Laboratorium: Procesy obrbki ubytkowej

Procesy obrbki ubytkowej

Obrbka ubytkowa to taki sposb nadawania ksztatw i wymiarw przedmiotu, w wyniku ktrego usunity zostaje nadmiar materiau w postaci tzw. naddatku. rodzaje: - obrbka skrawaniem, - obrbka erozyjna, Zalenie od ksztatu i wymaganej chropowatoci powierzchni przedmiotu stosuje si rne rodzaje i sposoby obrbki skrawaniem. Rni si one midzy sob stosowanymi narzdziami oraz charakterem ruchw, ktre wykonuj narzdzia i przedmiot obrabiany. SPOSOBY OBRBKI SKRAWANIEM Rozrnia si podstawowe sposoby obrbki skrawaniem: a) Toczenie - przedmiot obrabiany wykonuje ruch obrotowy, narzdzie za (n tokarski) przesuwa si rwnolege do osi obrotu przedmiotu lub prostopadle do niej, bd wykonuje oba te ruchy cznie. Toczenie stosuje si gwnie w celu otrzymania powierzchni walcowatych, stokowatych lub kulistych. b) Struganie - przedmiot i narzdzie wykonuj ruchy prostoliniowe, stosuje si je przede wszystkim do wykonywania paszczyzn. c) Wiercenie - narzdzie (wierto) wykonuje ruch obrotowy i jednoczenie prostoliniowy postpowy ruch posuwowy. Ten rodzaj obrbki suy do wykonywania otworw. d) Frezowanie - narzdzie (frez) wykonuje ruch obrotowy, przedmiot obrabiany przesuwa si prostoliniowo. Przedmiot moe wykonywa rwnie ruch prostoliniowy obrotowy jednoczenie. e) Szlifowanie - narzdzie (ciernica) wykonuje szybki ruch obrotowy. Przedmiot obrabiany porusza si bd ruchem prostoliniowym (szlifowanie paszczyzn), bd obrotowym (szlifowanie powierzchni walcowych). Oprcz podanych sposobw obrbki skrawaniem znane s inne np. wytaczanie, rozwiercanie, pogbianie, przeciganie, gadzenie, docieranie. W zalenoci od dokadnoci, ksztatu, wymiaru i obrabianej powierzchni rozrnia si nastpujce rodzaje obrbki skrawaniem: zgrubna, rednio dokadna, dokadna i bardzo dokadna, zwana wykaczajc.

TOCZENIE
Najbardziej rozpowszechniony sposb obrbki skrawaniem polegajcy na oddzielaniu noem tokarskim warstwy materiau z przedmiotu, na obrabiarce zwanej tokark. Zalenie od kierunku ruchu posuwowego noa wzgldem osi obrotu przedmiotu rozrnia si toczenie: Wzdune (kierunek posuwu noa rwnolegy do osi obrotu przedmiotu), Poprzeczne (kierunek posuwu prostopady do osi obrotu przedmiotu), Kopiowe tj. wedug wzornika sterujcego ruchem posuwowym noa po dowolnej w zasadzie linii.

Obrbka ubytkowa i spajanie

Laboratorium: Procesy obrbki ubytkowej

Toczenie moe by wykonywane noem pojedynczym lub jednoczenie kilkoma noami zamocowanymi w jednym imaku (toczenie wielonoowe). Toczeniem ksztatowym nazywa si toczenie krtkich bry obrotowych niecylindrycznych za pomoc noa, ktrego ostrze ma ksztat tworzcej obrabianego przedmiotu. PARAMETRY TOCZENIA Na przebieg procesu toczenia maj wpyw: prdko, gboko skrawania oraz posuw. Zale od nich trwao ostrza noa, opr skrawania i dokadno wymiaru obrabianej powierzchni. Prdko skrawania jest to stosunek drogi do czasu, w ktrym krawd skrawajca narzdzia przesuwa si wzgldem powierzchni obrabianego przedmiotu w kierunku gwnego ruchu roboczego. Oblicza si wedug wzoru:

V :=

d n 100

V- prdko skrawania w m/min. d - rednica przedmiotu obrabianego w min. n- prdko obrotw przedmiotu obrabianego w obr/min. Gboko skrawania - jest to grubo warstwy materiau usuwanej podczas jednego przejcia narzdzia skrawajcego. Posuw - jest to przesunicie noa na jeden obrt przedmiotu. Oznacza go si najczciej liter p i wyraa si w mm/obr. Ruch ten moe odbywa w kierunku rwnolegym do prowadnic oa tokarki, wwczas nazywa si go posuwem wzdunym. Gdy n wykonuje ruch prostopady to posuw nazywa si poprzecznym. BUDOWA I RODZAJE NOY TOKARSKICH Najbardziej typowym i najczciej uywanym w obrbce skrawaniem narzdziem jest n tokarski. N tokarski skada si z dwu zasadniczych czci: trzonka (chwytu) i czci roboczej. Cz chwytajca suy do ustawienia pooenia narzdzia wzgldem obrabiarki i jego zamocowania w imaku tokarki. Natomiast cz robocza narzdzia obejmuje elementy konstrukcyjne, zwizane bezporednio z prac narzdzia. Poszczeglne elementy czci noa to (Rys. 1): powierzchnia natarcia - ma najcisze zadanie do wykonania podczas procesu skrawania. Ona, bowiem przejmuje cay nacisk wira oddzielanego od obrabianego materiau. Pozostae powierzchnie ostrza, zwane powierzchniami przyoenia, odgrywaj podczas skrawania drugorzdn rol. gwna powierzchnia przyoenia w wyniku przecicia z powierzchni natarcia tworzy gwn krawd skrawajc pomocnicza powierzchnia przyoenia w wyniku przecicia z powierzchni natarcia tworzy pomocnicz krawd skrawajc. Ostrze - jest to cz narzdzia ograniczona powierzchniami natarcia i przyoenia. Krawd skrawajca - stanowi lini przecicia powierzchni natarcia i przyoenia. Rozrnia si skrawajc krawd gwn i pomocnicz. Naroe - jest to punkt ostrza narzdzia w miejscu przecicia si krawdzi skrawajcej gwnej z pomocnicz.

Obrbka ubytkowa i spajanie

Laboratorium: Procesy obrbki ubytkowej

Rys. 1. Budowa ostrza noa tokarskiego

Noe tokarskie mog by jednolite (monolityczne), czone w sposb trway lub skadane (z nakadan pytk z wglikw spiekanych lub materiaw metaloceramicznych). Rodzaje noy tokarskich: Noe zdzieraki i wykaczaki Noe zdzieraki su do obrbki zgrubnej i odznaczaj si masywn budow. Mog by proste lub wygite oraz lewe i prawe. Noe wykaczaki s stosowane do obrbki dokadnej i wykaczajcej. Zdejmuj one cienk warstw materiau i nie s tak masywne jak zdzieraki. Noe odsadzone - mog by lewe, prawe i obustronne. W noach lewych i prawych cz robocza jest przesunita w kierunku kciuka lub prawej rki. Natomiast w nou odsadzonym obustronnie cz robocza jest wsza od chwytu (trzonka) i wzgldem niego jest odsadzona symetrycznie. Noe zwyke i ksztatowe w noach ksztatowych zarys krawdzi jest taki jaki ma by zarys czci wykaczanej tym noem. N wykonuje ruch prostopady do osi obrabianego przedmiotu.

Rys. 2. Przykady noy imakowych; 1 - zdzierak prosty, 2 - zdzierak wygity, 3 - wykaczak spiczasty, 4 boczny wygity, 5 - wykaczak szeroki, 6 - boczny odsadzony, 7 - przecinak, 8 - czoowy, 9 wytaczak prosty (do otworw przelotowych), 10 - wytaczak spiczasty (do otworw nieprzelotowych), 11 - wytaczak hakowy

Obrbka ubytkowa i spajanie

Laboratorium: Procesy obrbki ubytkowej

a)

b)

c)

d)

e)

f)

g)

h)

i)
Rys. 3. Podstawowe rodzaje robt tokarskich: a) toczenie wzdune, b) toczenie poprzeczne, c) toczenie stokw przy skrconym suporcie, d) toczenie stokw przy przesunitym poprzecznie koniku, e) wytaczanie, f) wiercenie i rozwiercanie, g) przecinanie, h) toczenie ksztatowe noem ksztatowym, i) toczenie kopiowe, j) toczenie gwintw

j) OGLNA BUDOWA TOKAREK Tokarka jest obrabiark skrawajc stosowan do toczenia przedmiotw. Poza toczeniem mona wykonywa operacje: wytaczania, wiercenia, rozwiercania, przecinania, radekowania, a z uyciem dodatkowych przyrzdw rwnie frezowania i szlifowania. Podstawowym rodzajem tokarki jest tokarka kowa, umoliwiajca zamocowanie przedmiotu obrabianego w kach znajdujcych si we wrzecionie i w koniku. Wrzeciono jest napdzane silnikiem elektrycznym za porednictwem przekadni zbatych, ktre nadaj przedmiotowi obrabianemu rne prdkoci obrotowe, zalenie od wymaga prdkoci skrawania i rednicy przedmiotu. N zamocowany w imaku moe si przesuwa razem z suportem wzdu prowadnic oa (przesuw wzduny) oraz poprzecznie wzgldem osi wrzeciona (przesuw poprzeczny). Niezalenie od tego moliwe jest rczne przesuwanie grnych sa narzdziowych, co wykorzystuje si do ustawienia noa wzgldem przedmiotu oraz do toczenia krtkich przedmiotw. Mechanizm posuwu noa tokarskiego uzyskuje si od skrzynki posuww za porednictwem waka pocigowego (przy toczeniu wzdunym i poprzecznym) lub ruby pocigowej (przy toczeniu gwintw). Ruch

Obrbka ubytkowa i spajanie

Laboratorium: Procesy obrbki ubytkowej

obrotowy jest przenoszony z wrzeciona na przedmiot obrabiany za pomoc zabieraka lub uchwytu szczkowego. Wrd tokarek rozrnia si: 1) Tokarki stoowe ustawiane na stole, przeznaczone do obrbki maych przedmiotw. 2) Tokarki produkcyjne bez ruby pocigowej, umoliwiajce wykonywane wszelkich robt tokarskich za wyjtkiem gwintowania. 3) Tokarki pocigowe wyposaone w waek pocigowy i rub pocigow, ktra umoliwia nacinanie gwintu. 4) Tokarki cikie stosowane w rnych gaziach przemysu cikiego. TOKARKI POCIGOWE Jedn z bardziej rozpowszechnionych tokarek w polskiej produkcji przemysowej jest tokarka pocigowa. Mona na niej wykonywa, oprcz wielu innych robt, nacinanie gwintw. BUDOWA TOKARKI POCIGOWEJ Na jednym kocu oa wyposaonego w prowadnice znajduje si wrzeciennik, a na drugim kocu jest umieszczony konik. Z boku oa znajduje si ruba pocigowa, waek pocigowy, zbatka oraz skrzynka posuww, przenoszca napd z wrzeciennika na suport. Na prowadnicach oa mog si przesuwa sanie wzdune suportu za pomoc ruby pocigowej. Na saniach wzdunych s umieszczone sanie poprzeczne, a na nich obrotnica. Obrotnica suy do ustawienia pod dowolnym ktem sa narzdziowych wyposaonych w imak narzdziowy. We wrzecienniku znajduj si mechanizmy przenoszce napd z silnika na wrzeciono tokarki. Na wrzecionie jest umieszczony uchwyt szczkowy wyposaony w cztery szczki do zamocowania materiau podczas obrbki. Typowym uchwytem jest uchwyt trzyszczkowy samocentrujcy. Wrzeciono tokarki jest wykonane w ksztacie waka z otworem przelotowym zakoczonym stokowo. W stoek ten wciska si kie, ktry wraz z kem konika ustala niekiedy materia podczas toczenia. oe tokarki jest ustawione na dnie blaszanej wanny i wraz z ni jest przymocowany do podstawy. Tokarka jest napdzana za pomoc silnika elektrycznego umieszczonego w podstawie, ktry przez waek i przekadni przenosi napd na wrzeciennik. Ruch obrotowy z wrzeciennika jest przenoszony nastpnie za pomoc przekadni zbatej na przekadni skrzynki przesuww. Uruchomienie kierunku obrotu umoliwiaj dwignia i waek. Ze wzgldu na bezpieczestwo obsugi przekadnie s osonite osonkami. Do pompowania cieczy chodzco-smarujcej suy pompa. Wielko tokarki kowej jest okrelona rozstawem kw oraz najwiksz rednic przedmiotu toczonego w uchwycie lub w kach. oe tokarki - jest wykonane jako eliwny odlew w ksztacie 2 belek i 2 usztywnionych ebrami. Grna cz oa to prowadnice suportu oraz konika. Na paskiej czci osadza si wrzeciennik. Suport, wic przesuwa si po prowadnicach zewntrznych, a konik po prowadnicach wewntrznych (prowadnice s utwardzone i maj struktur eliwa biaego). Wrzecienniki tokarki - wrzeciennikiem nazywa si zesp konstrukcyjny obrabiarki, w ktrym jest uoyskowane wrzeciono. Zwyke we wrzecienniku s umieszczone rwnie przekadnie do zmiany prdkoci obrotowej wrzeciona oraz niezbdne mechanizmy sterujce. W zalenoci od rodzaju obrabiarki rozrnia si wrzecienniki: tokarek, wiertarek, frezarek, szlifierek itp. Wrzeciono - wrzecionem nazywa si cz obrabiarki w postaci wau, na ktrym osadza si uchwyt do zamocowania przedmiotu obrabianego np.: w tokarce lub narzdzia np.: we frezarce. Wrzeciono to podstawowa cz robocza w obrabiarkach o ruchu roboczym obrotowym. Przednia cz zwana kocwk jest przystosowana do zakadania uchwytw i narzdzi. Konik - jest to zesp tokarki (lub szlifierki) sucy do podpierania obrabianych przedmiotw w postaci wakw ustawianych jednym kocem we wrzecionie. W wysuwanej tulei konika jest osadzony kie, na ktrym wspiera si obrabiany przedmiot. Konik, osadzony na

Obrbka ubytkowa i spajanie

Laboratorium: Procesy obrbki ubytkowej

prowadnicach wewntrznych oa tokarki, moe by wzdu nich przesuwany i ustalany w dowolnym miejscu oa za pomoc rkojeci. Suport - zesp konstrukcyjny tokarki wykonujcy zwykle prostoliniowe ruchy posuwowe w jednym lub dwch kierunkach. Na suporcie mocuje si narzdzie skrawajce, przewanie noe. Podstawowymi czciami suportu s przesuwajce si po prowadnicach sanie. Zalenie od kierunku przesuwu wzgldem czci obrabiarki wykonujcej ruch gwny wyrnia si sanie wzdune i poprzeczne. Imak - jest to przyrzd do zamocowania narzdzi skrawajcych, przewanie noy. Imak jest zakadany na obrabiark lub stanowi jej cz. Zalenie od liczby noy zamocowanych w jednym imaku rozrnia si imaki jednonoowe i wielonoowe. N w imaku umocowuje si w sposb pewny i dostatecznie sztywny. Nie moe on wystawa z imaka na odlego wiksz ni 1,5 wysokoci trzonka. 1

5 6

8 9

4 7

Rys. 4. Widok oglny tokarki kowej; 1 wrzeciennik; 2 skrzynka posuwu; 3 imak narzdziowy; 4 - suport; 5 konik; 6 oe; 7 podstawa; 8 waek pocigowy; 9 ruba pocigowa;

MOCOWANIE PRZEDMIOTU OBRABIANEGO Urzdzenia do mocowania przedmiotw dzieli si na: tarcze zabierakowe, zabieraki, uchwyty tokarskie samocentrujce, tarcze tokarskie, podtrzymki. Ky tokarskie dzieli si na zwyke i obrotowe. Su one do mocowania dugich wakw. Zamocowanie waka w kach wymaga jeszcze dalszych przyrzdw, do ktrych zalicza si tarcz zabierakow i zabierak. Aby zapobiec uginaniu si waka pod jego wasnym ciarem, dugie waki obrabiane w kach podpiera si w poowie dugoci podtrzymk sta przymocowana do oa tokarki lub podtrzymk ruchom umocowan na suporcie. Uchwyty tokarskie su do szybkiego mocowania przedmiotu obrabianego wsposiowo z wrzecionem. Najczciej stosowanym uchwytem do mocowania przedmiotw maych i redniej wielkoci jest uchwyt samocentrujcy spiralny. Skada si on z koa zbatego stokowego napdzajcego i koa talerzykowatego. Do mocowania wikszych przedmiotw su uchwyty samocentrujce zbatkowe. Mechanizm do przesuwania szczki skada si z koa zbatego, trzech zbatek stycznych oraz trzech szczk.

Obrbka ubytkowa i spajanie

Laboratorium: Procesy obrbki ubytkowej

Mocowanie przedmiotw o ksztatach nieregularnych oraz przedmiotw duych odbywa si za pomoc tarcz tokarskich czteroszczkowych. W nowoczesnych tokarkach s stosowane uchwyty pneumatyczne oraz hydrauliczno pneumatyczne.

STRUGANIE
Struganiem obrabia si powierzchnie paskie. Prostoliniowy ruch noa wzgldem przedmiotu skada si z ruchu roboczego o mniejszej prdkoci i ruchu jaowego (powrotnego) o wikszej prdkoci. Ruch posuwowy, czyli przesuw narzdzia wzgldem przedmiotu w kierunku poprzecznym, jest ruchem przerywanym i nastpuje po zakoczeniu kadego ruchu jaowego w ruch roboczy. Rozrnia si struganie wzdune oraz poprzeczne. Podczas strugania wzdunego ruch roboczy wykonuje przedmiot obrabiany, a ruch posuwowy narzdzie. Natomiast podczas strugania poprzecznego ruch roboczy wykonuje narzdzie, a ruch posuwowy przedmiot. Strugarki dzieli si na poprzeczne i wzdune oraz pionowe (dutownice). W strugarkach poprzecznych st razem z przedmiotem wykonuje ruch posuwowy, prostopady do kierunku ruchu suwaka. Postpowo-zwrotny ruch suwaka uzyskuje si za pomoc mechanizmu jarzmowego lub urzdzenia hydraulicznego. W strugarkach wzdunych prostoliniowy ruch roboczy wykonuje przedmiot na stole osadzonym w prowadnicach oa. W strugarkach pionowych kierunek ruchu roboczego noa jest prostopady do powierzchni stou. Struganie jest mao wydajnym sposobem obrbki, umoliwia jednak uzyskanie duej dokadnoci wymiarw. Znajduje zastosowanie w produkcji jednostkowej i maoseryjnej. Metod strugania mona rwnie obrabia koa zbate walcowe i stokowe.

WIERCENIE I ROZWIERCANIE
Wierceniem nazywa si sposb obrbki skrawaniem polegajcy na wykonywaniu otworw w penym materiale za pomoc narzdzia zwanego wiertem, wykonujcego ruch obrotowy i ruch posuwowy wzdu osi obrotu.

Rys. 5. Wierto krte: 1 krawd skrawajca; 2 - powierzchnia natarcia; 3 cin; 4 - powierzchnia przyoenia; 5 rowek wirowy; 6 ysinka; 7 szyjka; 8 stoek chwytowy; 9 petwa zabierakowa

Obrbka ubytkowa i spajanie

Laboratorium: Procesy obrbki ubytkowej

Powikszenie za pomoc wierta rednicy otworu ju wywierconego lub istniejcego w przedmiocie nazywa si wierceniem wtrnym (powiercaniem). W szczeglnych przypadkach, z uyciem specjalnych wierte i odpowiednich przyrzdw, metod wiercenia wtrnego mona obrabia otwory nieokrge, np. trjktne, kwadratowe lub inne wieloktne. Wiercenia dokonuje si zwykle na wiertarkach i wiertarko-frezarkach. Moliwe jest jednak wiercenie otworw na innych obrabiarkach, np. na tokarkach, automatach tokarskich. W wyniku wiercenia otrzymuje si otwory o przecitnej dokadnoci. Aby polepszy dokadno, poddaje si wywiercony otwr operacji rozwiercania. Otwory o duej gbokoci wykonuje si za pomoc specjalnych narzdzi, zwanych wiertami do gbokich otworw. Spord kilku typw wierte(wierta pirowe, wierta krte, wierta z prostymi rowkami wirowymi, wierta do gbokiego wiercenia, wierta specjalne i kombinowane) najpowszechniej s stosowane wierta krte. Wierta ze wzgldu na przeznaczenie dzieli si na: Wierta oglnego przeznaczenia, do ktrych nale wierta krte Wierta specjalnego przeznaczenia, jak wierta paskie, wierta do gbokich otworw, wierta do otworw kwadratowych i wierta do nakiekw. RODZAJE, BUDOWA I OBSUGA WIERTAREK Wiertark nazywa si obrabiark przeznaczon do wiercenia, rozwiercania i pogbiania otworw. W szczeglnych przypadkach na wiertarce mona rwnie wykonywa wytaczanie i gwintowanie za pomoc gwintownikw maszynowych. Ruch roboczy i posuwowy wykonuje narzdzie osadzone na wrzecionie roboczym. Wiertarki do obrbki metali, podobnie jak tokarki, dzieli si na: Oglnego przeznaczenia, Specjalizowane, Specjalne. Do grupy wiertarek oglnego przeznaczenia zalicza si wiertarki: stojakowe (supowe i kadubowe), promieniowe, wielowrzecionowe. Wiertarka stojakowa kadubowa - wspornik stou jest podtrzymywany podprk rubow, ktra opiera si o pyt podstawy. Z uwagi na ciar obrabianych przedmiotw oraz due siy posuwu podprka jest konieczna. Skrzynka posuww moe by napdzana mechanicznie lub przesuwana za porednictwem dwigni. Wiertarka promieniowa - skada si z podstawy, kolumny, supa, ramienia promieniowego, wrzeciennika, stou i przewanie dwch silnikw elektrycznych (jeden do napdu wrzeciennika, drugi do przesuwania ramienia). Rami, zwane wysignikiem, mona obraca dokoa supa i przesuwa w kierunku pionowym. Wrzeciennik napdzany silnikiem przesuwa si na prowadnicach wzdu ramienia. Dziki takiej budowie na wiertarkach promieniowych mona wierci otwory w rnych miejscach przedmiotu bez zmiany jego pooenia. Wiertarki wielowrzecionowe (pczkowe) - su do jednoczesnego wiercenia wielu otworw w przedmiotach obrabianych seryjnie. Wrzeciennik w tych wiertarkach jest wyposaony w wiele wrzecion, ktre mog by ustawiane w dowolnej odlegoci od osi gwnego wrzeciona wiertarki. Wiertarki specjalizowane wsprzdnociowe -do grupy wiertarek specjalizowanych naley m.in. wiertarka wsprzdnociowa. Suy ona do obrbki dokadnych otworw o bardzo dokadnym rozstawieniu ich osi. Odznacz si sztywn i precyzyjn budow, odporn na drgania i odksztacenia oraz bardzo dokadnym uoyskowaniem wrzeciona. St wiertarki z zamocowanym przedmiotem mona przesuwa w dwch prostopadych do siebie kierunkach. Do dokadnego przesuwu stou su precyzyjne urzdzenia nastawcze,

Obrbka ubytkowa i spajanie

Laboratorium: Procesy obrbki ubytkowej

najczciej optyczne, dziki ktrym mona uzyska bardzo wielk dokadno rozstawienia osi otworw w obrabianym przedmiocie. WIERCENIE OTWORW W czasie wiercenia otworw przelotowych mona uszkodzi wiertem powierzchni stou. Aby temu zapobiec, wierci si w stole otwr lub opiera si przedmiot na podkadce drewnianej, ktra powinna mie dokadne rwnolege paszczyzny oporowe. Wiercenie otworw nieprzelotowych, czyli o okrelonej gbokoci, wykonuje si najczciej na wiertarkach z posuwem mechanicznym, ktre maja urzdzenia do nastawiania danej gbokoci wiercenia. Po osigniciu nastawionej gbokoci nastpuje samoczynne wyczenie posuwu mechanicznego. Wiercenie otworw pytkich wykonuje si najczciej wiertami krtymi, natomiast otworw dugich-wiertami specjalnymi przystosowanymi do cigego wypukiwania wirw. Wiercenie krtkich otworw odbywa si w ukadzie pionowym lub poziomym, natomiast otworw dugich tylko w ukadzie poziomym, na specjalnych wiertarkach do gbokich otworw. Mona rwnie otwory wierci na rewolwerwkach i automatach. ROZWIERCANIE I POGBIANIE OTWORW Wykonane otwory mona rozwierca za pomoc rozwiertakw w celu uzyskania dokadnoci wymiaru i dokadnoci ksztatu, a take w celu wygadzenia powierzchni. Otwory pogbia si za pomoc pogbiaczy. Rozwiercaniem nazywa si sposb obrbki skrawaniem narzdziami wieloostrzowymi, zwanymi rozwiertakami, polegajcy na powikszeniu rednicy otworu wywierconego. W czasie obrbki rozwiertak wykonuje ruchy obrotowy i posuwowy wzdu osi obrotu. Celem rozwiercania jest uzyskanie otworu o danej dokadnoci i chropowatoci powierzchni, nie dajcej si uzyska wiertami. Rozwierca mona otwory walcowe i lekko stokowe. Rozrnia si rozwiercanie zgrubne (wykonywane po wierceniu) i rozwiercanie wykaczajce, w wyniku, ktrego otrzymuje si ostateczny wymiar otworu. Rozwiertaki zgrubne (zdzieraki) maja przewanie ostrza rubowe, natomiast rozwiertaki wykaczajce (wykaczaki) maj ostrza proste i drobniejsze. Rozwiertaki dzielimy: ze wzgldu na obrabiany otwr: na rozwiertaki walcowe i stokowe ze wzgldu na dokadno obrbki na: rozwiertaki zdzieraki i wykaczaki ze wzgldu na moliwoci eksploatacyjne na: rozwiertaki stae i nastawne. ze wzgldu na zamocowanie na: rozwiertaki trzpieniowe i nasadowe.

FREZOWANIE
Frezowanie - jest jednym z czsto stosowanych najbardziej wydajnych sposobw obrbki skrawaniem, polegajcych na oddzieleniu warstwy materiau za pomoc obracajcego si narzdzia (freza) na obrabiarce zwanej frezark. Frezowaniem mona obrabia paszczyzny, powierzchnie krzywoliniowe, gwinty, koa zbate itp. Frez wykonuje obrotowy ruch skrawania, natomiast przedmiot wykonuje wzgldem freza ruch posuwowy (postpowy lub obrotowy). Zby freza wchodzc kolejno w materia zdejmuj wiry o zmiennej gruboci (ksztat w przekroju poprzecznym podobny do przecinaka). Rozrnia si frezowanie walcowe (obwodowe)(Rys. 6), w ktrym frez skrawa ostrzami lecymi na powierzchni walcowej i frezowanie czoowe (Rys. 7), w ktrym frez skrawa zbami pooonymi na powierzchni czoowej. W zalenoci od kierunku ruchu posuwowego wzgldem freza frezowanie

Obrbka ubytkowa i spajanie

Laboratorium: Procesy obrbki ubytkowej

moe by przeciwbiene (Rys. 9) (kierunki prdkoci ruchu obrotowego freza i ruchu posuwowego przedmiotu s przeciwbiene) lub wspbiene (Rys. 8), gdy kierunek ruchu posuwowego stou frezarki jest zgodny z kierunkiem ruchu roboczego freza. Przy frezowaniu przeciwbienym kierunek ruchu posuwowego jest przeciwny do kierunku ruchu roboczego. Frezowanie wspbiene jest bardziej wydajne.

Rys. 6. Frezowanie walcowe

Rys. 7. Frezowanie czoowe

Rys. 8. Frezowanie wspbiene

Rys. 9. Frezowanie przeciwbiene

Frezowanie walcowe moe by przeciwbiene lub wspbiene. Przy frezowaniu przeciwbienym kierunek posuwu jest przeciwny do kierunkowi obrotu freza. Natomiast przy frezowaniu wspbienym jest zgodny z kierunkiem obrotu freza. Frezowaniem czoowym nazywamy odmian frezowania, gdy frez styka si z powierzchni obrobion w sposb przewaajcy sw powierzchni czoow. Frezowanie czoowe jest pene, gdy szeroko frezowania odpowiada rednicy freza. Frezy walcowo-czoowe przeznaczone s do jednoczesnej obrbki dwch wzajemnie prostopadych powierzchni paskich. Uzbienie frezw walcowo-czoowych rozmieszczone jest na czci walcowej i na czole. Przeznaczone s do frezowania jednostronnie ograniczonych paszczyzn lub wskich paszczyzn swobodnych. Frezy walcowo-czoowe maych rednicach wykonywane s jako trzpieniowe i nale do grupy frezw palcowych. Przedmioty o zoonych ksztatach mona obrabia: - Frezowaniem ksztatowym frez ksztatu o takim zarysie, jaki powinien uzyska obrabiany przedmiot np. mao dokadne koa zbate. - Frezowaniem kopiowym opartym na zasadzie kopiowania wedug wzornika lub bezporednio z rysunku (kopiowanie) np. matryce, wykrojniki, ruby okrtowe itp. Frezowanie kopiowe wykonuje si na frezarko-kopiarkach lub na zwykych frezarkach pionowych wyposaonych dodatkowo w specjalne przyrzdy. RODZAJE FREZW Frezem nazywa si narzdzie skrawajce z wieloma ostrzami na powierzchni walcowej lub czoowej, wykonujce podczas obrbki ruch obrotowy. W zalenoci od rodzaju ostrzy rozrnia si frezy: cinowe (jednocinowe, dwucinowe) oraz zataczane. Frezy mae s wykonane najczciej z jednego kawaka stali (zwykle stal szybkotnca). Frezy o wikszych wymiarach mog mie ostrza ze

Obrbka ubytkowa i spajanie

10

Laboratorium: Procesy obrbki ubytkowej

stali szybkotncej lub z wglikw spiekanych, poczone z korpusem freza w sposb trway np. lutowaniem. Gowice frezowe maj zawsze ostrza wstawiane osadzone w korpusie. Frezy dzieli si na: walcowe, walcowo-czoowe, trzpieniowe, gowice frezowe, specjalne i inne.

Rys. 10. Rodzaje frezw: a) pojedynczy walcowy, b) zespoowy walcowy, c) walcowo-czoowy, d) gowica trzpieniowa, e) gowica nasadzana, f) frez tarczowy trzystronny, g) pikowy, h) tarczowy trzystronny, o wstawianych ostrzach, i) ktowy, j) palcowy, k) trzpieniowy, l,m) ksztatowe, n) zespoowy do rozwiertakw, o) do gwintownikw, p) do frezw, q) do k zbatych, r) do limacznic.

BUDOWA I KLASYFIKACJA FREZAREK Frezarka jest jedn z najczciej stosowanych obrabiarek do metali i tworzyw sztucznych. Wszystkie frezarki mona podzieli na trzy podstawowe grupy: Frezarki oglnego przeznaczenia. Frezarki specjalizowane. Frezarki specjalne. Frezarki oglnego przeznaczenia dzieli si na wspornikowe (konsolowe) oraz bezspornikowe (bezkonsolowe). Najbardziej rozpowszechnione s frezarki wspornikowe, ktre dzieli si na: poziome zwyke, poziome uniwersalne i pionowe. Podstawowe zespoy suce do zamocowania przedmiotu obrabianego (st) oraz mechanizmy ruchw posuwowych znajduj si we wsporniku (konsoli). Przedmiot obrabiany moe si przesuwa razem ze stoem lub w kierunku poziomym prostopadle do osi wrzeciona (przesuw wzduny) lub rwnolegle do tej osi (przesuw poprzeczny), a
Obrbka ubytkowa i spajanie 11

Laboratorium: Procesy obrbki ubytkowej

cay wspornik w kierunku pionowym (przesuw pionowy). Do robt specjalnych stosuje si frezarki do gwintw, frezarki do k zbatych, frezarki karuzelowe(ze stoem obrotowym), frezarki do rowkw wpustowych, frezarki do krzywek oraz frezarki-kopiarki

Rys. 11. Rodzaje frezarek: a) frezarki poziome, b) frezarki poziome uniwersalne, c) frezarki pionowe

SZLIFOWANIE
Szlifowanie-jest to obrbka skrawaniem za pomoc tarcz ciernych zwanych ciernicami. Szlifowanie ma na celu nadanie obrabianym powierzchniom danej gadkoci. Obrabiarki przeznaczone do obrbki za pomoc ciernic nazywaj si szlifierkami. ciernica jest to brya obrotowa, na przykad w postaci tarczy, garnczka, talerza, piercienia, lub krka wykonana z drobnych ziarn cierniwa, ktrym najczciej jest karborund lub elektrokorund, poczonych spoiwem. ZASADY SZLIFOWANIA Skrawanie nastpuje wskutek tego, e wystajce ostre krawdzie ziarn ciernych wirujcej ciernicy zaczepiaj o obrabian powierzchni i skrawaj z niej cienk warstw materiau. Zwykle warstwa ta wynosi 0,005-0,001 mm. Podczas szlifowania wydziela si dua ilo ciepa. Nagrzewanie si powierzchni szlifowanych do wysokiej temperatury moe mie wpyw na powstawanie napre w materiale lub nawet by przyczyn zmiany jego struktury. To szkodliwe zjawisko powoduje, e przedmioty szlifowane powinny by intensywnie chodzone. Podczas obrbki szlifowaniem szybko skrawania okrela si nie w metrach na minut, lecz w metrach na sekund. Szybko skrawania przy szlifowaniu mona w przyblieniu uwaa za prdko obwodow ciernicy. Szybko skrawania, a wic i prdkoci obrotowe ciernic s bardzo due. W razie maej szybkoci skrawania ciernica zaciera si opikami z obrabianego materiau i przestaje szlifowa. Ze wzgldu na bardzo szybki ruch obrotowy ciernic powstaj w nich podczas tego ruchu znaczne naprenia, dlatego te musz mie one odpowiedni wytrzymao. Niezalenie od tego osadzenie ciernicy na wrzecionie szlifierki powinno by bardzo staranne. W otworze ciernicy umocowana jest tuleja poredniczca, wykonana z oowiu lub niekiedy ze stopionej siarki. Otwr tej tulei jest dokadnie dopasowany do rednicy czopa wrzeciona. ciernica nasadzona na czop wrzeciona jest cinita nakrtk za porednictwem tarcz dociskowych i podkadek z tekstury, skry lub gumy. Ten sposb umocowania tarczy umoliwia jej wyrwnowaenie, co pozwala unika drga tarczy. Ze wzgldu na du dokadno szlifowania stosuje si je jako obrbk wykaczajc.
Obrbka ubytkowa i spajanie 12

Laboratorium: Procesy obrbki ubytkowej

RODZAJE SZLIFIEREK Szlifierki podobnie jak tokarki, dzielimy na nastpujce trzy grupy: - Szlifierki oglnego przeznaczenia, - Szlifierki specjalizowane, - Szlifierki specjalne.

Do szlifierek oglnego zastosowania zalicza si: szlifierki kowe i bezkowe do wakw; szlifierki do otworw zwyke, planetarne i bezkowe; szlifierki do paszczyzn obwodowe i czoowe. Do szlifierek specjalizowanych zalicza si: szlifierki tamowe, szlifierki wygadzarki (honownice), szlifierki dogadzarki, szlifierki docieraczki Do szlifierek specjalnych zalicza si: szlifierki do walcw, szlifierki do zaworw i gniazd zaworowych, szlifierki do waw korbowych, szlifierki-ostrzaki. Powszechnie znanymi i najczciej spotykanymi w praktyce szlifierkami s szlifierki kowe do wakw, szlifierki do paszczyzn i szlifierki-ostrzaki.

a)

b)

Rys. 12. Rodzaje szlifierek: a) kowa do wakw; b) do paszczyzn

SZLIFIERKI KOWE Szlifierki te przeznaczone s do szlifowania wakw. Zasada pracy szlifierki tego typu - przedmiot szlifowany umocowany jest w kach na stole szlifierki. Za porednictwem zabieraka ruch obrotowy wrzeciona przenosi si na przedmiot. Szybko tego ruchu jest w stosunku do szybkoci ruchu tarczy niedua i wynosi zalenie od rodzaju obrbki i materiau 10-40 m/min. Ponadto przedmiot wraz ze stoem przesuwa si ruchem wzdunym z okrelon szybkoci p mm na 1 obrt. ciernica napdzana silnikiem wykonuje ruch obrotowy zaznaczony strzak. Po dosuniciu obracajcej si ciernicy do materiau i zagbieniu jej na gboko skrawania g uruchomienie posuwu wzdunego umoliwia oszlifowanie waka. Po nastawieniu mechanizmw praca przebiega samoczynnie. St samoczynnie zmienia kierunek posuwu wzdunego tyle razy, ile potrzeba do oszlifowania waka na nastawion rednic, a wrzeciennik przy kadej zmianie tego kierunku otrzymuje posuw wgbny, rwny gbokoci skrawania. Szlifierki te maj dwa silniki elektryczne: jeden napdza wrzeciennik, a drugi gowic szlifiersk ze ciernic. SZLIFIERKI DO PASZCZYZN Przeznaczone s one do szlifowania powierzchni paskich obwodem lub czoem ciernicy i std podzia tych szlifierek na obwodowe i czoowe. Szlifierki obwodowe mniej nagrzewaj materia szlifowany, dlatego stosuje si je do cienkich przedmiotw. Szlifowanie na nich przebiega na sucho, dlatego musz by wyposaone w wycigi

Obrbka ubytkowa i spajanie

13

Laboratorium: Procesy obrbki ubytkowej

pyu. Na stole szlifierskim jest zwykle umieszczony uchwyt magnetyczny lub elektromagnetyczny, ktry suy do przytrzymania przedmiotw podczas szlifowania. Budowa uchwytu elektromagnetycznego: w korpusie uchwytu umieszczone s cewki wytwarzajce pod wpywem przepywajacego prdu pole magnetyczne. Linie si pola magnetycznego zamykaj si poprzez przedmiot i przycigaj go do powierzchni pyty uchwytu. Wyczenie prdu umoliwia zdjcie przedmiotu z uchwytu. Uchwyty te su do mocowania przedmiotw z materiaw ferromagnetycznych.
SZLIFIERKI-OSTRZAKI Szlifierki te przeznaczone s do ostrzenia narzdzi produkowanych oraz stpionych w czasie pracy. Dziel si na: Ostrzaki do noy tokarskich i strugarskich, Ostrzaki do wierte krtych, Ostrzaki do narzdzi wieloostrzowych, jak frezy, rozwiertarki itp. Ostrzaki uniwersalne. Szlifierka-ostrzaka uniwersalna umoliwia ostrzenie na niej rnych narzdzi dziki wyposaeniu jej w specjalne przyrzdy. St tej szlifierki ma posuw wzduny i nastawny posuw poprzeczny. Na grnej powierzchni stou osadzona jest pyta skrtna, ktr mona ustawia pod ktem. Na kolumnie zamocowany jest wrzeciennik szlifierki ze ciernic napdzany wasnym silnikiem. Wrzeciennik ten moe by skrcany pod dowolnym ktem i podnoszony lub opuszczany zalenie od wymiaru ostrzonego narzdzia. Na stole mog by ustawiane koniki do zamocowania przedmiotw w kach lub wrzeciennik przedmiotu obrabianego napdzany wasnym silnikiem. Na szlifierkach tych mona szlifowa waki i stoki oraz powierzchnie natarcia w ostrzach prostych i rubowych.

Literatura:
1. E. Tasak Obrbka ubytkowa i spajanie; AGH Uczelniane Wydawnictwa Naukowo Dydaktyczne, Krakw 2001 2. S. Okoniewski Technologia maszyn, WSiP, Warszawa 1991 3. J. Kaczmarek - Podstawy obrbki wirowej, ciernej i erozyjnej. WNT Warszawa 1987 4. W. Brodowicz Skrawanie i narzdzia; WSiP, Warszawa 1995 5. K. Jemielniak - Obrbka skrawaniem. Oficyna wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1998 6. W. Grzesik - Podstawy skrawania materiaw metalowych. WNT Warszawa 1998 7. J. Dmochowski, A. Uzarowicz - Obrbka skrawaniem i obrabiarki. PWN Warszawa 1980 8. M. Wysiecki - Nowoczesne materiay narzdziowe. WNT Warszawa 1997

Obrbka ubytkowa i spajanie

14