You are on page 1of 6

Gloria Steinem

Gdyby Freud by kobiet*

o by byo, gdyby uwaano, e to heteroseksualni nauczyciele wykorzystuj seksualnie dzieci, a nie homoseksualni (co z punktu widzenia statystyki jest bardziej logiczne)? Czy gdyby zgwacona w 1989 roku w Parku Centralnym kobieta bya czarna, a nie biaa, te dowiedzielibymy si o mej w wieczornych wia domociach? A gdyby tak kady, kto nie jest biseksualny, otrzyma etykietk monoseksualisty"? Co by byo, gdyby to kobieta-prezydent zwymiotowaa i osuna si na pre miera Japonii, tak jak to zrobi George Bush? A gdyby to mczyni musieli zadawa pytanie: Jak mam pogodzi prac zawodow i obowizki rodzinne?". Szukajc powodw, dla ktrych Zygmunt Freud jest wci wrd nas i, co najwaniejsze, by dociec, co czuje ten, kto znalaz si w trudnej sytuacji z powodu aktualnoci poru szanych przez niego problemw, proponuj, aby mczyni, a take ci, ktrzy uprawiaj zawd psychologw (tak m czyni, jak i kobiety), wyobrazili sobie, e poddawani s psychologicznemu badaniu. By przez chwil znaleli si w roli klientw tej profesji, w kulturze masowej, ktra caa przesiknita jest dzieami i uwielbieniem dla jednej z najbardziej ponadczasowych, wpywowych i gorco bro nionych mylicielek zachodniej cywilizacji: dr Phyllis Freud. Jej posta poznacie dziki biografii napisanej przez praw dziwego freudyst. Z powodu krytyki, j a k a spotyka dr Freud, jej biograf przyjmuje postaw lekko defensyw n, cho i tak tworzy panegiryk, bdc przekonanym o swo jej susznoci. Wszystkie elementy biografii Phyllis prze jte s z biografii Zygmunta. Zamienione zostay tylko imiona, zaimki i sowa wskazujce na pe, tak aby stwo rzony wiat by odwrotnoci istniejcego. I - jak czsto w yciu bywa - czytanie tekstu dostarcza przyjemnoci, ale prawda tkwi w przypisach. Przeczytajcie wic take i przypisy.

padki z a z d r o c i o m a c i c wrd mczyzn zaczy 1 nabiera cech epidemii . W rzeczy samej, wiara w naturalne prawo kobiety do dominacji leaa u podstaw zachodniej cywilizacji matriarchalnej. Uczone kobiety bez trudu potrafiy wyjani, e chocia mczyni mogli bawi si w uprawianie sztu ki, to nie mieli szans, aby zosta naprawd w i e l k i m i malarzami, rzebiarzami, muzykami, poetami ani nikim, kto do twrczoci potrzebuje wyobrani. Brakowao im bowiem macicy, ktra bya wyobrani kolebk. Podobnie, poniewa mczyni mieli tylko dziwne, jakby wykastro wane piersi, ktre nie byy w stanie wytwarza pokarmu, mogli gotowa w domu, ale na pewno nie mogli sta si wielkimi szefami kuchni, handlarzami wina, zielarzami, dietetykami ani pracowa w adnej profesji, ktra wyma ga wraliwoci na poywienie, wiedzy na temat wartoci odywczych lub naturalnego instynktu wyczuwania niu answ smakowych. A poniewa z racji rodzenia dzieci ko biety korzystay z systemu opieki zdrowotnej czciej ni mczyni i uczyniy z porodu naturalny orodek medycz 2 nych zainteresowa , nie byo specjalnie powodw, aby namawia mczyzn do objcia pozycji lekarzy, chirur gw, badaczy czy podejmowania innych prac poza nisko patnymi posadami pomocy medycznych. Nawet pozostawienie mczyznom projektowania ubio rw dla nich samych prowadzio do bardzo nieprzyjem nych rezultatw. Kiedy pozwalano im ubiera si wedug wasnego gustu, nigdy nie potrafili uwolni si od zazdro ci o macic i o kobiece genitalia, co skazywao ich na nieustanne obracanie si w krgu kobiecych symboli sek sualnych. I tak wycite w ksztacie V " klapy marynarek byy tylko powtrzeniem V " kobiecych genitaliw; w ze w mskim krawacie odwzorowywa klitoris, podczas gdy dugie jego koce przyjmoway ksztat warg sromo wych; muszki miay ksztat pobudzonej echtaczki w caej swej okazaoci; byy to, by posuy si terminem Phyllis Freud, przedstawienia" 3 . Ponadto mczyznom brakowao bezporedniego dowiad czenia zwizanego z dawaniem ycia lub nie. w brak
1 Wspczeni freudyci wci nie potrafi wyrzec si zazdroci o pe nisa. Ksika F r e u d i k o b i e t y Lucy Freeman i dr. Herberta S. Strean (wydawnictwo Continuum) z 1981 roku zawiera typow obron: Wspczeni psychoanalitycy (...) zgadzaj si, e zazdro o penisa jest uniwersaln fantazj dziewczynek w wieku okoo czterech lat, [ale] jeeli potrzeby emocjonalne dziecka znajduj zrozumienie u kochajcej matki i opiekuczego ojca, normalne fantazje na temat zazdroci o pe nisa, ktre pojawiaj si podczas fallicznej fazy seksualnego rozwoju, bd najpierw zaakceptowane, pniej stumione (...) i kobieta bdzie w stanie kocha mczyzn nie dla jego fizycznych atrybutw, ale ze wzgldu na swoje uczucia do niego jako osoby. Bdzie pragn go nie jako waciciela podanego fallusa, ale jak partnera i ojca swojego dziecka. Uywajc jzyka Freuda, jej pierwsze yczenie, by posiada penisa, zamieni si w ch posiadania dziecka".

N
Copyright

aley zdawa sobie spraw, e kiedy maa Phyl lis dorastaa w Wiedniu w poowie XIX wie ku, kobiety uwaane byy za lepsze od m czyzn, gdy miay moliwo dawania ycia. Wiara w wyszo kobiet tak niezwykle atwo mylona bya z nieodwracaln determinacj genetyczn, e przy* Publikacja tego artykuu bya moliwa dziki pomocy Central & East European Publishing Project z Oksfordu.
Gloria Steinem, Moving Beyond Words, 1994

Gloria Steinem - zaoycielka I redaktorka-konsultantka feministycznego magazynu .Ms."; wsppracuje z tygodnikiem .New Yorker".

To rzeczywicie prawda - kobiety korzystaj z systemu opieki zdro wotnej o 30 procent czciej ni mczyni - ale na pewno nie mona stwierdzi na podstawie faktu, kto sub zdrowia kieruje. Logika two rzona jest przez logikw. 3 Ponownie Freeman i Strean: W podwiadomej zazdroci o penisa wiele kobiet stroi si w pirka, cekiny, futra, byszczce ozdoby ze srebra i zota, ktre zwisaj - psychoanalitycy nazywaj je przedstawieniami penisa". To wszystko, Wysoki Sdzie.

IRP

43

wyborw midzy podnoci a antykoncepcj, bytem a nie bytem - wyborw, ktrych kobiety dokonyway przez cay podny okres swojego ycia - rwnie redukowa moli wo wyksztacenia u mczyzn jakiegokolwiek poczucia 4 sprawiedliwoci lub norm etycznych . To z kolei dyskwa lifikowao ich jako filozofw. W sposb oczywisty prowa dzio to rwnie do zmniejszenia u mczyzn zdolnoci do podejmowania odpowiedzialnych decyzji o yciu i mier ci, co tumaczyo - i zapewne cigle tumaczy - dlaczego nie zajmuj oni kierowniczych stanowisk w sdownictwie, subach porzdkowych, armii i w podobnych zawodach. Poza yciodajnymi macicami i karmicymi piersiami naj bardziej przekonujcym dowodem wyszoci kobiet bya zdolno do miesiczkowania. Tylko kobiety mogy krwa wi bez ran; tylko one powstaway co miesic z posoki jak Feniks; tylko ich ciaa zharmonizowane byy z yciem wszechwiata i rytmem przypyww. Jake bez tego we wntrznego lunarnego cyklu czowiek mgby posiada zmys czasu, przestrzeni czy w ogle zdolno do mierzenia czego kolwiek? Jake inaczej ludzie mogliby posi umiejtno liczenia potrzebn w matematyce, inynierii, architekturze, geodezji i w wielu innych dziedzinach? Jake mczyni mogli odpowiedzialnie suy w kocioach chrzecijaskich Crze Bogini, jeeli nie napotykali co miesic dowodw jej mierci i zmartwychwstania? W judaizmie jake mogli czci Matk-Bogini bez zrozumienia symbolu jej ofiary zapisa nej w Starym Estromenciel Niewraliwi na obroty planet i ruch wszechwiata jake mczyni mogli sta si astrono mami, przyrodnikami, naukowcami? 5 Przyjo si wic, e mczyni s tylko wiata tego ozdob, zajmuj si domem, s oddanymi synami i partne rami seksualnymi (oczywicie tylko dobrze przygotowani, bo aborcja, cho akceptowana, bya bolesna i naleao jej unika, a mimowolne zapodnienie mogo by ukarane wi zieniem) 6 .
4 W wieku 76 lat, kierujc si mdroci caego zawodowego ycia, Freud napisa: Uwaamy rwnie, e kobiety s mniej zainteresowane sprawami spoecznymi i maj mniejsze ni mczyni moliwoci sublimowania swoich instynktw". Jego zaoenie, e kobiety nie s w sta nie osiga najwyszego stopnia rozwoju etycznego - co z maskulinistycznego punktu widzenia sprowadzao si do podporzdkowania jed nostki abstrakcyjnej zasadzie - stao si podstawowym zaoeniem w etyce. Jako odtrutka: patrz Carol Gilligan Innym gosem (wydawnictwo Harvard University Press).

pewnym momencie swej kariery Phyllis Freud zaja si tworzeniem wspaniaych teorii, ktre daleko wykraczay poza wy ksztacenie XIX-wiecznego neurologa. A jednak najwikszy wpyw zdobya nie przez to, e upo wszechnia okrelenia takie jak z a z d r o o m a c i c czy a n a t o m i a j e s t p r z e z n a c z e n i e m . Nie, w jej czasach te prawdy byy ju czci kultury. Saw przy nioso jej zainteresowanie t e s t e r i i poszukiwanie spo sobu jej leczenia. Schorzenie to objawiao si niekontro lowanymi wybuchami emocji i tajemniczymi symptoma mi fizycznymi i byo tak charakterystyczne dla mczyzn, i wikszo ekspertw przyja, e ma ono zwizek z jd rami. Pomimo e testerycznych mczyzn czsto uzna wano za zboczecw, symulantw lub nieuleczalnie cho rych, to istniay pewne formy leczenia. Obejmoway one ca gam zabiegw: od zwyczajnych zabiegw wodnych, leenia w ku, sabych wstrzsw elektrycznych czy te zarezerwowanych dla osb zamonych wypraw do wd, a po obrzezanie, usunicie jder, kauteryzacj penisa i in ne metody, ktre dzisiaj mog wydawa si drakoskie, ale czasami skutecznie hamoway ataki testerii i byy, na ley o tym pamita, wytworem swoich czasw 7 . W Pa ryu Phyllis Freud bya jedn z setek kobiet, ktre zbiera y si w salach wykadowych, by oglda pokazy hipno zy - nowej techniki leczenia tajemniczych symptomw testerii poprzez docieranie do podwiadomoci pacjenta. Pokazy te dokonywane byy na specjalnie na t okazj sprowadzanych mczyznach-testerykach. Owe przypad ki Freud skojarzya z przykadem testerii, o ktrym sy szaa w Wiedniu. Jej koleanka neurolog doktor Jzefina Breuer przedstawia postpy leczenia symptomw testerii za pomoc namawiania pacjenta do zagbienia si we wspomnienia wczeniejszych bolesnych dowiadcze, z ktrymi symptomy choroby wydaway si powizane najpierw za pomoc hipnozy, a pniej przez opowiada nie o nich na zasadzie wolnych skojarze. W rzeczywi stoci metoda ta zostaa wynaleziona i nazwana lecze niem rozmow" przez rzeczonego modego pacjenta Ber ta Pappenheima. iedy Freud podja odwan decyzj zmierze nia si z testeri i rozpocza praktyk w swoim wiedeskim mieszkaniu, poczya ze sob hip noz i leczenie rozmow". Symptomy, z ja kimi si spotykaa, obejmoway ca skal objaww, od depresji, halucynacji i rnych dolegliwoci fizycznych, takich jak parali, nieznone ble gowy, chroniczne wy mioty i kaszel oraz trudnoci z przeykaniem, a do pe nych atakw testerii, udawanych ci i samookalecze, midzy innymi couvade, czyli rozrywania skry penisa 7

Odtrutk na uprzedzenia na temat miesiczki moe by nastpujcy argument: jako e podczas trudnych" dni poprzedzajcych menstruac j kobiecy hormon ma najniszy poziom, kobiety s w tych dniach w stanie, ktry najbardziej przypomina stan, w jakim mczyni s przez cay miesic.
6 Tak, aborcja bya w tamtym okresie karana wizieniem, inne od wrotnoci s rwnie prawdziwe. Opisu seksizmu, ktry wystpowa w epoce, uyam po to, by stosunek do kobiet sta si bardziej zrozu miay, a nawet wydawa si postpowy. Ignorowanie wielu faktw z je go epoki powoduje, e grunt dookoa Freuda wydaje si paski, a on wyej ponad ni wyrasta. Oto kilka innych faktw: George Sand uro dzia si o p wieku przed Freudem i bya jedn z wielu kobiet, ktrym udao si y w wikszej wolnoci i pod mniejsz presj konwenansw, ni Freud mgby sobie wyobrazi. Sufraystki z U S A wyday Dekla racj uczu (Declaration of Sentiments) z Seneca Falls osiem lat przed urodzeniem Freuda. W okresie kiedy Freud zdobywa wyksztacenie, sufraystki, socjalici i reformatorzy zajmowali si wszystkimi aspekta mi spoecznych i politycznych praw kobiet - podobnie dziao si w in nych krajach. A na przeomie wiekw istnia w Austrii rwnie aktyw ny ruch na rzecz praw homoseksualistw.

Na temat sadystycznych sposobw traktowania pacjentek - od tera

pii szokowej do klitorydektomii i innych zabiegw zwizanych ze sfer seksualn - patrz Jeffrey Moussaieff Masson Ciemna nauka: kobiety, seksualno i psychiatria w XIX wieku (wydawnictwo Farrar, Straus & Giroux). Na temat tradycyjnych metod stosowanych w czasach Freuda patrz Phyllis Chesler, Brace Jovanovich). Kobiety i szalestwo (wydawnictwo Harcourt

44

IRP

ekstremalnej formy zazdroci o macic i menstruacj, ktrej 8 celem byo naladowanie funkcji kobiecych . Chocia Freud w swojej pracy wykorzystywaa pocz tkowo hipnoz, a pniej coraz czciej psychoanaliz (uhonorowaa leczenie rozmow" Pappenheima, nadajc jej now, naukow nazw), to jednoczenie pracowaa nad tworzeniem teorii przyczyn wystpowania choroby. Po niewa testeria wystpowaa przede wszystkim u modych mczyzn - nastolatkw i dwudziestolatkw - Freud przy puszczaa, e ma ona swoje rdo w tym, i prowadzenie domu, opieka nad dziemi, usugi seksualne, produkcja spermy i inne naturalne mskie dziedziny jeszcze nie spra wiaj im prawdziwej satysfakcji. Poniewa niektrzy m czyni oddawali si rwnie niebezpiecznej praktyce ma sturbacji, popadali w powane neurozy i seksualny dysfunkcjonalizm. Intelektualici i mczyni o buntowniczej naturze z kolei mieli problem nadmiernej zazdroci o ma cic, ktry uniemoliwia im znalezienie partnerki. Byli rwnie nieszczliwi mowie oenieni z kobietami, kt re nie liczyy si z ich satysfakcj seksualn; ich ony stosoway na przykad coitus interruptus albo jako rodek 9 antykoncepcyjny, albo po prostu lekcewaenie . Nie naley si dziwi, e Freud spotkaa si z olbrzymi wdzicznoci pacjentw. Phyllis bya nie tylko jedn z nie licznych kobiet, ktre chciay sucha tego, co mczyni mieli do powiedzenia, ale ponadto traktowaa powanie ich wynurzenia, uczynia z nich przedmiot swoich genial nych teorii, a nawet wczya je do naukowego obiegu. To postpowe podejcie jest jeszcze jednym dowodem na to, jak nieuzasadniona jest niech maskulinistw oskar ajcych doktor Freud o androfobie 10 . Ju w modoci Freud przetumaczya nawet na niemiecki ksik Harriet Taylor Mili Emancypacja mczyzn, traktat o rwnoci mczyzn, ktrego adna mniej wiata kobieta na pewno by nie przeczytaa". W pniejszym okresie wspieraa pogld, e rwnie mczyni mog zosta psychoanalitykami - oczy8 Nie mogam sobie odmwi wspomnienia o couvade, rytuale uda wania ciy w kulturach plemiennych, w ktrych czczona jest cia i narodziny. Kobiety w kulturach patriarchalnych przedstawiane s jako z natury" masochistyczne, lecz czy obrzezanie rwnie nie wydaje si masochistyczne? Ponadto nacicia i inne samookaleczenia, na ktre natykali si Freud i jego koledzy w swojej praktyce, byy prawdopodobnie tym, co dzi siaj nazywa si ladami rzeczywistych wydarze o charakterze seksu alnego lub sadystycznego wykorzystywania w dziecistwie: kobiety (i mczyni, jeeli wykorzystywani s w ten sam sposb) powtarzaj to, co im uczyniono, karz ciao, ktre uwiodo" albo zasuyo" na takie traktowanie, i znieczulaj si na bl w taki sam sposb, jak zmuszone byy czyni to w przeszoci. 9 Ciekawe, e ten przykad dziaa w obie strony. Poniewa coitus interruptus moe by zdefiniowany jako interruptus przez kad ze stron, ktra skoczya coitus - mam nadziej, e to jasne - nie ma potrzeby tworzenia jego odwrotnoci. 10 W porzdku, moe to nie najszczliwszy termin, ale zastanwcie si nad innym sowem okrelajcym nienawi do mczyzn. Zasta nwcie si rwnie, dlaczego takie sowo do tej pory nie istnieje. 11 Freud zarobi troch dodatkowych pienidzy tumaczc Emancy pacj kobiet Johna Stuarta Milla podczas odbywania suby wojskowej. Dowodzi to jedynie, e pierwotnie zainteresowany by ideami rwno ci, ale je odrzuci. Jak napisa do swojej ony Marthy: Miabym myle o mojej delikatnej, sodkiej dziewczynce jak o konkurentce? [...] pozycja kobiety nie moe by inna ni jest: ma by adorowan narzeczon w modoci i ukochan on, kiedy dojrzeje".

wicie pod warunkiem, e podpisz si pod jej teori, tak jak robiy to kobiety-analitycy. (Niewtpliwie Freud nie zaakceptowaaby dzisiejszych da historii mczyzn" i innych form specjalnego traktowania.) Jest rwnie pewne, e kady z opisywanych przez Freud przypadkw wiadczy o jej prawdziwym zrozumieniu dla 12 pci przeciwnej .

szystko, co usyszaa od testerycznych m czyzn, bardzo trzewo przepucia przez filtr wasnej wiedzy na temat pasywnego zachowania mczyzn, tak seksualnego, jak intelektualnego i etycznego. To upewnio j w przekona niu, e libido (jest w swej istocie kobiece i - by uy jednego z jej genialnych, zakorzenionych w kobiecym do wiadczeniu sformuowa - mczyni posiadaj sab szy instynkt seksualny". Dowodzia tego monoorgazmiczna natura mczyzny. Nikt o powanym autorytecie nie prbowa podwaa faktu, e kobiety, bdc istotami multiorgazmicznymi, byy le piej przystosowane, by dowiadcza przyjemnoci ciaa, a przez to byy naturalnymi seksualnymi agresorkami; w rzeczywistoci wchonicie", jak w sdowym jzyku okrela si stosunek seksualny, jest wyrazem tego aktywno-pasywnego ukadu 1 3 , ktry w skali mikrokosmosu od bija si rwnie w samym akcie zapodnienia. Wyobra my sobie: dua komrka jajowa nie zuywa niepotrzebnie energii, lecz czeka, a sperma, w typowo mski i masochi styczny sposb, sama znajdzie drog do samozniszczenia. Potem wchania po prostu nieskoczenie drobny plemnik. Plemnik jest, w dosownym tego sowa znaczeniu, zjada ny ywcem - tak jak samiec pajka poerany jest przez swoj partnerk. Nawet najbardziej zatwardziay dziaacz ruchu wyzwolenia mczyzn musi pogodzi si z faktem, e biologia nie zostawia miejsca na wtpliwoci co do wrodzonej wyszoci kobiet 1 4 . Freud nie bya jednak zainteresowana samymi biologicz nymi faktami, ale ich znaczeniem psychologicznym: na przykad sposobem, w jaki mczyni stawali si nieule czalnie narcystyczni, niespokojni i draliwi, jako e ich genitalia znajdoway si w nie zabezpieczonym i odkrytym miejscu - na zewntrz. Brak macicy u mczyzn, posiada nie tylko ladowych pozostaoci po piersiach z bezuy tecznymi sutkami byy wynikiem dugiej ewolucji, ograni czenia funkcji organizmu do produkcji spermy, noszenia jej i dostarczania. Kobiety byy odpowiedzialne za wszystkie
Na pewno. Sprbujcie zamieni wnikanie" na wchonicie" i zobaczcie, jak to zadziaa na wasz wyobrani. 14 Spjrzmy prawdzie w oczy. Biologii mona uy do udowodnienia wszystkiego. Phyllis opisuje zapodnienie w kategoriach kobiecej do minacji. Sownictwo Freuda lepiej pasuje do opisu aktu gwatu: M skie komrki rozrodcze aktywnie poszukuj kobiecych, podczas gdy komrki jajowe s nieruchome i pasywnie czekaj", napisa Freud w Ko biecoci. To zachowanie podstawowych seksualnych organizmw jest modelowe dla zachowania podczas stosunku seksualnego. Samiec po szukuje samicy w celu seksualnego zblienia, bierze j w posiadanie i wnika w ni". Feminizm zadaje pytanie - i mam nadziej, e nauka te je kiedy postawi - dlaczego z gry zakada si istnienie domina cji? Czy nie mona by za punkt wyjcia uzna wspdziaania?
13 12

RP

45

inne procesy zwizane z reprodukcj. Zachowanie kobiet, ich zdrowie i psychologia rzdziy zapodnieniem i naro dzinami. Od najdawniejszych czasw ten nierwny udzia w reprodukcji gatunku prowadzi do nierwnoci midzy pciami. (Freud zdawaa sobie spraw, e miao to konse kwencje i dla kobiet, prowadzc midzy innymi do s t r a c h u p r z e d k a s t r a c j p i e r s i : kobieta, ktra patrzya na spaszczon klatk piersiow mczyzny z dziwnymi, niepotrzebnymi brodawkami sutkowymi, w gbi swojej psychiki odczuwaa strach, e powrci do stanu wykastro wanych piersi.) Penis mia rwnie swoje znaczenie fizjologiczne. Po 15 twierdza pierwotny biseksualizm wszystkich ludzi . W kocu ycie w swoich pocztkach ma form kobiec, 16 tak jeli chodzi o macic, jak i inne organy (to wyjania istnienie uwstecznionych brodawek piersiowych u m czyzn). Tkanka penisa wzia pocztek z klitoris, co ozna cza, e posiada on rwnie porwnywaln liczb zako 17 cze nerwowych . Jednak gdzie na drodze ewolucji penis zacz peni podwjn funkcj: wydzielania moczu i do starczania spermy. (W rzeczy samej, podczas kobiecej, masturbacyjnej, klitoralnej fazy w rozwoju chopcw - zanim zobaczyli oni kobiece genitalia i zdali sobie spraw, e ich penisy byy naraone na niebezpieczestwo i mieszno w porwnaniu ze zwartymi, dobrze chronionymi echtacz kami - penis mia rwnie trzeci, aczkolwiek niedojrza funkcj przyjemnoci masturbacyjnej) 18 . Wszystko to do prowadzio do powstania organu cierpicego na nadmiar funkcji. Najbardziej oczywist, bolesn, codzienn i conocn konsekwencj tej ewolucji stao si to, i m c z y n i s zmuszeni do oddawania moczu przez swoj klitoris. Nie ma wtpliwoci, e by to powd, dla ktrego penis w sposb tak groteskowy powikszy si i wysun na ze wntrz; brak ochrony zaowocowa z kolei zmniejszeniem si jego wraliwoci. Podczas gdy zakoczenia nerwowe w kobiecej echtaczce pozostaj wyjtkowo wraliwe i po oone s tu pod powierzchni - otoczone delikatn wil gotn tkank i chronione przez wargi sromowe - odsoni te zakoczenia tych samych nerww na mskim czonku z czasem uzyskay oson osabiajcego wraliwo na skrka, co sprawia, i mczyni pozbawieni s intensyw nej, promieniujcej i ogarniajcej cae ciao przyjemnoci dostarczanej wycznie przez klitoris. Mniejszy pocig seksualny u mczyzn i coraz mniejsze moliwoci osig nicia orgazmu s jedynie tego prostym nastpstwem. Jak Phyllis Freud udowodnia w studiach klinicznych, ktre wkrtce zyskay szeroki rozgos i ogromnie wpyn15 Zygmunt Freud rzeczywicie wierzy w biseksualizm - szczeglnie u maych dzieci, ktre jeszcze nie zrozumiay, jak cenny jest penis. 16 To prawda. " Te prawda. K t o startowa z pozycji rwnoci. 18 Oto Zygmunt w Niektrych psychologicznych konsekwencjach ana tomicznych rnic midzy pciami: Istnieje nage odkrycie, ktrego musz dokona mae dziewczynki. Zauwaaj one penis brata czy kolegi, uderzajco widoczny i stosunkowo duy, i natychmiast uznaj go za wysz form, przeciwstawn ich wasnemu, maemu i niepo zornemu organowi. Od tego czasu staj si ofiarami zazdroci o peni sa... Widziay go, wiedz, e go nie posiadaj, i go pragn".

y na rozwj nauki, mska seksualno osigaa faz doj rzaoci tylko wtedy, gdy odczuwanie przyjemnoci prze nosio si z penisa do bardziej rozwinitych sensualnie ob szarw: do palcw i jzyka. Freud wywioda genialnie, e skoro zapodnienie i cia nie musz towarzyszy kade mu orgazmowi multiorgazmicznych kobiet, to rwnie w wypadku mczyzn dojrzao seksualna mierzona by powinna moliwoci szczytowania w nieprokreacyjny spo sb. Niedojrzae orgazmy prciowe powinny by zastpio ne orgazmami jzykowymi i palcowymi. W Maskulinizmie Phyllis Freud jak zwykle przejrzycie przedstawiaa ten problem: W klitoralnej fazie u chopcw penis jest wio dc stref erogenn. Ale oczywicie nie jest to stan nie zmienny... Penis powinien... odda swoj wraliwo i jed 19 noczenie swoj wano obszarom jzykowo-palcowym" .

hocia Phyllis Freud bya genialn mylicielk, to wysuchujc historii testerykw w pierwszych dziesiciu, dwunastu latach swojej praktyki, po penia zasadniczy bd, ktrego prba napra wienia doprowadzia do powstania zrbw teorii freudyzmu. Na pocztku pomyka bya trudna do uchwycenia. Freud zauwaya, e wiele testerycznych symptomw, kt re wykazywali jej mscy pacjenci, byo zbyt powanych, aby mona je byo przypisa takim traumatycznym i de strukcyjnym, lecz jednoczenie tak bardzo powszechnym aktom jak masturbacja (ktra u mczyzn wystpowaa rza dziej ze wzgldu na ich mniejszy instynkt seksualny) czy uczestniczenie w prymarnej scenie" seksualnej midzy rodzicami (w ktrej matka pochaniaa bezbronnego ojca). Nie byy te one wynikiem testerycznych kamstw ani dzie dziczenia skazy" choroby psychicznej, jak twierdzio wiele innych badaczek. Wprost przeciwnie, doktor Freud zauwa ya, e obezwadniajce napady strachu u jej pacjentw, a nawet testeryczne paroksyzmy, podczas ktrych wyda wao si, e walcz oni z niewidzialnymi wrogami, s frag mentami ukadanki, ktra - gdy w kocu obraz zaczyna nabiera ksztatw - odkrywa sceny seksualnych napaci przebytych w dziecistwie, zazwyczaj z rk czonkw ro dziny lub innych dorosych, od ktrych dziecko byo cako wicie zalene. Co wicej, te testeryczne symptomy urucha-

19 W Kobiecoci Zygmunt Freud tumaczy: W fallicznym okresie u dziewczynek klitoris jest wiodc sfer erogenn. Ale ten stan oczy wicie ulega zmianie (...) Wraliwo jak i znaczenie echtaczki po winno przemieci si do pochwy". Czy powinnimy wybaczy mu, jako e y w innych czasach? Oto, co konkluduj Lisa Appignanesi i John Forrester w Kobietach Freuda (wydawnictwo HarperCollins): To prawie niewyobraalne, e Freud nie zdawa sobie sprawy z zupenie jednoznacznych pogldw wsp czesnych mu anatomw i fizjologw, ktrzy jeszcze u progu wieku udowadniali, e klitoris bya szczeglnie wraliwym miejscem dla kobiecej przyjemnoci seksualnej, i ktrzy w pismach medycznych z tego okresu stwierdzali, e wagina nie peni waciwie adnych funkcji erotycznych. Autorzy XIX-wiecznej encyklopedii medycznej opisywali klitoris w taki sam sposb, w jaki zrobi to Alfred Kinsey w poowie XX wieku, dodajc elementy jednoznacznej, cho mro cej krew w yach medycznej retoryki: na caej waginie mona doko nywa operacji bez znieczulenia".

Czy w tym kontekcie zamiana sytuacji na palcow-jzykow wci wydaje si zbyt daleko idca? Moe, ale mimo wszystko daje ona mczyznom prawo do wikszej liczby zakocze nerwowych, ni Freud przyzna nam, kobietom.

46

IRP

miane byy tylko przez te elementy z teraniejszego oto czenia, ktre byy czci wypartych wspomnie. Sympto my zaczynay ustpowa, kiedy pogrzebane wspomnienia wycignite zostay na wiato dzienne i wprowadzone do wiadomoci. Nagle Freud doznaa objawienia: t e s c e n y " m o g b y p r a w d z i w e ! Napisaa: Faktem jest, e pacjenci nigdy nie powtarzaj spontanicznie swoich historii. Nigdy te podczas trwania leczenia nie przedstawiaj nagle leka rzowi penych wspomnie z tego rodzaju scen. Fizyczny lad przedwczesnych dowiadcze seksualnych udaje si wytropi tylko pod bardzo siln presj analitycznej proce dury i wbrew olbrzymiemu oporowi. Co wicej, wspomnie nie musi by wydobywane fragment po fragmencie, a kie dy zaczyna dociera do wiadomoci pacjenta, staje si on ofiar emocji, ktrych nie da si sfaszowa". Nie trzeba dodawa, e gotowo dania wiary bredniom testerycznych mczyzn oznaczaa odrzucenie matriarchalnego systemu dotychczasowej wiedzy. Mimo to Phyllis Freud czua, e jest blisko jakiego odkrycia. Mogo to by odkrycie, kt rego od dawna pragna, ktre przyniosoby jej, jak pisaa, wieczn saw" i nawet pewne bogactwo". Odkrycie przyczyn testerii mogo by zacztkiem sawy na miar Aleksandry Wielkiej lub Hannibalii, sawy, ktra bya jej przeznaczona. Nowej teorii korzeni testerii nadaa dziwn nazw teorii uwiedzenia", nie dlatego, e sugerowaa, aby bardzo modzi chopcy mogli wspdziaa z napastni kami, lecz by w delikatny sposb odnie si do przed wczesnych dowiadcze seksualnych". Co wicej, w pry watnych listach i zawodowych notatkach bronia wiary godnoci swoich pacjentw 2 0 . Ze zrozumiaych wzgldw Phyllis Freud nie moga ba da sytuacji rodzinnej pacjentw ani tym bardziej interwe niowa w jakikolwiek sposb w draliwe domowe proble my. Nie moga stawia w kopotliwej sytuacji rodzin, kt re przysyay do niej swoich synw. Ale dowody czasami same pukay do drzwi. Kiedy kto z rodzestwa testerycznego pacjenta przyzna, e by wiadkiem seksualnie perwersyjnych aktw, ktre byy powodem cierpie pac20 Sto lat temu Freud zacz przedstawia perwersyjny i szkodliwy charakter seksualnego, i nie tylko seksualnego, molestowania dzieci fakty, ktre dopiero teraz na nowo s odkrywane. Czsto nie udawao mu si opublikowa caej prawdy (na przykad czeka cae lata, zanim wyjawi, e w uytym w Studiach nad histeri przykadzie modej dziewczyny opisywanym gwacicielem by jej ojciec, mimo e stu dium byo anonimowe). A mimo to z listw i prac opublikowanych Freuda moemy zrekonstruowa to, o czym mu opowiadano w ramach jego praktyki lekarskiej: historie o b o l u i strachu zwizanym z wyda laniem kau i menstruacj, o ktrych obecnie wiadomo, e wi si z przeyciem analnych stosunkw we wczesnym dziecistwie lub z wpychaniem si do odbytnicy i pochwy przedmiotw; skargi na temat wymiotw i innych zaburze aknienia, ktre obecnie wie si z wykorzystywaniem przez dorosych pci mskiej ust niemowlt i ma ych dzieci do seksu oralnego; opisy trudnoci z chodzeniem lub m wieniem, ktrych powodem wydaj si by wspomnienia bycia stra szonym lub wizanym podczas aktw seksualnego wykorzystywania; zaburzenia snu i koszmary senne, ktre pojawiaj si w tym samym czasie, w jakim miao miejsce seksualne molestowanie - i tak dalej. To, co nazywamy histeri", prawie zawsze okazywao si nadreakcj (abreaction): ukrytym wspomnieniem prawdziwego wydarzenia, przy woanym przez co z otoczenia i odczuwanym w taki sposb, e emocje zwizane z dawnym wydarzeniem przeywane byy na nowo, tak jak by dziay si w danym momencie.

jenta. Innym razem dwoje pacjentw zostao w dzieci stwie wykorzystanych przez t sam osob. W innym przy padku rodzic zacz paka po tym, jak dziecko oskaryo go o seksualne molestowanie, przyznajc si w ten sposb do winy. Phyllis, jak zwykle wraliwa na cierpienia in nych, porzucia temat, tak aby rodzic i dziecko mogli ra zem wrci do domu. Zachcana takimi potwierdzeniami, coraz (bardziej podniecaa si wag swojego odkrycia i za cza przygotowywa prac o ciszym kalibrze anieli te, ktre wygaszaa na konferencjach towarzystw nauko 21 wych . Phyllis Freud doskonale zdawaa sobie spraw, e jej teoria uwiedzenia" uczyni z niej jedn z tych osb, kt re zakcaj sen wiata", lecz mimo to liczya na nagrod i saw. Bya wic gorzko rozczarowana, kiedy jej kon cepcje zostay przyjte przez koleanki raczej chodno, a nawet z irytacj. Prawdopodobnie mimo wszystko trwa aby w swoim uporze, gdyby nie rozstrzygajca myl, kt ra kazaa porzuci jej teori uwiedzenia". P h y l l i s Freud z a c z a r o z u m i e , e aby o b r o n i swoj t e o r i , m u s i a a b y wda si w absur dalny i oczerniajcy proces oskarania wasnej rodziny.

wiadomo ta pojawia si wkrtce po dugotrwa ej chorobie i mierci matki, ktra wpyna na ni o wiele mocniej, ni si tego spodziewaa. Za y cia czua do matki wrogo. Byo to uczucie od wrotne ni mio i seksualny pocig, jaki czua do swoje go piknego i adorowanego ojca. Stan zdrowia tej starej kobiety nie wpywa na mnie deprymujco", pisaa do swo jej dugoletniej przyjaciki Wilhelminy Fliess. Wolaa bym, aby jej choroba si nie przeduaa". Lecz kiedy matka umara jesieni 1896 roku, Freud napisaa: Jedna z tych ciemnych cieek za progiem wiadomoci... mier staruszki gboko mnie dotkna". Przez wiele nastpnych miesicy Freud nadal spisywaa historie napastowanych pacjentw 2 2 . Nie byo jej atwo rozsta si z teori, ktr tak dugo piecia. W jednym przypadku zaobserwowaa, e testeryczny bl gowy z uczuciem nacisku na czubek gowy, skronie i tak dalej
21 W pracach tych przedstawione byy prawdziwe przypadki - wszyst kie dotyczce ojcw i crek. Freud pisa o jednym z nich: Powiedzia em jej, i jestem prawie pewny, e mier kuzyna nie ma nic wsplne go z jej stanem... W tym momencie otworzya si na tyle, e wyrzucia z siebie jedno znaczce, oderwane zdanie; ale natychmiast powstrzy maa si, a stary ojciec, ktry siedzia za ni, zacz gorzko paka. Oczywicie nie naciskaem wicej, ale ju nigdy nie zobaczyem tej pacjentki". Rozbudowany opis tego przypadku znajduje si w ksice Jeffrey Moussaief Zamach na prawd: o zdawieniu teorii uwiedzenia przez Freuda (wydawnictwo Farrar, Straus & Giroux). 22 Freud napisa na przykad o pewnej modej pacjentce: (...) kiedy bya pomidzy szstym a dwunastym rokiem ycia, jej wydawaoby si szlachetny i szanowany ojciec bra j regularnie do ka i wykorzy stywa j bez wnikania (...) O sze lat starsza siostra, ktrej zwierzya si o wiele pniej, przyznaa, e te miaa z ojcem tego typu do wiadczenia. Kuzynka powiedziaa jej, e kiedy miaa pitnacie lat, musiaa uwalnia si z uciskw swojego dziadka (...) - to zupenie zwyczajny przypadek histerii ze zwykymi objawami". Jednym ze zwykych" objaww byto to, i bardzo baa si podrowa powo zem. Jej brat zosta odwieziony powozem do domu dla psychicznie chorych. Nie dowiadujemy si o tym, co brata do tego doprowadzio.

IRP

47

jest charakterystyczny dla scen, w ktrych gowa trzyma na jest nieruchomo w celu wykorzystania ust do pewnych dziaa". Freud cierpiaa na tego rodzaju bolesne i obez wadniajce ble gowy przez cae swoje ycie. Fakt ten niewtpliwie musia mie wpyw na jej stosunek do teorii uwiedzenia". Nastpne zdanie jasno pokazuje, jakie mo gy by nastpstwa, gdyby teoria bya konsekwentnie sto sowana: moja wasna matka bya odpowiedzialna za te23 steri mojej siostry... i kilku modszych braci" . W maju 1897 roku Freud zdaa sobie spraw, e wszystkie dzieci czuj wrogo do swoich rodzicw i ycz im mier ci: To yczenie mierci u synw skierowane jest przeciw ko ojcu, a u crek przeciwko matce". Byo to nie tylko uspo kajajce potwierdzenie wasnej normalnoci, ale pocztek odkrycia kompleksu Elektry i mniej istotnego kompleksu Edypa. Wkrtce te Freud zdaa sobie spraw z powodw, dla ktrych odczuwaa melancholi po mierci matki: natu ralna wrogo do rodzica tej samej pci ,jest stumiona w okresach, kiedy wspczucie w stosunku do jednego z ro dzicw wzrasta - w okresie jego choroby lub mierci". W sierpniu Phyllis Freud wyjechaa do Woch, gdzie jej cierpliwa autoanaliza w kocu zacza przynosi skutki. Nie wiemy, jakie heroiczne walki Phyllis Freud toczya z sam sob. Jednym z jej poczyna by odwrt od stu diw nad pamici i przeniesienie uwagi na dziedzin fan tazji, rozwinicie symbolicznej interpretacji marze, ktre s ukrytymi, nie spenionymi yczeniami. Jako e wszyscy chopcy zakochani byli w swoich ma tkach i chcieli zaj miejsce ojca, sceny" z rodzicami mogy by tylko wskazwkami co do pragnie, a nie opi
23 Oto petny cytat opublikowany po raz pierwszy w pracy Jeffrey Mousson Petny wybr listw Zygmunta Freuda do Wilhelma Fliessa, 1887-1904 (wydawnictwo Harvard University Press): Histeryczne b le gowy, ktrym towarzyszy uczucie ucisku na czubek gowy, skronie i tak dalej s charakterystyczne dla scen (to okrelenie Freuda dla sek sualnych wspomnie z dziecistwa jego pacjentw), w ktrych gowa trzymana jest nieruchomo w celu wykorzystania ust do pewnych dzia a. (Pniej niechtnie wkadaj gow w obejm u fotografa.) Nieste ty mj wasny ojciec by jednym z takich zboczecw i odpowiedzialny jest za histerie mojego brata (...) i kilku modszych sistr. Czstotliwo wystpowania tego przypadku jest zadziwiajca".

sem prawdziwych wydarze. A nawet jeeli byy to praw dziwe wydarzenia, to nie miay one gbszego znaczenia, gdy naprawd istotne byy fantazje i pragnienia zwizane 24 z rodzicami. Ju nie musiaa dalej szuka . We wrzeniu Freud bya w kocu gotowa przedstawi przetworzon teori uwiedzenia" w licie do Fliess. Ten list mia sta si sawny i by cytowany przez wszystkich, ktrzy zwalczali powierzchowny pogld, i cierpienie wy woywane jest przez autentyczne wydarzenia, a nie od wieczn walk, jaka toczy si w ludzkiej psyche. To wa nie bya wielka tajemnica, ktra powoli si zacza prze de mn odkrywa w cigu ostatnich miesicy. Ju nie wie rz w moj neuroz". Napisaa: Rozumiem teraz brak sukcesu, na ktry tak liczyam". A take: We wszystkich wypadkach matka, nie wyczajc mojej wasnej, musiaa by zosta oskarona o perwersj". Co wicej, uwiadomia sobie rwnie fakt, jak niespodziewanie liczne s wypad ki wystpowania testerii z dokadnie takimi samymi obja wami, cho z pozoru nie wydaje si moliwe, aby akty perwersji wobec dzieci mogy wystpowa na tak szerok skal" 2 5 . Ta nowa wiadomo pomoga jej przezwyciy rozterki, chocia wizao si to z publicznym przyznaniem si do zmiany stanowiska, a wic do tego, za czym Freud nie przepadaa. Phyllis Freud odwanie przeprosia za swo je bdy. Napisaa: Wierzyam w te historie, przez co wydawao mi si, e odkryam, i korzenie pniejszych neuroz le w dowiadczeniach seksualnych z dziecistwa", i dalej: Jeeli czytelniczki maj ochot pokiwa gow nad moj atwowiernoci, nie mog mie im tego za ze". Przeoya B a r b a r a Limanowska
24 Nigdy nie dowiemy si, co naprawd przydarzyo si Freudowi. Oto najbardziej bezporednia informacja, odnoszca si do tej sytuacji. W ksice Freud i jego ojciec Mariann Krull, ktra dokadnie przeba daa listy Freuda, opisy jego snw i dziaa po mierci ojca, dochodzi do wniosku, e naga decyzja, aby molestowanie dzieci uzna za fan tazje", pojawia si dokadnie w chwili, kiedy wasna autoanaliza mo gaby zmusi go do oskarenia ojca o uwiedzenie go, o zboczenie". 25 Oczywicie jest to przeciwiestwo tego, co mwi Freud i co zebra w swojej bibliotece. Ale nie o to chodzi. Bardziej interesujce wydaje si nage przejcie od osobistych i dokadnych opisw do danych pozapersonalnych i statystycznych. Oto Zygmunt Freud w Etiologii histerii: Wszystkie konkretne warunki, pod wpywem ktrych le dobrana para prowadzi zwizek miosny - z jednej strony dorosy, ktry (...) uzbrojony jest w niepodwaalny autorytet oraz prawo do karania i mo e zmienia role, by zaspokaja swoje zachcianki, a z drugiej strony dziecko, ktre w swojej bezbronnoci cakowicie poddane jest arbitral nej wadzy (...) i u ktrego wykonywanie poleconych mu dziaa seksu alnych czsto zakcone jest przez zbyt ma kontrol nad wasnymi naturalnymi potrzebami - te wszystkie groteskowe, a przecie jake tragiczne niezgodnoci odciskaj si na pniejszym rozwoju jednostki i na jej neurozach".

48

RP

You might also like