Trzecia fala nowoczesnoci

Dugookresowa Strategia Rozwoju Kraju

Cz I

Warszawa, lipiec 2011

Redakcja: Micha Boni

Redakcja techniczna: Piotr Arak, Jakub Wojnarowski

Autorzy: Micha Boni, Maciej Bukowski, Maciej Duszczyk, ukasz Hardt, Pawe Kaczmarczyk, Lidia Koucka-uk, Jakub Michaowski, Anna Midera, Micha Miskiewicz, Igor Ostrowski, Piotr Rymaszewski, Aleksander Szpor, Alek Tarkowski, Mateusz Walewski, Jakub Wojnarowski

Wsppraca: Piotr Arak, Mikoaj Herbst, Agnieszka Jankowska, Dominika Milczarek-Andrzejewska, Dorota Poznaska, Kamil Rakocy, Kamil Wyszkowski oraz Departament Analiz Strategicznych KPRM

Wsppraca graficzna: Elbieta Skrzypek

Geografia i generacje rozwoju Konteksty

1. Przedstawiony latem 2009 roku raport POLSKA 2030 sta si okazj do debaty na temat przyszoci kraju oraz zasad prowadzenia polityki rozwoju. Stworzy rwnie moliwo wprowadzenia nowych regu przygotowywania dokumentw o charakterze strategicznym. Opracowywane wczeniej dokumenty miay krtsz perspektyw czasow, podporzdkowane byy w wikszoci rytmowi prac Unii Europejskiej i programom operacyjnym, tworzcym ramy absorpcji rodkw unijnych. Dominowao sektorowe podejcie, czego rezultatem bya swoista nadprodukcja dokumentw majcych w nazwie atrybut strategii (przeszo 200 dokumentw tego rodzaju istniao jeszcze w 2008 roku). Kluczowa dla dyskusji nad raportem Polska 2030 okazaa si sposobno podsumowania dowiadcze i dorobku polskiej transformacji zainicjowanej w 1989 roku. Raport, zdajc spraw ze stanu rzeczy w wielu dziedzinach, stawia tez o zakoczeniu procesw transformacji oraz o potrzebie odnalezienia nowych si rozwojowych, innych ni te ktre stanowiy fundament transformacji. Istot propozycji Polski 2030 by nowy projekt cywilizacyjny zorientowany na przyszo, w wymiarze czasowym o jedno pokolenie wicej, ni to, ktre aktualnie spenia rol wiodc w okrelaniu wanych zada dla kraju. Dokument przygotowany przez Zesp Doradcw Strategicznych Premiera RP, wanie w oparciu o analiz, charakterystyk i ocen 20 lat transformacji - przedstawi 10 kluczowych dla przyszoci wyzwa oraz dylematy wymagajce rozstrzygni, by wyzwania te podj. Stworzone zostay zatem przesanki do mylenia w kategoriach realnie strategicznych, realnie innowacyjnych, z formuowaniem wizji, celw oraz narzdzi niezbdnych dla osigania wyznaczanych celw.

Tabela 1. Wyzwania i dylematy z Raportu "Polska 2030. Wyzwania rozwojowe"

Wyzwanie 1. Wzrost konkurencyjnoci Dylemat Wykorzystanie szans rozwojowych vs Dryf rozwojowy 2. Sytuacja demograficzna Wykorzystanie potencjau ze zwikszania si dugoci trwania ycia vs Kosztowne spoeczno- ekonomiczne skutki zmian w sferze struktury wieku 3. Wysoka aktywno pracy oraz adaptacyjno Adaptacyjna mobilno vs Niepewna stabilno zasobw pracy 4. Odpowiedni potencja infrastruktury Przyspieszenie wymiany, rozwoju i poprawy relacji spoecznych vs Infrastrukturalne bariery wymiany gospodarczej i wizi spoecznych 5. Bezpieczestwo energetyczno-klimatyczne Harmonizacja wyzwa klimatycznych i energetycznych czynnikiem rozwoju vs Poza bezpieczestwem energetycznym i bez jasnych celw w ochronie rodowiska 6. Gospodarka oparta na wiedzy i rozwj kapitau Kapita intelektualny jako gwne rdo intelektualnego konkurencyjnoci Polski w globalnej gospodarce vs Powikszajcy si dystans Polski wobec rozwinitych gospodarek wiata w obszarze kapitau intelektualnego 7. Solidarno i spjno regionalna Efektywne wykorzystanie szans rozwojowych wszystkich regionw vs Trwaa polaryzacja rozwoju 8. Poprawa spjnoci spoecznej Spjno spoeczna odpowiadajca na nowe wyzwania vs Spjno spoeczna czasu transformacji

9. Sprawne pastwo

10. Wzrost kapitau spoecznego Polski

Kompleksowy i aktywnie wdraany program reform na rzecz pastwa, ktre daje obywatelowi poczucie bezpieczestwa oraz moliwo realizacji swoich praw i indywidualnych aspiracji vs Niesprawne pastwo jako bariera rozwoju oraz niewaciwa relacja pastwo obywatel Szanse kapitau rozwojowego 2030 vs Puapka kapitau przetrwania i adaptacji

Podczas ywej merytorycznej debaty publicznej, toczcej si w rnych miejscach i rodowiskach, przedstawiono wiele wnioskw i uwag. Niektre z nich przeniknite byy pasj ideologicznego sporu i konfliktu midzy postawami lewicowymi i konserwatywnymi, midzy racjonalizmem a populizmem, midzy antyliberalizmem a skrajnym neoliberalizmem. Ten obszar debaty, aczkolwiek wany dla temperatury ycia publicznego, nie wnis zasadniczo nowych treci i problemw. O wiele waniejsza bya bowiem ta cz dyskusji, ktra nie nacechowana ideologicznym sporem, oparta o argumenty merytoryczne, wnosia nowe propozycje i nowe wtki do rozwaa o przyszoci kraju, wczeniej w nie wystarczajcym stopniu brane pod uwag, np. dotyczce roli kobiet w zmieniajcym si spoeczestwie. Raport Polska 2030 by bowiem przygotowany nie jako manifest polityczny, ale dokument ekspercki i w duchu propastwowym, czyli z perspektyw spojrzenia maksymalnie obiektywizujcego ogld spraw. Niewtpliwie wnis dziki temu do debaty publicznej i politycznej potrzeb zrozumienia wielu wyzwa o charakterze strukturalnym, takich jak, problematyka demograficzna, znaczenie wielkoci zatrudnienia dla rozwoju spoecznego i gospodarczego, rola kapitau intelektualnego i spoecznego jako czynnikw rozwojowych, potrzeba spjnego spojrzenia na sprawy energetyczne i klimatyczne, kwestia zagroe wynikajcych z terytorialnej nierwnomiernoci rozwoju. Po raz pierwszy sprawy te zostay potraktowane jako wspoddziaujce na siebie i wymagajce w zwizku z tym spjnej i kompleksowej odpowiedzi - i to w duszym horyzoncie czasowym ni jedna kadencja polityczna, czy unijne okresy programowania. 2. Praktycznym rezultatem dyskusji oraz trwajcych prac nad zmianami w Ustawie o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. 2009 nr 84 poz. 712) byo stworzenie nowego porzdku strategicznego. W spjnoci z oczekiwaniami Unii Europejskiej co do zakresu dokumentw o charakterze strategicznym powsta nowy model. Ram stanowi: Dugookresowa Strategia Rozwoju Kraju (perspektywa 2030 roku) oraz Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju (zawsze w ukadzie 20 lat do przodu) i Plan Zagospodarowania Przestrzennego Kraju. W tak zdefiniowanych granicach mieci si powinna redniookresowa Strategia Rozwoju Kraju (10 letni horyzont czasowy) w korelacji z europejskim dokumentem programowym (EU 2020) oraz 9 zintegrowanymi strategiami dotyczcymi: Innowacyjnoci i Efektywnoci Gospodarki, Rozwoju Transportu, Bezpieczestwa Energetycznego i rodowiska, Rozwoju Regionalnego, Rozwoju Kapitau Ludzkiego, Rozwoju Kapitau Spoecznego, Zrwnowaonego Rozwoju Wsi i Rolnictwa, Sprawnego Pastwa oraz Rozwoju Systemu Bezpieczestwa.

Rysunek 1. Nowy porzdek strategiczny

Istot tego pomysu jest odejcie od wskiego i sektorowego podejcia w tworzeniu ram strategicznych na rzecz integracji obszarw, dostrzegania przenikania si wielu zjawisk i problemw, uzyskania synergii w poszukiwaniu najbardziej efektywnych i adekwatnych narzdzi prowadzcych do osigania spjnych celw. Niesychanie wakie wydaje si podkrelenie w spjnej polityce rozwoju roli przestrzeni, czy w ogle wymiaru terytorialnego, w znaczeniu podwjnym: adu przestrzennego w zagospodarowywaniu kraju, co wymaga odpowiednich instrumentw planowania, w tym planowania fizycznego i ekonomicznego, a take adu i spjnoci w rozwoju potencjaw wzrostu, dostosowanych do lokalnych i regionalnych uwarunkowa (z wykorzystaniem ich endogenicznego charakteru). Trzeba te lepiej uwiadamia sobie, i planowanie przestrzenne jest narzdziem nowoczesnej polityki ochrony rodowiska naturalnego. 3. Czonkostwo Polski w Unii Europejskiej oznacza, i wanym punktem odniesienia dla konstruowania strategii rozwoju Polski jest perspektywa europejska. Dokument programowy EU 2020 wskazuje na trzy cele: Rozwj inteligentny: rozwj gospodarki opartej na wiedzy i innowacji; Rozwj zrwnowaony: wspieranie gospodarki efektywniej korzystajcej z zasobw, bardziej przyjaznej rodowisku i bardziej konkurencyjnej; Rozwj sprzyjajcy wczeniu spoecznemu: wspieranie gospodarki o wysokim poziomie zatrudnienia, zapewniajcej spjno spoeczn i terytorialn.

Wyznaczone trzy cele przekadaj si operacyjnie na 10 zintegrowanych wytycznych do dziaa, dotyczcych skali makro i mikro w gospodarce oraz zatrudnienia. Ich uzupenieniem jest 7 inicjatyw o charakterze flagowym, ktre s istotne, gdy przekadaj si na konkretne projekty przewodnie.

Tabela 2. Zintegrowane wytyczne i inicjatywy flagowe Strategii Europa 2020

1. 2. 3. 4. 10 zintegrowanych wytycznych Zapewnienie jakoci i stabilnoci finansw publicznych Przeciwdziaanie niestabilnoci makroekonomicznej Redukcja niestabilnoci w sferze euro Optymalizacja wsparcia dla B+R i innowacji, wzmacnianie trjkta wiedzy i uwolnienie potencjau ekonomii cyfrowej Poprawa wydajnoci zasobw i redukcja gazw cieplarnianych 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 7 inicjatyw flagowych Europejska agenda cyfrowa Modzie w drodze Unia innowacji Polityka przemysowa w dobie globalizacji

5. 6.

Program na rzecz nowych umiejtnoci i zatrudnienia Europejski program walki z ubstwem

Poprawa rodowiska biznesowego i konsumenckiego oraz modernizacja bazy przemysowej 7. Podnoszenie uczestnictwa w rynku pracy i redukcja bezrobocia strukturalnego 8. Rozwj wykwalifikowanej siy roboczej w odpowiedzi na potrzeby rynku pracy, promocja jakoci pracy i ksztacenia ustawicznego 9. Podnoszenie jakoci systemw edukacji i szkolenia na wszystkich poziomach oraz wzrost uczestnictwa w szkolnictwie wyszym 10. Promocja wczenia spoecznego oraz zwalczanie ubstwa

Europa efektywnie korzystajca z zasobw

Dla skutecznoci realizacji wyznaczono cele i mierniki ich osigania w 5 obszarach: zatrudnienia, badania i rozwoju, klimatu, edukacji, ubstwa. Polsk odpowiedzi s cele i wskaniki zawarte w Krajowym Programie Reform, a dokumentami dodatkowymi, w krtszym wymiarze czasowym charakteryzujcymi kluczowe cele s: Wieloletni Plan Finansowy Pastwa oraz Program Konwergencji, aktualizowane kadego roku.

Tabela 3. Cele dla Unii Europejskiej i Polski zwizane z realizacj Strategii Europa 2020
Cel dla caej Unii Europejskiej 75% zatrudnienia osb w wieku 20-64 lat 3% PKB UE na inwestycje w B+R Cele 20/20/20 w zakresie klimatu i energii Ograniczenie liczby osb przedwczenie koczcych nauk szkoln do 10% oraz zwikszenie do co najmniej 40% liczby osb z modego pokolenia posiadajcych wysze wyksztacenie Zmniejszenie liczby osb zagroonych ubstwem o 20 mln Cel dla Polski 71% zatrudnienia osb w wieku 20-64 lat 1,7% PKB na inwestycje w B+R Wzrost efektywnoci energetycznej, wykorzystanie OZE, redukcja emisji CO2 Zmniejszenie do 4,5% odsetka osb wczenie porzucajcych nauk oraz zwikszenie do 45% odsetka osb z wyksztaceniem wyszym w wieku 30- 34 lat Obnienie o 1,5-2 mln liczby yjcych poniej relatywnej granicy ubstwa

Prace nad europejsk, czy polsk koncepcj rozwoju na przyszo nie tocz si w prni. Najwikszy od 1929 r. kryzys gospodarczy z lat 2008 - 2009 wpyn w niewtpliwy sposb na zasoby rozwojowe caego wiata. W kontekcie europejskim oznacza to wzrost trudnoci zarzdzania przy tak olbrzymiej skali zrnicowa: midzy krajami Pnocy (Club North) a krajami Poudnia (Club Med), midzy krajami ze strefy Euro a krajami aspirujcymi do Euro (co wymaga spenienia okrelonych parametrw), midzy nowymi a starymi krajami UE (m.in.: rnice w podejciu do polityki spjnoci i potrzeb dotyczcych wspierania inwestycji infrastrukturalnych), midzy gospodarkami zaduonymi trwale, gboko i o wysokim deficycie sektora finansowego (Grecja, Hiszpania, Wochy, a take Portugalia i Irlandia) a krajami zaduonymi w mniejszym stopniu, z szans uzyskania nadwyek budetowych w krtkiej perspektywie (Niemcy, Szwecja).

Konkurencyjno gospodarki europejskiej bdzie testowana nie tylko wzgldem USA (jak pisano w 2000 r. w Strategii Lizboskiej), ale take wobec krajw BRIC, czy caej prawie Azji (pozytywne wyniki gospodarcze w 2009 r.) lub, jak si zaczyna okrela - wobec krajw E7 (Brazylia, Rosja, Indie, Chiny, Indonezja, Meksyk, Turcja). A z czasem rwnie w relacjach z czci pastw afrykaskich nie w prostej rywalizacji, ale w grze o napyw inwestycji, miejsca produkcji i rozwj usug prostych, czy wreszcie w wykorzystywaniu dopiero co odkrywanych, nowych zasobw. Potwierdzeniem tego trendu i jego politycznym wyrazem jest deklaracja z Sanja, z poowy kwietnia 2011 r., fundujca BRICS, czyli poprzez zaproszenie do wsppracy Poudniowej Afryki - objcie oddziaywaniem gospodarczym krajw afrykaskich. Kluczowe dwa pytania zatem brzmi: jak wyj z kryzysu budujc nowe siy rozwojowe potrzebne dla konkurencyjnoci, a zarazem - jak harmonizowa perspektyw rozwoju (co wymaga nakadw) z niezbdnoci perspektywy stabilnoci finansowej (oszczdnoci, uniknicie zagroenia wzrostu dugu, zmniejszanie deficytu strukturalnego)? W strategii rozwojowej Europy do 2020 r. prawdopodobnie a 5 lat zajmie porzdkowanie obszaru finansw publicznych i powrt do speniania przez wikszo krajw europejskich kryteriw z Maastricht. Gospodarka europejska w wyniku kryzysu utracia swoj dynamik wzrostu. Trwaa odbudowa, uniknicie stracenia dekady i negatywnych efektw nazbyt spowolnionej odbudowy wymagaj wsplnego europejskiego wysiku. Nie mwic ju o prawie zupenie pomijanym, w okresie wstpnej fazy wychodzenia z kryzysu, problemie dostrzeenia w rdach kryzysu lekcji dla zredefiniowania modelu kapitalizmu. Zarwno indywidualistyczny, jak i etatystyczny model kapitalizmu utraciy pierwotne wartoci ducha gospodarki rynkowej zwizane nie tylko z rol konkurencyjnoci i swobody rywalizowania, ale take wzorcem oszczdzania i oszczdnoci (na rzecz prymatu konsumpcji ponad rzeczywiste moliwoci). W tym kontekcie trzeba zwrci uwag na kilka kwestii, wanych dla debaty o europejskiej przyszoci. Dotycz one zasad zarzdzania gospodarczego tak, by skutecznie egzekwowa zobowizania traktatu z Maastricht, a tym samym poprzez wzmocnione mechanizmy kontroli (europejskie semestry i przegldy budetw) wymusza efektywno. Wida wyranie, jak coraz bardziej na efektywno i osiganie rezultatw nastawia si Komisja Europejska. Proponowane w nowym modelu rozwizanie dotyczce polityki spjnoci, wprowadza do istniejcych ju zasad przyznawania rodkw na rozwj z funduszy europejskich zasad warunkowoci. Chodzi o spenianie

przez dany kraj warunkw realizacji celw i osigania rezultatw - jako podstawy do otrzymania nowego wsparcia. W ten sposb powstanie wymg przejrzystego zakontraktowania rodkw na projekty i inwestycje w porozumieniu midzy KE i krajem czonkowskim. W debacie o europejskiej przyszoci w nowej wersji wrci take wtek konkurencyjnoci. Z myl o wzmocnieniu warunkw dla przyszej konkurencyjnoci Europy mwi si o potrzebie wzrostu produktywnoci i powizaniu moliwych wzrostw wynagrodze, tylko jako rezultatu rosncej produktywnoci. Podobnie okrela si wyraziste rygory dotyczce rwnowagi w finansach publicznych, zwracajc uwag, nie tylko na zagroenia przyrostu jawnego dugu publicznego, ale i przysze bariery wzrostu. Bariery te wynikaj z olbrzymiej skali zobowiza na przyszo w postaci tzw. ukrytego dugu publicznego, wynikajcego np. z systemw emerytalnych. Kiedy za mowa o miernikach konkurencyjnoci, podkrela si poziom udziau wydatkw na rozwj infrastruktury (w transport, w TIK i sieci energetyczne) oraz B+R w krajach w relacji do PKB. Tak definiowane wyznaczniki wzrostu zawarte s w midzyrzdowej propozycji PAKTU EURO PLUS, gdzie rwnie zaznacza si kwestie dotyczce wyduania aktywnoci zawodowej (wiek emerytalny) oraz bezpieczestwa strefy euro, poprzez wprowadzenie trwaego Europejskiego Mechanizmu Stabilizacyjnego (m.in. przez wykreowanie odpowiedniego funduszu wartoci ok. 500 mld euro). Z punktu widzenia Polski spraw fundamentaln jest denie do czenia celw i zasad polityki spjnoci oraz polityki konkurencyjnoci. Jest to, bowiem jedyny sposb, by zabiegajc o wysoki poziom rodkw z UE na rozwj infrastrukturalny, zarazem wsptworzy w UE nowe wymiary przyszych przewag konkurencyjnych, opartych o kapita intelektualny. Najlepsz form jest w tym obszarze taki model prowadzenia polityki na rzecz regionw i terytorialnego rwnowaenia rozwoju (dyfuzji), ktry skupia si na budowie potencjaw rozwojowych odpowiednich obszarw i podmiotw. Trudno opisa dzisiaj zagroenia, szanse, saboci i ewentualne przewagi Unii Europejskiej po 2020 roku. Tym bardziej, e debata o poprawie, redefinicji zarzdzania ekonomiczn spjnoci Unii Europejskiej, toczca si od koca 2008 roku nie przyniosa jeszcze trwaych, systemowych rezultatw. Z jednej strony oczywista wydaje si konieczno dopasowywania si Polski do polityki europejskiej ze wzgldu na ewentualne odzyskiwanie przez Uni si rozwojowych i zdolnoci do przywdztwa. Z drugiej jednak, dostrzega ju dzisiaj naley moliwe przesunicia dominant rozwojowych, np. w stron szybciej adaptujcych si do nowych wymogw konkurencyjnoci globalnej krajw Pnocy, czy w ogle przesunicie energii sprawczej przyszego rozwoju wiata w zupenie nowe miejsca. W tym kontekcie szczeglnego znaczenia nabra moe Turcja, dzisiaj aspirujca do Unii Europejskiej, za 20 lat z moliwymi wieloma przewagami nad krajami Starego Kontynentu. Polska musi mie gotowo odnalezienia wasnej drogi w kadych warunkach. Wspierajc wsplnot europejsk i spjno instytucjonaln UE (co podlega decyzjom midzyrzdowym, co komisyjnym, czym kieruje Rada i jej przewodniczcy oraz jak realnie oddziauje Parlament) - musi mie wasn wizj i parametry rozwoju. 4. Perspektywa dugoterminowa musi zakada analiz ryzyk i niepewnoci. Jest kilka czynnikw, ktre w horyzoncie 2030 roku naley bra pod uwag. Widoczne ju obecnie ujawnianie si nowych si w polityce i gospodarce moe spowodowa dekoncentracj wadzy w wiecie w stosunku do modelu dzisiejszego. Bdzie roso znaczenie wschodniej czci globu, przyspieszenia rozwojowego

nabior kraje E7, gdzie wzronie nie tylko PKB zdobywajc przewag na wielkoci PKB krajw G7, lecz gdzie rwnie inicjowane s procesy budowania trwaych podstaw przyszego rozwoju, choby przez inwestycje w edukacj, co pokazuj wyniki bada PISA dotyczce najwikszej skali poprawy w ostatnim 10 leciu w takich krajach, jak Meksyk i Turcja.

Tabela 4. Dziesi najwikszych gospodarek wiata w 2010, 2020, 2030 i 2050 roku
Lp. 2010 2020 2030 2050 USA Chiny Chiny Chiny 1. USA USA Indie 2. Chiny Japonia Indie Indie USA 3. Japonia Japonia Brazylia 4. Indie Rosja Brazylia Japonia 5. Niemcy Rosja Niemcy Rosja Rosja 6. Brazylia Niemcy Meksyk 7. Brazylia Wielka Brytania Wielka Brytania Meksyk Indonezja 8. Francja Francja Niemcy 9. Francja Meksyk Wielka Brytania Wielka Brytania 10. Wochy rdo: HM Government. 2011. Lets choose growth. Why we need reform to unlock Europes potential. za: 2020 Euromonitor, prognozy 2030 i 2050 PwC na podst. parytetu siy nabywczej wg danych MFW.

Znaczenia nabior te podmioty niepastwowe. Byo to ju widoczne w procesie globalizacji w ostatnich 20 latach, ale nie wiadomo wci, jakiej funkcji nabior np. nowe typy spoecznoci, jak choby spoeczno Facebooka (liczca ju przeszo 500 mln osb), czy spoecznoci innych sieci. Bdzie roso znaczenie nowych technologii, rozwijajcych cyfrowy charakter wspczesnego wiata, ze wszystkimi pochodnymi m.in. dla systemu ochrony zdrowia i ycia codziennego, a przede wszystkim dla powstania nowych zasad ekonomicznych, jakimi staj si: wsppraca, otwarto, dzielenie si, integracja, wspzaleno, co opisuj D. Tapscott i A. Williams w pracach o wikinomics1. Zarazem nie ma pewnoci, e technologie rozwin si tak, by na szerok skal udostpni nowe rda energii, co jest istotne dla odpowiedzi na wyzwania klimatyczne. Jest to rwnie wane dla tego, czy tradycyjne rda jak ropa i gaz bd miay konkurencj, czy nie - i czy ich producenci wzmocni widoczne ju dzisiaj przewagi, czy je utrac. Z punktu widzenia Polski wane jest, czy dostpno gazu upkowego okae si realna, i czy zmieni to bilans energetyczny Polski, lub nawet prowadzi bdzie do eksportu tego surowca. Nie mwic ju o moliwociach stworzenia, na wzr norweski, odpowiedniego funduszu z dywidendy od wydobycia i sprzeday tego dobra, przeznaczonego np. na wsparcie przyszych celw spoecznych, by moe w zwizku z zagroeniem demograficznym. Kluczowe bdzie rwnie wspzawodnictwo o rnego typu deficytowe zasoby, w tym i te, ktre warunkuj rozwj rolnictwa i spenianie potrzeb ywnociowych - do 2025 roku wzronie liczba osb yjcych bez ziemi uprawnej i bez dostpu do wody z 600 mln do 1.4 mld w 36 pastwach (obecnie w 21 krajach). Deficytowe mog take okaza si zasoby kapitau - rodkw finansowych na rozwj. Nawet, jeli w wyniku rozprzestrzeniania si bogactwa jako wyniku rozwoju, zmniejszy si zasig tzw. uku niestabilnoci (pastwa z mod populacj od Am. Pd. przez Afryk Subsaharyjsk, Bliski Wschd a do Azji centralnej i wschodniej) to problemy ludzi modych w
1

Don Tapscott, Anthony D. Williams. 2006. Wikinomics, How Mass Collaboration Changes Everything. New York: Penguin Group; 2010. Macrowikinomics, Rebooting Business and the World, New York: Penguin Group.

10

krajach nasycenia demograficznego bd konfrontowane z problemami starzejcych si spoeczestw wiata zachodniego.

Tabela 5. Modzie w krajach arabskich

PKB per capita wg parytetu siy nabywczej w tys. dol., 2010 Algieria 56% 31% 7,1 Arabia Saudyjska 61% 25% 23,7 Bahrajn 48% 30% 26,8 Egipt 61% 23% 6,4 Jemen 73% 22% 2,6 Jordan 65% 20% 5,7 Libia 61% 27% 14,9 Maroko 56% 35% 4,8 Oman 64% 29% 26,2 Syria 67% 32% 5,1 Tunezja 51% 22% 9,5 rdo: The Financial Times. 2-3 kwietnia 2011.The Arab Spring the First Three Months: 3. za: US Census Bureau, Bank wiatowy i MFW. Kraj Udzia populacji poniej 30 roku ycia Udzia osb w wieku 15-24 w zatrudnieniu (2008)

Pokazuj to dowiadczenia Arabskiej Zimy i Wiosny 2011 roku, podczas ktrych mode generacje upominaj si o lepsze warunki ycia i szanse na pozyskanie pracy, ale gwnie formuuj aspiracje demokratyczne. W efekcie moe doprowadzi to do powstania nowego typu pastw na tych obszarach, gdzie generacyjna modo w powizaniu z potrzebami demokracji i zdrowych zasad gospodarowania bdzie czy si z religijn i kulturow tosamoci islamu. Mog radykalnie wzrosn przepywy migracyjne, ale take napicia midzykulturowe. Pomylny rozwj moe dokonywa si tylko wtedy, gdy bezpieczestwo zewntrzne i wewntrzne bdzie zapewnione. Obecnie nie zagraa nam konflikt konwencjonalny, jednak w przyszoci takiego zagroenia nie mona cakowicie wykluczy, ze wzgldu na proliferacj broni jdrowej i innej broni masowego raenia oraz rodkw jej przenoszenia. Trudno wykluczy celowe lub przypadkowe uycie takiej broni na terytorium Polski. Bezpieczestwu i stabilnoci kraju mog jednak przede wszystkim zagraa ataki cybernetyczne oraz ewentualne ograniczenie dostpu do surowcw energetycznych. Bezporednie zagroenie moe stwarza terroryzm, a take dziaania ponadnarodowe przemyt broni, narkotykw i ludzi. Globalizacja i zmiana charakteru zagroe wymusza potrzeb aktywnego uczestniczenia Polski w rozbudowie midzynarodowej architektury bezpieczestwa i staego doskonalenia i unowoczeniania systemu bezpieczestwa narodowego, dostosowujc go do tych uwarunkowa. O moliwych scenariuszach zdecyduj wic: demografia, nowe technologie, energetyka - jej zasoby i rda wytwarzania, warunki rodowiskowe, oraz ukad si w wiecie zaleny w jakiej mierze nie tylko od dotychczasowego status quo, ale i od zmiennoci wskazanych czynnikw. W takim kontekcie naley postrzega polskie problemy demograficzne, energetyczne, czy zwizane z twrcz absorpcj nowych technologii oraz ochron rodowiska jako kluczowe dla polskiego rozwoju, konkurencyjnoci gospodarki, czy zagroenia peryferyzacj. Z jednej strony odpowied na te problemy musi by skorelowana ze stanowiskiem wsplnym dla Unii Europejskiej, z drugiej jednak musi by samodzielna.

11

 W perspektywie 2030 roku naley zatem unikn trzech rodzajw zagroe: Zwizanych z pokryzysowymi barierami rozwoju generowanymi przez problem wysokiego zaduenia i deficytu, czyli niestabilno finansw publicznych w dugiej perspektywie, co moe by pogbiane globalnymi napiciami walutowymi i powstaniem nowych barier w wiatowym handlu - przez brak jasnej polityki oszczdnoci i rozwoju (przy niezbdnoci rozumnej alokacji zasobw w kierunkach najbardziej prorozwojowych); Zwizanych z dryfem rozwojowym opisanym ju w raporcie POLSKA 2030, ktry polega miaby na urednieniu tempa wzrostu, nie rozwizaniu problemw demograficznych oraz braku stymulacji dla wzrostu zatrudnienia, czyli obnieniu w efekcie poziomu ambicji i aspiracji poprzez polityk nie stawiajc trudnych wyzwa, skupion na doranych celach i prymacie spokoju spoecznego nad twrczym konfliktem w sprawach, gdzie konflikt stanowi element procesu podejmowania decyzji; Zwizanych z peryferyjnym charakterem udziau Polski w globalnym ukadzie si (lub nadmiernie peryferyjnym) przez brak podjcia wyzwa i zaniechania modernizacyjne, przy rwnoczesnym wzrocie si rozwojowych krajw wschodzcych, w tym E7.

5. Na tym tle, podobnie jak w wielu innych krajach, dylematy rozwojowe Polski dotycz nastpujcych spraw: Jak wyj ze spowolnienia, budujc nowe przewagi konkurencyjne, oparte o kapita intelektualny, wiedz, impet cyfryzacyjny, rozbudzony potencja kreatywnoci, si modej generacji i innowacyjno przedsibiorstw? Jak odrobi zalegoci rozwojowe (dystans infrastrukturalny: transport, energetyka, zasoby cyfrowe) w tym samym czasie, w ktrym naley w jak najszybszym tempie tworzy nowe przewagi konkurencyjne (rola rodkw UE jako generatora kapitau na inwestycje w tym zakresie)? Jak zaktywizowa zawodowo rezerwy zasobw pracy (wicej pracujcych, wicej podatkw z ich pracy oraz samodzielnoci gospodarstw domowych wiksza rwnowaga w finansach publicznych)? Jak podj dugoterminowy wysiek w celu wyrwnywania szans i rwnowaenia rozwoju w wymiarze terytorialnym? Jak harmonizowa perspektyw rozwoju (niezbdne nakady) i perspektyw stabilnoci finansowej (oszczdnoci, redukcje nakadw, ujednolicenie stawek podatkowych)?

W oczywisty sposb, trzeba te odpowiedzie na pytanie w jakiej perspektywie czasowej tego dokonywa? Lata 2010 2015 wydaj si kluczowym okresem dla zbudowania fundamentw przyszego, potransformacyjnego, modernizacyjnego rozwoju Polski. Prezentowana Dugookresowa Strategia Rozwoju Kraju Polska 2030. Trzecia fala nowoczesnoci ma za zadanie odpowiedzie na te pytania i problemy i stworzy ramy dla dziaa oraz przedstawi kalendarz realizacji.

12

6. Czym jest ten dokument? Jego celem jest analiza oraz charakterystyka warunkw niezbdnych dla rozwoju Polski w kluczowych obszarach na tle Unii Europejskiej i procesw gospodarczych zachodzcych w wiecie, nastpnie sformuowanie na tej podstawie wnioskw i ich przeoenie na propozycje narzdzi i dziaa, a nawet bardziej - na konkretne decyzje oraz propozycje powizanych z nimi projektw do realizacji. W tym sensie istotne s uwarunkowania zewntrzne i wewntrzne o charakterze makroekonomicznym, czynniki powizane z szeroko pojmowan infrastruktur (transportow, energetyczn, teleinformatyczn), ramy dla rozwoju kapitau intelektualnego, ludzkiego, spoecznego, jako wyznaczajce si potencjau twrczego narodu oraz jego innowacyjno, determinanty technologiczne, ktre nabieraj we wspczesnym wiecie coraz wikszego znaczenia, czy wreszcie siy lub deficyty spjnoci spoecznej i terytorialnej, ktre mog realnie decydowa o szansach rozwojowych. Niniejszy dokument nie jest jednak zbiorem narzdzi zaadresowanych do konkretnych sektorw gospodarki, czy bezporednio do grup spoecznych. Jest oczywiste, e bez wsparcia i rozwoju innowacyjnoci szanse na nowe przewagi konkurencyjne Polski s znikome. Dlatego warunki wzmacniania innowacyjnoci i wreszcie skuteczne powizanie sektorw nauki i gospodarki stanowi jeden z podstawowych elementw tego dokumentu. Zarazem, wszystkie dziedziny polskiego ycia powinny przeobraa si w rytmie wyzwa cywilizacyjnych, tak by poprzez trzeci fal nowoczesnoci rwnoczenie modernizowa kraj oraz poprawia jako ycia. Podobnie, jeli chodzi o przedsibiorczo bez warunkw dla jej wzrostu i swobody funkcjonowania nie zmodernizujemy kraju. W DSRK opisane zostay generalne makroekonomiczne oraz instytucjonalne warunki dla rozwoju przedsibiorczoci, a tym samym te i dla pobudzenia nowoczesnego eksportu. Sia przedsibiorczoci i eksportu wynika ma - jako efekt wanie z dobrego funkcjonowania kompleksowych warunkw rozwojowych. Wrd kluczowych warunkw rozwoju jest i to, jak dziaa i jakie jest pastwo. O tym z jednej strony decyduje model ustrojowy, z drugiej za sposoby i filozofia rzdzenia. Polski model ustrojowy zosta wypracowany poprzez reformy samorzdowe fundujce obecny poziom decentralizacji oraz reguy konstytucyjne zawarte w ustawie zasadniczej, okrelajce te zakres kompetencji i wsppracy podstawowych organw pastwa. W perspektywie 2030 roku konieczne jest dokonanie analizy funkcjonalnoci oraz efektywnoci istniejcych rozwiza. Dopiero w wyniku takiego przegldu i ewaluacji mona definiowa zakres i obszary potrzebnych zmian. Jeeli natomiast chodzi o filozofi rzdzenia oraz filozofi pastwa, to warto zaznaczy, i po 1989 roku jednym z najwaniejszych elementw tej filozofii jest waga pojcia wolnoci oraz skala jego praktycznego stosowania - wolnoci czowieka jako obywatela, pracownika i konsumenta ze wszystkimi rygorami praw zwizanych z tymi rolami, jak i wymogami odpowiedzialnoci. W takim pojmowaniu wartoci fundamentalnych dla rzdzenia pastwo jest stranikiem wolnoci, zarazem jednak peni okrelone funkcje interwencyjne w ramach rnych polityk publicznych. Jest zatem selektywnie aktywne w obszarach, ktre wymagaj wsparcia ze strony pastwa na rzecz obywateli. Dotyczy to sfery bezpieczestwa, przestrzegania prawa oraz zasad rwnoci i sprawiedliwoci, ochrony przed zagroeniami, jakie stwarza wiat przestpczy, pomocy w wyrwnywaniu szans, gwarancji w dostpie do dbr i usug okrelanych jako usugi dobra publicznego (m.in. zabezpieczenie spoeczne, ochrona

13

zdrowia, edukacja szeroko pojmowana, czy pewnie w niedalekiej przyszoci dostp do Internetu). Penic te funkcje pastwo wyzwala energi spoeczn i obywatelsk, nie blokuje inicjatyw i samodzielnoci dziaa. Jest pastwem pomocnym (w nawizaniu do tradycji zasady pomocniczoci), a nie nadodpowiedzialnym (paternalistycznym, czy wrcz quasi totalitarnym). Warto podkreli, i pastwo polskie dla zapewnienia stabilnego postpu w XXI wieku musi spenia kilka krytycznych funkcji, w szczeglnoci: 7. Jedn z waniejszych kwestii jest przyjcie spjnego modelu rozwoju. Przedstawiony w raporcie POLSKA 2030 model polaryzacyjno-dyfuzyjny odpowiada wymogom metodologicznym zwizanym z wypracowaniem racjonalnych regu rozwojowych, szczeglnie w perspektywie terytorialnej. Wzbudzi jednak liczne kontrowersje. Biorc pod uwag zgaszane podczas dyskusji nad raportem Polska 2030 sugestie, uznalimy potrzeb zmian i redefinicji modelu rozwoju. Dugoterminowa perspektywa rozwoju Polski musi uwzgldnia, kiedy opisujemy model rozwoju dodatkowe aspekty: fundamentalny z punktu widzenia rwnoczesnoci odpowiedzi na dwa wyzwania: odrabianie zalegoci cywilizacyjnych (infrastruktura, czy modernizacja gospodarki) oraz budowanie nowych przewag konkurencyjnych opartych o szeroko pojty kapita intelektualny, czyli budowanie podstaw dla innowacyjnoci kraju: model solidarnoci midzy zasad wyrwnywania szans a konkurencyjnoci, model solidarnoci innowacyjnej, gdzie w celu realnego wzrostu znaczenia innowacji i stworzenia nowych przewag konkurencyjnych naley inwestowa w edukacj i kreatywno, priorytetowy ze wzgldu na dysproporcje w rozwoju terytorialnym, model rwnowaenia rozwoju , czyli solidarnoci midzy regionami, kluczowy ze wzgldu na przebieg procesw spoecznych oraz wyzwania demograficzne model solidarnoci midzypokoleniowej. odpowiedzialnie zarzdza finansami publicznymi; tworzy optymalne warunki dla rozwoju; posiada sprawnie funkcjonujc administracj publiczn; efektywnie dostarcza wysokiej jakoci, podane usugi publiczne; zapewni spjne prawo dobrej jakoci, bez nadregulacji; posiada sprawnie funkcjonujcy wymiar sprawiedliwoci; zapewni obywatelowi stabilno prawn i bezpieczestwo; prowadzi nowoczesn komunikacj z obywatelem oraz wewntrz administracji.

Przyjty zatem model rozwoju w DUGOOKRESOWEJ STRATEGII ROZWOJU KRAJU POLSKA 2030. TRZECIA FALA NOWOCZESNOCI - opiera si o zasad solidarnoci pokoleniowej, terytorialnej oraz innowacyjnej (solidarno zasady wyrwnywania szans i konkurencyjnoci w celu innowacyjnoci). Istnieje znaczca wspzaleno midzy tymi
rodzajami solidarnoci.

14

Pojcie trzeciej fali kojarzy si ze synn ksik Alvina Tofflera z 1980 roku2. Praca ta inicjowaa 30 lat temu dyskusj nad zdefiniowaniem fazy rozwoju ludzkoci po okresie rozwoju agrarnego oraz industrialnego, kiedy wyaniay si w procesach gospodarczych i spoecznych zrby fazy post- industrialnej. W tym samym czasie, w Polsce dziki Solidarnoci, zapocztkowano proces przemian prowadzcy do powrotu kraju na trakt rozwojowy zgodny z procesami cywilizacyjnymi wiata. Przez ostatnie 30 lat zmienio si wiele w wiecie i w Polsce. Zmiany technologiczne, gospodarcze przesdziy o post-industrialnym modelu rozwoju, chocia niekoniecznie w wymiarach prognozowanych przez Tofflera. Z kolei zmiany ustrojowe w Polsce po 1989 roku przesdziy o trybie przeksztace naszego kraju. Dlatego mona powiedzie, uznajc wszystkie zastrzeenia i oglny charakter twierdze Alvina Tofflera, e odrabiajc zalegoci rozwojowe w stosunku do wiata, zarazem musimy wzmacnia wasne siy przyspieszajce przemiany w sensie pozytywnym. Przejmujc okrelenie Tofflera w sensie metaforycznym, moemy obecnie, po zakoczeniu procesu transformacji definiowa polsk trzeci fal. Po fali nowoczesnoci, jak przynis krajowi proces industrializacji powojennej, po drugiej fali nowoczesnoci, jak wniosa transformacja zmieniajc zasady funkcjonowania gospodarki z centralnie planowanej na rynkow i w kierunku post industrialnym, ze specyficznym wykorzystaniem efektw dwch boomw: edukacyjnego i przedsibiorczoci - przychodzi czas na trzeci fal nowoczesnoci tak, by po uzyskaniu nowych przewag konkurencyjnych unikn zagroenia peryferyzacj Polski i sta si liderem w wielu obszarach na przyszo. Jestemy w szczeglnym momencie, kiedy po sukcesie transformacji musimy sformuowa cele i zadania tak, by dokona skoku cywilizacyjnego modernizujcego Polsk. To oznacza, i trzeba zdefiniowa warunki dla budowy nowych przewag konkurencyjnych i tworzy przesanki dla rozwoju poprzez innowacyjno i kreatywno. Chcemy to osign nie tylko poprzez wsparcie liderw- innowatorw, ale tworzenie szerokiej bazy dla wyawiania talentw oraz rozpowszechnianie postaw innowacyjnych we wszystkich dziedzinach ycia i gospodarki, wykorzystujc m.in. narzdzia systemu edukacji oraz przyspieszonego impetu Polski Cyfrowej. Jestemy take w szczeglnym momencie, jeli chodzi o wiadomo skali zrnicowania terytorialnego w Polsce - dysproporcji w szansach rozwojowych. Ale zarazem, dziki krajowemu wkadowi i dugoterminowej polityce regionalnej oraz dziki rodkom UE w ramach szeroko pojmowanej polityki spjnoci moemy nakrela cele i dziaania na rzecz neutralizacji rnic i wyrwnywania tych szans. I jestemy w szczeglnym momencie, kiedy pierwszy powojenny wy demograficzny bdzie powoli zmniejsza zaangaowanie publiczne i aktywno zawodow, za drugi powojenny wy demograficzny wkracza ju w caej peni w ycie zawodowe i spoeczne. Relacja midzy tymi pokoleniami, umiejtno dzielenia si zadaniami oraz kooperacja bd wyznacznikiem uzyskiwanej lub nie, wartoci dodanej z pozytywnej wymiany generacyjnej. 8. Problem rnic midzy obszarami kraju, nierwnomierno tempa rozwoju - to sprawa fundamentalna. Jej rozwizanie stanowi powinno priorytet rozwojowy w sensie rozumienia wagi wymiaru terytorialnego w rozwoju. Nie mona przecie nie dostrzega faktu istniejcej polaryzacji
2

Alvin Toffler. 1980. The Third Wave. New York: Morrow.

15

pomidzy centrami wzrostu, takimi jak due miasta (10 obszarw metropolitalnych w 2007. dao 51,3 % PKB) a obszarami z mniejszym dzisiaj potencjaem: infrastrukturalnym, ekonomicznym, ludzkim, intelektualnym, spoecznym etc. Peryferyjno nie jest cech zawinion ani przez mieszkacw, ani przez obecne, dziaajce od 1989 roku, wadze publiczne. Wynika przede wszystkim z wielowarstwowych dowiadcze i zapnie historycznych. W przedstawianej koncepcji perspektywa polaryzacyjna nie jest wic na pewno preferencj warszawocentryzmu, wrcz odwrotnie. Docelowo chodzi bowiem o szerok sie metropolitaln zwizan wsplnymi funkcjami, co precyzyjnie nazwa mona policentryzmem metropolii sieciowej jako wynikiem procesw integracji funkcjonalnej. eby jednak mona byo mwi o podjciu dziaa na rzecz tworzenia metropolii sieciowej, najpierw naley wdroy pakiet rozwiza fundujcych nowoczesn polityk miejsk w jej rnorodnych wymiarach: od aspektw prawno-instytucjonalnych po zasady funkcjonowania i dostpnoci infrastruktury miejskiej starego i nowego typu oraz jakoci przestrzeni publicznej w tych orodkach. Terytorialne rwnowaenie rozwoju (inaczej dyfuzja) jest wic zadaniem. Jego istot jest zarwno dyfuzja rozprzestrzenianie korzyci pyncych z rozwojowej czci biegunw wzrostu, i jeszcze zdolno do absorpcji przez obszary znajdujce si po sabszej na dzi stronie biegunw wzrostu tego, co prorozwojowe. Poszukiwanie odpowiednich i skutecznych narzdzi dla realizacji tego zadania oznacza tworzenie z jednej strony warunkw dla szerokiego promieniowania i rozprzestrzeniania si sukcesw centrw wzrostu, jak i wysiek na rzecz wyrwnywania szans poprzez rozbudzanie potencjaw rozwojowych obszarw i centrw lokalnych oraz regionalnych (dziki alokacji odpowiednich rodkw finansowych, czy to z funduszy europejskich, czy w ramach krajowej strategii rozwoju regionalnego) o gorszych na dzi parametrach, z uwzgldnieniem ich tosamoci, tradycji, wasnych si. Tak pojmowany proces nie jest kolonizacj, ale przede wszystkim upodmiotowieniem. Dla terytorialnego rwnowaenia rozwoju niezbdny jest efekt synergii rozwojowej pyncy ze wzrostu znaczenia Warszawy w ukadzie konkurencji europejskiej, wzrostu znaczenia i pozytywnego promieniowania miast na regiony i obszary w okrelonej, geograficznej odlegoci (co moe si odnosi do koncepcji regionu metropolitalnego), ale i twrczej wymiany midzy terytoriami o rnym stopniu rozwoju ekonomiczno-spoecznego. A zatem, istot prezentowanego podejcia jest budowanie potencjau terytorialnego rwnowaenia rozwoju, czyli dyfuzji (gotowo w orodkach peryferyjnych do absorpcji impulsw pro wzrostowych) przy jednoczesnym wsparciu rozwoju konkurencyjnoci biegunw wzrostu. Powstajca, wielokierunkowa interakcja czy cel spjnoci terytorialnej z konkurencyjnoci opart o innowacyjno. 9. Z punktu widzenia dugofalowych wyzwa, jakie stoj przed Polsk, warto zauway szczegln rol geografii oraz generacji rozwoju. Najwaniejszym zadaniem w perspektywie 2030 r. jest pomniejszenie skali zrnicowa (w jakoci ycia i potencjale wzrostu) wystpujcych midzy poszczeglnymi czciami terytorium kraju oraz neutralizacja spoecznych skutkw tych rnic, rzutujcych na nierwnoci spoeczne. Drugim, rwnie istotnym zadaniem jest stworzenie warunkw do dobrego ycia dla modego pokolenia (drugiego wyu demograficznego po wojnie), dzielcego si na kilka krgw generacyjnych, wchodzcego w ycie dorose od pewnego czasu, a po 2020 roku najpewniej przejmujcego w peni rol przywdcz w yciu publicznym. Od tego pokolenia zaley, czy

16

damy sobie rad z wyzwaniami demograficznymi poprzez jego wiksz aktywno zawodow, ale i otwarto na wymian midzy generacyjn w duchu solidarnoci pokole, czyli warunkami dla silver economy (zwan niekiedy w spolszczonej wersji srebrn gospodark) dla starszej czci populacji (dusza praca, ale i lepsze warunki ycia na staro). Wane jest rwnie wczanie starszej czci spoeczestwa w budowanie nowych i nowoczesnych przewag konkurencyjnych (neutralizacja luki technologiczno-cywilizacyjnej midzy ludmi w rnym wieku). Strategi srebrnej gospodarki nastawion na potrzeby starzejcej si populacji mona budowa w rnoraki sposb: jako dostosowanie jednostronne (projekcja potrzeb i branie pod uwag zmian demograficznych), jako dostosowanie kompleksowe (przygotowanie spoeczestwa w cigu caego ycia do duszego jego trwania odpowiednia polityka edukacyjna, zdrowotna, dostp do technologii, wysokiej produktywnoci praca i oferta nowych rozwiza emerytalnych) i w formie aktywnego dziaania prewencyjnego (polityka prokreacyjna i migracyjna). W praktyce oznacza to musi czenie rnych form dostosowa i dziaa ze sob. W obu tych obszarach - geografii i generacji rozwoju niezbdny jest mechanizm solidarnego rwnowaenia rozwoju. Symbolicznym dowodem na skuteczno obranej drogi bdzie z jednej strony funkcjonowanie w 2030 roku metropolii sieciowej w Polsce, a zarazem w peni twrcze i wspomagajce rozwj istnienie wielopokoleniowego spoeczestwa sieci. 10. Dla realizacji celw zwizanych z geografi rozwoju istotna jest taka polityka, ktra wykorzystujc mechanizm terytorialnego rwnowaenia rozwoju, skupiona bdzie na wzmocnieniu procesw integracyjnych i powiza funkcjonalnych (co pokazuj dwie ponisze mapy Polski - dla 2010 roku oraz dla 2030 roku). Wida, jak olbrzymi si rozwojow ma stolica kraju, a dyfuzja poza oddziaywaniem Warszawy obejmuje tylko relacje midzy Wrocawiem i metropolitalnymi obszarami Krakowa i Katowic, ju obecnie silnie zintegrowanych. Wikszo obszarw funkcjonuje poza tymi powizaniami. Dopiero w 2030 roku widoczne s efekty wielowymiarowej dyfuzji i powiza midzy poszerzonymi obszarami integracji w relacjach midzy metropoliami (take np. Krakw/ Rzeszw oraz Rzeszw/ Lublin, czy Pozna / Toru Bydgoszcz, czy Toru- Bydgoszcz/ d, d/ Katowice etc.). Ronie skala powiza, a take pozytywne oddziaywanie zewntrznych relacji (Ukraina, Rosja). Problemy wikszej skali pojawiaj si jednak w Olsztynie, Koszalinie i Supsku, Gorzowie i Zielonej Grze, a to wymaga zharmonizowanych, skoncentrowanych dziaa i dobrej interwencji. Cho trzeba pamita, e nawet przy intensyfikacji polityki dyfuzji i wzrocie nakadw pozostan obszary zagroone dystansem funkcjonalnym i niskim poziomem zintegrowania.

17

Rysunek 2. Orodki miejskie policentryczna struktura systemu osadniczego

rdo: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. 2011. Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030.

Aby powstaa sie powizanych ze sob miast konieczne jest wypracowanie zasad nowoczesnej polityki miejskiej. Miasta polskie rozwijaj si w relatywnie szybkim tempie, a sama Warszawa wnosi do krajowego PKB ok. 17%, aglomeracja lska prawie 9%, Pozna i Krakw powyej 4%, Trjmiasto i Wrocaw ok. 3.7%, d - 3.2%. W ostatnich latach szybko przyrasta indeks rozwoju gospodarczego Wrocawia, a przecitna warto siedmiu kapitaw od materialnego po spoeczny) urosa najszybciej w latach 2006 2010 w Trjmiecie, Lublinie i Biaymstoku3. Z myl o kluczowych rozwizaniach dla polityki miejskiej trzeba pamita o zmianie funkcji gospodarczych miast, o ich postindustrialnym charakterze, o prymacie rozwoju usug nad przemysem, przenoszcym si do klastrw na obrzeach miejskich lub na tereny rolniczo-przemysowe wrcz wok miast, ktre w ten sposb powikszaj swoj powierzchni. Wany jest rozwj podstawowej infrastruktury miejskiej (komunikacja, kanalizacja, owietlenie etc.), ale i nowej - zwizanej z przestrzeniami promujcymi aktywne ycie publiczne, umoliwiajcymi interakcje, wyzwalajcymi kreatywno, podnoszcymi jako ycia, tworzcymi warunki dla nowych form spdzania wolnego czasu (ang. leisure time) w miecie, nowymi rodzajami dzielnic mieszkaniowych. Usytuowanie miasta w relacji do lotniska nabiera specjalnego znaczenia, bo w perspektywie do 2030 skala przewozu towarw transportem lotniczym wzronie w UE o 370%4. Lotniska huby staj si dzi centrami tworzcymi sie miejsk wok siebie (swoiste aerotropolis5). W tym kontekcie warto zanalizowa ponownie, jak metropolitalna sie oparta o integracj funkcjonaln bdzie wygldaa w Polsce wanie w odniesieniu do dostpnoci sieci lotniczych.
3 4

PwC. 2011. Raport na temat wielkich miast Polski. Warszawa: PwC. Ministerstwo Infrastruktury. 2011. Strategia rozwoju transportu do 2020 r. Warszawa: MI. 5 John D. Kasarda, Greg Lindsay. 2011. Aeorotropolis: The Way well live next. London: Allen Lane Uk.

18

Niezbdne staje si rwnie dostrzeenie potencjau kreatywnoci w wielkomiejskich uczelniach, sieciach kulturowych, kreowaniu nowoczesnych prosumentw (producent i konsument kultury zarazem - dziki moliwociom Internetu). Kluczowe jest sensowne podjcie wyzwania dopasowania instytucji miasta i jego oferty do potrzeb ludzkich i spoecznych zwizanych z cyklem ycia, take ze starzeniem si spoeczestw wielkomiejskich. Wymienione tutaj aspekty ksztatujce polityk miejsk musz znale odzwierciedlenie w rozwizaniach legislacyjnych i instytucjonalnych, jeli chcemy by cele dyfuzyjne wskazane dla miast w odniesieniu do rozwoju caego kraju zostay zrealizowane. W rezultacie obraz kraju powinien w 2030 roku wyglda, jak poniej. Wida tutaj zrby metropolii sieciowej i siy dyfuzji:

Rysunek 3. Kierunki dziaa polityki przestrzennej w ramach mechanizmu polaryzacyjno dyfuzyjnego rwnowaenia rozwoju

rdo: MRR. 2011.

19

Kluczowe dla osignicia wskazywanego poziomu integracji i powiza funkcjonalnych s inwestycje gwarantujce dostpno transportow dla mieszkacw regionu kadego orodka wojewdzkiego w czasie do 60 minut. Jest to wane zarwno dla mobilnoci pracy, wymiany gospodarczej, jak i edukacji oraz udziau w kulturze. Mobilno, szczeglnie mobilno wahadowa (codzienne dojazdy do i powroty z miast) oraz dywersyfikacja rde kreowania zatrudnienia oraz jego typw bdzie sprzyja usamodzielnieniu ekonomicznemu rodzin (obecnie 37% strumieni dochodowych do rodzin wiejskich pochodzi z transferw spoecznych). Ale stanie si to moliwe dopiero po wzmocnieniu potencjau rozwojowego orodkw lokalnych. To z kolei wymaga wyrwnania poziomu cywilizacyjnego zamieszkiwania na rnych obszarach, rozwoju usug dobra publicznego (dostpu, standaryzacji i poprawy jakoci), penego wykorzystania sieci teleinformatycznych, wyszej jakoci i zrnicowania szk wyszych, rewitalizacji miast i miasteczek oraz poszerzenia udziau przedsibiorcw i kapitau prywatnego w finansowaniu bada i rozwoju. Terytorialna perspektywa spojrzenia wymaga szczeglnego uwzgldnienia w decyzjach na rzecz przyszego rozwoju sytuacji w Polsce Wschodniej oraz regionie zachodniopomorskim, ktrego parametry wymagaj poprawy, jeli niezbdny jest odpowiedni poziom integracji tego regionu z pozostaymi czciami kraju, w tym i z pasem pnocno nadmorskim. Trzeba zreszt na nowo postawi kwestie dotyczce wykorzystania Morza Batyckiego jako czynnika rozwoju (wymiana handlowa wzdu wybrzea, w basenie tego Morza, ze wiatem, czy np. europejsko konkurencyjne porty jako okna na wiat i bramy do handlu z ca Europ rodkowo- Wschodni). Kiedy obserwujemy, jak w ostatnich 10 latach zmienia si struktura spoeczno-zawodowa mieszkacw obszarw wiejskich, i dostrzegamy, e udzia osb z wyszym wyksztaceniem wzrs z 1.8% do 7.5%, a rolnikw jest 13%, gdy pracownikw usug 15%, robotnikw niej i wyej wykwalifikowanych 17%, a przedsibiorcw i przedstawicieli nowej klasy redniej 7%, to rozumiemy olbrzymi skal zmian spoecznych polskiej wsi. Do tej pory najczciej definiowalimy wiejsko przez rolnictwo obecnie naley zada pytanie o to, co skada si na now kompozycj wiejskoci, czyli jak rodzi si nowe otoczenie dla modernizujcego si rolnictwa w rnych dziedzinach gospodarki i aktywnoci zawodowej. Naley take mocno podkrela kwesti szans, ktre tworz nowe typy miejsc pracy na obszarach wiejskich, zorientowane na turystyk, ekologi, czy te powizane z teleprac w rnych dziedzinach. Z jednej zatem strony stymulacji wymaga dalsza modernizacja rolnictwa dla zapewnienia bezpieczestwa ywnociowego Polski (wzrost wydajnoci produkcji, zachowanie potencjau produkcyjnego oraz promocja produkcji i konsumpcji ywnoci wysokiej jakoci), co wydaje si we wspczesnym wiecie kluczowe przy rosncej konkurencji o ywno wraz ze wzrostem populacji globu (wg. najnowszych raportw ONZ, ok. 10 mld ludnoci w 2100 roku). Z drugiej stae pobudzanie wzrostu poziomu cywilizacyjnego ycia na wsi oraz tworzenie warunkw dla powstawania produktywnych, nowych miejsc pracy, powizane z popraw jakoci kapitau ludzkiego (od wczesnej edukacji przedszkolnej poczynajc). W rezultacie takich dziaa oraz dziki promieniowaniu efektw rozwojowych z orodkw miejskich, nastpi przyspieszenie procesw wzrostu dochodw co zarazem uruchomi realn potrzeb modernizacji systemu zabezpieczenia spoecznego (KRUS), bardziej dopasowanego do rosncych dochodw mieszkacw wsi i rnicowania si ich rde. Dla tak pojmowanej geografii rozwoju istotne mog okaza si procesy migracji zwizane z mobilnoci przestrzenno-zawodow, jak i alokacja zasobw w stron zamieszkiwania na terenach wiejskich (proces obserwowany obecnie). Nie ma wic prognozy przewidujcej na wiksz skal

20

zmiany, jeli chodzi o proporcj mieszkajcych na wsi, czy w miastach, aczkolwiek ze wzgldu na procesy integracji terenw definiowanych dzi administracyjnie jako wiejskie, wzronie poziom urbanizacji. 11. Sukces transformacji w Polsce dokona si w gwnej mierze dziki innowatorom szeroko pojtego pokolenia Solidarnoci, ktre u pocztkw transformacji byo ju osadzone zawodowo, cho w nim wanie dokonay si najgbsze procesy adaptacyjne do nowych warunkw ycia: demokracji i rynku. Jest fenomenem, i rne roczniki tego pokolenia sprawuj wadz od 1989 roku i maj szans czyni to jeszcze przez kilka lat, a by moe - nawet dwie kadencje parlamentarne. Jednak w perspektywie poowy czasu do 2030 roku rozpocz si powinna na du skal (choby ze wzgldw demograficznych) wymiana pokoleniowa w elitach przywdczych rnych instytucji publicznych. W obszarze zarzdzania gospodark wida j ju o obecnie. Dla rozwoju wane jest, jakie wartoci i siy niesie ze sob nowe pokolenie, na ktre (zgodnie z metodologi bada nad pokoleniami) skada si kilka generacji. Niewtpliwie jest to pokolenie, ktrego dowiadczenia maj specjalny charakter. Bdcy jego udziaem awans spoeczny nie mieci si w istniejcych ramach dotychczasowych stosunkw spoecznych. Zostao ono zmuszone do samodzielnych, odpowiedzialnych decyzji i wyborw bez moliwoci wsparcia ze strony dorosych, ktrych wyobrania w niewystarczajcym stopniu przystaje do wyzwa dynamicznie zmieniajcego si wiata. W tym sensie mona mwi o nich porzucona (pozostawiona wasnym wyborom i odpowiedzialnoci) generacja. Cho konsumpcyjnie nastawieni wyznaj coraz wyraniej postmaterialistyczny profil wartoci. Pragmatyzm yciowego postpowania cz z roszczeniem szczeroci i prawdy. Demonstrowany na zewntrz indyferentyzm skrywa gbok nieobojtno w kwestii preferowanego modelu spoeczestwa i gospodarki. Strukturalne przesanki socjalizacji tego pokolenia okrela dowiadczenie gbokich i radykalnych przemian (eksplozji) systemu i ustroju, demograficznej eksplozji modoci, eksplozji owiatowej, gwatownego i nieskrpowanego otwarcia na inne kultury, radykalnej dekompozycji statusu spoecznego rodzicw, rewolucji informatycznej czy - wreszcie - globalnego kryzysu gospodarczego o niespotykanych wczeniej rozmiarach i bezprecedensowym charakterze. Skrtow charakterystyk tego pokolenia mona uj nastpujco: Dominujca jego cz przejawia wysokie aspiracje edukacyjne i yciowe, co zasadniczo zmienia i bdzie zmieniao stosunek do pastwa, jakoci ycia, zdrowia, jak rwnie bdzie przeksztacao dalej struktur spoeczn i wzorce aktywnoci ekonomicznej. Jednym z kluczowych dowiadcze transformacji jest to, i wyksztacenie stao si najistotniejszym czynnikiem dywersyfikujcym spoecznie, a zarazem przy efektywnej edukacyjnej polityce publicznej - staje si gwnym narzdziem wyrwnywania szans, poprzez redukcj deficytw w kapitale kulturowym, jak nie moe szkoa i nauczanie. Zarazem wida, jak niedawno zaczy zmienia si i racjonalizowa strategie edukacyjne modych, co ujawnia si w przemianach preferencji w wyborze szkoy dokonywanym ze wzgldu na status rodziny pochodzenia.

21

 Tabela 6. Zmiany preferencji w wyborze szkoy a status rodziny pochodzenia

Typ szkoy Niski 22,2 40,3 37,5 100,0 2003 redni 6,8 30,6 62,5 100,0 Status spoeczny rodziny Wysoki 1,7 9,9 88,4 100,0 Niski 20,0 49,4 30,6 100,0 2009 redni 8,3 38,0 53,7 100,0 Wysoki 2,3 11,9 85,8 100,0

ZSZ LP,T LO Ogem

rdo: Jarosaw Domalewski. 2010. Spoeczne i rodowiskowe uwarunkowania drg szkolnych modziey dynamika zmian, Warszawa: IRWiR PAN.

Orientacja na zaspakajanie potrzeb konsumpcyjnych, wynikajca z socjalizacji do kultury rnorodnoci i dobrobytu jest tak silna, i zachowania konsumpcyjne polskiej modziey wykazuj odporno na zmienno koniunktury, co jest fenomenem europejskim, a zarazem wanym czynnikiem dynamizowania rynku sprzone z procesem nastolatyzacji i lansowanym kultem modoci wrd dorosych, zmienia style ycia, pobudza konsumpcj, a wic finalnie - i wzrost gospodarczy. To pokolenie nie ma kompleksw wobec rwienikw ze wiata - jest to pierwsze od stuleci polskie pokolenie bez dowiadczenia luki kulturowej, czy technologicznej w porwnaniu z modymi z innych, rozwinitych krajw. Ma umiejtno indywidualizacji strategii yciowych, pozwalajc nie utraci wagi yciowych celw mimo nie zawsze sprzyjajcych okolicznoci (przykadem dostrzeenie roli edukacji czy szans, jakie daje trudne dowiadczenie emigracji zarobkowej po 2004 roku). Kapitay wyniesione z domu rodzinnego, ale i osobisty wysiek oraz ambicje modych ludzi sprawiaj, e w pokoleniu tym istniej grupy innowacyjnie zorientowane nie tylko tam, gdzie s korzystne warunki startu yciowego, ale wewntrz rnych kategorii spoecznych i rodowisk. W tym pokoleniu wida jak dalece zaawansowane s typowe dla krajw rozwinitych procesy deinstytucjonalizacji rodziny. Zmiany w kulturowych wzorcach seksualnoci, wysokie wartociowanie wolnoci i indywidualnoci w poczeniu z nowymi cywilizacyjnymi wyzwaniami i problemami (nieokrelona i niepewna przyszo, strukturalne zwizane z sytuacj na rynku pracy ograniczenia w osiganiu statusu dorosej osoby) sprawiaj, e podstawowym dylematem modego Polaka staje si dzi wybr midzy samodzielnoci yciow (ktr gwarantuje znalezienie pracy i dbao o karier zawodow), a zaoeniem rodziny (uwaanej za warunek yciowego szczcia). Wybr pada na samodzielno yciow i coraz czciej testowanie alternatywnych form ycia rodzinnego (bycia razem) bez formalizowania zwizkw. Problem ten, stanowicy cz szerszego syndromu zjawisk, okrelanego mianem kryzysu wierwiecza (niepokoju ludzi w wieku 25+ wynikajcego z ciaru decyzji, jakie musz podj w obliczu trudnych dylematw yciowych i barier w realizacji celw) coraz czciej znajduje ujcie w strategii nieopuszczania lub szybkiego powrotu dorosych ludzi do rodzinnego gniazda (kwestia, ktrej problematyczno ronie w caej UE).

22

Narasta problem transferu midzy edukacj a rynkiem pracy i podjciem samodzielnego ycia (co wynika i z barier w systemie edukacji, cigle sabo dostosowanym do wymogw zmiennego rynku pracy, i z problemw rynku pracy, wci wykazujcego si nisk absorpcyjnoci modej siy roboczej). Jest szczeglnie wane, by start zawodowy modej generacji - jakkolwiek w warunkach maksymalnie elastycznych, bo to zwiksza szans znalezienia pracy, z czasem przeksztaca si w ciek stabilizacji zawodowej i pozycji na rynku pracy (zagroeniem jest trway dualizm na rynku pracy), co pozwolioby zwikszy poczucie pewnoci (dostp do kredytw, moliwoci staego podnoszenia kwalifikacji, etc.) , tak istotne dla samodzielnoci i np. decyzji prokreacyjnych. Pokolenie to cechuje wysoki (wyszy ni w krajach zachodnich) poziom deklaracji chci posiadania dzieci, ale i wiksza ostrono w strategiach yciowych, jeli chodzi o decyzje dotyczce dzietnoci. Decyzje te uzaleniane s od warunkw do opieki, wychowania i stworzenia dzieciom szans rozwojowych w przyszoci. redni wiek matki w chwili porodu jest w Polsce cigle niszy od przecitnego w UE (Polska 28,6, a UE - 30 lat w 2009), ale trend w przesuwaniu tego wieku jest wyrany. Zarazem, w UE poza formalnymi maestwami rodzi si ok. 40%, a w Polsce 20% dzieci. Relatywnie stabilna jest liczba maestw na 1000 mieszkacw i przecitna dynamika wzrostu rozwodw. Wszystkie te czynniki zwikszaj si potencjau demograficznego Polski, mimo zachodzcych zmian kulturowych, ale nie uchroni jej przed negatywnymi skutkami starzenia si spoeczestwa w trzeciej dekadzie XXI wieku.

Rysunek 4. Udzia deklarujcych niepewno i niech posiadania dzieci (w %)

Kobiety Nie chc mie dzieci Kobiety Niepewne

Mczyni Nie chc mie dzieci Mczyni Niepewni Niemcy (Zach.) Polska Finlandia Flandria Niemcy (Wsch.) Czechy Litwa Holandia Austria Sowenia Rumunia Wochy Estonia Wgry 0 80 20 60 40 40 60 20 80 100 120 20 140 40 160 60 180 80

rdo: European Society of Human Reproduction and Embryology. 2010. Europe: The Continent with Lowest Fertility. Human Reproduction Update 16 No. 6: 599.

23

Silne dostrzeganie i respektowanie, o wiele bardziej ni przez starsze generacje, potrzeby rwnowagi midzy prac zawodow i yciem osobistym nie zmienia pozytywnego nastawienia do pracy, ale radykalnie zwiksza znaczenie czasu wolnego (sposb spdzania leisure time tych generacji nabiera jeszcze wikszego znaczenia ekonomicznego). W tym kontekcie warto rozumie (z myl o programach nastawionych na wsparcie uczestnictwa w kulturze), i wspczesny udzia w kulturze definiuje si jako udzia w kulturze maskluzywnej, tzn. takiej, ktra funkcjonuje w obiegu masowym ze wzgldu na dostpno, ale zarazem poprzez istnienie nisz dla grup adresatw, swoist ekskluzywno, klubowo. W efekcie szczeglnie moda generacja odbiorcw kultury jest wszystkoerna, a ta wszystkoerno jest znacznikiem statusu spoecznego, specjalnie w gronie modej klasy redniej mieszkacw wielkich miast. Jest to pokolenie, ktre cechuje inne sytuowanie roli i obszaru wolnoci. Dla nich oaz wolnoci (o najwikszym znaczeniu) oraz obszarem kreowania wizi spoecznych jest sfera Internetu (w skrajnej wersji: Real jest obcy, a Sie oswojona). Zarazem Internet w sposb konwergentny organizuje dostp do innych mediw (dla osb do 25 roku ycia rdem informacji o wiecie i Polsce w wikszym stopniu jest Internet ni telewizja). W Polsce to mode pokolenie bdzie pierwszym tzw. pokoleniem sieci. O wiele wikszy, ni w generacjach starszych i przecitnie w Polsce jest w modym pokoleniu poziom otwartoci i zaufania, co wiadczy o wyszym potencjalnie kapitale spoecznym i moliwociach jego wzrostu.

Rysunek 5. Udzia osb deklarujcych zaufanie do innych ludzi i do partii politycznych (w %)

80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10%
Czechy Grecja Ukraina Wielka Brytania Norwegia Sowacja Bugaria Szwecja otwa Polska Belgia Chorwacja Szwajcaria Francja Portugalia Sowenia Niemcy rednia Hiszpania Finlandia Rumunia Holandia Estonia Wgry Turcja Dania Izrael Rosja Cypr

0%

Zaufanie do innych ludzi

Zaufanie do paryi politycznych

rdo: Opracowanie wasne na podst. European Social Survey 2008.

24

Rysunek 6. Udzia modych (14-latkw) deklarujcych zaufanie do innych osb i do partii politycznych (w %)
90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% Indonezja Finlandia Sowenia Liechtenstein Dania Szwecja Litwa Austria Bugaria Irlandia Luxemburg Czechy Szwajcaria Tajlandia Dominikana Hiszpania Estonia otwa Nowa Zelandia Polska rednia Belgia Grecja Paragwaj Holandia Chile Wielka Brytania Wochy Norwegia Taiwan Rosja Sowacja Malta Kolumbia Cypr Gwatemala Meksyk Korea Poudniowa Hong Kong Zaufanie do innych ludzi Zaufanie do paryi politycznych 0%

rdo: International Association for the Evaluation of Educational Achievement. 2010. Initial Findings from the IEA International Civic and Citizenship Education Study 2010. Amsterdam: IEA.

Umiejtne czenie indywidualizmu (poziom rywalizacji w wikszej i mniejszej skali) ze zdolnoci do kooperacji jest wane zarwno dla wzrostu kapitau spoecznego, jak i rozwoju kompetencji kluczowych we wspczesnej i przyszej gospodarce. Pokolenie to cechuje bardzo due wewntrzne zrnicowanie, czego konsekwencj jest obecno rwnie takich grup modziey, ktre nie radz sobie z nowymi wyzwaniami. Jeli nawet stanowi one w tym momencie mniejszo, musimy o nich myle, by mieli szans wczenia si w gwny nurt ycia spoecznego i nie stanowili w przyszoci problemu.

Przedstawione cechy generacyjne s istotne dla stworzenia energii spoecznej ewolucyjnych przemian w Polsce, pozwalajcej z jednej strony kreowa nowe przewagi konkurencyjne, z drugiej nowy model ycia spoecznego. W perspektywie 2030 roku ma to znaczenie fundamentalne. Ale trzeba mie wiadomo, e wymaga to efektywnej polityki edukacji, poprawionych warunkw startu zawodowego, wspierania rozwoju rodziny i dzietnoci - co powizane jest z rozwiniciem tych projektw, ktre zainicjowano w tych obszarach w 2008 roku. Po 1989 roku nie podjto dziaa na rzecz wsparcia drugiego, powojennego wyu demograficznego, ktry przechodzi przez kolejne fazy budujc wasne strategie dostosowawcze - dzisiaj jednak wydaje si niezbdna odpowiednia polityka. Z jednej strony - wspierajca start zawodowy i dzietno, z drugiej za - wycigajca lekcje z zaniecha systemowych, tak by kolejne roczniki dzieci i modych ludzi funkcjonoway w lepszych rozwojowo warunkach, bo taka inwestycja jest opacalna. Przygotowany w Kancelarii Prezesa Rady Ministrw raport Modzie 2011 stanowi dobry punkt wyjcia do opracowania PAKIETU DLA MODYCH.

25

12. Istotnym czynnikiem rozwojowym jest rwnie rosncy potencja kobiet. Przemiany gospodarcze powoduj, i przeobraeniu ulega rola mczyzn zarwno w funkcjach zawodowych (spada znaczenie i dochodowo zatrudnienia w przemyle, szczeglnie w przemysach starego typu, a ronie funkcja usug, gdzie wicej szans na zatrudnienie maj kobiety), jak i spoecznych (ju obecnie w populacji kobiet jest o przeszo 800 tys. osb wicej z wyszym wyksztaceniem). Dziki przebudzeniu kulturowemu budujce swj potencja spoeczny i ekonomiczny kobiety staj si liderami przemian w wielu dziedzinach, a aspiracje edukacyjne s tego wyrazistym dowodem:

Rysunek 7. Liczba studiujcych kobiet przypadajca na 100 studiujcych mczyzn z uwzgldnieniem rnych poziomw studiowania (2009)
500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 EU27 Belgia Bugaria Czechy Dania Niemcy Estonia Irlandia Grecja Hiszpania Francja Wochy Cypr otwa Litwa Wgry Malta Holandia Austria Polska Portugalia Rumania Sowenia Sowacja Finlandia Szwecja Wielka Brytania Islandia Norwegia Chorwacja Stany Zjednoczone Japonia 0
Wysze studia zawodowe; Studia magisterskie; Studia uzupeniajce magisterskie; Studia podyplomowe Kolegium Nauczycielskie; Nauczycielskie Kolegium Jzykw Obcych Studia doktoranckie

rdo: Opracowanie wasne na podst. Eurostat.

Poprawiaj si, cho nie bez wielu jeszcze barier prawnych, instytucjonalnych, czy mentalnych, warunki wykorzystania potencjau kobiet w rozwoju kraju. W przygotowanym w 2010 roku po raz pierwszy indeksie i rankingu ekonomicznych szans kobiet, Polska zaja 33 miejsce na 113 krajw. Porwnywano tam sytuacj kobiet w wymiarach: przepisy prawa i rynku pracy (Polska na 34 miejscu), realna sytuacja na rynku pracy (31 pozycja), dostp do zdobycia finansowania (31 miejsce w rankingu), udzia i pozycja w edukacji i szkoleniach (18 pozycja), spoeczny i prawny status kobiet (27 miejsce), warunki rozwoju kobiet w rodowisku biznesu (44 miejsce). Od krajw o najlepszych wynikach najbardziej odstajemy w dziedzinie praktyk stosowanych na rynku pracy (m. in. warunki dla czenia pracy i opieki nad dziemi), dostpu do finansw i udziau w rozwoju biznesu. Przedstawia to poniszy zestaw danych:

26

 Tabela 7. Wyniki Polski w rankingu Economist Intelligence Unit dotyczcego potencjau ekonomicznego kobiet
Wynik sumaryczny Regulacje i warunki na rynku pracy Regulacje rynku pracy Rwne pace Niedyskryminacja (Konwencja 111 MOP) Restrykcje odnonie typu pracy Urlop macierzyski i ojcowski Rny wiek emerytalny dla kobiet i mczyzn Warunki na rynku pracy Wynik Miejsce 68 33 61,8 30 73,6 85,7 85,7 75 71,4 50 50,2 34 12 3 54 41 71 31 Edukacja i szkolenia Umiejtno czytania i pisania Wsparcie i szkolenia dla MSP Edukacja trzeciego stopnia Edukacja na poziomie podstawowym i rednim Status prawny i spoeczny kobiet Wolno poruszania si Prawo wasnoci Ratyfikowanie Konwencji ONZ w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet Dzietno wrd modziey Przeciwdziaanie przemocy wobec kobiet rodowisko biznesowe Wynik Miejsce 79,8 18 99 11 80 77,6 62,7 92,2 100 100 100 13 18 45 27 1 1 1

Dostp do opieki nad dziemi 66,7 13 94,2 26 Faktyczna dyskryminacja w 50,7 89 66,7 62 miejscu pracy Faktyczna niedyskryminacja 56,9 44 (Konwencja 111 MOP) Faktyczna rwno pacy 33,3 32 Jako regulacji 66,1 37 Dostp do finansowania 55,1 31 Ryzyka infrastrukturalne 65,9 34 Dostp kobiet do programw 100 1 Liczba subskrypcji telefonii mobilnej 54,7 30 finansujcych Kredyty w sektorze prywatnym 75 28 Zakadanie firmy 40,7 79 Budowanie historii kredytowej 45,5 37 Dostarczanie usug 0 47 finansowych rdo: Economist Intelligence Unit. 2010. Womens economic opportunity. A new pilot index and global ranking from the Economist Intelligence Unit. Findings and methodology. London, New York, Hong-Kong, Geneva: EIU.

Rysunek 8. Polska w rankingu Economist Intelligence Unit

Regulacje rynku pracy 100 80 60 40 20 0

rodowisko biznesowe

Warunki na rynku pracy

Pastwo o najlepszym wyniku Polska

Status prawny i spoeczny kobiet Edukacja i szkolenia

Dostp do nansowania

rednia

27

rdo: EIU. 2010.

Jest oczywiste, e wraz ze wzrostem gospodarczym, popraw wartoci PKB na mieszkaca i zmianami cywilizacyjnymi otwieraj si moliwoci budowania bardziej znaczcego udziau kobiet w rozwoju. Tak wyglda ten proces w jego oczywistym przebiegu w wikszoci krajw wiata. Lecz rwnoczenie wydaje si, e gboki sens ma radykalne jego przyspieszenie, co oznacza, i poprawa warunkw dla rozwoju pozycji kobiet, wykorzystanie ich potencjau niesie szans na zwielokrotnienie siy pozytywnych czynnikw rozwojowych. Tym bardziej, e luka w zatrudnieniu midzy kobietami a mczyznami wynosi w Polsce ok. 15%, co oznacza, e istniej rezerwy pozwalajce na wzrost aktywnoci zawodowej kobiet i peniejsze wykorzystanie ich potencjau. 13. Dwudziestoletni wymiar czasu jako perspektywa realizacyjna POLSKI 2030. TRZECIEJ FALI NOWOCZESNOCI kae zadawa pytanie o podmioty i siy rozwojowe, mogce unie zadania. Nieprzypadkowo w tym wprowadzeniu wskazujemy problematyk geografii oraz generacji rozwoju, dodatkowo podkrelajc rol prorozwojow kobiet. Cech charakterystyczn tych si rozwojowych jest wysoki poziom aspiracji regionw i miast szybko dzisiaj zmieniajcych swoje oblicze, ale i tych, ktre dostrzegajc zapnienia rozwojowe buduj wysokie aspiracje, by odrobi dystans cywilizacyjny. Podobnie jest, kiedy patrzymy na innowatorw w modym pokoleniu, czy energi spoeczno-kulturow kobiet w Polsce. Podstawow przesank uruchomienia si i dziaa na rzecz trzeciej fali nowoczesnoci s wic aspiracje i potrzeby ludzi, grup spoecznych i caych rodowisk. Dla polskiego rozwoju w wymiarze ekonomicznym potrzebna jest rwnowaga finansowa, wzrost oszczdnoci oraz inwestycje, szczeglnie w obszarze dziaa prorozwojowych. Natomiast w wymiarze spoecznym niezbdne jest wykorzystanie i rozbudzanie aspiracji spoecznych, bo one skadaj si na konsumpcj. Dowiadczenie polskie jest tu specyficzne. Si rozwojow s bowiem nie tylko aspiracje modej generacji, ale potrzeby aspiracyjne (budujce konsumpcj), rozpite midzy dwoma generacjami, w swoistej solidarnoci midzy generacjami na rzecz rozwoju. Pokolenie szeroko definiowanej Solidarnoci, ktre w 1989 r. zainicjowao transformacj, realizowao swoje potrzeby konsumpcyjne kompensujc braki poprzedniego okresu (podobnie modzi wchodzcy na rynek w latach 90.) Mod generacj charakteryzuj nowe wzorce konsumpcyjne jak twierdz socjologowie spoeczestwa post niedoboru, co oznacza, e konsumpcja zmienia swoje cechy, ma podoe bardziej postmaterialne, powizane z potrzebami poprawy jakoci ycia. Zbliajc si do okresu emerytalnego , starsi bd najprawdopodobniej starali si naladowa modych (cz zjawiska nastolatyzacji) ich presja na konsumpcj, jako ycia (dbanie o siebie), na dusz aktywno zawodow i wysze dochody, bdzie wiksza w nadchodzcych latach, a do 2030 r. Zadaniem wadzy publicznej jest tej energii nie zmarnowa, nada jej charakter, stworzy ksztat poprzez odpowiednie ramy funkcjonowania pastwa, przepisw prawnych, rozwiza instytucjonalnych. Wwczas odpowiemy pozytywnie na wyzwania przyszoci Polski 2030 i unikniemy: niesprawnoci w wychodzeniu z kryzysu, dryfu rozwojowego oraz niebezpiecznej peryferyzacji.

28

Projekt cywilizacyjny

29

1. Celem projektu cywilizacyjnego Polska 2030. Trzecia fala nowoczesnoci jest poprawa jakoci ycia Polakw. Jest to strategiczny cel kluczowy, ktrego osignicie powinno by mierzone z jednej strony wzrostem produktu krajowego brutto (PKB) na mieszkaca, a z drugiej zwikszeniem spjnoci spoecznej oraz zmniejszeniem nierwnomiernoci o charakterze terytorialnym, jak rwnie skal skoku cywilizacyjnego spoeczestwa oraz innowacyjnoci gospodarki w stosunku do innych krajw. Gwn dwigni osignicia tego celu jest stabilny i wysoki wzrost gospodarczy - w porwnaniu z przecitnym tempem wzrostu w okresie 20 lat transformacji (4.2% rocznie) ambitnym celem byoby osignicie poziomu rednio ok. 5%, co jest niebywale trudne przy ostronych obecnych zaoeniach, e w rezultacie kryzysu przecitnie do 2020 roku moliwy do uzyskania jest wzrost 3.7%. Gdyby realny okaza si taki scenariusz rozwojowy, to przyspieszenie wzrostu w wikszej skali potrzebne byoby w nastpnej dekadzie. Wwczas dopiero udaoby si uzyska tempo konwergencji realnej wobec krajw UE na poziomie co najmniej 3% rocznie, a kluczowe dla osignicia takich celw jest stworzenie warunkw dla nowych przewag konkurencyjnych Polski i polskiej gospodarki, opartych na innowacyjnoci. W tym sensie - trzecia fala nowoczesnoci oznacza umiejtne czenie modernizacji, innowacji, impetu cyfrowego z popraw jakoci ycia, powizan ze skokiem cywilizacyjnym, jakiego w tej perspektywie czasowej Polska winna dokona. eby tak postawione zadania zrealizowa niezbdny jest wanie powrt (po spowolnieniu gospodarczym z lat 2008 2011) na ciek wysokiego wzrostu gospodarczego, tworzonego w warunkach rwnowagi finansw publicznych, bez zagroe pyncych z tytuu nadmiernego wzrostu dugu publicznego, czy deficytu sektora finansw i z wyranie postawionym zadaniem dokonania alokacji w obszarze wydatkw publicznych w kierunku przesunicia na rzecz wydatkw prorozwojowych. Wysiek na rzecz oszczdnoci nie moe si bowiem odbywa kosztem realizacji inwestycji prorozwojowych o szczeglnie priorytetowym charakterze. Z punktu widzenia wyzwa, przed jakimi stoi Polska kierunkiem dziaa przeciwskutecznym byoby denie do obnienia wydatkw publicznych w relacji do PKB. Cele takie, stawiane od lat 80. w adnym z krajw rozwinitych nie zostay zrealizowane. Warto zauway, i formuowanie poprawy jakoci ycia - jako celu rozwoju - niesie za sob pewne konsekwencje. Dotycz one kompleksowego rozumienia jakoci ycia (ang. well- being) jako dobrostanu w rnych obszarach ycia: dugoci ycia w ogle, dugoci ycia w zdrowiu (co wie si z popraw stanu zdrowotnoci jako celu sprawnie funkcjonujcego systemu ochrony zdrowia), wikszej satysfakcji z wykonywania pracy, lepszych warunkw czenia kariery zawodowej z yciem prywatnym i rodzinnym, sprawnej sieci bezpieczestwa socjalnego nastawionej na pomoc, ktrej celem jest zwikszenie szans na aktywno spoeczn i zawodow i dba o przeciwdziaanie rnym formom wykluczenia, dostpnoci dbr i usug publicznych (zdefiniowanych, wystandaryzowanych, efektywnie dostarczanych) bez wzgldu na status rodzinny i miejsce zamieszkania, otwartych warunkw uczestnictwa w yciu publicznym, bezpieczestwa dochodw na staro,

30

rodowiskowego poczucia rwnowagi w odniesieniu do warunkw krajobrazowych, naturalnego stanu otoczenia oraz ywnoci, udziau w kulturze (co jest wane dla prorozwojowego potencjau kreatywnoci), poczucia satysfakcji z ycia.

To, co wydaje si szczeglnie wane, wie si z dostrzeganiem powiza midzy rnymi czynnikami i zjawiskami. Zmiany demograficzne i starzenie si spoeczestwa z jednej strony bd tworzyy konieczno ponoszenia wyszych nakadw na system ochrony zdrowia (przy potrzebie lepszej ni obecnie dystrybucji rodkw caociowo przeznaczanych na zdrowie przez podatnikw, pozostajcych w zarzdzaniu Narodowego Funduszu Zdrowia, przez wydatki konsumentw na leki, przez dodatkowe wykupywanie usug medycznych - w skali ok. 100 mld z rocznie). Z drugiej natomiast strony, procesy demograficzne bd pozwalay zwiksza nakady na edukacj per capita i poprawia jako usug edukacyjnych bez wzrostu strumienia finansowego, gdy o 30% zmniejszy si liczba odbiorcw tych usug. W efekcie - poprawa jakoci ycia osigana bdzie rnymi sposobami. Sdzimy ponadto, i jako miernik efektu powinien si pojawia wskanik: PKB per capita w relacji do redniej europejskiej. Dzisiejsze prognozy pozwalaj okreli, i przy utrzymaniu obecnego potencjau rozwojowego Polski PKB per capita w 2020 roku wynosioby 70% przecitnego w UE (dzisiaj 61%). Uruchomienie czynnikw rozwojowych zwizanych z infrastruktur, jakoci kapitau ludzkiego, rozwojem przedsibiorczoci i rwnowag finansw publicznych daj szans wzrostu rezultatu do ok. 75% PKB per capita w Polsce w relacji do redniej UE. Natomiast realnie lepsze warunki dla wzrostu innowacyjnoci podnosz potencja rozwojowy i mog wspomc osignicie poziomu 80% PKB na mieszkaca w stosunku do redniego w Europie. Ale wyznaczajc ambitny cel - proponujemy, aby punktem odniesienia byo PKB per capita Holandii, kraju o jednym z najwyszych wskanikw PKB per capita, mierzonym wg parytetu siy nabywczej (Holandia jest druga po Luksemburgu, ale ten z kolei kraj z oczywistych wzgldw specyfiki kompozycji PKB nie moe by punktem referencyjnym). Warto docelowa wskanika zostaa przedstawiona w czci dotyczcej miernikw i wskanikw projektu cywilizacyjnego Polska 2030. Nie ma sprzecznoci midzy kierunkiem rozwoju zorientowanym na jako ycia a modernizacj i rosnc konkurencyjnoci gospodarki. Te dwa kierunki s wspbiene i wspzalene w nowoczesnych spoeczestwach. Tym, co wydaje si w Polsce szczeglnie istotne, to oparcie procesw rozwojowych na aspiracjach potencjalnie najsilniejszych liderw zmiany, podmiotw trzeciej fali nowoczesnoci: modej generacji, rodowisk innowatorw z obszarw niszego dzisiaj potencjau rozwojowego, kobiet podejmujcych na coraz wiksz skal zadania penego uczestnictwa we wszystkich wymiarach ycia i tworzenie dla wszystkich warunkw dla integracji rl, w jakich we wspczesnoci czowiek wystpuje obywatela, pracownika i konsumenta. 2. Analiza zmiany pozycji Polski w rankingach konkurencyjnoci (wg. metodologii The Global Competitiveness Report - World Economic Forum) w latach 2007-2010 pokazuje, i przejcie z pozycji 53 na 39 zwizane byo z popraw wielu wskanikw, skadajcych si na ten ranking. Zmieniy si pozytywnie uwarunkowania instytucjonalne, take infrastruktura, radykalnie obniy poziom marnotrawstwa wydatkw publicznych oraz wzrosa efektywno funkcjonowania wielu dziedzin, w tym rynku finansowego i niektrych wymiarw innowacyjnoci, poprawiy si warunki rozwoju

31

edukacji, a take procedury otwierania dziaalnoci gospodarczej, czy transfer technologii zwizany z zagranicznymi inwestycjami. Ale z drugiej strony relatywnemu pogorszeniu ulegy: przejrzysto rzdowego procesu podejmowania decyzji, sztywno regu zatrudniania i zwalniania na rynku pracy (to oznacza, i wiele krajw uelastycznio rynek pracy o wiele bardziej), nie poprawiaa si jako drg, gotowo do stosowania nowych technologii, jako infrastruktury transportu powietrznego. Traktujc ranking konkurencyjnoci jako punkt odniesienia dla reform instytucjonalnych wida w jakich obszarach dziaania naprawcze s niezbdne: sferze infrastruktury, innowacyjnoci, gotowoci do absorpcji technologii, zrnicowania struktury biznesowej oraz funkcjonowania instytucji.

Rysunek 9. Polska w rankingu globalnej konkurencyjnoci

Global Competetiveness Miejsce Index (na 139) GCI 2010-2011 39 Wynik (1-7) 4,5 Etapy rozwoju
1 Napdzane przez czynniki Przejcie z 1 do 2 2 Napdzane przez wydajno Przejcie z 2 do 3 3 Napdzane przez innowacje

GCI 2009-2010 (na 133) 46 4,3 Gospodarki na etapie przejcia z 2 do 3 GCI 2008-2009 (na 134) 53 4,3 Podstawowe czynniki 56 4,7 Polska Instytucje 54 4,2 Infrastruktura 72 3,8 Stabilno 61 4,7 makroekonomiczna Podstawowa edukacja i 39 6,1 ochrona zdrowia Instytucje 7 Czynniki sprzyjajce 30 4,6 Innowacyjno Infrastruktura 6 efektywnoci 5 Zrnicowanie Stabilno 4 struktury makroekonomic Edukacja wysza i 26 5,0 3 biznesowej zna 2 szkolenia Podstawowa 1 Efektywno rynku dbr 45 4,4 edukacja i Rozmiary rynku 0 ochrona zdrowia Efektywno rynku pracy 53 4,6 Gotowo do Edukacja wysza Zrnicowanie rde 32 4,7 absorbcji i szkolenia kapitau technologii Zrnicowanie Efektywno Gotowo do absorbcji 47 4,0 rde kapitau rynku dbr Efektywno technologii rynku pracy Rozmiary rynku 21 5,1 Czynniki sprzyjajce 50 3,8 innowacyjnoci Zrnicowanie struktury 50 4,2 biznesowej Innowacyjno 54 3,3 rdo: World Economic Forum. 2010. The Global Competitiveness Report 20102011. Geneva: WEF.

3. Osiganie strategicznego celu kluczowego bdzie moliwe dziki trzem filarom zadaniowym: Innowacyjnoci (modernizacji), Terytorialnie zrwnowaonego rozwoju (dyfuzji), Efektywnoci.

32

CEL: rozwj mierzony popraw jakoci ycia Polakw (wzrost PKB na mieszkaca w relacji do UE i zwikszenie spjnoci spoecznej) dziki stabilnemu, wysokiemu wzrostowi gospodarczemu, co pozwala na modernizacj kraju

Makroekonomiczne warunki rozwoju Polski do 2030 roku

Filar innowacyjnoci (modernizacji) Nastawiony na zbudowanie nowych przewag konkurencyjnych Polski opartych o wzrost KI (wzrost kapitau ludzkiego, spoecznego, relacyjnego, strukturalnego) i wykorzystanie impetu cyfrowego, co daje w efekcie wiksz konkurencyjno

Filar terytorialnego rwnowaenia rozwoju (dyfuzji) Zgodnie z zasadami rozbudzania potencjau rozwojowego odpowednich obszarw mechanizmami dyfuzji i absorbcji oraz polityk spjnoci spoecznej, co daje w efekcie zwikszenie potencjau konkurencyjnoci Polski

Filar efektywnoci Usprawniajcy funkcje przyjaznego i pomocnego pastwa (nie nadodpowiedzialnego) dziaajcego efektywnie w kluczowych obszarach interwencji

Istotna jest synergia midzy nimi, ale i precyzyjne oraz spjne wewntrznie rozpisanie zada operacyjnych. Przedstawianym filarom podporzdkowane s rozdziay tematyczne i problemowe niniejszego dokumentu w sposb nastpujcy:
Filar Innowacyjnoci Bezpieczestwo Energetyczne i rodowisko

Innowacyjno

Polska Cyfrowa

Kapita Ludzki

Filar terytorialnego rwnowaenia rozwoju (dyfuzji)

Rozwj regionalny

Transport

Filar Efektywnoci

Kapita Spoeczny

Sprawne Pastwo

Trzeba jednak rwnoczenie mie wiadomo wzajemnego przenikania si treci rozdziaw oraz narzdzi opisywanych w rozdziaach w stosunku do filarw. Dla wzmocnienia terytorialnego

33

rwnowaenia rozwoju jest take istotny rozwj kapitau spoecznego, a innowacyjno wymaga odpowiednich ram makroekonomicznych. W porwnaniu do raportu Polska 2030 pojawiaj si obecnie, specjalnie wyodrbnione dwie nowe czci - powicone innowacyjnoci oraz wyzwaniom cyfrowym. Jest to oczywicie wyrazem przesunicia akcentw w stron wan dla realizacji zada TRZECIEJ FALI NOWOCZESNOCI. 4. Znaczenie filara innowacyjnoci (powicona jest mu szczeglna uwaga, ze wzgldu na jego znaczenie oraz fakt, e obejmuje de facto poow obszarw tematycznych caoci drugiej czci POLSKI 2030), wie si bezporednio z tworzeniem nowych przewag konkurencyjnych, opartych o wiedz, kapita intelektualny, spoeczny kapita rozwoju, o moliwo impetu cyfrowego w rozwoju. Z analizy wynika, e Polska dysponuje silnym potencjaem innowacyjnym - istotne jest by go uruchomi, nie zaprzepaci szans. Opisuj to rozdziay powicone innowacyjnoci i kreatywnoci, impetowi cyfrowemu oraz specjalnie w tej czci umieszczone zagadnienia dotyczce modernizacji energetyki oraz sprawom rodowiska, dlatego, e w nadchodzcych 20 latach bd to obszary istotne dla potencjau modernizacji gospodarki polskiej. Szczeglne znaczenie ma rozdzia dotyczcy rozwoju kapitau ludzkiego ze wzgldu na kompleksowe podejcie do rozwoju kapitau ludzkiego w perspektywie zmian zachodzcych w cyklu ycia. Opisy i charakterystyki skupiaj uwag na warunkach i narzdziach potrzebnych zmian. Kluczowa jako podstawa innowacyjnoci jest edukacja. W okresie transformacji wyksztacenie stao si gwnym czynnikiem dywersyfikujcym spoecznie, cho zarazem moe by, dziki odpowiednim politykom najlepszym narzdziem wyrwnujcym szanse i moliwoci poprzez popraw kapitau kulturowego, na czym winna skupia si szkoa i system nauczania. Naley przyspieszy procesy zmian w edukacji tak, by wczesna edukacja przedszkolna, personalizacja (indywidualizacja) nauczania, uczenie z wykorzystaniem technik cyfrowych (co wymaga nowego sposobu przygotowywania i motywowania nauczycieli), rnorodno i nowoczesno oferty programowej szk wyszych, poprawa transferu: edukacja / rynek pracy, nowoczesne warunki dla uczenia si przez cae ycie (patrz rozdzia o kapitale ludzkim), zaowocoway nowymi przewagami ludzi. Jest wane, by system edukacji z jednej strony peni funkcje egalitarne, tworzy warunki dla wyrwnywania szans midzy osobami o rnym statusie spoecznym, z drugiej za, by spenia funkcje elitarne, sprzyja wyawianiu talentw. Szczeglnie istotne wydaj si szybkie decyzje dotyczce rozwoju edukacji na poziomie wyszym (z jasno okrelonym zadaniem poprawy jakoci) w obszarach zwizanych z naukami przyrodniczymi, matematycznymi i studiami inynierskimi co wymaga nakadw (bo to droszy typ studiw), ale zwikszy dopasowanie poday pracy do potrzeb rynku i gospodarki. Podobnego wsparcia wymagaj, przy rosncym znaczeniu usug, studia i nauczanie zawodowe obejmujce szeroko pojte usugi. Trudno te wyobrazi sobie rozwj kapitau ludzkiego bez radykalnej przebudowy warunkw (w tym wskazania rde finansowania) dla uczenia si przez cae ycie (life long learning), w rnych postaciach i formach: od edukacji formalnej dorosych, poprzez wykorzystywanie nieformalnych sposobw uczenia si, codziennego (z zastosowaniem najnowoczeniejszych technik cyfrowych i interaktywnoci) oraz w miejscu pracy.

34

Zmiany w obszarze nauki (wprowadzane nowymi ustawami od 2011 roku) musz by dokonywane stopniowo, ale prowadzi w krtkim czasie do wzrostu konkurencyjnoci w dostpie do rodkw na badania naukowe. Wywoanie konkurencyjnoci jest najprostszym sposobem poprawy jakoci prowadzonych w Polsce bada naukowych oraz mechanizmem reformy i rnicowania szk wyszych i jednostek badawczych. Konieczno konkurowania o rodki spowoduje, e uczelnie bd zmuszone do zatrudniania coraz lepszych badaczy, zrnicowania oferty edukacyjnej oraz prowadzenia efektywnej polityki kadrowej. Warunkiem sukcesu jest wprowadzenie zdrowych zasad oceny zarwno instytucji badawczych, jak i osigni poszczeglnych badaczy. Ewaluacja spowoduje, e to kompetencje, osignicia i kwalifikacje stan si sposobem uzyskiwania samodzielnoci naukowej, a nie formalne stopnie naukowe. Zmiany w systemie nauki musz by powizane ze wzrostem wiadomoci przedsibiorcw z korzyci jakie mog przynie dobrze wykorzystane badania naukowe i ich wyniki. Promocja innowacyjnoci technologicznych, podnoszenie zdolnoci do wsppracy sektorw nauki i gospodarki, tworzenie specjalnych mechanizmw i bodcw zachcajcych przedsibiorcw do podejmowania ryzyka i inwestycji prywatnych w sfer B+R, poczone z popraw efektywnoci uczelni, bd stanowiy element przyspieszajcy modernizacj gospodarki i podstaw trzeciej fali nowoczesnoci. Model wspzalenoci rnych czynnikw wpywajcych na rozwj potencjau innowacyjnoci i kreatywnoci gospodarki pokazuje poniszy rysunek:

Rysunek 10. Czynniki wpywajce na rozwj potencjau innowacyjnoci i kreatywnoci gospodarki

Turbodoadowanie: Aspiracje spoeczne

Konkurencyjnej jakoci badania naukowe i wsppraca z przemysem

Turbodoadowanie: Impet cyfrowy

Wysokiej jakoci edukacja na wszystkich poziomach

Kreatywno ii Kreatywno Kreatywno i Kreatywno innowacyjno i innowacyjno innowacyjno innowacyjno gospodarki gospodarki gospodarki gospodarki

Rozwj postaw przedsibiorczych i kompetencji zarzdczych przedsibiorcw

Dla czynnikw wpywajcych na rozwj potencjau innowacyjnoci i kreatywnoci szczeglnie istotna jest swoista moliwo turbodoadowania, czyli zwikszenia efektu pozytywnego i uzyskania specjalnej wartoci dodanej wynikajcej z uruchomienia dziaa na rzecz rozwojowego impetu cyfrowego oraz wykorzystania wysokich, nioscych polskie przemiany, aspiracji spoecznych, take powizanych z potrzebami konsumpcyjnymi o rnorodnym charakterze.

35

Kluczem dla rozwoju tzw. trjkta wiedzy (badania - edukacja - innowacje) z punktu widzenia edukacji, jest ponadto wzrost zastosowania technik cyfrowych w nauczaniu i uczeniu si (co zaowocuje rozwojem kompetencji cyfrowych przyszych pracownikw), bowiem w tej dziedzinie Polska zajmuje jedn z niszych pozycji w Unii Europejskiej, co przedstawia poniszy wykres:

Rysunek 11. Ocena umiejtnoci korzystania z mediw cyfrowych w pastwach UE

160 140 120 100 80 60 40 20 0

UE Rumunia Bugaria Cypr Grecja Sowacja Polska otwa Sowenia Litwa Portugalia Wgry Wochy Malta Czechy Hiszpania Niemcy Estonia Belgia Irlandia Austria Luksemburg Francja Szwecja Holandia Wielka Brytania Dania Finlandia Szerokopasmowy dostp do internetu w krajach europejskich Pracownicy wykorzystujcy w swojej pracy komputery z dostpem do internetu Osoby regularnie korzystajce z internetu Rumania Grecja Bugaria Portugalia Wochy Cypr Polska Litwa Czechy Hiszpania Malta Wgry otwa Irlandia Sowenia EU27 Austria Estonia Sowacja Niemcy Belgia Francja Wielka Brytania Finlandia Luksemburg Dania Szwecja Holandia

rdo: EVI, Clemi, UAB, UCL, UTA. 2009. Study on Assessment Criteria for Media Literacy Levels - A comprehensive view of the concept of media literacy and an understanding of how media literacy level in Europe should be assessed. Brussels: European Commission.

Generalnie, w rnych dziedzinach wykorzystywania zdobyczy cyfrowych, Polska zajmuje jedno z poledniejszych miejsc, co z jednej strony moe generowa potrzeb szybkiej zmiany i poprawy, z drugiej natomiast pomaga jasno definiowa konkretne zadania dla realizacji, by t popraw osign. Co waniejsze dotyczy to nie tylko kwestii technicznej dostpnoci narzdzi cyfrowych, ale gwnie nawykw i postaw. Skal tych zada przedstawiaj ponisze dane zawarte na wykresach:

Rysunek 12. Dostp i wykorzystanie internetu w pastwach europejskich w 2010 r. (w %)

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

rdo: opracowanie wasne na podst. Eurostat.

36

 Z tego powodu niezbdna jest odpowiednia polityka makroekonomiczna (jej zaoenia zawarte zostay w rozdziale 5 o uwarunkowaniach makroekonomicznych), w ramach ktrej powinna nastpowa alokacja rodkw publicznych w stron celw prorozwojowych. Natomiast stymulacja wsppracy midzy biznesem a wiatem nauki, wzrost nakadw na B+R i wikszy udzia sektora prywatnego w finansowaniu nauki, a take rozwj flexicurity na rynku pracy oraz nowoczesne inwestycje energetyczne bd przyspieszay modernizacj gospodarki. Wanym elementem polityki innowacyjnej jest zapewnienie bezpieczestwa energetycznego. Na modernizacj obszaru energetyki oddziauje kilka czynnikw o istotnym znaczeniu dla caej gospodarki: efekty inwestycji zmierzajcych do dywersyfikacji rde energii (budowa gazoportu w winoujciu oraz dwa projekty tworzce podstawy energetyki nuklearnej w Polsce) potrzeby modernizacji elektrowni i linii przesyowych ze wzgldu na ich przestarzay charakter technologiczny zmiana struktury wytwarzania energii, by odpowiedzie na wyzwania i realizacj celw klimatycznych (OZE oraz technologie czystego wgla), take w kontekcie cen polskiej energii i ich wpywu na warunki wzrostu gospodarczego konieczno jasnego zdefiniowania roli wydobycia i stosowania wgla w polskiej gospodarce (zasb nie do przecenienia, jako przysza przewaga konkurencyjna) przygotowanie polskiej energetyki do otwartoci wymiany energetycznej i handlu energi w obrbie UE przeprowadzenie realnego testu dotyczcego dostpnoci gazu upkowego w Polsce, co przy scenariuszu pozytywnym radykalnie zmienioby w perspektywie najbliszych 20 lat pozycj Polski w ukadzie si zwizanym z dobrami energetycznymi, nie mwic o potencjalnym efekcie w postaci stworzenia warunkw dla funduszu rezerwy demograficznej, wspierajcego przysze emerytury.

Wane dla zwikszenia innowacyjnoci gospodarki jest uwiadomienie polskim przedsibiorcom, i warto zwiksza nakady na innowacje i tworzy strategie rozwojowe firm oparte o konkurowanie, nie tylko niskimi cenami w kraju i niskimi kosztami pracy w wymiarze midzynarodowym, lecz konkurowanie wartoci dodan wynikajc z przewag marketingowych, organizacyjnych, produktowych (jako), czy realnie innowacyjnych. Sukcesem transformacji jest rozrost przedsibiorczoci, ale np. istotnym ograniczeniem rozwojowym jest niewystarczajca ywotno i wielko polskich firm, z dominacj mikro przedsibiorstw (do 10 osb zatrudnionych), gdzie i tak najwicej jest firm zatrudniajcych ledwie 2 3 osoby, i funkcjonujcych w wikszoci przypadkw ledwie 3-5 lat. Brakuje woli przedsibiorcw do rozwoju firm, przez co wikszo z nich trwa przy maym biznesie. Niezbdna jest analiza, czy i z jakich powodw polska przedsibiorczo nie znajduje si na granicy regresu, wyczerpujc czynniki wzrostu. W rankingach innowacyjnych zajmujemy miejsce wrd krajw moderate innovators, ktrych wskaniki innowacyjnoci sytuuj si poniej redniej europejskiej:

37

Rysunek 13. Innowacyjno w Europie, USA i Japonii mierzona zagregowanym wskanikiem innowacyjnoci
0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0

Bugaria

Sowacja

Irlandia

Dania

Luksemburg

Szwajcaria

otwa

Estonia

Szwecja

Francja

Belgia

EU-27

Sowenia

Litwa

Wielka Brytania

Portugalia

Hiszpania

Finlandia

Wgry

Rumunia

Holandia

Austria

Malta

Grecja

Polska

Cypr

USA

Japonia

Czechy

Wochy

Niemcy

rdo: Pro Inno Europe. 2011. Innovation Union Scoreboard 2010. The Innovation Union's performance scoreboard for Research and Innovation. Brussels: European Commission.

Kluczem jest jednak wielkie przejcie od spoeczestwa informacyjnego do cyfrowego (rozdzia o Polsce Cyfrowej) i odejcie od modelu cigego nadrabiania zapnie w sferze cyfrowej na rzecz prymatu wykorzystywania nowych technologii w czynnikach rozwojowych (to zjawisko nazywamy impetem cyfrowym). Dopiero wtedy bowiem zbudowa mona nie tylko nowe przewagi konkurencyjne polskiej gospodarki, ale i zmodernizowa j we wszystkich wymiarach, co przedstawia symbolicznie poniszy rysunek:

Rysunek 14. Wykorzystanie impetu cyfrowego

38

Dodatkowym czynnikiem wspierajcym rozwj bdzie swoista renta z tytuu wzrostu produktywnoci. Polska, w przeciwiestwie do wielu krajw rozwinitych, ktre w latach 1995 2010 opieray wzrost produktywnoci gwnie na wpywie informatyzacji i internetyzacji na organizacj pracy, produkcji i usug, jest jeszcze przed t faz poytkowania rozwoju procesw cyfryzacyjnych. Jeli jednym z najsilniejszych czynnikw rozwojowych ma by wehiku cyfryzacyjny, poczony z innowacyjnoci w wykorzystaniu tych technologii, to bierze si to z gbokiego przekonania o zasadniczym przeomie w procesach rozwojowych, jakim podlegamy. Istot tego przeomu s nowe zasady ekonomii (regu zarzdzania, mechanizmw podejmowania decyzji, dystrybucji wiedzy, rozkadu energii i pracy etc), ktre D. Tapscott i A. Williams charakteryzuj poprzez rosnc radykalnie dziki internetowi rol regu: wsppracy, otwartoci, dzielenia si, integracji oraz wspzalenoci. Zdefiniowane przez nich reguy stanowi kwintesencj innowacyjnoci i podstaw modernizacji procesw spoecznych i gospodarczych1. Istotnym czynnikiem uzupeniajcym rozwj innowacyjnoci i zmiany cywilizacyjne na rzecz trzeciej fali nowoczesnoci, jest wzmocnienie warunkw dla wzrostu potencjau kreatywnoci. Kreatywno spoeczestwa ronie wraz z rozwojem grup / klas (w rozumieniu Richarda Floridy2) kreatywnych. Poniszy wykres obrazuje zmiany udziau w zasobach pracy klas wydzielonych przez Florid w USA w latach 1800-2009.

Rysunek 15. Udzia klasy kreatywnej, usugowej, robotniczej i rolniczej w zatrudnieniu w USA w latach 1800-2009

rdo: Martin Prosperity Insights at the University of Toronto. 2011. The Rise of the Creative Class Since 1800. Toronto: Martin Prosperity Insights. http://www.martinprosperity.org/insights/insight/the-rise-of-the-creative- class-since-1800 (strona pobrana 15 czerwca 2011 r.).

Wie si to w oczywisty sposb z coraz wikszym udziaem w spoeczestwie ludzi z wyksztaceniem wyszym, ale te i zmieniajcymi si oczekiwaniami wobec umiejtnoci pracownikw, co pokazuje poniszy wykres:
1

Don Tapscott, Anthony D. Williams. 2006. Wikinomics, How Mass Collaboration Changes Everything. New York: Penguin Group; 2010. Macrowikinomics, Rebooting Business and the World, New York: Penguin Group. 2 R. Florida, Rise of the Creative Class, 2004.

39

Rysunek 16. Zmiany w popycie na umiejtnoci na rynku pracy w stron nierutynowych interaktywnych i analitycznych w USA w latach 1960-2002
65

60 Rytynowe manualne 55 Nierutynowe manualne Rytynowe mylowe 50 Nierutynowe analityczne Nierutynowe interaktywne 45

40 1960

1970

1980

1990

2002

rdo: Andreas Schleicher. 2011. Strong performers and successful reformers PISA 2009. Prezentacja w Kancelarii Prezesa Rady Ministrw 10 lutego 2011 r. Warszawa: KPRM.

Takie rodzaje umiejtnoci zale czsto od bogactwa zaplecza kulturowego pozyskiwanego w domu rodzinnym lub podczas edukacji. Ronie wic waga dostpnoci kapitaw kulturowych, a jednym ze sposobw jest stymulacja nawykw uczestnictwa w kulturze, choby poprzez lektur ksiek, czy powrt do szk przedmiotw zwizanych ze sztuk. Dane na temat Polski w tej dziedzinie, ujawniaj saboci i otwieraj pole do podejmowania szerokich dziaa: Rysunek 17. Czytanie ksiek i intensywno czytania w Unii Europejskiej
adnej w przecigu ostatnich 12 miesicy 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% Malta Portugalia Cypr Bugaria Grecja Hiszpania Rumunia Wochy Litwa Polska Belgia Francja EU27 Luksemburg Sowenia otwa Irlandia Wgry Estonia Austria Finlandia Sowacja Czechy Niemcy Wielka Brytania Dania Holandia Szwecja 0% Wicej ni 5

rdo: Opracowanie wasne na podst. European Commission. 2007. Special Eurobarometer 278, European Cultural Values. Fieldwork February - March 2007. Brussels: European Commssion.

40

A zatem, wana staje si, w kontekcie budowy potencjau kreatywnoci (stosowania wyobrani twrczej w rnych typach pracy zawodowej), infrastruktura kulturalna, powizana z edukacyjn, co przedstawiaj dwie mapy Polski:

Rysunek 18. Infrastruktura wyszego rzdu - szkoy wysze

rdo: MRR. 2011.

41

Rysunek 19. Infrastruktura wyszego rzdu - kultura

rdo: MRR. 2011.

W oczywisty sposb, kiedy z punktu widzenia rozwoju kraju, dostrzega si znaczenie budowania potencjau kreatywnoci w powizaniu z uczestnictwem w kulturze, trzeba rwnoczenie wskaza, jakie zmiany w modelu funkcjonowania kultury i sposobach uczestnictwa w niej niesie wspczesny wiat cyfrowy. To nie tylko digitalizacja zasobw kultury jest elementem zmieniajcym uczestnictwo i

42

wzmacniajcym demokratyzacj udziau i niebywa powszechno dostpu do dbr kultury. To rwnie aktywno konsumenta kultury poprzez np. Internet czyni z niego swoistego producenta tych dbr, std hybrydalne pojcie: prosumenta jako kreatora i odbiorcy kultury o formach i treciach konwergentnych, przenikajcych si gboko, na skal zupenie now i wczeniej nieznan. Podstawowym czynnikiem dla zapewnienia rozwoju innowacyjnoci musi by jednak zasada prorozwojowego traktowania polityki makroekonomicznej i harmonizowanie potrzeb rozwojowych (zdefiniowanie priorytetw i selektywnych obszarw interwencji pastwa i inwestycji) z bezpieczestwem zrwnowaonych finansw publicznych. W konsekwencji oznacza to musi redukcj czci zbdnych, sztywnych wydatkw, ale te i warunki dla akumulacji oszczdnoci oraz powan debat o wzrocie dochodw i wprowadzenie mechanizmw umoliwiajcych ten wzrost rozszerzenie bazy podatkowej i modernizacj systemu podatkowego dopasowanego do potrzeb rozwojowych (w tym m. In. moliwo ujednolicenia stawki VAT) - o czym piszemy w rozdziale powiconym makroekonomii. 5. Dla filaru terytorialnego rwnowaenia rozwoju (dyfuzji) wane s dziaania opisane w rozdziale powiconym regionalnemu wymiarowi polityki rozwoju, ze szczeglnym wskazaniem celu, jakim jest wyrwnywanie szans w ramach polityki spjnoci, w tym take spjnoci spoecznej, poprzez popraw poziomu cywilizacyjnego ycia codziennego. Wie si to z atw dostpnoci usug dbr publicznych z kadego miejsca w kraju. Jednym z najistotniejszych problemw jest zmiana modelu funkcjonowania obszarw wiejskich, z nowymi czynnikami ustanawiajcymi wiejski model gospodarki, pracy i ycia (co uzupeni wane akcenty do rolnictwa dodane zostan dziedziny uzupeniajce). Swoicie technicznym kluczem do skutecznej realizacji celw w tym obszarze jest poprawa dostpnoci transportowej (co opisuje rozdzia powicony problemom tej dziedziny). Wane jest zbudowanie do 2020 podstawowej sieci autostradowej i drg czcych regiony, jak i poprawa jakoci drg lokalnych. Jeli jednak po 2020 roku wzrasta ma znaczenie intermodalnoci w dostpnoci transportowej, to modernizacja kolei musi przyspieszy do tego czasu, a decyzje dotyczce kolei szybkich (czy rozpocz te inwestycje do 2020, czy pniej do 2030) powinny by powizane z analiz efektywnoci gospodarczej tego przedsiwzicia (ich niezbdnoci ekonomiczn) oraz moliwociami sfinansowania. Strategiczny wybr dotyczy te bdzie wzmocnienia pocze lotniczych zewntrznych i wewntrznych, co wymaga rozstrzygni dotyczcych centralnego portu lotniczego (szczeglnie w kontekcie uwiadomienia sobie miastotwrczej roli lotnisk - hubw w przyszoci, wedug koncepcji aerotropolis3). Wskazywane jako potrzebne nakady inwestycyjne w tej dziedzinie s olbrzymie, wielosetmiliardowe (podobnie jak w obszarze energetyki) do 2030 roku, co musi prowadzi do powanej debaty o sposobach ich finansowania (nie tylko budet krajowy oraz rodki UE, ale i rozwj partnerstwa publiczno-prywatnego - PPP). W realizacji projektu cywilizacyjnego Polska 2030. Trzecia fala nowoczesnoci nowego zdefiniowania wymaga bd zasady polityki miejskiej, zogniskowane wok potrzeb infrastrukturalnych, ale take infrastruktury nowego typu, zwizanej z dopasowaniem miast do starzejcych si spoeczestw, czy dokadniej do cyklu ycia mieszkacw, bo to oznacza te
3

J. D. Kasarda, G. Lindsey. 2011.

43

popraw i stae rozszerzanie infrastruktury spdzania czasu wolnego, nie mwic o wsparciu wychowywania dzieci. Narzdzia terytorialnie rwnowaonego rozwoju wida ponadto w opisach zada w rozdziaach powiconych kapitaowi ludzkiemu, spoecznemu, sprawnemu pastwu, czy procesom cyfryzacyjnym. A dodatkowo w obszarze energetyki i rodowiska, gdy bezpieczestwo dostpu do sieci energetycznych i usytuowanie rde energii ma olbrzymie znaczenie dla wyrwnywania szans regionalnych. Podobnie naley patrze na dziaania z zakresu ochrony rodowiska, bo z jednej strony poprawiaj one jako ycia (mniej zagroe, lepsza jako otoczenia), z drugiej tworz warunki dla rozwoju lokalne i regionalne inwestycje w tym zakresie modernizuj gospodark, tworzc nowe miejsca pracy (w przypadku OZE na trwae). Wszystkie narzdzia tak pojmowanej dyfuzji buduj potencja konkurencyjnoci Polski i polskiej gospodarki. 6. Potencja konkurencyjnoci wzmacniany bdzie rwnie przez filar efektywnoci. Nie mona bowiem wyobrazi sobie synergii w stosowaniu narzdzi innowacyjnoci i dyfuzji w osiganiu celu strategicznego, jakim jest poprawa jakoci ycia, bez sprawnego pastwa. A sprawne pastwo (opisuje to odrbny rozdzia dokumentu), to pastwo pomocne: przejrzyste, przyjazne, pomocnicze, partycypacyjne.

I w tym nowym, tworzonym modelu przeciwstawne pastwu nadodpowiedzialnemu, blokujcemu de facto energi obywatelsk, swobod przedsibiorczoci, wymagajcemu wci zawiadcze, zamiast otwarcia si na kultur owiadcze. Ten ju przestarzay model sprawowania wadzy i kreowania roli pastwa obnia poziom zaufania obywateli wobec instytucji pastwa, czyli i zaufania spoecznego, ergo nie sprzyja rozwojowi kapitau spoecznego. Fundamentem efektywnoci we wspczesnym zarzdzaniu sfer publiczn jest z jednej strony sprawne pastwo, z drugiej zaufanie spoeczne, czyli wanie pastwo pomocne, oparte o zredefiniowan zasad pomocniczoci oraz warunki dla wzrostu kapitau spoecznego. Sprzenie sprawnoci pastwa i obywatelskiej zdolnoci do wsppracy pyncej z kapitau spoecznego wida szczeglnie w okresach zagroe i kryzysw. Jest wysoce prawdopodobne, i choby w czci z przyczyn zmian klimatycznych w nadchodzcych latach wzronie skala zagroe o podou naturalnym (powodzie, nawanice, huragany, czy wrcz katastrofy ekologiczne wygenerowane wprost przez czowieka i gospodark). To wymaga okrelenia na nowo mechanizmw dziaania i wspdziaania midzy podmiotami pastwa a spoeczestwa obywatelskiego, zarwno w procesach przeciwdziaania efektom takich zjawisk, jak i podczas bezporedniego usuwania ich skutkw. Usprawnienie funkcjonowania pastwa jest wane dla rozwoju przedsibiorczoci, jak i dla rozwoju nowoczesnych usug dobra publicznego. W pierwszym przypadku istotna jest pena deregulacja i

44

stae pilnowanie, by nadmiar obcie prawnych oraz instytucjonalnych nie hamowa rozwoju inwestycji i swobody gospodarowania. W drugim przypadku, kluczowa jest w odniesieniu do usug dobra publicznego nie tylko ich dostpno, ale i efektywno zwizana z jakoci wiadczonych usug, satysfakcj klientw, uytkownikw, lecz i oszczdnociami kosztowymi w stosunku do dnia dzisiejszego ( w tych obszarach znajduj si prawdopodobnie due rezerwy oszczdnoci w wydatkach publicznych, nie w peni jeszcze oszacowane). Usugi dobra publicznego mog i powinny by realizowane przez rne podmioty (take rynkowe), ale wedug odpowiednich wysokich standardw i z gwarancj powszechnej dostpnoci (np. edukacja i zdrowie). Lecz lepsza adresowalno i nastawienie na efektywno (poprzedzone dokadnym audytem wszelkiego rodzaju usug dobra publicznego) prowadzi musz do przemodelowania tradycyjnego welfare state (pastwa opiekuczego) w stron workfare state (pastwa pracownikw) plus welfare society (opiekuczego spoeczestwa) - temu powicone s odpowiednie czci Strategii - rozdzia 3 o kapitale ludzkim oraz rozdzia 9 o kapitale spoecznym. Tworzenie warunkw dla zaistnienia welfare society wie si z rozwojem instytucji spoeczestwa obywatelskiego, ich aktywnoci w wiadczeniu usug dobra publicznego, oraz stabilnoci funkcjonowania nie tylko ze wzgldu na przejrzysto prawn, ale i okrelone ramy finansowania dziaalnoci.

Rysunek 20. Wdraanie otwartego rzdu

rdo: Justyna Hofmokl, Alek Tarkowski, Igor Ostrowski, Magorzata Werner, Katarzyna Werner, Jakub Bartosiak, Donatella Solda-Kutzmann, Pawe Hess. 2011. Mapa drogowa otwartego rzdu (wersja robocza 9.06.2011). Warszawa: Centrum Cyfrowe.

45

Nie mona rwnie zapomnie, i nadchodzce lata bd radykalnie zmieniay sposoby i modele komunikacji spoecznej. Coraz bardziej powszechna dostpno technik informatycznych (po 2015 nie powinno by problemu z dostpem do sieci szerokopasmowego Internetu) bdzie sprzyjaa bezporednioci kontaktu obywatela i instytucji wadzy. Wymaga to wdroenia idei i regu open government, jak rwnie uruchomienia na szerok skal otwartego dostpu do zasobw (danych, wiedzy, kultury etc.). Rodzce si spoeczestwo sieci bdzie tworzyo zrby demokracji partycypacyjnej, co zmieni dotychczasowy sposb konsultacji spoecznych, dialogu spoecznego i obywatelskiego, proces stanowienia prawa oraz podejmowania decyzji w obszarze wyborw publicznych (tego m.in. dotycz rozdziay powicone cyfryzacji oraz sprawnemu pastwu). W tych obszarach take niezbdna bdzie innowacyjno i kreatywno w dziaaniu i dokonywanych wyborach politycznych. Filar efektywnoci, skupiony na zadaniach sprawnego, pomocnego pastwa i aktywnego spoeczestwa i jego instytucji, jest istotnym dopenieniem, obok filaru terytorialnie rwnowaonego rozwoju i innowacyjnoci, czynnikw potrzebnych dla osigania celu strategicznego Polski 2030, jakim jest poprawa jakoci ycia. Synergia wikszej efektywnoci pastwa oraz rozwoju kapitau spoecznego pojawi si wwczas, gdy zmieniona zostanie posta kapitau spoecznego. Polska historia wygenerowaa silny kapita spoeczny przetrwania (utrzymywania tosamoci), lata transformacji ufundoway nowy charakter kapitau spoecznego - bardziej dostosowujcy si do zmieniajcej si rzeczywistoci, ktrego istot jest adaptacyjno. Ale wyzwania przyszoci powizane s z nowym modelem: spoecznym kapitaem rozwoju (co oznacza m.in. wiksz zdolno do wsppracy, dzielenia si zadaniami i odpowiedzialnoci, wiksz otwarto na siebie). 7. Realizacja projektu cywilizacyjnego POLSKA 2030. Trzecia fala nowoczesnoci wana dla modernizacji kraju oraz rwnowaenia rnic i dysproporcji rozwojowych, moe by uzyskana przy odpowiednich warunkach, z ktrych kluczowymi s: bezpieczny i stabilny, wysoki wzrost gospodarczy, wzrost zatrudnienia i aktywnoci zawodowej, ktry zarazem bdzie odpowiedzi na wyzwania demograficzne.

Wzrost gospodarczy, jeli ma by stabilny i wysoki, musi wynika z kilku przesanek: Pierwsza dotyczy koniecznoci uporania si z zagroeniami kryzysowymi. Mimo, i Polska gospodarka relatywnie dobrze odpowiedziaa na kryzys, spowalniajc jedynie do poziomu +1.8% wzrostu PKB w 2009 roku i nie wchodzc w recesj, to samo dowiadczenie kryzysowe, odsonio strukturalne saboci finansw publicznych zagroenie wysokim deficytem i dugiem. W nowym wietle naleao postawi kwesti skali potrzeb poyczkowych pastwa zwizan z funkcjonowaniem kapitaowego systemu emerytalnego, wymagajcego (jeli si nie chce podnosi skadek i zwiksza kosztw pracy) uzupeniania rodkw skadkowych uczestnikw systemu kwotami generujcymi dug i deficyt. Zmniejszenie obcie poyczkowych do 2020 roku o 195 mld z (po zmianie ustawy o OFE), w najmniejszym stopniu nie podwaa niezbdnoci rozwizania problemu deficytw w systemie ubezpieczeniowym wynikajcych z hojnoci decyzji z 2007 roku o redukcji skadki rentowej, braku spjnoci w rozwizaniach emerytalnych dla grup zawodowych o szczeglnych preferencjach (odrbne systemy, albo preferencyjna skadka), czy specyfiki systemu ubezpieczeniowego rolnikw

46

(szacowany przez Rad Gospodarcz przy Premierze deficyt rodkw w tym obszarze wynosi ok. 80 mld z w skali roku). Cao systemu ubezpiecze spoecznych wymaga maksymalnego zbilansowania w perspektywie nadchodzcych lat. Przegld wydatkw pod ktem ich efektywnoci (oprcz ju istniejcej reguy wydatkowej) oraz ograniczenie kosztw tam, gdzie to racjonalnie moliwe i doprowadzenie, poprzez zmiany systemowe, do co najwyej 1% (docelowo) deficytu sektora finansw Publicznych (SFP) rednio w cyklu koniunkturalnym, bo tylko takie rozwizanie bdzie dugoterminowo bezpieczne, s zadaniami podstawowymi. Rozwizanie tych problemw do 2013/2014 roku jest wane, ale zarazem redefiniuje punkt startu do nowego etapu rozwoju, w tym do przygotowania warunkw do wejcia do strefy EURO. Czas do 2015. jest bowiem okresem porzdkowania i przygotowaniem warunkw dla impetu rozwojowego. Druga przesanka dotyczy zwikszenia rygorw oszczdnociowych w obszarze wydatkw, ale i wymuszenia odpowiedniego mixu wydatkowo (redukcje i oszczdnoci) dochodowego (wzrost bazy podatkowej). Konieczne jest kontynuowanie tendencji ku ujednoliceniu stawek podatkowych oraz przeniesienie punktu cikoci w finansowaniu rozwoju na podatki porednie. Problemem dla Polski nie jest redukcja wydatkw publicznych w relacji do PKB (nie jest to po prostu instytucjonalnie i rozwojowo moliwe), ale zbilansowanie dochodw i wydatkw, a przede wszystkim docelowo lepsza alokacja rodkw wydatkowych (utrzymanych na tym samym poziomie ok. 43/44% w relacji do PKB) i ich ukierunkowanie na cele prorozwojowe. Kluczowe jest, by wprowadzenie oszczdnoci, przy moliwym realnym wykorzystywaniu nowych rodkw z Unii Europejskiej dopiero po 2015 r., nie przekrelio szans rozwojowych Polski oraz utrzymania tempa inwestycji w najtrudniejszych, jak si dzisiaj wydaje, latach 2013 2014. Bdzie to czas wyranego zmniejszenia wydatkw rozwojowych pochodzcych z rodkw UE, zarazem - jeli w roku 2012 nie zostan podjte dziaania na rzecz oszczdnoci i wzrostu dochodw - ogranicze wydatkowych po stronie publicznej, z rodkw krajowych, w tym rwnie z rodkw samorzdowych. W przypadku samorzdw w ogle jest istotne, by zdefiniowa na nowo ich potencja finansowania rozwoju, biorc pod uwag z jednej strony rygory oszczdnociowe (by nie zadua si nadmiernie i nie kreowa wysokiej skali deficytu) oraz rda dochodw wasnych, z drugiej za potrzeby rozwojowe. W sumie zatem warto przyj punkt widzenia istotny dla rozumienia wyzwa rozwojowych. W latach 2007 2010, w okresie rzdw Platformy Obywatelskiej i Polskiego Stronnictwa Ludowego udzia wydatkw rozwojowych osign niespotykany wczeniej wysoki poziom prawie 17% PKB. Jest to skok o 2,3% PKB w cigu ostatnich piciu lat. Tak duy wzrost oznacza take, e w cigu tych lat udzia wydatkw rozwojowych w oglnych wydatkach sektora finansw publicznych osign w 2010 r. poziom 36,7%. Dla osignicia celw okrelonych w niniejszym dokumencie niezwykle wane jest, by poziom deficytu SFP w cigu najbliszych 20 lat mg si zmniejszy z obecnych ponad 7% PKB do niewiele ponad 1% PKB w 2030 r., a przejciowo osiga poziom nawet niszy - ok. 0,3% PKB. Bdzie to moliwe wycznie przy poczeniu dwch rwnolegych kierunkw dziaa pooeniu duego nacisku na te skadniki finansw publicznych, ktre w przyszoci mog stanowi siy rozwoju oraz konsekwentnym wprowadzaniu zmian w wydatkach biecych. Kluczowe dla realizacji strategii bdzie podjcie najwaniejszych decyzji ju w 2012 i 2013 r., utrzymanie udziau wydatkw rozwojowych na tym samym poziomie do 2030 r. oraz ich przejciowe dodatkowe podwyszenie w pierwszej dekadzie realizacji strategii (do 18,1% PKB) przy jednoczesnym zmniejszaniu obcie SFP

47

wydatkami biecymi z obecnych 29% do 25,8% w 2030 r. Podejmowane rwnolegle dziaania pozwol osign w cigu 20 lat wzrost udziau wydatkw na rzecz dziedzin prorozwojowych (edukacja, zdrowie, infrastruktura - transportowa, komunikacyjna, rodowiskowa, badania i rozwj, kultura) w ogle wydatkw publicznych o ok. 4 pp z 36,7% do 40,6%.

Rysunek 21. Zmiany struktury wydatkw publicznych w Polsce midzy wydatki rozwojowe i biece w relacji do PKB (czerwona linia poziom wydatkw w 2007 r.)
50,0% 45,0% 40,0% 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% 2005 2010 2015 2020 2025 2030

Wydatki biece

Wydatki rozwojowe

rdo: Opracowanie wasne (wykorzystano model IBS COFOG KIT).

Rysunek 22. Udzia wydatkw rozwojowych w wydatkach sektora publicznego ogem, 2005-2030 (w %, czerwona linia poziom wydatkw w 2007 r.)
45,0% 40,0% 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% 2005 2010 2015 2020 2025 2030

40,6% 36,7%

rdo: Opracowanie wasne (wykorzystano model IBS COFOG KIT).

48

Szczegowe alokacje w odniesieniu do wybranych obszarw, np. zdrowia oraz nakadw na B+R mogyby wyglda nastpujco:

Rysunek 23. Indykatywna struktura wydatkw na zdrowie (% PKB)

7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% 2005 2010 2015 2020 2025 2030 Zdrowie n.e.c. B+R Zdrowie Zdrowie publiczne Opieka szpitalna Opieka pozaszpitalna Produkty i wyposaenie medyczne

rdo: Opracowanie wasne (wykorzystano model IBS COFOG KIT).

Rysunek 24. Indykatywna struktura wydatkw na B+R (% PKB)

1,8% 1,6% 1,4% 1,2% 1,0%

Badania podstawowe B+R Edukacja i owiata B+R Kultura, rekreacja i religia B+R Zdrowie B+R Ochrona rodowiska B+R Sprawy gospodarcze B+R Oglne usugi publiczne

0,8%
0,6% 0,4%

0,2%
0,0% 2010 2015 2020 2025 2030

rdo: Opracowanie wasne (wykorzystano model IBS COFOG KIT).

49

 Natomiast caociowa indykatywna struktura wydatkw rozwojowych wygldaaby nastpujco. Rys 25. Indykatywna struktura wydatkw rozwojowych ( % PKB).
20,0% 18,0% 16,0%

14,0%
12,0% 10,0% 8,0% 6,0% 4,0% 2,0% 0,0% 2005 2010 2015 2020 2025 2030 Ochrona rodowiska i zasoby Kultura Transport Badania i rozwj Badania podstawowe Zdrowie

Edukacja i owiata

rdo: obliczenia wasne (wykorzystany model IBS COFOG KIT)

Chodzi zatem o modernizacj struktury wydatkw publicznych. Oznacza to wzrost inwestycji publicznych, nakadw na nauk, badania, kultur, zdrowie przy zmniejszeniu skali transferw spoecznych, co bdzie mogo wynika z wikszej samodzielnoci gospodarstw domowych, dziki wzrostowi zatrudnienia. Po stronie oszczdnoci naley rwnie umieci rezultaty wzrostu efektywnoci wydatkw publicznych, przede wszystkim na rnego typu usugi dobra publicznego - lepiej adresowane do uytkownikw, kontraktowane rynkowo, z pomiarem skutecznoci i efektywnoci ich dziaania. W poprawie zarzdzania sektorem publicznym trzeba upatrywa obnienia kosztw i obcie budetu, w znacznie wikszej ni si dzisiaj wydaje skali. Naley jasno podkreli, e bez wysiku na rzecz rwnowagi w finansach publicznych, bez modernizacji wydatkw i stworzenia warunkw dla akumulacji rodkw na rzecz rozwoju i innowacji w adnej mierze nie uda si osign stawianych celw. rodki unijne nie s i nie bd wystarczajc gwarancj rozwoju. To oznacza, e aby sprosta wyzwaniom w perspektywie 2030 roku dekada lat 2010-2020 musi by okresem mdrej, wiarygodnej i wymagajcej, nastawionej na przyszo polityki. Musi by dekad oszczdnoci, by zarazem moga sta si dekad rozwoju. Trzecia przesanka wie si z kapitaem na rozwj. Przy skali niezbdnych rozwojowo inwestycji w sektor infrastrukturalny oraz energetyczny, wraz z efektami klimatycznymi i bezpieczestwem rde energetycznych (gazoport i gaz bliskowschodni, oraz ew. rezultaty poszukiwania gazu upkowego w

50

Polsce, a take budowa dwch elektrowni nuklearnych kada wartoci ok. 40 mld z) co daje rzd nakadw wielkoci w sumie ok. 500/600 mld z, czyli 30 - 35% PKB - kluczem jest pozyskanie rde finansowania rozwoju, ktre bd miay zdywersyfikowany charakter. Nie bdzie zatem to przecie tylko budet pastwa, ale rwnie powinny by uwzgldnione do 2020 roku znaczce rodki UE wielkoci ok. 80 mld euro, by utrzyma na poziomie realnym dopyw funduszy z UE, co bdzie olbrzymim sukcesem - mie tak znaczc cz w podziale rodkw z UE po raz drugi z rzdu i to w warunkach kryzysu gospodarczego i kopotw w strefie euro. Istotne bdzie rozwinicie na szerok skal formuy PPP, czy rosnca rola rynku kapitaowego i jego rnorodnoci (np. rynek obligacji przedsibiorstw, obligacje infrastrukturalne podmiotw i funduszy prywatnych, czy nowe narzdzia finansowe zwizane ze wsparciem dugoterminowych kredytw hipotecznych). rdem finansowania rozwoju powinny by take: inwestycyjno-rozwojowa agresywno polskich przedsibiorstw, odcionych od nadmiaru regulacji, jak i odpowiedzialno jednostek, czy to inwestujcych w rozwj szans w rodzinach, czy oszczdzajcych na swoje potrzeby w rnych fazach ycia (choby w formule ubezpiecze dodatkowych). eby tak si stao potrzebny jest wzrost oszczdnoci w caej gospodarce. Drugim, kluczowym warunkiem rozwojowym jest wzrost zatrudnienia. Celem jest zatrudnienie na poziomie 70/75% w grupie 15 64 lata (wskanik zatrudnienia - w grupie 20 64 lata odpowiednio wyszy). Jeli deficyt liczby osb w wieku produkcyjnym (w porwnaniu ze stanem obecnym) bdzie wynosi po 2020 od 1.5 do 2 mln osb, to wyrwnanie bilansu demograficznego istotnego dla rynku pracy musi opiera si na bardzo spjnej sekwencji dziaa, nawet wwczas, jeli pozostanie podobna liczba osb pracujcych midzy 16 a 17 milionw. Istotne jest zrozumienie, jakie rezerwy tkwi jeszcze w polskich zasobach pracy oraz jakie rezerwy tkwi w organizacji rynku pracy, jeli wzi pod uwag z jednej strony wyzwania demograficzne, a z drugiej potrzeb wysokiego wzrostu gospodarczego. Z punktu widzenia dugofalowych wyzwa najistotniejsze jest stworzenie warunkw dla poprawy wskanikw dzietnoci, tak by osiga wiksz rwnowag demograficzn, np. przy wskaniku 1.6 1.7. Potrzebne do tego s lepsze instytucjonalne warunki do sprawowania opieki nad dziemi, oraz efektywniej stosowane rozwizania pozwalajce czy ambicje zawodowe kobiet z aspiracjami rodzinnymi zwiksza udzia mczyzn w korzystaniu z urlopw ojcowskich i wychowawczych. Czynnikiem sprzyjajcym byaby te promocja stosowania na wiksz skal zatrudnienia w niepenym wymiarze czasu (dzi niewiele ponad 10%), co moe stanie si powszechniejsze, jeli przy wzrocie gospodarczym - bd take rosy wynagrodzenia. I podobnie jak w wielu krajach wiata, bdzie to czynnik sprzyjajcy wzrostowi udziau kobiet w rynku pracy. Dla poprawy poczucia pewnoci i stabilizacji yciowej oraz pozycji na rynku pracy wany jest take model transferu: edukacja rynek pracy. I nie chodzi tu tylko o odpowiedniej jakoci ksztacenie, dopasowane kompetencyjnie do wymogw zmieniajcego si rynku pracy, ani o bardzo elastyczne warunki zatrudnienia przy podejmowaniu pierwszej aktywnoci zawodowej (zatrudnienie czasowe, samozatrudnienie jako efekt presji pracodawcy etc.). Bardziej chodzi o zmniejszenie poziomu staej niepewnoci zwizanej z tymczasowoci zatrudnienia, niepenym dostpem do rnych dbr (szkolenia u pracodawcy, czy kredyty bankowe), utrwaleniem pozycji w tym mniej stabilnym segmencie rynku pracy. Problemy dualnego rynku pracy nabieraj znaczenia, i cho z jednej strony

51

dziki elastycznoci - moe rosn zatrudnienie, a wysoka dynamika i rotacyjno zatrudnienia ograniczaj przyrost dugotrwaego bezrobocia, to z drugiej wzrasta rwnie poczucie niepewnoci, limitujce decyzje i wybory w strategiach yciowych i rodzinnych nastawione na posiadanie dzieci. Tote wane jest realne stworzenie warunkw dla polskiej odmiany flexicurity (elastycznoci i bezpieczestwa nie miejsca pracy, ale zatrudnienia) na rynku pracy, jak rwnie z punktu widzenia bilansowania si zasobw na rynku pracy - otwarcia si na polityk migracyjn w taki sposb, by na pozycjach uzupeniajcych, gdzie czsto polscy pracownicy nie s ju skonni podejmowa pracy, zatrudnia imigrantw. W efekcie po 2020 roku, powinnimy si sta krajem migracji netto. Rezerw jest take wiek wejcia na rynek pracy. W Polsce dzieje si to ok. 22 roku ycia (a ostatnio nawet ok. 23 roku ycia). Przesunicie wieku rozpoczcia edukacji (start 6 latkw) przyniesie w efekcie po 2020 roku potencjalnie ok. 350 tysicy osb wicej gotowych do podjcia aktywnoci zawodowej i to troch wczeniej. Trzeba take pamita o rosncym zjawisku NEETs (Not in employment, education or training), czyli grupie modych osb nie pracujcych, nie uczcych si i nie szkolcych si w wieku 19-25 lat - jest ich dzisiaj ok. 10%. Dziaania na rzecz ich aktywizacji, tak jak i podjcie aktywizacji w ramach Aktywnej Polityki Rynku Pracy skorelowanej z Aktywn Polityk Spoeczn (wg zasady welfare to work) wobec osb, ktre wypady z rynku pracy i s trwale nieaktywne, to nowe wyzwania, dziki podjciu ktrych moe rosn zatrudnienie w Polsce. Podobnym celem jest wzrost udziau niepenosprawnych w zatrudnieniu na otwartym rynku pracy, gdy wzrost wskanika zatrudnienia z 17% do 34% (dzisiejsza rednia europejska) dawaby prac oraz poczucie wczenia spoecznego, dodatkowo 250 tysicom osb. Z punktu widzenia starzenia si spoeczestwa kluczowe jest pytanie o dwie kwestie. Po pierwsze - o warunki rozwoju dla srebrnej gospodarki, czyli bezpieczestwo systemu emerytalnego (eby ludzie dysponowali dochodami pozwalajcymi na odpowiedni poziom ycia oraz aktywno konsumenck - do czego potrzebna jest te promocja dodatkowych ubezpiecze w III filarze, zainicjowana przez rzd w 2011 roku) oraz instytucjonalne wsparcie zwizane z opiek dugoterminow nad osobami niesamodzielnymi, bdcymi ju w podeszym wieku (po 2030 roku bdzie w Polsce przeszo 2 mln osb powyej 80 lat). Po drugie natomiast - o warunki dla duszej aktywnoci zawodowej i przesuwanie wieku wyjcia z rynku pracy, ktry dzisiaj jest na poziomie ok. 58,5 lat. Tylko 34% populacji w wieku 55-60/ 64 lata pracuje, a w krajach UE ten wskanik wynosi 45%. Celem jest wic stopniowe, z uzyskaniem masy krytycznej spoecznej akceptacji zrwnywanie wieku emerytalnego kobiet i mczyzn, najpierw do 65 lat, a pniej do 67 roku ycia w perspektywie do 2030 roku, co przynie powinno wzrost populacji zatrudnionych o przeszo 750 tysicy. Oczywicie, liczy si gwnie efektywny wiek przechodzenia na emerytur, ale wszelkie dane i analizy z rnych krajw pokazuj, e istotnym stymulatorem duszej aktywnoci zawodowej i obecnoci na rynku pracy jest ustawowo okrelony poziom wieku emerytalnego. Proces ten musi by przeprowadzony z dbaoci o popraw warunkw pracy podczas caej kariery zawodowej, o lepsze badania stanu zdrowia i profilaktyk (rosnca rola pracodawcw), o odpowiednie inwestowanie w zmian kwalifikacji, by osoby 50+ i 60+ odpowiaday wymaganiom pracodawcw, co nie jest zadaniem atwym w wielu zawodach wymagajcych np. wycznie sprawnoci fizycznej. Ponadto, musimy pamita, e wzrost zatrudnienia o 1 pp. daje szacunkowo przyrost dochodw podatkowych rzdu ok. 3,5-4 mld z, a wic przyczyni si poprzez wzrost bazy podatkowej (obok

52

ewolucyjnego objcia wszystkich grup podatkami) do wzrostu dochodw i stabilizacji sytuacji budetowej. Dusza aktywno zawodowa zmniejszy take obcienia budetu pastwa w obszarze ubezpiecze (wraz ze stopniowym penym upowszechnieniem dwufilarowego systemu emerytalnego oraz rozwojem III filara jako powszechnej oferty, niedrogiej z punktu widzenia klienta, wzmacniajcej wzrost wysokoci emerytury o 10 do 20%, a zarazem sprzyjajcej rozwojowi rynku kapitaowego) oraz zwikszy korzyci dla modszych pokole, poprawiajc dostp do rodkw na edukacj czy nauk. Jak wida, wzrost zatrudnienia peni wielorakie funkcje rozwojowe, a zarazem zwiksza poziom spjnoci spoecznej, ograniczajc grob wyklucze spoecznych. Charakteryzujc warunki dla wzrostu zatrudnienia podkrelamy znaczenie strony podaowej. Niemniej jednak kluczowy jest wzrost gospodarczy, bo to dziki niemu ronie popyt na prac. Sprzenie tych dwch czynnikw wzajemnie na siebie dziaajcych, wzrostu gospodarczego oraz wzrostu zatrudnienia, jest wic kluczowe. Zarwno wzrost zatrudnienia, jak i po uporzdkowaniu warunkw makroekonomicznych wzrost gospodarczy i modernizacja caej gospodarki (wicej produktw high tech, take w eksporcie, wiksza rola usug, wiksza rola sektorw przemysu kulturowego, etc.) s zatem najwaniejszymi dwigniami polskiego rozwoju, zarwno w dugookresowej perspektywie do 2030 roku, jak i w wymiarze redniookresowym do 2020. 8. Podjcie wyzwa w perspektywie 2030 roku wymaga ju obecnie (w raporcie POLSKA 2030 pisalimy: przyszo zaczyna si dzisiaj) tworzenia fundamentw rozwojowych. eby mona byo realnie je zbudowa potrzebne jest przeoenie idei, celw i kierunkw wskazywanych zarwno w raporcie POLSKA 2030, jak i w tym dokumencie: POLSKA 2030. TRZECIA FALA NOWOCZESNOCI na dziaania operacyjne, dajce si wprowadzi w ycie oraz zarzdza. Dlatego przedstawiamy 25 kluczowych dla Polski decyzji, jakie w najbliszych 2 3 latach naley podj, by nie straci szansy, odpowiedzie pozytywnie na wyzwania, unikn zagroe: wynikajcych z dowiadczenia kryzysu, z groby dryfu rozwojowego oraz moliwej peryferyzacji Polski w procesie midzynarodowej konkurencji. Z kolei, kadej z decyzji przypisujemy projekty, ktrych realizacja jest potrzebna, by realnie osign wskazywane cele i wypeni misje zawarte w decyzjach. To dobry przykad praktycznego podejcia do wizji - tak, aby nie bya tylko wizj, ale staa si szans spenienia aspiracji spoecznych i ekonomicznych Polakw w najbliszym dwudziestoleciu. A dodatkowo jest to wsparcie w procesie rzdzenia, bo kluczem do efektywnoci rzdzenia s jasno formuowane decyzje. Ponadto kadej decyzji przypisany jest okrelony zestaw miernikw, ktry pozwoli na waciw identyfikacj planowanych do osignicia rezultatw. 9. Rodzi si pytanie o czas i sposb implementacji Polski 2030. Trzeciej fali nowoczesnoci jako Dugookresowej Strategii Rozwoju Kraju, ze szczeglnym uwzgldnieniem geografii i generacji rozwoju. Realizacja zada wymaga zasobw, odpowiedniego przywdztwa, agendy dziaa. Celem jest poprawa jakoci ycia Polakw, ale te i uniknicie dryfu rozwojowego, groby peryferyzacji

53

Polski, czy ograniczenia moliwoci rozwojowych z tytuu nadmiernego dugu publicznego i deficytu oraz dokonanie skoku cywilizacyjnego tworzcego podstawy innowacyjnoci. Tote wane jest podzielenie perspektywy do 2030 roku na trzy okresy: Lata 2010 2015: horyzont krtkoterminowy , w ktrym dominowa mog problemy biecej polityki, presja na rozwizania taktyczne, ale kiedy rwnie trzeba podj wysiek rwnowaenia finansw publicznych, bez zaprzepaszczania szans rozwojowych. W tym okresie naley wynegocjowa i uruchomi rodki europejskie z nowego okresu programowania, co dla wsparcia zasobw rozwojowych ma kluczowe znaczenie. Zarazem jest to czas przygotowa, budowania fundamentw przyszego rozwoju, podjcia wszystkich kluczowych, kierunkowych decyzji. Lata 2015 2020: horyzont redniookresowy, gdzie istotna jest realizacja celw, w powizaniu ze redniookresow Strategi Rozwoju Kraju oraz dziewicioma zintegrowanymi strategiami, a take w spjny sposb z dokumentem programowym UE Strategia EU 2020. Wymaga to stworzenia warunkw dla dobrej implementacji, czyli ram dziaania i planowania wikszoci wydatkw (z rnych rde, w tym krajowych i europejskich), a take wprowadzenia miar efektywnoci realizowanych celw. Lata 2020 2030: horyzont dugookresowy, ktry oznacza realizacj dugoterminowych celw, uzyskiwanie widocznych przewag w nowych typach konkurencyjnoci (rola innowacyjnoci, ale z efektywnym wykorzystaniem dugoterminowych dziaa w tzw. trjkcie wiedzy), racjonaln odpowied na wyzwania energetyczno-klimatyczne, ale zarazem czas zmian generacyjnych (problematyka demograficzna), w tym i okres wymiany pokoleniowej w elitach przywdczych kraju.

Wydaje si, e kady ze wskazanych okresw wymaga odrbnych zasobw, nakadw, form przywdztwa. Przedstawiane w tym dokumencie cele, ale i konkretna lista decyzji, jakie naley podj, by cele osign oraz lista projektw, ktrych realizacja jest niezbdna, by decyzje realnie wciela w ycie (wraz z miernikami, wskanikami osigania celw oraz kalendarzem realizacji) powoduj, i POLSKA 2030. TRZECIA FALA NOWOCZESNOCI staje si rzeczywicie dokumentem gotowym do wdroenia. Po sukcesie polskiej transformacji warto podj wysiek, by sukcesem staa si modernizacja kraju w imi odpowiedzialnoci za przysze pokolenia.

54

Dwadziecia pi kluczowych decyzji

55

eby osign cel projektu cywilizacyjnego POLSKA 2030 naley teraz podj dwadziecia pi kluczowych decyzji:
1.

Trwae zmniejszenie deficytu sektora finansw publicznych Wprowadzi pakiet zmian w finansach publicznych (w latach 2011-2012) gwarantujcy dugoterminowe oszczdnoci w wydatkach i wzrost dochodw (take poprzez poszerzenie bazy podatkowej), w celu osignicia trwaej stabilizacji finansw publicznych. Rozwizania te powinny na stae zmniejsza deficyt sektora finansw publicznych do 1% PKB (rednio w cyklu koniunkturalnym) i pozwoli na trwae uniknicie przekroczenia progu dugu publicznego 50%.

2.

Realokacja w wydatkach publicznych na rzecz rozwoju Uruchomi w 2012 r. i zagwarantowa proces konsekwentnej realokacji wydatkw publicznych cznie, tak by udzia wydatkw na rzecz dziedzin prorozwojowych (edukacja, zdrowie, infrastruktura - transportowa, komunikacyjna, rodowiskowa, badania i rozwj, kultura) w ogle wydatkw publicznych wzrs o ok. 4 pp.

3.

Zbilansowanie systemu ubezpiecze spoecznych Maksymalnie zbilansowa (w latach 2011-2013) koszty utrzymania systemu ubezpiecze spoecznych (emerytalnych, rentowych, zdrowotnych) oraz przywrci zwizek midzy skadk a zakresem zabezpieczenia, tak aby ograniczy generowanie biecego deficytu i dugu publicznego w przyszych latach.

4.

Warunki dla wzrostu oszczdnoci i inwestycji Wprowadzi rozwizania instytucjonalne i podatkowe (w latach 2011-2015) promujce oszczdzanie i produktywne inwestowanie na rzecz przyszoci poprzez przesunicie ciarw podatkowych na rzecz podatkw konsumpcyjnych i stworzenie ekonomiczno-instytucjonalnych warunkw dla oszczdzania na staro w efektywnym II Filarze i dodatkowych ubezpieczeniach III Filaru.

5.

Aktywizacja rezerw na rynku pracy Wdroy w latach 2011-2015 programy aktywizacji rezerw na rynku pracy, aby zwikszy poziom zatrudnienia do 75% do 2030 r. (utrzymanie liczby zatrudnionych w 2020 r. na poziomie 16,5 mln osb i zwikszenie tej liczby do 17,5 mln w 2030), poprzez zwizanie osb niepenosprawnych z otwartym rynkiem pracy, umoliwienie wczeniejszego o 2-3 lata startu modych osb na rynku pracy, podniesienie aktywnoci zawodowej kobiet w wieku 25 50 lat, popraw zatrudnialnoci osb nieaktywnych, realizacj programw 50+ i 60+ oraz przygotowanie i rozpoczcie wieloletniego procesu zrwnania wieku emerytalnego obu pci i jego przesunicie.

56


6.

czenie ambicji zawodowych i aspiracji yciowych Wzmocni w latach 2011-2013 warunki ekonomiczno-instytucjonalne dla czenia ambicji zawodowych i aspiracji rodzinnych modej i redniej generacji, poprzez m.in. wsparcie rodzin w opiece nad dziemi w wieku 0-3, popraw dostpnoci przedszkoli, powszechn opiek wietlicow nad dziemi w szkoach, zwikszenie pewnoci sytuacji rodzicw decydujcych si na kolejne dzieci tak, by koszty edukacji i wychowania nie przekraczay ich moliwoci finansowych oraz propagowanie elastycznoci zatrudnienia w rygorach flexicurity.

7.

Lepszy start yciowy i zawodowy modych Zaprojektowa i wdroy w latach 2012-2015 dziaania poprawiajce warunki startu yciowego i zawodowego modej generacji, uatwiajce wchodzenie modych na rynek pracy (elastyczno zatrudnienia oraz warunki jego stabilizacji), zwikszajce dostpno mieszka, wyrwnujce moliwo dostpu do rnego typu usug np. kredytw bankowych bez wzgldu na form zatrudnienia.

8.

Polska krajem migracji netto Przygotowa instytucje publiczne, rynku pracy i spoeczestwo w latach 2011-2015 do zamiany Polski z kraju emigracji netto w kraj imigracji netto (od 2020 r.) poprzez wykorzystanie potencjau migracji poakcesyjnych i migracji powrotnych oraz stworzenie prawnych i instytucjonalnych warunkw wdroenia polityki migracyjnej odpowiadajcej na potrzeby rynku pracy i wspierajcej proces integracji imigrantw.

9.

Efektywny model usug publicznych Zmieni model wiadczenia usug publicznych (po dokonaniu audytu do 2015 r.) w obszarze edukacji, kultury, zdrowia, pomocy spoecznej, wsparcia rodzin wielodzietnych, wymiaru sprawiedliwoci, rynku pracy, (m.in. poprzez zewntrzne kontraktowanie usug), aby poprawi ich adresowalno, skuteczno, efektywno finansow i jako, a take zmodyfikowa system pomocy spoecznej tak, aby zasiki i wiadczenia w rzeczywisty sposb przyczyniay si do wychodzenia z wykluczenia spoecznego oraz wspieray podejmowanie zatrudnienia.

10. Dostpno i wysoka jako usug zdrowotnych

Wdroy zmiany do 2015 w systemie zdrowia powszechnego, ktrych celem bdzie poprawa dostpnoci, skutecznoci i jakoci usug medycznych (w tym rehabilitacji), gwnie za spraw wzrostu efektywnoci systemu ochrony zdrowia, istotnego wzmocnienia dobrze adresowanych dziaa profilaktycznych, uruchomienia dodatkowych rde finansowania opieki zdrowotnej.
11. Unowoczenienie i poprawa jakoci edukacji przez cae ycie

Zapewni powszechn dostpno i wysok jako wczesnej edukacji i opieki oraz edukacji w szkoach wszystkich poziomw i typw oraz ich zorientowanie na jak najwczeniejsze wykrywanie deficytw rozwojowych i prac z indywidualnymi talentami uczniw, pobudzanie kreatywnoci dzieci i modziey oraz ich przygotowanie do uczenia si przez cae ycie, przy wykorzystaniu

57

technologii informacyjno komunikacyjnych (TIK) jako powszechnego narzdzia edukacyjnego dostarczajcego kompetencji cyfrowych (szkoa z klasami laptopowymi), przy jednoczesnym zwikszaniu atrakcyjnoci zawodu nauczyciela oraz ksztaceniu potrzeby korzystania z dbr kultury nowoczesnych bibliotek, zdigitalizowanego dziedzictwa kulturowego i zasobw mediw publicznych.
12. Dopasowanie edukacji do potrzeb zmieniajcej si gospodarki

Wykorzysta efektywniej indywidualne i publiczne inwestycje w edukacj poprzez wzmocnienie ksztacenia kluczowych kompetencji oglnych, preferowanie krtszych form kursowych, realizowanych we wsppracy z pracodawcami, nad formami szkolnymi w ksztaceniu zawodowym; w szkolnictwie wyszym podniesienie jakoci, stworzenie oferty atrakcyjnych studiw o profilu praktycznym oraz wzmocnienie wagi studiw I stopnia tak, aby suyo to poprawie skutecznoci transferu edukacja rynek pracy.
13. Warunki do prorozwojowego impetu cyfrowego

Wdroy warunki dla uzyskania prorozwojowego impetu cyfrowego, w tym powszechnoci dostpu i korzystania z szerokopasmowego Internetu w 2015 r., obecnoci wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK) we wszystkich sektorach gospodarki, co zwikszy produktywno pracy, rozwoju sektora TIK i kreatywnego, stworzenie warunkw dla poday wysokiej jakoci treci publicznych, take poprzez udostpnienie w Sieci otwartych zasobw publicznych oraz wprowadzenie takich regulacji technologii cyfrowych, ktre suy bd rozwojowi sieciowych form ycia publicznego i kapitau spoecznego.
14. Konkurencyjno nauki i rozwj B+R

Wzmocni konkurencyjno nauki i innowacyjno gospodarki poprzez wzrost nakadw na B+R do 3% PKB w 2030 r., w tym wydatkw publicznych do co najmniej 1,7% PKB, pobudzenie wsppracy midzy sektorami nauki i biznesu, stymulacj powstawania patentw i komercjalizacji wynikw prac badawczych, konsekwentne wzmacnianie procesw konkurencji midzy szkoami wyszymi i orodkami naukowymi w dostpie do rodkw na badania, popraw jakoci szkolnictwa wyszego dziki rygorystycznej ocenie programw i uczelni opartej o realne efekty ksztacenia i powizaniu wysokoci finansowania uczelni z osiganymi przez nie wynikami.
15. Warunki dla nowych przewag konkurencyjnych

Stworzy przewagi konkurencyjne oparte o kapita spoeczny i intelektualny, poprzez kompleksowe wzmacnianie kreatywnoci i podnoszenie kwalifikacji pracownikw w systemie uczenia si przez cae ycie, ksztatowanie kompetencji zarzdczych przedsibiorcw zorientowanych na innowacyjne strategie rozwojowe, wspieranie poprzez mechanizmy finansowe firm inwestujcych w innowacje i rozwj w zidentyfikowanych kluczowych dla Polski obszarach oraz udzielanie wsparcia (w tym know how) instytucjom otoczenia biznesu (inkubatory, parki technologiczne, klastry), a take tworzenie zacht dla globalnego biznesu do inwestowania w Polsce poprzez zmian sposobu przycigania biznesu.

58


16. Warunki dla spjnoci terytorialnej

Stworzy warunki instytucjonalne i ekonomiczne (etapami do 2030 r.) dla osignicia spjnoci terytorialnej pomidzy regionami, wewntrz regionw (wykorzystujc ich potencja miejski), jak i wewntrz miast (przeciwdziaanie degradacji niektrych dzielnic). W pierwszym okresie, do 2020 r. - wzmocni potencja rozwojowy obszarw peryferyjnych poprzez budow kanaw dyfuzji z orodkami regionalnymi (m.in. infrastruktura transportowa i telekomunikacyjna) i inwestycje w edukacj, usugi publiczne, lokaln infrastruktur i wspieranie przedsibiorczoci.
17. Zwikszenie dostpnoci transportowej w Polsce

Zwikszy dostpno transportow i nasycenie infrastruktur w Polsce (drogi, koleje, lotniska) oraz zoptymalizowa zarzdzanie transportem do 2020 r. poprzez stworzenie odpowiedniego modelu finansowego czcego budet pastwa, rodki pochodzce z UE, pienidze z rynku kapitaowego, od inwestorw prywatnych lub z pojawiajcych si nowych instrumentw gwarancji kredytowych i do tego czasu zorganizowanie podstawowej struktury zintegrowanego systemu transportowego, a w drugiej dekadzie wprowadzi model samofinansowania systemu transportowego poprzez czenie opat uytkownikw i podatkw oglnych.
18. Rozwj sieci metropolitalnej

Przyj rozwizania prawne i organizacyjne do 2015 r. przyspieszajce integracj sieci metropolitalnej i wzrost potencjau rozwojowego, kreatywnego i innowacyjnego metropolii, a take zwikszajce spjno otaczajcej je przestrzeni metropolitarnej i krg ich oddziaywania regionalnego, dotyczcych dziedzin innowacji, komunikacji, podatkw (wikszy udzia miast w wpywach z podatkw), inwestycji, usug dla obywateli.
19. Poprawa cywilizacyjnych warunkw ycia na wsi

Wyposay obszary wiejskie i mae miasteczka (przez cay okres realizacji strategii) w infrastruktur cywilizacyjn pozwalajc na wyrwnanie szans zawodowych i spoecznych ludzi (dostpno komunikacyjna, cyfrowa, edukacyjna, do usug zdrowotnych, warunki uczestnictwa w kulturze oraz dla pracy poza rolnictwem take w nowych dziedzinach eko-gospodarki) i silniejsze powizanie z lokalnymi, regionalnymi i krajowymi centrami rozwoju.
20. Warunki dla bezpieczestwa ywnociowego Polski

Przyj rozwizania z zakresu polityki rolnej i rozwoju obszarw wiejskich zapewniajce Polsce bezpieczestwo ywnociowe wynikajce z modernizacji sektora rolnego (wzrost wydajnoci produkcji), zachowania potencjau produkcyjnego w rolnictwie oraz promocji produkcji i konsumpcji ywnoci wysokiej jakoci.

59


21. Modernizacja infrastruktury i bezpieczestwo energetyczne

Wdroy i sfinansowa (nakady wasne, rodki pochodzce z UE, budet pastwa, rynek kapitaowy, kapita inwestorw zagranicznych) projekty obejmujce modernizacj infrastruktury elektroenergetycznej i gazowej oraz programy zachcajce do zachowa proefektywnociowych, dziaania sprzyjajce dywersyfikacji rde energii i paliw (w tym moliwoci wydobycia gazu upkowego) oraz kierunkw ich przesyu, dla zapewnienia bezpieczestwa energetycznego Polski.
22. Poprawa warunkw rodowiskowych, uniknicie ryzyk zwizanych ze zmianami klimatu

Wdroy zintegrowane systemy zarzdzania rodowiskiem (promocja recyklingu odpadw, efektywnoci energetycznej, planowania przestrzennego z uwzgldnieniem gospodarowania obszarami cennymi przyrodniczo) oraz midzysektorowy program adaptacji do zmian klimatu, przeznaczy rodki na zminimalizowanie zagroe zwizanych ze skutkami powodzi oraz zwikszy nakady na badania i rozwj technologii czystego wgla oraz innych technologii poprawiajcych stan rodowiska.
23. Zniesienie barier w funkcjonowaniu biznesu

Znie bariery prawne prowadzenia dziaalnoci gospodarczej (w latach 2011 2014, po dokonaniu przegldu regulacji) w jej zakadaniu, prowadzeniu, rozwijaniu i likwidowaniu, w szczeglnoci uwolni ze zbdnych obcie biurokratycznych procesy inwestycyjne we wszystkich dziedzinach.
24. Usprawnienie dziaa pastwa w kluczowych obszarach

Usprawni dziaania pastwa w relacjach z obywatelami (zaufanie do ludzi i ich owiadcze, informowanie, odwoywanie si od decyzji, zaatwianie spraw urzdowych) poprzez e- administracj, popraw procesw stanowienia prawa, nowy model zaangaowania obywateli w proces sprawowania wadzy (demokracja partycypacyjna) oraz poprzez wykorzystanie TIK i metod otwartego rzdu (sukcesywnie do 2015 r.), a take wdroy nowy model zarzdzania sdami, wprowadzi pen dostpno orzecze sdowych, uproci procedury sdowe pod wzgldem ich efektywnoci i kosztw oraz umoliwi efektywn wspprac pomidzy stronami postpowa sdowych (etapami do 2015-2020).
25. Warunki dla budowy kapitau spoecznego

Wprowadzi warunki prawne, organizacyjne i finansowe, etapami do 2030 r., dla wzmacniania postaw zwizanych z otwartoci, aktywnoci spoeczn, zdolnoci do wsppracy, wzrostem zaufania, poprzez praktyk dziaania administracji publicznej, wspprac i wzmacnianie finansowe i instytucjonalne organizacji pozarzdowych, promocj zachowa prospoecznych i aktywnoci obywatelskiej, udostpnianie przestrzeni publicznej dla aktywnoci indywidualnej i spoecznej.

60

Monitoring projektu cywilizacyjnego Polska 2030

61

Monitoring projektu cywilizacyjnego Polska 2030

Wprowadzenie uwagi metodologiczne
Celem Dugookresowej Strategii Rozwoju Kraju (DSRK) jest przyspieszenie procesu modernizacji Polski. Modernizacj t rozumiemy tutaj szeroko, nie tylko jako wzrost poziomu jakoci ycia ludzi, ale projekt cywilizacyjny wykraczajcy poza sfer czysto materialn i obejmujcy takie wymiary jak poziom wyksztacenia obywateli, ich stan zdrowia czy zasoby kapitau spoecznego. Tak zdefiniowany cel proponowanych rozwiza stwarza wyzwania, dotyczce pomiaru zaawansowania realizacji projektu. Najbardziej oczywist miar jest bez wtpienia Produkt Krajowy Brutto (PKB, zwykle wyraany w przeliczeniu na 1 mieszkaca). PKB jest miar uznan i najczciej wykorzystywan, istnieje take powszechna zgoda, co do metodologii jej obliczania. Dodatkowo, jest to miara skorelowana z innymi, alternatywnymi miernikami przybliajcymi poziom rozwoju ekonomicznego. Ma jednak rwnie istotne wady. Przede wszystkim jest miar wartoci produkcji strumienia dbr i usug w czasie. Oznacza to, e, po pierwsze, jest ona silnie podatna na zmiany koniunkturalne oraz, po drugie, nie odnosi si przynajmniej wprost do poziomu zamonoci czy bogactwa danego spoeczestwa, ale jedynie do zdolnoci produkcyjnych danej gospodarki. Po trzecie, PKB nie uwzgldnia tych rodzajw produktw i usug, ktre nie s wyceniane przez rynek (np. warto usug domowych). Po czwarte wreszcie, jest to miara odnoszca si wycznie do materialnego wymiaru wzrostu gospodarczego, co oznacza, e nie uwzgldnia wpywu dziaalnoci produkcyjnej na zasoby, w tym zasoby naturalne. Majc wiadomo wad i ogranicze PKB jako miernika rozwoju spoeczno-gospodarczego, jak te znajc rne metody modyfikacji tej miary, uwaamy, e biorc pod uwag powszechno jej stosowania, jak te szereg bada opierajcych si na tym wskaniku, powinna ona by zastosowana w DSRK jako jeden z miernikw gwnych. Co wicej, wydaje si, e moe ona by z powodzeniem wykorzystywana do pomiaru dystansu, jaki dzieli Polsk od najlepiej rozwinitych krajw wiata. Niezalenie od tego, proponujemy, by rol drugiego podstawowego wskanika DSRK spenia Wskanik Rozwoju Spoecznego (Human Development Index HDI) zaproponowany przez UNDP w 1990 r. Wskanik ten w oryginalnej wersji uwzgldnia kilka dodatkowych wymiarw procesu rozwoju (obok PKB per capita), tj. poziom edukacji w danym kraju oraz stan zdrowia populacji przybliany za pomoc miary oczekiwanej liczby lat ycia. Podobnie jak w przypadku PKB per capita, podstawow zalet tej miary jest fakt, i jest ona obliczana rokrocznie dla wikszoci krajw wiata, co znakomicie uatwia porwnywania midzynarodowe. Dodatkowo, uwzgldnienie dodatkowych wymiarw sprawia, e chocia poziom korelacji pomidzy PKB a HDI jest wysoki bogate kraje cechuj si generalnie wysokim poziomem rozwoju spoecznego to wskanik ten pozwala identyfikowa wyzwania zwizane z rozwojem spoecznym: s kraje, ktrych miejsca w rankingach opartych na PKB i HDI s rne1. Problemem metodologicznym zwizanym z wykorzystaniem HDI jest to, i miara ta ma charakter dystansowy, tzn. jest obliczana dla okrelonej grupy krajw, a jej konstrukcja odnosi si
1

I tak, w 2005 r. USA zajmoway drugie miejsce pod wzgldem PKB per capita, podczas gdy w rankingu opartym na HDI byy ju tylko na dwunastym miejscu. Francja znalaza si na miejscu 17 w rankingu bazujcym na porwnaniu PKB, ale przy odniesieniu do HDI zajmowaa ju 10 miejsce. Polska bdca w 2010 r. na pidziesitymi miejscu na wiecie pod wzgldem PKB per capita, w rankingu opartym HDI zajmowaa 41 miejsce.

62

wprost do struktury teje grupy (warto wskanika dla danego kraju powstaje przez odniesienie wartoci zarejestrowanych w jego przypadku do najlepszych i najgorszych wartoci w prbie). W konsekwencji, wartoci wskanika s bardzo stabilne w czasie, ale jednoczenie czue na zmiany struktury prby (np. wprowadzanie nowych krajw do grupy uwzgldnianej przez UNDP w obliczeniach). Co istotne, od 2010 roku HDI jest obliczany w oparciu o nastpujce skadowe: oczekiwana dugo ycia w momencie narodzin, przecitna (dla osoby dorosej) i oczekiwana (dla osoby wchodzcej do systemu edukacyjnego) liczba lat edukacji oraz dochd narodowy netto per capita (w USD, liczony wedug Parytetu Siy Nabywczej)2. Te trzy wymiary sprawiaj, e celowe staje si wczenie HDI jako drugiego obok PKB per capita gwnego wskanika strategii. Takie rozwizanie powoduje bowiem, e wane staj si nie tylko twarde dziaania oddziaujce na gospodark, ale rwnie inicjatywy podnoszce redni dugo ycia czy oddziaujce na sytuacj w systemie edukacyjnym. Pozostawienie PKB umoliwia natomiast dalsz koncentracj na dziaaniach stymulujcych jego wzrost, jak te ograniczajcych zjawisko de-konwergencji pomidzy polskimi regionami. Bierzemy jednak rwnie pod uwag nasilajc si w ostatnich latach krytyk oceny procesw rozwoju wycznie przez pryzmat PKB, czego przejawem byo chociaby przygotowanie przez J. Stiglitza, A. Sena i J.P. Fitoussiegio specjalnego raportu3 powiconego poszukiwaniu alternatywnych w stosunku do PKB miar rozwoju spoeczno-gospodarczego. Konkluzja raportu jest taka, i opisujc rozwj danego pastwa naley uywa szeregu miernikw, odnoszcych si do poszczeglnych wymiarw rozwoju. Tak wanie perspektyw obieramy w niniejszej strategii. Po pierwsze, proponujemy dwa mierniki wiodce. Po drugie, zamiast wprowadza do DSRK szereg miernikw bdcych rnymi skorygowanymi wskanikami PKB, jak chociaby klasyczn ju miar dobrobytu ekonomicznego Nordhausa i Tobina czy te wskanik rzeczywistego rozwoju (Genuine Progress Indicator)4, proponujemy, by rwnolegle uwzgldni miary, ktre w sposb bezporedni odpowiadaj kluczowym decyzjom i pozwalaj monitorowa poszczeglne wymiary projektu cywilizacyjnego Polska 2030. Takie podejcie umoliwi rwnie kontrolowanie, czy realizowany bdzie zapisany w strategii imperatyw zrwnowaonego rozwoju. Chcemy zaznaczy, i wskazanie na HDI jako jednego z dwch gwnych miernikw realizacji prezentowanego tutaj projektu cywilizacyjnego oznacza rwnie wiksz koncentracj na obywatelu/obywatelce i ich indywidualnych potrzebach, co bezporednio wynika z gwnego celu strategii, jakim jest poprawa jakoci ycia Polakw, w tym jej subiektywnej oceny, ktrej determinanty przedstawia poniszy schemat, gdzie podajemy rwnie przykady proponowanych przez nas wskanikw.

Por. UNDP. 2010. Human Development Report 2010.The Real Wealth of Nations: Pathways to Human Development, New York: UNDP. Dodatkowo, w 2010 roku wprowadzono wskaniki HDI uwzgldniajce ubstwo Wskanik Rozwoju Spoecznego Uwzgldniajcy Nierwnoci (Inequality-adjusted HDI IHDI), jak te nierwno pci Wskanik Nierwnoci Pci (GenderInequality Index). W rankingach opartych na tych wskanikach Polska plasuje si odpowiednio na 29 i 21 miejscu. 3 Joseph E. Stiglitz, Amartya Sen, Jean-Paul Fitoussi. 2009. Report of the commission on the measurement of economic performance and socialprogress. Paris: Commission on the Measurement of Economic Performance and Social Progress. 4 Wskanik rzeczywistego rozwoju (Genuine Progress Indicator) uwzgldnia nie tylko warto towarw i usug (PKB), ale koryguje j o koszty rozwoju, m.in. koszt zuytych zasobw naturalnych.

63

Rysunek 25. Determinanty subiektywnego dobrostanu jednostki i wybrane wskaniki je opisujce

Dobre samopoczucie Satysfakcja, poczucie realizacji, optymizm
Wskanik gniazdownictwa Poziom kompetencji cyfrowych Wskanik deprywacji materialnej Wskanik biernoci spoecznej modziey Wskanik aktywnoci spoecznej

Dobre funkcjonowanie w systemie spoeczno-gosp. i realizacja potrzeb Autonomia i niezaleno, zwizki z innymi, bezpieczestwo

Czynniki zewntrzne Dochody (wysoko i stabilno), praca, infrastruktura

Zasoby osobiste Stan zdrowia, wyksztacenie, zaufanie

PKB per capita Wskaniki zatrudnienia w grupie wiekowej 15+ oraz 20-64 % populacji z czasem dojazdu do centrum stolicy wojewdztwa krtszy ni 60 min

Przecitne trwanie ycia w zdrowiu Wyniki testw PISA oraz testw PIAAC Odsetek osb w wieku 18+ ufajcych innym ludziom

Peen zestaw wskanikw znajduje si w tabeli poniej. Prezentujemy tam wskaniki gwne oraz mierniki odpowiadajce 25 kluczowym decyzjom i zwizanym z nimi projektami:

64

Proponowane wskaniki monitoringu projektu cywilizacyjnego Polska 2030

Warto docelowa 2030 >65% > 0,88

Wskanik Projekt cywilizacyjny Polska 2030 wskaniki gwne PKB per capita w relacji do PKB (wg PSN) najzamoniejszego kraju w UE Human Development Index (wersja 2010)

Warto aktualna 45% (2009; najbogatszy 5 kraj: Holandia ) 0,795

Kluczowe decyzje Trwae zmniejszenie deficytu sektora finansw publicznych

Wskanik Deficyt sektora finansw publicznych Deficyt strukturalny sektora finansw publicznych

Warto 2010 7,9% 6,6%

Warto docelowa 2030 1,3% 1%

1.

2.

Realokacja w wydatkach publicznych na rzecz rozwoju

Udzia wydatkw rozwojowych w wydatkach sektora publicznego ogem (w %) Relacja wpyww skadkowych do wydatkw na wiadczenia w systemie ubezpiecze spoecznych

36,7% (2010)

40,6%

Zbilansowanie systemu ubezpiecze spoecznych 3.

59%

77%

4.

Warunki dla wzrostu oszczdnoci i inwestycji

Stopa oszczdnoci krajowych brutto (jako % PKB)

18,2%

22%

Z uwzgldnieniem Parytetu Siy Nabywczej, z wyczeniem Luksemburga.

65

Stosunek aktywnych kont w III filarze systemu emerytalnego w relacji do liczby osb pracujcych Wskaniki zatrudnienia w grupie wiekowej 15+ Wskaniki zatrudnienia w grupie wiekowej 20-64 Wskaniki zatrudnienia w grupie wiekowej 15-64 Wskanik zatrudnienia osb niepenosprawnych na otwartym rynku pracy TFR Wskanik zatrudnienia kobiet z najmodszym dzieckiem w wieku do 5 lat Wskanik gniazdownictwa Wiek wejcia na rynek pracy Wskanik biernoci spoecznej modziey (NEET) Umowy na czas okrelony w grupie wiekowej 15-24 lat Umowy na czas okrelony w grupie wiekowej 25-49 lat Bilans migracyjny netto (na podstawie szacunkw GUS) Wskanik aktywnoci zawodowej imigrantw Wskanik efektywnoci urzdw pracy Efektywny model wiadczenia usug publicznych 9. Europejski Konsumencki Indeks Zdrowia (Euro Health Consumer Index) Wskanik deprywacji materialnej Przecitne trwanie ycia w zdrowiu (HLY)

3,3%

100%

15+ 51,1% (2010 III kw. BAEL) 64,9% (2009, EUROSTAT) 60% (2010 III kw. BAEL) 22% (2009) 1,39 (2008) 47,1% (2009) K: 30,4% M: 44% 22 lata (2007) 10,8% (2010) 66,1% (IV kw. 2010) 25,6% (IV kw. 2010) Okoo -1,5 mln osb (warto moliwa do obliczenia po uzyskaniu wynikw NSP 2011) 61,7% 565 (2009) K: 15%

65% 80% 75% > 50% 1,7 70% M: 30% 21 lat 5% <40% <20% Dodatni bilans migracyjny > 75% > 80% 750

Aktywizacja rezerw na rynku pracy 5.

czenie ambicji zawodowych i aspiracji yciowych 6.

Lepszy start yciowy i zawodowy modych 7.

Polska krajem migracji netto 8.

10.

Dostpno i wysoka jako usug zdrowotnych

32 (17 dla EU27) 61 (mczyni) i 66,6

15 69 (mczyni) i 75

66

w momencie narodzin Przecitne trwanie ycia skorygowane niepenosprawnoci (DisabilityAdjusted Life Expectancy)

(kobiety) (2005) 64,1 (mczyni) i 70,2 (kobiety) (2007)

(kobiety) 72 (mczyni) i 75 (kobiety) Czytanie wzrost dla dziewczynek o 6% do 556, dla chopcw o 10% do 523, matematyka wzrost dla obu grup o 8% < 8 w czytaniu i interpretacji < 12 w matematyce < 6 w rozumowaniu w naukach przyrodniczych Co najmniej poziom redniej OECD > 75% > 100 > 60% > 30% > 80% 3% (1,2% w 2020r.) > 15% Pozycja - 20 - 25, wynik: >5,3 > 60%

Wyniki testw PISA - warto (w pkt.) urednionych wynikw testw PISA dla dziewczt i chopcw we wszystkich obszarach badania 11. Unowoczenienie i poprawa jakoci edukacji przez cae ycie Wyniki testw PISA - odsetek uczniw poniej drugiego poziomu w trzech dziedzinach czytania i interpretacji, matematyce, rozumowaniu w naukach przyrodniczych Wyniki testw PIAAC Dopasowanie edukacji do potrzeb zmieniajcej si gospodarki Warto Innovation Performance (uoglniony wskanik innowacyjnoci) w relacji do redniej UE rednia liczba zgosze patentowych Wskanik poziomu czytelnictwa Rozwj infrastruktury informacyjnokomunikacyjnej Poziom kompetencji cyfrowych Wydatki na B+R (w tym publiczne) (GERD) Wskanik udziau wysokich technologii w eksporcie Global Competitiveness Index Warunki dla spjnoci terytorialnej Relacja PKB na mieszkaca w najbiedniejszym i najbogatszym polskim

525 dziewczta: czytanie 476 chopcy: czytanie 493 dziewczta: matematyka 497 chopcy: matematyka 15,0 w czytaniu i interpretacji; 20,5 w matematyce; 13,1 w rozumowaniu w naukach przyrodniczych Brak danych - pierwsze badanie w 2011 roku 54% (warto: 0,278) 2,05 44% Polska 13,5% (Dania 37,5%; rednia europejska 24,8%) 9% 0,68% (2009) 3,1% (2009) Pozycja - 39, wynik: 4,51 42% (2007)

12.

Warunki do prorozwojowego impetu cyfrowego 13. Konkurencyjno nauki i rozwj B+R 14. Warunki dla nowych przewag konkurencyjnych 15. 16.

67

Zwikszenie dostpnoci transportowej w Polsce 17.

Rozwj sieci metropolitalnej 18.

Poprawa cywilizacyjnych warunkw ycia na wsi 19.

Warunki dla bezpieczestwa ywnociowego Polski 20.

21.

Modernizacja i rozbudowa infrastruktury energetycznej

22.

Poprawa warunkw rodowiskowych, uniknicie ryzyk zwizanych ze zmianami klimatu

wojewdztwie Liczba km autostrad (A) i drg ekspresowych (S) Dugo linii kolejowych pozwalajcych na ruch pocigw pasaerskich z prdkoci powyej 160 km/h (w tym KDP) % populacji z czasem dojazdu do centrum stolicy wojewdztwa krtszy ni 60 min Liczba polskich miast wojewdzkich w poszczeglnych kategoriach MEGA (Europejskiej Metropolitarne Obszary Wzrostu) Wskanik czytelnictwa w relacji wie miasto Wskanik wypoycze bibliotecznych w relacji wie - miasto Dostpno do szerokopasmowego internetu (DSL) na obszarach wiejskich Udzia w dochodach wiejskich gospodarstw domowych dochodw z pracy poza rolnictwem Powierzchnia UR utrzymanych w dobrej kulturze rolnej Plony zb z 1 ha Powierzchnia uytkw rolnych gospodarstw ekologicznych (w % uytkw rolnych ogem) redni czas trwania nieplanowanych przerw w dostawie energii (SAIDI) Wskanik efektywnoci zuycia energii Wskanik dywersyfikacji importu gazu Wskanik emisyjnoci gazw cieplarnianych Wskanik czystoci wd Wskanik odpadw nierecyklingowanych Indeks liczebnoci pospolitych ptakw

893,5 km- (A), 598,7 km (S) (2010) 0 km (2009) 57,9 (2008) Sabe MEGA: 6 rednie MEGA: 1 Silne MEGA: 0 86-procentowa przewaga miasta (21 11) 75-procentowa przewaga miasta (396 226) 55% (2007) 54,3% (2008) 13,98 mln ha (2010) 32,5 dt (2007) 1,94% (2009)

2000 km (A), 5300 km (S) 960 km 100 Sabe MEGA: 9 rednie MEGA: 6 Silne MEGA: 1 50-procentowa przewaga miasta 50-procentowa przewaga miasta 1 > 75% 13,98 mln ha 50 dt 4%

321 (2008) 383,54 (2008) 89% (2009) 0,95 t/MWh (2007) I klasa 0%; II klasa 2,2% (2007) 88% 86,3 (2007)

17 167 <70% <0,70 t/MWh I klasa 10%; II klasa 20% 10% 85

68

Zniesienie barier w funkcjonowaniu biznesu 23.

krajobrazu rolniczego (FBI) Wskanik obcie regulacyjnych (pozycja w rankingu) Okres dochodzenia nalenoci w postpowaniach sdowych (w dniach) Wskanik wydajnoci instytucji rzdowych (pozycja w rankingu) Dochodzenie nalenoci z umw (pozycja w rankingu) Odsetek elektronicznych akt sdowych Odsetek formularzy dostpnych w sieci Wskanik przejrzystoci w tworzeniu polityk (pozycja w rankingu) Wskanik zaufania do sdw

110 830 110 75 <10% >50% 127 44%

W pierwszej 50 Warto lepsza ni rednia OECD Pozycja w pierwszej 50 Pozycja w pierwszej 35 >80% >90% Pozycja w pierwszej 50 70%

24.

Usprawnienie dziaa pastwa w kluczowych obszarach

% udzia powierzchni miejskich z uchwalonymi planami zagospodarowania w stosunku do caoci powierzchni miejskich

Brak danych warto zostanie ustalona po uzyskaniu niezbdnych informacji

> 85%

Wskanik efektywnoci prokuratury

Brak danych warto zostanie ustalona po uzyskaniu niezbdnych informacji Brak danych warto zostanie ustalona po uzyskaniu niezbdnych informacji 26% 13% (2009)

Poprawa o 50% w porwnaniu z 2011

redni czas wydania decyzji administracyjnej Warunki dla budowy kapitau spoecznego 25. Wskanik zaufania Wskanik aktywnoci spoecznej

Skrcenie czasu o ponad 35% w porwnaniu do wartoci z roku 2011 50% 40%

69

Definicje wykorzystanych wskanikw

PKB per capita w relacji do PKB najzamoniejszego kraju w UE PKB per capita w Polsce (wg Parytetu Siy Nabywczej) jako odsetek PKB per capita dla najbogatszego kraju EU (z wyczeniem Luksemburga, w %, rdo: Eurostat). Human Development Index wskanik dystansowy, ktrego skadowymi s: oczekiwana dugo ycia w momencie narodzin, przecitna liczba lat edukacji (dla osoby dorosej), oczekiwana liczba lat edukacji, dochd narodowy netto per capita (wedug metodologii PPP, w USD, rdo: UNDP). Deficyt sektora finansw publicznych wskanik informujcy o rnicy midzy dochodami i wydatkami publicznymi (w relacji do PKB, rdo: GUS). Deficyt strukturalny sektora finansw publicznych wskanik informujcy o hipotetycznym deficycie po wyeliminowaniu czynnikw o charakterze cyklicznym (jest to warto teoretyczna, nieobserwowalna). Deficyt strukturalny wraz z deficytem cyklicznym (a wic wynikajcym z aktualnej fazy cyklu koniunkturalnego) sumuj si do deficytu faktycznego obserwowanego. Warto za rok 2010 na podstawie Aktualizacji Programu Konwergencji 2009. Warto na rok 2030 ustalona na poziomie 1% PKB, tj. wysokoci wskanika MTO (medium term objective, rdo: DAS KPRM). Udzia wydatkw publicznych przeznaczanych na cele prorozwojowe jako wydatki prorozwojowe potraktowano wydatki w kategoriach COFOG zdrowie, edukacja i owiata, podkategorie transport, komunikacja, badania podstawowe, zmniejszanie zanieczyszcze, podkategorie zawierajce wydatki na B+R, oraz podkategorie rolnictwo, lenictwo, owiectwo i rybowstwo (z wag 0,1), gospodarka ciekami (z wag 0,8) i gospodarka wodna (z wag 0,5). Wskanik wskazuje na udzia tych wydatkw w wydatkach publicznych w ogle (w %, rdo: GUS). Wpywy skadkowe dotycz wpyww FUS, NFZ, FER. W szczeglnoci nie uwzgldniono wpyww skadkowych NFZ za osoby nie pacce skadek (ubezpieczeni w KRUS, suby mundurowe i osoby bezrobotne niepobierajce zasiku dla bezrobotnych) jak rwnie skadek przekazywanych do OFE. Wydatki na wiadczenia - obejmuj wydatki na wiadczenia FUS, NFZ, FER oraz wiadczenia dla onierzy i funkcjonariuszy. Nie obejmuj wydatkw na wiadczenia ze rodkw gromadzonych w OFE (rdo: DAS KPRM). Stopa oszczdnoci krajowych brutto - stopa grosssavings liczona wedug metodologii Eurostatu. Stanowi ona cz dochodu do dyspozycji nie przeznaczonego na konsumpcj (rdo: Eurostat). Stosunek aktywnych kont w III filarze systemu emerytalnego w relacji do liczby osb pracujcychstosunek aktywnych kont w III filarze systemu emerytalnego do liczby pracujcych obliczono jako stosunek sumy aktywnych kont w IKE oraz PPE do liczby pracujcych w gospodarce w oparciu o dane BAEL (rdo: BAEL, DAS KPRM).

70

Wskanik aktywnoci zawodowej relacja osb aktywnych zawodowo (tj. pracujcych oraz bezrobotnych poszukujcych zatrudnienia) do ogu osb (w danej kategorii wiekowej, rdo: Eurostat, BAEL). Wskanik zatrudnienia relacja osb zatrudnionych i aktywnych zawodowo (w danej kategorii wiekowej, rdo: Eurostat, BAEL). Stopa bezrobocia relacja osb bezrobotnych (aktywnie poszukujcych pracy i gotowych j podj) do osb aktywnych zawodowo (rdo: Eurostat, BAEL). Wskanik dzietnoci oglnej (Total FertilityRate, TFR) przecitna dzieci przypadajcych na 1 kobiet przy zaoeniu, e doyje ona koca wieku rozrodczego a jej podno odpowiada redniej z poszczeglnych grup wiekowych (rdo: GUS). Wskanik deprywacji materialnej za granic deprywacji materialnej przyjmuje si brak moliwoci zaspokojenia co najmniej 3 z 9 uwzgldnionych potrzeb. S to: deklaracja braku rodkw finansowych na opacenie tygodniowego wyjazdu rodziny na wypoczynek raz w roku, deklaracja braku moliwoci ze wzgldw finansowych jedzenia misa, ryb (wegetariaskiego odpowiednika) co drugi dzie, deklaracja braku moliwoci ze wzgldu na trudnoci finansowe ogrzewania mieszkania odpowiednio do potrzeb, brak moliwoci pokrycia niespodziewanego wydatku (w wysokoci odpowiadajcej miesicznej wartoci przyjtej w danym kraju granicy ubstwa relatywnego, w roku poprzedzajcym badanie), zalegoci w terminowych opatach zwizanych z mieszkaniem, spatach rat i kredytw, brak w gospodarstwie domowym ze wzgldw finansowych telewizora kolorowego, brak w gospodarstwie domowym ze wzgldw finansowych samochodu, brak w gospodarstwie domowym ze wzgldw finansowych pralki, brak w gospodarstwie domowym ze wzgldw finansowych telefonu (stacjonarnego lub komrkowego) (rdo: EU-SILC). Wskanik gniazdownictwa odsetek modych osb (25-34 lat) pozostajcych w jednym gospodarstwie domowym z przynajmniej jednym rodzicem (rdo: EU-SILC). Wskanik zatrudnienia osb niepenosprawnych na otwartym rynku pracy odsetek osb niepenosprawnych zatrudnionych na otwartym rynku pracy w oglnej liczbie zatrudnionych osb niepenosprawnych (rdo: BAEL). Wiek wejcia na rynek pracy najniszy wiek w ktrym przynajmniej 50% modych jest aktywna zawodowo (rdo: Eurostat, EU-LFS). Wskanik biernoci spoecznej modziey (NEET Not in Employment Education or Training) odsetek osb w wieku 15-24 poza systemem edukacji oraz szkole i niepracujcych (rwnie w formie wolontariatu) duej ni trzy miesice w oglnej liczbie osb do 25 roku ycia (rdo: BAEL). Umowy na czas okrelony w grupie wiekowej 15-24 lat udzia pracownikw zatrudnionych na czas okrelony w wieku 15-24 lata, jako procent pracujcych w tej grupie wiekowej (w %, rdo: Eurostat).

71

Umowy na czas okrelony w grupie wiekowej 25-49 lat udzia pracownikw zatrudnionych na czas okrelony w wieku 25-49 lata, jako procent pracujcych w tej grupie wiekowej (w %, rdo: Eurostat). Bilans migracyjny rnica midzy zasobem imigrantw przebywajcych w Polsce (powyej 3 miesicy) a zasobem staych mieszkacw Polski przebywajcych za granic (powyej 3 miesicy); w obu przypadkach na podstawie szacunkw przygotowywanych przez Gwny Urzd Statystyczny (rdo: GUS). Wskanik efektywnoci urzdw pracy roczny odpyw bezrobotnych w wyniku podjcia pracy w relacji do redniej rocznej liczby bezrobotnych (rdo: MPiPS). redni czas wydania decyzji administracyjnej redni okres od daty zoenia wniosku o wydanie decyzji administracyjnej do daty jej uprawomocnienia si (rdo: dane agregowane przez MSWiA). Wskanik efektywnoci prokuratury wskanik okrelajcy relacj liczby spraw wszcztych przez prokuratur do liczby spraw zakoczonych prawomocnym orzeczeniem sdu potwierdzajcych zarzuty prokuratury (rdo: Prokuratura Generalna, MS). Europejski Konsumencki Indeks Zdrowia (Euro Health Consumer Index) wskanik ten jest cznym ujciem okrelonej liczby wskanikw odnoszcych si do wybranych obszarw oceny systemu ochrony zdrowia (takich jak: wyniki leczenia, zakres i zasig wiadczonych usug, prawa pacjenta i informacje, eZdrowie, czas oczekiwania na leczenie, rodki farmaceutyczne) majcym na celu sumaryczn ocen sposobu wiadczenia usug zdrowotnych w poszczeglnych systemach opieki zdrowotnej. Warto docelow ustalono jako obecnie funkcjonujc dla krajw z czowki rankingu (rdo: PIU, DAS). Przecitne trwanie ycia w zdrowiu (HLY) oczekiwana dugo ycia w zdrowiu (Healthy Life Years, HLY) dla osoby nowonarodzonej (rdo: EU-SILC). Przecitne trwanie ycia skorygowane niepenosprawnoci (DALE Disability Adjusted Life Expectancy) okrela oczekiwan liczb lat jak ma do przeycia noworodek bez znacznych ogranicze samodzielnoci na skutek choroby lub nieszczliwego wypadku (rdo: WHO). Wyniki testw PISA wyniki testw kompetencji na trzech poziomach: w czytaniu i interpretacji, matematyczne i naukach przyrodniczych uczniw w wieku 15 lat (rdo: Programme for International Student Assesment, OECD). Wyniki testw PIAAC wyniki badania kompetencji osb dorosych w trzech obszarach: radzenie sobie w rodowisku wysokich technologii, matematyka i rachunki, rozumienie tekstu (rdo: OECD) Warto wskanika Innovation Performance w relacji do redniej UE uoglniony wskanik innowacyjnoci w relacji do redniej UE (rdo: Innovation Union Scoreboard, Pro Inno Europe). Zgoszenia patentowe rednia roczna liczba zgosze patentowych do EPO i USPTO na mln mieszkacw (rdo: European Patent Office, United States Patent &Trademark Office).

72

Wskanik poziomu czytelnictwa - odsetek osb, ktre w cigu ostatnich 12 miesicy przeczytay 1 lub wicej ksiek w caoci lub we fragmencie (rdo: OBOP). Wskanik rozwoju infrastruktury informacyjno-komunikacyjnej poziom penetracji internetu szerokopasmowego (Broadband PenetrationRate), liczony jako liczba dedykowanych linii szerokopasmowych (o przepustowoci powyej 144 Kbit/s) na 100 mieszkacw, niezalenie od stosowanej technologii (rdo: Eurostat). Poziom kompetencji cyfrowych procent respondentw, ktrzy zadeklarowali wykonywanie 5 lub 6 spord szeciu wyznaczonych czynnoci zwizanych z wykorzystywaniem internetu: korzystanie z wyszukiarki, wysyanie emaili z zacznikami, korzystanie z forw i list dyskusyjnych, wykonywanie rozmw telefonicznych przez internet, wymiana plikw poprzez sieci typu peer-to-peer (rdo: Eurostat). Wydatki na B+R (w tym publiczne) w relacji do PKB (Gross DomesticExpenditures on Research and Development, GERD) cakowita warto wydatkw przeznaczanych w danym kraju i w okrelonej jednostce czasu na badania i rozwj (rdo: Eurostat). Wskanik udziau wysokich technologii w eksporcie udzia wartoci eksportu dbr i usug o wysokim zaawansowaniu technologicznym w eksporcie ogem (rdo: Eurostat). Global Competitiveness Index (GCI) zoony indeks stworzony do pomiaru konkurencyjnoci rozumianej jako zbir instytucji, polityk i czynnikw, ktre determinuj poziom produktywnoci w danym kraju. Wskanik tworzony jest na podstawie danych czstkowych dla 12 obszarw (pillars): instytucje publiczne, infrastruktura, stabilno makroekonomiczna, zdrowie i edukacja podstawowa, edukacja wysza, efektywno rynku dbr, efektywno rynku pracy, zaawansowanie rynkw finansowych, zdolno do rozwoju technologicznego, wielko rynku, zaawansowanie biznesu, innowacyjno, ktrym przyporzdkowuje si rne wagi (rdo: World Economic Forum). Relacja PKB na mieszkaca w najbiedniejszym i najbogatszym polskim wojewdztwie poziom zamonoci w tym wskaniku definiujemy przez wielko PKB per capita (rdo: GUS). Wskanik efektywnoci komunikacyjnej odsetek populacji z czasem dojazdu do centrum stolicy wojewdztwa krtszy ni 60 min (rdo: Wariantowa analiza dostpnoci w transporcie ldowym rekomendacje dla KPZK, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, PAN). Liczba polskich miast wojewdzkich w poszczeglnych kategoriach MEGA (Europejskiej Metropolitarne Obszary Wzrostu) wskanik podaje liczb polskich miast wojewdzkich w poszczeglnych kategoriach MEGA (Europejskie Metropolitalne Obszary Wzrostu). Obecnie jedynym polskim potencjalnym metropolitalnym obszarem wzrostu (rednie MEGA) jest Warszawa. W 2030 r. zakadamy, e takim obszarem bdzie Pozna, d, Krakw, aglomeracja trjmiejska, Wrocaw i Katowice. Warszawa natomiast stanie si silnym metropolitalnym orodkiem wzrostu (silne MEGA). Pozostae miasta wojewdzkie do 2030 r. stan si sabymi metropolitalnym obszarami wzrostu (sabe MEGA) (rdo: Europejska Sie Obserwacyjna Rozwoju Terytorialnego i Spjnoci Terytorialnej).

73

Wskanik czytelnictwa w relacji wie-miasto wskanik okrelajcy rnic w liczbie czytelnikw na 100 mieszkacw midzy miastem i wsi, w ujciu procentowym (rdo: Biblioteka Narodowa, Pracownia Bibliotekoznawstwa Instytutu Ksiki i Czytelnictwa). Wskanik wypoycze bibliotecznych w relacji wie miasto wskanik okrelajcy rnic w liczba wypoycze na 100 mieszkacw midzy miastem i wsi, w ujciu procentowym (rdo: Biblioteka Narodowa, Pracownia Bibliotekoznawstwa Instytutu Ksiki i Czytelnictwa). Dostpno do szerokopasmowego internetu (DSL) na obszarach wiejskich wskanik okrela odsetek mieszkacw obszarw wiejskich posiadajcych dostp do szerokopasmowego internetu z wykorzystaniem technologii z zakresu DSL (Digital Subscriber Line cyfrowa linia abonencka) (rdo: Eurostat, raporty ICT Country Profiles, http://ec.europa.eu/digital-agenda). Udzia w dochodach wiejskich gospodarstw domowych dochodw z pracy poza rolnictwem wskanik ten definiujemy jako udzia sumy kategorii dochd z pracy najemnej i dochd z pracy na wasny rachunek w kategorii dochd rozporzdzalny (na wsi) (rdo: GUS). Powierzchnia UR utrzymanych w dobrej kulturze rolnej uytki rolne utrzymywane w dobrej kulturze zgodnie z normami, a wic grunty orne (cznie z ogrodami przydomowymi i uprawami trwaymi innymi ni sady), sady, ki trwae, pastwiska trwae oraz uytki rolne pozostae (obecnie nie uytkowane i nie bdce w dobrej kulturze rolnej) (rdo: GUS). Plony zb z 1 ha wydajno z jednostki powierzchni (1 ha), liczona w decytonach (DT), dotyczy kategorii zboa ogem (rdo: GUS). Powierzchnia uytkw rolnych gospodarstw ekologicznych (w % uytkw rolnych ogem) powierzchnia uytkw rolnych w dyspozycji gospodarstw ekologicznych, tj. gospodarstw rolnych stosujcych ekologiczne metody produkcji rolniczej, ktre posiadaj certyfikat nadany przez jednostk certyfikujc lub s w trakcie przestawiania na ekologiczne metody produkcji rolniczej (pod kontrol jednostki certyfikujcej). Jednostki certyfikujce w rolnictwie ekologicznym s to jednostki, ktre w drodze decyzji Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, zostay upowanione do przeprowadzenia kontroli oraz wydawania i cofania certyfikatw zgodnoci w zakresie rolnictwa ekologicznego (rdo: GUS). redni czas trwania nieplanowanych przerw w dostawie energii (System AverageInterruption Duration Index, SAIDI) systemowy wskanik redniego (przecitnego) rocznego czasu trwania przerw, wyznaczony jako roczna suma czasu trwania wszystkich przerw (w minutach), podzielona przez cakowit liczb odbiorcw przyczonych do sieci. Inaczej ujmujc jest to cakowity czas trwania przerw w zasilaniu w energi elektryczn (w minutach) jakiego moe si spodziewa odbiorca rednio w cigu roku (rdo: URE / European Energy Regulators). Wskanik efektywnoci zuycia energii stosunek zuycia energii brutto (wgiel, elektryczno, ropa, gaz ziemny i odnawialnych rde energii dostpnych do wykorzystania) do produktu krajowego brutto liczonego dla roku kalendarzowego (rok bazowy 2000); wskanik wyraany w kg ekwiwalentu olejowego / 1000 euro (kgoe) (EUROSTAT).

74

Wskanik dywersyfikacji dostaw gazu udzia importu gazu z jednego kierunku/rda w cakowitej wartoci importu (rdo: PGNiG). Wskanik emisyjnoci gazw cieplarnianych roczna wielko emisji CO2 w elektroenergetyce zawodowej w stosunku do krajowej produkcji energii elektrycznej (rdo: Ministerstwo Gospodarki). Wskanik czystoci wd udzia wd powierzchniowych w I i II klasie czystoci ekologicznej (JCW) (rdo: GIOS). Indeks liczebnoci pospolitych ptakw krajobrazu rolniczego (FBI) indeks stanu populacji 23 gatunkw ptakw typowych dla siedlisk krajobrazu rolniczego (rok bazowy 1990=100, rdo: Eurostat). Wskanik odpadw nierecyklingowanych wskanik okrelajcy procentowy udzia odpadw komunalnych trafiajcy na skadowiska odpadw (rdo: GIOS). Wskanik obcie regulacyjnych (w oparciu o Global Competitiveness Index) pozycja 1.08 w rankingu The Global Competitivenss Index (rdo: World Bank Economic Forum). Okres dochodzenia nalenoci w postpowaniach sdowych wskanik oparty na badaniach Doing Business realizowanych przez Bank wiatowy; bierze pod uwag warunki prowadzenia dziaalnoci gospodarczej w ponad 180 krajach, z uwzgldnieniem oddziaywania wymiaru sprawiedliwoci i procedur sdowych na dziaalno gospodarcz (rdo: Bank wiatowy, Doing Business). Wskanik wydajnoci instytucji rzdowych (w oparciu o Global Competitiveness Index Public Institutions Government Inefficiency) uredniona pozycja na podstawie pozycji 1.07-1.11 w rankingu The Global Competitiveness Index (rdo: World Bank Economic Forum). Dochodzenie nalenoci z umw miejsce w rankingu czstkowym Doing Business dotyczcym dochodzenia nalenoci z umw (rdo: Doing Business) Odsetek elektronicznych akt sdowych wskanik oparty na badaniu European Judicial Systems realizowanym przez Europejsk Komisj na rzecz Efektywnoci Sdownictwa (ang. European Commission for the Efficiency of Justice CEPEJ). Dotyczy ono systemw wymiaru sprawiedliwoci funkcjonujcych w pastwach czonkowskich Rady Europy (rdo: European Commission for the Efficiency of Justice Evaluation report of European judicial systems - Edition 2010: Efficiency and quality of justice). Odsetek formularzy dostpnych w sieci wskanik odnoszcy si do udziau formularzy dostpnych drog elektroniczn oparty na badaniu EuropeanJudicial Systems realizowanym przez Europejsk Komisj na rzecz Efektywnoci Sdownictwa (ang. European Commission for the Efficiency of Justice CEPEJ) (rdo: European Commission for the Efficiency of Justice Evaluation report of European judicial systems - Edition 2010: Efficiency and quality of justice). Wskanik przejrzystoci w tworzeniu polityk pozycja 1.11 w rankingu The Global Competitiveness Index (rdo: World Economic Forum).

75

Wskanik zaufania do sdw wskanik oparty na badaniu przeprowadzonym drog ankieterskich wywiadw osobistych przy wykorzystaniu testowego arkusza ankietowego (z zastosowaniem skali Likerta do badania postaw oraz skal numerycznych sucych ocenianiu zjawiska, 34 pytaniami otwartymi oraz wariacj dyferencjau semantycznego Osgooda). Badanie ma charakter oglnopolski (rdo: Ministerstwo Sprawiedliwoci). Wskanik zaufania odsetek osb w wieku 18+ wyraajcych przekonanie, e mona ufa innym ludziom (rdo: CBOS). Wskanik aktywnoci spoecznej odsetek osb deklarujcych aktywno w organizacjach spoecznych (rdo: GUS).

76

Obywatel 2030
2009

Fotografia przedstawia Zoj Owsiaosk; rdo: Centrum Informacyjne Rzdu

2011

Fotografia przedstawia Zoj Owsiaosk; rdo: rodzice.

77

Cz I

Geogra a i generacje rozwoju. Konteksty

Projekt cywilizacyjny

29

Dwadziecia pi kluczowych decyzji

55

Monitoring projektu cywilizacyjnego Polska 2030

61

78