniami z przeszoci, przypasowujc je do naszego systemu wierze i umacnianych latami sympatii i niechci. Rzadko umiemy spojrze na co nowym" okiem, tak jak dziecko. Patrzymy tak, jak zostalimy uwarunkowani, bd przez siebie samych, bd przez innych. Bez wzgldu na to, jak bardzo jestemy wyksztaceni i ile wiemy o wiecie, nasz indywidualny zesp czynnikw warunkujcych pozostaje przypadkowy i ograniczony. Oczywicie czynniki te nie mog nam suy za rdo prawdy", a jednak w jaki sposb rodz w nas wszystkich silne wewntrzne przekonanie, e wiemy". Indywidualne czynniki warunkujce skadaj si na nasze ja" (nasz ja"). S one wyjtkowo trwae. Przejawiaj silne tendencje obronne i samopodtrzymujce, odrzucajc wszystko co nowe i nieznane. Krtko mwic, to one wanie budz w nas ten gboko zakorzeniony opr przed prawdziw przemian. To one pomniejszaj nasze zdolnoci adaptacyjne i wysysaj z nas ycie. System alarmowy organizmu uruchamiany jest niemal bez przerwy, nie tylko w obliczu faktycznie niebezpiecznych stresorw, ale rwnie w sytuacjach nie nioscych realnego zagroenia. A std ju tylko jeden krok do uznawania za niebezpieczne wszystkiego, co idzie nie po naszej myli, lub jest dla nas niewygodne. W sferze psychiki, stres rodzi kada forma konfliktu. Konflikt mona zdefiniowa jako przygnbienie majce rdo w nie dajcych si ze sob pogodzi pragnieniach. J. D. Krishnamurti, znany na caym wiecie nauczyciel duchowy, nazwa konfliktem rnic pomidzy tym, co jest, a tym, czego bymy chcieli". Innymi sowy, stres przeywamy wtedy, kiedy po prostu nie potrafimy dokona wyboru, nie dostajemy tego, czego chcemy, albo te nie chcemy zaakceptowa czego, co wydarzyo si w naszym yciu (rzeczywistoci"). Poniewa w naszym spoeczestwie indywidualne denia i chci s tak

wygrowane doj moemy do prostego wniosku, e wikszo stresw i konfliktw powodowana jest przez nas samych, przez nasz zachanno. Kada forma konfliktu niesie za sob zaburzenia adaptacji, wyklucza bowiem moliwo bezwstrzsowego i harmonijnego przystosowania. Podtrzymuje w nas stan pobudzenia i nieustpliwoci, niesie al i cierpienie. Konflikt moe by wewntrzny (w tobie) albo zewntrzny (pomidzy tob a czym lub kim innym). Moe si on rozgrywa na jednym z poziomw (np. na poziomie intelektu), lub te pomidzy poziomami (np. pomidzy intelektem a instynktami czy emocjami). Jakkolwiek si on wyraa, istota konfliktu jest taka sama i nieatwo go rozwiza. Kada strona konfliktu popierana jest przez wasn armi wewntrznych czynni kw warunkujcych. Przypomina to spr grupy ludzi (czy to dwojga, czy dwch milionw) z wielk determinacj dcych do przeforsowania swych racji, przy czym kady uczestnik sporu jest absolutnie przekonany o swej susznoci". Nastpuj wic kompromisy, przymierza, ukady, stumienia, zwycistwa, klski, odwroty lub zawieszenie broni. Konflikt pozostaje jednak wci nie rozwizany. W ten sposb dochodzi do uwizienia energii (gwnie gniewu), stoczonej niczym para w szybkowarze. Kiedy cinienie niebezpiecznie wzrasta lub rwnowaga si zostaje zachwiana, dochodzi do nieuchronnego wybuchu, gdy przyczyna konfliktu nie zostaa pokonana. Dobrze wiemy, e czasem jeden incydent potrafi zatru cae ycie. Wiele krajw toczy dzi wojny zapocztkowane wydarzeniami sprzed setek lat, poniewa mimo licznych ukadw, porozumie i znacznego upywu czasu, nigdy nie znaleziono odpowiedniego rozwizania konfliktu. Skutki stresu s duo bardziej wyniszczajce i uporczywe, ni zwyklimy uwaa. Wyobra sobie, e podczas towarzyskiego spotkania zostajesz przedstawiony osobie, w stosunku do ktrej natychmiast odczuwasz siln niech. Jako czowiek rozsdny", zwalczasz swe emocje i dla zachowania pozorw prowadzisz z ni uprzejm rozmow. I wkrtce zapominasz o caym wydarzeniu. Ten z pozoru bahy incydent jest jednak przykadem zaburzenia funkcji adaptacyjnej. W wyniku oddziaywania twych czynnikw warunkujcych (osoba ta przypomina ci kogo, kogo nie lubisz, lub te nieodpowiednio" si zachowuje) twoja reakcja jest przesadna,.przez co niepotrzebnie marnujesz energi nerwow i emocjonaln. Tymczasem nie ma adnego realnego zagroenia i twoje reakcje obronne s niepotrzebne. Ale to jeszcze nie koniec. Takie (czasem zupenie nieuzasadnione) odczucia i oceny gromadz si w twej podwiadomoci, umacniajc stare wzorce i przewiadczenia. Mog

si one pniej ujawni przyjmujc posta silnych przekona, prawd" czy fanatycznych wierze. Im wiksz posiadasz wadz nad innymi, czy to w rodzinie czy w pracy, tym bardziej potguj si te przekamania. Musimy rwnie rozway kumulatywne skutki tego typu reakcji stresotwrczych. W cigu jednego dnia moesz takich reakcji, czasem sabszych, czasem silniejszych, do wiadcza wielokrotnie, np.: uciek ci autobus i spniasz si do pracy; po drodze do domu jaki samochd nierozwanie zajeda ci drog; nie dostajesz spodziewanej podwyki; opiekunka odwouje umwione przyjcie do dziecka; kolejka do pocztowego okienka nie przesuwa si, bo ktry z petentw nie moe dogada si z kasjerk; tracisz prac itp. Napicie, wspzawodnictwo, wyzwania i cige pobudzenie, s dzi nieodcznymi elementami miejskiego ycia, podobnie jak narkotyki, zanieczyszczenie rodowiska, por nografia, dugie godziny pracy, haas i tok. Kiedy czynniki te uwaano za niezdrowe i niewskazane; dzi traktuje si je jako nieusuwalne aspekty wspczesnego ycia. Prze ywamy faz oporu oglnego syndromu stresu, w ktrej przystosowujemy si do stresorw. W miar przyzwyczajania si do kadej nowej formy stresu, nasz prg wytrzymaoci stale si podnosi. W swej biernej gnunoci i/lub rezygnacji, akceptujemy i uczestniczymy w tym, co kiedy uwaane byo za szokujce i nie do przyjcia. Przeduajce si oddziaywanie stresorw w wielu dziedzinach ycia zblia nas do kocowego etapu stresu (wyczerpania) - nagego i cakowitego zaamania. Ronie liczba powanych chorb umysowych i somatycznych powodowanych przez nieokrelone czynniki - znak rozpoznawczy stresu. Puszczaj" nerwy i szaleje przemoc. Kryzys ujawnia si rwnie na duo szerszej paszczynie. Systemy ekonomiczne cierpi mki restrukturyzacji, miasta chyl si ku upadkowi, planeta znajduje si w stanie krytycznym. Narasta w nas uczucie, e nadchodzi koniec dla nas jako jednostek, jako spoeczestwa i jako caej ludzkoci, i e wkrtce zabraknie nam czasu na obmylenie metod dziaania i rodkw do przeprowadzenia akcji ratunkowej. Granic naszej wytrzymaoci wyznacza ju sam fakt istnienia takiej granicy, zarwno w przypadku ludzkiej jednostki, jak i stosunkw midzyludzkich, rodziny, miasta, narodu, rasy, oceanu czy caej planety. Jeli pozostaniemy tacy zgnuniali pozwalajc nie si czy popycha ku etapowi wyczerpania, moemy sta si wiadkami nagej i daleko posunitej dezintegracji. Na tym etapie nieatwe jest naprawianie zniszcze, ktrych skutki mog okaza si fatalne. Nasze wysiki czsto s niewystarczajce i podejmowane zbyt pno. Faktycznie mamy bowiem do czynienia nie z ostatni kropl, ktra przelaa czar, ale ze wszystkimi kroplami gromadzcymi si w czarze przez dugie lata.

Prawd t uzna w 1979 r. Willy Brandt. W raporcie komisji do spraw rozwoju midzynarodowego Pnoc-Poudnie: Program przetrwania" ostrzega: Ludzko nigdy nie posiadaa takiego zasobu technicznych i finansowych rodkw do walki z godem i ndz. Cae to wielkie przedsiwzicie moe by jednak przeprowadzone tylko w przypadku mobilizacji woli zbiorowej. Tego, co konieczne, moemy dokona; musimy dokona." Problem tkwi nie w braku wiedzy czy odpowiednich rodkw ale w zym ich zastosowaniu i wykorzystywaniu. Niemal wszystkie gwne problemy s dzieem czowieka, nawet te, ktre uwaamy za naturalne kataklizmy". Cigncy si okres suszy i godu w Etiopii spowodowany jest nie tyle brakiem deszczu, co wycieczajcymi wojnami domowymi i bezlitosnymi realiami ekonomicznymi krajw Trzeciego wiata. Ziemia, ktrej nie pozwala si uprawia, obraca si w pustyni. Do mobilizacji woli zbiorowej, a wic i do fundamentalnej zmiany naszych wzajemnych stosunkw, nie moe doprowadzi aden czynnik zewntrzny, ani si, ani perswazj, obejmujc rwnie propagand i edukacj. W naszym stuleciu zarwno Zwizek Radziecki jak i Chiny, wszelkimi moliwymi, czsto bezwzgldnymi sposobami, usioway przeksztaci cae spoeczestwa. Nie udao si. Nawet terror i miliony egzekucji nie zdoay zmieni ludzkich serc i umysw. Kademu ognisku zapalnemu" wiata powicono cae tomy inteligentnych wskazwek i porad. Przeszkoda uniemoliwiajca wprowadzenie ich w ycie zawsze jednak pozostaje ta sama: my sami, owa wola zbiorowa", o ktrej pisa Brandt. Gdybymy tylko byli mniej samolubni, gwatowni, gdybymy byli bardziej tolerancyjni... yjemy nadziej, e znajdzie si nagle kto lub co, wynalazek lub nowa wiadomo, ktra nas uratuje. Lecz sama nadzieja, niestety, nie wystarcza. Musimy zacz dziaa w sposb zupenie inny ni dotychczas; potrzebujemy prawdziwej przemiany. Jeli nadal bdziemy usiowali rozwizywa problemy tymi samymi, starymi metodami, bdziemy popenia te same, stare bdy.

MOBILIZACJA CHCI PRZEMIANY

W jaki sposb mona si uwolni od swych uwarunkowa, by prawidowo reagowa na zmienne bodce dostarczane przez ycie? Jest rzecz oczywist, e najpierw naleaoby z duym wyprzedzeniem i bdziesz mg odpowiednio wczenie j omin. W moim przypadku, zewntrzna przemiana z ksigowego w nauczyciela medytacji wgldu i sztuk walki bya jedynie iskr wielkiego ognia przemiany. Jego pomienie ogarny

wszystkie sfery mego ycia - fizyczn, emocjonaln, intelektualn i duchow; spaliy spore iloci opau, by z jego popiou zrodzi si mogy nowe wartoci - proste, radosne i twrcze. Moja przemiana bya w znacznej czci bezbolesna, ale bezcenna. Po raz pierwszy dowiadczyem tego, co mgbym nazwa prawdziw zmian, kiedy doskonaliem si w zawodzie ksigowego. Praca ta wydawaa mi si nuca i w aden sposb nie mogem sobie wyobrazi siebie przez cae ycie pracujcego jako ksigowy. Z drugiej jednak strony, byo to zajcie pewne i rozsdne", powinienem wic uwaa si za szczliwca. Podobnie jak wielu innych ludzi, byem rozdarty wewntrznym konfliktem, 'robic co, czego wcale robi nie chciaem. Niecierpliwie oczekiwaem przerw na kaw i lunch, liczyem godziny do koca pracy, dni do weekendu czy urlopu, ale wszystko to nie wystarczao, by wynagrodzi mi codzienny kierat. Za ten stan rzeczy zaczem wini wszystko i wszystkich dookoa; staem si nerwowy i zniecierpliwiony. Czujc wzrastajce niezadowolenie, postanowiem skorzysta w realnym yciu" ze swego, wwczas jeszcze niewielkiego, dowiadczenia medytacyjnego. Poszukujc jasnego zrozumienia celu" zobaczyem" w kocu (znacznie wyraniej ni mg to zrobi sam intelekt), e cho ksigowo rzeczywicie jest zajciem ograniczonym, ktremu nie chciabym powica ycia, nie ma na razie nic takiego, co naprawd chciabym robi i do czego miabym kwalifikacje. Stao si dla mnie jasne, e sw wewntrzn walk rozpoczem bez adnej istotnej przyczyny, powodujc w ten sposb jedynie wasne cierpienie. Kiedy w peni uznaem suszno tego, co robi, mj wewntrzny bunt nagle ucich. Praca bya co prawda dokadnie taka sama, ale ja si zmieniem. Zaczem czerpa satysfakcj z dobrego wykonywania swych obowizkw. Przestaem wci patrze na zegarek i w rezultacie czas wydawa si pyn szybciej; umiaem te zapomina o pracy wychodzc z biura i, w peni cieszy si wolnym czasem. Po raz pierwszy w yciu mogem pozby si niepotrzebnych trosk i zaprztajcych umys myli i zacz y teraniejszoci. Wyzwolenie si ze schematu uwarunkowa - osignicie prawdziwej przemiany - to wanie temat mej ksiki. Cho nie jest to atwe, mona tego dokona i musimy tego dokona, jeli mamy doprowadzi do radykalnej zmiany wzajemnych stosunkw, do ktrej wzywali Einstein i Brandt. Jeli bdziemy umieli umiejtnie odpowiada na wyzwania rzucane przez ycie, chwila za chwil, nauczymy si rzeczy bezcennej - dowiemy si, jak zmierzy si z wielkim, kiedy jeszcze jest mae". Kady kryzys dlatego staje si kryzysem, e sprawy wymykaj si spod kontroli. Jeli zajmiemy si mniejszymi problemami, nigdy nie urosn one do rangi wielkich. Krok po kroku, nie porywajc si na wielkie rzeczy, przej moemy dystans tysica mil; moemy osign co naprawd wielkiego.

Rozdzia drugi
DLACZEGO TAK RZADKO DOCHODZI DO PRAWDZIWEJ ZMIANY
Jak umys - lkliwy, zawistny i zachanny - odkry moe co, co go przerasta? Widzi on jedynie wasne projekcje - wyobraenia, wierzenia i wnioski, w ktrych jest uwiziony. " - J. D. KRISHNAMURTI Przedmiot wszelkiego susznego podania jest w zasigu rki, niewidzialny, bo woalem iluzji okryty. Jak kto, kto nie wiedzc, e tu pod jego stopami ley pod ziemi skarb zloty, wiele razy przechodzi po nim, a nie znajduje go, tak kada istota yje czas cay u wrt miasta Brahmana, lecz odnale go nie moe." - UPANISZADY Za kadym razem, kiedy mwi o koniecznoci prawdziwej zmiany, ludzie zoszcz si i buntuj. Stawiaj mi te same pytania: C jest we mnie zego?" Czy nie zmieniamy si przez cay czas?" Nie czynimy postpw?" Nie wycigamy wnioskw z dowiadcze, nie dokonujemy odkry?" Czy odpowiedzi nie jest jedna czy druga metoda naukowa, psychologiczna, duchowa?" Wedug mnie, nasilenie tego typu reakcji jest wanie demonstracj ludzkiego oporu wobec zmiany, w tym przypadku zmiany spojrzenia na ycie. Dlaczego jestemy tak oporni? Nasze rodowisko gwatownie si zmienia. Wymykajce si spod kontroli zdobycze nauki i techniki daj nam olbrzymi si, ale, jak zauway Einstein, nie towarzyszy temu odpowiednia umiejtno mdrego jej wykorzystania. Innymi sowy, nasz rozwj intelektualny jest nieproporcjonalny do spowolnionego rozwoju emocjonalnego i duchowego. Przeraajce jest to, e wiatowi przywdcy sw filozofi zawieraj w dumnym powiedzeniu: Przemawiaj agodnie, ale nie wypuszczaj z rk kija", i nie wywouj tym powszechnego oburzenia, zwaszcza e kijem", o ktrym mowa, jest sia mogca zniszczy cae kraje, a nawet ca znan nam cywilizacj.

Pomimo licznych wymylnych wyjanie i usprawiedliwie, motywacja naszych dziaa sprowadza si zwykle do zasady najpierw ja" - ja, moja rodzina, moja praca, moje ssiedztwo, moja klasa spoeczna, moja rasa, mj kraj, moja religia, moja ideologia. Nie moemy jednak logicznie wyjania naszego postpowania opierajc si na natural nym" instynkcie przetrwania, bowiem rzadko znajdujemy si w sytuacjach faktycznie zagraajcych yciu. Moemy by lepsi czy gorsi od innych, ale nie jest to bynajmniej kwestia walki o przetrwanie. Niektrzy z najbardziej agresywnych i chciwych ludzi w naszym spoeczestwie, ju s najbogatsi i najpotniejsi. Zwykle prbujemy agodzi efekty zasady najpierw ja" poprzez ide dobroczynnoci. Rozumujemy w ten sposb: Kiedy zgromadz do pienidzy i wadzy, by zapewni sobie poczucie bezpieczestwa, wtedy podziel si nad wyk z innymi". Tak mniej wicej brzmiao uzasadnienie doktryn politycznych reprezentowanych w latach 80tych przez Reagana i Thatcher. Faktem jest jednak, e nigdy nie posiadamy wystarczajco duo, by czu si bezpiecznie. Poczwszy od lat 60-tych, stale zwiksza si rnica midzy bogatymi a biednymi (oraz rodzona przez ni zazdro i nienawi). Zadziwiajce jest dla mnie to, e zarwno bogaci jak i biedni prbuj przekonywa samych siebie, e na fundamencie pazernoci mona zbudowa zdrowe, zwarte spoleczestwo. Kierowanie si zasad najpierw ja" w deniu do celu, zwykle oznacza wykorzystywanie innych. 'Sownik definiuje wykorzystywanie" jako osiganie z czego korzyci; korzystanie z czego dla osignicia celu; uycie narzdzia; zuycie materiau; posugiwanie si czym; wyzyskanie kogo". Inni ludzie staj si drugorzdni, s tylko narzdziami sucymi do osignicia przez nas wyznaczonych celw. Element wyzysku widoczny jest we wszystkich naszych relacjach z innymi ludmi, innymi krajami i kulturami, innymi gatunkami zwierzt, ze rodowiskiem. Cigle i niezmiennie dymy do sprawowania kontroli. Zapominamy, e za kadym sukcesem", wadc, wyzyskiwaczem, przeoonym, stoi czyje niepowodzenie, jaki poddany, wyzyskiwany, podwadny. Ta druga grupa jest oczywicie znacznie liczniejsza. Nasza wadza nad przyrod rwnie nie przynosi spodziewanych korzyci. Na Zachodzie poziom ycia pod wzgldem materialnym ronie w tym stuleciu niesamowicie szybko. Czy jestemy jednak szczliwsi i bezpieczniejsi ni nasi przodkowie lub mieszkacy krajw sabo rozwinitych"? Kiedy podrowaem po rolniczych terenach Indii, spotykaem chopw, ktrzy uwaali si za szczliwcw posiadajc tygodniowy zapas ywnoci; bardzo chtnie te chcieli si nim ze mn podzieli.

Cena, ktr musimy paci za komfort i wygod", coraz bardziej daje si nam we znaki. ycie staje si gorczkowe a w wielu dziedzinach wrcz niezdrowe". S dni, na przykad, kiedy zaleca si niewychodzenie z domu, " gdy zazwyczaj dobroczynne i yciodajne soce lub powietrze mog nam po prostu zaszkodzi. Wiele jezior i rzek nie rni si niczym, poza szumn nazw, od zwyczajnych ciekw. Niemoliwe prawie stao si kupno ywnoci wolnej od toksycznych zwizkw chemicznych; nawet codzienne dojazdy i powroty z pracy przyprawiaj nas o ciki stres. Im wiksz posiadamy wadz, tym wiksze ponosimy ryzyko popenienia katastrofalnego bdu, bd to przez podjcie jakiego dziaania, bd przez jego zaniechanie. Im wicej spraw podlega naszej kontroli, tym wicej moe si spod tej kontroli wymkn. Jak pisa Willy Brandt, dysponujemy ju naprawd potn si. Teraz musimy rozwin umiejtnoci konstruktywnego jej wykorzystania.

POSTP, REFORMA I FRAGMENTACJA

Czas, dowiadczenie i postp" nie s automatycznymi odpowiedziami na nasze problemy, jak wielu z nas uwaa. Jeli rzeczywicie przez cae ycie uczymy si tak duo, jak - nam si wydaje, to dlaczego, cho powinno to by regu, starsze pokolenia nie s wcale mdrzejsze od modszych? Lekcje historii powtarzalimy ju tyle razy, e ju dawno powinnimy zda egzamin dopuszczajcy nas do Utopii. Niby cigle si rozwijamy, gromadzimy majtek i wiedz, ale nigdy nie osigamy celu, nigdy nie mamy dosy. Cigle pozostaje co do zrobienia, co, o co trzeba walczy, bez wzgldu na to, ile udao nam si ju osign. I jako nigdy nie przychodzi nam do gowy myl, e nie wynika to z przeciwnoci losu, lecz z naszego skaonego sposobu postrzegania ycia. Cho wiara w postp i nadzieja s w naszym spoeczestwie cechami wrcz bogosawionymi, mog one rwnie stanowi powan wad. Kiedy uwaasz, e przecie si rozwijasz i wszystko w kocu dobrze si uoy, tracisz czujno. Nie podejmujesz szybkiego, decydujcego dziaania. Nie ma w tobie ducha dociekliwoci. Tolerujesz to, co jest nie do przyjcia. Uywajc terminologii teorii stresu, przeywasz faz oporu", przystosowujesz si do czego, co jest dla ciebie szkodliwe. Wikszo ludzi odcina si od godu, wojen i przemocy fizycznej, a tymczasem zjawiska te nie do, e w ogle pojawiaj si w naszym wiecie, to jeszcze s cakiem powszechne. Jak dowodz badania, ponad poowa rzdw na wiecie stosuje tortury jako polityczny rodek nacisku. Istnieje

niebezpieczestwo, e dewastacja planety (a co za tym idzie - rwnie nas samych) wynikajca z naduy dokonywanych na naszym rodowisku naturalnym, potraktowana zostanie po prostu jako kolejna sprawa" czy kwestia", jedna z tysica. Ostrzeenia przed szkodliwoci soca czy skaonego powietrza nie s przez nas nigdy kwestionowane; przyjmujemy je jako fakty nie majce nic wsplnego z ludzkimi decyzjami i dziaaniami naszymi decyzjami i dziaaniami. Powinnimy czu oburzenie i niepokj. A nie czujemy... na razie. Podobna akceptacja widoczna jest rwnie w yciu jednostki. Bardzo czsto ludzie trzymaj si pracy u jakiego wyzyskiwacza, albo pozostawiaj nierozwizane problemy rodzinne w nadziei, e jeszcze nadejd lepsze czasy, e wyzyskiwacz si zmieni, albo po prostu dlatego, e si ju do tego przyzwyczaili. Zbytnio obawiaj si ryzyka, by zacz co nowego, nieznanego, nawet jeli znane oznacza dla nich bezsensowny bl i cierpienie. Prawdziwa zmiana jest rzadka, poniewa zwykle dymy nie do zmian, lecz do przeksztace, reform. Zmiana" to czynienie czego innym lub stawanie si innym". Przeksztaca" natomiast znaczy ksztatowa, formowa" lub czyni co lub stawa si lepszym poprzez eliminowanie niedoskonaoci, usterek i bdw". Stawanie si nowym jest deniem raczej rzadko spotykanym w naszym spoeczestwie. Jestemy zwykle pochonici pozbywaniem si niedoskonaoci, naprawianiem, ataniem, poprawianiem lub po prostu przepychaniem si okciami do przodu. Walka z niedoskonaociami mogaby okaza si wartociowa, my jednak usiujemy pozbywa si nie tyle samych niedoskonaoci, co ich zewntrznych przejaww. Proces ten nie moe jednak zosta uwieczony sukcesem. Prbujc zmienia ycie po kawaeczku, leczymy objawy choroby zamiast jej przyczyn. Mao tego, e nieleczona choroba rozwija si, to jeszcze marnujemy zapasy swych si witalnych i czsto doprowadzamy do niepotrzebnych i wyniszczajcych organizm komplikacji. Przypumy, e, by odczu pozytywne sprzenie zwrotne", cay czas musisz by podziwiany i obsypywany pochwaami. Wysiki zmierzajce do zadowolenia innych ludzi, zrobienia na nich wraenia, zaimponowania znajomym w pracy i kadym innym rodowisku, mog doprowadzi ci do wyczerpania. By moe bdziesz prbowa poprawi swj wygld przez odpowiedni diet, wiczenia fizyczne, drogie ubrania lub operacje plastyczne, a gdy to wszystko nie przyniesie oczekiwanych rezultatw, zaczniesz szuka pocieszenia w objadaniu si, alkoholu, seksie lub narkotykach.

Prawdziwa niezaleno i poczucie wasnej wartoci mog jednak wypyn jedynie z twego wntrza. Choby robi nie wiem co, nigdy nie bdziesz w stanie sterowa tym, co inni o tobie pomyl i jak bd ci odbiera. Twe niezliczone prby ukrycia si lub ucieczki od problemw nie przynios efektu dopki tkwi w tobie bdzie ich pierwotna przyczyna. Innym powodem stopniowania zmiany jest nasz sposb postrzegania ycia. Dzielimy je na niezliczone szufladki, takie jak praca, rodzina, zdrowie, rozrywka itd. Im wicej tworzymy informacji, tym wicej takich szufladek i tym bardziej s one obszerne i zoone. Stajemy si niezdecydowani, zdezorientowani i przygnbieni. Ostatnio wrcz zalewani jestemy informacjami dotyczcymi funkcjonowania ciaa i umysu. Na przykad, rnego rodzaju reklamy codziennie zalecaj nam coraz to inne diety i wiczenia - fizyczne, umysowe czy duchowe. Cz tych informacji nie jest moe bezwartociowa, ale za to ograniczona i fragmentaryczna. Wszak nie wiemy nadal, jak z tego zalewu informacji wyowi to, co prawdziwe i dla nas dobroczynne, i co zrobi, by wszystkie te czstki pojciowe utworzyy jedn, spjn cao. Czujemy si wic sfrustrowani i zbici z tropu, na olep przerzucamy si z jednej diety czy formy wicze na drug. Ciao, umys i energia w istocie nie funkcjonuj w oderwaniu od siebie. Stanowi elementy zwartej, niepodzielnej i cay czas zmieniajcej si caoci. To nasz intelekt postrzega je jako odrbne i samodzielne sfery. Niestety, rozumowanie, z ktrego pomoc dymy do osignicia peni, jest tym samym procesem, ktry powoduje w nas poczucie niepenoci i fragmentacji. Chodzcy intelekt - specjalista - moe zrobi ci szczegowy wykad z zakresu swej specjalnoci, ale nie powie ci, jak wczy j do wikszej caoci. I w tym wanie tkwi problem. Fragmentacja jest te oczywicie wyrana w yciu spoecznym. Pojawiaj si cigle nowe szufladki - rnorodne palce kwestie, z ktrymi spoeczestwa i ich rzdy musz si zmierzy. Zwykle niele dajemy sobie rad z analizowaniem i udzielaniem wskazwek; gorzej nam idzie z osigniciem prawdziwej zmiany. rodki zaradcze i dziaania podejmowane zazwyczaj w przypadkach dotyczcych dyskryminacji, przemocy, rodowiska naturalnego, obrony pastwa, gospodarki, narkotykw, AIDS, emigracji, opieki spoecznej czy stosunkw midzynarodowych, podzieli mona na trzy kategorie: formowanie lub przyczanie si do organiacji wywierajcych presj spoeczn, albo do partii politycznej, w celu przeforsowania swoich racji w konkretnej sprawie; ustanawianie nowych przepisw prawnych i roz-

porzdze; tworzenie rnego rodzaju funduszy, finansowanie edukacji i bada naukowych. Czy naleymy do elity rzdzcej, czy te nie, wydaje nam si, e s to jedyne sposoby na zaatwienie kadej sprawy. (Rewolucja" polityczna przebiega w podobny sposb, tyle tylko, e jest bardziej gwatowna, obejmuje szerszy zakres spraw, a jej skutki s trwalsze.) W naszych dziaaniach, podejmowanych w rnych sytuacjach i z rnym skutkiem, tkwi cztery bdy. Po pierwsze, s one niewystarczajce i nieskuteczne. Mimo powicenia ogromnej iloci czasu, energii i rodkw finansowych, mimo osignicia postpw, na ktre niektrzy z nas z dum wskazuj, gwny problem pozostaje, w takiej czy innej formie, nie rozwizany. Denie do szybkiego, decydujcego" i przynoszcego natychmiastowe efekty dziaania dowodzi naszej ignorancji; nie rozumiemy, co naprawd naley zrobi, zadania krtkoterminowe wydaj si nam waniejsze od dugoterminowych. Po drugie, kada sprawa" zawsze wspzawodniczy o priorytet z jak inn spraw, walczy o ograniczone rodki oraz poparcie spoeczne. Bywa i tak, e pewne palce kwestie nawzajem si wykluczaj. Po trzecie, organizacje odpowiedzialne za rozwizanie" problemu czsto s zainteresowane, wiadomie lub nie, , jego przeciganiem. W kocu brak problemu oznacza brak pracy i brak uznania. I po czwarte, zajmowanie si jedn spraw czsto wymaga zainteresowania si inn, co oczywicie powoduje dalsze rozdrobnienie. Analiza rozkada na czci; nie czy ich w cao. Nasze ycie, zarwno na paszczynie indywidualnej jak i kolektywnej, wymaga jak najszybszego uzdrowienia; potrzebuje siy integrujcej, ktra w kocu zatrzyma proces pograjcy je w rozbiciu i podziaach. Musimy koniecznie znale rdo zjednoczenia, zanim rozpadniemy si w drobny mak.

LEPA PLAMKA
Niewidoczny, cho sam widzi; nieslyszalny, cho sam slyszy; myl

nieogarnity, cho sam myli; niepoznany, cho sam wie wszystko - poza nim nikt nie widzi, nikt nie slyszy, nikt nie myli, nikt nie wie. On. Ja', jest Wadc Wntrza; Niemiertelnym. Wszystko, co nie jest Jani, przemija.' - UPANISZADY

Nasza wiadomo, podobnie jak oko, posiada sw lep plamk. To wanie ona nie pozwala nam wyciga z dowiadcze prawidowych wnioskw i przej od etapu uzmysowienia sobie, co musimy zrobi, do zrobienia tego; przeszkadza nam w osigniciu peni, harmonii i zadowolenia. To ona trzyma nas zamknitych w bdnym kole cierpienia. Ta lepa plamka to my sami. Wszystkie myli i dziaania wypywaj ze rodka tego, co nazywamy nasz jani" czyli ja". Jestemy dobrowolnymi niewolnikami wewntrznych gosw i popdw, a jednak znamy je tak sabo; nie wiemy, skd pochodz ani ktremu gosowi wierzy, ktrego sucha. Cho ja" wydaje si by dostatecznie stae i realne, kiedy go szukamy, okazuje si, e nigdzie nie mona go znale. To nie koczyna ani organ; to nawet nie mzg. Mamy zwyczaj ignorowa fakt istnienia lepej plamki, poniewa naley ona do Nieznanego - jest czym niewytumaczalnym, gronym, nie dajcym si kontrolowa i potencjalnie chaotycznym. Czsto syszy si takie zdanie: Lepiej za bardzo si w nic nie zagbia, za duo nie myle, za mocno nie docieka." Stwierdzenie takie odzwierciedla zarwno uznanie (niekoniecznie wiadome), jak i lk przed tym, co rzeczywicie ley u podstaw naszej konwencjonalnej rzeczywistoci". Choby nie wiem czego prbowa i nie wiem jak usilnie si stara, twe wysiki nie oka si korzystne dla twego gbszego dobra, jeli nie bdziesz wiedzia, kim naprawd jeste i czego naprawd potrzebujesz. (Szybki sukces w osigniciu tego, czego chcesz, to nie to samo co zdobycie tego, czego potrzebujesz.) A tego z kolei nie moesz si dowiedzie, pki nie postawisz sobie umiejtnie sformuowanego i stanowczego pytania. Nie znajc siebie, zmuszony jeste bez koca powiela utarte wzorce, pomimo blu jaki mog ci sprawia. Do samopoznania nie dochodzi si automatycznie, jak do poznawania otaczajcego ci wiata. lepa plamka przemieszcza si wraz z patrzcym i cho zmienia si pole widzenia, samopoznanie wci pozostaje poza nim. Wyobra sobie, e pokj to wszechwiat. Chcc dowiedzie si jak najwicej o pokoju, najpierw rozgldasz si wok siebie. Nie mogc dojrze od razu wszystkich jego czci, zmieniasz perspektyw i kt patrzenia a do momentu, kiedy wydaje ci si, e poznae ju kady jego zakamarek. Wydaje ci si, e teraz dokadnie znasz" ten pokj; nie musisz si ju niczego wicej o nim dowiadywa. Jedna rzecz umkna jednak twej uwadze - element najwaniejszy: ty sam, obserwator. Nawet kiedy skierujesz uwag do wewntrz, patrz na siebie nawzajem rne czci ciebie, a sam obserwator nadal pozostaje ukryty i oddzielony. Dlatego te, podczas

medytacji mona zetkn si z niezwykymi, fascynujcymi przeyciami wewntrznymi, a nawet niezwyk moc, a jednak prawie niczego si nie nauczy o sobie samym. Poza okresami medytacji i pracy wewntrznej, ycie i problemy pozostaj takie same, a waciwie - porwnujc wzniose przeycia duchowe z banalnoci i bezcelowoci dnia codziennego - staj si jeszcze trudniejsze do zniesienia. Niektrzy ludzie patrz w gb siebie i dochodz do wniosku, cakiem susznego, e jedynym lekarstwem na wszystkie ich kopoty jest mio i altruizm. Jeli jednak wniosek ten ma podoe czysto intelektualne, sam z siebie nie jest w stanie rozwiza adnego problemu. Nie moe sta si pomostem nad t frustrujc przepaci midzy tym, jacy s (najpierw ja"), a tym, jacy chcieliby by (altruizm i mio); midzy tym, co trzeba zrobi, a tym, co robi. Wiedziaem kiedy na zderzaku samochodu nalepk z napisem goszcym: Jezus ci kocha... i ja te prbuj." Jeszcze trudniejsz do ogarnicia czyni lep plamk fakt, i nie jest ona pojedynczym tworem. Nasze ego" czyli ja" przypomina muszl czy inn struktur zamieszkan przez wiele wzorw czy osobowoci skadowych, toczcych si w kolejce, by ujawni sw natur. Mog to by np.: rodzic, dziecko, mczyzna lub kobieta, karierowicz, uczony, szpieg, pomocnik, brutal, malkontent, terrorysta, tchrz, artowni i wiele innych. Te osobowoci skadowe to jakby wielu ludzi zamieszkujcych jedno ciao. Kiedy mwimy: Czuj, jakby toczya si we mnie jaka walka", jestemy znacznie bliej prawdy, ni sdzimy. Osobowoci skadowe i wzorce tworz w gwnej mierze wewntrzne czynniki warunkujce, ktre Hans Selye uzna za odpowiedzialne za nasze reakcje na wyzwania ycia. Poniewa nie zdajemy sobie sprawy z tej wielkiej lepej plamy, i poniewa niezwykle rzadko udaje nam si zmieni nasze gboko zakorzenione wzorce, uwaamy si za istoty trwae i niezmienne. Wewntrzne czynniki warunkujce nie tylko traktujemy jako cechy stae, ale rwnie jestemy z nich zadowoleni. Swe uwarunkowane zachowanie czsto usprawiedliwiamy patriotyzmem, rasizmem, religi, histori, a nawet poczuciem indywidualnoci (Jestem dumny z tego, jaki jestem i nie chc si zmienia!") Ekstremalnym przykadem funkcjonowania tego mechanizmu jest fanatyzm. Skoro siebie uznajemy za staych i niezmiennych, wikszo podejmowanego przez nas dziaania skierowana jest na zewntrz. Prbujemy wic zmienia na nasz mod innych ludzi czy rodowisko; ogldamy si na innych - na Boga, guru, filozofw i ekspertw oczekujc od nich mdroci, rady, sdu, czego, w co moglibymy wierzy; czekamy, a

inni nas napeni, dotrzymaj nam towarzystwa, pokrzepi na duchu, zapewni poczucie bezpieczestwa. Celem wszystkich naszych prb przemiany, tak jak celem wszystkiego, co robimy, jest bezpieczestwo. Czujemy si substancjalni, ale tej substancji zawsze nam mao. W gbi odczuwamy cigy strach; boimy si, e zbyt mao posiadamy, zbyt mao znaczymy, e stracimy to, co zdobylimy; boimy si nieznanego, niespodziewanego, mierci. Najwikszy lk odczuwamy przed Nieznanym, we wszystkich jego postaciach, rwnie takich jak mier, Pustka, Chaos, Szalestwo. Boimy si, poniewa nie moemy tego pozna, przewidzie i kontrolowa. Szukamy pocieszenia w bogactwie, sawie, wadzy, wierze i duchowoci"; dymy do posiadania ludzi, przedmiotw i idei; rozwijamy si gromadzc coraz to nowe osignicia; chcemy czu, e jestemy potrzebni, podani, e naleymy do wsplnoty wyznawcw prawdziwej wiary. Gonimy za tym wszystkim, gdy pragniemy czu si bardziej substancjalni, bardziej realni. Pocieszamy si myl, e skoro wszystkie te dobra s trwae (poniewa inni je za takie uwaaj), a my je posiadamy, lub mamy z nimi jakiekolwiek powizanie, to sami rwnie musimy by trwali. Tego typu wizi pomagaj nam budowa i umacnia mury obronne, ktrymi nasze ego, czyli ja", odgradza si od swych lkw. Najwikszym bdem strategii obronnej naszego ego jest zaoenie, e Nieznane pozostaje na zewntrz tych umocnie, podczas gdy ono czai si wewntrz. Gdziekolwiek idziemy, ono poda za nami. Bez wzgldu na to, ile posiadamy wadzy, ile zdobylimy wiedzy i ile w yciu osignlimy sukcesw, cigle nam mao. W gbi pozostajemy nietrwali, niedoskonali i niezaspokojeni. (Jeli bylibymy zaspokojeni, wikszo naszych dziaa okazaaby si zbdna.) Nie moemy naszej jani" uczyni sta, poniewa po prostu taka nie jest i nigdy nie bya. Budda wyrazi ten ludzki dylemat za pomoc terminu przywizania. W drugiej ze swych Czterech Szlachetnych Prawd powiedzia, e cierpimy dlatego, e prbujemy zwiza si, trzyma si ycia (albo odtrci je, co stanowi negatywny aspekt przywizania), podczas gdy nie istnieje nic, czego mona by si trzyma. Uwaa on, e ycie nie jest czym staym, e przechodzi cige zmiany, e zawizki rnych twrczych dziaa cay czas ksztatuj nowe dziaania. A zatem, jeli prbujemy trzyma si ycia, przecieka nam ono przez palce, jak piasek. Na strat t reagujemy cierpieniem, poniewa nigdy nie moemy poczu si prawdziwie usatysfakcjonowani i zadowoleni. Dwa i p tysica lat po mierci Buddy fizyka jdrowa naukowo potwierdzia jego wgld w natur wszechwiata. Uczy nas ona, e wszechwiat nie jest zbiorem staych

obiektw poruszajcych si w absolutnym czasie i przestrzeni. Stanowi on raczej ogromn, nierozerwaln i cigle zmieniajc si pajczyn wzajemnych powiza energetycznych, nietrwaych i niestaych. A skoro nic we wszechwiecie nie jest stae, my rwnie tacy nie jestemy. A jednak wci ywimy takie przekonanie. Chocia ta teoria naukowa jest powszechnie uznana i wykadana w szkoach, nikt z nas nie bierze jej do siebie. Nadal uwaamy si za odrbne wysepki dryfujce w czasie i przestrzeni. Ta odrbno nadal jest podstaw naszych systemw prawnych, ekonomicznych i spoecznych. To niedopatrzenie nie powinno nas jednak dziwi. Jest to wszak wyraz naszej zbiorowej lepej plamki, nie przyjmujcej do wiadomoci oczywistej prawdy.

ODWIECZNY PROBLEM
lepa plamka na naszej wiadomoci nie jest moim odkryciem ani wymysem. Wikszo religii i filozofii w jaki sposb do niej nawizuje. Jest to odwieczny dylemat, zrodzony wraz z rozwojem naszej mentalnej wiadomoci ego, poczucia odrbnej jani. W tradycji chrzecijaskiej przejawia si on w przypowieci o Adamie i Ewie zrywajcych owoc z Drzewa Poznania. Przed zjedzeniem jabka Adam i Ewa byli niewinni, jak niewinne s zwierzta czy dzieci. Nie mieli poczucia oddzielenia w czasie i przestrzeni. yli w cakowitej i bezczasowej teraniejszoci. Kiedy zjedli owoc i posiedli moc rozrniania dobra i za, zostali rozdzieleni - z Bogiem, ze sob nawzajem, ze zwierztami i caym rodowiskiem. Po raz pierwszy dowiadczyli rwnie oddzielenia czasowego i rozpoczli wdrwk ku mierci. Zostali wygnani z raju niewinnoci: I rzek Pan `Oto czowiek sta si taki jak my: zna dobro i zo. Byleby tylko nie wycign teraz rki swej i nie zerwa owocu take z drzewa ycia, i nie zjad, a potem y na wieki!' Odprawi go wic Pan Bg z ogrodu Eden, aby uprawia ziemi, z ktrej zosta wzity. I tak wygna czowieka, a na wschd od ogrodu Eden umieci cheruby i pomienisty miecz wirujcy, aby strzegy drogi do drzewa ycia." Tao Te Ching (napisana w Chinach midzy III a IV wiekiem przed Chrystusem) i Upaniszady (napisane w Indiach w VII wieku przed Chrystusem) poruszaj ten sam problem, cho z nieco innej perspektywy. Z wiecznoci nieistnienia spokojnie przyglqdamY si tajemniczym poczqtkom Wszechwiata. Z wiecznoci istnienia jasno postrzegamy widoczne rnice. Obie te rzeczy w rdle s tym samym, rniq si dopiero w postaci...

Kiedy caly wiat pojmie pikno pikna, wwczas powstaje brzydota. Kiedy wszyscy poznaj dobro dobra, wwczas powstaje zlo. Tak oto istnienie wskazuje na nieistnienie; Z latwego rodzi si trudne." - TAO TE CHING ..Dopki istnieje podzia, jeden widzi drugiego. jeden syszy drugiego, jeden czuje drugiego, jeden mwi do drugiego, jeden myli o drugim, jeden zna drugiego; lecz kiedy dla owieconej duszy wszystko roztapia si w Jani, komu wtedy widzie kogo?" - UPANISZADY Rozum jest broni obosiecz. Z jednej strony pozwala nam cieszy si sw indywidualnoci, wyjtkowoci i moliwoci sprawowania wadzy. Dziki niemu umiemy analizowa i rozkada rzecz na elementy, a wic dogbnie j pozna i sterowa ni. To on jest rdem olbrzymiej wadzy nowoczesnego spoeczestwa manipulujcego swym rodowiskiem. Z drugiej jednak strony, intelekt sprawia, e jestemy odseparowani, podzieleni, sabi i peni lkw, miertelni. Odcina jednostk od reszty wszechwiata (od wszystkiego, co nie stanowi ja"), ktry jest podstaw jej istnienia. Jest przyczyn nieporozumie, konfliktw i wojen. Podziay i fragmentacje zachodz rwnie w naszym wntrzu, oddzielajc od siebie poszczeglne czci naszej Jani. Std te jedna cz nas moe by dobra", podczas gdy druga jest za"; jedna moe by gboka", druga - powierzchowna"; jedna moe by prawdziwa", druga - faszywa". Bardzo czsto czstki te prowadz midzy sob spr. A poniewa mamy niewielki wgld w istot naszych konfliktw, rzadko umiemy je rozwiza; tkwimy uwizieni w puapce. Nie potrafimy dowiadczy prawdziwej zmiany. Prawd mwic, za tymi wszystkimi elementami, ktre postrzegamy, zawsze ukrywa si jaka cao. My jednak jej nie widzimy, zauwaamy jedynie rnice i podziay. Musimy wic odzyska wzrok; musimy wejrze w Jedni naszej gbszej jani. Yin-yang to symbol wszechwiata, godzcy ze sob pozornie skrajne przeciwiestwa oraz dwubiegunowo z jednoci. Obrazuje on wszelkie moliwe pary przeciwstawie: kobiecy-mski, niebo-ziemia, dobry-zy, czarny-biay, wewntrzny-zewntrzny, rozum-serce itd. Te przeciwlege bieguny s jednak od siebie uzalenione. Nie buduj wobec siebie staej opozycji, tak jak np. Dobro i Zo w ujciu chrzecijaskim. Yin zawiera element yang i odwrotnie. Skrajne yin przechodzi w yang, a skrajne yang powraca do yin. Yin i yang zawsze d do zachowania rwnowagi.

Koo z kolei symbolizuje Tao, Absolut, rdo, z ktrego wypywa yin i yang. Tao poprzedza yin i yang, a jednoczenie ogarnia ich nie koczce si wzajemne oddziaywanie. Byo i cigle pozostaje ich rdem. Dopki ja" uwaa si za byt samodzielny i niezaleny (innymi sowy - tylko za yin, tylko za yang), pozostaje odcite od swej natury i rda - Tao, pierwotnej Jedni. Znajduje si w cigym stanie braku harmonii i rwnowagi, prowadzc beznadziejn, i z gry skazan na przegran, bitw obronn z zalewajc je fal wszechwiata, ktry uznao za oddzieln kategori - nie ja". Nie ma takich rodkw psychologicznych, finansowych czy jakichkolwiek innych, ktre mogyby zagwarantowa pene bezpieczestwo naszemu ego. Nie istnieje nic, czego ja" mogoby si naprawd uchwyci; nie pomog mu inni ludzie, dobra materialne, pogldy ani nawet religia. Ta niepotrzebna walka wyczerpuje wielu z nas ju na dugo przed mierci. yjemy automatycznie i bez entuzjazmu, nie okazujc yciu wikszego zainteresowania. Prawdziwa zmiana oznacza reagowanie na cige oddziaywanie wzajemne yin i yang, na ruchy Tao, czyli wszechwiata. Nasze ja" robi jednak wszystko, by do tej zmiany nie dopuci. Jest ono w znacznym stopniu uwarunkowane i ma wasne, ustalone pogldy na to, kim jest i jak powinno wyglda jego ycie. Pragnie poczucia staoci i substancjalnoci, nie dopuszczajc do siebie myli, e faktycznie jest nietrwae i zmienne, jak wszystko inne na wiecie. Wiele stresw, niepokojw, a nawet wojen, powodowanych jest nieumiejtnoci i niechci uznania przez nas faktu, e ycie cay czas si zmienia. O tym wanie mwi Budda goszc, e wszelkie cierpienie ma rdo w przywizaniu. Jeli niczym nie jestemy zwizani, nawet mier nie jest nam straszna. Staje si ona wwczas kolejnym dowiadczeniem, kolejnym momentem, kolejnym wyzwaniem, kolejnym ruchem Tao. Musz tu zaznaczy, e brak przywizania" w tym sensie nie oznacza braku troski czy dziaania, lecz wyzwolenie od lgnicia. Mona y peni ycia bez cigego i penego nadziei oczekiwania nadejcia lepszych czasw. Odwiecznym problemem, przed ktrym wszyscy stoimy, jest pytanie: jak pozby si podziau wpywajcego na nasze postpowanie (ja" i zasada najpierw ja"), kiedy wadza pozostaje w rkach ja" (ktre wanie czyta t ksik). Ja" jest tyranem, ktry nie odda wadzy z wasnej woli. Boi si utraci kontrol, przyzna si do bdu; obawia si, e zostanie pochonite, zmiecione, e umrze. w strach, wynikajcy z nieznajomoci swej wasnej prawdziwej natury (Jani, Tao, rda, Absolutu), jest niezwykle gboki i wizi

nas w puapce naszego cierpienia; powstrzymuje nas od dokonania zmiany na gbszych poziomach siebie. Ja" nie moe si zmieni. Jedyne, co moe zrobi, to pozby si chci cigego sprawowania wadzy i pozwoli si zmieni, pozwoli uczyni si caoci. Moe to zabrzmi gronie i zniechcajco, prawd jest jednak, e aden fragment (twojego ja") nie moe sta si caoci przez zwyke przesunicie granic lub dobudowanie kolejnych fragmentw. Mwic: Moje obecne pooenie jest takie a takie, ale musz osign to", stwarzasz wikszy dystans, budujesz kolejny fragment. Prbowa kocha to nie to samo co kocha; prbowa by prostym, to nie to samo co by prostym; a prbowa by caoci, to nie to samo co by caoci. Wszyscy robimy jakie postpy", lecz zazwyczaj cigle czego nam jeszcze brakuje, cigle co trzeba doszlifowywa, poprawia. Zamiast uznawa ten fakt za wynikajcy z natury ludzkiej, powinnimy raczej dowiedzie si, w jaki sposb powstaje w nas to poczucie niedoskonaoci i jak wpywa na nasze ycie. To, e kiedy ujrzymy nasz Jedni tak wyranie, jak teraz widzimy nasz odrbno, jest naszym przeznaczeniem. Wyraenia powszechne braterstwo" i ziemska rodzina" stan si czym wicej ni tylko szlachetnymi mrzonkami, ktre dzi odrzucamy, twardo kroczc drog zmierzajc do zupenego rozbicia: ja kontra ty, moja rodzina kontra twoja, mj nard kontra twj. Wczeniej czy pniej ludzka wiadomo osignie kolejny etap rozwoju. Pozostaje tylko pytanie: jak bardzo le musz si sprawy potoczy, by zmusi nas do zrobienia tego, co i tak zrobi musimy. Dla historii ludzkoci nawet tysice lat to okres niedugi. A jednak ju dzi nie moemy pozwoli sobie na kolejne powane bdy w obieraniu modelu ycia dla czowieka i caej planety. Ju teraz wielu z nas nie sta na kolejne powane bdy w podchodzeniu do swego zdrowia i w decydowaniu, co dla nas dobre, a co nie. Nasze ycie trwajce rednio szedziesit czy osiemdziesit lat jest stosunkowo krtkie. Ogranicza si zazwyczaj do kilku zwizkw, stanowisk, wierze religijnych. Nie mamy zbyt wielu okazji, by stwierdzi, e dobrze" je przeywamy. Pomimo nadziei na nadejcie nowej ery wiadomoci, nie moemy oczekiwa, e w cigu nastpnych pidziesiciu lat wiadomo przecitnego czowieka dokona skoku kwantowego i znajdzie rozwizanie wszystkich problemw. Ju teraz, w tej chwili, konieczna jest prawdziwa przemiana. Doprowadzi do niej mona tylko poprzez zmian indywidualn, a tej nie mona odgrnie zarzdzi, nauczy, ani zmusi do niej si. By moe nike szanse powodzenia zniechca bd do jednostkowego skoku wiadomoci, ale

jeli jasno zdamy sobie spraw z koniecznoci zmiany w nas samych, bdzie to pocztek wielkiego procesu. Przynajmniej a, jak damy sobie szans przemys stworzenia jdrowy, statystycznego statystyczne nieprawdopodobiestwa, potwierdza

nieprawdopodobiestwo moe si zdarzy i zdarza si cay czas.

CZYM JEST PRAWDZIWA ZMIANA?

Podobnie jak Hans Selye, widz powizanie midzy ywotnoci a zdolnoci adaptacji. Prbowaem wykaza, e na wielu poziomach nie jestemy zdolni do przystosowania w stopniu choby zblionym do tego, ktry wydaje nam si, e osignlimy. Odbija si to dotkliwie na naszej witalnoci i samopoczuciu, zarwno jako jednostki jak i caego spoeczestwa. Kiedy walczysz o ycie, np. stajc oko w oko z tygrysem, o twym przetrwaniu decyduj zdolnoci adaptacyjne. W takiej sytuacji nie wiesz, czego moesz si spodziewa; nie jeste w stanie przewidzie zachowania tygrysa. Jeli pozwolisz, by ogarn ci paraliujcy strach, nie tylko nie bdziesz zdolny do jakiejkolwiek fizycznej reakcji, ale twoje przeraenie moe sta si wanie dla tygrysa bodcem do ataku. Jeli zareagujesz zdecydowanie i zaatakujesz pierwszy albo zaczniesz ucieka czy krzycze, moesz jedynie pogorszy sytuacj. Najlepsze, co mgby zrobi, to zachowa czujno i gotowo do dziaania, ale jednoczenie cakowity spokj - tak jak tygrys. Zbyt wiele pomysw moe ci zgubi. Spokj to twoja jedyna szansa; by moe tygrys jest tak samo wystraszony jak ty; moe wystawia na prb tw cierpliwo albo ch do walki; a moe jest gotowy do ataku. To, czy przeyjesz, zalee bdzie od twoich (adaptacyjnych) umiejtnoci prawidowej oceny sytuacji i odpowiedniego reagowania. Przesadne dziaanie moe okaza si rwnie zgubne, jak brak dziaania. Zaburzenia adaptacyjne" mog doprowadzi ci do zguby. Podobnie rzecz ma si w przypadku wschodnich sztuk walki. Walka bez broni i regu wymaga penego, totalnego reagowania. Potrzebna jest nie tylko sia i szybki refleks, ale rwnie odwaga, wraliwo i gitko, zarwno ciaa jak i umysu. Kluczem do odpowiedniej reakcji jest jednak nie ciao, jakby si mogo wydawa, ale umys. Totalna odpowied na bodziec rodzi si z cakowitej pustki. Jeli umys i ciao s w jaki sposb rozproszone albo zahamowane, totalna i prawidowa odpowied staje si niemoliwa. Bardzo czsto efektem woenia w ni zbyt wielkiego wysiku jest mniejsza szybko i sia, a zbyt wiele myli powoduje dezorientacj i nieprawidow reakcj, a nawet

zupeny bezwad. Poniszy wyjtek z klasycznego dziea Tai Chi Chuan opisuje stan wewntrznej rwnowagi niezbdnej dla skutecznego reagowania podczas walki: Jestemy skupieni, spokojni i nieruchomi jak skaa. Nasze Chi [energia wewntrzna] schodzi do Tan Tien [tu pod ppkiem], a cay tuw staje si lekki, jakby zawieszony. Duch jest skoncentrowany wewntrznie, a zachowanie zewntrzne absolutnie do niego dostrojone. Pobieranie i wydatkowanie energii nastpuje byskawicznie." Wiele podobnych mechanizmw zaobserwowa mona w znanych nam sportach. W tenisie i baseballu, grach niemal w rwnym stopniu ruchowych jak i umysowych, doskonaymi zawodnikami okazuj si ci, ktrzy nie rozpamituj bdu w zagraniu, bezustannie dopasowuj si do zmian w taktyce przeciwnika i potrafi cakowicie skoncentrowa si na kadym najprostszym ruchu: obserwuj pik, uderzaj pik itd. Frank Boehm, znany psycholog sportu, wyjania: Psychologia sportu osiga najlepsze wyniki pomagajc zawodnikowi skupi si na zadaniu, ktre wanie ma wykona. Strzelenie gola oznacza przede wszystkim kopnicie piki do bramki; zdobycie punktu ma znaczenie drugorzdne." Tacy zawodnicy nie s moe niezwycieni, ale bardziej pewni siebie, odporni na zmczenie fizyczne i psychiczne oraz poraki. Ich konsekwencja i elastyczno, wynikajce raczej z odpowiedniego nastawienia psychicznego ni predyspozycji fizycznych, pozwala im na dugie i pene sukcesw uprawianie wybranej dyscypliny sportu. Tygrys, wschodnie sztuki walki czy pika nona to samo ycie - udramatycznione i uproszczone ilustracje rnorodnych wyzwa, z ktrymi zmierzamy si na co dzie. Dla jednego tygrysem moe by jego zdrowie, dla drugiego szef, dla jeszcze innego kochanek, praca lub pozornie nieszkodliwy" nag lub sabostka. By odpowiednio reagowa na wyzwania ycia, trzeba cakowicie tkwi w teraniejszoci i mie pen wiadomo, wewntrznie i zewntrznie, wszystkich zmieniajcych si okolicznoci. Niestety nasz kontakt z teraniejszoci jest na og saby, a reakcje prawie zawsze dyktowane s przez stare wzory, wierzenia i nadzieje. Nasze uwarunkowania z przeszoci bezustannie nas cign lub pchaj". Wszystkie obecne dowiadczenia porwnujemy z sytuacjami z przeszoci, z dotychczasowymi przekonaniami i wzorcami, a te z kolei popychaj" nas determinujc nasze odpowiedzi na teraniejszo. Natomiast rezultaty naszych reakcji rzutuj na przyszo, poniewa decyduj o tym, jakie staj przed nami moliwoci wyboru. Tymczasem wszystkie pocigajce" nas oczekiwania i denia s projekcj przeszoci. Odpowiadamy wic na teraniejszo cigle tkwic w przeszoci, co

jednak jest zjawiskiem niepodanym, krpujcym, a czasami wrcz katastrofalnym w skutkach. Dla ja" koncepcja istnienia jedynie w teraniejszoci nie tylko jest bardzo trudna do zrozumienia, ale take stanowi powane zagroenie. Dzieje si tak, poniewa gwnym zadaniem ja" jest przeduanie wasnej egzystencji; dlatego te prawie bez przerwy musi si ono stawa" - fizycznie lub w mylach gdzie chodzi i co robi. Ja" nie moe po prostu by"; nie stajc si" przestaje istnie, jak np. podczas pozbawionego marze sennych snu. Nie ma ja" bez mylenia. Kiedy cierpisz na amnezj, twoje dobrze ci znane ja" ginie. Uczestnicy prowadzonych przeze mnie kursw i prelekcji na og uwaaj je za ciekawe i dajce wiele do mylenia, jednak czsto rzucaj uwagi typu: Bez celw i de nasze ycie staoby si zwyk wegetacj. Miotalibymy si, bdzili, ycie staoby si chaotyczne"; Musimy w co wierzy, bo inaczej bylibymy niczym, cofnlibymy si do poziomu zwierzt"; Wiara w Boga jest podstaw ycia"; Paskie teorie wydaj si suszne, ale prawdziwe ycie to zupenie co innego"; Czy mylc i dziaajc jednakowo, nie stalibymy si wszyscy robotami?". Wszystkie te wtpliwoci s odzwierciedleniem podstawowych lkw i mechanizmw obronnych ja". Musimy w co wierzy i wyznacza sobie zadania do realizacji, poniewa jestemy wwczas pochonici stawaniem si". Planowanie przyszoci daje nam zajcie, oywia nas i przysania (nie rozwizujc jednak problemu) wszelkie niedogodnoci i pustk w teraniejszoci. Wiara jest jednym z gwnych mechanizmw obronnych ego. Przekonanie, e w yciu naley w co wierzy i mie jaki cel, jest wanie tym - przejawem wiary, przekonaniem. To, w co wierzysz, nie jest prawd, bez wzgldu na to, ilu ludzi w to wierzy. Wiara moe ci posuy do otoczenia jani murem obronnym, ktry jednak rwnie ciebie uwizi w swym wntrzu i zrodzi w tobie kompleks oblonej twierdzy". Im silniejsza jest twoja wiara, tym bardziej si z ni identyfikujesz. Kiedy zagroone s twe wierzenia, sam czujesz si zagroony. To dlatego ludzie gin i zabijaj w imi wiary, absolutnie przekonani, e Bg, Prawda, a nawet Mio s po ich stronie. W tym sensie wiara staje si psychologiczn form samoobrony, ktr naley odrni od samoobrony fizycznej, koniecznej w przypadku zagroenia spowodowanego fizyczn napaci na twoj osob lub twj kraj. Wierzenia i cele s podstawowymi elementami uwarunkowa. Przeszo stwarza nam poczucie bezpieczestwa i kontroli, poniewa jest nam znana. To poczucie bezpieczestwa pragniemy utrzyma poprzez planowanie przyszoci, wyznaczajc sobie zadania i

cele. Caa przeszo, dowiadczenie i wiedza skadaj si na nasz ja i dlatego si z nimi identyfikujemy. Zmuszeni jestemy powtarza utarte wzory i dochowywa im wiernoci, a kiedy s zagroone, stawa w ich obronie, nawet jeli nas niszcz. Przeladuje nas widmo pustki, niebytu, nieznanego - widmo, ktre w wikszoci przypadkw przysania prawdziwe zniszczenie, na ktre si naraamy. Mechanizmy warunkujce, ktre zazwyczaj uznajemy za przejawy ludzkiej natury, zadaj kam naszemu przekonaniu o otwartoci umysu i racjonalnoci mylenia. Wikszo z nas wcale nie jest zainteresowana odkrywaniem nowego, ale poszukiwaniem nowych sposobw wyraania lub zgbiania tego, w co dotychczas wierzya i robia. Jeli rzeczywicie bylibymy otwarci, nie odczuwalibymy strachu i przygnbienia w przypadku zetknicia si z pogldami nie odpowiadajcymi naszym wczeniejszym zaoeniom i przekonaniom. Poszukujemy nie tyle prawdy, co pocieszenia. Im wicej ludzi (lub im bardziej odpowiedni" typ ludzi) wierzy w to samo, co my, tym bardziej czujemy si bezpieczni. Prawda nie zaley jednak od iloci wyznawcw, nie ma te nic wsplnego z poczuciem bezpieczestwa. Moim zdaniem, prawdziwa zmiana polega na umiejtnoci odpowiadania na kady moment jako nowy moment. eby j osign, musimy by czujni i wolni - wolni, by wybra prawidow odpowied i by mc odpowiednio j wyrazi. Prawdziwa zmiana jest raczej reagowaniem na ycie takie, jakie ono jest, ni wtaczaniem go w wskie ramy naszych oczekiwa i wzorcw. Jest raczej otwartoci, gitkoci i pynnoci, ni sztywnym ograniczeniem. W Tao Te Ching, wyprzedzajcym Hansa Selyego o z gr dwa i p tysica lat, czytamy: Wszystkie ywe roliny i zwierzta s delikatne i wiotkie, gdy umieraj - usychaj i widn." Kiedy skupisz si na trwajcej chwili, twe ycie stanie si proste, harmonijne i integralne. Gboki wgld w kady nowy moment nie tylko uwolni ci od starych schematw, ale take umoliwi ci pen reakcj na teraniejszo. A efektywna odpowied na kady nowy moment jest z kolei najlepszym sposobem na uniknicie trudnoci i komplikacji w przyszoci. Dlatego te, zamiast zamartwia si przeszoci lub przyszoci, musisz - tak jak zawodnik na boisku - skupi si na obecnej chwili. Tom Seaver, znany gracz baseballowy, powiedzia kiedy:Kiedy udoskonalam podanie, udoskonalam jednoczenie przyjemno, jak mi ono daje. Kiedy zadowalao mnie tylko zwycistwo, potem dobrze rozegrana partia; teraz potrafi czerpa satysfakcj ju z kilku dobrych poda w cigu meczu. Przy kadym podaniu maksymalnie mobilizuj wszystkie swe umiejtnoci - fizyczne i psychiczne."

Poprzez wgld w teraniejszo moesz rozwiza najgbsze konflikty i osign harmoni i integracj w wielu niespodziewanych dziedzinach ycia. Poniewa wszystkie poziomy twego jestestwa s wzajemnie od siebie uzalenio ne, zaegnanie konkretnego konfliktu przyniesie efekty na wszystkich poziomach: fizycznym, emocjonalnym, psychi cznym. Podczas jednej z sesji w orodku medytacyjnym Dhiravamsy w Anglii, byem wiadkiem do dramatycznego wydarzenia. Jeden z uczestnikw zauway, e podczas grupowej medytacji siedzcej jego ciao przekrzywia si w jedn stron. Uzna ten fakt za objaw zmczenia i, jak w jego przekonaniu przystao na dowiadczonego prakty ka, uparcie stara si prostowa. Mimo e udao mu si w kocu poprawi sylwetk podczas medytacji, nadal odczuwa lekkie cignicie w bok. Postanowi wic zastosowa si do zalece Dhiravamsy, przekazanych podczas wykadu dotyczcego bycia dla siebie miosiernym. Porzuci swe wyobraenia o tym, jak powinna wyglda sylwetka dowiadczonego medytujcego; podda si cigncej jego ciao sile. Cisz tego letniego wieczoru rozdar najbardziej przeraajcy krzyk, jaki kiedykolwiek syszaem. Przewrciwszy si na bok, czowiek ten uoy si w pozycji podowej, przy czym cay czas wstrzsany torsjami, wi si, krzycza i krztusi. Trwa w takim stanie niemal godzin, po czym jego krzyk stopniowo zacz przechodzi w radosny i przepeniony ulg miech. Okazao si, e ponownie przey on pewien wypadek z wczesnego dziecistwa, na skutek ktrego niemal si utopi (co potwierdzia telefonicznie jego babka) tak intensywnie i realistycznie, e krztuszc si zwraca zawarto odka, ktra jak twierdzi miaa smak morskiej wody. Dla tego czowieka wiele rzeczy tego wieczora nagle uoyo si na miejsce. Jego trwajce cae ycie problemy z ciaem, relacjami z innymi ludmi, prac i yciem w ogle, odnalazy swe rdo w tym jednym dowiadczeniu z przeszoci. Nagle wyjanio si, dlaczego mczyzna ten w trudnych yciowych sytuacjach odczuwa dawienie, osaczenie i jak spychajc go w d si. Nagle zarwno jego ciao, jak i psychika poczuy si wolne i lekkie. Zwracajc jedynie baczniejsz uwag na co, co pocztkowo wydawao si zwyke i nieznaczce (cignicie w bok) i poddajc si temu, zrozumia i uwolni si od wielu pozornie nie powizanych ze sob yciowych problemw. Pozna mechanizm i moc prawdziwej zmiany. Zacz ycie jakby od nowa, nie tylko dlatego e pozby si ogromnego balastu przeszoci, ale rwnie dlatego, e nauczy si radzi sobie z cigymi wyzwaniami ycia w cakiem inny ni dotychczas sposb.

Prawdziwa zmiana wystpuje rzadko i stanowi dla nas najwiksze wyzwanie, a jednak, z drugiej strony, jest zwyka i codzienna. Jest rannym wstawaniem i przedzieraniem si przez uliczne korki; jest prac; jest twoj rodzin; jest narodzinami i mierci; radoci i smutkiem. Kad najmniejsz rzecz, tak jak i te powaniejsze, mona zupenie inaczej postrzega, zupenie inaczej robi. Moesz powici w sobie wicej miejsca na rosnce zrozumienie i wraliwo i ju wkrtce cieszy si owocami swych wysikw. Musisz si jednak tego podj nie dla spodziewanych rezultatw, ale po prostu dlatego, e nie masz innego wyjcia. W kocu otworzysz szeroko oczy i bdziesz robi dokadnie to, co, jak sam wyranie zobaczysz, bdziesz musia robi. Tysicmilowa podr zaczyna si w miejscu, w ktrym wanie stoisz, a przeby j mona stawiajc krok po kroku. Jest to tak oczywiste, e czsto nie zdajemy sobie z tego sprawy. Faktem jest, e zrobi moemy tylko jeden krok naraz, niezalenie od tego, jak radosna czy te bolesna wydaje si nam nasza podr. Jedyn chwil odpowiedni do dziaania jest chwila obecna - nie przeszo ani przyszo. Dopki nie zbudzimy si wreszcie i nie skupimy si na kadym kolejnym kroku, pozostaniemy przytoczeni i zniechceni drog, ktra nas czeka - wszystkimi obecnymi trudnociami. Bdziemy si potyka, przewraca i kaleczy. Jeli jednak bdziemy baczy na kady krok, zdoamy omin przeszkody i puapki i rzeczywicie zajdziemy daleko.

Rozdzia trzeci
PRZEMIANA: OTWARCIE SI NA NOWE
Uwolnij si od przyszoci, uwolnij si od przeszoci bd wolny w teraniejszoci; przepraw si na drugi brzeg. Z umysem cakowicie wolnym nie wpadniesz w schemat narodzin i mierci. " - DHAMMAPADA, MYLI ZEBRANE BUDDY Najpikniejszym i najglbszym przeyciem, jakiego moemy dowiadczy, jest doznanie mistyczne. Ono jest prawdziwymi siewc wszelkiej sztuki i wszelkiej nauki. Ten, komu takie odczucia s obce, kto nie umie si ju niczemu dziwi i niczym trwoy, to tak, jakby by ju martwy. " - ALBERT EINSTEIN Nie moesz otworzy si na nowe, nie moesz przey prawdziwej zmiany i wyzwoli w sobie twrczoci, jeli krpuje ci stare. Nowym jest kada trwajca chwila.

Starym jest przeszo - wspomnienia, wierzenia, schematy, sympatie i antypatie. Moe to zabrzmi dziwnie, ale starym jest rwnie przyszo, gdy stanowi ona jedynie projekcje umysu oparte na dowiadczeniach z przeszoci. Teraniejszo stwarza jedyn prawdziw okazj do dziaania. Nie mona dziaa w przeszoci ani w przyszoci, s one bowiem tylko wytworami umysu; bez mylenia, zarwno przeszo jak i przyszo dla nas nie istnieje. Jest to prawd niezaprzeczaln, nam jednak, jako istotom niezwykle zoonym, to, co oczywiste, czsto umyka. Wikszoci z nas trudno sobie nawet wyobrazi ycie bez cigego rozpamitywania przeszoci lub planowania i zamartwiania si przyszoci. Jestemy na tyle gupi, by wierzy, e jeli utracimy kontrol nad wiatem, nastpi totalny chaos. A przecie panujcy dzi chaos jest spowodowany wanie naszymi wysikami ocalenia wiata. Jezus napomina nas: Nie martw si o jedzenie, picie ani odzienie. Wszak posiadasz ju ycie i ciao, a to duo wicej znaczy od tego, co je i w co si odzia. Popatrz na ptaki! Nie martwi si o poywienie; nie siej, nie zbieraj plonw i nie gromadz zapasw, gdy wasz Ojciec w niebiesiech je karmi. A ty jeste dla niego duo waniejszy od ptakw." Niestety, nasze prby porzucenia trosk i przedzierzgnicia si w istoty proste i nieskomplikowane nie przynosz rezultatw. Ju jestemy zatroskani, ju jestemy zoeni. Osoba zoona, starajca si by prost, staje si jeszcze bardziej zoona. Im wicej myli kotuje si w naszych gowach, tym bardziej oddalamy si od teraniejszoci. Kada chwila w naszym yciu jest tak silnie uwarunkowana przeszoci, e teraniejszo traktujemy cakiem marginalnie. Jak tylko zaczynamy sobie co uwiadamia, automatycznie porwnujemy to ze wszystkimi informacjami magazynowanymi w bogatych zoach naszej pamici. Dlatego wanie czujemy tak silny przymus szufladkowania rnych rzeczy i przyklejania im etykietek. Nie tylko prbujemy je nazywa, ale take kojarzymy z nimi konkretne uczucia, oceny, relacje. Gromadzone dane s tak sugestywne, e w swym dziaaniu czerpiemy z nich niepodwaalne przekonanie o tym, co prawdziwe" i rzeczywiste". Kada nasza reakcja jest z kolei ponownie wprowadzana do bazy danych. Wyobra sobie, e jeste w domu i nagle syszysz jaki rumor. Przez myl przemyka ci zaraz piec w piwnicy, wichura, odlegy motocykl, samolot, nieproszony go, a moe nawet duch. Mylom tym towarzysz uczucia, takie jak obojtno, zdziwienie, irytacja czy przestrach. Tymczasem fizycznie dowiadczye jedynie krtkotrwaego pobudzenia receptorw zmysu suchu. Caa reszta - wyobraenia, uczucia, emocje - to rezultat twych psychicznych uwarunkowa (twych nagromadzonych dowiadcze), ktre znw si odzywaj, dopasowuj, odnawiaj.

Sia uwarunkowa znacznie si zwiksza, kiedy zawieraj one adunek emocjonalny; na przykad, kiedy podejrzewasz, e zagroone jest co, co przedstawia dla ciebie du warto. Im wyej cenisz t wasno" - pienidze, karier, saw, ukochan osob, fundamentalne przekonania, takie jak religia czy filozofia yciowa - tym wikszy twj strach przed utrat i tym silniejsze reakcje obronne. Zdarza si to duo czciej, ni nam si wydaje, bowiem bardzo rnie rozumiemy pojcia zagroenie" i wasno". Moesz, dajmy na to, uzna za zagroenie osob, ktra jest po prostu inna od ciebie. Zdarzao si, e ludzie zachowywali si agresywnie wobec mnie tylko dlatego, e nie jadam misa. Przekonanie - odczucie ja wiem" - stanowi najsubtelniejsz, a zarazem najsilniejsz form warunkowania. Swe przekonanie moesz opiera na wasnym dowiadczeniu lub na jakim innym autorytecie - intelektualnym, psychologicznym, duchowym itd. Kiedy mylisz, e wiesz", zamykasz si na nowe. Nie ma w tobie miejsca na zmian, na przyjcie czego wieego, poniewa po brzegi przepeniony jeste sw wiedz. Tao Te Ching radzi: Najlepiej nie wiedzie, e si wie; Mylenie, e si wie, kiedy si nie wie, to choroba. Tylko wtedy, kiedy si ma do choroby, mona si z niej wyleczy." Czsto oszukujemy si stwierdzeniami typu: Wierz w to i to, ale pragn zachowa otwarty umys." Wierzy" oznacza pokada wiar i ufno, akceptowa co prawd. Oznacza to oddanie i identyfikacj. Im silniejsza wiara, tym silniejsza identyfikacja. Jeli identyfikujesz si ze swym przekonaniem (co zdarza si bardzo czsto), a ono staje wobec zagroenia, sam czujesz si zagroony. Bronisz si wic, przystpujesz do kontraataku. Nie jest to oznaka otwartoci umysu. Nawet jeli zmieniamy tre swego systemu wierz, nadal uczestniczymy w procesie wiary. Kady system wierze, choby nie wiem jak wyrafinowany i autorytatywn jest statyczny. Wci tkwi w przeszoci, jest wic zbyt sztywny i ociay, by odpowiada na dynamiczne wyzwania kadej nowej chwili. Bez wzgldu na to, jak bardzc moe nam co przypomina przeszo, przeszoci nie jest. Jest teraniejszoci oczekujc biecej odpowiedzi. Kada chwila jest niepowtarzalna i niesie w sobie zarodki nowego. Im wicej wiesz, tym trudniej jest ci si otworzy na nowe. Im wiksze masz dowiadczenie, tym bogatszy zasb gotowych odpowiedzi, wyjanie i przekona. Wiedza i dowiadczenie nie s jednak rwnoznaczne z yciem chwil obecn. Nawet jeli dowiadczye kiedy szczytowych" przey duchowych, to i tak budzc si kadego dnia musisz od nowa stawia czoa yciu. Kiedy bowiem najbardziej dowiadczony kierowca zanie za kierownic, rozbije si tak samo jak nowicjusz.

W przypadku medytacji wgldu, jak zauwayem, najwiksze postpy czyni te osoby, ktre widz ograniczenia swych wierze i dowiadcze. Otwieraj si na nowe i szybko dochodz do prawdziwej zmiany w wielu dziedzinach ycia. Jednak nawet wtedy wiedza moe okaza si dla nich powan przeszkod. Kiedy bowiem ludzie ci z satysfakcj patrz na swe dotychczasowe osignicia, stare odczucie ja wiem" zaczyna wraca, i to z jeszcze wiksz determinacj i przekonaniem ni wczeniej. Jest teraz podbudowane duo gbszym dowiadczeniem. Powstaj wwczas nowe struktury konformizmu, ktre dawi siy yciowe i blokuj drog do zmiany. By zachowa wieo spojrzenia, musimy by jak dzieci - nie roztrzsa przeszoci i nie planowa przyszoci. Pierwszym krokiem ku zmianie jest uzmysowienie sobie jej pilnej koniecznoci. Zmiana jest pen odpowiedzi na kad now chwil. Jest bezwarunkowa i nieprzewidywalna. Ustalanie planu i zasad procesu przemiany, rozgldanie si na zewntrz siebie, to formy ucieczki przed teraniejszoci. Oddalaj nas one od prawdziwej zmiany. Nie ma czego takiego jak bezpieczna" zmiana. Zmiana jest czym nowym, ktre jako nieprzewidywalne nigdy nie jest bezpieczne. Prbowa si zmieni to nie to samo, co zmieni si. Jeli ponawiane przez ciebie prby nie przynosz efektu, oznacza to, e jedna cz ciebie chce si zmieni, ale druga nie chce. Jeste uwikany w konflikt. Zanim go zaegnasz, musisz dobrze pozna jego istot. Jak mwi Krishnamurti: Konflikt, w ktrym pragnca zmiany cz umysu dy do zamania oporu czci jej przeciwnej, okrelany bywa mianem dyscypliny, sublimacji, stumienia; czasem nazywany jest rwnie deniem do ideau. Podejmowane zostaj wysiki zmierzajce do przerzucenia mostu pomidzy zwanionymi stronami wewntrznego konfliktu... Gonimy za ideaem, poniewa nie wymaga to od nas natychmiastowego dziaania; idea jest uznawan i szanowan form kunktatorstwa."

BEZ CELU, BEZ DZIAANIA

By otworzy si na chwil obecn, musimy zapomnie o przeszoci i przyszoci. Musimy zapomnie o dowiadczeniu, wiedzy, pogldach i przekonaniach; o planach, deniach i celach. Haczyk tkwi w tym, e tak naprawd, nie ma nic, co moglibymy robi, gdy wszelkie dziaanie jest pomostem pomidzy przeszoci a przyszoci. Cay czas robimy" co, by sta si" czym innym. Nie jestemy zadowoleni z tego, co sob przedstawiamy. Dziaanie i stawanie si daje nam wiksze poczucie cigoci i staoci. Jednak jako e faktycznie nie jestemy stali (z czym zgadzaj si i mistycy, i

naukowcy) prbujemy osign co, co jest niemoliwe. Nigdy nie moemy poczu si bezpieczni, w takim sensie, w jakim dzi to bezpieczestwo rozumiemy, poniewa wszystko ulega cigym zmianom. Nie istnieje nic, czego mona by si uchwyci. Jeli zastanowisz si, jak wyglda twj zwyky dzie, zauwaysz, e prawie cay czas co robisz lub, co rwnie jest form dziaania, o czym mylisz. Gow masz przepenion mylami o wszystkim, co masz do zrobienia" o obowizkach zawodowych, opiece nad dzieckiem, zorganizowaniu wolnego czasu, pracach domowych itd. Nawet wyciszajce zajcia, jak czytanie czy spacer, rwnie s formami dziaania, ktre zapenia kad luk w twym yciu zasaniajc czajc si pustk. Otwarcie si na chwil obecn jest bardzo trudne, poniewa nie moe mu przywieca aden cel. Cel to wyznaczona rzecz do osignicia, podany przedmiot". Nie moemy otworzy si na nowe, jeli mamy w gowie jaki zamierzony efekt, nawet jeli jest on czym najzupeniej susznym", jak spokj czy jasno spojrzenia. Wszystko to, co nasz umys jest w stanie zrodzi, moe rwnie zosta przeze zniszczone. Nie moe on zrodzi ani zniszczy jedynie nowego i nieuwarunkowanego. Jeli nic nie moesz zrobi, by rozwiza ten dylemat, to nic nie rb. Stan niepodejmowania adnego dziaania jest jednak niezwykle rzadki. Polega on bowiem na bezwarunkowym i cakowitym braku kontrolowania i manipulowania; na akceptacji siebie i wiata takiego, jaki w danej chwili jest, czy nam si on podoba czy nie. Innymi sowy, jest gotowoci do zaakceptowania rzeczywistoci. Jest trwaniem raczej ni stawaniem si. Tylko kiedy prawdziwie si temu oddasz, prawdziwie otrzymasz. Z tej ciszy i pustki wyoni si moe ogromna sia transformacyjna. Kiedy umys jest uciszony, aden lk, konflikt ani fragmentacja nie wyczerpuje twej energii, nie blokuje percepcji, nie wie ci ze schematami przeszoci. Dziki temu zyskujesz moliwo okazania mdroci i twrczoci. Stajesz si w kocu wolny od przeszoci i zdolny do totalnej reakcji w kadym nowym momencie ycia. Jeli tego dokonasz, nic wicej nie pozostaje do zrobienia. Nie ma w tobie wtpliwoci, poczucia winy, szeregu niedokoczonych spraw do zaatwienia. Nie martwic si o przyszo, robisz dokadnie to, co jest dla twej przyszoci najlepsze podejmujesz odpowiednie totalne dziaanie w teraniejszoci. ycie kad trwajc chwil jest proste, spontaniczne i harmonijne. Jeli robisz to, co naprawd musisz zrobi, jest to z pewnoci najlepsza rzecz dla ciebie i twego wszechwiata. Twoje dziaanie jest pene i, jako takie, pozbawione konfliktw. Stajesz si otwarty na gron i tajemnicz wspaniao ycia.

PRZERWA W DZIAANIU
Brak dzialania" nie oznacza siedzenia w ciszy i nic nierobienia. Pozwl wszystkiemu robi to, co zgodne z jego natur, ku natury tej zadowoleniu. - CHUANG-TZU W jaki sposb moesz przesta dziaa"? W rozdziale tym przedstawi buddyjsk medytacj wgldu, czyli Vipassan, ktra jest doskonaym przykadem olbrzymiej siy transformacyjnej tkwicej w zaniechaniu dziaania. Nie jest ona jedynym sposobem transformacji, ale ten wanie sposb dobrze poznaem. Mam nadziej, i to, co napisz, rzuci wicej wiata na sam proces transformacji, ktry jest uniwersalny. Im gbiej w siebie si zapuszczamy, tym wicej znajdujemy punktw wsplnych.

MEDYTACJA WGLDU (VIPASSANA)

Pod nazw medytacji kryje si wiele rnorakich praktyk. Niektre z nich to niewiele wicej ni zwyke marzenia i fantazje. Wikszo jednak mona okreli za pomoc definicji sownikowej, ktra tumaczy medytacj jako osobiste dowiadczenie religijne, polegajce na skupieniu umysu na kontemplacji prawdy religijnej, tajemnicy lub przedmiotu czci, w celu przepenienia duszy mioci Boga i witoci ycia." Jeli skupisz myli na jakim konkretnym celu, oznacza to, e okrelie ju zarwno cel, jak i metod jego osignicia. Cel i metoda s wytworem twego umysu, wic moesz osign to, co sobie zamierzye. Nie bdzie to jednak nowe; bdzie kolejn projekcj starego - przeszoci. Twj umys nie moe stworzy ani ogarn tego, co ley poza granicami jego percepcji, czyli owieconego, absolutnego. Wszelkie celowe dziaanie, rwnie psychoterapeutyczne i duchowe, stanowi form stawania si". Nie likwiduje ono jednak przepaci rozcigajcej si -midzy tymd, gdzie jeste (teraniejszo), a tym, gdzie chciaby by (przyszo), obejmujcym rwnie ostateczne owiecenie, prawd, zjednoczenie z Bogiem czy zwyke poczucie bepieczestwa. Cigle czujesz si niezaspokojony, dokadasz wic wszelkich stara, by przeskoczy t przepa, sta si kim innym. Niezalenie od twych postpw, cel cigle pozosta wa bdzie gdzie na zewntrz", poza twoim zasigiem. Stawanie si jest procesem dwubiegunowym. Im gorliwiej szukasz wiata, witoci i ukojenia, tym potniejsze si staje dla ciebie widmo Ciemnoci, zego, blu. Twoja wiara moe by cakiem silna,

zawsze jednak twi w niej bdzie ziarno zwtpienia, pokusy, winy. Tylko bezwarunkowa akceptacja tego, co jest", moe uwolni ci w tera niejszoci. W przeciwnym razie, zawsze bdziesz przed czym ucieka albo za czym goni. Nie bdziesz mg po prostu by". Kilka lat temu, na prowadzony przeze mnie kurs wprowadzajcy do medytacji wgldu, zgosia si moda, mizernie wygldajca kobieta. Po trzech czy czterech minutach od rozpoczcia pierwszej sesji medytacji siedzcej, zacza gono i aonie paka. zy strumieniami spyway po jej twarzy. Pierwszy raz widziaem, eby kto tak rzewnie paka. Wyjania mi potem, e odkd pamita, zawsze czua si le. Nie znalaza pomocy w medycynie konwencjonalnej, wic zacza medytowa. Przez kilka lat praktykowaa afirmacj pozytywn i wizualizacj, wyobraajc sobie siebie skpan w biaym, oczyszczajcym wietle. Cho praktyki te w pewnym stopniu zdoay poprawi jej stan, nadal nie czua si dobrze i wci szukaa pomocy. Tego wieczoru, po raz pierwszy w swej praktyce medytacyjnej, zaprzestaa dziaania i, zgodnie z moim poleceniem, po prostu obserwowaa. Nagle z wielk wyrazistoci wrcio do niej pewne traumatyczne przeycie, ktrego dowiadczya jako dwuletnie dziecko. Poddana wwczas zostaa operacji obu oczu; nie do, e cierpiaa bl, to jeszcze bya przestraszona i bardzo samotna w obcym, bezosobowym szpitalu. Na domiar zego, rodzice ani razu jej tam nie odwiedzili. Czua si wic zupenie porzucona. Dowiadczenie to, tkwic gboko w podwiadomoci, rzucao cie na cae jej ycie. Wiedziaa ona, e co jej jest, ale nie wiedziaa dlaczego. Jej inteligentne i rozwane poszukiwania rodkw zaradczych i metod uzdrowienia w rzeczywistoci uniemoliwiay jej dotarcie do gbszej przyczyny cierpienia. Tylko wtedy, gdy porzucia myli o dziaaniu" i postpach", moga prawdziwie otrzyma. Moja definicja medytacji, nieco mniej popularna, to powicenie czemu bacznej uwagi; obserwowanie z wielkim zainteresowaniem i oddaniem." Definicja ta sugeruje bezporednio, witalno, prostot i zaciekawienie bez oczekiwania na dobroczynne efekty obserwacji; w podobny sposb patrzy, na przykad, dziecko po raz pierwszy przygldajc si patkowi niegu. W medytacji wgldu przedmiotem naszej uwagi nie jest okrelona osoba, wierzenie, cecha, cel ani problem, ale wszystko to, co ma miejsce w danym momencie. Polega ona nie na kontrolowaniu czy ulepszaniu trwajcej chwili, ale na cakowitym zjednoczeniu si z ni, niezalenie od tego, czy wydaje si nam ona akurat przyjemna, czy

te nie. Twoje postrzeganie jest dziki temu zawsze ywe i dynamiczne, odpowiadajce nieprzewidywalnemu wirowi ycia. Vipassana znaczy widzie na wiele sposobw; widzie poprzez dogbne przeniknicie; widzie mdroci intuicyjn." Kiedy w ten sposb wejrzysz w kady kolejny moment, zobaczysz nie tylko przedmiot, ale rwnie podmiot. Znajdziesz drog prowadzc do bezporedniego, nie pozostawiajcego wyboru wgldu" oraz mdroci", czyli penej wiedzy". Ten sposb patrzenia - wgld - naley oddzieli od intelektualnej dedukcji oraz takich zamaskowanych form nieokieznanego warunkowania jak instynkt czy intuicja. Carl Jung w ksice Memories, Dreams, Reflections (Wspomnienia, sny, refleksje") opisa proces swej wewntrznej pewnoci: Kiedy ludzie mwi, e jestem mdry, nie mog si z tym zgodzi... Stoj nad strumieniem, ale nie robi nic. Inni stoj przy tym samym strumieniu, ale wikszo uwaa, e powinni co zrobi... A ja stoj i patrz, podziwiam to wszystko, co zdziaa moe natura... To, co rni mnie od innych, to sposb patrzenia; dla mnie `grodzce mury' s przezroczyste, dla, nich - przeciwnie; nie mog za nimi niczego dojrze, co utwierdza ich w prze konaniu, e nic tam nie ma. Mona powiedzie, e ja postrzegam procesy zachodzce na dalszym planie, i to mi daje moj wewntrzn pewno". Wgld rozumiany jako totalna, dogbna wiedza, prowadzi do penego dziaania. Niektrzy nazywaj je dziaaniem pozbawionym wyboru", gdy nie towarzysz mu nigdy zwtpienie ani konflikty. Kiedy widzisz", moesz podj dziaanie zgodne z tym, co widzisz, z caym twoim jestestwem, a kiedy wszystkie poziomy twego jestestwa dziaaj harmonijnie, rodzi si w tobie wielka moc, i to bez udziau jakiejkolwiek siy poszukujcej. Znika przepa midzy myl a czynem; znikaj wszystkie zgromadzone w tobie dane", wewntrzne (np. tumione emocje i ale) i zewntrzne (to, co nie zostao zrobione). Skupiasz si na kadej nowej chwili, postrzegasz j i podchodzisz do niej zawsze na wieo - na nowo.

OSOBISTE PRZEJCIA
Za dobry przykad przebiegu i potgi procesu wgldu, posuy moe wydarzenie, ktre miao miejsce okoo ptora roku po tym, jak zaczem uczy medytacji i Tai Chi Chuan w Toronto. Kilka miesicy po otwarciu przeze mnie szkoy medytacji, przyjaciel

namwi mnie do prowadzenia wraz z nim handlu rybami i owocami morza. Miaem wwczas na utrzymaniu 3-osobow rodzin, a moje dochody byy bardzo niskie. Poniewa proponowany interes mia by zajciem dodatkowym, po godzinach", zarobienie dodatkowych pienidzy przy jednoczesnym rozwijaniu dziaalnoci medytacyjnej wydao mi si rozwizaniem cakiem rozsdnym. Nie lubiem caego tego interesu, uznaem go jednak za test swej wytrwaoci. Powicaem mu tyle uwagi i energii, na ile to byo konieczne. Po roku umiaem ju niele jedzi po zatoczonych ulicach olbrzymi ciarwk, szybko zaadowywa i rozadowywa tysice kilogramw ryb, morskich miczakw i skorupiakw, i jako tako radzi sobie z szorstkim obejciem ludzi w businessie, ktry wydawa mi si teraz cakiem inny od widzianego zza biurka oczami ksigowego. Rok pniej przyszo nam zapaci za sukces. Nasz interes rozwija si tak dobrze, e w kocu zwrci na siebie uwag wikszych przedsibiorstw tej brany. Musielimy albo zamkn dziaalno, albo dalej dynamicznie j rozwija, by unikn wchonicia przez wielkie korporacje ywnociowe. Wybralimy t drug moliwo. Rozpoczlimy negocjacje w celu zwikszenia kapitau inwestycyjnego, a by zapewni sobie stay dopyw wieego towaru, wzilimy w dzieraw zakad przetwrstwa rybnego na wyspie Vancouver. Wtedy wanie wydarzyo si nieszczcie". Linie lotnicze, z ktrych usug korzystalimy, przetrzymujc towar w letnim skwarze bez odpowiednich chodni, w przecigu ptora miesica doprowadziy da cakowitego zepsucia si trzech partii towaru i odmwiy jakiegokolwiek odszkodowania. Odstraszyo to wszystkich potencjalnych inwestorw i nasz interes pad. Najgorsze byo jednak to, e mj wsplnik, sprzedawszy wszystko, co pozostao z majtku firmy, ulotni si ze wszystkimi pienidzmi - moimi pienidzmi. W ten sposb straciem oszczdnoci caego ycia. Czuem si zniewaony, zdradzony i zrujnowany. Przez ostatni rok caej tej mojej szamotaniny medytacja pozwalaa mi zachowa spokj i rozwag, ale tego byo ju za wiele. Caa wzbierajca we mnie wcieklo skupia si na czowieku, ktrego do tej pory uwaaem za przyjaciela. Miaem te duo gbsze, dziwne uczucie, e w 'pewnym sensie oszukany zostaem przez cay wiat, przez samego Boga... Staraem si jak mogem - ciko pracowaem, byem uczciwy, w kadej sytuacji zachowywaem trzewy umys i otwarte serce. I to miaa by nagroda za moje wysiki? Dlaczego przydarzyo si to wanie mnie, podczas gdy rne podejrzane typy pawiy si w luksusach? Oszukana zostaa caa moja rodzina, ktr

namawiaem do wielkich wyrzecze i do zaufania mym decyzjom. Jaki cynik mgby mi powiedzie: A nie mwiem? Wydawao ci si, e moesz by inny ni my?" Zaczem wtpi w swe praktyki duchowe, chocia patrzc logicznie, nic innego mi nie pozostao. Przez cay dzie i p nastpnego kipiaa we mnie zo, a w kocu postanowiem odda si medytacji do momentu uzyskania jasnego ogldu. Przez te wszystkie lata, kiedy medytacja pomagaa mi dobrze kierowa swym yciem, nigdy nie odczuem tak wielkiego zagubienia i zwtpienia, jakie mnie wwczas przygniatao. Modliem si gono (i szczerze), e jeli rzeczywicie istnieje Bg, obojtnie jakiej religii czy tradycji, teraz wanie nadarza si dla niego okazja, by mnie nawrci. ebym uwierzy, wystarczyby mi anio, posaniec, lub jaki boski znak. Cho bardzo potrzebowaem oparcia, miaem wystarczajce dowiadczenie medytacyjne, by nie da si zwie pokusie stworzenia w swym umyle wasnego zbawiciela czy innego rozwizania", po to tylko, by uciec przed niepewnoci i cierpieniem. Jeli Bg istnieje, mia do mnie wwczas przemwi. Patrzyem wic i czekaem. Nagle zobaczyem". Nie, nie Boga, lecz swoje wasne pragnienie bezpieczestwa. Zdaem sobie spraw, e pragnienie to kryo si wanie w moim zaangaowaniu w handel owocami morza. Cho wikszo ludzi uznaaby to zajcie za wyjtkowo rozsdne" i przezorne dodatkowe rdo dochodu, zdaem sobie spraw, e od pocztku ywiem wobec niego wtpliwoci. Wczeniej nie wierzyem, e powinienem powici si nauczaniu medytacji, cho tak podpowiadao mi serce. Innymi sowy, nie ufaem cakowicie swemu sercu. To wanie pragnienie bezpieczestwa stao si przyczyn mego bolesnego przeywania zdrady. Jak wikszo ludzi sdziem, e jeli dobrze" co zrobi, przyniesie to dobre rezultaty. Kiedy wszystko wydawao si wali, zaczem wtpi w suszno wasnego pojmowania ycia, cho dotychczas byo ona dla mnie tak jasne i sensowne. Chciaem, by jaka wysza wadza duchowa zstpia do mnie i wyjania, dlaczego sprawy przybray tak fatalny obrt i czym sobie na to zasuyem. W zadziwiajcy wrcz sposb, proste widzenie bezporednie", czyli wgld we wasn potrzeb bezpieczestwa, w jednej chwili rozwiao wszystkie moje konflikty, problemy i poczucie zagubienia. Proces ten jest duo gbszy, bardziej wnikliwy ni czysto intelektualne rozumowanie. Nie potrzebowaem ju adnych wyjanie ani wskazwek si wyszych, bowiem nagle wszystko stao si dla mnie zupenie jasne. Si wysz bya moja wasna wewntrzna pewno.

Mogem teraz odsun od siebie wszystkie troski zwizane z przeszoci i przyszoci. Nie zaamywaem ju rk z powodu strat finansowych i moliwoci wytoczenia mi sprawy sdowej. Przestaem zamartwia si tym, skd wzi kolejnego dolara na przeycie. Odesza mnie ch odegrania si na moim byym wsplniku; znikn gniew z powodu zmarnowanego ptora roku ycia. Pozbyem si nagle wszelkich wtpliwoci dotyczcych nauczania medytacji jako mej drogi yciowej oraz moich zdolnoci nauczycielskich. Wiedziaem" po prostu, bez cienia wtpliwoci, e nauczanie jest dla mnie odpowiednim zajciem. Cho mogo to wyglda na finansowe samobjstwo, zrobiem to, co, jak wiedziaem, bdzie dla mnie najlepsze. Cay swj czas i energi powiciem pracy. Moje ycie ptynie odtd harmonijnie, a praktyka si rozwija, nie tylko pod wzgldem liczby uczniw, ale rwnie mojej dojrzaoci i czerpanej z pracy satysfakcji. Jeli wszystko potoczyoby si zgodnie z wczeniejszymi rozsdnymi" planami, prawdopodobnie na penym etacie handlowabym dzi rybami. Wgld i nie podlegajce wyborom (nie pozostawiajce cienia wtpliwoci) oraz totalne (wolne od konfliktw) dziaanie to rezultaty zaniechania dziaania". Podczas medytacji nie robiem" wszak nic. Chciaem jedynie cakowicie si otworzy i obserwowa wszystko, co wirowao wok mnie. Nie prbowaem niczego uporzdkowywa, gdy to jedynie jeszcze bardziej zamiecioby mi umys rnymi domysami i wnioskami. Nie robiem nic, otworzyem si tylko na wszystko, co wanie si dziao, bez jakiegokolwiek osdzania, tumienia czy manipulowania. Moj medytacj przerwao pukanie do drzwi. Ku memu zdziwieniu okazao si, e trwaa ona dwie i p godziny; mnie czas ten wyda si kilkoma minutami. Moim zdaniem brak dziaania jest rwnoznaczny z dziaaniem totalnym. Nie oznacza on porzucenia jakiegokolwiek zajcia, ale zajcia nieharmonijnego. Jest odpowiedzi wyaniajc si z bezporedniego i nie podlegajcego wyborom wgldu w to, czego wymaga dana chwila, i nie ma nic wsplnego z potrzeb bezpieczestwa i rozwoju naszego ego. Nie jest projekcj wierze, de i oczekiwa. Opiera si nie na rozwaaniu ewentualnoci, lecz na pewnej wiedzy. Kiedy odrzucisz wszelkie formy dziaania, moesz, tak jak woda, przyjmowa przerne ksztaty. Moesz by cakiem nieruchomy, albo prze wielk fal naprzd; moesz rwnie dobrze odpywa, jak i napywa; moesz przelewa si przez przeszkody lub omija je. Twoja odpowied bdzie kierowa si nie nawykowymi wzorami zachowa

(przeszoci), lecz tym, co w aktualnym momencie jest konieczne. Bdzie optymalna, harmonijna, bezkonfliktowa. Sowem - totalna. Brak dziaania czy dziaanie totalne, pene, mona czasem zaobserwowa u wybitnych sportowcw. Wydaj si oni spokojni, zrwnowaeni, a czasem nawet jako dziwnie nieobecni duchem. Wygldaj, jakby pynli w powietrzu, bez popiechu i bez wysiku. A jednak potrafi nie tylko wykaza si niesamowit szybkoci i si, ale rwnie byskawicznie przystosowywa si do kadej sytuacji, kadej zmiany w taktyce przeciwnika. Ich ego nie kieruje si osigniciem zamierzonego celu; koncentruj si oni totalnie na kadym wykonywanym ruchu. Ich prostota, pokora i wraliwo przeksztacane s w inteligentn si. W yciu codziennym totalne dziaanie jest jeszcze rzadszym i jeszcze wikszym osigniciem, ni te ktre daje si czasem zauway na wskim polu wyczynw sportowych. Wszyscy jednak powinnimy do niego dy. Dziaania totalnego nie naley myli z dziaaniem napdzanym siln wiar lub przekonaniem, czy to religijnym, czy jakimkolwiek innym. Czsto te dwie rne formy dziaania mylnie uwaa si za jedn i t sam, gdy na pierwszy rzut oka wydaj si bardzo podobne. Obie wymagaj koncentracji, energii, siy i w wielu przypadkach prowadz do rwnie znaczcych rezultatw. Dziaanie totalne charakteryzuje si jednak mikkoci i gitkoci, podczas gdy wiara wymaga twardych i sztywnych zasad. Jeli co jest sztywne, nie moe si nagi. Kiedy twardo spotyka si z twardoci dochodzi do zderzenia i powanej stuczki. Twarde pokonane by moe tylko przez mikkie. W Tai Chi Chuan znane jest powiedzenie: Cztery uncje mog zmieni bieg tysica funtw."

JAK ZACZ MEDYTACJ SIEDZC

Dusz medytacji wgldu jest medytacja siedzca. Siedzc w ciszy, ograniczajc do minimum wszelkie bodce wewntrzne, moesz wsucha si w odgosy swego wntrza i obserwowa rne zachodzce w nim procesy. Moesz obserwowa obserwatora. Z czasem nauczysz si medytowa przy wykonywaniu jakiej czynnoci. Medytacja siedzca jest jednak dla pocztkujcych najdogodniejsza, a jednoczenie daje moliwo stworzenia w sobie wolnej przestrzeni i uzyskania odpowiedniego spojrzenia na rzeczywisto. Albert Einstein w licie do krlowej Belgii, Elbiety, napisa: Samotno, by moe, zostanie pewnego dnia uznana i odpowiednio doceniona jako nauczyciel osobowoci. Czowiek, ktry dowiadczy osamotnienia, nie tak atwo stanie si ofiar zbiorowej sugestii."

Jasne intencje
W medytacji wgldu, tak jak w przypadku kadej innej czynnoci, podstawowym wymogiem jest to, co buddyci nazywaj jasnym zrozumieniem celu". (Celem" w Vipassanie nie jest denie do osignicia jakiego konkretnego stanu, lecz wiadomo i otwarto w trwajcej chwili.) Zanim w ogle przystpisz do medytacji, a take przed kad kolejn sesj, postaw sobie pytanie, czy rzeczywicie widzisz potrzeb medytowania, czy naprawd tego chcesz. Jeli odpowied brzmi tak" - zaczynaj. Odpowied tak, ale..." oznacza konflikt; nie jeste prawdziwie zdecydowany; prawdopodobnie wynajdywa bdziesz rne wymwki, by przeoy medytacj na kiedy indziej lub w ogle si od niej wykrci. Jeli za odpowied brzmi nie", rb sobie co chcesz. Jasno celu jest dla ciebie najwaniejsza. Tak naprawd nie moemy jednak unikn stanicia oko w oko z samym sob. Wczeniej czy pniej, mimo cigego denia naszego ego do utrzymania kontroli bolesne yciowe lekcje postawi nas znowu przed koniecznoci rozwizania naszych wewntrznych konfliktw, koniecznoci prawdziwej zmiany. Im wczeniej je rozwiemy, tym lepiej, bowiem gromadzi si w nas uwalniana przez nie energia destruktywna. Kiedy osignie poziom grocy wybuchem i cakowit dezintegracj, moe ju by za pno. Konflikt i cierpienie ju w nas s. Medytacja ich nie rodzi, lecz umoliwia im wypynicie na powierzchni naszej wiadomoci, bymy mogli si od nich uwolni.

Czas i miejsce
Jeli ju widzisz jasno cel medytacji, musisz przygotowa odpowiednie miejsce i wyznaczy jak najwygodniejszy termin. Najlepiej jest (cho niekonieczne) zarezerwowa na ni sta por w rozkadzie dnia. Wielu medytujcych jest zdania, e najlepsz por na medytacj jest ranek. Umys jest wwczas wyciszony, ciao rzekie i wypoczte, moe to wic by doskonay sposb na rozpoczcie dnia. Wymwki typu: Nie jestem rannym ptaszkiem" czy Potrzebuj duo snu" s najczciej wanie tym - zwykymi wymwkami. Cikie posiki mog powodowa uczucie sennoci, po jedzeniu odczekaj wic chwil zanim zaczniesz medytowa. Kady przejawia tendencje do staego dziennego schematu wydatkowania energii. W godzinach niskiej aktywnoci trudniej jest skupi uwag, atwiej natomiast o odczucie sennoci. Proponuj wyznacza sobie czas trwania medytacji. (Jeli twj budzik lub minutnik jest zbyt gony, przykryj go poduszk). Zacznij od dwudziestu minut medytacji, stopniowo wyduajc j do okoo godziny. S to oczywicie tylko niezobowizujce sugestie. Dusze

siedzenie nie musi by wcale lepsze; daje ci po prostu wicej czasu na poznanie siebie i swych wzorcw. Ci, ktrzy nie ustalaj z gry czasu trwania medytacji, ale siedz tak dugo, jak im jest wygodnie", moim zdaniem pogbiaj swj schemat przyjemno - bl. Jeli nigdy nie zmierzysz si z niewygod, zawsze bdziesz musia przed ni ucieka. Na zawsze pozostaniesz w jej wadzy. Na medytacj wgldu przeznaczy mona jakiekolwiek ciche miejsce. Absolutna cisza nie jest konieczna, poniewa umys, cho skoncentrowany, jest jednoczenie otwarty na bodce. Syszc jakie dwiki, moemy obserwowa jak nasilaj si i milkn. Prby wyeliminowania wszystkich dwikw lub ignorowania ich prowadz zazwyczaj do wikszego dyskomfortu psychicznego. Najlepsze jest pomieszczenie przewiewne. o umiarkowanej temperaturze, z przymionym wiatem. Dobrze jest mie pod rk lekki szal albo sweter, gdy temperatura ciaa moe ulega wahaniom. Ubranie powinno by lune i nie krpowa ciaa, szczeglnie brzucha.

Pozycja ciaa
Podczas medytacji ciao powinno by rozlunione. Jeli nie jeste odprony, sprbuj kilku wicze oddechowych i rozcigajcych. Na przykad, robic gboki wdech przepon, podno wycignite w bok i zwrcone doniami ku grze rce - tak jakby czerpa energi a spotkaj si nad gow. Przy wydechu, opuszczaj je przed sob powoli, rozluniajc nadgarstki, okcie i w kocu ramiona. Niech kolejne oddechy roztopi" twe ciao od gowy do stp. Powtarzaj wiczenie, a poczujesz si rozluniony, a twj oddech stanie si gbszy. Moesz jeszcze bardziej si odpry wykonujc krenia gowy, ramion i bioder. Podczas medytacji maesz siedzie na krzele lub na poduszce - po turecku". Siedzc na krzele zwr uwag na to, by stopy opieray si pasko na pododze, a plecy nie dotykay oparcia krzesa. Mikkie, wycieane krzeso byoby najwygodniejsze. Jeli wolisz poduszk, wybierz raczej tward i spryst, by siedzie mniej wicej sze cali nad podog. Usid ze skrzyowanymi nogami, jedna przed drug, w taki sposb, by zewntrzne strony ydek leay na pododze. Jeli masz zbyt sztywne nogi, podeprzyj si podkadajc pod kolana paskie poduszki. Osoby bardziej gitkie i wygimnastykowane mog siedzie na pododze bez poduszki, w pozycji lotosu lub p-lotosu. Czsto sysz pytanie, dlaczego polecam siad skrzyny, ktry, zdaniem niektrych, dla ludzi Zachodu jest pozycj nienaturaln i raczej obc. Nie jest to jedyna moliwa do przyjcia pozycja, polecam j jednak z tego wzgldu, e jeli ju si do niej przyzwyczaimy,

pozwala nam zachowa stabiln i nieruchom sylwetk. Pozycja ta uatwia rwnie krenie w ciele energii. Jeli siad po turecku" jest dla ciebie z pocztku niewygodny, moe posuy ci to za cenn okazj do obserwowania zjawisk niewygody i blu. Dwubiegunowy schemat przyjemno - bl rzdzi naszym yciem. Jest czym, czemu kady z nas, w deniu do poznania samego siebie, wczeniej czy pniej musi stawi czoa. Moe zabrzmi to niewiarygodnie, przynajmniej na pocztku, ale kady ruch zbliajcy nas ku wygodzie i oddalajcy od niewygody wcale nie jest czym naturalnie" nieuchronnym, lecz kolejnym wzorcem warunkujcym, od ktrego musimy si uwolni. W przeciwnym razie nie otworzymy si na nowe. Ucieczka od blu jest tym, co wizi nas w nas samych. Jeli dugo bdziesz siedzia na wygodnym krzele, rwnie ono stanie si niewygodne. Jest to tylko kwesti twej wytrzymaoci, jak dugo moesz siedzie, zanim zaczniesz odczuwa niewygod. Kiedy ju odpowiednio si usadowisz i bdziesz gotw do medytacji, raz jeszcze sprawd swoj postaw. Grna cz tuowia powinna by wyprostowana, ale rozluniona, klatka piersiowa i ramiona opuszczone. Gow pochyl lekko do przodu, wcignij podbrdek. Dolna cz tuowia rwnie musi by rozluniona, ale pewnie wsparta na podou - krzele lub poduszce - tak, aby si nie pochylaa ani nie chwiaa. Rce mona uoy na wiele rnych sposobw, najwygodniej jest jednak trzyma je na podbrzuszu, jedn na drugiej, domi ku grze, stykajc ze sob kciuki, albo pooy je na kolanach, domi w gr lub w d. S to dwie najczciej wybierane pozycje rk - na pocztek wybierz t, ktra wydaje ci si najwygodniejsza. Dla niektrych, przed przystpieniem do medytacji per se, pomocne moe okaza si krtkie wiczenie relaksujce. Polega ono na przegldzie w mylach caego ciaa, wyszukiwaniu w nim napicia i likwidowaniu go. Zacz moesz od stp i posuwa si w gr poprzez ydki, kolana i uda, poladki, grzbiet, barki i ramiona a do doni, a nastpnie od karku do czubka gowy i w d poprzez twarz, szyj i klatk piersiow do brzucha. By moe atwiej ci bdzie przeprowadza to wiczenie wyobraajc sobie, e twoje tkanki topi si lub rozpuszczaj. Twoje ciao i umys musz by uwolnione i otwarte; musisz po prostu by.

Umys
Na pocztku swych dowiadcze z medytacj wgldu, skupiaj si na fizycznych odczuciach wywoywanych oddychaniem. Swemu oddechowi powicaj jednak jedynie to,

co nazywamy czyst uwag" - bez wizualizacji, werbalizacji, regulacji, kategoryzacji i odliczania. Wszystko to s bowiem przykrywki mylowe, ktre zakcaj prost wiadomo fizycznego zmysu dotyku (wznoszenie i opadanie przepony lub klatki piersiowej przy wdechu i wydechu). Moe si okaza, e po zaledwie paru sekundach twoja uwaga przeniesie si gdzie indziej. Moe zaczniesz myle o czym, co robie wczoraj, albo co bdziesz robi jutro; moe zaczniesz ukada w mylach list spraw do zaatwienia. Moe przeszkodzi ci jaki haas, reakcja organizmu na bodce termiczne lub jakiekolwiek inne. Moe zaczniesz myle o samej medytacji. Zaczniesz zastanawia si, czy dobrze si do niej zabrae, albo poczujesz si zakopotany. Moesz te poczu si znudzony, zmczony, sfrustrowany, przestraszony, a nawet zirytowany. By moe nawet wcale si nie zorientujesz, e twoja uwaga ci ucieka i e mylisz 0 oddychaniu zamiast je tylko odczuwa. Pewna zwolenniczka medytacji powiedziaa mi kiedy, e nie ma z ni adnych problemw, poniewa jej umys zawsze jest wyciszony i pusty. Wydao mi si to raczej niezwyke, zadaem jej wic kilka dodatkowych pyta. Okazao si, i kadorazowo wyobraa sobie ona, e jej umys to wielki kinowy ekran i wszelkie myli, ktre si na nim pojawiaj, przesuwaj si szybko w d niczym nazwiska wsptwrcw filmu, by wpa do olbrzymiego pojemnika na mieci ustawionego u dou ekranu. Tego typu angaowanie umysu jest jednak now form kontroli. Jest dziaaniem niezawodnie przynoszcym ten sam skutek - niepokj umysu. Tymczasem samorzutne odpynicie myli jest procesem cakowicie naturalnym. Jak tylko zauwaysz, e twoja uwaga oddalia si od czysto fizycznego odczuwania oddechu, odszukaj j, uwolnij i ponownie, bardzo ostronie skup j na oddychaniu. ledzc gdzie i w jaki sposb bdzi twj umys, uczysz si rwnie o zakodowanych w nim troskach i wzorcach. Rozwijasz i pielgnujesz swj wgld. Jeli, na przykad, podczas medytacji twj umys bez przerwy czym si martwi, prawdopodobnie zamartwia si przez cay dzie. Im duej bdziesz medytowa, tym lepiej poznasz przyczyny i precyzyjne mechanizmy dziaania swego indywidualnego procesu martwienia si. Bdziesz te umia go szybciej rozpozna, kiedy pojawi si w twym codziennym yciu. Uwolnienie uwagi i zaczynanie medytacji od nowa to zupenie co innego ni zmuszanie jej si woli do powrotu na poprzednie pozycje. Uycie siy czsto powoduje reakcj i pogbia konflikt midzy rzdzcym a podwadnym, midzy dobrem a zem. Prowadzi to do nieustannej walki - regularnej prby si, czsto rodzi te frustracj.

Rozpoczynanie od nowa to jedna z najcenniejszych lekcji, jakich moesz si nauczy, poniewa kada chwila twego ycia zawsze jest nowa, zawsze inna. By zacz od nowa, musisz uwolni si od przeszoci. Uwalniajc si i zaczynajc od nowa, wybaczasz sobie i otwierasz nowy rozdzia ycia; pielgnujesz w sobie cierpliwo, wraliwo i rwnowag psychiczn. Podczas medytacji odczujesz by moe gbok cisz, bogi spokj, rado lub przebyski wgldu w swe ycie. Zwracaj baczn uwag na wszystko i rejestruj to, co si z tob dzieje, ale nie prbuj w to ingerowa. Nie prbuj przedua swego doznania ani doszukiwa si w nim sensu". Kiedy minie, nie prbuj go ponownie przywoywa, gdy oddalisz si wwczas od bycia" i znw bdziesz si stawa"; przemiecisz si z tutaj do tam, z teraz do wtedy. Oddajc si medytacji wgldu nie moesz ani unika nieprzyjemnoci, ani te chwyta si czego przyjemnego. Nie dopucisz w ten sposb do przywizania. Moe si czasem zdarzy, e nie bdziesz w stanie ponownie skierowa uwagi na proces oddychania, gdy co innego bdzie si jej stanowczo i natarczywie domaga. Moe to by bl fizyczny lub jaka silna emocja, jak zo albo strach; a moe obraz lub wspomnienie jakiego wydarzenia z twego ycia, albo te niezwyke lub mistyczne doznanie. W takich przypadkach, poniewa nie masz zbyt wielkiego wyboru, potraktuj to, co si w tobie dzieje, jako przedmiot swej medytacji. Tak jak przy ledzeniu oddechw, rwnie i teraz nie ingeruj, nie oceniaj, nie daj si wcign w wewntrzn dyskusj. Pozwl si swernu dowiadczeniu dzia" i uwanie je obserwuj, nawet jeli jeste przeraony. Dziki temu twoja medytacja stanie si bardziej pynna i dynamiczna, otworzy przed tob moliwo nowego, nieznanego oraz prawdziwej zmiany. Wane jest utrzymanie cigoci medytacji, zarwno w ramach kadej sesji, jak i jako staej pozycji w rozkadzie dnia. Medytacja wgldu jest zobowizaniem do nieustannego zachowywania wiadomoci; jest wielk odkrywcz wypraw, niezalen od postpw, rezultatw ani hutawki nastrojw. Oddajc si medytacji, cakowicie otwrz si na przebywanie w danym momencie z samym sob. Jeli zaczniesz snu rozwaania tub ocenia to, co si dzieje, natychmiast przeniesiesz si ze strefy bezwarunkowej z powrotem do uwarunkowanej, powrcisz do bdnego koa dwubiegunowoci. Niezwykle atwo jest znale sobie jaki wykrt by nie medytowa, poniewa silna cz ciebie boi si samopoznania i czuje si przez nie zagroona. Ja" nie zamierza zrzec si swej siy i wadzy. Dla mnie Vipassana jest tworzeniem w trwajcej chwili pewnej wolnej przestrzeni. Zazwyczaj nie ma w nas wolnego miejsca, poniewa natychmiast zapeniane jest naszymi

pogldami i wiedz. Im bardziej pozwolisz sobie by" w trwajcej chwili, tym wicej stworzysz dla siebie przestrzeni wolnej od schematycznych nakazw przeszoci i stwarzajcej ci moliwo wejrzenia w przyczyny i zasady funkcjonowania tych schematw, nawet jeli na pierwszy rzut oka wydaj si one zupenie bez znaczenia. Jednej z moich uczennic, na przykad, sprawiay trudnoci pewne proste ruchy Tai Chi Chuan. Bez wahania wytumaczya ona ten fakt tym, e nie jest osob sprawn fizycznie i widocznie Tai Chi Chuan do niej nie pasuje. Obserwujc j pewnego dnia, w jej sposobie poruszania si zauwayem odbicie jej nastawienia psychicznego. Powiedziaem jej, e wyranie boi si ruchu, e za bardzo spieszy si by postawi stop z powrotem na ziemi. Poniewa prbowaa postawi krok, zanim jej ciao osigno odpowiedni rwnowag, tracia resztki tej rwnowagi i niemal I leciaa" w przd. Wtedy w jej oczach odmalowao si nage zrozumienie. Zdaa sobie bowiem spraw, e te proste ruchy odbijay i dokadnie jej gboko skrywany i dotd nie kwestionowany stosunek do ycia. Nigdy nie moga znie niepewnoci i pustki, jeli wic w jej yciu pojawiaa si jaka luka, staraa si jak najszybciej znale co, co mogoby j zapeni. Poniewa podejmowane przez ni dziaania podyktowane byy raczej lkiem ni rozwan ocen sytuacji i wymaganej reakcji, najczciej powodowao to w jej yciu dalsze przepacane stresem komplikacje. Wgld pomg jej w osigniciu natychmiastowych postpw nie tylko w wiczeniach Tai Chi, ale rwnie w umiejtnym radzeniu sobie z wasnymi obawami i yciem w ogle. W miar praktykowania medytacji wgldu, twj umys stawa si bdzie spokojniejszy, wzronie twa mdro i zdolno wspodczuwania. Procesy te nie zawsze lub niekoniecznie zachodz podczas medytacji siedzcej. Zapocztkowa je moesz tylko wtedy, kiedy staniesz oko w oko z wasnymi demonami i uwolnisz si od nich. Wielu ludzi odkrywa, e, czasem w sposb ledwie zauwaalny, w swym yciu codziennym zaczynaj inaczej patrze i inaczej robi wiele rzeczy. Jako ich ycia ulega subtelnej, lecz gbokiej zmianie. Inni przeywaj j duo wyraniej, zmieniajc na przykad yciowego partnera lub wykonywany zawd. Czsto te si zdarza, e wyranie zmienia si ich twarz, a nawet sylwetka ciaa; ciao odzwierciedla zmiany zachodzce w psychice, ktra staje si silniejsza, bardziej naturalna i zrwnowaona. A wszystko to jest skutkiem otwarcia si na nowe, na inne. Im szerzej si otwierasz, tym wicej moesz otrzyma i tym wicej moesz da. Jeli zaakceptujesz ryzyko nieznanego, przestaniesz si ba. Twe ycie z wdrwki ku mierci zamieni si w bezczasowy,

zawsze nowy moment poznania, wyzwania i zdumienia. Kiedy zaakceptujesz mier, zaczniesz peniej y.

DODATKOWE WICZENIA MEDYTACYJNE

Medytacja wgldu waciwie nie wymaga dodatkowych wicze. Kiedy dojdziesz do pewnej wprawy, bdziesz mg wejrze w to, co i jak masz robi. Bezporedni wgld (w przeciwiestwie do wiedzy rozumowej) moe by duo gbszy ni, pochodzca przecie z drugiej rki, opinia specjalisty". Nawet jeli zmuszony bdziesz kiedy szuka u specjalisty opinii czy wiedzy natury technicznej, gwnym przewodnikiem pozostanie dla ciebie wasna wiedza wewntrzna (wgld). Nigdy ci jej nie zabraknie. To, czego moe ci czasem zabrakn, to rwnowaga w twym sposobie medytowania. atwo moesz bowiem zbyt mocno przylgn do jednego aspektu medytacji, zapominajc zupenie o pozostaych, szczeglnie jeli nie masz nauczyciela lub dowiadczonego duchowego przyjaciela, ktry mgby wyczuli ci na tego typu przeoczenia. W odzyskaniu odpowiedniej rwnowagi pomc ci mog nastpujce wiczenia.

Koncentracja (Samatha)
Twj umys bywa czasem tak bierny, e trudno ci si skupi. W skupieniu myli pomoe ci wwczas medytacja koncentrujca (Samatha). Ostatecznym celem Samathy jest cakowite zjednoczenie umysu z obserwowanym obiektem, przy jednoczesnym odrzuceniu wszystkich innych przedmiotw. W swej istocie bardzo rni si od Vipassany, w ktrej umys pozostaje otwarty i uwanie wszystko rejestruje. Wedug niektrych szk buddyzmu Samatha stanowi etap wstpny Vipassany. Czsto stosowan metod koncentracji jest liczenie oddechw. Liczc kady wdech i wydech jako jeden oddech, powtarzaj liczenie od jednego do piciu a do momentu, kiedy twj umys stanie si dostatecznie pobudzony i skupiony, po czym wr do medytacji podstawowej - Vipassany - polegajcej na obserwacji czysto fizycznego aspektu oddychania, odczuwaniu go. Inn prost technik koncentrujc jest ledzenie oddechu", rozrniajce trzy fizyczne fazy kadego wdechu i wydechu. Wdychajc powietrze poczuj jak przechodzi przez nos, klatk piersiow, a do brzucha". Przy wydechu odwrotnie - poczuj powietrze najpierw w brzuchu", nastpnie w klatce piersiowej i w kocu w nozdrzach. Powtarzaj wiczenie do czasu osignicia koncentracji, a nastpnie powr do Vipassany.

Medytacja oglnej mioci i dobroci (Metta)

W buddyzmie umiejtne praktyki duchowe prowadz do rozwijania Dwch Cnt: Mdroci (Panna) i Miosierdzia (Karuna). Mdro jest Gow, rozumem. Na Miosierdzie skadaj si kochajce cechy Serca - mio, czuo i otwarto. Poniewa medytacj wgldu mona zaliczy do praktyk Mdroci, warto si upewni, e nie zapominasz o Sercu. Metta jest medytacj kierowan, ktra skupia si na Sercu. Skup wic uwag na serdecznym" orodku duchowym, ktry znajduje si porodku klatki piersiowej, odczuwajc jego rozszerzanie si i kurczenie, powodowane oddychaniem. Nastpnie postaraj si poczu w tym miejscu pen ciepa i mioci energi, niech promieniuje std na cae ciao. Jeli ci si to nie uda, zwr uwag na to, co wwczas czujesz: napicie, chd czy cokolwiek innego. Bdzie to dla ciebie cenn informacj o twoim wewntrznym stanie. Gdy poczujesz w sobie wzbierajce uczucie mioci, obdarz nim najpierw samego siebie; wybacz sobie wszystkie bdy i przewinienia. Przeszo jest przeszoci, nigdy ju nie powrci. Uwolnij si od samokrytycyzmu i nienawici. Daj sobie szans na nowy start w trwajcej wanie chwili. Nastpnie skieruj sw mio ku swym najbliszym: maonkowi lub partnerowi, dzieciom, rodzicom, rodzestwu, przyjacioom. Przebacz im, jeli kiedy ci skrzywdzili, przywoaj mio, ktr ci obdarzali; ogarnij ich wszystkich sw myl, obejmij ich. Odrzu wszelkie niezdrowe uczucia, jakie by moe do nich ywisz, uwolnij si od chowanych w sobie uraz. A teraz przebacz wszystkim tym, ktrych nienawidzisz, ktrych si boisz i ktrzy ci skrzywdzili, umylnie czy te nie. Zauwa, e s oni niewolnikami swoich schematw warunkujcych, tak jak ty jeste niewolnikiem swoich. Uwolnij si od wszystkich negatywnych emocji; pamitaj, e magazynowane s one w twym ciele i psychice, i niszcz ci w duo wikszym stopniu, ni osoby, do ktrych czujesz niech. Nie moesz sta si wolnym, jeii zwizany jeste nienawici. Sam stajesz si nienawici. Wreszcie rozszerz sw mio, pozwl jej zatacza coraz szersze krgi obejmujce przyjaci, znajomych, cae spoeczestwo, cay kraj, ca ludzko i w ogle wszystkie istoty ywe. Powi tej medytacji tyle czasu, ile bdziesz potrzebowa na przejcie kolejnych jej etapw i rozszerzanie zasigu emitowanego uczucia. Po zakoczeniu Metty wr do Vipassany skupiajc si na odczuwaniu oddechu.

KIM JESTEM?
Ja" - nasze ego, czyli indywidualna ja -jest wyjtkowo zudne. Z jednej strony, wydaje si substancjalne. Wszyscy uwaamy si za istoty materialne, konkretne; spoeczestwo traktuje nas jako jednostki stae i samodzielne; psycholodzy nawouj do budowania poczucia wasnej godnoci, tak by ego/ja mogo uwaa si za trwae i efektywnie funkcjonowa w yciu. Z drugiej jednak strony, poszukujc go, nie znajdujemy nic konkretnego i namacalnego. O prawdziwej naturze ja" wiemy bardzo mao, mimo e przez wikszo czasu dziaamy jako ja". Dlatego te ja" przedstawione zostao w tej ksice jako olbrzymia lepa plama" w naszej wiadomoci. Vipassana pomaga zajrze za pozorn trwao naszej codziennej rzeczywistoci. To, co wydaje si stae, zwykle okazuje si procesem lub seri procesw, wzajemnie ze sob powizanych. Cho prawda ta moe si nam w pierwszej chwili wyda przygnbiajca, to jednak pomaga nam wyowi sens z tego chaosu, jakim jest ycie. Jung wyjania: Ja postrzegam procesy zachodzce na dalszym planie i to daje mi moj wewntrzn pewno". Jeli zrozumiesz natur swego ego, bdzie ono funkcjonowa jako wysoce praktyczne narzdzie, niczym nie wypaczone, do niczego nie przywizane, przez nic nie zniewolone. To zupenie co innego ni rozwijanie silnego ego (czsto zwanego poczuciem wasnej godnoci). Bez wzgldu na to, jak silne i pewne siebie poczuje si w danej chwili ego, yje ono w wiecie iluzji. Zgodnie ze sw natur nigdy nie moe sta si konkretne i namacalne, dlatego te nigdy nie osignie poczucia wystarczajcej staoci i bezpieczestwa. Byt swj zawdzicza jedynie procesowi mylenia. Nie moe istnie bez pamici. By moe, w trakcie medytacji, uznasz wypltanie si z sieci swego ego za niemoliwe, nawet przy pomocy wszystkich powyszych wgldw. By moe uznasz, e jeste przygnieciony intensywnoci swego ego; jego Nienawidz", Jestem wcieky, zraniony", Czuj bl", Jestem przestraszony, przeraony", Zasuguj na to", Przeywam depresj, frustracj", Mam wielk wadz". Jednym z najprostszych a zarazem najsilniej dziaajcych lekarstw na tego typu identyfikacje jest cige stawianie sobie pytania: Kim jestem?". Nie zwaajc na odpowiedzi proponowane przez twj umys, pytaj dalej: Kim jestem?" Tym sposobem dotrze moesz do samego jdra swej istoty. Moesz na przykad zacz od najczstszej identyfikacji: od swego ciaa. Czy jeste koczynami, tuowiem, narzdami, komi, gow, mzgiem, fizycznymi odczuciami, emocjami, uczuciami, mylami? Czy te jeste ktr z rl, ktrych w yciu grasz tak wiele; rodzinn, pciow, zawodow, rasow, religijn, intelektualn lub duchow?

Nawet jeli nigdy nie dojdziesz do ostatecznej intelektualnej odpowiedzi na to pytanie, moesz przynajmniej przekona si, czym na pewno nie jeste. Im bardziej uwalnia si bdziesz od identyfikacji z tym, czym nie jeste, tym bardziej zbliysz si samoistnie do tego, czym naprawd jeste.

MEDYTACJA CHODZCA
Medytacja chodzca wprowadzi do twych praktyk medytacyjnych zarwno prost angaujc wiadomo czynno, jak i fizyczny ruch. Dziki niej staniesz si bardziej wiadomy swego ciaa i bdziesz mg wiczy uwag podczas prostych codziennych zaj. Chodzenie nie wymaga wielkiego mylenia i jest jedn z pierwszych gwnych umiejtnoci czowieka w jego rozwoju psychoruchowym. Poniewa jest to czynno tak prosta, a zarazem odgrywa tak wan rol w naszym yciu, stanowi moe doskonay przedmiot naszej wnikliwej obserwacji. Sta prosto, rozlunij si, nogi ugnij lekko w kolanach. Patrz prosto przed siebie. Tak jak podczas medytacji siedzcej, skup uwag na oddychaniu; stj pewnie i nieruchomo. Kiedy uwiadomisz sobie gotowo do startu, uwanie przenie ciar ciaa na jedn nog, a drug unie. Jest to pierwszy etap czynnoci chodzenia - podnoszenie nogi". Drugim etapem jest wysuwanie nogi" obejmujce wysunicie nogi w przd i lekkie dotknicie pit ziemi. Ostatni etap, stpnicie", polega na przeniesieniu ciaru ciaa na nog wysunit do przodu. Nastpnie druga noga zaczyna si unosi, rozpoczynajc now sekwencj trzech faz chodzenia. Idc, cay czas uzmysawiaj sobie i rozrniaj te fazy. Wykorzystaj przy tym sposb oddychania stosowany w Tai Chi, to znaczy unoszc stop rb wdech, stawiajc j - wydech. Oddychaj brzuchem", tu poniej ppka, nie unoszc przy tym klatki piersiowej i ramion. Grna cz tuowia powinna by wyprostowana i rozluniona, kolana cay czas lekko ugite, zwaszcza kiedy stajesz na wysunitej nodze. Id tak wolno i uwanie jak tylko moesz nie tracc rwnowagi. Gdy twoja uwaga zacznie bdzi", tak jak w przypadku medytacji siedzcej zlokalizuj j, uwolnij i delikatnie naprowad z powrotem na obserwacj trzech etapw chodzenia. Naucz si powica uwag tylko jednej rzeczy naraz. Twoja uwaga moe czasem przyku si do jakiej konkretnej czci ciaa albo ktrej z faz chodzenia. Moesz zauway, e twe ciao pochyla si w jedn stron, e pewne czci ciaa s napite, oddech nieregularny, e opierasz si na zewntrznych bd wewntrznych krawdziach stp, e si garbisz, e tracisz rwnowag przy przenoszeniu ciaru ciaa z nogi na nog, e za bardzo lecisz" w przd, e rozgldasz si na boki albo si drapiesz. Przyjrzyj

si nie tylko fizycznej stronie swoich skonnoci przejawianych przy chodzeniu, ale rwnie towarzyszcym im emocjom i psychicznemu nastawieniu. Pochylenie ramion, na przykad, oznacza moe prb schronienia si przed nieoczekiwanymi przeciwnociami losu, albo, w przypadku kobiet, ukrycia biustu; opr przed przenoszeniem ciaru ciaa moe odzwierciedla lk przed zobowizaniami lub zaangaowaniem; przechylanie ciaa w prawo lub w lewo oznacza zazwyczaj brak rwnowagi midzy energi msk i esk lub nierozwizane konflikty z matk lub ojcem. Wiele przewlekych problemw zdrowotnych, w tym zwizanych z postaw ciaa, moe zosta rozwizanych poprzez prosty wgld. Starsi ludzie, na przykad, czsto boj si upadku, dlatego zwykle bacznie patrz pod nogi i stawiaj szybkie, niepewne kroki, powczc przy tym stopami i pochylajc si znacznie do przodu. Pochylenie to utrudnia oddychanie, powoduje wygicie krgosupa i niepotrzebne napicie mini; chwiejne przechylanie przd zwiksza prawdopodobiestwo upadku. Medytacja wgldu moe pomc nie tylko w eliminacji obaw zwizanych z chodzeniem, ale take w poprawie sposobu chodzenia. Jeli idziesz trzymajc si prosto i odpowiednio oddychajc, zmniejszasz napicie mini oraz przechylenie ciaa w przd. Jeli stawiasz stop na ziemi przed oparciem na niej ciaru ciaa (tak jak podczas wolnego chodzenia medytacyjnego) zmniejszasz ryzyko potknicia.

PODSTAWOWE TRUDNOCI
Budda wymieni Pi Przeszkd stojcych na drodze do jasnego zrozumienia i postpw w medytacji (dotycz one waciwie kadego przedsiwzicia): potrzeb wrae; niech, nienawi lub gniew; gnuno i apati; niepokj i trosk; oraz zwtpienie. Potrzeba wrae dotyczy zarwno fizycznych dozna zmysowych, jak i namitnoci", takich jak: zazdro, zawi, chciwo, duma, arogancja i zarozumialstwo. Kiedy sw bezczynno usprawiedliwiamy znudzeniem, zwykle oznacza to, e gonimy za wraeniami. Wci potrzebujemy czego pobudzajcego, podniecajcego, przyjemnego. Jeli akurat nie mamy pod rk adnej przyjemnoci, czsto zadowalamy si czym nieprzyjemnym, uznajc to za lepsze ni ic. Tak w terapii, jak i w medytacji, posiadanie jakiego traumatycznego problemu, ktry naley pokona, czsto jest absorbujce, a przez to i satysfakcjonujce. Wszyscy chyba znamy ludzi, ktrzy czerpi satysfakcj ze zwyciskiej walki. Zasig naszej uwagi oraz umiejtno obywania si bez cigej stymulacji zdaje si stale zmniejsza. Aktorzy, piosenkarze i sprawozdawcy staraj si wywiera na nas na-

tychmiastowe wraenie, przykuwa nasz uwag, utrzymywa w stanie pobudzenia i w paru sowach zamyka rne, czsto bardzo zoone kwestie. Poniewa zdylimy si ju przyzwyczai do takiego sposobu komunikowania si, z coraz wikszym trudem przychodzi nam suchanie i tworzenie w sobie miejsca na wraliwo. Kiedy, pod koniec godzinnego wykadu, w ktrym usiowaem podsumowa zawarto niniejszej ksiki, jedna z obecnych na sali suchaczek narzekaa, e, chocia poruszane przeze mnie kwestie byy interesujce, nie znalaza wrd nich gotowego rozwizania tajemnicy integracji ciaa i umysu! Oczekiwaa bowiem konkretnych wskazwek i metod, ktre przyniosyby natychmiastowe rezultaty. Cho uwaamy si za istoty pojtne i wyczulone na wszystko, co si wok dzieje, w rzeczywistoci stajemy si coraz bardziej tpi i zobojtniali. By cokolwiek poczu, potrzebujemy coraz to nowych podniet, coraz silniejszych bodcw. To dlatego narkomania, przemoc i gwat s w naszej kulturze zjawiskiem tak czstym. Wielu z nas dla odprenia... oglda horrory. Szukanie podniet w duchowoci jest zjawiskiem stosunkowo niegronym, lecz w gruncie rzeczy polega na tym samym. Jeli nie potrafimy po prostu by", cay czas musimy co robi" i stawa si", by wypeni pustk i przykry swe braki. Dlatego szukamy czego niezwykego, efektownego, inspirujcego, wzniosego. Tym samym zakadamy, e duchowo nie mieci si w ramach zwyczajnoci; tu i teraz jest nieosigalna. Kiedy moje dzieci tumacz si nieraz znudzeniem, mwi im, e nic nie jest nudne samo z siebie. Uczucie znudzenia wypywa z czowieka; to czowiek czuje si w danej chwili znudzony. Nuda nie ma tutaj nic do rzeczy. Jeli co musi by zrobione, zrb to. Jeli nie musi - nie rb. Wikszo z nas potpia wrogo, nienawi i gniew. Nie znosimy tych emocji u innych, potrafimy jednak znale wiele powodw, by je usprawiedliwi, kiedy sami im ulegamy. Mam prawo, bo zostaem skrzywdzony"; Miaem dzi ciki dzie"; Walcz w susznej sprawie"; Mj gniew jest suszny, konstruktywny". Tak jak w przypadku potrzeby wrae, tak i tutaj zastosowa moesz medytacj wgldu. Obserwuj, jak budzi si w tobie gniew, w jaki sposb si przejawia, jak mija. Nie identyfikuj si z nim, nie wi si, nie prbuj go usprawiedliwia. Przekonaj si, e gniew przeszkadza ci tylko w podjciu efektywnego dziaania, poniewa znieksztaca postrzegany przez ciebie obraz rzeczywistoci oraz powoduje konflikty, bl i poczucie winy. Jeli jeste ju rozgniewany, musisz si uwolni od swego gniewu. Niezdrowo jest gromadzi go w sobie, niezalenie od tego, jak bardzo przekonany jeste o jego susznoci. Czsto to nie sam

wybuch gniewu powoduje problemy, ale jego nastpstwa - poczucie winy, urazy, usprawiedliwienia. Trzeci przeszkod jest lenistwo, apatia - zaoenie, e nie bdziesz robi niczego, co nie jest absolutnie konieczne. Lepiej nie wywoywa wilka z lasu i wierzy, e wszystko bdzie dobrze. Prawd jest, e przy stosowaniu medytacji wgldu, samopoznanie moe obudzi w twej wiadomoci bolesne wspomnienia, a nawet bl fizyczny. Bl ten nie jest jednak dzieem medytacji. On ju wczeniej w tobie istnia, niebezpiecznie tumiony, podwiadomie i destrukcyjnie wpywajc na twoje postpowanie. Jeli nie uwiadomisz sobie skrywanego blu i wszystkiego innego, co wymaga leczenia, nie moesz podj akcji ratunkowej. Jeli jeste cakiem zdrowy, poznajc samego siebie nic nie stracisz. Jeli natomiast jest z tob co nie w porzdku, ignorowanie problemu na pewno ci nie pomoe. Wszystkie powane problemy na pocztku s mae. Niepokj i troska uniemoliwiaj rozwj spokojnego i zdolnego do wgldu umysu. Zamartwianie si przyszoci nie uczyni jej bezpieczniejsz ani lepsz. Moe nawet dziaa na jej niekorzy, gdy odciga ci od tego, co powiniene w danej chwili zrobi. I tutaj znowu pomc ci moe jasne zrozumienie celu. Wyznacz sobie optymaln strategi dziaania na przyszo i krok po kroku wprowadzaj j w ycie. Jeli nie nadszed jeszcze czas na zrobienie pierwszego kroku, skieruj uwag na wyzwania trwajcej chwili. Sceptycyzm stanowi chyba najpowaniejsz przeszkod. Dhiravamsa uczy: W chwili, kiedy zaczniemy widzie i rozumie, zwtpienie cakowicie zniknie... Dobrze gdy z pocztku towarzysz nam wtpliwoci i rezerwa... Takie wtpliwoci zachcaj do obserwowania faktw i dochodzenia do lecej u ich podstaw prawdy. Kiedy postrzegamy rzeczywisto zgodnie z wasnymi obserwacjami, wtpliwoci znikaj... Z drugiej jednak strony, sceptycyzm oznacza wrodzon skonno przeszkadzajc dochodzeniu prawdy, stanowi rodzaj wtpliwoci, ktra nie chce wiedzie. Jeli to uwarunkowanie jest silne, nic nie mona na to poradzi, a do czasu, kiedy pynno ycia przyniesie nieuchronne zmiany i okazja [do praktykowania medytacji] ponownie zapuka do drzwi." Sceptycyzm moe pojawi si na kadym etapie twych medytacyjnych praktyk. To wanie on w pierwszym rzdzie nie pozwala ci dostrzec koniecznoci prawdziwej zmiany. Stanowi rodzaj wtpliwoci, ktra, przybierajc nawet posta rozlegej wiedzy i otwartoci umysu, nie chce wiedzie. Zauwayem, e wielu uczestnikw mych wstpnych zaj medytacyjnych poszukuje nie tyle prawdy, co moliwoci umocnienia i udoskonalenia tego, w co wczeniej ju wierzyo.

Sceptycyzm moe pojawi si u medytujcych take w wyniku braku (lub niewystarczajcych) pozytywnych rezultatw" medytacji, ktre by zapewniy ich o susznoci tego co robi. Nie jest to z ich strony moe cakiem bezpodstawne, zbyt czsto jednak, nie otworzywszy si uprzednio, win za taki stan rzeczy obarczaj medytacj, ktr uznaj za praktyk dla siebie nieodpowiedni. Inni natomiast do szybko znajduj w sobie to, nad czym powinni popracowa. Czsto jest to dla nich jednak nieprzyjemne, wic odrzucaj medytacj wgldu jako co, co im nie odpowiada. Mwi im wtedy, e skoro medytacja wgldu nie jest dziaaniem", lecz po prostu obcowaniem z samym sob, to to, co im si nie podoba, to nie medytacja, tyko oni sami. Jeli nie lubisz ze sob obcowa, to masz powany problem, ktrego adne dziaanie nie jest w stanie skutecznie ukry. eby polubi przebywanie ze sob, musisz najpierw zrozumie, dlaczego tego nie lubisz, i to wanie jest zadaniem medytacji wgldu. Sceptycyzm dosiga nawet tych, ktrzy osignli pewien sukces", to znaczy dziki medytacji doszli w yciu do pozytywnych i gbokich zmian. W miar stosowania medytacji wgldu schodzisz coraz niej w gb siebie. Nagroda, jak otrzymujesz, jest coraz wiksza, lecz wraz z ni rosn rwnie obawy. Ego czyli ja" widzi, e kurczy si zasig jego wadzy. Utracon kontrol prbuje odzyska stosujc rne zmylne wybiegi. Jeli jednak prawdziwie poznae siebie, nie dasz si nabra na jego sztuczki. Ci, co wytrwaj w medytacji wgldu i zdobd pewne dowiadczenie, odnajd w kocu drzwi" do nieznanego. Po tej stronie drzwi rozciga si krlestwo znanego, dla wielu z nas smutnego, wrcz bolesnego. Po drugiej stronie czeka obietnica rzeczy, ktre trudno sobie nawet wyobrazi. A jednak wielu ludzi, nawet tych, ktrzy cierpi ogromny bl lub zetknli si ju z procesem prawdziwej zmiany, cofaj si sprzed tych drzwi zdjci panicznym strachem. Przysowie: Lepszy diabe, ktrego znasz, ni ten, ktrego nie znasz" ma rdo w najgbszych pokadach psychiki. Niezalenie od tego, jak bardzo cierpisz, twj bl ma swj wymiar, ma swoje granice. Ley w granicach wadzy znanego i dlatego moesz, lub przynajmniej tak ci si wydaje, wypracowa sobie nad nim kontrol. Kiedy natomiast wkroczysz do krlestwa nieznanego, stracisz sw wadz. Nie znajdziesz tam dowiadcze oznaczonych znanymi ci supami granicznymi; twoje ja" poczuje si zagubione, przestraszone tym, e moe przesta istnie. Jest to najlepszy moment na dokonanie duchowego przeomu - na poluzowanie dawicego ucisku swego ja". W takich momentach radz robi to, co trzeba robi zawsze, czyli stawia jeden krok naraz. Medytacja uwalnia ci od twych najwikszych lkw w taki sam sposb, w jaki

uwalnia ci od mniejszych lkw. Zamiast skupia si na tym, czego si boisz, przyjrzyj si samym mechanizmom strachu. Poddaj si mu i obserwuj, jak nadchodzi i jak si oddala. Spjrz na niego jak na to, czym faktycznie jest - przejciowy proces. Wszystko na wiecie, bez najmniejszego wyjtku, bez przerwy si zmienia. Jak twierdz wite ksigi buddyjskie, rozwijajc swe praktyki medytacyjne Vipassana, pojmiesz trzy charakterystyczne cechy istnienia wszelkich zjawisk: nietrwao, bezosobowo (brak realnej jani) i cierpienie. Cierpimy, poniewa jestemy zwizani z cigle podtrzymywanym, iluzorycznym obrazem siebie jako istot staych i konkretnych, ktrymi w rzeczywistoci nie jestemy. Z im mniejszej odlegoci patrzymy, tym mniej widzimy. Niektrzy z lkiem upatruj w tym zagroenia dla swego istnienia, inni raduj si uznajc to za wyzwolenie i powrt do swego prawdziwego rda.

Rozdzial pity
DUCHOWO W PRAKTYCE
By dozna Owiecenia, nie musisz si stara. Wypelniaj po prostu swe zwykle zadania We wic s z niczym. Oprniaj pcherz i jelita, nakladaj ubranie, zjadaj posilki. Kad si, kiedy jeste zmczony. Glupi ci wymieje, ale mdry zrozumie. " - MISTRZ CHAN (ZEN) LIN-CHI ycie na ziemi i ycie w duchu nie wykluczaj si nawzajem. Praca i dzialanie nie stoj w sprzecznoci z poznaniem Boga; przeciwnie - wykonywane bez przywizania staj si drog do tego poznania. Z drugiej strony, wyrzeczenie oznacza wyrzeczenie sig swego ego i egoizmu, a nie ycia." - UPANISZADY Uwaam, e duchowo nie tylko nie stoi w sprzecznoci ze zwyczajnym, codziennym yciem, ale jest wrcz niezbdn jego czci. Pozbawieni duchowoci, cigamy na siebie i innych wiele bezsensownego cierpienia i okruciestwa, poniewa dziaamy prawie zupenie nie znajc swej prawdziwej natury. Nic dziwnego, e tak wielu ludzi uwaa ycie za druzgocco bezsensowne i beznadziejne. Religie powszechne od wiekw dostarczaj ludziom nadziei i rnorakich systemw wyznaniowych (czsto objawie boskich"), ktre prbuj wyjani pozorn jaowo ycia. Czsto religi uwaa si dlatego za ucieczk od realnego wiata, ale podobn rol mog

spenia rwnie wieckie systemy wierze, jak komunizm czy kapitalizm. One take mog zapewni komfort, nadziej, analiz bdw przeszoci i wizj przyszoci. adnego z systemw wyznaniowych nie uwaam za duchowo, poniewa kada wiara jest sztywna i stwarza podziay. Wiara odnosi si do przeszoci; nie jest ywa. Wiara w swej naturze jest rwnie dualistyczna. Utrwala spory i konflikty, poniewa skoro istnieje wierzcy, musi te istnie niewierzcy; jeli Bg, to i Szatan; zba wiony-potpiony; Wschd-Zachd; Pnoc-Poudnie; lewy-prawy. Dla mnie duchowo jest yjc teraniejszoci. Jest procesem jednoczenia si, stawania caoci. Moesz sta si jedn caoci jedynie przez zrozumienie, w jaki sposb i dlaczego caoci nie jeste, i przez uwolnienie si od tego, co ci w takim stanie utrzymuje. Ten bezporedni wgld w siebie, i w ycie w ogle, jest procesem cakiem odmiennym od wiary. Wgld nie powoduje fragmentacji i podziaw. Przeciwnie - pozwala dostrzec jedno w pozornym rozbiciu i sta si jedn caoci. Poniewa medytacja wgldu jest bardzo prosta i pozbawiona sztywnych form, moe by stosowana w kadej sytuacji i na kadym z poziomw twego istnienia. Wgld nie jest przedmiotem; jest drog. Uczc si go, uzyska moesz bezporednie zrozumienie spraw, ktrych udowodnienie zabraoby naukowcom dziesitki lat bada. A ty po prostu wiesz i w swym dziaaniu kierujesz 'si t wiedz. Moe dla niektrych brzmi to jak pochwaa megalomanii, ale wgld nie ma nic wsplnego z ochron czy podbudowywaniem ego. W rozdziale tym przedstawi kilka propozycji (tradycyjnych lub nie) dotyczcych zastosowania medytacji wgldu w zwykych, codziennych' sytuacjach.

MEDYTACJA FORMALNA
Czowiek, niczym krtkofalwka, nie moe jednoczenie nadawa i odbiera. Jedn z najprostszych i najatwiej dostpnych metod tworzenia przestrzeni nastawionej na odbir jest opisana w poprzednim rozdziale medytacja wgldu. Nie stanowi ona jeszcze jednej formy dziaania, lecz stwarza moliwo do tego, by po prostu by, patrze i sucha. Proponuj powica jej przynajmniej dwadziecia minut dziennie. Dusze lub czstsze sesje mog oczywicie dziaa tylko na korzy. Medytacja grupowa, powiedzmy raz w tygodniu, stwarza inny rodzaj przestrzeni. Nie tylko zwiksza tw ostro widzenia i nadaje ci rozpdu na cay tydzie, ale take pozwala ci znale w innych ludziach swe wasne odbicie. Moesz rozpozna w nich wasne wzorce zachowa; moesz ujrze siebie ich oczami. Wnikajc do gbszych poziomw, doj moesz

do prawd uniwersalnych, wykraczajcych poza powierzchowne rnice midzy indywidualnymi wzorcami zachowa i systemami wierze. Grupa stwarza rwnie moliwo zastosowania medytacji w swych relacjach z innymi ludmi. Cae ycie to wzajemne relacje. Nawet zamykajc si sam w pokoju, nadal pozostajesz w stosunkach - cho ograniczonych - z yciem. Bdc czci grupy podejmujesz zobowizanie wobec czego poza sob. Wiele moemy si nauczy w dziedzinie zwykego suchania (bez osdzania) i mwienia (prosto z serca). Poniewa rzadko to robimy, zwykle przysparzamy sobie i innym nowych konfliktw, pogbiamy stan zagubienia. Im wiksze zaufanie ywisz wobec siebie, tym bardziej ufasz innym, i odwrotnie. Z czasem moesz nauczy si kocha i otwiera na innych, nic w zamian nie oczekujc, nic nie potrzebujc. Zaakceptujesz ich takich, jakimi s, nawet jeli nie rozumiesz lub nie zgadzasz si z tym, co robi i co mwi. Bdziesz mg wchodzi w zwizki na gbszym poziomie bytu i jednoci.

Zwalnianie tempa i tworzenie przestrzeni

Podczas siedzcej medytacji wgldu nie robisz" absolutnie nic. Cicha, wolna od dziaania przestrze uatwia ci poznanie tych procesw wewntrznych, ktrych zazwyczaj nie jeste wiadom. Vipassana to jednak znacznie wicej ni samotne siedzenie w ciszy. To sposb bycia. To wiadome przeywanie kadej chwili. Chcc wnie wiadomo do swych codziennych zaj, zacznij od zwolnienia tempa i stworzenia dla niej wolnej przestrzeni. Rb tylko jedn rzecz naraz, skupiaj si na niej (inaczej waciwie nie mona) i przesta wypehua kad luk w swym yciu zupenie zbdnymi zajciami. Planowanie ycia, okrelanie priorytetw i kolejnoci czekajcych ci zada jest cakiem suszne. Ale zrobi moesz tylko jedn rzecz naraz. Kiedy ju zdecydujesz, co to ma by, zrb to nie martwic si w tym czasie niczym innym. Nic wicej nie moesz zrobi. Wszystko to, co, jak ci si wydaje, powiniene" zrobi, jest niepotrzebnym balastem, ktrym sam siebie obciasz. Zabiera ci duo wicej czasu psychologicznego ni chronologicznego. Jeli nie masz nic do zrobienia, nic nie rb. Powstrzymaj si od wykonywania jakiejkolwiek czynnoci. Suchanie radia, ogldanie telewizji lub czytanie s moe godnymi zajciami, czsto jednak su nam do zapenienia pustki w yciu. Skoro nie dajemy sobie moliwoci poznania i zrozumienia pustki i samotnoci, zmuszeni jestemy wci od nich ucieka. Czsto utrzymujemy rne aosne zwizki tylko dlatego, e nie moemy znie myli o samotnoci.

Wykorzystujc tworzon przez siebie woln przestrze, powicaj uwag swym codziennym zajciom. Najlepiej zacznij od prostych zaj ruchowych. Codzienna wdrwka do przystanku autobusowego albo metra, na przykad, moe ci si wydawa przykra i uciliwa, poniewa zabiera ci duo cennego czasu, a poza tym pogoda bywa czasem wyjtkowo paskudna. Moe nawet, chcc wyeliminowa ten problem ze swego ycia, postanowisz kupi samochd (cho to z kolei moe spowodowa niedogodnoci finansowe). - Powicenie chodzeniu bacznej uwagi ciga ci z powrotem do teraniejszoci. Rozmylanie na zapas" i zamartwianie si na pewno nie sprawi, e autobus szybciej przyjedzie, albo e twoja praca sama si wykona. Stwarzajc sobie wicej przestrzeni na to, by po prostu by, staniesz si bardziej wiadomy i siebie (swego stanu fizycznego i psychicznego), i innych, i wszystkiego, co ci otacza. Wszystko stanie si dla ciebie bardziej ywe, pogbi si twj wgld. Zdasz sobie spraw z tego, e deszcz i zib to nic strasznego, to po prostu deszcz i zib, nic innego. Gdy stworzysz sobie wicej przestrzeni na akceptacj, przekonasz si, e nie masz na co narzeka ani czego ulepsza". By moe oszczdzisz sobie nawet dodatkowego ciaru, jakim byoby spacanie kredytu samochodowego. A w kocu nauczysz si zachowywa sw wiadomo i koncentracj nawet wwczas, gdy znajdziesz si w wirze najbardziej skomplikowanych i intensywnych czynnoci. Powstanie w twym wntrzu orodek" - cichy, wiadomy i niezaleny od wszystkiego, co dzieje si na zewntrz.

ZASTOSOWANIE CZTERECH ASPEKTW CZUJNOCI

Kada twoja czynno wypywa z ciebie; jest twoim dokadnym odbiciem. Dlatego te moe ci wicej nauczy o twoim yciu ni ksiki, wykady czy kazania. Dziki zjednoczeniu wszystkich czstek twego jestestwa, czujno i uwaga zwiksz twj wgld w siebie, zarwno pod wzgldem gbi jak i zakresu dowiadcze. Budda wymienia cztery podstawowe aspekty czujnoci, na ktre moesz zwrci uwag podczas codziennych zaj: ciao (zmysy fizyczne, pozycja ciaa); uczucia (przyjemne, nieprzyjemne, obojtne); stan umysu i nastrj; oraz przedmiot rozwaa (to, o czym mylisz). Najatwiejsza jest czujno dotyczca ciaa, poniewa jest ono konkretne i namacalne. Jej przejawem jest, na przykad, skupienie uwagi na zmysowym odczuwaniu oddechu podczas medytacji siedzcej. Bardziej ogln form czujnoci powiconej ciau, ktr moesz stosowa na co dzie, jest baczenie na pozycj ciaa. Notuj w mylach kad zmian podstawowych pozycji ciaa obejmujcych leenie, siedzenie, stanie i chodzenie.

Patrzc w ten sposb na swe ciao, staniesz si mniej z nim zwizany, bdziesz si z nim mniej identyfikowa i nauczysz si efektywniej je wykorzystywa. Doskonaym przedmiotem uwanej obserwacji s czynnoci zoone z wielu powtarzajcych si ruchw i nie angaujce umysu. Zamiast usypia umys w odpowiedzi na ogarniajce ci znuenie, moesz go wrcz oywi, zwracajc baczn uwag na kady najmniejszy szczeg wykonywanej czynnoci. Niech ciao i umys pracuj harmonijnie i skutecznie. Lepiej wykonasz wtedy swoje zadanie, a powicajc ca uwag kadej kolejnej chwili przestaniesz cigle spoglda na zegar. Czas przestanie si tak wlec. Do praktykowania czujnej obserwacji ciaa nadaje si wiele zaj domowych: prasowanie, zmywanie naczy, strzyenie trawnika, odkurzanie dywanw, wycieranie kurzu, froterowanie, malowanie. Znajd jak najefektywniejsz metod pracy. Zwaaj na pozycj ciaa i oddychanie; sprawd, czy twoje ciao nie jest spite i czy wszystkie jego partie zgodnie, bez oporu ze sob wsppracuj. Wspomagany czujnoci skierowan na ciao, twj codzienny kierat" okaza si moe wzmacniajcym wiczeniem fizycznym. Podczas kadego z tych zaj moesz kierowa czujno take na uczucia, stan umysu i przedmiot rozmyla. Wzorce psychiczne, jakie by moe zauwaysz u siebie podczas swych prostych wicze czujnoci, podobnie jak w przypadku medytacji siedzcej, czsto s wzorcami panujcymi nad caym twoim yciem. Niektrzy ludzie, na przykad, lubi jednostajne prace domowe, poniewa daj im one moliwo odprenia si i zatracenia w swym dziaaniu. By moe odkryjesz, e twj umys jest pogrony w letargu, a przedmiot twych rozmyla to jakie bliej nie okrelone albo cakiem konkretne fantazje i marzenia. Nie jest to stan szczeglnie zy", ale zasuguje na uwag, albowiem moe odzwierciedla bardziej oglny stosunek do ycia. Moe si on okaza istotny w bardziej znaczcych sytuacjach, na przykad, kiedy wymagane jest szybkie, zdecydowane dziaanie w pracy lub w yciu osobistym. Czujno jest szczeglnie wana wtedy, gdy jakie zadanie budzi wewntrzny konflikt i prowadzi do stresu. Ludzie, ktrzy nie znosz prac domowych, traktuj je jako zo konieczne" i nie rozpatruj ich na gbszym poziomie. Poniewa prace te wykonywa trzeba do regularnie, ludzie ci regularnie tocz z sob walk. Powicajc uwag swemu ciau, czsto odczuwasz w nim napicie, poniewa nakadasz na siebie pancerz, by stoczy bj z czekajc ci harwk". Czujno skierowana ku uczuciom moe znale wrd nich przykro i niezadowolenie, a obserwujc stan umysu moe odkry niech, ktra z kolei atwo przeradza si w rozdranienie i gniew.

Twoje myli zaprzta moe caa gama zaoe i uprzedze, ktre powoduj niech i odraz. Sprawy zwizane z prowadzeniem domu czsto uznawane s za nudne" (pozbawione stymulujcych bodcw), suebne" (poniajce, niewolnicze, albo babskie" wbudzajc niech zarwno u mczyzn jak i kobiet. A przecie wcale takie nie s. Uprzedzenia te s niczym wicej jak tylko czczymi wymysami i powiniene si od nich uwolni. Powr do rzeczywistoci; okrel sobie jasno cel i metod. Jeli jaka czynno jest konieczna, wykonaj j totalnie. Jeli nie jest konieczna - nie wykonuj jej wcale. Pacenie innym za wykonywanie prac, ktre uwaasz za niegodne ciebie, nie jest tak dobrym rozwizaniem, jakim moe si pocztkowo wydawa. Czsto jest to po prostu przeniesienie pitna naszych prac domowych na kogo innego. Sprawy domowe wymagaj najwikszej uwagi, gdy zuywaj spor cz czasu i energii. Co wicej, zwizane s przecie z naszym domem, nasz prywatn przystani. Jeli nie potrafimy, dosownie i w przenoni, utrzyma porzdku we wasnym domu, nie mamy prawa mwi innym, jak maj prowadzi swoje domy. Do kieratu obowizkw domowych czsto niewiadomie zaliczane jest rwnie wychowywanie dzieci. Spoeczestwo cigle podkrela znaczenie rodziny, ale w aden sposb nie nagradza budowniczych domowego ogniska". Zajmowanie si domem i rodzin przez wielu mczyzn i wiele kobiet uwaane jest za rol gorsz i drugoplanow, za funkcj niszego rzdu. Chcemy mie dzieci, lecz czsto brakuje nam czasu i ochoty na zajmowanie si nimi. Za nasze zagubienie czsto pac wanie dzieci. Wielu rodzicw pracuje cay dzie, by mc zatrudni niak dla swych pociech. Poniewa jednak wychowywanie dzieci jest wielkim i niesprecyzowanym przedsiwziciem, wymagajcym ogromnych, nieprzewidywalnych i dugotrwaych wysikw, pacenie komu, by zrobi to za nas, w niektrych przypadkach jest niepotrzebn, a czasem wrcz niszczc komplikacj ycia. Zagubienie i konflikty dotyczce ycia rodzinnego zrodzone s przede wszystkim przez nasz ignorancj i brak szczeroci. Zbyt czsto, pomimo pielgnowania budujcych stereotypowych wyobrae na temat ycia rodzinnego, gwna rola maonka i dzieci sprowadza si do zapenienia pustki w naszym yciu i pokrycia naszych wasnych brakw. Przede wszystkim, jest to zadanie raczej niemoliwe, a poza tym stanowi kiepski fundament pod budow wzajemnie wspierajcej i rozwijajcej si rodziny. ycie rodzinne w dzisiejszych czasach jest trudne, zoone i zagmatwane. Powszechnie rodzina uwaana jest, cakiem susznie zreszt, za podstaw spoeczestwa, a jednak ci, ktrzy prbuj powica jej energi i mio, s finansowo dyskryminowani,

zarwno na polu zawodowym jak i spoecznym. W pewnym sensie winien temu jest system", ale to przecie my jestemy czci tego systemu, to nasze wartoci on odbija. Nasi pracodawcy czsto stawiaj swj interes przed nasz rodzin; sami wcale nie jestemy lepsi. Jeli chcemy zmieni system, najpierw musimy zmieni siebie. Przecie ten pracodawca, pracownik, rodzic i dziecko - to wanie my.

DIETA I SPOSB JEDZENIA

Codzienn czynnoci, ktra chyba najbardziej wymaga twej wiadomej uwagi, jest jedzenie. Jeste dosownie tym, co jesz. Pomyl, ile razy dziennie co jesz albo pijesz. Robisz to, i bdziesz robi, kadego dnia swego ycia. Jeli ilo albo jako tego, co spoywasz, jest choby w niewielkim stopniu nieodpowiednia, wczeniej czy pniej odczujesz tego skutki. Poywienie moe posuy za doskonay przykad ilustrujcy powiedzenie wicej znaczy mniej". Jeszcze sto lat temu panujce na Zachodzie zwyczaje ywieniowe znacznie odbiegay od dzisiejszych. ywnoci przyznawano w yciu najwiksze znaczenie, poniewa pochaniaa wikszo zarobkw. Bez tak wielkiego jak dzi wyboru, odywianie si byo duo prostsze. ywno bya wiea, uprawiana na miejscu (i bez rodkw chemicznych) i uzaleniona od pory roku. Znikomy zakres importowania i przetwarzania ywnoci przyczynia si do zachowania staych zwyczajw ywieniowych. Cukier by artykuem luksusowym, podobnie jak nabia, i inne produkty zwierzce. Na pocztku naszego stulecia, na Zachodzie, rednie roczne spoycie cukru na osob wynosio 4 funty'; teraz, przy obecnym zwikszonym" standardzie ycia, wynosi 140 funtw! Dzi, w wysoko rozwinitych krajach zachodnich, ywno znowu staa si naczelnym problemem, cho w zupenie innym sensie stanowi jedno z gwnych zagroe dla zdrowia. Podczas gdy wielu ludzi na caym wiecie, rwnie w naszych krajach, nadal goduje, inni maj nadmiar jedzenia w przernym asortymencie; mog na przykad, w samym rodku burzy nienej sprawi sobie wiey owoc mango. Martwi nas za to, niestety, kalorie, cholesterol, tuszcze, oleje, zwizki sodu, barwniki, rodki konserwujce, pestycydy, syntetyki i zanieczyszczenia przemysowe. Jak zwykle dawimy si sw zoonoci. Mamy tak wiele moliwoci, zarwno produkcyjnych jak i konsumpcyjnych, e sami nie wiemy, w ktr stron si obrci. Czy jedzenie powinno by moliwie najtasze, czy te waniejsza jest jego jako i rozwane, ekologiczne uytkowanie gleby? Czy o tym, co jemy, mylimy zbyt duo, czy te za mao? Ktra z teorii dotyczcych zdrowego odywiania jest suszna? Czy rolnictwo powinno by dotowane? Czy ywno mona wykorzystywa jako bro polityczn?

Medytacj wgldu zaczyna si nie od teoretycznych odpowiedzi lecz od podstawowych, praktycznych pyta. Jaki jest cel jedzenia? Co decyduje o tym, co i jak teraz wanie jemy? To, co jemy, kiedy i dlaczego, rzadko podyktowane jest potrzebami ciaa. Czciej decyduj o tym kaprysy umysu. Czy mam duo czasu?", Co jest najtasze; co najszybciej mona przyrzdzi?", Co najbardziej mi smakuje?", Co odpowiada moim pogldom na temat odywiania?", Co bdzie dla mnie najlepsze?", Co jest moim tradycyjnym poywieniem?", Co jest wskazane pod wzgldem spoecznym i politycznym?" Jedzenie nie tylko napenia odek, ale rwnie zaspokaja silne potrzeby psychiczne i emocjonalne. Jeli czujesz si wewntrznie pusty, zagroony, albo nie kochany, moesz prbowa zadowoli si jedzeniem, z jego silnymi odniesieniami symbolicznymi. Moesz prbowa zapeni odczuwan pustk lub posugiwa si, niczym broni, swym tyjcym ciaem, by utrzyma w ryzach swe emocje, albo chroni si przed wiatem zewntrznym. Jedzenie moe na jaki czas umierzy cierpienie i skutki konfliktw, ale czsto rodz one dalej nowe problemy. Jedzenie nie moe ich rozwiza. Jedyny sposb rozwizania tego dylematu (tak jak i kadego innego) stanowi nie kolejne wysiki i teorie, lecz zwikszona przestrze i czujno. Skoro gwnym zadaniem jedzenia jest odywianie ciaa, suchaj swego ciaa. To ono wysya informacje i nie jest tak zwodnicze jak umys. To ono moe ci powiedzie, co jest zdrowe, a co nie. Sw czujno obud ju w momencie pierwszych objaww godu lub pierwszej myli o jedzeniu. Zastanw si, czy to ciao domaga si poywienia, czy te umys szuka pocieszenia i uspokojenia. Czy zabierasz si do jedzenia kierowany jedynie si przyzwyczajenia? Jeli czujesz, e zniewala ci przymus, obserwuj, w jaki sposb wpywa to na twoje ciao i umys. Jeli zauwaysz, e starasz si walczy z pokus, rwnie i ten proces bacznie obserwuj. Jeli bdziesz patrzy uwanie i wnikliwie, zobaczysz, e zarwno ulego jak i silna wola nie skutkuj na dugo, poniewa dziaaj w obrbie dwubiegunowoci. Skuteczne moe by tylko pozbawione moliwoci wyboru, totalne i nie wice dziaanie odrzucenie dziaania. Nastpnym etapem czujnoci jest obserwacja tego, w jaki sposb wybierasz jedzenie, bez wzgldu na to, czy gotujesz w domu, czy te stoujesz si poza domem. Jakimi kryteriami kierujesz si wybierajc rodzaj poywienia? Czy s one suszne? Czy rzeczywicie dokonujesz wyboru, czy te kieruje tob przymus? Jeli gotujesz sobie sam, wykorzystaj t czynno do odrbnego wiczenia czujnoci skierowanej na ciao, opisanej we wczeniejszym paragrafie o zajciach domowych.

Je naley wolno i uwanie. Powoli podno jedzenie do ust; poczuj jego zapach i smak; gry dokadnie i bez popiechu; poykaj czujc, jak przechodzi przez twe ciao. Oglnie mwic, im wolniej jesz, tym mniej zjadasz. Wolne jedzenie jest te lepsze ze wzgldu na trawienie. Zwracaj uwag na objawy niepokoju, jakie moesz zdradza podczas jedzenia: stukanie palcami w blat stou, ochota na czytanie, suchanie radia, czy ogldanie telewizji. Zjadaj swj posiek, a nie jadospis" czy pogldy na to, jaki ten posiek powinien by. W kocu uwanie obserwuj skutki spoycia posiku. W jaki sposb zachowuj si po jedzeniu umys i ciao? Czy dalej odczuwasz gd? Czy zauwaasz jakie zmiany w stanie swego umysu, ciaa, energii? Czy masz wicej, czy moe mniej energii? Odczuwasz zadowolenie czy przygnbienie? Osoby uprawiajce Vipassan wcale nie rzadko znacznie trac na wadze i to bez adnych specjalnych stara. Poniewa zaczynaj rozumie mechanizm przymusw i nawykw zwizanych z jedzeniem, coraz rzadziej suy im ono do zaspokajania potrzeb emocjonalnych. Widz te jasno i wyranie, jak jako poywienia wpywa na poziom energii, stan umysu i zdrowie caego organizmu. Dziki temu mog poszukiwa zdrowszych i bardziej dla nich odpowiednich sposobw odywiania. Na wadze trac rwnie ci, ktrzy nadal jedz to samo i tyle samo, co przedtem. Myl, e jest to przykad zjawiska, o ktrym ju wczeniej wspominaem, polegajcego na tym, e jeli w umyle zachodzi jaka gboka przemiana, bdce odzwierciedleniem jego stanu ciao rwnie si zmienia. A wic, kiedy umys odrzuca zbdny balast, ciao robi to samo; kiedy umys zaczyna bardziej ufa swemu otoczeniu, ciao staje si lejsze, wychodzi ze swej zbroi"; kiedy umys osiga rwnowag i zwiksza sw witalno, pync z prdem ycia, ciao rwnie poda w jego lady. Ciao staje si ani twarde, ani mikkie; ani cikie, ani lekkie; jest po prostu takie, jak trzeba. Wreszcie moe si kierowa swym naturalnym instynktem nie zakcanym ingerencj umysu.

WICZENIA UMYSOWO-RUCHOWE
W naszym miejskim rodowisku, przy coraz bardziej siedzcym trybie ycia, ciao wymaga specjalnych wicze niezbdnych do zachowania zdolnoci prawidowego funkcjonowania. Tak jak w przypadku jedzenia, to zwykle umys decyduje o tym, co jest dobre dla ciaa. Ostatnio najwiksz popularnoci ciesz si wiczenia uodparniajce ciao na coraz wyszy wysiek, a take wiczenia ksztatujce ciao wedug kanonw tkwicych w

umyle. Wikszo z nas wiczy waciwie po to, by dobrze prezentowa si w oczach innych ludzi, a nie by wzmocni zdrowie i osign wymagany przez organizm rodzaj rwnowagi, co niekoniecznie musi si pokrywa z dzisiejszymi wymogami kulturowymi lansujcymi zgrabn i szczup sylwetk czy potn muskulatur. Powinnimy wzi pod uwag fakt, i tego typu wiczenia stanowi now form stresu. Ciao przystosowuje si do narzucanych mu wymogw, czy bdzie to zrzucenie zbdnych kilogramw czy wyczerpujcy bieg na dugim dystansie. Dlatego te warto pamita o wyrnionych przez Hansa Selyego trzech fazach stresu. Jeli wystawiamy si na dugotrwae dziaanie stresu, zuywamy swj zapas energii adaptacyjnej, co w kocu doprowadzi nas moe do fazy kocowej - wyczerpania i rozbicia. Wcale mnie nie dziwi fakt, ii osoby, ktre intensywnie trenuj, wygldaj na wymizerowane, wychudzone i przedwczenie postarzae. Ciao posiada sw wasn inteligencj, ktra w niektrych dziedzinach przewysza inteligencj umysu. Na przykad, podczas biegu na dugim dystansie, ciao potrafi odrni objawy zwykego zmczenia od prawdziwych sygnaw ostrzegawczych. Umys natomiast moe niezwykle bezwzgldnie narzuca sw wol, dlatego zdarzaj si przypadki dosownego zabiegania si" maratoczykw na mier. Kadego dnia powinnimy zarezerwowa nieco czasu na wiczenia pobudzajce umys i ciao do harmonijnej wsppracy. Nasuwaj sig tu od razu Tai Chi i joga. S one wystarczajco powolne, by umys mg uwanie rejestrowa kady najdrobniejszy ruch, i na tyle delikatne, by nie przeforsowa ciaa. Wymagaj ruchw sprystych i naturalnych. Zarwno Tai Chi jak i joga skupiaj dwa rodzaje energii yciowej, chi" i prana", i pozwalaj kry jej po caym ciele. Dokadniejsze przedstawienie Tai Chi Chuan albo jogi zajoby ca ksik, wystarczy wic, e powiem, i oba te rodzaje wicze dziaaj na poziomie umysu, ciaa i energii. Tai Chi Chuan jest poza tym wysoce skuteczn sztuk walki, ktra kadzie nacisk na cige wychodzenie na zewntrz wspistniejce z nieruchomym wntrzem. Tai Chi Chuan jest wspania fizyczn ilustracj filozofii yin-yang. Uprawiajc t sztuk, moemy dowiadczy tego, co jest nieruchome, lecz jednoczenie si porusza; zoone, lecz proste; mikkie, lecz mocne; wycofuje si, lecz posuwa si naprzd; istnieje wewntrz, lecz i na zewntrz. By prawidowo uprawia Tai Chi Chuan, musisz cakowicie zatopi si w trwajcej chwili, a twoje ciao i umys musz by zjednoczone i pracowa w potnej, inteligentnej harmonii. Tai Chi Chuan, tak ja Vipassana, jest nie koczc si wdrwk. Kady jej moment jest nowy i inny. I nie mona si zatrzymywa.

Rozdzia szsty
TAJEMNICE OSOBOWOCI
Jedna myl i jeden cel wypenia moje ycie i nadaje mu sens - zgbi tajemnic osobowoci. Jest to gwny punkt zaczepienia, dziki ktremu wszystko mona wyjani" - CARL G. JUNG Medytacja wgldu jest nieskoczona i nie koczca si. Moesz ustali sobie pewne zwyczaje i reguy pomocne przy jej stosowaniu, ale nigdy nie masz pewnoci, dokd ci ona moe zaprowadzi. Patrzenie w siebie bez konkretnych celw i ocen przypomina zdejmowanie pokrywki z garnka z bulgocc zup - nigdy nie wiadomo, co wypynie na powierzchni. Dwa kolejne rozdziay ksiki dotycz kilku fundamentalnych problemw, z jakimi moesz si zetkn na ktrym z etapw swej wdrwki ku samopoznaniu. Mog ci one nka przez cae ycie, o ile nie nauczysz si rozwizywa rodzonych przez nie konfliktw.

OSOBOWO
Uwarunkowania, ktre opisaem ju wczeniej w rnych kontekstach, s osadami przeszoci, takimi jak: wspomnienia, wzorce zachowa, dowiadczenia, wierzenia, opinie, sympatie i antypatie, wasny obraz siebie, itd., ktre sprawiaj, e reagujemy automatycznie i pod wpywem przymusw. Poniewa si z nimi identyfikujemy, bardzo trudno si nam od nich uwolni. Stanowi nasze ja", ktre posiada silny instynkt samozachowawczy i obronny; dy do bezpieczestwa i sprawowania kontroli. Jeli umiejtnie stosowa bdziesz medytacj wgldu, poznasz zniewalajce ci schematy. Zauwaysz, e twoje zachowanie nie jest przypadkowe ani wynikajce z twojej wolnej woli, jak wczeniej sdzie. Zobaczysz wyaniajce si kolejno mae i wiksze fragmenty twych wzorcw warunkujcych. Po pewnym czasie odkryjesz, e kilka z tych wzorcw tworzy pewn spjn cao, czyli osobowo", przypominajc odrbn osob (lub osoby) yjc w twoim ciele. Coraz wicej bada naukowych i metod terapeutycznych skupia si na osobowociach skadowych i archetypach, takich jak: Wewntrzne Dziecko, Dzikus, Bogini, Jdza. Jest to doprawdy fascynujce i coraz bardziej popularne zagadnienie. Jak wynika z mych obserwacji, kady z nas ma osobowo gwn, czyli przewodni, ktra jest silniejsza i bardziej spjna od towarzyszcych jej osobowoci

skadowych. Nie chc tutaj podwaa znaczenia osobowoci skadowych, ktre czsto (lecz niekoniecznie) stanowi cz wzorcw skadajcych si na osobowo ogln. Jak si okazuje, gwne typy osobowoci, nie s bezadne i przypadkowe; wydaj si dzieli na dziewi podstawowych grup. Jeli tak jest rzeczywicie, znajomo typw osobo woci moe sta si bezcennym kluczem umoliwiajcym ci dopasowanie do siebie wielu wzorcw warunkujcych, ktre odkryjesz podczas medytacji wgldu. Musz jednak zaznaczy, e samo rozumowe poznanie typw osobowoci nie wystarczy do tego, by osign prawdziw zmian. Wci bowiem bdziesz si identyfiko wa ze swym wzorcem, nawet jeli okae si destruktywny. Uwolnienie si od schematw osobowoci, lub jakiejkolwiek innej formy uwarunkowania, jest zadaniem Vipassany albo innej, zblionej praktyki. Wiedza zawsze jest tylko narzdziem.

ENNEAGRAM - TYPY OSOBOWOCI

W przeciwiestwie do wikszoci typologii osobowoci, Enneagram nie opiera si na wspczesnych teoriach psychologicznych. Wywodzi si on ze starej tradycji mistycznej (prawdopodobnie Sufi), ktra a do niedawna trwaa jedynie dziki ustnym przekazom rnych duchowych mistrzw. Tym, ktrzy dyli do samopoznania, pomagaa zrozumie niektre z ich wzorcw warunkujcych. O systemie tym po raz pierwszy usyszaem pod koniec lat 70-tych od mego nauczyciela medytacji, Dhiravamsy, przyjaciela jednego z pierwszych amerykaskich nauczycieli Enneagramu, Claudia Naranjo. W ostatnim czasie wydano szereg ksiek dotyczcych tej klasyfikacji i ciesz si one wielk popularnoci, poniewa czytelnicy z rnych stron wiata uznaj celno jej zaskakujcych wgldw i poniewa znajduje ona wiele powiza z typologiami opierajcymi si na wspczesnych teoriach psychologicznych. Tak jak wielu innych ludzi, rwnie i ja z pocztku sceptycznie podchodziem do teorii twierdzcej, e ca ludzk ras mona tak po prostu poukada w dziewiciu szufladkach behawioralnych. Nie interesowaem si Enneagramem do czasu rozpoczcia treningw u Dhiravamsy na San Juan Island. Razem z on zmagalimy si wwczas z naszym pierwszym (i w tym czasie jedynym) dzieckiem - crk Shu-Wen. Cho miaa dopiero dwa lata, bya wyjtkowo kapryna i uparta. Potrafia czasem paka nawet godzin albo duej, a dostaa to, czego chciaa. Dhiravamsa, widzc nasze problemy, stwierdzi, e by moe Shu-Wen wykazuje smy typ osobowoci, czyli Szefa. Wyjani

nam, e Szefowie d do wadzy i nie s skonni do suchania, czasem wic trzeba krzykn, by zwrci na siebie ich uwag! Nie bya to rada, jak mona by znale w podrczniku dla rodzicw, ale dziki niej od razu poczulimy si lepiej, gdy ju wczeniej zdarzao nam si krzycze na nasz crk. Kiedy zrozumielimy jej sposb mylenia, moglimy rozmawia z ni uywajc jej wasnego (stanowczego) jzyka. W cigu paru tygodni zauwaylimy znaczn popraw w naszych wzajemnych stosunkach. Shu-Wen zacza si zmienia, i nadal si zmienia, stajc si bardziej mikka i delikatna, a wic nabierajc cech przewidzianych przez Enneagram dla zdrowego Szefa (# 8). Przejdmy do krtkiej charakterystyki kadego z dziewiciu typw osobowoci. Zawieraj one wzorce, ktre zwykle wpywaj na wszystkie nasze powaniejsze decyzje i na wiele bahszych, jak chociaby styl ubierania si. Istniej jeszcze inne formy naszych gwnych uwarunkowa nie objtych osobowoci, takie jak: wzorzec rodzicielski, rasowy, ideologiczny. Zazwyczaj nie s one jednak tak gbokie i tak silne jak wzorce osobowoci. Zgodnie z Enneagramem, zoone wzorce osobowoci skupiaj si wok jednego faszywego - spojrzenia na ycie. Spojrzenie to, reprezentowane przez jeden z dziewiciu punktw na okrgu, jest tak mocno w nas zakorzenione, e wydaje si nam uniwersalne. Innymi sowy, mylimy jeden punkt na okrgu (indywidualno) z caym okrgiem (cao). Nie widzimy swoich ogranicze. Tkwimy w sidach dwoistoci, opisanej przeze mnie wczeniej: postrzegamy sw indywidualno, a nie peni i jedno. Medytacja wgldu to proces uwalniania si od wszelkich schematw i uwarunkowa, niezalenie od ich rda i natenia. Enneagram jest map, przewodnikiem po gwnych wzorcach osobowociowych, z ktrymi moesz si zetkn podczas swej podry przez ycie. Posugiwanie si t map jest niezwykle pomocne, lecz nie zastpi samej podry, ktr musisz przeby uwanie stawiajc krok po kroku. Wystrzegaj si lepego klasyfikowania i szufladkowania" siebie i innych ludzi; traktuj Enneagram jako pomoc w wiczeniach czujnoci, a nie jako ich substytut. Nigdy nie wykorzystuj go do manipulowania innymi, gdy wyrzdzioby to krzywd zarwno im, jak i tobie. Uraza, jak odczuwaj niektrzy ludzie zaszufladkowani" przez typologi osobowoci, jest zwyk reakcj ich ego. Ja" uwielbia myle, e jest wolne, wyjtkowe i niepowtarzalne. Jeli jednak mona przewidzie twe zachowanie, oznacza to, e i ciebie atwo przejrze. Twe reakcje s schematyczne i wbrew twojemu mniemaniu twe dziaanie wcale nie jest wyrazem wolnej woli.

Uznanie faktu, i faktycznie nie jeste wolny, moe rozwietli ci drog do prawdziwej zmiany. Nie moesz si zmieni, dopki nie uwiadomisz sobie koniecznoci swej zmiany. Osobowo to nonik relacji. Nie jest on bardziej ograniczajcy czy szufladkujcy" ni twj fizyczny nonik - ciao. Zarwno osobowo jak i ciao s narzdziami, to my mamy z nich korzysta, nie - odwrotnie.

OSOBOWO # 1: PERFEKCJONISTA
Znieksztacajcym obraz pryzmatem, przez ktry Perfekcjonista patrzy na ycie, jest doskonao. Wikszo Perfekcjonistw zawsze ma w gowie gotow wizj tego, co jak musi lub powinno wyglda. Uwaaj oni, e kademu dziaaniu odpowiada tylko jedna waciwa metoda, i e wszyscy ludzie powinni dokada najwikszych stara, by si do niej dostosowa. ' Silny przymus, by wszystko dokoa naprawia i porzdkowa, czyni z Perfekcjonistw ludzi kontrolujcych, cenicych wspzawodnictwo i wyjtkowo ciko pracujcych. Wysiek jest dla nich rwnoznaczny z samozaparciem, czsto dziaaj tak, jakby prbowali si unie cignc wasne szelki. Maj skonno do stawiania swych zasad wyej ni ludzi i do traktowania obecnej kondycji ludzkoci jako marnej namiastki dawno minionego, zotego wieku". Jest to osobowo pioniera, patriarchy, konserwatysty. Wrd Perfekcjonistw jest wielu nauczycieli. Czsto d do utrzymania silnej dyscypliny i propaguj szacunek dla wadzy. S zazwyczaj wysoce moralni, uczciwi i otwarci; przywizuj wag do szczegw i dokadnoci (cho nie zawsze przychodzi im to z atwoci). Polegaj gwnie na sobie, a sw energi kieruj przede wszystkim na sw rodzin, organizacj, grup spoeczn. Z drugiej, negatywnej strony charakteryzuje ich gromadzenie w sobie uraz i gniewu. Czsto s krytyczni tak w stosunku do siebie, jak i do innych, poniewa wszystko zawsze jest dalekie od doskonaoci. S sfrustrowani, lecz uzewntrznianie swej frustracji uwaaj za nieprawidowy" sposb dziaania. Maj skonnoci do nakadania cielesnej zbroi" tumic i zamykajc uczucia we wntrzu swego ciaa. W stanie silnego napicia wybuchaj gniewem lub te dawi go w sobie i popadaj w depresj. Podczas medytacji Perfekcjonici odczuwaj zazwyczaj fizyczny dyskomfort i bl. Trudno jest im si przyzna do kotowaniny" i niedoskonaoci swych emocji i dlatego staraj si trzyma je w zamkniciu. Mog odczuwa frustracj wynikajc z uczucia, e nie medytuj w odpowiedni" sposb, albo ze medytacja jest dla nich zbyt bolesna, by mogli j kontynuowa.

Perfekcjonista powinien nauczy si odpra i przesta wszystko bra tak powanie. Musi zda sobie spraw z tego, e doskonao nie jest konieczna, aby co mogo nabra wartoci czy da nam zadowolenie. Doskonao nie jest adnym uniwersalnym nakazem; to tylko idea, ktr sam sobie stworzy. Wszystko jako si uoy, nawet bez usilnej kontroli z jego strony. Do Perfekcjonistw zaliczy mona takie znane osoby, jak: George Bernard Shaw, Martin Luther, Margaret Thatcher i Konfucjusz - pierwotne rdo inspiracji kultury chiskiej, a take Dave Stieb z druyny Toronto Blue Jays, ktry istot dylematu wynikajcego z jego osobowoci zawar w tytule swej autobiografii Tomorrow, I'll be Perfect (Jutro bd doskonay"). A przecie jutro nigdy nie nadchodzi. Istnieje tylko dzie dzisiejszy.

OSOBOWO # 2: NIEZALENY POMOCNIK

Swj bdny obraz rzeczywistoci ten typ osobowoci uzyskuje patrzc przez pryzmat wolnoci/niezalenoci. Jak na ironi, charakteryzuje go wanie dua zaleno od innych oraz troska o to, jak jest przez nich widziany i oceniany. Potrzebuje uznania i przyjani, co zwykle usiuje zdoby starajc si by pomocnym i atrakcyjnym. Chocia czasem udaje mu si kogo od siebie uzaleni (dziki czemu podtrzymuje iluzj wadzy i niezalenoci), w istocie sam jest bardzo zaleny czerpic z otoczenia poczucie swej wartoci. Dwjki s czsto wspaniaymi opiekunami, terapeutami i kompanami; troskliwymi pocieszycielami i dobrymi suchaczami. atwo nawizuj indywidualne kontakty i staj na gowie, by zaspokoi potrzeby i oczekiwania innych. Doskonale umiej przystosowa si do otoczenia. Potrafi rnie si ubiera i zachowywa, w zalenoci od okazji i rodowiska, w jakim si znajduj. Wikszo z nich to wspaniali kompani - pene ycia i entuzjazmu dusze towarzystwa". Wielu ludzi uwaa je za yjcych witych i chtnie im si zwierza. Cen za ten dar czsto bywa wyzbycie si albo stumienie wasnych potrzeb. Pomocnicy mog czu si uraeni, uwaajc si za wykorzystywanych i niedocenianych. By potwierdzi sw niezaleno, mog buntowa si przeciwko tym, od ktrych zale najbardziej i eksplodowa gniewem. Czsto zapadaj na zdrowiu w wyniku przemczenia obowizkami, jakie na siebie przyjli, lub te (czsto niewiadomie), by mc przesta troszczy si o innych i samemu zdoby troch uwagi.

Osobowoci te s dumne; uwaaj si za pomocnikw, samych nie potrzebujcych pomocy. Kady przejaw najbardziej konstruktywnej krytyki traktuj jako obraz albo atak na sw osob, poniewa ich poczucie wasnej wartoci pochodzi z zewntrz i jest bardzo kruche. Potrzebuj bezpieczestwa, ale stroni od bliskiej zayoci i zaangaowania emocjonalnego, gdy zagraa to ich poczuciu niezalenoci. W medytacji Pomocnicy maj kopoty ze sw dum i przewiadczeniem o niezalenoci. Czsto myl: Mog to zrobi sam, po swojemu"; Nie potrzebuj pomocy, to ja pomagam innym"; Nikt mi nie musi mwi, co mam robi; sam dam sobie rad; sam wiem". By uwolni si z tej puapki, musz przede wszystkim przyzna si do zalenoci od innych oraz do swej potrzeby uznania i bezpieczestwa. Maj z tym niemae trudnoci wynikajce z ich dumy i przywizania do wasnego obrazu siebie. Jeli uda im si zrobi ten pierwszy krok, bd mogli rozpocz poszukiwania pawdziwej niezalenoci wewntrz siebie. Sami zaczn widzie siebie jako jednostki niepowtarzalne i wyjtkowe, nie bd potrzebowa zapewnie o tym plyncych z ust innych ludzi. Naucz si dawa, niczego w zamian nie oczekujc. Niezaleni Pomocnicy to m.in.: Matka Teresa, Cher, Marilyn Monroe i Leo Buscaglia.

OSOBOWO # 3: GRACZ, CZOWIEK SUKCESU

Osobowo trzecia patrzy na wiat przez pryzmat niezawodnoci i sukcesu. Podczas gdy Dwjki poszukuj akceptacji otoczenia poprzez utrzymywanie swej atrakcyjnoci i niesienie pomocy, Trjki pragn uznania w oczach podobnych sobie ludzi i staraj si je zdoby poprzez cik prac, niezawodno i odnoszenie sukcesw. Trjki to osobowoci chyba najbardziej w kulturze pnocno-amerykaskiej podziwiane. manipulanci S wrd nich biznesmeni, Lubi akwizytorzy, porednicy, S dyrektorzy, organizatorzy, liberalni intelektualici, yuppies, specjalici od ofert wizanych" i massmediw. nieprzerwanie dziaa. agresywnymi, przekonywajcymi i dobrze si prezentujcymi graczami-aktorami, potraficymi bezbldnie odgrywa sw rol (rwnie duchow), a take cign j do samego koca uwieczonego sukcesem rezultatu. Puapk, w ktr daj si wcign, jest - tak jak w przypadku Dwjek uzalenienie od innych; cige poszukiwanie potwierdzenia wasnej wartoci w otoczeniu zewntrznym, bez wzgldu na to, jak dobrze im si powodzi. Musz wic wci na nowo

wygrywa. Ilo sukcesw jest dla nich rwnie wana jak ich jako, dlatego cigle poszukuj nowych wyzwa, nowych okazji do wykazania si. W czsto uywanej, popularnej terminologii stresu zalicza si je do osobowoci typu A. W stanach wewntrznego rozbicia popadaj w apati i odrtwienie; trac energi i motywacj do dziaania osigaj stan nazywany syndromem Epsteina-Barra albo gryp yuppies". Kluczem do sukcesu, a zarazem najwiksz zalet, jest ich olbrzymie poczucie odpowiedzialnoci. Dziki umiejtnoci cakowitego utosamienia si z odgrywan rol, zarwno praca jak i penione funkcje pozwalaj im odnosi spore sukcesy. Pac za to utrat duszy. Trac kontakt z gbszym poziomem siebie, czsto cakowicie przekrelajc moliwo istnienia czegokolwiek poza tym, co mona zobaczy na powierzchni. Dlatego te zazwyczaj skaniaj si ku materializmowi. Jak od ycia wewntrznego" Trjki bardziej ceni odgrywan przez siebie rol, tak od ycia rodzinnego waniejsza dla nich jest praca. Dlatego mnstwo czasu zwykli spdza poza domem. Medytacja wgldu rzadko budzi ich zainteresowanie. Trudno jest im znie bezruch i pogrenie w ciszy, a perspektywa zagldania w ciemne i tajemnicze zakamarki swej istoty bez natychmiastowych opacalnych rezultatw, nie wydaje im si w najmniejszym stopniu zachcajca. Potrzebuj cigych dowodw yciowego sukcesu". Jeli powicaj si duchowoci, to zazwyczaj w powizaniu z innymi celami. Kilka lat temu pewien mczyzna, ktry okaza si Trjk, poprosi mnie o kilka lekcji medytacji wgldu. Twierdzi, e w pozostaych dziedzinach ycia osign sukces, przysza wic pora, by zaj si sfer duchow. Po zaledwie dziesiciu minutach medytacji siedzcej, zacz gono krzycze. Po zakoczonej sesji powiedzia mi, e przey najbardziej przeraajce dowiadczenie w swym yciu. Kiedy spytaem, co go tak przerazio, odpar: Siedzenie bez ruchu. Nigdy wczeniej tego nie robiem." Nie zgosi si na drug sesj, gdy sw prb medytacji uzna za cakowite niepowodzenie". Wola zapewne poszuka czego bardziej odpowiedniego". Trjki powinny zwolni tempo i postara si spojrze dalej, poza kreowany obraz siebie, poza zadowolenie z osigni. Stosunki z ludmi i yciem w ogle wymagaj duo trwalszych fundamentw ni laury i oklaski. Trjkom trudno to jednak zrozumie, poniewa za odgrywanie swych rl s sowicie wynagradzane przez spoeczestwo. Ci Gracze, ktrzy zdoaj zrobi pierwszy krok na drodze do rwnowagi, zwykle poszerzaj swe pole widzenia powicajc wicej uwagi rodzinie i caemu spoeczestwu. Zaczynaj

zaglda pod powierzchni, przebijaj si wzrokiem przez swj image, ktry dotd tak troskliwie pielgnowali. Do synnych Trjek nale: Laurence Olivier, Walt Disney, Werner Erhard (zaoyciel EST) oraz Ron Hubbard (pisarz SF, zaoyciel Kocioa Scjentologii).

OSOBOWO #4: TRAGI-ROMANTYK, ARTYSTA

Zwodniczym pryzmatem Czwrek jest racjonalizowanie. Usiuj one doszuka si sensu w swym yciu poprzez cige rozpamitywanie przeszoci, zastanawianie si, w ktrym miejscu popeniy bd i w jaki sposb mogyby go naprawi w przyszoci. Wydaje im si, e zostay przez ycie skazane na nieszczliw, pen strat, samotn egzystencj. Pogranie si w poczuciu nieszczcia czsto powoduje u nich depresj i melancholi. Ta ostatnia jest dla nich dowiadczeniem gorzkim, a zarazem sodkim, ktrym mog si upaja nadajc mu czsto artystyczny lub literacki wyraz. Cho melancholia jest zmor ich ycia, s do niej mocno przywizane, poniewa pozwala im czu si jednostkami wyjtkowymi i twrczymi. Czwrki to osobowoci artystyczne i twrcze, mionicy wszystkiego, co wyszukane i niepospolite. Uwaaj si za osoby w ten czy inny sposb wyrniajce si z szarego tumu. S atrakcyjne i imponujce, cho raczej wyniose; uchodz za arbitrw dobrego smaku", ale raczej ekstrawaganckiego i niekonwencjonalnego. Wrd Czwrek znale mona wielu pisarzy, malarzy, znanych osobistoci wiata mody i innych czonkw spoecznoci twrczej. Ustanawiaj nowe kanony, czsto utosamiajc swe tworzenie z cierpieniem. Nagrody Japonii i Anglii przybieraj wyrane cechy osobowoci czwartej; charakteryzuje je silna tradycja literacka, dramaturgiczna, arystokracja znajca lepsze czasy, troska o wytworno i elegancj, a take przewiadczenie o tym, e s niezrozumiane i niedoceniane. Oba te kraje s wyspami, oddzielonymi od staego ldu, cakowicie odcitymi. Puapk dla Czwrek jest autentyczno. Podczas gdy rozmylaj one zawzicie poszukujc prawdziwego" znaczenia ycia, ycie przepywa obok nich. Patrz z gry na zwykych" ludzi, ale jednoczenie im zazdroszcz; chciayby, ale si boj. Trudno jest Czwrkom pozby si swej melancholii i depresji. Dziki swym smtnym nastrojom czuj si inne i czerpi z nich natchnienie dla swej twrczoci. S winiami swej gowy do tego stopnia, e czsto trac kontakt z ciaem i dowiadczaj zaburze fizycznych lub umysowych. Ich zagubienie czsto wynika z wielkiej iloci mylowych scenariuszy,

zarwno przeszoci jak i przyszoci. W przypadku silnego napicia Czwrki mog zaniecha prb ratowania si, udzc si rozpaczliwie nadziej na przybycie wybawiciela. Mog wykazywa skonnoci samobjcze. W medytacji wgldu nie mog zazwyczaj poradzi sobie z nieprzerwanym myleniem. Niektre z nich nigdy nie przeyy jednej chwili bez mylenia i dlatego nie maj kontaktu z emocjami i ciaem. Nie odczuwaj swych emocji ani dozna fizycznych, lecz przepuszczaj je przez mylowy filtr. Czsto czuj si zagubione i niezdecydowane, nie wiedzc w ktr stron si obrci. Dla Czwrek, ktre uparcie trzymaj si nieustannej introspekcji, nie ma moliwoci ratunku. Rzeczywisto nie istnieje w ich gowach, lecz w trwajcej chwili, w zwyczajnoci ycia, ktrej tak bardzo staraj si unika. Dobrze byoby dla nich, gdyby zamiast myle zaczy dziaa. Sukces osignity dziki wasnemu dziaaniu w realnym wiecie" moe okaza si dla nich najlepszym pokrzepieniem. Ruch i wiczenie fizyczne zazwyczaj rwnie dobrze im su, cho na pocztku mog wydawa si trudne. Sawne Czwrki to m.in.: Alan Watts, Joni Mitchell, John Keats, Ingmar Bergman, Meryl Streep i Percy B. Shelley.

OSOBOWO # 5: OBSERWATOR
Zudn perspektyw na ycie osobowoci pitej jest perspektywa obserwacji. Pitkom wydaje si, e obserwujc ycie mog pozna kierujce nim mechanizmy, a dziki temu kontrolowa je i zachowa wobec ycia dystans. Ich obserwacje s z natury szeroko zakrojone i raczej wnikliwe, ale zajmowane przez nich stanowisko widza oddziela ich od ludzi i caego ycia. Wiedza na temat ycia to nie ycie. Obserwatorzy wietnie nadaj si na decydentw i intelektualistw. Ich umiejtno odcicia si od otoczenia pozwala im patrze na ludzi i towarzyszce im sytuacje w sposb zrwnowaony i obiektywny. Chcieliby wiedzie wszystko, gromadz wic kad informacj, kady uamek wiedzy i magazynuj w teczkach z wycinkami prasowymi, segregatorach, biblioteczkach i komputerach. Pragn by cho troch obeznani niemal w kadej tematyce. Denie do wszechwiedzy, cho to cel suszny i godny podziwu, nie jest yciem. Jedynie dotyczy ycia. Obserwatorzy wykorzystuj sw wiedz, abnegacj i zamknicie w sobie jako rodki obronne przed wcigniciem w wir ycia. Nie wierz, e ycie moe

zaspokoi ich potrzeby, wic wydaje im si, e musz zadba o nie sami. Zabarykadowuj si w swych wieach z koci soniowej. Im wiksze wykazuj zdolnoci w dziedzinie samoobrony, tym bardziej si izoluj od otoczenia i tym trudniej przychodzi im zwrcenie si do innych ludzi o pomoc czy nawet nawizanie z nimi jakiegokolwiek kontaktu. Kiedy forteca zostaje zdobyta lub wiedza zakwestionowana, traktuj to zazwyczaj jako najazd na swe terytorium i czuj si osaczeni. Wpadaj w psychiczn panik", bdc rodzajem klaustrofobii. Wikszo Obserwatorw potrzebuje w yciu duo przestrzeni i czasu dla siebie. Spotkania towarzyskie jak i krtkie pogawdki uwaaj za strat cennego czasu, ktry mona by przeznaczy na gromadzenie dbr intelektualnych lub innych. Nie znosz adnej formy zaangaowania czy zniewolenia przez innych. Pitki na og lubi Vipassan, poniewa polega na obserwowaniu. Puapk moe si dla nich okaza skonno do spdzania wikszoci czasu na samotnych obserwacjach i zbyt mae zainteresowanie wczeniem si do ycia i kontaktami z ludmi. Powinny porzuci swe fortyfikacje i, zamiast chowa si przed yciem, wyruszy mu na spotkanie. Musz wyprbowa swe szczegowo opracowane strategie bezporednio na polu walki, jakim jest ycie; musz wiczy sw si zamiast tylko teoretyzowa; musz zaufa odruchom pyncym z wntrza. Do synnych Obserwatorw nale: Albert Einstein, Franz Kafka, Albert Camus, Glenn Gould, J. Paul Getty i Howard Hughes.

OSOBOWO # 6: POSZUKIWACZ PRZYGD, LOJALISTA

Zwodniczym pryzmatem osobowoci szstej jest przygoda. Poniewa Poszukiwacz Przygd jest nkany cigym strachem i zwtpieniem w siebie, pragnie wykazywa si i udowadnia sw warto w coraz to nowych sytuacjach, albo te znale tak osob, grup lub system, ktry speniby jego nadziej na oddalenie na zawsze jego lkw i niezdecydowania. Szstki dobrze radz sobie w walce z przeciwnociami. Na og nie s zwolennikami bezwzgldnego posuszestwa wobec wadzy, a kiedy oddadz si jakiej sprawie lub osobie, zachowuj wobec niej niezachwian lojalno. Potrafi ciko pracowa, powica si, czasem mog nawet dokonywa zdumiewajcych wyczynw duchowych. Cechy te czyni z nich dobrych, ofiarnych przyjaci i czonkw rnego rodzaju zespow. Wrd Szstek jest wielu onierzy, oficerw policji, alpinistw, maratoczykw.

Osobowo ta moe przejawia wzorce zachowa, ktre wydaj si by cakowicie przeciwstawne. Istniej waciwie dwa typy Szstek: lkliwy i nielkliwy. Typ lkliwy jest niemiay, peen fobii i braku wiary w siebie, jak, na przykad, Woody Allen. Nielkliwy, jak Oliver North, moe si wydawa pewny siebie, zaczepny i obcesowy, skrywajc swj strach pod paszczykiem wrogiego zachowania i wymuszonej odwagi. Szstki mog okazywa lojalno i oznaki stabilizacji zamiennie z napadami poszukiwa i eksperymentowania. Mimo zewntrznych pozorw Szstki s raczej bojaliwe, szczeglnie wobec zwierzchnikw. Maj skonnoci do projekcji umysowych, a nawet paranoi; bezustannie wypatruj ewentualnego zagroenia. Prbuj pokona swe lki udajc odwanych i ukry niezdecydowanie i niepokj wchodzc w jaki stay ukad, czy to z okrelon osob, wyznaniem, czy ugrupowaniem. Zawsze bd ofiarnie walczy w jego obronie, gdy w istocie bdzie to dla nich walka w obronie wasnej. Doskonaym ukadem dla wielu Szstek jest suba w armii, poniewa nie tylko daje im wiarygodn ide, o ktr mog walczy, ale take stwarza okazj do wykazania si odwag i lojalnoci. Najwikszym wyzwaniem, z jakim przychodzi im si zmierzy w medytacji wgldu, jest konsekwencja. Choby nawet uznali medytacj za praktyk wyjtkowo suszn i rozsdn, zawsze odczuwa bd pokus porzucenia jej i poszukania czego lepszego. Powiedziaem kiedy pewnej Szstce, e nawet jeli rzeczywicie istniaaby gdzie metoda lub system doskonay, i tak nie pozostaaby przy nim dugo, poniewa w jej przekonaniu zawsze istnieje moliwo jeszcze lepszego rozwizania. Z wyrazem zawstydzenia na twarzy przyznaa mi racj. Wkrtce potem opucia nasz grup. Osobowo ta moe przezwyciy swj strach tylko prawdziw, niewymuszon odwag. Prawdziw odwag moe jednak odnale tylko wtedy, gdy uzna swe lki i zrozumie ich procesy. Jeli wypiera si lku, nie moe si z nim zmierzy. Szstki powinny wic postawi nie na walk, lecz na zgod i pojednanie. Synne Szstki to: Richard Nixon, Sigmund Freud, Napoleon, Hitler i Tchrzliwy Lew z Czarnoksinika z krainy Oz. ,

OSOBOWO # 7: IDEALISTA
Bdny obraz ycia osobowo # 7 uzyskuje patrzc przez pryzmat ideaw. Swe gboko skrywane lki maskuje planami i nadziej na nadejcie lepszych czasw dla niej, jako jednostki i jako czonka grupy. Sidemki s niepoprawnymi optymistami bujajcymi w

obokach. Zazwyczaj nie zauwaaj ciemnej strony rzeczywistoci i maj trudnoci z wdroeniem swych planw w ycie. Sidemki s bardzo atrakcyjne - wesoe, towarzyskie, elokwentne, z wiecznym umiechem na twarzy roztaczajce pikne wizje przyszoci. Lubi udziela si towarzysko, gdy pozwala im to umacnia wasne ideay, szerzy ide wsplnoty ludzkiej oraz mile spdza czas. Dziki takim cechom jak zdolnoci organizacyjne i atwo nawizywania kontaktw, zrwnowaone Sidemki potrafi osiga dobre wyniki dziaajc w wielkich organizacjach. Internacjonalistyczne partie polityczne, instytucje dobroczynne, organizacje ekologiczne, orodki rozwoju duchowego, spdzielnie i inne przedsiwzicia idealistyczne zwykle skupiaj w swych szeregach spory procent Idealistw. Za doskonay przykad tej osobowoci w akcji moe posu- y kontrkultura hippisowska lat 60-tych, jak i wiele dzisiejszych organizacji i ugrupowa new age, ktre szerz ide wsplnoty ludzkiej, dobrego sampoczucia i ruchu w stron wiata". Niestety, upieranie si przy ogldaniu wiata przez rowe okulary, nie zmieni jego rzeczywistego koloru. Problemy nie rozwi si same. Gboko zakorzenione lki nie dadz si cakowicie i na zawsze zatuszowa optymistycznym myleniem. Istnieniu Cienia, czyli ciemnej strony ycia nie mona przeczy ani go ignorowa. Sidemki maj skonnoci do utosamiania mwienia o czym z prawdziwym tego przeywaniem. W dziedzinie duchowoci czsto uwaaj si za osoby wielce dowiadczone, a nawet owiecone. Maj problemy z wprowadzaniem planw w ycie i z wypenianiem zobowiza, ktrych jei mog, staraj si unika. Kiedy rozziew pomidzy rzeczywistoci a ich ideaami rozrasta si do rozmiarw przepaci, staj si zawzite i agresywne, prbujc nagina rzeczywisto tak, by przystawaa do ideaw. Albo te daj sobie z nimi po prostu spokj. Postawiwszy na to drugie rozwizanie, mog si zwyczajnie fizycznie ulotni", albo te wybra wewntrzn ucieczk w narkotyki lub narcystyczne zainteresowanie samym sob. Podczas medytacji wgldu powainym problemem jest dla Sidemek fizyczny lub emocjonalny bl, jaki moe ona uwolni. Dopki bl ten nie zostanie rozpracowany, tkwi bdzie uwiziony w puapce bezpodstawnego optymizmu; przybierajc na sile i mrocznej gbii. Zamiast uparcie dy do miego wypeniania czasu i snu pikne marzenia, Sidemki powinny stworzy sobie moliwo przebywania w teraniejszoci. Kiedy uwanie i bez uprzedze przyjrz si sobie i otoczeniu, ich ogld rzeczywistoci stanie si bardziej zrwnowaony. A wtedy nie bd si ju tak bardzo bali konfrontacji z blem i niewygod.

Wzmocnieni i zrwnowaeni, bd mogli z wikszym ni dotychczas powodzeniem wprowadza w czyn swe natchnione wizje. Do znanych Sidemek nale: Ram Dass, Joan Rivers, Piotru Pan i James Joyce.

OSOBOWO # 8: SZEF, EGZEKUTOR

Faszywym pryzmatem tej osobowoci jest sprawiedliwo. semki uwaaj wiat za wyjtkowo nieprzyjazne miejsce, w ktrym si naley wprowadza sprawiedliwo. D do wadzy i potrafi sami zadba o interesy swoje i swoich podopiecznych, by mie pewno, e sprawiedliwoci staje si zado. semkami jest wielu przywdcw i szefw. Czsto piastuj wysokie stanowiska odznaczajc si przy tym okaza postur i fizyczn si. S zazwyczaj wojowniczy, pewni siebie, gwatowni i czsto, cho na og niewiadomie, daj wyraz swej gniewnej naturze. Szanuj tych, ktrzy maj odwag stawi im czoa. Zrwnowaone semki s doskonaym materiaem na przywdcw i ordownikw pokrzywdzonych. Chocia niele radz sobie z pokonywaniem zagroe zewntrznych, nie potrafi walczy z wrogami wewntrznymi. Maj tendencje do unikania lub tumienia w sobie wszystkiego, co kojarzy im si ze saboci - czuoci, wraliwoci, wspczucia, ustpliwoci. W ten sposb tumi sw zdolno do kochania i bycia kochanym; izoluj si. Stworzon przez siebie pustk staraj si wypeni przyjemnociami zmysowymi, takimi jak seks, alkohol, narkotyki czy dobre jedzenie. semki unikaj introspekcji, poniewa mogaby podkopa ich uproszczone pojcia dobra i za. Lubi mie cile okrelony cel, na ktrym mog si skupi. Chc wiedzie, kto jest dobrym facetem", a kto zym". Oczywicie, w swym przekonaniu, oni zawsze nale do dobrych facetw". Bez wzgldu na to, ile maj wadzy, wikszo semek jest niestety przekonana, e poczucia wasnej wartoci naley szuka poza sob, na zewntrz. Maj wic ten sam problem, co Dwjki. Jeli jednak Dwjki staraj si zdoby przekonanie o swej wartoci przez roztaczanie wdzikw i niesienie pomocy, semki zdobywaj je si. W Vipassanie, semki maj najwiksze trudnoci z przyznaniem si do saboci. S one tak przyzwyczajone do sprawowania kontroli i wydawania rozkazw, e nie potrafi otworzy si na nowe i nieznane. Nikt jednak nie jest wszechpotny. Wszyscy mamy jakie saboci, co _wcale niekoniecznie musi by ze. Jak uczy Tai Chi Chuan, twarde zostanie w kocu zwycione przez mikkie.

semki powinny uzna warto mikkoci i wraliwoci. Musz nauczy si dawa rwnie dobrze jak bra, a prawdziwie sucha rwnie dobrze jak komenderowa. Tylko w ten sposb bd mogli dowiadczy wzajemnej mioci i zrozumie gbsze znaczenie sowa sprawiedliwo". Synne semki to: Gurdijew, Fritz Perls (twrca terapii gestalt), Nietzsche, Pablo Picasso, Ernest Hemingway i Katharine Hepburn. OSOBOWO # 9: PACYFISTA Faszywy obraz rzeczywistoci Dziewitki uzyskuj patrzc przez pryzmat nonkonformizmu. Moe to z pocztku wydawa si dziwne, bowiem wikszo Dziewitek to -by wysoce konwencjonalne. S jednak nonkonformistami w tym sensie, e cay czas poszukuj moliwoci osignicia spokoju i harmonii oraz wikszego stopnia zdecydowania. Chocia osignicie stanu uporzdkowanej stabilizacji" jest jednym z ich gwnych celw w yciu, czsto daj si wcign w inne, nowe (nonkonformistyczne) dowiad czenia, gdy nie s cakowicie zadowolone ze swego ycia. Dziewitki maj predyspozycje i czuj Pocig do rutynoweJ, precyzyjnej i bezosobowej pracy. Unikaj stresw zwizanych z podejmowaniem decyzji, zakcajc ustalony porzdek samo-promocj oraz nieprzewidywaln w skutkach wspprac z innymi ludmi. Wrd nich znale mona wielu pracownikw biurowych, ksigowych oraz dentystw. Cen jak Dziewitki pac za moliwo tak wyranego dostrzegania punktu widzenia innych ludzi, jest zaniedbanie wasnego punktu widzenia. Z powodu niskiej samooceny trudno jest im egzekwowa nalene im uznanie czy Podejmowa .inicjatywy: Trudno im zacz co ;na wasn rk". Czekaj, a inni zachc ich do dziaania, twrczego czy jakiegokolwiek innego. W przeciwnym 'razie, pograj si w gnunoci powicajc si banalnym, szablonowym zajciom lub bezmylnej rutynie; zostaj typowymi zbijaczami bkw". W stanie napicia nerwowego mog sta si jeszcze bardziej zalknione i niezdecydowane, prbujc znale, tak jak zaburzona wersja osobowoci szstej, jak ide lub ukad, ktry mgby dostarczy im oparcia. Dziewitki wykazuj tendencje do zasypiania podczas medytacji siedzcej. Ich umys pogra si we nie, by unikn ujrzenia czego przygnbiajcego czy niepokojcego. Dziewitki powinny zrozumie, e prawdziwy spokj nie oznacza indolencji czy braku zewntrznych niepokojw. Zrodzi si on moe jedynie wewntrz nich i to tylko

wtedy, kiedy zrozumiej i przezwyci swj niepokj i pokonaj swj wewntrzny konflikt. Powinny si rozrusza, wyznaczy sobie jakie cele i dy do ich realizacji. Dobrze zrobioby im otwarcie serca na nieprzewidywal no mioci i stosunkw midzyludzkich. Wrd znanych Dziewitek znajduj si: Buckminster Fuller, Alfred Hitchcock, Dwight Eisenhower i Ringo Starr. Wszystko to s oczywicie bardzo oglne zarysy dziewiciu typw osobowoci. Jeli jednak zrozumiesz podstawy dynamiki kadego z tych typw, bdziesz mg zrozumie rwnie nieskoczon ilo ich odmian, a take sposb, w jaki wi si z innymi formami warunkowania. Ogromna wikszo ludzi posiada przez cae ycie tylko jedn osobowo, ktra niemal cay czas silnie na nich oddziaywuje, rwnie wtedy, gdy na powierzchni zdaj si wypywa inne formy warunkowania. Pewna uczestniczka prowadzonych przeze mnie warsztatw opartych na Enneagramie, ze zdziwieniem odkrya, e wikszo ycia (a bya troch po czterdziestce) przeya postpujc jak Dwjka, podczas gdy, jak si okazao, bya Trjk. ywia ona wielki podziw dla swej matki, Dwjki, i tak jak ona, staraa si dawa i troszczy o innych, co zadecydowao nawet o wyborze jej zawodu pielgniarki. Dopiero niespena rok wczeniej, nim zdecydowaa si na uczestnictwo w warsztatach, jej prawdziwa osobowo zdoaa w kocu przebi si na powierzchni. Kobieta ta porzucia prac pielgniarki i zaja si prowadzeniem wasnego interesu. Cho czua wielk ulg, odnalazszy sw Prawdziw" ja, zwrciem jej uwag, e ta jej Prawdzi wa" ja jest niestety kolejn mask; jest tylko punktem na okrgu, nie okrgiem. Religia, filozofia, kultura i rodowisko zawodowe (takie jak rodzaj wykonywanej pracy) rwnie mog ksztatowa osobowoci wedug powyszych schematw. Nie powinno to dla nikogo by niespodziank, bowiem wszyscy wielcy filozofowie i nauczyciele wyraaj zawsze swe idee oraz wgldy za porednictwem swej osobowoci. Na kultur chisk, na przykad, wielki wpyw wywar Konfucjusz, ktry posiada osobowo pierwsz. Wielu Chiczykw wykazuje silne cechy tej wanie osobowoci, takie jak: cika praca, uczciwo, wspzawodnictwo, stawianie zasad przed jednostk, poszanowanie tradycji i hodowanie wartociom ycia rodzinnego. Nie oznacza to bynajmniej, e wszyscy Chiczycy s Jedynkami, ale e znajduj si pod silnym wpywem swej chiskoci". Wiele grup spoecznych wykazuje osobowo zbiorow po prostu dlatego, e ludzi tego samego typu cignie do tych samych zaj i rodowisk zawodowych. I tak Jedynki, ze

swym sposobem mylenia i stosunkiem do ycia, silnie oddziaywuj na zawd nauczycielski; Dwjki na pielgniarstwo i suby socjalne; Trjki na business i rodki masowego przekazu; Czwrki na spoeczno artystyczn; Pitki na terapi psychoanalityczn i wysze uczelnie; Szstki na wojsko i policj; Sidemki na ruch zielonych" i duchowo new age; semki na prawnikw; a Dziewitki na stomatologi i ksigowo. Cho przebywanie wrd ludzi o podobnej umysowoci i pogldach dziaa pokrzepiajco, stwarza jednoczenie niebezpieczestwo bdnego utosamiania wsplnego uwarunkowania z uniwersaln prawd. Szczeglnie grone moe si to okaza w koach duchowych, gdzie deklarowany cel stanowi prawd uniwersaln. Cho intelektualne poznanie wzorcw osobowoci Enneagramu moe by dla ciebie cennym narzdziem, zawsze jednak pozostanie ograniczone. Intelekt, jak wiemy, moe pomc ci rozrni czci skadowe, ale nie radzi sobie z ich czeniem w cao. Moe pomc ci zrozumie twe wzorce zachowa, ale nie potraf ci od nich uwolni, gdy sam si z nimi identyfikuje. Uwolnienie od uwarunkowa wynikajcych z osobowoci, oraz wszystkich innych, stanowi zadanie dla medytacji wgldu czy dowolnej, zblionej do niej praktyki. Enneagram moe w tym procesie okaza si pomocny, gdy jeli uznasz swoje dziaanie jako element staego wzoru, bdziesz wiedzia, e masz do czynienia z warunkowaniem. Im bardziej pozostaniesz uwarunkowany, schematyczny i sztywny, tym mniej bezporednia i ywa bdzie twoja reakcja na ycie.

Rozdzia sidmy
ZWIZKI I RELACJE
Istnienie to trwanie w zwizku; istnie to by zwizanym. Zwizek to spoleczestwo. Struktura dzisiejszego spoleczestwa, opierajca si na wzajemnym wyzysku, niesie gwat, zniszczenie i ndz." - J. D. KRISHNAMURTI Kiedy jednostki pozostaj w niczym nie zakconym zwizku, oznacza to, e przestay w swojej wiadomoci rozrnia przedmiot i podmiot. To najbardziej godny pochway etap we wszelkich stosunkach midzyludzkich. Mona nazwa go zwizkiem archetypowym, poniewa w takiej chwili kada z osb postrzega drug jako siebie, a jednoczenie jako calo ".

- RICHARD MOSS, M. D. Nikt nie jest samotn wysp. Dowodzi tego fizyka jdrowa, a dziki superszybkiej komunikacji midzynarodowej coraz trudniej zachowa choby iluzj granic pastwowych. Dlatego te mona powiedzie, e kady z nas pozostaje w jakich zwizkach - z ukochan czy ukochanym, ze wsppracownikami, z przyjacimi i znajomymi, z rzdem, z krajem, z planet. Kady nasz ruch wpywa w jaki sposb na innych ludzi (nawet .jeli nie wykonamy adnego ruchu), a ich dziaania wpywaj na nas. Im blisze stosun ki, tym silniejszy efekt wzajemnego oddziaywania. Jeli chcesz poprawi swe zwizki z innymi (czyli doprowadzi do pozytywnej zmiany), najskuteczniejszym krokiem, jaki moesz podj, jest zmiana samego siebie: Nie jeste w stanie prawdziwie zmieni innej osoby, cho od czasu do czasu udaje ci si pokierowa jej zachowaniem za pomoc naciskw i manipulacji. Budda zwraca uwag na fakt, e nawet Buddowie (istoty doskonale owiecone) mog jedynie wskazywa drog. Zasadniczego dziea przemiany dokona musi sama zainteresowana osoba. Zarw no Jezus, jak i Budda bardzo rzadko mwili o tym, jak naprawia spoeczestwo. Swe nauki kierowali do samego rda transformacji ludzkoci - do ludzkiej jednostki. Przy naszym obecnym stanie wiadomoci, naszym dziaaniem steruje przede wszystkim mentalne ego, czyli ja". Poniewa gwn funkcj ego jest podtrzymywanie swego istnienia i rozrastanie si, wszystkie inne zadania staj si drugorzdne. W sytuacji podbramkowej moje" interesy zawsze wydaj si bardziej pilne i uzasadnione ni twoje". Zachowujemy umys otwarty, pki nie zagraa to podstawowym wyznawanym przez nas zasadom; jestemy hojni, pki sami dysponujemy nadwykami (na przykad, dbr materialnych lub wadzy), a obdarowana przez nas osoba okazuje w odpowiedni sposb sw wdziczno; kochamy, pki adresat naszej mioci robi to, co od niego chcemy; jestemy rozsdni, pki druga osoba akceptuje nasze rozumowanie. Skoro ostatecznie moje" dobro przewaa nad twoim", nasze zwizki musz opiera si na wyzyskiwaniu. Nawet wzajemne wykorzystywanie lub wykorzystywanie usankcjonowane przez spoeczestwo, religi, zwyczaje czy tradycj, w istocie pozostaje wyzyskiem. Nie zadajemy sobie nawet trudu, by ukry t wyzyskujc natur naszych stosunkw z otoczeniem. Wszystko, co istnieje na powierzchni Ziemi, uwaamy za swoj wasno i cigniemy z tego, ile si da, nawet jeli pociga to za sob nieuzasadnione spustoszenie, konkurencji. marnotrawstwo i zabijanie. Jedynym czynnikiem ograniczajcym wyzyskiwanie przez nas planety, jest bynajmniej nie wiadomo, lecz chciwo i egoizm

Wznoszc si ponad wszystkie wzniole brzmice usprawiedliwienia, nie mona nie zauway takiego samego nastawienia na cignicie korzyci, ktre przenika nasze stosunki z ludmi. Niewolnictwo wci istnieje; wojny wci trwaj; handel i biznes bez ogrdek uprawiaj wyzysk. Prawd mwic, z przyzwyczajenia traktujemy siebie jak towary nie tylko w miejscu pracy, ale rwnie w relacjach z innymi ludmi. Element wyzysku, cho w nieco subtelniejszej formie, obecny jest rwnie w wielu pozornie zdrowych zwizkach: m-ona, nauczyciel-student, guru-ucze. Jeli przyznamy, e wikszo naszych dziaa wynika z zasady najpierw ja", wszystko, co dzieje si dokoa, nie powinno by dla nas niespodziank. Nie moemy prawdziwie kocha, jeli potrzebujemy czego w zamian; We moemy prowadzi innych ku jasnoci, jeli sami jestemy zagubieni i nkani konfliktami; nie moemy zbudowa sprawiedliwego i wspczujcego spoeczestwa, jeli na samym szczycie stawia bdziemy wasne interesy; nie moemy prawdziwie da, jeli chcemy co za to otrzyma. Niektre kraje Trzeciego wiata rezygnuj z pomocy" Zachodu, poniewa widz, e zwizane z ni ograniczenia zbyt duo je kosztuj. eby prawdziwie zmieni swe ycie, a take podstawy stosunkw z innymi ludmi, musisz przenie stanowisko dowodzenia twymi dziaaniami z ja" do orodka gbszego i bardziej uniwersalnego. Taka zmiana dowdztwa umoliwi ci osignicie stanu, ktry okrelilimy mianem braku dziaania", tzn. umoliwi ci podjcie dziaania penego, harmonijnego i nie spaczonego przez twe ego. Wymaga ona jednak wielkiej odwagi i wytrwaoci; jest zadaniem, ktre kady musi wypeni samodzielnie, gdy jego podstaw jest samopoznanie. Carl Jung pisa: Czowiek, ktry chciaby rozwiza problem za, musi przede wszystkim pozna samego siebie, to znaczy posi moliwie najwiksz wiedz dotyczc jego peni. Musi jasno wiedzie, ile dobra jest w stanie zdziaa i do jakich zbrodni jest zdolny... Oba te aspekty stanowi cz jego natury i dlatego musi dobrze je pozna, jeli chce - a powinien - y bez zludze i okamywania samego siebie." W procesie transformacji nie mona stosowa adnych prodkw. By dokona tej sztuki, nie wystarczy zagodzenie zasady najpierw ja"; zmniejszanie zakresu okamywania samego siebie pozostaje okamywaniem. Musimy cakowicie pozbawi ego, czyli ja", dowodzenia naszymi dziaaniami. I musimy si za to zabra jak najszybciej. Odkadanie tego lub obmylanie warunkw zmiany nie jest transformacj, lecz dodatkowym manewrem obronnym ego. Cho instynkt samozachowawczy jest zjawiskiem naturalnym, nasza interpretacja nas samych" jest w najwyszym stopniu ograniczona. Prawdziwa ja obejmuje rwnie to, czego

my do niej nie zaliczamy. Obejmuje ,drugich", nie tylko partnera, dzieci i przyjaci, ale take wrogw, a nawet stworzenia nie nalece do rasy ludzkiej; obejmuje cal planet. Im bardziej ograniczone jest nasze pojcie jani, tym bardziej jestemy przestraszeni, stamszeni i bezbronni. Pojmujc ja szerzej, stajemy si bardziej otwarci i ufni, prniejsi, rosn nasze zdolnoci przystosowawcze. Procesu tego nie naley myli z dziaaniami ego, ktre poprzez zwikszanie swej wadzy lub identyfikacj dy do samorozbudowy. Niestety, dziaania wynikajcego z zasady najpierw ja" nie mona tak po prostu, wysikiem woli, zamieni na brak dziaania. Miaoby to swe rdo rwnie w ego i mogoby jedynie skomplikowa sytuacj. Musimy si nauczy uwalnia od swych przywiza (do ludzi, przedmiotw, wierze czy pragnie), kiedy tylko okazuje si to konieczne. Musimy wytrwale powraca do teraniejszoci i przyznawa si do obecnych w naszym yciu wypacze, konfliktw i fragmentacji. Pozbywajc si ich wszystkich po kolei, automatycznie uwalnia si bdziemy z side naszego ego. A wyzwoliwszy si, bdziemy mogli kierowa si ku jasnoci, peni i niczym nie zmconym relacjom.

MCZYNI I KOBIETY
Toczca si dzi walka pici jest duo powaniejsza, ni zwyklimy uwaa. Przypomina raczej otwart wojn. Zrozumiae jest, e kobiet, ktre tak dugo w stosunku do mczyzn odgryway suebn rol, nie mona odsuwa od wadzy. Wadz jednak rzadko kiedy oddaje si bez walki. Kada wojna niesie za sob We tylko wielki chaos i zamt, ale rwnie zawzito, nienawi i okruciestwo. Kada walka budzi powszechne tendencje do jednoczenia si ze swoimi" w walce z wrogiem". Tendencji tej ulegaj w rwnym stopniu mczyni jak i kobiety. Jest to tym bardziej smutne, e nie ma przecie adnego rzeczywistego wroga. Walka, bez wzgldu na form i spraw, w imi ktrej jest prowadzona, doprowadzi moe do nowego podziau si, ale na pewno nie rozwie adnego konfliktu. Rwnie w tym przypadku nie likwiduje napicia w stosunkach midzy mczyznami i kobietami, ani te nie rozwizuje adnego z licznych problemw, z ktrymi boryka si rasa ludzka. Cigle tkwimy w sidach dwoistoci, z wielkim mozolem posuwamy si do przodu nigdy nie osigajc celu. Co wsplnego z tym zoonym konfliktem ma Vipassana? Wprowadzi moe ona do kadej trwajcej chwili przejrzysto i harmoni. Pozwala oprze si dnej spra -

wiedliwoci retoryce tradycjonalistw obu obozw oraz aktualnych arbitrw racji politycznych w walce pci. Waniejszy ni mczyzna czy kobieta, homo- czy heteroseksualista, czarny czy biay, jest po prostu Czowiek. Jeli bdziemy traktowa drugiego czowieka jak istot rwn sobie, wikszo problemw zniknie sama. Przy rozwaaniu konfliktu pci bardzo pomocny jest diagram yin-yang. Rnica pomidzy tymi dwoma przeciwiestwami jest wyrana i niezaprzeczalna: jedna cz jest biaa, druga czarna. adna z nich nie jest w aden sposb uprzywilejowana czy wyrniana. Kobiety rwnie wyranie rni si od mczyzn. By cieszy si nalen im czci wadzy nie musz stawa si mskie" tylko dlatego, e w przeszoci wadza bya przede wszystkim domen mczyzn. Nie potrzebuj garniturw, marynarek z watowanymi ramionami, ani silnych bicepsw; nie musz wyrzeka si swych naturalnych cech fizjologicznych; absolutnie nie jest im potrzebne wycieczajce uzalenienie od pracy i zabijanie si nikotyn. Z diagramu yin-yang wynika rwnie, e yin zawiera czstk yang, i odwrotnie. Kobiety mog by mikkie i ulege, ale kiedy trzeba powinny okazywa stanowczo, do ktrej posiadaj wrodzon zdolno. Wielu mczyzn z kolei, nieugitych i agresywnych, potrzebuje dla rwnowagi nieco mikkoci. Musz oni pogodzi si ze swoj kruchoci oraz nauczy si opiekuczoci. By moe niektrzy uznaj, e to, co pisz, to po prostu puste frazesy. Jeli jednak zaznajomiliby si z teori i praktyk Tai Chi, przekonaliby si, e mikki i ustpliwy czsto odnosi znaczn przewag nad twardym i agresywnym. W dzisiejszych czasach kobiety i mczyni w rwnym stopniu wykazuj tendencje do lekcewaenia i niedoceniania umiejtnoci ustpowania i akceptacji. Dlatego wanie walka ta przypomina walenie gow w mur. Wszystko ma swj odpowiedni czas i miejsce. Nikt i nic nie jest z natury dobre czy ze, suszne czy bdne. Yin i yang zawsze d do rwnowagi i, jeli pozostawi si sprawy ich naturalnemu biegowi, osigaj j. Yin i yang, cho tak wyranie rni si od siebie, zawsze s takie same.

PARTNERZY
Wedug sownikowej definicji partner" to czowiek zwizany z dan osob lub osobami wsplnym prawem do czego lub posiadaniem; udziaowiec, wsplnik". Jest to definicja bardzo oglna, a w dzisiejszych czasach zwiksza si rnorodno stosunkw midzyludzkich - od maestw tradycyjnych po zwizki, ktre ustalaj i spisuj w

odpowiednich dokumentach prawnych, niczym w umowach handlowych, szczegowe warunki, zastrzeenia i towarzyszce im sankcje karne. Maestwo jest na og rodzajem kontraktu. O zasadach maestw tradycyjnych decydoway przede wszystkim wzgldy religijne i spoeczne. Warunki nowoczesnych maestw czy innych zwizkw ustalane s coraz czciej przez samych partnerw, bd to formalnie - w formie kontraktu, bd podwiadomie - we wzajemnym oddziaywaniu ich osobowoci. Pomimo wszelkich ustalonych zastrzee i warunkw, wikszo dugoterminowych zwizkw opiera si gwnie na oczekiwaniu korzyci i zasadach handlu wymiennego. Tracisz co, najczciej niezaleno, by w zamian dosta co innego - najczciej iluzoryczne bezpieczestwo w jego najprzerniejszych postaciach. Jeli nie otrzymujesz tego, o co si targowae, czujesz si oszukany. Rodzi to w tobie gniew, albo wpdza w depresj. W kocu zwizek rozpada si, niezalenie od tego, czy faktycznie porzucasz partnera, czy pozostajesz u jego boku. Wikszo zwizkw zaczyna si cakiem dobrze. Wszystko w nich wydaje si nowe i podniecajce. Moe to by szalona mio, namitno albo po prostu nowo uadania sobie iycia we dwoje. Moe to by rwnie pochaniajce snucie planw na reszt ycia: oszczdzanie pienidzy na dom (potem na coraz wikszy i lepszy dom), wspinanie si po szczeblach kariery, osignicie awansu spoecznego, wychowywanie dzieci i zapewnienie sobie godnej staroci. Poniewa wikszo zwizkw maeskich opiera si na zasadzie dopeniania si, maestwo wydaje si z pocztku idealnym rozwizaniem wielu yciowych problemw. Jeli niektre wyzwania wydaj si dla ciebie zbyt trudne, jeli brakuje ci pewnych cech charakteru albo odczuwasz pustk w yciu, dlaczeg by nie polubi kogo, kto naprawi za ciebie wszystkie te braki? Wcale nie przypadkowo czste s zwizki, w ktrych jeden z partnerw jest introwersyjny, a drugi wylewny; jeden stanowczy, a drugi ulegy; jeden daje, a drugi bierze; jeden odgrywa rol rodzica, a drugi dziecka. Wzajemne zafascynowanie partnerw wynika ze, wiadomego lub nie, poszukiwania swego uzupenienia, denia do osignicia peni. Wczeniej czy pniej pary maeskie napotykaj na takie same problemy i ograniczenia, jak osoby yjce samotnie. Odkrywaj przepa pomidzy tym, co jest, a tym, czego by chcieli lub czego si spodziewali; dosiga ich zniecierpliwienie i znudzenie codziennoci. Choby nie wiem jak si starali, stan w obliczu uczucia niedosytu i pustki; coraz wicej bdzie im potrzeba, by j wypeni.

ycie cigle si zmienia, podczas gdy silne wizy naszych wewntrznych czynnikw warunkujcych wi nas z przeszoci. Kady partner w zwizku obciony jest nie jednym, lecz dwoma zestawami wzorcw i dowiadcze. Co wicej, bliska zayo czsto prowadzi do lekcewaenia drugiej osoby, albo przynajmniej do porzucenia stara o utrzymanie jej wzgldw. Bardzo atwo mona doj do przekonania, e znasz drug osob na wylot, i zacz wini j za wszystkie swoje yciowe niepowodzenia. To z kolei czsto prowadzi do uczucia, e zostae oszukany lub wykorzystany. Jeli uwaasz si za towar w handlowej transakcji, logicznym rozwizaniem twych problemw bdzie zatrudnienie adwokata, ktry najlepiej zatroszczy si o twoje interesy finansowe i inne. Wymie stary model zwizku na nowy, i ud si nadziej, e dokonae okazyjnego zakupu. Pamitaj jednak, e obie strony takiej transakcji w pewnym stopniu trac swe czowieczestwo. Z drugiej strony, podtrzymywanie zwizku tylko dlatego, e ju si w nim znalaze, rwnie nie jest rozwizaniem. Jeli zwizek nie wzbogaca ycia partnerw, a ci nie wykazuj gotowoci do zmiany, trwanie w nim nie jest zbyt rozsdne. Gboki konflikt osabia i czsto rodzi powan niech do partnera. Przeciganie takiego zwizku nie zawsze wychodzi na dobre rwnie dzieciom. Lepiej bowiem, eby dzieci uczyy si jak przystosowa si do zmiany, a nie jak y w kamstwie. Fakt, e uzupeniajcy si partnerzy tworz jako para rozsdn cao, nie oznacza, e kady z partnerw z osobna rwnie osign peni. Jeli sam nie jeste caoci jako jednostka, z pewnoci do uzupeniania wasnych brakw wykorzystujesz swego partnera dc do bezpieczestwa, dowartociowujc si, prbujc wynagrodzi sobie utracone dziecistwo czy strat rodzicw. Jeli twoje oczekiwania, suszne czy te nie, nie speniaj si, jeste rozczarowany a nawet, co bardzo moliwe, wrogo nastawiasz si do swego partnera. Wwczas, wiadomie lub niewiadomie, poszukujesz moliwoci rewanu (subtelnego, bezporedniego, spoecznie akceptowanego lub jakiegokolwiek innego). Jeli podstaw twego zwizku byo wykorzystywanie partnera, nie da si tego unikn. Wzajemna zaleno i wykorzystywanie oraz doskonale zrwnowaone uzupenianie si partnerw buduj czasem trwae zwizki. Nie s one jednak tak idealne, za jakie mog uchodzi. Po pierwsze, absolutna rwnowaga zdarza si niezwykle rzadko. Po drugie, nawet jeli si j osignie, trzeba za ni, jak zwykle, zapaci. By scementowa taki ukad, partnerzy musz w rezultacie przysta na uwizienie w niezmiennym systemie behawioralnych wzorcw. Uwizienie to jest zaprzeczeniem zmiany, rozwoju, ycia; jest poddaniem si sile

przyzwyczajenia i rutynie. Partnerzy staj si cakowicie od siebie uzalenieni, kiedy wic jeden z nich odchodzi lub umiera, drugi jest zdruzgotany. Wchodzc w jakikolwiek ukad musimy postawi sobie pytanie, co jest waniejsze: dobro kadej z tworzcej par jednostek, czy te dobro pary jako caoci. Obie te sprawy nie zawsze dadz si ze sob pogodzi. Jednostka nie moe sta si caoci, jeli jest uzaleniona od kogo innego. Nie oznacza to, e ludzie nie powinni zawiera zwizkw, ale e naley dy do zwizku partnerskiego, wykluczajcego wyzysk i uzalenienie. Niczego w yciu, w tym rwnie udanego zwizku, nikt nie moe ci zagwarantowa. Moesz innymi manipulowa lub kierowa, podporzdkowywa si im, ale nie moesz ich zmieni. Prawdziwie zmieni mona jedynie siebie samego. Najlepsze, co moesz zrobi dla swego zwizku, to bezwarunkowo kocha swego partnera. Jeli uczciwie si zastanowisz, dojdziesz do wniosku, e mio taka jest niezmiernie rzadka. Dlatego wanie w tej ksice pisz tak mao o mioci. Wikszoci z nas obca jest prawdziwa, bezwarunkowa mio. Przejcie od mioci uwarunkowanej do bezwarunkowej nie jest aktem woli. Trzeba po prostu zacz uwalnia si od tych uwarunkowa, ktre sprawiaj, e twe postpowanie opiera si na zasadzie najpierw ja". W przypadku braku mioci bezwarunkowej, powiniene postara si, by przynajmniej z twojej strony zwizek nie by ograniczony i spaczony kaprysami twojego Ja". Kiedy na przykad, jeste zazdrosny, a wiesz, e twoja zazdro nie ma adnych podstaw, uznaj to zarwno przed sob, jak i swym partnerem. Obserwuj, jak uczucie to narasta i jak mija, tak jak podczas medytacji Zen prac domowych". Jeli zdoasz uwolni si z side swej zazdroci, skorzystaj na tym nie tylko twe ukady z partnerem, ale take wszystkie inne relacje z ludmi. Jeli twj partner bdzie postpowa tak samo, wasze stosunki rozwija si bd harmonijnie - gadko i swobodnie; zawsze bd nowe i wiee. Otworzy si przed wami moliwo zmiany i rozwoju; oboje staniecie si zdolni i chtni do rozwizywania konfliktw i do adaptacji do nowych sytuacji; kada nadchodzca. chwila nie bdzie ju powtrk z przeszoci - stanie si cakiem nowa. Partnerzy w takim zwizku zawsze bd dla siebie czuli, poczeni prawdziw mioci do siebie, jakimi s w teraniejszoci, poniewa chc, a nie dlatego, e musz. Do utworzenia harmonijnego zwizku konieczne s dokadnie te same cechy, co do wasnego rozwoju duchowego, przemiany i harmonii wewntrznej: jasno celu, zdolno do mioci, wspczucie, umiejtno wyzbycia si przywiza i akceptowania tego, co jest. By zwizek by peny, kady z partnerw take musi by peny. Jeli dostrzegasz potrzeb

zmiany w swym zwizku, zacznij od siebie. Powinno to przynajmniej ujawni, jaka cz problemu ley po twojej stronie, a jaka po stronie twego partnera. W przypadku gdy jeden z partnerw dy do zmiany wczeniej ni drugi, moe doj do pewnego zachwiania rwnowagi i zaburze w funkcjonowaniu zwizku. Niekoniecznie musi to by zjawiskiem niekorzystnym, moe bowiem posuy jako bodziec do przemiany rwnie drugiego partnera, przemiany, ktra wzniosaby ich wzajemne stosunki na wyszy, ograniczajcy moliwo manipulowania poziom. Niestety, nie wszyscy partnerzy rozumiej natur i moc procesu transformacji. Dlatego te mog odczuwa zagroenie z jego strony, sabotowa go, albo w ogle zerwa zwizek. W pewnym sensie, bdzie to ucieczka przed wasn potrzeb przemiany, ucieczka cakowicie bezskuteczna. Rozwj i przemiana s czowiekowi przeznaczone i nastpi wczeniej czy te pniej... po kolejnych yciowych lekcjach blu i cierpienia. Jasno celu i wspczucie - podstawowe cechy konieczne dla oywienia stosunkw midzy partnerami - niezbdne s rwnie w ukadach midzy rodzicami i dziemi. S one nawet w takich ukadach duo waniejsze, co wynika z bezbronnoci dzieci oraz silnych emocji, jakie w nas one wzbudzaj. Dzieci s czstym obiektem najdalej posunitych identyfikacji i projekcji (pozytywnych lub negatywnych) swych rodzicw, prbujcych w ten sposb pokry wasne niedoskonaoci. Rozwaajc t spraw nie mona zapomina o tym, e cho dzi jestemy ludmi dorosymi - rodzicami - kiedy sami bylimy dziemi. Dziecko, ktre nadal w nas tkwi, moe w znacznym stopniu wywiera wplyw na nasze ycie, chocia czsto nie zdajemy sobie z tego sprawy. Zastanawiajc si nad stosunkami ze swymi dziemi, pomyl rwnie o stosunkach z wasnymi rodzicami; pomyl o sobie. Rodzice (lub osoby penice ich rol) wywieraj niezwykle silny i trway wpyw na niemowlta i mae dzieci. Niemowlta s zupenie bezradne, zalene i bardzo czue, a doroli 's caym ich wiatem. I to wanie zachowanie dorosych zadecyduje o tym, czy ten wiat bdzie dla nich bezpieczny, godny zaufania i przyjazny, czy te peen czajcych si niebezpieczestw, lekcewaenia, podejrze, przemocy i okruciestwa. Nie mona ani przez chwil wtpi w to, e nawet noworodek posiada zdolno zapamitywania. Naprawd j posiada. Bardzo czsto jednak pami t blokuje bl i paniczny strach - potwory wizione w mrocznych zakamarkach podwiadomoci. Wzory rl odgrywanych przez mczyzn i kobiety oraz dynamiki relacji midzy obiema pciami prawie zawsze przejmujemy od swoich rodzicw. Od nich uczymy si, jak mczyni i kobiety zachowuj si, jak na siebie wpywaj i, co bardzo prawdopodobne,

jak sob nawzajem manipuluj. I cho w miar dorastania napotykamy na inne wzorce tych rl, wci pozostajemy pod ogromnym wpywem modelu poznanego najwczeniej. Bardzo trudno jest pozby si kodu behawioralnego przejtego od naszych rodzicw, szczeglnie w relacjach z innymi ludmi. Niektre dzieci s niemal dokadnymi replikami swych rodzicw. Inne wrcz nienawidz tego, co zrobili im rodzice i staraj si zawsze postpowa odwrotnie ni oni, rwnie stajc si przez to negatywowymi kopiami swych rodzicw. Jeszcze inne odbijaj rodzicw w nieco bardziej skomplikowany sposb, np. odwracajc role msko-kobiece i przejawiajc mieszanin ich pozytywowych i negatywowych obrazw. A zatem kobieta moe nienawidzie swego ojca (i by moe mczyzn w ogle) za to, e zdominowa jej matk, a jednoczenie w swym wasnym zwizku, mimo pozorw zachowa ulegych, kobiecych, sama odgrywa rol przywdcz. Sytuacja rodzicw nie jest wcale atwa. Sami w wikszoci borykaj si z wasnymi nierozwizanymi, czsto nieuwiadomionymi problemami i konfliktami z dziecistwa, a jednoczenie, chcc nie chcc, dla swych dzieci s wzorem rl obu pci. Niestety, sama ch przeistoczenia si w dobrego rodzica, ktrego sam nigdy nie miae, nie wystarczy. Dopki cakowicie nie uwolnisz si od wasnego dziecistwa (co, jak wiemy, nie jest atwe), bdziesz przekazywa dalej swe neurotyczne wzorce. Jeli przyjrzysz si ukadom rodzinnym kilku pokole, prawdopodobnie zauwaysz te same problemy pojawiajce si co jaki czas w formie pozytywu albo negatywu. Moe to wyglda niemal jak jaka ponura kltwa, czy te rodzinna skaza przenoszona w genach na kolejne pokolenia. Jest ona utrwalona, poniewa nikt z rodziny nie sprzeciwi si ustalonym wzorcom, moe nawet nikt nie jest wiadom ich istnienia. Dobre intencje rodzicw i ich mdre wytumaczenia to jeszcze nie wszystko; dzieci polegaj przede wszystkim na uczuciach, nie na rozumie. Jeli prawdziwe uczucia ktrego z rodzicw stoj w sprzecznoci z tym, co mwi albo robi (wiadomy tej rozbienoci czy te nie), dziecko nie wyciga nauki z jego sw i postpowania, lecz dowiaduje si wiele o rozdrobnieniu, obudzie, niekonsekwencji i manipulacji. Nawet powicanie dziecku czasu nie przynosi oczekiwanych rezultatw, jeli czas ten nie zosta dla niego przeznaczony dobrowolnie i z mioci. Wane jest, eby rodzic odnosi si do dziecka z szacunkiem nalenym kademu czowiekowi. Dzieci pozostaj pod opiek i przewodnictwem swoich rodzicw do czasu, kiedy osign samodzielno. Nie s jednak ich wasnoci. Nie powinny by przez nich traktowane jako czstki siebie - wasna kontynuacja, narzdzia do zaspokajania wasnych potrzeb czy kozy ofiarne, na ktrych wyadowuj swoje frustracje. Ten rodzaj wyzysku nie

tylko si zdarza, ale jest niezwykle czsty, o czym wiadcz liczne procesy sdowe o fizyczne i seksualne napastowania dzieci. Nawet oglnie szanowane dobre" intencje typu: chc dla mojego dziecka jak najlepiej" czsto wymagaj dokadniejszej analizy. Powicenie si dla dobra dziecka jest jak najbardziej suszne, szczeglnie w dzisiejszych egocentrycznych czasach. Bardzo czsto jednak to nasze powicenie suy przede wszystkim nam samym. Czsto usysze mona: Moje dziecko bdzie miao wszystko, co najlepsze/bdzie najmdrzejsze/odniesie najwikszy sukces/bdzie najpikniejsze". Nie syszymy ju jednak niedopowiedzianego uzasadnienia: poniewa jest moim odbiciem/poniewa moe osign to, czego ja nie mogem/poniewa jest moim nastpc, moim sposobem na niemiertelno." Fakt narodzin dziecka nie wyposaa w aden magiczny sposb jego rodzicw w mio, zrozumienie i mdro. Jeli rodzice sami nie mog uwolni si od swych zakodowanych wzorcw (innymi sowy nie s zdolni do prawdziwej zmiany), uwieczni cykl manipulacji i wyzysku przekazujc go nastpnemu pokoleniu. Przeka mu wasne uwarunkowania wynikajce z osobowoci, wzorcw odziedziczonych po wasnych rodzicach, rasy czy narodowoci. Cakowite uwolnienie si od uwarunkowa z okresu dziecistwa jest bardzo trudne. W wikszoci z nas nadal tkwi bezbronne wewntrzne dziecko" (osobowo skadowa). Boimy si je uwolni, poniewa naszym zadaniem jest by dorosym, a poza tym bardzo czsto dziecko to jest przeraone i przepenione blem. Na og nie chcemy wpuszcza blu do wiadomoci, dlatego wizimy to dziecko gboko w swym wntrzu. W zamian za to, dc do uwolnienia, czsto niszczy ono nasze ycie, prbujc w ten sposb zwrci na siebie uwag wiadomoci. Jeli sam wci jeste dzieckiem, nie moesz ani odpowiednio zaj si wasnymi dziemi, ani nawiza prawdziwie dorosych stosunkw ze swymi rodzicami czy partnerem. Wielu ludzi jeszcze u schyku ycia przejawia wzorce zachowa zakodowane we wczesnym dziecistwie. Wikszo z tych wzorw wyranie nie przystaje do sytuacji. Niestety, nawet mier twych rodzicw nie uwolni ci od ich wzorcw. Uwolnienie nadej moe tylko wtedy, kiedy wypyn one na powierzchni twej wiadomoci i odparte zostan za pomoc gbokiego, wiadomego wejrzenia w siebie. Oprcz problemu przekazywania dzieciom swych wzorcw, zmierzy si musimy rwnie z wyzwaniem, jakim jest okrelenie i zaspokojenie ich szczeglnych potrzeb. Podrczniki dla rodzicw przekazuj tylko niewielk cz wiedzy. Przeczyta w nich mona o oglnych etapach rozwojowych dziecka, ale nie mog nam powiedzie nic o naszym

konkretnym dziecku. Wiedz o nim uzyska moe tylko jego rodzic za pomoc bezporedniego wgldu nie zakcanego interwencjami ego. Medytacja wgldu okazaa si dla mnie, jako rodzica, bardzo pomocna, a rodzicielstwo z kolei pogbio me praktyki medytacyjne. Wiele razy zdarzyo mi si postpowa wbrew panujcym wwczas zasadom wychowywania dzieci, a nowe" trendy i teorie wychowawcze czsto to moje postpowanie popieray. adna teoria nie moe jednak zastpi umiejtnoci obcowania z dzieckiem (podobnie jak z jakkolwiek inn osob) takim, jakim naprawd w danej chwili jest. Rodzicielstwo, ktremu towarzyszy prawdziwa troska o dobro dzieci, jest trudnym zadaniem. Jest cik, trwajc 24 godziny na dob prac, ktra niejednokrotnie przekracza twoje siy. Wynagradza ci to jednak fakt, i suy ona twemu rozwojowi duchowemu; zmusza ci do tego, by zmierzy si ze swymi niedoskonaociami i by od czasu do czasu zrobi co dla kogo innego. Stwarza ci rwnie szans zostania szczciarzem, obdarzanym czyst, niewinn i bezwarunkow mioci. Najlepsze, co moesz zrobi dla swych dzieci, to wyposay je w narzdzia niezbdne do radzenia sobie w yciu. Majtek, system wyznaniowy oraz zapewnienie rozwoju intelektualnego, fizycznego i spoecznego, to jeszcze nie wszystko. Dzieci musz nauczy si przystosowywa, odpowiednio reagowa na konkretne wyzwania szybko zmieniajcego si otoczenia. Nie moesz uchroni swego dziecka przed blem, gdy jest on obecnym przeznaczeniem nas wszystkich. Moesz jednak, swym wasnym przykadem, pokaza mu, jak przez cierpienie mona si uczy i jak si od niego w kocu uwolni.

STOSUNKI ZE ZWIERZCHNIKAMI I KOLEKTYWEM

W relacjach midzy jednostk a zespoem niekoniecznie musi wystpowa ukad zwierzchnik-podwadny, ale w naszym spoeczestwie zwykle wystpuje. Nauczyciele, policjanci, pracownicy szpitali, urzdnicy, politycy i pracodawcy na og przypisuj sobie wadz, wychodzc z zaoenia, e naley im si ona jako reprezentantom wikszych zbiorowoci. Stosunki midzy podwadnym a zwierzchnikiem rni si od stosunkw partnerskich, poniewa nie opieraj si na rwnoci. Wedug sownika wadza" to: sia lub prawo pozwalajce domaga si posuszestwa." A zatem wadz posiadaj, na przykad rodzice, ale rwnie starsze rodzestwo i rni chuligani z podwrka.

Posuch i brak rwnoci, jako zjawiska naturalne wystpujce czsto w przyrodzie, same w sobie nie stanowi problemu. Problemem jest fakt, e posiadajc wadz prawie zawsze jej naduywamy, co doprowadza nas do przekonania, e i naduycia s naturalne Wadza psuje, a wadza absolutna psuje absolutnie." Jest to jeszcze jeden przykad relacji typu najpierw ja" opierajcych si na cigniciu korzyci i wyzysku. Takie stosunki s waciwie regu, cho wcale tak by nie musi. Do nas naley zmiana takiego stanu rzeczy. W stosunkach ze zwierzchnikiem wina nie zawsze ley po stronie silniejszego. Niektre osobowoci lubi by kierowane, nawet jeli nie wychodzi im to na dobre. Ludzie ci przyzwalaj niejako innym na dominacj. Inni z kolei buntuj si i tocz walk ze swym zwierzchnikiem, choby nawet by najlepszym dowdc i przewodnikiem. Przyjrzyjmy si bliej relacjom pracownik-pracodawca, ktre s chyba najczstsze w naszym dorosym yciu. Podobnie jak w maestwie, relacje te, oparte na obopl nym wykorzystywaniu, utrzymuj si tak dugo, jak obie strony zadowolone s z zawartego kontraktu. Poniewa jednak w ukadzie takim bywa duo wicej stron ni w zwizku maeskim, a element czerpania korzyci jest duo bardziej widoczny i oczywisty, lece u jego podstaw konflikty wychodz na jaw znacznie szybciej i budz wiksz wrogo. Fakt, i kto (rodzic czy dyrektor) ma prawo wydawania rozkazw i polece, nie daje mu adnej przewagi nad innymi. A jednak w wiecie finansw zarwno szefowie, jak i ich podwadni, wiadomie lub podwiadomie zasad tak wyznaj. Przejawia si ona w procesach fragmentacji i identyfikacji, o ktrych pisaem wczeniej. Penione role czy funkcje s jedynie intelektualnymi pojciami, ktre czsto myli si z rzeczywistoci. Kiedy obie strony utosamiaj si z odgrywanymi przez siebie rolami, nadrzdn i podrzdn, przyjmuj wobec siebie przeciwstawne, wrogie postawy. Obie strony, sucha jc podszeptw swego ego zazwyczaj staraj si utrzymywa lub rozszerza swe strefy wpyww. Zwierzchnicy d wic do zwikszania kontroli, wzmocnienia swego prestiu i pomnaania zyskw. Ich ambitni podwadni z kolei podejmuj ostr walk, starajc si wspi na kolejne szczeble kariery tak, by sami w kocu mogli wykorzysty wa innych; jedni jako sposb na polepszenie swej sytuacji wybieraj odgrywanie potulnego i lojalnego pracownika; inni otwarcie przejawiaj agresj lub biern agresj. Ponie wa pracownicy rywalizuj midzy sob, ich wzajemne stosunki rwnie przesycone s konfliktami. W caej tej przepychance umyka nam zazwyczaj jasne zrozumienie celu. Przestajemy rwnie dostrzega tak zasadnicz ide, jak rzeczywisty cel naszej organizacji; czy jest to dziaalno na rzecz spoeczestwa, rodowiska, czy te na rzecz poszczeglnych pracujcych w niej osb?; jak doprowadzi do podjcia zgodnej i twrczej wsppracy

koniecznej do tego, by jakakolwiek organizacja moga przetrwa i pomylnie si rozwija? Podobnie jak na szerszej paszczynie, tak i tutaj musimy jak najszybciej znale rozwizania umoliwiajce zgodne wspycie i harmonijn wspprac. Chocia dobra struktura organizacyjna i wyksztacenie licz si w biznesie, nie mog one wyleczy toczcego midzyludzkie stosunki raka, jakim jest konflikt wynikajcy z zasady najpierw ja". W obliczu psychicznej presji, kiedy zabraknie warstwy buforowej" amortyzujcej ataki naszego egoizmu, kady bdzie si martwi wycznie o siebie. Niemdrze byoby oczekiwa czego innego, bowiem wiat biznesu cakiem bezwstydnie odwouje si do naszego egoizmu rozbudzajc w nas chciwo i dz zysku. Nawet tak sensowne rozwizania jak ruchome godziny pracy, czsto s sabotowane przez skrywan wrogo midzy zwierzchnikiem a podwadnym. Kiedy pracowaem jako ksigowy, niektrych klientw (i niektrych moich kolegw) kuo w oczy to, e nie pracuj, tak jak pozostali, od dziewitej do siedemnastej i nie nosz trzyczciowego garnituru. Uwaali to za dziaalno niemal wywrotow. Na szczcie miaem poparcie mego szefa, ktremu zazwyczaj udawao si przekona wszystkie zgorszone strony, by swe sdy zachoway dla siebie, dopki jako mojej pracy nie przemwi sama za siebie. Drug stron medalu jest jednak fakt, e jak kilkakrotnie mogem si przekona, niektrzy pracownicy wykorzystuj ruchome godziny pracy zamieniajc je na patny czas wolny, ze szkod dla samych siebie. Wszelkie naduycia popeniane przez ktrkolwiek ze stron, zawsze powoduj reakcj drugiej strony. Jak zwykle, gwnym problemem jest nie konkretna forma postpowania, lecz stosujcy j ludzie. Wspudzia pracownikw w firmie i uczestniczenie w jej zarzdzaniu jest kolejn suszn ide, znacznie jednak wypaczan przy wprowadzaniu w ycie. Tego typu zatarcie rnic midzy pracodawc a zatrudnionym niewtpliwie agodzi nieco ich wzajemny antagonizm. Podstawowe problemy wci jednak pozostaj nie rozwizane. Cigle ist nieje podzia na tych, ktrzy wydaj rozkazy, i tych, ktrzy si do nich stosuj; nadal pozostaje kwestia podziau pracy i systemu wynagrodze. Sowem, wci istnieje konflikt najpierw ja". Odpowiednie zasady i struktury organizacyjne to jeszcze nie wszystko. Wci zmieniajce si okolicznoci sprawiaj, e najbardziej korzystny kontrakt, jaki udaje nam si zawrze, bardzo szybko stanie si nieaktualny. Nowe technologie i zmienny popyt oznacza mog, e w przyszoci przecitny czowiek w swej zawodowej karierze bdzie wykonywa kilka zawodw, nalecych by moe do kilku zupenie rnych grup zawodowych. Zdolnoci adaptacyjne stan si jedn z najwaniejszych cech niezbdnych

do przetrwania, tak indywidualnego jak i zbiorowego. Dopki nie nauczymy si rozwizywa podstawowych konfliktw, zarwno jednostki jak i organizacje tkwi bd uwizione w swych wasnych schematach, nie mogc podj wyzwania do zmiany. Najgbsz i najpotniejsz przemian, jaka moe mie miejsce w wiecie biznesu, jest transformacja indywidualna. Zawody i penione funkcje tak naprawd nie istniej; ludzie - tak. Na kadym poziomie wszelkich przedsiwzi zespoowych musi znale si miejsce na jasne pojmowanie celu oraz wspczucie; musi by podjte zgodne i efektywne dziaanie oderwane od zasady najpierw ja" - sowem, naley zaniecha dziaania". Wszystkie te wartoci zrodzi si mog tylko we wntrzu jednostki. Nie mona ich czerpa z zewntrz, ani zaszczepi. Uznanie wagi indywidualnej przemiany w wiecie interesu to dopiero pocztek. We wrzeniu 1990 r. Dalaj Lama, gowa tybetaskiego buddyzmu, zosta zaproszony do Holandii, by przewodniczy obradom przedstawicieli czoowych firm. Tematem konferencji byy zmiana i twrczo. Przewodniczcy jednej ze sponsorujcych firm, Paul Fentener van Vlissingen, powiedzia: ,To krok naprzd w rozwoju zarzdzania... w tak szybko zmieniajcym si wiecie potrzebujemy menaderw, ktrzy rozumiej zmian i nie cofaj si przed ni... przedsibiorstwa, ktre zdaj sobie spraw ze zmian na wiecie, maj najwiksze szanse na przetrwanie. Ten, kto skupia si wycznie na liczbach, zatrudnia bdzie podobnych sobie ludzi i w rezultacie ugrznie na mielinie." Widoki na przyszo wydaj si wic zachcajce, ale to dopiero pocztek dugiego procesu. Ludzie ju teraz myl pojcie procesu transformacji z samym procesem. Czytaj ksiki, chodz na seminaria albo przez par dni uczestnicz w warsztatach, poznaj nowe pojcia i techniki, po czym odchodz z odczuciem, e wiedz" wszystko o redukowaniu stresu, zmianie, owieceniu, mioci itd. Jeli jednak to wszystko byoby tak proste, ju dawno udaoby si nam dotrze do upragnionej Utopii. Indywidualna przemiana potrzebna jest nie tylko czowiekowi, ale take wszystkim jego relacjom i zwizkom. Konieczna jest w biznesie, rzdzie, szkolnictwie, policji, subie zdrowia i w kadej innej sferze spoecznej, w ramach pastwa i na caym wiecie. Wszyscy dostrzec moemy piln potrzeb harmonijnego i konstruktywnego dziaania. Naszym zadaniem jest wprowadzi teori w czyn. To ju naprawd ostatni dzwonek".

Podsumowanie
Wielu z nas dowiadcza w yciu cierpienia i poczucia zagubienia. Zwikszamy wic tempo ycia, w nadziei, e w wycigu o przetrwanie uda nam si wysforowa cho o krok

przed peleton, i e swymi czynami zdoamy w jaki sposb wypeni czajc si wok nas pustk. Stajemy w obliczu gorczki przeomu tysicleci", wywoujcej u niektrych z nas irracjonalny lk przed zagad, a w innych rwnie irracjonaln nadziej na cud. Jest to dzi spraw oczywist, e jeli nie znajdziemy cakowicie nowego sposobu na to, jak stawia czoa wyzwaniom ycia, jeli gboko w swym wntrzu nie osigniemy prawdziwej zmiany, sami doprowadzimy si do zguby. Na nasze nieszczcie, jak wskazuje dowiadczenie, czsto dopiero nadejcie nieszczcia - godu, trzsienia ziemi, epidemii, ludobjstwa, wojny - mobilizuje nas do dziaania. Poniewa yjemy w dobie przyspieszonych zmian i poniewa wzilimy na swe barki tak wielki ciar wadzy, skutki nieumiejtnego reagowania na wyzwania ycia mog by drastyczne. Zdrowie naszej biosfery balansuje na skraju przepaci. Kilka kolejnych lat eksploatacji i naduy utrzymanych na dotychczasowym poziomie z pewnoci doprowadzi j do mierci. Zagroenie nuklearne dzi ju nieco osabo, ale moliwo unicestwienia cywilizacji (choby przypadkowego) wci wisi nad naszymi gowami. Rozmiar kolejnej katastrofy moe przekreli szans jakichkolwiek prb skutecznej akcji ratunkowej. Nasze pokane zdobycze materialne rwnie obrciy si przeciwko nam. Na yjcym w dostatku Zachodzie, zarobkowanie przez obojga maonkw i rozwj oszczdzajcej prac rk ludzkich komputeryzacji miay doprowadzi do skrcenia czasu pracy i zapewni wicej czasu na wypoczynek. W rezultacie mamy wyduony czas pracy (staramy si nada za wci zdobywanymi nowymi informacjami), tok, cisk, zanieczyszczenie rodowiska, rosnc fal przestpstw i dramatyczny wzrost liczby cikich, wycieczajcych chorb zwizanych ze stresem. Zapanowao przeczucie, e: cokolwiek zrobisz i tak jeste ju potpiony". Dzieje si tak, poniewa tkwimy w bdnym kole, ktre jest naszym wasnym dzieem. Im wiksz mamy kontrol, tym wicej moe si nam spod niej wymkn; im usilniej staramy si rozwizywa swe problemy za pomoc rozumowej analizy, tym bardziej zwiksza si liczba nowych problemw spowodowanych dodatkowymi komplikacjami. Nie zmieniamy si dlatego, e, cho nasze zapewnienia brzmi przeciwnie, wcale nie chcemy si zmieni. Na obecnym etapie ewolucji, nasze dziaania w przewaajcej czci wypywaj z naszego ego, ktre uwaamy za swoje ja", czyli ja". Najwaniejszym zadaniem ja" jest podtrzymywa swe wpywy i, jeli to moliwe, rozszerza i umacnia poczucie swej indywidualnej tosamoci. Funkcj t moe wypenia przez posiadanie przedmiotw, ludzi, uczu, idei i manipulowanie nimi. Prawdziwa zmiana zagroziaby autokracji ja", ktre musiaoby zrzec si znacznej czci swych wpyww.

Indywidualno nas cieszy i susznie jest wysawiana. Z drugiej jednak strony, na obecnym etapie dualistycznego postrzegania budzi w nas ona poczucie odrbnoci, oddzie lenia. Jest to do bolesne - gdy czujemy si oderwani, niepeni i niedoskonali - i przeraajce, poniewa jestemy miertelni i podatni na zranienia; boimy si utraty swej indywidualnoci na rzecz si zewntrznych (nie-ja), przybierajcych posta innych ludzi, Boga, szalestwa, chaosu, mierci. Wszystkie nasze dziaania uzna mona za prby przerzucania mostu nad t otchani odrbnoci, ktr sami stworzylimy Odczuwamy siln potrzwb towarzystwa innych ludzi; poprzez zespolenie seksualne tworzymy przez chwil jedn cao ze swym partnerem. Chcemy zbliy si do Boga, do natury, do prawdy, do szczcia, do bezpie czestwa. Im bardziej jednak analizujemy ycie i staramy si przypasowywa je do sztywnych zasad i poj, tym wicej tworzymy czstek i rozdzielajcych je przepastnych granic. Dlatego te oddzielamy wewntrzne od zewntrznego, umys od ciaa, mczyzn od kobiety, czowieka od Boga, dobro od za, czarne od biaego, Wschd od Zacho du, modo od staroci, bogactwo od biedy, teraz (niezadowalajce) od wtedy (idealne). I bez koca marzymy o pokonaniu tych podziaw. Cay czas kierowani jestemy wierzeniami i pragnieniami wypywajcymi z naszego ja", a jednak tak mao o nim wiemy. Sporo wiemy o jego powizaniach i relacjach (ja co posiadam; ja czego dowiadczyem; ja jestem czyim dzieckiem itp.), ale prawie nic o samym ja". Poniewa cay czas staramy si ulepsza" otoczenie, nasza uwaga skierowana jest przede wszystkim na zewntrz. Kada najmniejsza przerwa w naszej aktywnoci natychmiast jest zapeniona, dziki czemu nie musimy si przyznawa do wewntrznej pustki. Niewiedza ta tworzy w naszej wiadomoci cakiem pokan lep plamk, ktra oddziaywuje na wszystko, co robimy, czy zalicza to bdziemy do sfery spraw osobis tych, zdrowia, relacji, polityki, gospodarki, duchowoci czy czegokolwiek innego. I dlatego wanie, jeli nie pojmiemy, co naprawd nami kieruje i kim naprawd jestemy, nie moemy znale spenienia A wikszo z nas nie rozumie, poniewa nigdy nie przyszo nam do gowy, e aby poj, wystarczy wejrze w siebie. Jedn z najtrudniejszych, a jednoczenie najistotniejszych rzeczy do zrozumienia jest fakt, i nie moemy rozwiza podstawowych konfliktw na drodze systematycznego ulepszania, na drodze tak zwanego postpu. Jeli uwaam siebie za kogo oddzielonego od innej osoby, mog si do niej zbliy, ale nie mog si ni sta. Mog

wic by na tyle sprytny, bezwzgldny albo po prostu mie szczcie", by zgromadzi fortun i zbliy si do stanu bezpieczestwa finansowego, ale nigdy nie bd cakowicie bezpieczny. Zawsze pozostanie co jeszcze do zdobycia, zawsze istnie bdzie jakie zagroenie: nieznane, nieprzewidywalne, mier. W tym dwubiegunowym schemacie wiata, nawet Bg nie zakoczy jeszcze swych porachunkw z Diabem. Egocentryczne dziaanie najpierw ja" jest bez wtpienia powodem tych wszystkich podziaw, konfliktw i naduy, jakie widzimy i jakich przez cay czas dowiadczamy. Duchowni, filozofowie, politycy i obserwatorzy zachowa spoecznych wci nam to powtarzaj i nawouj do natychmiastowej zmiany. Najwikszym problemem jest jednak to, jak t zmian przeprowadzi. W jaki sposb ja" moe zrzec si swych wpyww, skoro sprawowanie wadzy to jego gwne zadanie, a ono samo wtajemniczone jest w kady nasz plan zmierzajcy do pozbawienia go tej wadzy? Dlatego te, mimo e ja" intelektualnie uznaje redukcj ego" czy eliminacj ego" za konieczn, obraca j najczciej w kolejny plan, kolejn poprawk planu, kolejn podr z teraz do wtedy. Kiedy ja" uzbrojone jest w duchowo", jego sia staje si jeszcze wiksza, jeszcze bardziej wyrafinowana. By moe czyni bdzie postpy", ale nigdy nie osignie celu. Waciwie nie istnieje nic takiego, co ja" mogoby zrobi; moe ono jedynie porzuci wszelkie dziaanie - nie robi nic, podda si. Takie cakowite oddanie si jest zalecane przez wiele systemw wyznaniowych. W chrzecijastwie uwolnienie od ego osiga si poprzez ask bosk", w buddyzmie jest rezultatem wgldu" w naturaln wszelkim zjawiskom pustk. Dr D. T. Suzuki, jeden z najwikszych wiatowych autorytetw w dziedzinie medytacji Zen, twierdzi, e: W naukach buddyjskich istnieje silny nurt podkrelajcy daremno wszelkich intelektualnych prb poznania buddyjskiego ycia, ktre w rzeczywistoci polega na wyrzeczeniu si kadego denia skupiajcego si na wasnej osobie i kadego z gry powzitego pogldu metafizycznego. Oznacza dziecka." Prawdziwe cakowite oddanie si nie jest zjawiskiem cakiem niespotykanym. Kiedy jednak kto twierdzi, e odda si Bogu lub swemu guru, zazwyczaj ma on na myli nie oddanie si, lecz wymian. Przestaje si ju bowiem utosamia ze sw ma, indywidualn jani, przerzucajc sw identyfikacj na wiksz ja kolektywn. Nagrod za to jest dla niego prawda", bezpieczestwo" i wieczne zbawienie". Jeli rzeczywicie wszystko to to utrzymywanie swej wiadomoci w stanie najwyszej czystoci, bezstronnoci, prni; innymi sowy - uczynienie swego umysu tak prostym, jak umys

by zyska, nie odczuwaby koniecznoci obrony czy usprawiedliwiania swej wiary. Bardzo czsto jednak ludzie tacy wykazuj silne reakcje ego, mimo e w imi swego zbawiciela. Ja podda si moe jedynie pozbywajc si swego przymusu dziaania" i stawania si". Tylko wtedy, gdy jej si to uda, moe po prostu by". Znajduje si wwczas w stanie istnienia", a umys staje si tak prosty, jak umys dziecka i mocno osadzony w teraniejszoci. Dziaanie najpierw ja" zamienione zostaje na wyczenie dziaania" czyli dziaanie totalne, harmonijne - zarwno wewntrznie jak i zewntrznie nie rozdrabniane przez intelekt i wolne od uwarunkowa przeszoci. Moliwe wic staje si prawidowe i totalne podjcie kadego, bez wyjtku, wyzwania chwili. Stanowi to najpotniejsz ze wszystkich moliwych form dziaania, poniewa teraniejszo jest jedyn rzeczywistoci. Martwimy si o przyszo, a ona nie istnieje. Istnieje tylko teraz". Kiedy przystpisz do rozwizywania wewntrznego konfliktu i uwalniania si od niego, jego miejsce zajmie penia, harmonia, prostota, empatia i jasno celu. Wartoci te natychmiast ujawni si we wszystkich sferach twego ycia i we wszystkich zwizkach i relacjach. Stajc si now osob, sprawisz ludziom i caej planecie najcenniejszy prezent, jakim kiedykolwiek mgby ich obdarzy. wiato jest potrzebne we wszystkich zakamarkach ycia, a ty bdziesz je roztacza czy to jako straak, czy jako ksigowy, polityk, nauczyciel, lekarz, kierowca, ohuerz, przedsibiorca, ogrodnik, opiekun domowego ogniska, maonek czy kochanek, zamiatacz ulic, artysta czy duchowny. Bo tak naprawd, w yciu liczy si nie okrelona rola, jak speniasz, lecz stopie twego czowieczestwa. Jednym z najprostszych sposobw na to, by zacz po prostu by", jest powicenie czasu na obcowanie z samym sob. Nie potrzeba do tego adnych kwalifikacji, specjalnych uzdolnie ani sprztu; wystarczy po prastu ch do otwarcia si i obserwowania wszystkich swych dozna oraz powstrzymania si od wszelkiej ingerencji, choby najbardziej rozsdnej" i oczywistej". Z czasem poznasz i polubisz siebie, a wtedy polubisz te wszystko wok siebie, poniewa zatarte zostan rnice midzy tob a reszt wiata". Stawiajc krok po kroku, przemie rzy moesz tysic mil, a najbardziej odpowiedni moment na podjcie pierwszego kroku jest wanie teraz.

O autorze
ANDY JAMES uosabia wyjtkowe poczenie mdroci Wschodu z nauk Zachodu. Bdc dyplomowanym ksigowym, absolwentem London School of Economics, dokona w swym yciu prawdziwej zmiany porzucajc bezpieczestwo" wykonywanego zawodu, by cakowicie powici si nauczaniu medytacji i wschodnich sztuk walki. Przez duszy czas by uczniem mistrza medytacji, Dhirava`msy. Jest zdobywc medali na midzynarodowych zawodach w chiskich 'sztukach walki: W 1988"r. zaoy Emerge Internal Arts, szko medytacji i Tai Chi, dzi jedn z najwikszych tego typu organizacji w Toronto. ************************