Slavojiekwywiad

JeeliBoganiema,wszystkojestzakazane1 Podkrela pan, e yjemy w spoeczestwie skrajnie permisywnym. A jednoczenie takim, w ktrym stracilimy wszelk wolno wyboru wybory istotne zostay zastpione wyborami pozornymi. Std pana gwna rada, zapoyczona z pism Alaina Badiou: aby odzyskawolno,musimystasibezlitosnymicenzoramisamychsiebie.Wjakisposbmona odnalewolnojakocenzor? Problempoleganatym,ecenzadzisiejszypermisywizmjestcorazwikszeskoszarowanie. Zjednejstronygejeczylesbijkiwchodzdomainstreamu.Zdrugiejstronynaszaegzystencjajest corazbardziejregulowana.Tenparadokszawszemniefascynowanajakichzasadach,wimiczego permisywizmwspistniejezrozmnoeniemnakazw,ktrewdzierajsiwewszystkiezakamarki codziennegoycia? Socjologowieifilozofowienieprzestajpodkrela,enaszwiattowiat,wktrym ludzienieodnajdujwartoci.Panadiagnozajestdokadnieodwrotnamamydoczynieniaz universumskrajnieprzesyconymnakazamietycznymi. Jakwszyscypamitamy,Dostojewskinapisa,ejeliBoganiema,wszystkojestdozwolone. To,codziwidzimy,dowodziczegowrczodwrotnego:jeeliBoganiema,wszystkojestzakazane. Tzw. fundamentalistyczni terroryci s tego ywym dowodem Bg istnieje i wszystko jest dozwolone.Zresztnietrzebawcaleodwoywasidoislamskichterrorystw.Serbskidziennikarz, AleksanderBialicz,napisakiedybardzopiknytekst,ktrybyniemalpromiloseviciowski. Zastanawiasiwnim,dlaczegoMilosevibyprzezdugielatatakbardzopopularnyw swoimkraju.Jegoodpowiedbrzmiaa:Poniewadaonswoimpoddanymzudzeniewiecznych wakacji.OdwiedziemBelgradjakie10lattemuimiaemniezwykletraumatycznespotkaniez kilkomatypamirozkochanymiwnacjonalizmie.Wtedynadobrezrozumiaem,eopisdzisiejszego spoeczestwa, o ktrym pan wspomnia ludzie nie odnajduj wartoci w dzisiejszych spoeczestwachidlategouciekajdodawnychsystemwfundamentalistycznychjestcakowicie bdny.Oni powiedzieli:Jeelichcesibynormalnymobywatelemdzisiejszegowiata,trzeba przestrzeganieskoczonejilociregu.Niemonapaliwmiejscachpublicznych,niemonabi swojejonyitd.Trzebanieustannieuwaa,cosirobi.Ajeelijestsinacjonalist,monarobi niemalwszystko.Monanawetzabija.Adorno(niektrzyrobidzizniegokretyna,jasiztym niezgadzam)wbardzointeresujcymtekcieostrukturzepropagandyfaszystowskiejpodkrela,e Hitlerniebytylkoiwyczniepanem,ktrystwierdza:Musiszbyposusznyonjednoczenie obiecywajakobscenicznrozkosz.Myl,ewszystkiereimytotalitarnedziaaypodobnie pozastalinizmem.Tuzresztwracamydotego,oczymmwiemwczeniej:permisywizmmazawsze swojedrugieoblicze,niezwykledyscyplinujce. Dlatego jest pan tak nieufny wobec powszechnego dzi denia ku przyjemnoci i podkrela,eniepowinnimysobiepozwalanazbytwiele.Dzisiejszespoeczestwoopisujepan jzykiemHeglajakouduchowionespoeczestwozwierzt.Uywamyrozumutylkopoto,by wyartykuowa nasze indywidualne interesy, by wmanipulowa innych w sub naszym przyjemnociom. To wiat, ktremu brak wszelkiej duchowej substancji, w ktrym ludzie zachowuj si jak inteligentne zwierzta. Chcemy myle, e nasz wiat jest wiatem praw
1 rdo:EUROPANumer155/20070324,strona2. 1/7

Slavojiekwywiad

czowieka,alewgruncierzeczyjesttylkowiatemwalkioprawaludzkichzwierzt... Musimysobiezadapodstawowepytanie:Czymjestwolno?.Odpowiadajcnatopytanie, jestemcakowicienietylkopostronieBadiou,aletakepostroniechrzecijastwaczykantyzmu.Nie sdz, by wolno miaa cokolwiek wsplnego ze spontanicznoci. Myl, e na poziomie spontanicznymjestemyniewolnikami,chcemytylkorozkoszyiprzyjemnoci.Niepij,niepal,jako jedyny przedstawiciel mojej generacji nigdy nawet nie dotknem narkotykw. Pozwalam sobie wycznienacollight.Myl,ewolnojestczym,cotrzebazdobyiewyzwoleniebardzoboli. Dlategomamgigantycznyproblemzdominujcdzietyk,ktraopierasinasamorealizacji Musisz pozosta wierny samemu sobie. Tymczasem, jeeli chcesz by wierny samemu sobie, musisz zreprodukowa cae tog..., ktrejest wrodku. Przeciewnas samychs take rzeczy odraajce. Jestem starym lewakiem. Ale na poziomie psychologicznym mam konserwatywn i pesymistycznwizjczowiekawkadymznasjestcostrasznegoizawszelkcenmusimyto zniszczy. Ataknaspoeczestwopermisywnejestwgruncierzeczytylkowstpemdosporujeszcze istotniejszegoatakunaideologimultikulturalizmu,zktregodzisiejszalewicauczyniasw gwnbro.Towaniekampanianarzeczuznaniakolejnychgrupczykulturmiaazapewni jejzwycistwowpolitycznejwalce.Panjestradykalnymlewicowcemijednoczeniezawzicie atakujemultikulturalizm. Dlawieludawnychlewakwmultikulturalizmjestrzeczywicieersatzempolitykinarzecz luduskoroniewiemynawet,czyproletariatjeszczeistnieje,toporozmawiajmyoprzeladowaniu rnychmniejszoci.Dzipracafizycznaanieseksjestcorazwyraniejpostrzeganajakoco obscenicznego,comusibyukrywaneprzedpublicznoci.Cikapracafizycznakojarzysinamze zbrodniczymspiskiem.WfilmachzBondemjestzawszetakascena:czarnycharakteroprowadza agenta007poswojejfabryce,zdumpokazujcwszystkieurzdzenia.ApotemBondwysadzato wszystkowpowietrzedzikiczemumoemynazawszezapomnieoproletariacie.Ipowrcido miejsca,ktrekochamynajbardziejdokonsumerystycznegoraju... To wszystko jest niezwykle charakterystyczne dla jak to nazywa Jacques Ranci`ere postpolityki.Wszelkiekonfliktymajzostaukryte. Todopowszechnerozpoznanie:yjemywpostpolitycznymwiecie.Panjeuwaaza kamstwo? yjemy w wiecie, ktry faszywie przedstawia si jako postpolityczny, aby pewne podstawowe decyzje spoeczne nie byy ju dyskutowane. To rodzaj samosprawdzajcej si przepowiedni:kiedymwimy,eyjemywpostpolitycznymwiecie,wszystkostajesipostpolityk. Przyjrzyjmy si ostatnim 23 dekadom naszej historii. Ja tu nie dostrzegam adnej postpolityki. Gospodarka ulega gruntownej przemianie wraz z globalizacj, ubezpieczenia spoeczne s postrzeganewcakowicieinnysposb,spoecznarolapastwatakesizmienia.Nastpiowielkie zerwanieiniemielimynatoadnegowpywu.Niktznasniegosowawtejsprawie.Tosprawia, epowinnimysobieprzynajmniejzadapewnepytania:Codzinaprawdoznaczademokracja?I w jaki sposb ona funkcjonuje?. Kiedy zastanawiano si, jaka bdzie przyszo wiata kapitalistycznaczysocjalistyczna?Amoefaszystowska?Tegojuniema. Jaki z tego wszystkiego wniosek? e midzy multikulturalizmem a globalnym
2/7

Slavojiekwywiad

kapitalizmemniemaadnegoistotnegokonfliktu.Lubujmujctowjzykustalinowskim, ktrypantaklubimultikulturalizmjestobiektywnymsprzymierzecemkapitalizmu. To jest zupenie jasne. Dzisiejszy kapitalizm rozwija si dziki rnicom, a nie dziki uniformizacji spoeczestwa opartego na jakim jednym kulturowym, patriarchalnym wzorcu. Kapitalizm,abysinieustannieodradza,abysprostawymaganiomspoeczestwakonsumpcyjnego idotrzymakrokuszalonejdynamicerynku,niemoeobysibezmultikulturalizmu.Tenostatni jest nie tylko obiektywnym sprzymierzecem, ale wrcz gwn ideologi zglobalizowanego kapitalizmu.Moiprzyjacielelewacykompletnietoprzegapili.Chodziostworzeniewiata,wktrym kady,nawetnajbardziejszczeglnystylyciamoesirozwinwcaejswejpeni. Takie przekonanie wyrazi ju przed laty Peter Sloterdijk twierdzi, e dynamika dzisiejszegospoeczestwaopierasinanieustannymwymylaniusamegosiebieodpocztkui testowaniukolejnychwersjijawewszystkichmoliwychwarunkach. Sloterdijktowielkifilozof,ktremubardzoduozawdziczam,chojestmoimpolitycznym wrogiem.Fakt,ewNiemczechnietraktujesigodzipowanie,stanowijedenzdowodwnato,e Duch,ktryniegdytakkochatenkraj,dzigoopuci.Wrmyjednakdotego,copanmwi. Dowiadczenieprzemianysamegosiebieniegdybyouwaanezatraumatycznedzimadowodzi wolnoci.Taktobrzmiwjzykukultury.Ateraztosamowyramywjzykuekonomii.Jakwiadomo, jednym z najwikszych problemw dzisiejszego wiata jest to, e wielu ludzi musi nieustannie zmieniaprac.Oczywicietakiedowiadczeniejesttraumatyzujceniktnielubibyniepewny wasnegojutra.Tymczasemmwisinam:Jakietowspaniae,moeszsiwymylaodnowaco kilkalat.Tojestto,oczymmwiem:kulturalizujesiproblemyekonomiczne,abywejwobszar postpolityki. Spjrzmy na Hiszpani. Zapatero wkada niespoyt energi w to, by zalegalizowa maestwahomoseksualne,zagwarantowaprawarodzicielskiegejom.Przecieontowszystkorobi tylkodlatego,byniezajmowasiekonomi!Dlamnietakiepostpowanieniemanicwsplnegoz prawdziwpolityk. Takwicproblempoleganatym,ewszystkosprowadzasidzidowojenkulturowych... Dokadnie.WtymsensiejestcoprawdziwegowZderzeniucywilizacjiHuntingtona,tyle eniewsensie,oktrymonmyla.OdbyemniedawnodebatzFukuyam.Powiedziaemmu:Czy panniewidzi,emidzypanemaHuntingtonemtaknaprawdniemaadnejsprzecznoci.Wojny kulturowesjedynpolityknakocuhistorii.Jedyneproblemy,ktrymisidziinteresujemy,to problemykultury.Porzucilimyposzukiwanieuniwersalnejprawdy.Izamiasttegomamytylkorne narracjenatemattego,kimjestemy,historyjki,ktreopowiadamyonassamych.Sprzeciwiamsi temu cakowicie. Jestem starym uniwersalistycznym goszyst i jedyne problemy, ktre mnie interesuj,tote,ktremajwymiaruniwersalny.Niezgadzamsinasytuacj,wktrejwielo opowieci jest ostatecznym horyzontem etycznym. Nie wystarczy, by jaka grupa powiedziaa: Chcemy, aby reszta spoeczestwa usyszaa nasz histori. Nie, opowie tej grupy powinna stanowioznaktego,cozdzisiejszymspoeczestwemjestnaprawdnietak. Stwierdzi pan jednoznacznie, e multikulturalizm stanowi doskonay sposb na utrzymaniestatusquoliberalnykapitalizmdoskonalesobieznimradzi,wgruncierzeczyto on,anielewica,wypracowaideologimultikulturaln.Zadamwtakimrazienaiwnepytanie:
3/7

Slavojiekwywiad

co mogoby liberalnemu kapitalizmowi zagrozi? Co jest dla niego miertelnym niebezpieczestwem?Iczyrzeczywiciesdzipan,eliberalnykapitalizmczekarychykoniec? Przeciekady,ktopanaczytazodrobinuwagi,widzi,eniewierzypanwto,erewolucjastoi ubram... Moimproblememniejestbliskikonieckapitalizmuliberalnego.Bdmypowani.Trzeba sobie powiedzie jedno: jeeli przygldamy si zachodniej czci Europy, jest rzecz absolutnie oczywist,ejeszczenigdywcaejhistoriiludzkocitakwielkaczpopulacjinieyawtakim bogactwie.Niechodzioto,bydzisiajwalczyzkapitalizmemliberalnym.Mnieinteresujeto,czym staniesikapitalizmza20latichcwalczywanieztym,czymonsistanie.Boprzeciebardzo wyraniewidanarodzinynowegospoeczestwa,nowegoapartheidu.Tatendencjajestniezwykle wyranawStanach... Faktycznie, jest coraz wicej analiz, ktre pokazuj, e spoeczestwo amerykaskie stajesicorazmniejegalitarne.Cofasidostanusprzedkilkudziesiciulat,zwczesnychlat60. W Amerycetatendencjajest najwyraniejsza,aleco podobnego widzimy waciwie we wszystkich krajachZachodu. Wszdzie s zgrubsza mwictrzygrupy.Po pierwsze tzw. klasa symboliczna, do ktrej nale dzi dziennikarze, menederowie, wykadowcy uniwersyteccy itd. Naleydoniejjakie20proc.spoeczestwa.Potemjestdawnaklasarednia,yjcawcigym zagroeniu,corazbardziejnacjonalistyczna.Iwreszcieklasawykluczonych,niemajcadostpudo niczego.Otpomidzytymiklasaminiemadziadnychkontaktw,onesirozwijajwzupenie innychkierunkach,stajsizupenieinnymispoeczestwami.Przedstawicieleamerykaskiejklasy symbolicznejczytajmniejwicejtesameksikicoja,dogadujemysibezproblemu.Aktojest ulubionym autorem amerykaskiej klasy redniej? Ot jest nim Tim LaHaye, ktry pisze chrzecijaskofundamentalistyczne thrillery polityczne sprzeda ich ju ponad 60 milionw egzemplarzy.DlaniegoAntychrysttoniesArabowie.Onistylkomarionetkamiprawdziwego AntychrystaczyliEuropy,ktraichwynaja.Dozamachw11wrzeniadoszodlatego,eUnia EuropejskachciaazrujnowaNowyJork,abyprzeniesiedzibONZdoBrukseli.Ktopowie:To jaka niewiarygodna gupota. Po co si tym zajmowa?. Ale tu wanie o to chodzi kultur amerykaskiejklasyredniejstajesiniewiarygodnagupota.Dlamnietowszystkozwiastujejedno: zbliamysidomomenturozkadunarodw,boposzczeglneklasyniewielejuczy.Zamiasttego bdziemymielinowyapartheid. Prawd mwic mylaem, e to si panu bardzo spodoba. Jako autorowi, ktry nieustannie podkrela obrzydzenie wszelkimi formami uczu narodowych, a o kulturach lokalnychpisze:Nienawidzich!. OK,jestemstuprocentowymantynacjonalist.Idoskonalewiem,edlawszystkichgoszystw patriotyzm jest synonimem protofaszyzmu. Jednak musz przyzna, e to zniknicie ducha patriotycznegomatakezstron.NawetmoijakobiscyprzyjacieleweFrancjitacyjakBadiou przyznaj,ebezpewnejdozypatriotyzmudemokracjaniemoefunkcjonowa.Bopatriotyzmdaje nampoczucieprzynalenocidopewnejgrupy.Nowyapartheidtowszystkoniszczy.Oczywicie monazaoy,epotencjalnymrozwizaniembyobyspoeczestwozarzdzaneprzezekspertw, gdziesgrupyreprezentujcernestyleycia,ktreekspercimajzazadaniekoordynowa. Po jednej stronie mamy wadz technokratw, po drugiej mae konflikty kultur. Jestem pewien, e to jest droga ku katastrofie. Takie spoeczestwo nie miaoby adnego wymiaru uniwersalnego, adnej przestrzeni wsplnej debaty. Czytaem niedawno Hannah Arendt, z ktr
4/7

Slavojiekwywiad

raczej niewiele mnie czy. J zafascynowao to, e w czasie wojny w Wietnamie doszo do prawdziwej debaty publicznej. Oczywicie mona cynicznie zauway: Wiadomo, dlaczego przeciwnicywojnywWietnamiewygrali.Poniewamodziludzieniemielinajmniejszejochotysi naraa.AleprzecieituArendtmiaaracjdebatanatematWietnamuniedotyczyawycznie Wietnamu.Coinnegobyowniejnajwaniejsze:zadawanowniejpytanieoto,wjakisposbmona zmieninaszespoeczestwo.Dziniczegotakiegoniema. MamyprzecieoglnowiatowdebatnatematwojnywIraku.Tuniechodzitylkoo kwestiemilitarneczystosunekdopolitykiamerykaskiej.Niemalkadyuwaa,epowinien miejakistosunekdotejwojnyonastaasijednymzestaychelementwnaszejdefinicji samychsiebie... Tojestnawetdodobre.Tyleebrakwtymrzeczypodstawowej.Boprzecieniechodzituo to,czyAmerykaniepopenilijakiebdywIraku,tylkooto,czylewicamajakwizj.Janiemam adnych wtpliwoci co do militarnych i politycznych skutkw okupacji Iraku. Tutaj wielkim zwycizc okazasiIran.Jakowitzzaproponowaem,etrzebasobiewyobrazistalinowskiego prokuratora w dzisiejszej Ameryce, ktry rozkae aresztowa Busha i torturowa go, aby Bush nareszcieprzyzna,ejestiraskimagentemiwszystkozrobinarozkazTeheranu.Aletoniejest problemlewicy.Problemlewicyto:Jakajestalternatywa?. Wielu goszystw nienawidzi mnie, kiedy mwi: Nie ulegajmy atwemu antyamerykanizmowi!.Dlaczego?Poniewapuapkaantyamerykanizmusprowadzasidotego,e caezoprojektujesinaAmeryk,aprzecieglobalnykapitalizmjestnaprawdmidzynarodowy. Niemaadnegosensumwi,eonjestkontrolowanyprzezUSA.Kapitalizmstraciswjzwizekz pastwem narodowym. Wkroczylimy w nowy etap kolonializmu. Kiedy pastwa kolonialne podporzdkowywaysobieinnepastwa.Dziistniejtylkokolonie.Wadzkolonizujcsdzi wielkiefirmymidzynarodowe.Dlategokadyznasbezwzgldunakrajzamieszkaniajestdzi obywatelembananowejrepubliki. Jestpandziprzeciwnikiemwszelkiegodziaania.Nieustanniepodkrelapan,egdyma panwybrmidzyzrobieniemczegoanierobieniemniczego,zawszewybierzetodrugie.By moe wic to do pana, a nie do Busha naleaoby wysa stalinowskiego prokuratora z zarzutem:obiektywnysojusznikkapitalizmu? Nienawidzretoryki,ktramwi:Zrbmyco,judotegogadania.Nieinie.Przecieto waniewielcyliberalnikapitalicijakBillGatestwierdz:To,cosidzieje,jeststraszne,musimy cozrobi.Zarabiajmiliardy,apotemzrzucajokruchyzpaskiegostou.Apodrugiekiedy wreszcieznajdziemywaciwesowa,niesposbjupostpowatakjakdotychczas.Trzebadzi zmieni sowa Marksa i mwi: Zmienilimy ju wiat tak bardzo, e nadszed czas, by go zinterpretowa.Alboprzyjmujemy,eliberalnykapitalizmjestostateczngranictego,codasi zrobi. Albo jestemy zdania, e powinnimy zrobico wicej.Otja absolutnie uwaam, e powinnimyzrobicowicej.Tyleejelichodziokonkretnedziaania,jestemwielkimpesymist niebardzowiem,conaleaobyzrobi.Jesttakistarydowcip.PytajMarksa,EngelsaiLenina,kogo wol:onczykochank.Marksodpowiada:on.Engels:Kochank.ALeninmwi:Obie.I wszyscysidziwi:Jakto,Lenin,przeciezciebiejesttakiasceta.Pococionaikochanka?.Aon wyjania:Jaktopoco?Kochancebdmwi,ejestemuony,aonie,eukochanki.No,aleco bdziesz robiwtymczasie?.Leninnato:Jaktoco?Uczysi.Kiedybyemwszkole, na wszystkichcianachwisiaoprzesanieLeninadomodychludzi:Uczitsia,uczitsia,uczitsia.Dzi
5/7

Slavojiekwywiad

znowujestaktualne. W kocu do tego doszlimy. Nie chciaem zaczyna naszej rozmowy od Lenina czy Stalina. Chciaem, aby przynajmniej zaczli czyta j ci, ktrzy widz w panu czowieka niebezpiecznego, ktry zwiastuje powrt sowieckiego totalitaryzmu. Ale w kocu musz zapyta:dlaczegoLenin? Kiedyktozadajemipytanie:Jakiegotypuleninistjeste?,odpowiadam:jestemjakLenin zroku1915,ktryzaszysiwSzwajcariiizaczczytaHegla.Botegowaniepotrzebujemy powrotudosprawnaprawdfundamentalnych.Niedysponujemyadngeneralnteoritego,cosi wydarza. Jest np. jasne, i jedyna funkcja historyczna chiskiego czy rosyjskiego komunizmu polegaanatym,estanowionprzerwmidzyrnymifazamikapitalizmu.DziChinypokazuj nam,naczympolegakolejnewielkiepytaniedotyczceprzyszocikapitalizmu.Czytenautorytarny kapitalizm jest fenomenem bkarcim? Czy te zwiastuje przyszo kapitalizmu autorytarnego, postmodernistycznego?Cojestprzeciemoliwe.Tragediakapitalizmupolegawkocunatym,e historyczniejestzwizanyzprotestantyzmem,zchrzecijastwem.Aledzikiglobalizacjizaczyna funkcjonowajakomaszynauniwersalna,godzisiniemalzewszystkim.AwracajcdoLenina.Jak panwie,kiedynapisaemprzedmowdotekstwLenina,wybuchwielkiskandal.Aleprzeciejanie uwaam,epowinnimywrcidoLeninawsensiepowtarzaniatego,coonzrobi.Nieustannie podkrelam,eLeninjestjumartwy... Jest martwy i zarazem nie jest. Przecie istnieje jaki powd, dla ktrego pan nieustannie si do niego odwouje. Zapewne nie tylko dlatego, e myla o sprawach fundamentalnych (co skdind przynioso same katastrofy) bo wtedy kandydatw byoby zaczniewicej.Mamtutylkojedenwybr:albopotraktujtenpatronatjakoczystprowokacj pantegoniechce,wielerazypanotympisaalboprzyjmiemy,ewybrLeninajestczym znaczniebardziejistotnym. Popierwsze,Leninniemiecisidziwoglnieprzyjtymkanonie.Kto,ktosinaniego powouje,syszy:Czychcesznowychguagw?Cojestpozytywnegowtakimwyborze?.Otdzi jestemy w martwympunkcie. I dlatego powinnimy po prostu wyraa naszniezgodi nasze niezadowolenie.Tak,niemamypozytywnegoprogramu,aleprzynajmniejmoemyprzygotowateren pod nowe walki. Na tym polega dla mnie dzi podstawowy akt etyczny: podtrzyma otwart przestrze.Chodziomniejszociowygest,ktrydydoreartykulacjiwiata.Podrugie,niektrzy kretynimyl,ejestemzafascynowanytym,cowkomunizmienajgorsze,ekochamstalinizmitd. Ot ja yj w nieustannej traumie stalinizmu, w takim sensie, e jest to fenomen niezwykle zagadkowyiniezwykleperwersyjny.Faszyzmjestfenomenemstosunkowoatwymdowyjanienia: jesttorewolucjakonserwatywna,ktradydostworzeniatego,codzisiejszestudiapostkolonialne nazywaj wspczesnoci alternatywn. Tymczasem nie wiadomo, czym by komunizm. My, Europejczycy,uwaamygozaucielenieniewschodniejsatrapii,rosyjscynacjonaliciuwaajgoza jeden z etapwnarzuconej z zewntrz modernizacji zachodniej, ktrej pocztek nastpi wraz z Piotrem Wielkim. Komunizm jest dla mnie wielk filozoficzn zagadk... Prosz spojrze na stalinizm. Z jednej strony by to system niezwykle okrutny, opanowany jak niezrozumia samobjcz dynamikwpoowielat30.wykoczono80proc.KomitetuCentralnegopartii. Z drugiejstronyniesychaniedbanotamopozorycaarzeczywistouzyskaateatralnform.

6/7

Slavojiekwywiad

Mwipanozawartymwkomunizmieokruciestwie.Niesposboprzesiwraeniu,e tensystemfascynujepanawaniezewzgldunazawartwnimprzemoc... Onajestzawartanietylkowkomunizmie.Podtymwzgldemniepodobnaodpowiedziena pytanie,ktryzsystemwbygorszy.Nazizmbykulturbardziejradykalnnaturalizowawin. Jelibyeydem,niebyodlaciebiezbawienia.Byewinnyzato,kimjeste.Zdrugiejstrony czystkiwZwizkuSowieckimmiaycharakterjeszczebardziejmasowy... Waniedotegozmierzaem.Jestpanpodejrzewanynietylkoomiodostalinizmu. Deklaracjedotyczceetycznegowymiaruprzemocysprawiy,eniektrzydostrzegajupana akcentybliskiefaszystowskim... Mojacelebracjaprzemocymoerzeczywiciewydawasiprotofaszystowska.Byemzato atakowanynalewicy.Odpowiemwsposbstraszny:icoztego?Gdyspojrzymynahistori,wiele rzeczy,ktreuwaamyzaprotofaszystowskie,wcaletakieniejest.WemyLeniRiefenstahl,oktrej nierazpisaem.Mwisiojejfilmach:sfaszystowskie,bostanowicelebracjmasowychspektakli. Aprzecienaziciprzejliformswychzgromadzeodsocjaldemokratw.Mjsposbmyleniajest nastpujcy:nienaleysiczegowyrzekatylkodlatego,ezostaotozawaszczoneprzezczarne charaktery.Powinnimyraczejpomyleotym,jaktoznowuodzyska.Oczywiciejesttuwielki problem nie sposbjasno wyznaczy granicy midzyprzemoc,ktrawyzwala,a tak, ktra stanowicelebracjprzemocydlaniejsamej,czylijestfaszystowska.Wkadymraziejaniekupujod liberaw idei rewolucji bez rewolucji, tego, e wszystko si zmieni, a nikt nie zostanie skrzywdzony.Niestety,kadaprawdziwazmianaboli. Napocztkunaszejrozmowyjeszczezanimwczyemmagnetofonowiadczypan: Niewierzwewasneteorie.Wzwizkuztymmuszpanazapyta:comamzrobiztym wszystkim,copanpowiedzia?Dlaczegomamuwierzywpanasowa,skoropansamniewierzy wnie?Komunistycznapropagandatakwanieprzedstawiaakapanatoczowiek,ktryju oddawnawie,ejegoreligiajestmartwa,udajejednakprzedinnymiwiar,abypodtrzyma swwadz... Mwisi,eyjemywepocepostideologicznej.Jataknieuwaam.Dlamnieideologiatonie s wielkie projekty przebudowy rzeczywistoci. Dla mnie to s postawy i zachowania w yciu codziennym.Wieleztychrzeczyznajdujeswojeodzwierciedleniewkulturzemasowej,wieleznich kultura masowa stwarza. Dlatego to wanie ona jest gwnym polem walki ideologicznej. I tu dochodzimydokwestiiwiary.Bocotoznaczywierzy?Moiydowscyprzyjacielemwi:Mynie wierzymy!. Alezdrugiej stronyniejedzwieprzowiny.Alboinnyprzykadznalazemgo w biografiiNielsaBohra.KtozoyBohrowiwizytizauwaynajegodrzwiachkoskpodkow. Zapytago:Czypanwtowierzy?.Bohrodpowiedzia:Nie,niewierz.Alepowiedzianomi,eto dziaa!.Takwicwgruncierzeczywiaraniejestkwestiwiary.Wiarajestkwestipraktyki.

7/7