Id do

Spis treci
Przykadowy rozdzia
Katalog ksiek
Katalog online
Zamw drukowany
katalog
Twj koszyk
Dodaj do koszyka
Cennik i informacje
Zamw informacje
o nowociach
Zamw cennik
Czytelnia
Fragmenty ksiek
online

Kontakt
Helion SA
ul. Kociuszki 1c
44-100 Gliwice
tel. 32 230 98 63
e-mail: helion@helion.pl
Helion 19912011

Typografia od podstaw.
Projekty z klas
Autor: Robin Williams
Tumaczenie: Piotr Cielak na podstawie Mistrzowskie stosowanie
czcionek. Jak to zrobi? w tumaczeniu Anny Witerkowskiej
ISBN: 978-83-246-2758-5
Tytu oryginau: The Non-Designer's Type Books, Deluxe Edition
Format: 168237, stron: 240

Sprawd, jak tworzy jeszcze lepsze dokumenty!

Co sprawia, e krj pisma jest czytelny i zrozumiay?
Jak wybra krj pisma?
Jak wyrni istotne fragmenty tekstu?
Poznaj sekrety typografii
Laikowi w dziedzinie typografii kady tekst moe wydawa si identyczny pod wzgldem
technicznym, Ot, zbir liter. Natomiast kada osoba nieco lepiej zorientowana w tej dziedzinie
dostrzee wiele innych elementw tego samego tekstu, wiadczcych o jego jakoci. Jednak na
pocztku naley odpowiedzie na pytanie: Czym zajmuje si typografia?. Odpowied wydaje si
baha: Istot typografii jest uycie znakw pisarskich w druku oraz ich prezentacja na ekranie
monitora. Z bliska okazuje si, e ta dziedzina wiedzy charakteryzuje si licznymi skomplikowanymi
pojciami i zasadami. Ich znajomo i wykorzystanie w codziennej pracy to klucz do tworzenia
technicznie perfekcyjnych dokumentw. Czy jednak naprawd trzeba powici ycie na
zdobywanie tej tajemnej wiedzy?
Ju nie! Do Twoich rk oddajemy kolejn ksik z serii, ktrej autorka zapozna Ci z najbardziej
skomplikowanymi zagadnieniami w zakresie stosowania odpowiednich krojw czcionek. Najpierw
jednak poznasz anatomi litery oraz podstawowe pojcia, takie jak wysoko tekstu, punkt oraz
pica. Na dalszych stronach ksiki sprawdzisz, co stanowi o czytelnoci i zrozumiaoci kroju pisma,
oraz dowiesz si, dlaczego jedne cudzysowy s dobre, a drugie ze. Ponadto zdobdziesz wiedz
na temat optycznego wyrwnywania marginesw, stylw w interpunkcji oraz przesuwania znakw
wzgldem linii podstawowej. Ostatnie rozdziay ksiki autorka powica kerningowi, interlinii,
odstpom midzy akapitami oraz wyrwnaniom. S to te elementy, po ktrych mona pozna
profesjonalnie zoony tekst. Ksika ta jest idealn pozycj dla wszystkich osb, ktre na co dzie
zajmuj si tworzeniem pism, oraz dla tych, ktre interesuj si typografi. Dziki licznym
przykadom dobrego i zego wykorzystania czcionek bdziesz tworzy jeszcze lepsze dokumenty!
Jeeli interesuje Ci temat typografii, z pewnoci przypadnie Ci do gustu druga ksika
powicona tej tematyce: DTP od podstaw. Projekty z klas.
Wykorzystaj wiedz z zakresu typografii do wywierania wpywu na czytajcych!

Spis treci
Wstp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Maa powtrka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

Krtka historia pisma

1. Wieki pisma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

Aldus Manutius . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

Czytelno i zrozumiao
2. Sztuka czytelnoci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
3. Sztuka zrozumiaoci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

Interpunkcja
4. Dobre i ze cudzysowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
5. Optyczne wyrwnywanie marginesw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
6. Style w interpunkcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
7. Przesuwanie znakw wzgldem linii podstawowej . . . . . . . . . . . 69

Typografia_book.indb5

2010-08-2705:58:24

spis treci

Mistrzowski skad
8. Open Type i zestawy eksperckie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
9. Kapitaliki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
10. Cyfry nautyczne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
11. Ligatury. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
12. Pisma wskie i szerokie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
13. Typografia afiszowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

Odstpy
14. Kerning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
15. Interlinia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
16. Odstpy midzy akapitami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
17. Wyrwnanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

Szczegy
18. Nagwki i podtytuy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
19. Cytaty i wyimki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
20. Podpisy pod ilustracjami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
21. Wyrnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
22. Przenoszenie wyrazw. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141

Typografia_book.indb6

2010-08-2705:58:24

spis treci

Efekty specjalne
23. Litery ozdobne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
24. Inicjay. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
25. Kolor w typografii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
26. Ornamenty i symbole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
27. Kroje z semiogramami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
28. Nie bd niemiay! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167

Typograficzne dylematy
29. Sugestywna typografia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
30. Wybr kroju pisma. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
31. Grzechygwne dtp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
32. O modzie w typografii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195

Sownik waniejszych poj

Pojcia typograficzne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206

Informacje dodatkowe
Dodatek A Zaufaj swoim oczom. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218

Dodatek B Dystrybutorzy fontw i oprogramowania . . . . . . . 225

Dodatek C Znaki specjalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227

Skorowidz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231

Typografia_book.indb7

2010-08-2705:58:24

Open Type

izestawy eksperckie

Rzecz, ktra najbardziej podoba misi wrewolucji cyfrowego projektowania ikomuni

kacji, jest eksplozja wiadomoci istnienia typografii. Ludzie, ktrzy dziesi lat temu nie
przypuszczali nawet, bynawiecie by wicej ni jeden krj pisma, teraz szczegowo ana
lizuj menu wrestauracji, reklam lub plakat, zastanawiajc si, jakich krojw wnich uyto.
Niezmiennie te zadziwia mnie, jak szybko zaraa nas magia liter, jak szybko zaczynamy
odczuwa niedosyt chcemy lepiej iwicej. Trudno sobie wyobrazi, e256 standardo
wych znakw typowego fontu mogoby nie wystarczy (toprzecie itak jest duo wi
cej, ni oferoway maszyny dopisania), okazuje si jednak, e potrzebujemy ich wicej!
Idlatego niektrzy zgwnych dystrybutorw fontw oferuj tzw. zestawy eksperckie
(ang. expert sets) dodatki dopodstawowych krojw zaprojektowane zmyl osytu
acjach, wktrych rzeczywicie bdziemy potrzebowali czego specjalnego. Wzestawach
eksperckich zawarte smidzy innymi staromodne cyfry nautyczne, prawdziwe kapitali
ki, uamki zwyke, ozdobne inicjay, rne warianty tego samego znaku, znaki windeksie
grnym idolnym oraz ligatury.
Rozwj zestaww eksperckich by jednym zimpulsw, ktry zainspirowa twrcw standar
du OpenType, opracowanego przez firmy Adobe iMicrosoft. wstandard wykorzystuje
moliwoci adresowania znakw przy uyciu dwch bajtw, dostpne wnajnowszych sys
temach operacyjnych firm Apple iMicrosoft. Tym samym umoliwia projektowanie zbio
rw zawierajcych nie 256, lecz ponad 65 tysicy glifw (czyli rnych wariantw znakw).
Wtym rozdziale opisz moliwoci, jakie oferuje standard OpenType izestawy eksperc
kie, apotem wyjani, dlaczego warto ich uywa. Wkolejnych rozdziaach znajdziesz
szczegowe porady dotyczce tego, kiedy iwjakich sytuacjach siga pote wyrafinowa
ne rozwizania typograficzne.

Typografia_book.indb77

2010-08-2705:58:31

78

mistrzowski skad

Cozawieraj zestawy eksperckie

ifonty OpenType?
Ten rozdzia stanowi wstp doomwienia moliwoci typowego zestawu eksperckie
go iprofesjonalnego fontu wstandardzie OpenType. Wkolejnych rozdziaach tej czci
ksiki omwione zostay konkretne grupy glifw, ktre mona znale wspecjalnie za
projektowanych krojach.

Kapitaliki
Niemal kady program pozwala zamieni mae litery wKapitaliki. Potakiej zmianie wiel
kie litery pozostaj wielkimi literami, amae wygldaj jak wielkie, lecz sodnich nieco
mniejsze. Niestety, podczas tworzenia kapitalikw wikszo programw poprostu skalu
je majuskuy doodpowiedniej wysokoci. Proporcje pisma zostaj zachwiane prawdzi
we majuskuy wygldaj przy przeskalowanych naduo grubsze (przykady zastosowania
kapitalikw znajdziesz nastronie 90.). Kapitaliki zzestaww eksperckich ikrojw Open
Type nie szwykymi pomniejszonymi majuskuami, lecz zaprojektowanymi specjalnie
wtym celu znakami, dziki czemu znakomicie wspgraj zwikszymi odnich wersali
kami wpimie otej samej wysokoci. Wicej szczegw naten temat zawiera rozdzia 9.

Cyfry nautyczne (mediewalowe)

Tradycyjne liczby (cyfry) wstawione wtekst, np.45872, wygldaj nazbyt due wsto
sunku dopozostaych znakw. Wprzeszoci cyfry byy projektowane napodobiestwo
maych liter, miay wyduenia dolne igrne iwyglday wten sposb: 45872. Cyfry tego
typu znajdziesz wwielu zestawach eksperckich ikrojach OpenType. Zostay one zapro
jektowane wtaki sposb, bydelikatnie wtapiay si wtekst. Cyfry nautyczne (inaczej me
diewalowe) sszczeglnie pikne wduych rozmiarach. Gdy raz zacznie si ich uywa,
trudno wrci dozwykych cyfr. Wicej szczegw naich temat znajdziesz wrozdziale 10.

Typografia afiszowa lub tytuowa

Wdobrze zaprojektowanym kroju pisma formy maych iduych znakw rni si nie
tylko wymiarami, lecz take proporcjami pogrubie iprzewe, wysoko minusku
jest dobrana proporcjonalnie dowysokoci majusku, aodstpy midzyliterowe irozmiar
oczek (pustych przestrzeni wliterach takich, jak e, g lub o) sdopasowane optycz
nie dowielkoci znakw. Tymczasem podczas skadania tekstu przy uyciu komputera
zwikszenie stopnia (wysokoci) pisma, powiedzmy do127 punktw, powoduje zwyke
przeskalowanie rdowych, 12-punktowych znakw dowysokoci 127 punktw. Nie za
wsze wyglda todobrze.
Ztego wzgldu wniektrych zestawach eksperckich zawarte swarianty znakw (tak
e minusku) zaprojektowane zmyl oskadaniu tekstw orozmiarze powyej 24 punk
tw, zwane niekiedy krojami afiszowymi (ang. display). Rnica nie jest moe zauwaalna
wpimie 24-punktowym, ale bdzie zupenie wyrana wnagwku lub krzykliwym tytu
le naplakacie. Wicej informacji naten temat znajdziesz wrozdziale 13. Niektre fonty
OpenType zawieraj nie tylko odmiany afiszowe, lecz take oddzielne warianty znakw
przeznaczone doskadania nagwkw irdtytuw (patrz te strona 82).

Typografia_book.indb78

2010-08-2705:58:32

8. Open Type i z e stawy eksperckie

79

Ligatury
Oprcz standardowych ligatur, takich jak lub , zestawy eksperckie oferuj zazwyczaj
wicej kombinacji znakw (naprzykad Rp dla rupii). Wicej informacji natemat liga
tur znajdziesz wrozdziale 11. Jeszcze wicej ligatur iwariantw znakw zawieraj kroje
OpenType, oczym przekonasz si ju nastronie 83.

Litery ozdobne
Bardziej rozbudowane zestawy eksperckie oferuj te tzw. litery ozdobne (ang. swash letters), ktre mog nada Twojej pracy bardziej wysmakowany wygld. Warto jednak pami
ta, etakie litery sjak sodkie ciasto pyszne, jeli zje si kawaek, lecz atwo mona
przesadzi. Uywaj ich zumiarem. Zamaszyste znaki zostay pomylane jako ozdobne
wykoczenie frazy, czasami wsuwaj si te pod ssiednie litery. Nie powinny jednak roz
pycha wierszy itworzy nieproporcjonalnych, duych odstpw. Oliterach ozdobnych
bdzie jeszcze mowa wRozdziale 23.

Pauzy
Zgodnie zpolskimi reguami typograficznymi znak pauzy powinien by oddzielony ods
siadujcych zni wyrazw zwykymi odstpami midzywyrazowymi. Niektrzy uwaaj
jednak, etakie rozwizanie powoduje powstanie zbyt duych optycznych przerw wcigu
tekstu irezygnuj zwstawiania wspomnianych spacji, prbujc wyregulowa odstpy przy
uyciu kerningu. Niezdecydowanym przychodz wsukurs specjalnie zaprojektowane pau
zy odugoci zwykej pauzy, ktre maj niejako wbudowane niewielkie odstpy, ua
twiajce zachowanie odpowiedniej odlegoci odssiednich wyrazw. Zewzgldu nabrak
stosownego skrtu klawiaturowego, takiego znaku naley niestety poszuka samemu.

Ornamenty
Zestawy eksperckie ifonty OpenType czsto zawieraj te ornamenty (% ),
ktre seleganck alternatyw dla zwykych krojw typu dingbats. Oornamentach iin
nych znakach (semiogramach) pisz wrozdziale 26.

Wicej oOpenType
Okrojach OpenType mogabym pisa wnieskoczono Gar przydatnych informa
cji naich temat znajdziesz nastronach 82 84.

Typografia_book.indb79

2010-08-2705:58:32

80

mistrzowski skad

Diabe tkwi wszczegach

Subtelne, wyrafinowane detale wyrniajce tekst zoony fontami OpenType
czy te przy uyciu zestaww eksperckich jeszcze kilkanacie lat temu zapew
ne przeszyby bez echa. Oczekiwania odbiorcw iwraliwo nakwestie este
tyki wzrosy jednak wostatnich latach tak bardzo, edzi owe detale szauwa
ane idoceniane. Nawet jeli efekt jest bardzo subtelny, cao jest odbierana
jako bardziej profesjonalna iadniejsza.
Przykad efektu wizualnego, jaki mona uzyska przy
uyciu specjalnie zaprojektowanego zestawu eksperckiego. Tekst polewej stronie
zosta zoony najzwyklejszym krojem Times New Roman wstopniu 12/14,5
iwyjustowany.

Dyskurs oyciu imierci, przeoony

przez Mary Sidney Herbert, 1592
Autorem oryginau by Philipe
deMornay
Tekst zoony krojem Brioso
Pro Regular 10,5/15, zuyciem kapitalikw, liter ozdobnych istaromodnych cyfr nau
tycznych. Podpis zoony
krojem Brioso Pro Caption,
rwnie zuyciem kapitalikw, ornamentu, kursywy
icyfr nautycznych.
Dyskurs oyciu imierci
przeoony przez Mary Sidney Herbert 1592
Autorem oryginau by Philipe de Mornay

Typografia_book.indb80

2010-08-2705:58:33

8. Open Type i z e stawy eksperckie

81

Zestawy eksperckie
: o p ewwikszoci
n t y p e & serwisw
e x p e r tinternetowych
sets
83
Eksperckie zestawy znakw mona8 kupi
zajmujcych si sprzeda fontw (wybrane serwisy tego typu znajdziesz wdo
datku B). Zewzgldu nato, ezwyky font moe zawiera zaledwie 256 zna
kw, zestaw ekspercki zazwyczaj skada si zwielu oddzielnych plikw zkro
jamican
nalecymi
dotej
samej
Innymi
wtakim
zestawie
You
buy expert
sets at
mostrodziny.
of the font
web sowy,
sites (see
a partial
list in prcz
pliku
zwaciwym
krojem
moesz
naprzykad
znale
plik
zsamymi
Appendix B). Because a regular font can only hold up to 256 characters, an kapi
talikami,
cyframi
nautycznymi,
windeksie
expert
set samymi
is actually
a collection
of fonts znakami
in the same
family. Thgrnym
at is, in idolnym,
an
ozdobnymi
inicjaami
itd. the
Kompletny,
rozbudowany
zestaw
expert
package
you will get
regular font,
plus you might
get tego
a fonttypu
thatniejed
contains
justzawiera
the small
another
that contains
oldstyle
gures,
superscripts,
nokrotnie
30caps,
rnych
wariantw
igrup
znakw
nalecych
dotego sa
and
subscripts.
And yet
another
for italic
swash.
A complete
expert
set package
mego
kroju pisma!
Kady
znich
bdzie
stanowi
odrbn
pozycj
nalicie fon
might
contain
up to85thirty
tw (patrz
strony
86).dierent fonts in the one family! Each font will

Expert set fonts

show up in your font list separately (see pages 8788).

Zestaw ekspercki moe by oznaczony jako Expert, OSF, SC, Small

An expert set font might be labeled Expert, OSF , SC , Small Caps,

Caps lub podobnie. Zanim kupisz jeden ztakich zestaww, koniecznie zapo
or some other descriptive term. Be sure to check the speci cations and the
znaj si for
zich
iprbkami
nie stobowiem tanie inwestycje.
samples
thezawartoci
font before you
invest infontw;
it.

nalece
dozestawu
ThPliki
is is the
Adobe Caslon
Expert
family
with
all theZwr
Adobe Caslon Expert.
individual
fonts
for
the
uwag narne warianty
regular character set and
podstawowego kroju idodatki
each of the expert additions.
wchodzce wskad takiego
zestawu.

Nawiasem
zanim
nazakup
zestawu read
eksperckiego,
ko
Before
you mwic,
run out and
buyzdecydujesz
a bunch of si
expert
sets, carefully
about
niecznie
zapoznaj
si
zmoliwociami
standardu
OpenType,
ktry
stopniowo
OpenType. OpenType is eventually going to replace expert sets. If youre using
InDesign,
sets andsi
move
right intoInDesign,
OpenType.
If youre using
jewypiera.skip
Jeliexpert
posugujesz
programem
towogle
nie musisz
QuarkXPress,
anygowy
versionwspomnianymi
earlier than 7.0, youre
stuck with
expert sets.
zawraca sobie
zestawami
odrazu
signij pokroje
OpenType. Zestawy eksperckie mog jednak stanowi ostatni desk ratunku
dla uytkownikw programu QuarkXPress wwersjach starszych ni 7.0.

Typografia_book.indb81

2010-08-2705:58:33

82

mistrzowski skad

Kroje OpenType
Standard OpenType zosta opracowany przez firmy Adobe iMicrosoft woparciu osystem
kodowania onazwie Unicode, ktry umoliwia adresowanie znakw przy uyciu dwch
bajtw danych. Techniczne aspekty tego rozwizania nie sistotne najwaniejszy jest
efekt, czyli moliwo tworzenia zestaww zawierajcych ponad 65 tysicy glifw, zamiast
dotychczasowej skromnej liczby 256 znakw dostpnych wzwykych fontach.
Glif tokonkretna wersja danego znaku. Naprzykad litera z jest pewnym znakiem, lecz
taminuskua totylko jeden zwielu jej wariantw mamy bowiem wielk liter Z, ka
pitalik z, ozdobne Z, czy te zeznakiem diakrytycznym. Kady znich jest pew
nym glifem powizanym zliter z.
Krj OpenType moe obejmowa cae zestawy znakw, poczwszy odprawdziwych ka
pitalikw, przez uamki iznaki ozdobne, a doligatur wszystkie te grupy zostan opi
sane wkolejnych rozdziaach.
Moliwo zawarcia ponad 65 tysicy znakw wramach jednego kroju pozwala opracowa
fonty obsugujce kilka rnych jzykw. Naprzykad kroje OpenType Pro firmy Ado
be zazwyczaj zawieraj cyrylic napotrzeby jzyka rosyjskiego ipokrewnych, pen gam
liter zeznakami diakrytycznymi, stosowanych m.in. wjzyku polskim itureckim, atak
e znaki alfabetu greckiego ().
Fonty OpenType swieloplatformowe zakupionego kroju moesz zpowodzeniem
uy wsystemach Mac OS, Linux, Unix iWindows. Tobardzo pomocne wsytuacji, gdy
dokumenty sprzenoszone pomidzy rnymi systemami.
Krj OpenType moe zawiera rne warianty optyczne dla rnych rozmiarw znakw.
Zgodnie ztym, oczym wspomniaam nastronie 78, zasadniczo kroje powinny by projek
towane pod ktem okrelonych rozmiarw, anie tylko powikszane izmniejszane wra
zie potrzeby naekranie komputera. Wkrojach OpenType mog znajdowa si warian
ty znakw zaprojektowane specjalnie zmyl otekstach drukowanych drobnym drukiem,
gwnie podpisach (ang. caption) wrozmiarze od6 do8 punktw, wariant standardowy
(ang. regular) dla tekstu orozmiarze od9 do13 punktw, wariant nagwkowy (ang. subhead) dla tekstu od14 do24 punktw iwariant afiszowy (ang. display) dla tekstu od25
do72 punktw. Napokazanych poniej przykadach moesz porwna rnice wgrubo
ci iproporcjach znakw wkadym zwymienionych wariantw pisma, dostosowanych
dornych zada odmiany przeznaczone doskadania drobnych napisw snieco ci
sze icharakteryzuj si wikszym wiatem midzy znakami, odmiany dowikszych na
pisw slejsze izoone nieco cianiej.

Warnock Pro Caption, 16 punktw

Warnock Pro Regular, 16 punktw
Warnock Pro Subhead, 16 punktw
Warnock Pro Display, 16 punktw

Typografia_book.indb82

2010-08-2705:58:33

8. Open Type i z e stawy eksperckie

83

Kroje OpenType sinteligentne

Posugujc si fontami OpenType wprogramie, ktry jest przystosowany doich obsugi,
przekonasz si, ezachowuj si one winteligentny sposb. Owa inteligencja polega
natym, eprogram dobiera odpowiedni wariant znaku wzalenoci odkonkretnej sytuacji.
Naprzykad powprowadzeniu tekstu wersalikami, krojem OpenType, program powinien
odpowiednio przesun wybrane znaki naprzykad mylniki inawiasy wzgldem
linii podstawowej, tak aby dopasowa jedopooenia tekstu (patrz rozdzia 7.).
Wprzypadku pisanki program moe dobra odpowiedni wariant znaku wzalenoci
odtego, czy zosta on uyty napocztku, porodku czy nakocu wyrazu. Wniektrych
pisankach, naladujcych tradycyjne odrczne pismo, program obsugujcy kroje OpenTy
pe moe automatycznie uy odpowiednich glifw wtaki sposb, bycao jak najwier
niej odzwierciedlaa tekst skrelony ludzk rk.

Tak wyglda litera e, ktra powinna zosta uyta wrodku wyrazu. cznik zle
wej strony umoliwia stworzenie pynnego poczenia zpoprzednim znakiem
Talitera e, bez cznika, zostanie wstawiona jaki pierwsza litera wyrazu lub jako
pierwsza litera pomajuskule, zktr nie mona jej bezporednio poczy
Talitera e doskonale nadaje si doumieszczenia nakocu wyrazu

Ten wariant litery e znakomicie nadaje si doumieszczenia napocztku wyrazu,

ktry jest pierwszym wyrazem wnowym wierszu (dziki temu zamaszysty ogo
nek nie bdzie kolidowa zpoprzednim wyrazem)
Prcz tego wkroju Ministry Script zaprojektowano wiele eleganckich ligatur

Glify pokazane na powyszym przykadzie zostay zaczerpnite z kroju Ministry Script

zzestawu Umbrella, dostpnego nastronie Veer.com. Przejrzyj dostpne wserwisie prb
ki tego kroju izapoznaj si zolbrzymi rnorodnoci glifw, wtym niezwykych liga
tur, ktre zostay zaprojektowane specjalnie dla niego. Zkolei zdanie poniej zostao zo
one krojem Zapfino, instalowanym wraz zsystemem Mac OS X. Dziki moliwociom
standardu OpenType rne wersje litery f swstawiane automatycznie podczas pisania.
Zwr uwag napikn ligatur dla pary Th.

fioletowa flaga fregaty or

Typografia_book.indb83

2010-08-2705:58:33

84

mistrzowski skad

Zanim kupisz
Nie wszystkie kroje OpenType obejmuj znaki dodatkowe! Wiele znich tozwy
ke fonty, ktre przeszy ma kosmetyk isteraz sprzedawane wformacie
OpenType, lecz nie zawieraj wszystkich cudownoci opisanych wtym rozdzia
the non-designers type book
86
le. Naprzykad spord krojw firmy Adobe najbogatsze inajpeniejsze skro
je oznaczone przyrostkiem Pro. Zanim zdecydujesz si nazakup wybranego
kroju, poszukaj, czy bdzie on zgodny zfunkcjami takimi jak automatyczne za
Check before you buy
stpowanie znakw (ang. automatic characters substitution) lub warianty optycz
Not all OpenType fonts include extra characters! Many have just had a facelift
ne and
(ang.are
opticals).
Wserwisach takich jak Veer.com opis kroju zawiera wszystkie
now in the OpenType format, but the great things you see in this
niezbdne
informacje
okadym
zkrojw
OpenType,
ktry
sihave
wofer
chapter are
not included.
The Adobe
OpenType
fonts that
are znajduje
feature-rich
cie.the
Poza
tym
wserwisie
Veer.com
znajdziesz
te
dokument
pdf
zinformacja
word Pro in their names. When buying a font, look for features such as
miautomatic
dotyczcymi
standardu
OpenType
istosowania
formacie;
characters
substitution
or opticals.
On a fontw
web sitewtym
like Veer.com,
wspomniany
dokument
pobra
zdowolnej
zfontem
OpenType.
the specs clearly
tell youmoesz
what you
can expect
in any strony
OpenType
font. Veer
also
provides pdfs that explain more about OpenType and how to use it; you can

download
the krojw
pdf fromOpenType
any page that displays an OpenType font.
Dwa
rodzaje
Kroje OpenType mona podzieli nadwa rodzaje. Pierwszy znich tokroje
Two types of OpenType fonts
oparte nastandardzie PostScript; takie, ktre sdostpne wbibliotece krojw
There are two types of OpenType fonts. One is PostScript-based, such as
Adobe Type. Pliki ztymi fontami maj rozszerzenie .otf. Drugi rodzaj krojw
those in the Adobe Type Library. They have an .otf extension in the font le
OpenType zosta opracowany woparciu ofonty TrueType. Pliki ztymi fonta
name. The other type is TrueType-based and has a .ttf extension.
mi maj rozszerzenie .ttf.
You can install and use any avor of OpenType font along with PostScript

Kroje
monafonts.
dowolnie czy zkrojami PostScript Type iiTrueType.
TypeOpenType
1 and TrueType

Sorry, but . . ale

.
Przepraszam,
As I write
this,
onlyteAdobe
use OpenType
ciently tylko
and ewpro
ecwchwili
gdy
pisz
sowa,applications
kroje OpenType
rozwijaje
skrzyda
tively.
QuarkXPress
cannot
take
advantage
of
the
OpenType
options
beyond
gramach firmy Adobe. Program QuarkXPress a dowersji 7.0 nie obsuguje
the regular 256 characters until version 7.0.
adnych funkcji zwizanych ztym standardem.

Typografia_book.indb84

2010-08-2705:58:34

8. Open Type i z e stawy eksperckie

85

Kilka sw okorzystaniu
zzestaww eksperckich
Wad zestaww eksperckich jest ich rozbicie naoddzielne kroje zawierajce wycznie
znaki specjalne, dlatego te nie mona wykorzystywa ich wcodziennej pracy tak, jak
zwykych fontw. Jeli naprzykad chciaby wpisa adres, musisz nachwil wybra je
den zkrojw nalecych dozestawu eksperckiego, zawierajcy cyfry nautyczne, apotem
wrci dopodstawowego kroju, ktrym skadae tekst. Aby wstawi ornament lub pau
z , musisz zmieni krj dla tego jednego znaku. Podobnie gdy chcesz wstawi liter
ozdobn. Wwielu zestawach eksperckich zawierajcych kapitaliki nie maodpowiadaj
cych im wersalikw. Tak wic kady wyraz, ktry zawiera oba rodzaje liter, wymaga dwu
krotnej zmiany fontu. Aby uatwi sobie spraw, mona uy funkcji typu znajd iza
mie. Mona te przygotowa makro lub zdefiniowa klawisze skrtw.
Innym problem zwizany zkorzystaniem zzestaww eksperckich polega natym, eich
dystrybutorzy nie zawsze dostarczaj kompletu informacji oznakach, jakie zestaw zawiera,
atymczasem wiedza otym, gdzie mona wykorzysta niektre zobco wygldajcych zna
kw lub jak jeuzyska, mogaby by uyteczna. Niektre zestawy zawieraj rwnie ukry
te znaki, ktrych uzyskanie wymaga uycia kombinacji czterech klawiszy (np.Option+Y,
anastpnie Shift+N wsystemie Mac OS).

Narzdzia dozarzdzania fontami

Doobsugi iwyszukiwania znakw specjalnych potrzeba dodatkowego narzdzia. Wsys
temie Windows mona wtym celu uy niewielkiej aplikacji systemowej Tablicy zna
kw, ktr znajdziesz waplikacjach wmenu Start.
Uytkownicy systemu Mac OS mog skorzysta znarzdzi Podgld znakw lub Podgld
klawiatury. Otwrz okno dialogowe zpreferencjami systemu Mac OS, wybierz opcj Jzyk
itekst, kliknij zakadk Ukady klawiatur izaznacz opcj Podgld znakw iklawiatury. Prcz
tego wcz opcj Pokazuj menu klawiatury napasku menu. Odtd napasku menu pojawi si
ikona zflag; pojej klikniciu bdziesz mg uruchomi jedn zwymienionych aplikacji.
Wprogramie InDesign dla systemu Windows lub Mac OS moesz skorzysta zpanelu
Glyphs (Glify) patrz rysunek nanastpnej stronie ktry mona otworzy przy uy
ciu stosownego polecenia zmenu Type (Tekst).
Jeli wswojej pracy korzystasz zduej liczby fontw, prawdopodobnie znasz ju takie na
rzdzia jak: Suitcase, Font Agent Pro lub Font Reserve. Wprzypadku rozbudowanych
zestaww eksperckich, takich jak Adobe Minion (22fonty) czy Centennial firmy Linoty
pe (17 fontw), uycie takich programw jest praktycznie niezbdne.
Krj Caslon, ktrym zosta zoony gwny tekst tej ksiki, wwersji eksperckiej skada
si z26 oddzielnych plikw zglifami, obejmujcych warianty pogrubione, ozdobne, afi
szowe, nagwkowe, specjaln wersj doskadania drobnych tekstw, znaki windeksie
grnym idolnym, pasujce doposzczeglnych wariantw oraz ornamenty. Odpewnego
czasu uywam fontu Caslon Pro wformacie OpenType, opracowanym przez firm Ado
be, gdy jest topoprostu owiele wygodniejsze wszystkie warianty iodmiany (wtym
wersje ornym ciarze optycznym) zawarte swjednym pliku!

Typografia_book.indb85

2010-08-2705:58:34

mistrzowski skad

86

88

Obsuga krojw OpenType wprogramie Adobe InDesign jest wrcz dziecin

h e n oNarysunku
n-design
e r s pokazane
t y p e b ojest
o kobszerne menu wariantw styli
niet prosta.
poniej
stycznych kroju onazwie Warnock Pro. Niewielka ikona zsymbolem wkszta
cie litery O obok nazwy informuje, emam doczynienia zfontem OpenType.
Pookreleniu
wariantu
wygodnie
wybiera
Adobe InDesign
makes stylistycznego
using OpenTypemog
a breeze.
Below you
see mypotrzebne
font menu zna
an OpenType
font called
Warnock Pro.
You cannadole
see the menu
ki for
zpanelu
Glyphs (Glify),
pokazanego
narysunku
strony.itself tells
me its an OpenType font by the little O icon next to its name. Once I have
Menuthe
obsugi
fontw
selected
optical
sizewprograand style I want to use, I can use the Glyphs palette
mie InDesign
bardzospeci
wygod(farther
below) jest
to select
c characters.
ne. Obok nazwy prcz informacji
oformacie wywietlana jest prbka kroju, awszystkie warianty danego kroju szawsze pod rk.

Wpanelu Glyphs wywietlane swszystkie

znaki dostpne wwybranym wariancie
stylistycznym.

When you see a tiny triangle in the corner of a glyphs box, you know there are

Jeli wrogu danego glifu widoczna jest malutka trjktna strzaka, toznaczy,
alternate glyphs for that character. Click on the triangle to see the alternates,
edany
znak
wystpuje
wkilkua glyph
rnych
wersjach.
Kliknij
tstrzak,
abythejewy
as shown
above.
Double-click
to make
it appear
on the
page where
wietli
(patrz
rysunek).
Dwukrotne
kliknicie
wybranego glifu powoduje jego
insertion
point
is ashing
or where text
is selected.
automatyczne umieszczenie wedytowanym tekcie, wmiejscu, wktrym znaj
duje si kursor lub zaznaczenie.

Typografia_book.indb86

2010-08-2705:58:34

Kapitaliki
Projektanci itypografowie znaj wiele sztuczek, dziki ktrym ich pra
ce spikne isprawiaj przyjemno czytajcemu. Jedn znich jest umiejt
ne uycie kapitalikw. Tnazw okrela si wielkie litery, majce wprzyblie
niu wysoko minusku. Kapitaliki sczsto uywane zewzgldu naefektowny
wygld, jednak maj one rwnie kilka praktycznych zastosowa weleganckiej
typografii. Czsto uywa si ich napocztku artykuu lub rozdziau pierw
szy wiersz lub pocztek wiersza skada si wwczas kapitalikami, tak jak wtym
akapicie. Jest toprosty ielegancki sposb, bywprowadzi czytelnika wtekst.

Kiedy uywa kapitalikw?

Jeli skrtowce zoymy wersalikami, bd si nadmiernie wyrniay wtekcie.
Jednym zestandardowych ipraktycznych zastosowa, wktrych mona wyko
rzysta kapitaliki, swanie skrtowce, np.sa, cbs, cnn lub simm.
Kapitalikw uywa si te tradycyjnie wskrtach a.m. ip.m. oznaczaj
cych godziny przed- ipopoudniowe wkrajach anglosaskich. Jeli pisae kie
dy namaszynie dopisania, prawdopodobnie jeste przyzwyczajony douy
wania wtakich przypadkach wielkich liter, poniewa maszyna nie umoliwiaa
wstawiania kapitalikw. Teraz jednak masz ju tak moliwo ipowiniene
zniej skorzysta.
Agentka FBI, Harriet, wczya kana CNN, byprzed pjciem
doka posucha najnowszych sensacyjnych wiadomoci oCIA.
Agentka fbi, Harriet, wczya kana cnn, byprzed pjciem
doka posucha najnowszych sensacyjnych wiadomoci ocia.
Wielkie litery wrodku zdania niepotrzebnie cigaj nasiebie
wzrok czytelnika. Zwr uwag nato, jak kapitaliki wtapiaj si
wtekst.

Typografia_book.indb87

2010-08-2705:58:34

88

mistrzowski skad

Tworzenie wasnych kapitalikw

Wikszo edytorw tekstu zawiera opcje ipolecenia, zazwyczaj dostpne wme
nu takim jak Format czy Czcionka, ktre umoliwiaj zamian zaznaczonych
uprzednio maych liter wkapitaliki. Jeli Twj program nie zosta wyposao
ny wtak funkcj, wpisz tekst uywajc wielkich liter, anastpnie zmniejsz
jedowysokoci okoo 70 procent wysokoci (wpunktach) reszty pisma (dzia
anie wspomnianych funkcji jest analogiczne).
Taka metoda jest wporzdku, jeli rzadko uywasz kapitalikw albo robisz
totylko wpracach niewymagajcych wysokiej jakoci. Jeli jednak zaley Ci
nanaprawd piknej typografii, powiniene zainwestowa wfonty, ktre ma
j specjalnie zaprojektowane kapitaliki. Zwyke zmniejszenie wysokoci pisma
(niezalenie odtego, czy wykonasz jercznie, czy zdasz si nawspomniane
wczeniej funkcje programu efekt jest taki sam) skutkuje przeskalowaniem
wszystkich elementw znakw, acozatym idzie, grubo kapitalikw nie pa
suje dogruboci innych znakw uytych wtym samym zdaniu.

KADY MASWOJ AB, COPRZED NIM UCIEKA.

Grubo komputerowo wygenerowanych kapitalikw jest
mniejsza ni grubo zwykych wielkich liter. Krj pisma
Switzer Condensed EFN.
Jeli musisz uy kroju, ktry nie maodpowiednich kapitalikw, sprbuj wy
korzysta jego lekko pogrubion odmian (ang. semibold), jeli taka oczywicie
istnieje. Pozmniejszeniu wysokoci pisma jego grubo rwnie si zmniejszy.
Moesz take sprbowa zmniejszy domyln wysoko kapitalikw jeli
Twoja aplikacja tworzy jepoprzez zmniejszenie do70 procent, zmie ustawie
nie np.na82 procent, bynie dopuci donadmiernych rnic wgrubociach
kresek liter.
Niestety, wprogramie QuarkXPress iInDesign tak zdefiniowany rozmiar b
dzie dotyczy wszystkich kapitalikw wdokumencie niewane, jakich fontw,
jakich rozmiarw, stylw czy gruboci liter uyjesz wposzczeglnych akapitach.
Uzyskany efekt nie jest wic najwyszej prby. Tozreszt dotyczy wikszoci
globalnych ustawie wprogramach doskadu publikacji im wikszy zasig
majaka opcja, tym mniej jest uyteczna.
Wyjtkiem jest program PageMaker, ktry umoliwia zmian wysokoci kapi
talikw dla kadej litery osobno ipozwala nadodawanie ich doarkusza stylw.

Typografia_book.indb88

2010-08-2705:58:34

9. kapitaliki

89

Prawdziwe kapitaliki
Niewiele rodzin fontw zawiera rasowe kapitaliki. Takie znaki zostay odpo
cztku dokoca zaprojektowane jako kapitaliki, zeszczeglnym uwzgldnie
niem dopasowania proporcji igruboci kresek dokresek odpowiadajcych im
majusku. Takie prawdziwe kapitaliki czsto sdostpne wkrojach OpenType,
zawierajcych tysice rnych znakw iich wariantw. Wprogramach obsugu
jcych zaawansowane moliwoci standardu OpenType, takich jak InDesign, na
cinicie skrtu klawiaturowego powodujcego przeksztacenie tekstu nakapi
taliki powoduje wybranie prawdziwych kapitalikw, jeli tylko sone dostpne.
Kapitaliki ste niekiedy dostpne wzestawach eksperckich, wpostaci oddziel
nego pliku zawierajcego tylko znaki tego typu (zajrzyj dorozdziau 8.). Za
stosowanie prawdziwych kapitalikw nadaje publikacji elegancki wygld inie
zakca pynnoci czytania.

Kady MaSwoj ab,

CoPrzed Nim Ucieka.
ISwojego Zajca, Ktrego Si Boi.
Prawdziwe kapitaliki sspecjalnie zaprojektowane tak, bygrubo ich kresek odpowiadaa kreskom wielkich liter. Wkrojach
OpenType, wktrych zawarte zostay specjalnie zaprojektowane
kapitaliki, moesz uy ich automatycznie wystarczy, epodczas wprowadzania tekstu uyjesz skrtu klawiaturowego, powodujcego wczenie kapitalikw. Program obsugujcy standard
OpenType zadba oto, bybyy toprawdziwe kapitaliki, anie ich
imitacje.
Wpowyszych przykadach uyto krojw Switzer EFN
(PostScript) oraz Adobe Caslon Pro (OpenType).

Typografia_book.indb89

2010-08-2705:58:34

90

mistrzowski skad

Czytelno izrozumiao kapitalikw

Podpisy pod ilustracjami lub cytaty sczasem zoone kapitalikami. Warto
jednak pamita, ewcale nie sone atwiejsze doprzeczytania ni tekst zo
ony wersalikami. Dzieje si tak dlatego, ewszystkie wyrazy maj podobne
prostoktne ksztaty, wic oczy zmuszone swrci dometody czytania litera
politerze. Tojednak nie oznacza, enigdy nie powiniene uywa wersalikw
lub kapitalikw. Pamitaj jedynie oograniczeniach iuyj ich wtedy, gdy mo
esz pozwoli sobie nautrat pewnej dozy czytelnoci. Im wicej tekstu zo
ono wersalikami lub kapitalikami, tym mniejsze prawdopodobiestwo, elu
dzie go przeczytaj.
y szczliwie, niewiele majc; poszukiwa elegancji ra
czej ni luksusu iwytwornoci raczej ni mody; by war
tociowym, nie tylko godnym szacunku, izamonym, nie
bogaczem; uczy si wytrwale, myle spokojnie, rozma
wia agodnie idziaa szczerze; sucha zotwartym
sercem gwiazd iptakw, modych imdrcw; tolerowa
wszystko zpogod ducha; robi wszystko zodwag, nie
przegapia okazji, nigdy si nie spieszy. Czyli, mwic
krtko, pozwoli duchowoci wyrasta ponad przecit
no. Oto moja symfonia.
William Henry Channing

Pomimo i tekst jest interesujcy, sporego wysiku wymaga przeczytanie go dokoca, prawda? Kapitaliki wcale nie satwiejsze
doczytania ni wersaliki.

Typografia_book.indb90

2010-08-2705:58:34

Cyfry nautyczne
Liczby iwartoci numeryczne skadaj si zcyfr. Cyfry dostpne wwikszoci
typowych krojw pisma przypominaj wielkoci wersaliki iwstawione dotek
stu wydaj si zbyt due. Wprzeszoci cyfry byy projektowane napodobie
stwo maych liter, miay wyduenia dolne igrne, dziki czemu gadko ipik
nie wtapiay si wtekst. Tzw. cyfry nautyczne (inaczej: mediewalowe) elegancko
prezentuj si take wduych rozmiarach. Gdy raz zaczniesz ich uywa, znie
chci bdziesz wraca dozwykych cyfr.
Popatrz, jak wielkie iniepasujce doreszty tekstu scyfry wtych tekstach:
Kochany Janie, zadzwo, prosz, o15.00 pod numer 438-97-62 wcelu
omwienia lubu. Lub napisz domnie naadres: 87-505, ul. Uliczna 916.
Zkolei tutaj cyfry elegancko koresponduj zreszt tekstu:
Kochany Janie, zadzwo, prosz, o15.00 pod numer 438-97-62 wcelu
omwienia lubu. Lub napisz domnie naadres: 87-505, ul. Uliczna 916.

Typografia_book.indb91

2010-08-2705:58:34

92

mistrzowski skad

Cyfry ostaej szerokoci

Wodrnieniu odzwykych takie cyfry charakteryzuj si sta wielkoci odstpw, nie
zalen odszerokoci znaku. Jak sama nazwa wskazuje, zajmowane przez nie pole zawsze
matak sam wielko. Innymi sowy, cyfra 1 zajmuje tyle samo miejsca cocyfra 7, coby
wa bardzo przydatne wsytuacji, gdy trzeba przygotowa zestawienie tabelaryczne czy ko
lumn majc nacelu zsumowanie wartoci.

Guziki
473
rubki 1892
Roboty
19,5

Gdyby cyfry nie zajmoway jednakowej

szerokoci, byoby duo trudniej wyrwna
jewkolumnach.

Gorzej, jeli uyje si takich cyfr dozoenia liczb wobrbie zwykego tekstu wwczas
ich staa szeroko powoduje powstanie nierwnych odstpw izazwyczaj wymaga ker
ningu. Przyjrzyj si uwanie odstpom midzyliterowym wponiszym numerze telefonu:

Zadzwo doRozalindy pod numer 1-916-987-7546.

Cyfry oodstpach proporcjonalnych

Cyfry nautyczne wwikszoci zestaww eksperckich (cho nie wewszystkich) szapro
jektowane jako proporcjonalne, coznaczy, ekada znich zajmuje szeroko korespondu
jc zrozmiarami znaku jedynka bdzie zajmowaa mniej miejsca ni sidemka, gdy
jest odniej smuklejsza. Takie cyfry znakomicie wygldaj zoone obok siebie, lecz nie
naley ich stosowa wtabelach lub kolumnach wartoci, gdy nie da si ich wwczas wy
rwna! Gdy kupisz zestaw ekspercki izaczniesz uywa cyfr nautycznych, sprawd odra
zu, czy sone staej, czy proporcjonalnej szerokoci poprostu wpisz kilka kolumn cyfr
izobacz, czy da si jeoptycznie rozdzieli poprzez wstawienie prostych, pionowych linii.

Cyfry wprzykadzie zlewej strony s staej szerokoci, tworz elegancko wyrwnan kolumn. Zkolei zestawienie poprawej
stronie zostao zoone cyframi oproporcjonalnych odstpach, wskutek czego caa ich
kolumna nie jest idealnie wyrwnana.
Wkrojach OpenType czsto dostpnych jest kilka wersji cyfr:
Nautyczne proporcjonalne

1234567890

doskonae dostosowania wtekcie

1234567890

tradycyjne oproporcjonalnej szerokoci

Nautyczne ostaej szerokoci

1234567890

pikne ielegancko wyrwnane

Klasyczne ostaej szerokoci

1234567890

tradycyjne, elegancko wyrwnane

Klasyczne proporcjonalne

Typografia_book.indb92

2010-08-2705:58:35

Ligatury
Ligatury spojedynczymi znakami typograficznymi, ktre skadaj si zdwch
lub kilku poczonych liter. Popularnymi ligaturami skombinacje fi ifl.

figlarny pamflet figlarny pamflet

Czy dostrzegasz problem wprzykadzie zlewej strony?
Czy widzisz jego rozwizanie wprzykadzie zprawej?
Ligatury stworzone nie tylko wcelu rozwizania problemw typograficznych,
pojawiajcych si naprzykad wtedy, gdy litera f przesania kropk nad i,
ale czasami take wwczas, gdy projektantowi zaley nawyjtkowo eleganc
kim wygldzie pisma. Ligatury i sdostpne wwikszoci krojw wsyste
mie Mac OS (patrz przykad nanastpnej stronie), awzestawach eksperckich
ikrojach OpenType zazwyczaj jest bardzo wiele ligatur. Wsystemie Windows
wymienione ligatury dostpne stylko wnajnowszych krojach; najczciej trze
ba jednak sign pofont OpenType lub zestaw ekspercki.
Ile ligatur dostrzeesz wtym tekcie?

Filmowalimy ca scen owicie, jak

tylko nad stokiem pojawio si soce.
Dziewczyny pey grzdki, figlarnie
spogldajc namodego ekonoma.
Aon, smuky jak Apollo, przechadza si wolno midzy nimi, wyciga
zkieszeni toffi, czstowa coadniejsze iflirtowa. Krowy mey spokojnie
traw, flegmatycznie oganiajc si
odbkw iprzygldajc si ludziom.

Typografia_book.indb93

To s ligatury dostpne z kroju Myriad Pro,

uyte w przykadzie
obok: fi fl ffi

2010-08-2705:58:35

94

mistrzowski skad

Wstawianie ligatur
Wsystemie Mac OS dwie podstawowe ligatury i, mona wstawi wdowolnej apli
kacji. Wsystemie Windows sone dostpne tylko wkrojach OpenType izestawach eks
perckich. Wcelu wstawienia wymienionych ligatur wsystemie Mac OS uyj nastpuj
cych skrtw:

Option+Shift+5
Option+Shift+6

Wsystemie Windows wymienione ligatury (oczywicie wtych krojach, ktre zostay wnie
wyposaone) mona wprowadzi przy uyciu tablicy znakw lub innych narzdzi tego ty
pu; wstandardzie Unicode maj one kod U+FB01 iU+FB02.

Wprogramie InDesign naley zaznaczy tekst, anastpnie wczy odpowiedni opcj

Ligatures (Ligatury) wpanelu Character (Typografia). Pamitaj, byuywa ich wtych ar
kuszach stylw, wktrych bd dostpne. Ligatury nie sprawiaj problemw przy spraw
dzaniu pisowni, aprba zmiany kerningu tworzcych jeznakw spowoduje ich fizycz
ne rozdzielenie.

Wprogramie QuarkXPress naley otworzy okno zpreferencjami programu izaznaczy

opcj Ligatures (ligatury) wzakadce Character (typografia). Niestety, skonfigurowane tutaj
ustawienie bdzie obejmowao cay dokument, niezalenie odrozmiaru ikroju, coczyni
torozwizanie praktycznie nieprzydatnym wprofesjonalnej typografii. (Parametr Break
Above [rozdziel powyej] odpowiada granicznej wartoci kerningu, przy ktrej ligatura
jest traktowana jako cao; jeli rcznie ustawisz wikszy kerning znakw, ligatura zo
stanie automatycznie rozdzielona).

i bez kropki
Zasadniczo ligatury nie suywane wtypografii afiszowej (pimie od24 punktw wzwy).
Jeli masz kopot zf przesaniajcym kropk nad i, sprbuj uy znaku bez kropki: .
Wcelu wstawienia tego znaku uyj panelu Glyphs (Glify) wprogramie InDesign (wsys
temie MacOS moesz wprowadzi go skrtem Option+Shift+B).

Flamingi skubi figi.

Zwr uwag nakombinacj liter fi.

Flamingi skubi fgi.

Zastosowanie i bez kropki rozwizao problem!

Znaki bez kropek przychodz wsukurs wsytuacjach, gdy kropka zaczyna przeszkadza,
coczsto dzieje si wprzypadku pochylonych ozdobnych majusku.

Victor Hugo Vctor Hugo

Hm, czy takropka sklejona zliter V nie jest denerwujca?
Teraz moesz topoprawi.

Typografia_book.indb94

2010-08-2705:58:35

Pisma wskie
i szerokie
Rodziny krojw czsto maj wicej ni tylko cztery podstawowe odmiany:
Regular, Italic, Bold iBold Italic. Wiksze rodziny mog zawiera jeszcze od
miany: Condensed, Bold Condensed, Extra Condensed, Extended, Black Exten
ded itd. Istniej rwnie specjalne, pojedyncze kroje, ktrym nadano bardzo w
ski lub bardzo szeroki, ciki wygld.
Krj wski (ang. condensed) jest krojem, ktry wyglda, jakby zosta skompreso
wany lub cieniony wpoziomie. Krj poszerzony (ang. extended) wyglda tak,
jakby zosta rozcignity. Takich odmian moesz uy dorozwizania pewnych
problemw typograficznych lub poprostu wcelu uzyskania ciekawego efektu.

To jest wspaniay krj Myriad Pro.

To jest Myriad Pro Condensed, inny wspaniay krj.
To jest Myriad Pro Extended, rwnie pikny.
Kroje wskie czsto maj elegancki, smuky wygld.
Kroje poszerzone wygldaj natroch przysadziste, ale te wygldaj
interesujco. Czsto wygldaj supernowoczenie, stanowczo.

Typografia_book.indb95

2010-08-2705:58:35

96

mistrzowski skad

Kroje wskie
Gdy zaley Ci naoszczdnoci miejsca, wskie kroje sdoskonaym rozwi
zaniem. Zapewne zauwaye ju, i niektre kroje zajmuj duo wicej prze
strzeni ni inne. Porwnaj powierzchnie zajte przez dwa teksty poniej, zo
one krojami Garamond iTimes. Ten drugi zosta zaprojektowany specjalnie
dla gazety London Times znaki sszczuplejsze, przez cozajmuj mniej
miejsca, ale wci sznakomicie czytelne. Nawet napodstawie tak maej prb
ki mona stwierdzi, edua partia tekstu zoona krojem Times wypeniaby
znaczco mniejsz powierzchni ni pismo Garamond wtym samym rozmia
rze, cho Times wydaje si wikszy. (Dzieje si tak zpowodu wysokoci minu
sku; zajrzyj nastron 15, zawierajc wicej szczegw naten temat).
Miay namnie cudowny, terapeutyczny wpyw, te katastrofy, ktrym robiem korekt Kiedy
wiat rozpad si iostatnie wydanie
poszo dodruku, korektorzy cicho
pozbierali wszystkie przecinki,
redniki, czniki, asteriksy, nawiasy,
kropki, wykrzykniki itd. iwoyli
jedomaego pudeka nad krzesem
wydawcy. Comme a tout est rgle.

Miay namnie cudowny, terapeuty

czny wpyw, te katastrofy, ktrym robiem korekt Kiedy wiat rozpad
si iostatnie wydanie poszo do druku,
korektorzy cicho pozbierali wszystkie
przecinki, redniki, czniki, asteriksy,
nawiasy, kropki, wykrzykniki itd. iwoyli je domaego pudeka nad krzesem
wydawcy. Comme a tout est rgle.
Henry Miller, Zwrotnik Raka

Henry Miller, Zwrotnik Raka

Krj pisma wprzykadzie polewej stronie Garamond.

Poprawej Times. Obydwa wstopniu 9/12.

Typografia_book.indb96

2010-08-2705:58:35

9. pisma wskie i sz erokie

97

Komputerowe modyfikacje pism

Wiesz zapewne, ewwikszoci programw mona zwzi lub poszerzy lite
ry naciniciem jednego klawisza. Jest tozabieg dopuszczalny jedynie wna
gych wypadkach, gdy komputer znieksztaca znaki, poprostu jeciskajc. Jeli
potrzebujesz pisma zwonego naprzykad aby zmieci wicej informa
cji wbiuletynie informacyjnym prosz, nie wyrczaj si komputerem, aza
inwestuj wprawdziwy, wski krj. Bdzie on zaprojektowany wodpowiednich
proporcjach, zuwzgldnieniem waciwej gruboci kresek iinnych charakte
rystycznych cech idetali, nawizujcych dogwnej rodziny kroju, ajednocze
nie bdzie cechowa si dobr czytelnoci. Poniej znajduj si przykady li
ter zmienionych komputerowo ikroju zaprojektowanego jako zwony.

Franklin Gothic, przeskalowany

Franklin Gothic Condensed
Wpierwszym przykadzie komputer poprostu sztucznie zwzi litery.
Drugi przykad zosta zoony specjalnym, wskim krojem. Zwr uwag narnice wgruboci kresek, naprzewenia, pogrubienia, oka liter,
odstpy midzy literami, wysoko maych liter wstosunku dowersalikw,
zakoczenia liter e is oraz inne subtelne rnice pomidzy specjalnie
zaprojektowanym wariantem kroju ajego imitacj.

Drczy mnie wieczne pra

gnienie odlegych rzeczy.
Uwielbiam eglowa po nie
przyjaznych morzach iprzy
bija do barbarzyskich
wybrzey.

Dobrze zaprojektowany zwony krj,

pomimo skondensowanego wygldu
iwskich proporcji, zachowuje maksy
maln czytelno. Tojest przykad
prawdziwego wskiego kroju onazwie
Minion Pro Condensed.

Herman Melville, Moby Dick

Typografia_book.indb97

2010-08-2705:58:35

98

mistrzowski skad

am zasady
Odczasu doczasu trzeba zaprojektowa nietypowy, przycigajcy uwag tytu
zuyciem wskiej lub poszerzonej odmiany kroju, ale taka nie istnieje lub jej
wygld Ci nie odpowiada. Wtakich wypadkach mona oczywicie zama wspo
mniane wczeniej zasady, lecz jeli ju si natozdecydujesz zam jzgu
stem! Niech Twj projekt wyglda tak, jakby celowo znieksztaci pismo. Je
li nie bdzie tooczywiste, wyrafinowany czytelnik (atakich jest coraz wicej!)
pomyli, enie miae pojcia otym, corobie. Wic miao. Wicej odwagi.

Syrena

jest

Jeli zamierzasz znieksztaci pismo,

zrb to! Ale zdecydowanie, eby nikt
nie pomyla, etylko udawae.

Powyszy tekst zosta zoony krojami

Pinus (pisanka), Eurostile Extended
Two oraz Bad Copy.

Typografia_book.indb98

2010-08-2705:58:35

Typografia
afiszowa
Termin typografia afiszowa odnosi si dopisma duego, plakatowego, kt
re jest przeciwiestwem tekstu waciwego, podzielonego naakapity, zoone
go pismem od9 do12 punktw. Niektrzy mog uzna, etypografia afiszowa
(inaczej: tytuowa) totylko nagwki, ale wzasadzie okrela si tak kade pismo
od24 punktw wzwy. Kroje dekoracyjne rwnie nazywa si tym mianem, po
niewa zwykle uywamy ich wduych rozmiarach iprzy specjalnych okazjach.
Storzecz jasna bardzo oglne definicje. Wklasyfikacji projektowania kro
jw pism rwnie istnieje termin typografia afiszowa. Takie kroje stworzo
ne zprzeznaczeniem dla tekstw inapisw oduych rozmiarach.
Dawno temu, kiedy znaki byy wycinane rcznie wmetalu, projektant zmienia
istotne cechy wraz zewzrostem stopnia pisma: cienkie kreski staway si jeszcze
ciesze, szeryfy delikatniejsze, tak samo miejsca, wktrych litery cz si zeso
b. Czasami zmienia si te stosunek wysokoci tekstu dowysokoci majusku.
Natomiast komputer nie robi adnych rozrnie midzy literami rnej wy
sokoci. Bez skrpowania skaluje rdowe pismo owysokoci, powiedzmy,
12punktw, powikszajc jelub zmniejszajc, wedle yczenia. Tak wic litery
6-punktowe spoprostu opoow nisze ni 12-punktowe. Oznacza to, ekre
ski sopoow ciesze, odstpy midzy znakami opoow mniejsze itd. Wpi
mie 36-punktowym wszystko jest trzy razy wiksze ni w12-punktowym:
kreski trzy razy grubsze, odstpy szersze itd. Todecyduje ocikim, mniej fi
nezyjnym wygldzie duego pisma. Rozwizaniem problemu jest uycie spe
cjalnie zaprojektowanych duych krojw afiszowych.

Typografia_book.indb99

2010-08-2705:58:35

100

mistrzowski skad

Tytu kontra tekst

Nietrudno dostrzec rnice pomidzy krojami pisma uytymi wprzykadach
podanych poniej. Wobydwu przypadkach mamy doczynienia zrnymi wa
riantami kroju OpenType onazwie Warnock Pro, ztym etekst zlewej zoo
no krojami zrodziny Regular, aten zprawej krojami zrodziny Regular Display
(obydwa wstopniu 80 punktw). Nawet cakowity laik typograficzny zauway
napierwszy rzut oka, enapis poprawej stronie jest bardziej elegancki, subtel
ny izgrabniejszy. Wszystko dlatego, elitery iwbudowane wnie odstpy zo
stay zaprojektowane zmyl oduych rozmiarach, anie poprostu kompute
rowo przeskalowane.

z kapitalikami

z kapitalikami

Zwr uwag naszczegy rnice te kroje. Jakie detale maj wpyw nabardziej elegancki wygld liter zprawej strony? Przyjrzyj si uwanie szeryfom,
przeweniom ipogrubieniom, miejscom, wktrych znaki si cz, odstpom,
zakoczeniom. Ktrego kroju uyby podczas tworzenia billboardu lub wielkiego plakatu?
Wrozbudowanym kroju pisma, warianty afiszowe zazwyczaj sdostpne
wkilku postaciach przynajmniej czterech: Regular, Italic, Bold iBold Italic.
Kady znich jest specjalnie przystosowany doduych rozmiarw znakw.

Typografia_book.indb100

2010-08-2705:58:36

13. t ypografia afisz owa

101

Typografia afiszowa itekst podstawowy

Nie uywaj krojw afiszowych wtekcie podstawowym! Poautomatycznym
przeskalowaniu dostopnia zwykego tekstu wszystkie delikatne fragmenty
iszeryfy stan si tak drobne, eznikn wdruku. Jeli krj zaprojektowano
dla wysokoci 36 punktw, awydrukujesz go jako 9-punktowy tekst, kompu
ter zmniejszy wszystko dojednej czwartej oryginau. Taki tekst zawsze bdzie
mniej czytelny ni naturalnie may krj, nawet jeli wydrukujesz go nanajwy
szej jakoci maszynie drukarskiej.
Niektre kroje OpenType firmy Adobe zawieraj rne warianty optyczne, ua
twiajce dobranie waciwej odmiany kroju wzalenoci odstopnia skadane
go tekstu. Wrd takich wariantw najczciej spotyka si kroje dotworzenia
podpisw (captions od6 do8 punktw), zwykego tekstu (regular od9
do 13punktw), nagwkw (subheads od14 do24 punktw) iodmiany afi
szowe (display od25 do72 punktw).
Wponiszym przykadzie uyto kroju OpenType firmy Adobe onazwie
Brioso Pro Regular orozmiarze 65 punktw. Ten krj nie zosta przystosowany douywania wduych rozmiarach, tote wyglda do ociale.

Serpentyna
Krj Brioso Pro Regular zosta zaprojektowany zmyl otekcie podstawowym.
Sprawdza si doskonale wtekcie takim jak ten, ktry wanie czytasz. Nawet
przy wysokoci 9 punktw litery sksztatne ipene, aproporcje idealnie dobrane pod ktem czytelnoci tekstu.

Wkolejnym przykadzie uyto kroju afiszowego Brioso Pro Display orozmiarze 65 punktw. Poniewa pewne elementy liter sdelikatniejsze isubtelniejsze ni wpodstawowym wariancie kroju Brioso, tekst wtakim rozmiarze prezentuje si bardziej elegancko.

Serpentyna

Ten sam krj Brioso Pro Display przestaje jednak by czytelny ielegancki, gdy tekst jest
tak drobny jak ten, ktry czytasz. Rnice pomidzy wysokoci minusku imajusku
wydaj si zbyt due, przewenia szbyt cienkie, odstpy midzyliterowe zbyt wskie,
acenne, drobne detale zbyt sabo lub wogle niewidoczne.

Typografia_book.indb101

2010-08-2705:58:36


mona

przygotowa

akceptowalne

ogoszenie,
ignorujc

typografi,

ale dobra

typografia
to

podstawa

kadego

znakomitego

projektu

hERB LuBALiN

Typografia_book.indb102

2010-08-2705:58:36