Id do

Spis treci
Przykadowy rozdzia
Katalog ksiek
Katalog online
Zamw drukowany
katalog
Twj koszyk
Dodaj do koszyka
Cennik i informacje
Zamw informacje
o nowociach
Zamw cennik
Czytelnia
Fragmenty ksiek
online

Kontakt
Helion SA
ul. Kociuszki 1c
44-100 Gliwice
tel. 32 230 98 63
e-mail: helion@helion.pl
Helion 19912010

Fotografia artystyczna.
Od inspiracji do obrazu
Autor: Alain Briot
Tumaczenie: Piotr Cielak
ISBN: 978-83-246-2764-6
Tytu oryginau: Mastering Photographic Composition,
Creativity, and Personal Style
Format: 200230, stron: 368

Znajd swj wasny styl fotografowania opanuj sztuk zachwycania obrazem!

Jak tworzy magiczne kompozycje w kolorze?
Jak malowa wiatem niepowtarzalne kadry?
Jak komponowa ujcia w czerni i bieli?
Zdjcie tylko wwczas moe mie warto artystyczn, jeli mona w nim dostrzec rk twrcy.
Alain Briot
Posiadanie dobrej lustrzanki i wiedza o tym, jak robi perfekcyjne zdjcia, to za mao, by z amatora
fotografii wyoni si prawdziwy artysta. Jak w kadej dziedzinie, take i tu spotkamy zarwno
kreatywnych, oryginalnych twrcw, jak i dobrych rzemielnikw, ktrych prace wprawdzie nie
wzbudzaj jakichkolwiek zastrzee, ale take i adnych emocji. Fotografia to w kocu co wicej
ni tylko sztywna lista elaznych regu i utartych prawide, ktrych naley si trzyma to sztuka
przemawiania i poruszania jzykiem obrazu. Mona zatem opanowa do perfekcji zasady kompozycji,
ekspozycji czy owietlenia, ale w mistrzowskich ujciach chodzi gwnie o to, jak fotograf posuguje
si kolorem, wiatem czy kontrastem. To sposb, w jaki skomponowane s konkretne zdjcia,
sprawia, e albo zapadaj w pami odbiorcw i uchodz za artystyczne, albo wydaj si po
prostu nudne i banalne...
To nie bdzie kolejna ksika o tym, jak robi dobre technicznie zdjcia. To przede wszystkim
podrcznik, ktry wprowadzi wiee spojrzenie, zaczerpnite z rnych dziedzin sztuk wizualnych,
oraz zaprosi Ci do wiata nowych, fascynujcych sposobw tworzenia niepowtarzalnych
fotografii. Alain Briot uwiadomi Ci, jak wiele czynnikw zwizanych z kompozycj obrazu,
tradycyjnie pomijanych w fotografii, moe mie wpyw na magi danego ujcia. Nauczysz si
inaczej postrzega kolor oraz wzajemne zalenoci pomidzy jego trzema skadowymi
nasyceniem, barw i jasnoci.
Przeczytasz na temat doboru wiata, wyboru midzy wielobarwnoci a czerni i biel oraz
ksztatowania niuansw skali szaroci. Z kolejnych rozdziaw dowiesz si, w jaki sposb praca
nad kompozycj pozwala uksztatowa wasny, niepowtarzalny styl. Znajdziesz tu take wiele
informacji uatwiajcych zapanowanie nad wszystkimi elementami obrazu, ktre decyduj o jego
artyzmie. Wreszcie, nauczysz si uywa sporego zestawu narzdzi uatwiajcych tworzenie
lepszych zdj i korzysta z praktycznych rozwiza typowych problemw z fotografiami.
Podejd kreatywnie do fotografii niech Twoje zdjcia nabior prawdziwego artyzmu!

Spis treci
Przedmowa

Wstp

17
19
20

O kompozycji
Sztuka, fakty i fotografia krajobrazowa
Rnice dzielce kompozycj zdj dokumentalnych i artystycznych
Fotografia ma si znakomicie!

Cz A: Aparat fotograficzny a wzrok czowieka,

czyli o rnicach w postrzeganiu wiata

27
27
27
28
29
32
32
33
35

Nauczy si widzie jak aparat

O aparatach fotograficznych i sztuce
Dobry aparat to dobre fotografie
Sprawa filtrw
Modyfikacje materiau zarejestrowanego przez aparat
Rnice w jakoci wydruku
Odbitka, gupcze!
Powinienem by wiedzie
Artysta i jego narzdzia
To tylko kwestia czasu

37
37
37
46
50

Obiektywem i okiem
Rnice pomidzy fotografi a rzeczywistoci
Dwa rodzaje rnic
Aparat widzi tam, gdzie wzrok nie siga?
Dusza fotografii
Podsumowanie

Spis treci

Cz B: Nowe reguy kompozycji

55
56
57
61
77
85
114
115

Malowanie wiatem
Najwaniejsze skadniki
wiato i kompozycja
W poszukiwaniu idealnego wiata
Okrelanie pr wschodu i zachodu soca
Fotografowanie w naturalnym wietle
Zmiana jakoci wiata
Doskonalenie umiejtnoci warsztaty
Podsumowanie

117
118
118
122
123
125
130
133
140
142
152
153

Kompozycje w kolorze
Widzenie barw
Trzy skadowe koloru
System kolorw Munsella
Sterowanie kolorami w Photoshopie
Balans kolorw
Paleta barw
Nasycenie
Narzdzia uatwiajce prac z kolorami
Notatki w terenie
Kompozycje w kolorze przykady
Doskonalenie umiejtnoci warsztaty
Podsumowanie

155
155
155
156
157
160
164
169
178
179

Kompozycje w czerni i bieli

Wstp
Czer i biel to kolory o jednej zmiennej
Widzie wiat, nie widzc barw
Fotografia czarno-biaa a sztuka
Fotografia czarno-biaa a odstpstwo od rzeczywistoci
Kolor przeciw czerni i bieli
Widzie w czerni i bieli
Przykady czarno-biaych kompozycji
Doskonalenie umiejtnoci warsztaty
Podsumowanie

Spis treci

181
181
186
188
190
192
193
196

Najwaniejsze skadniki dobrej kompozycji

Wstp
Najwaniejsze aspekty dobrej kompozycji
Przykad 1. Nakadajce si obiekty: Monument Valley
Przykad 2. Metafory wizualne: Pomnik w Manzanar
Przykad 3. Linie wiodce: Wydmy piaskowe o wschodzie soca
Przykad 4. Dwa plany: Browns Hole, Dinosaur National Monument
Przykad 5. Dwa plany: Pionowo i poziomo
Przykad 6. Kadrowanie i relacje midzy obiektami:
Chmury nad krain Nawahw
199 Przykad 7. Kadrowanie i krawdzie: Kanion w Escalante

Cz C: Proces twrczy

205
205
207
207
209
210
211
212
212
214
215
215

W poszukiwaniu inspiracji
Wstp
Indywidualny styl
Przykad 1. Miejsce jako rdo inspiracji
Muzy
Styl ycia
Przykad 2. Odosobnienie jako rdo inspiracji
Nowy sprzt, nowe gadety i programy nowe moliwoci
Przykad 3. Nastrj jako rdo inspiracji
Zosta ekspertem
Inspiracje pynce z wntrza i z zewntrz
Inspiracja to pytanie dlaczego?, a nie jak?
Przykad 4. Wielokrotne wyprawy do ulubionych miejsc
w poszukiwaniu inspiracji
216 Wspomnienia tego, co widziaem i czego dowiadczyem
219 Doskonalenie umiejtnoci: jak zaprosi muzy
w odwiedziny i pobudzi kreatywno
220 Podsumowanie

Spis treci

223
223
224
225
226
226
228
229
230
232
233
235
239

wiczenia w kreatywnoci
Wstp
Rnice pomidzy inspiracj a kreatywnoci
Nie zniechcaj kreatywnoci
Kady czowiek ma artystyczny potencja
Uwolni kreatywno
Lk przed porak
Wyprawa poza bezpieczn stref
Pokonywanie twrczych lkw
Lk przed krytyk
Wszystko ju byo
Nikt nie interesuje si moj prac
Doskonalenie umiejtnoci
Podsumowanie

241
241
242
242
244
247
248
250
251
252
255

Rozwijanie wizji artystycznej

Wstp
Czym jest wizja artystyczna?
Urzeczywistnianie wizji
Krytyczne mylenie
Powroty
Twoja osobowo
Niech wizja stanie si ciaem
Do dziea
Nigdy nie tra wizji z oczu
Doskonalenie umiejtnoci
Podsumowanie

10

Spis treci

11

257
257
259
261
261
262
262
264
265
266
267
269
270
270
272
273
274
278
280

Doskonalenie indywidualnego stylu

Wstp
Czym jest styl?
W poszukiwaniu wasnego spojrzenia
Do stylu przez prac
Osobisty filtr stylistyczny
Zaznaczanie indywidualnego stylu w kadej pracy
Konsekwencja w stylu
Projekty, cele i terminy
Wzloty i upadki
Wyzwoli si z regu
Zmiana regu
Bd miay i pewny siebie
Dusza nie jest na sprzeda
Nie popadaj w obsesj na punkcie tworzenia arcydzie
Wyjd poza bezpieczn stref
Nie staraj si zadowoli wszystkich
Sceptycyzm, ktrego naley si spodziewa
Doskonalenie umiejtnoci
Podsumowanie

Cz D: Ty i Twoja publiczno

12

285
285
286
287
289
290
290

Po prostu przytakuj
Wstp
Szczypta historii
Sztuka potakiwania
Dramat
Technik musi by wida
Publiczno
Na koniec

Spis treci

293
293
296
297
298
298
299
302
302
304
304

O klientach i bestsellerach
Wstp
Kim jest Twoja publiczno?
Publiczno jako koncepcja
Na sprzeda
Artysta oczekuje na reakcj i pragnie nawiza dialog z publicznoci
O bestsellerach i sztuce
Jak stworzy bestseller?
Nawizywanie dyskusji z publicznoci
Jak dotrze do publicznoci?
Doskonalenie umiejtnoci
Podsumowanie

307
307
308
310
311
313
314
315
316

O numerowaniu sztuki
Wstp
O przetwarzaniu obrazu i sztuce
Krtka historia numerowania odbitek
O iloci i jakoci
Problem
i konikt
Kopoty z wystawami
Limitowa czy nie limitowa?
Podsumowanie

13

14

Cz E: Relacje pomidzy technicznymi i artystycznymi

aspektami fotografii

321
321
322

Planowanie w fotografii: kwestie techniczne i artystyczne

Wstp
Kilka uwag o listach
Lista

15

Spis treci

16

17

327
327
329
331
331
334
335
338
339
341
342
344
345
347
349
350
351
352
352

Przypadoci zdj
Wstp
Odwane kadrowanie zdj
Problemy z krawdziami
Nadmierne nasycenie problemy globalne
Nadmierne nasycenie problemy lokalne
Niepodane domieszki barw na caym zdjciu
Niepodane domieszki barw w niektrych fragmentach zdjcia
Zdjcia o zbyt maej rozpitoci tonalnej
Zdjcia o zaburzonej neutralnoci barw
Przycite skraje pasma tonalnego
Zdjcia cechujce si zbyt duym kontrastem
Zdjcia cechujce si zbyt maym kontrastem
Zdjcia cechujce si zbyt duym miejscowym kontrastem
Zbyt maa docelowa przestrze barw
Tonacja obrazu
Niebo i ziemia
Wyzwanie
Doskonalenie umiejtnoci
Podsumowanie

355
355
356
358

Wspomnienie o rzeczach, ktre widziaem

Wstp
Rzeczywisto?
Pi zmysw
Podsumowanie

Spis treci

Podsumowanie
Sztuka i technika
Czas na tworzenie i czas na krytyk
Wizja i kompozycja
Twoja przygoda z fotografi
Warsztaty z Briotem
Nowy pocztek

O autorze

18

11

Kompozycje w czerni i bieli

Czer i biel to dwa podstawowe kolory w fotografii. Dla mnie symbolizuj one
odwieczne rozdarcie czowieka pomidzy nadziej i rozpacz.
Robert Frank amerykaski fotografik dokumentalista i autor filmw
eksperymentalnych.

Widzie wiat, nie widzc barw

Wstp
Ludzie czsto pytaj mnie, co jest trudniejsze: fotografia czarno-biaa czy kolorowa? Moim zdaniem
adna z nich nie jest znaczco wikszym wyzwaniem ni druga. Obydwie s trudne, cho kada
nainny sposb.
W czasach tradycyjnej fotografii wyboru pomidzy czarno-bia a kolorow klisz trzeba byo dokona na gorco, jeszcze przed zrobieniem
zdjcia. Dzi, dziki technologii cyfrowej, tak
decyzj mona podj ju po wykonaniu fotografii.
Wszystkie aparaty cyfrowe rejestruj obraz w kolorze, a jeli zapragniesz zdjcia czarno-biaego,
moesz po prostu przeksztaci barwy oryginau na
skal szaroci podczas wywoywania pliku RAW
lub w trakcie pniejszych poprawek. To oznacza,
ekade kolorowe zdjcie moesz z atwoci przeksztaci na czarno-biae, a w pewnym sensie take
na odwrt, jeli z czasem uznasz, e lepiej wrci
do kolorowego oryginau.
W fotografii cyfrowej decyzja o wykonaniu czarno-biaego lub kolorowego zdjcia jest odwracalna
i moe zosta podjta w dowolnym momencie
z jednym wyjtkiem. Jedynym przypadkiem, w ktrym trzeba w nieodwracalny sposb postanowi
o charakterze zdjcia, jest fotografia w podczerwieni. Aparaty cyfrowe umoliwiajce fotografowanie w podczerwieni s zaprojektowane do tego
jednego, konkretnego celu, a na wykonanych nimi
zdjciach nie da si przywrci oryginalnych barw
sceny.

Czer i biel to
kolory o jednej zmiennej
Z poprzedniego rozdziau, Kompozycje w kolorze, dowiedziae si midzy innymi, e skala
szaroci to specyficzny rodzaj przestrzeni barw,
w ktrym zmienia si tylko jeden skadnik koloru:
jasno. Czer i biel nie maj barwy i nasycenia.

6.1. uk skalny w grach Sierra

Innymi sowy, fotograf chccy zrobi czarno-biae zdjcie ma do dyspozycji tylko jedn zmienn
wanie jasno. Za pomoc tej jednej zmiennej
musi osign wszystko to, co mionicy fotografii
kolorowej mog wyrazi poprzez trzy rne czynniki. Z jednej strony, mona uzna, e zapanowanie
nad pojedyncz zmienn jest prostsze, z drugiej
jednak, konieczno osignicia podanego efektu
za pomoc tak skromnych rodkw wyrazu stanowi
powane wyzwanie. Czer, biel i odcienie szaroci
to wszystko, do czego mona si uciec.

Widzie wiat, nie widzc barw

Dlaczego kto miaby fotografowa w czerni i bieli
wiat, ktry jest przecie bezdyskusyjnie kolorowy?
Czy jeli kolorowa fotografia zostaaby wynaleziona
przed czarno-bia, ktokolwiek chciaby robi zdjcia
w odcieniach szaroci?
Russel Miller wielokrotnie nagradzany brytyjski
dziennikarz i biograf.

Prcz ograniczenia do zaledwie jednej zmiennej

czer i biel stawiaj przed fotografem jeszcze jedno
powane wyzwanie: opanowanie umiejtnoci widzenia w odcieniach szaroci. Poniewa na co dzie
ogldamy wiat w kolorze, widzenie w czerni i bieli
stanowi dla nas odstpstwo od normy; co, czego
trzeba si dopiero nauczy. Czarno-biay wiat jest
abstrakcj, igraszk z rzeczywistoci czy wrcz
pewnym zafaszowaniem realiw, do ktrych przywyklimy. Jest innym wiatem wiatem wyjaowionym z bogactwa koloru.
Nic wic dziwnego, e komponowanie zdj
w czerni i bieli rzdzi si nieco innymi reguami
ni fotografia kolorowa. Wikszo rzeczy, o ktrych pisaem w poprzednim rozdziale, przy braku
kolorw nie ma adnego zastosowania. Zamiast
barwami musimy posugiwa si odcieniami i kontrastem. O tym, jak tego dokona, bd pisa w dalszej czci tego rozdziau.

155

156

Rozdzia 6.

Fotografia czarno-biaa a sztuka

Kolor jest wszystkim, lecz czer i biel s czym wicej.
Dominic Rouse brytyjski fotograf specjalizujcy si
w abstrakcyjnych, czarno-biaych kolaach cyfrowych.

Rozwj czarno-biaej fotografii wynika z naturalnych ogranicze pierwszych aparatw. Tworzenie

kolorowych zdj byo poza zasigiem wczesnych
moliwoci technicznych. Z tego wzgldu wykonywanie zdj w sepii lub odcieniach szaroci stao si
oglnie uznan norm.
Wielu ludzi uwaa, e sztuka przedstawiania
wiata w czerni i bieli narodzia si wraz z fotografi. Nic bardziej mylnego istniaa ona znacznie
wczeniej, choby w postaci szkicw owkiem lub
wglem. Rysunek owkiem rwnie jest ograniczony do zaledwie jednej zmiennej koloru jasnoci. Barwy i nasycenie nie maj w nim racji bytu,
tote artysta musi zrealizowa swoj koncepcj
przy uyciu czerni, bieli i odcieni szaroci. Czarno-biae szkice byy bardzo czsto tworzone przez
artystw w celu przestudiowania gry wiate i cieni
przed przystpieniem do malowania waciwego
obrazu.
Szkic w odcieniach szaroci nadaje si do tego
znakomicie, gdy operuje on wycznie zmian jasnoci. Zastosowanie czerni i bieli pozwala zredukowa kompozycj do studium wiata, do obszarw
o zrnicowanym owietleniu. Jeli ostateczna
wersja dziea ma by kolorowa, barwy dodawane s
potem, ju po zakoczeniu pracy nad troskliwym
rozmieszczeniem wiate i cieni. Pamitam, e podczas studiw na kierunku malarskim w Akademii
Sztuk Piknych w Paryu czsto tworzylimy czarno-biae szkice wanie po to, by przestudiowa
aranacj wiata w gotowym obrazie. Kolor nakadalimy pniej, opierajc si na zdefiniowanej
uprzednio grze wiate i cieni.

Czsto uwaa si, e celem tworzenia czarno-biaych szkicw jest okrelenie konturw obiektw.
Owszem, z pewnoci jest to jedno z najwaniejszych zada szkicu, ktre nazwabym rozplanowaniem dziea na ptnie. Szkicowanie obrazu przed
przystpieniem do jego malowania odgrywa jednak
jeszcze jedn wan rol: pozwala z gry zadecydowa o tym, ktre fragmenty kompozycji bd jasne,
a ktre ciemne.
Te same role mona ubra w sowa nieco inaczej:
pierwsza, polegajca na rozplanowaniu kompozycji i umiejscowieniu w przestrzeni konkretnych
obiektw, opiera si na tradycyjnych reguach kompozycji. Drug, mniej konwencjonaln, nazwabym
komponowaniem wiatem. Pod tym wzgldem
szkic owkiem jest niczym innym jak skoczonym
dzieem, w ktrym artysta zdecydowa si przedstawi wiat w odcieniach szaroci.
Jeli wzi pod uwag drug z opisanych rl, okae si, e uycie czerni i bieli w sztuce nie jest niczym nowym. W pewnym sensie siga ono czasw,
kiedy owek, wgiel, a jeszcze wczeniej pigment
i ciana jaskini byy jedynymi rodkami wyrazu,
pozwalajcymi tworzy pierwsze wizerunki wiata.
Fotografia stanowi naturaln kontynuacj tych
dziaa.

Fotografia czarno-biaa a odstpstwo od rzeczywistoci

Fotografia czarno-biaa
a odstpstwo od rzeczywistoci
Znakomity fotograf zapyta mnie kiedy: Jak si
czue, kiedy po raz pierwszy zdecydowae si na fotograficzne zafaszowanie rzeczywistoci?. Odpowiedziaem mu wwczas: Czy masz na myli t chwil,
kiedy po raz pierwszy zrobiem czarno-biae zdjcie
zamiast kolorowego, czy pierwsz odbitk, w ktrej
celowo przyciemniem naroniki, czy te t, w ktrej
wyretuszowaem niepotrzebn drobin pyu, a moe t
fotografi, w ktrej zamiast obiektywu standardowego
zdecydowaem si uy szerokiego kta? Co masz na
myli, mwic o faszu? Tak wyliczank mona cign w nieskoczono.
Dan Burkholder amerykaski fotografik,
jeden z pionierw fotografii cyfrowej.

Czarno-biaa fotografia jest przez niektrych uznawana za sztuk, podczas gdy kolorow traktuje si
jako wierniejsz rzeczywistoci. Przytaczam tutaj
do popularn, obiegow opini, ktra nie jest
moj wasn. Zreszt moj przecie ju znasz: fotografia artystyczna nie ma na celu odwzorowania
rzeczywistoci, niezalenie od tego, czy bd to
zdjcia czarno-biae, kolorowe, czy jakiekolwiek inne. Moim zdaniem fotografia artystyczna taka,
jakiej nauczam i jak sam praktykuj jest wyrazem emocji i uczu twrcy, a nie prostym, bezporednim wizerunkiem prawdziwego wiata.
Powstaje pytanie, dlaczego tak wielu ludzi uwaa
fotografi czarno-bia za sztuk, za kolorow za
t bardziej rzeteln i prawdziw. Zanim sprbuj
udzieli odpowiedzi, chciabym raz jeszcze podkreli, e wszystkie te rozwaania dotycz fotografii
artystycznej, a nie tej, ktr posikuj si nauki
cise, medycyna, prawo i inne dziedziny wiedzy,
w ktrych przelewanie uczu autora na zdjcia jest
wrcz niepodane.
Uwaam, e gwnym powodem traktowania
czarno-biaej fotografii jako dziedziny sztuki jest
jej odstpstwo od realiw, z ktrymi obcujemy
na co dzie. Poniewa widzimy wiat w kolorze,
ogldanie go w skali szaroci wydaje si niena-

turalne jest swego rodzaju przetworzeniem

prawdy; zabiegiem artystycznym, jeli wolisz.
W kadym razie wizualizacja w czerni i bieli stanowi pewn modyfikacj rzeczywistoci. Prezentujc czarno-bia fotografi, zachcamy odbiorc
do wniknicia w wiat, ktry normalnie nie jest
jego udziaem. wiat, ktry brutalnie pozbawiono barw, zastpujc je skromnymi odcieniami
szaroci. Z kolei kolorowe zdjcie musi bardziej
odpowiada prawdzie choby z tego wzgldu, e
przedstawia rzeczywisto w takich barwach, jakie
znamy z wasnego dowiadczenia.
Innymi sowy, przy czarno-biaej fotografii odbiorcy musz uwierzy w co, czego nie oczekuj
od nich rysownicy czy malarze. Zauwa, e rysunki
wglem nigdy nie byy i nadal nie s uwaane za
bardziej artystyczne od, dajmy na to, obrazw
olejnych, tylko dlatego, e s czarno-biae. Powiem
wicej: w wiatku malarskim obrazy olejne s czsto traktowane jako sztuka wysza, podczas gdy
szkice i rysunki ciesz si mniejsz estym. W pewnym sensie mamy tutaj do czynienia z odwrcon
logik, a skoro tak, to czy w ogle moemy mwi
o jakiejkolwiek logice? Moim zdaniem nie; raczej o pewnym schemacie utartych przekona
i wartoci zwizanych z kad z tych dziedzin sztuki, ktre wynikaj midzy innymi z tego, w jaki
sposb nastpowa ich rozwj.
Czarno-biaa fotografia bya prekursorem kolorowej. Sama koncepcja jej przewagi artystycznej
nad barwnym obrazem powstaa dopiero w chwili spopularyzowania tej drugiej. Do tego czasu
wszystkie zdjcia byy czarno-biae (lub miay
odcie sepii; nadal byy jednak obrazami monochromatycznymi), tote wszelkie sdy dotyczce
tego, czy dana fotografia jest sztuk, czy te ni
nie jest, opieray si na jej treci, a nie obecnoci
barw lub ich braku.
Po upowszechnieniu fotografii kolorowej barwne
zdjcia zaczy by traktowane jako wierniejsze,
bardziej naturalne od kolorowych, poniewa niezalenie od tego, jak bardzo ich kolorystyka rnia
si od prawdziwych odcieni, z pewnoci byy one
bardziej naturalne w odbiorze ni obrazy w skali

157

158

Rozdzia 6.

szaroci. Innymi sowy, nawet poledniej jakoci

kolor by bardziej wiarygodny i lepszy ni czysta
czer i biel.
Kolorystyka pierwszych barwnych zdj nie bya
zbyt przekonujca. W miar doskonalenia technologii odwzorowania barw czarno-biae zdjcia byy
stopniowo wypierane w dziedzinach wymagajcych
rzetelnego, obiektywnego przedstawienia tematu
(czyli w zastosowaniach naukowych, medycznych,
prawnych, etc.) i zastpowane przez kolorowe
fotografie. Ten proces stopniowo postpowa, a
w pewnym momencie czer i biel stay si domen
artystw, ktrzy z rozmysem decydowali si na
takie odstpstwo od rzeczywistoci. Kto chciaby
posugiwa si obrazami w skali szaroci, skoro
tworzenie kolorowych jest rwnie proste? Musi to
by kto, kto nie ma adnego interesu w wiernoci
przekazu, czyli artysta W ten sposb narodzi si
mit czarno-biaej fotografii artystycznej.
Mit, ktry pokutuje do dzi, cho nie ma on ju
zbyt wiele wsplnego z prawd (jeli zaoy, e
kiedykolwiek mia). Dlaczego tak uwaam? Ot
jakakolwiek zmiana kolorystyki barwnej fotografii
bya przez dugi czas nieprawdopodobnie wrcz
trudna, o wiele trudniejsza ni manipulacje tonacj czarno-biaych zdj. Prba skorygowania barw
podczas wywoywania kolorowych odbitek w tradycyjnej ciemni koczya si zazwyczaj niepodanymi zmianami caej palety kolorw. W efekcie
zdjcie nie tylko nie wyraao lepiej zamiarw autora, lecz po prostu wygldao fatalnie.
W tradycyjnej, chemicznej ciemni kolorystyk
mona byo zmienia jedynie globalnie, dla caego zdjcia. Fotograf mg co najwyej pokusi
si o caociowe skorygowanie fotografii w celu
uzyskania poprawnych odcieni i barw czystych
bkitw, czerwieni, ci, zieleni itp. Kolor korygowao si zazwyczaj w taki sposb, by odbitka moliwie wiernie przypominaa kolorystyk
slajdu, za w przypadku negatywu starano si
zneutralizowa ewentualne przebarwienia na
podstawie jakiego wzorca (na przykad szarej
karty wzorcowej).

Miejscowe poprawki w wygldzie barw byy

moliwe jedynie za porednictwem bardzo wyrafinowanego sprztu. Owszem, nie byo rzeczy
niewykonalnych, lecz ju samo przygotowanie niezbdnych masek kolorw wymagao olbrzymiego
dowiadczenia i bardzo kosztownych akcesoriw.
Niektrzy szli inn drog i budowali skomplikowane powikszalniki, umoliwiajce nawietlanie
rnych fragmentw odbitki przy uyciu rnych
kolorw wiata. Konstrukcja takich urzdze musiaa jednak uwzgldnia moliwo zastosowania
wielu arwek i ich niezalenego wczania i wyczania, co czynio cao wystarczajco skomplikowan, by wykonania takiej machiny podejmowali
si tylko nieliczni zapalecy.
W owych czasach opracowano take kilka innych
metod powielania barwnych odbitek, ktre umoliwiay wprowadzanie miejscowych poprawek, lecz
adna z nich nie naleaa do przystpnych i wygodnych w obsudze. Do takich metod nalea na przykad proces fotograficzny Fressona czy proces Dye
Transfer firmy Kodak, lecz kady z nich wymaga
olbrzymiej wiedzy i specjalistycznego oprzyrzdowania, ktre byo dostpne jedynie dla niewielkiej
grupy mionikw fotografii. Wymienione procesy
naleay do tak wyrafinowanych i tak rzadko stosowanych, e ich zwolennicy i mistrzowie byli czasami bardziej znani z tego, e si nimi posuguj, ni
z tematyki swoich zdj.
Z drugiej strony, mielimy wwczas do dyspozycji fotografi czarno-bia, ktra z atwoci
poddawaa si naszej woli. Nawet amatorzy mogli z powodzeniem eksperymentowa z wywoywaniem filmw i odbitek, gdy nie wymagao
to szczeglnych nakadw finansowych czy wyrafinowanego sprztu. Podczas gdy wywoanie
kolorowego filmu wizao si z zastosowaniem
skomplikowanego procesu technologicznego i najlepiej byo zda si w tym wzgldzie na profesjonalne laboratorium, czarno-biae klisze mona byo
z atwoci wywoa w zaciemnionym pomieszczeniu na przykad w azience przy uyciu prostych, niedrogich akcesoriw.

Fotografia czarno-biaa a odstpstwo od rzeczywistoci

Ponadto zarwno podczas wywoywania filmu,

jak i na etapie nawietlania odbitek mona byo do
atwo skorygowa kontrast i tonacj czarno-biaego
zdjcia. Wystarczyo nieznacznie zmieni czas kpieli i proporcje odczynnikw, by otrzymany negatyw
by bardziej lub mniej kontrastowy. Z kolei poprzez
zmian czasu nawietlania mona byo z atwoci
przyciemni lub rozjani odbitk. W czasie nawietlania odbitek przy uyciu powikszalnika dao si te
do atwo wprowadzi miejscowe poprawki w jasnoci wybranych fragmentw fotografii. Co wicej,
wszystkie te zabiegi mona byo wykona w wietle
czerwonej arwki, w odrnieniu od fotografii kolorowej, gdzie cay proces wywoywania i utrwalania
musia by przeprowadzony w cakowitej ciemnoci.
Innymi sowy, mionik samodzielnego wywoywania kolorowych zdj do koca nie wiedzia, jak bdzie wyglda efekt jego stara.
Podsumowujc, wywoywanie i obrbka czarnobiaych zdj daway fotografom due moliwoci,
podczas gdy komplikacje wice si z fotografi
kolorow skutecznie ograniczay moliwo twrczych poprawek. Czarnobiaa fotografia dawaa
olbrzymie pole do popisu tym artystom, ktrzy
chcieli w interesujcy sposb wyrazi siebie poprzez nadawanie zdjciom niepowtarzalnego charakteru, podczas gdy kolorowa powanie im to
utrudniaa.
Nie bez znaczenia bya te kwestia kosztw. Odczynniki i sprzt potrzebny do wywoywania czarno-biaych zdj byy nieporwnywalnie tasze ni
ich odpowiedniki dla fotografii kolorowej. By to
kolejny czynnik, ktry ogranicza masowy dostp
do kolorowej fotografii, jak rwnie radykalnie
zniechca wielu mionikw zdj do eksperymentowania z nowym medium metod prb i bdw.
Fotografia czarno-biaa, dziki niskiej cenie i wikszej swobodzie dziaania, pozwalaa na robienie
znacznie wikszej liczby odbitek, a co za tym idzie,
inspirowaa do wyprbowywania rnych technik i sztuczek. Przetwarzanie zdj kolorowych
stanowio cakowite przeciwiestwo tej swobody,
a wysokie koszty dodatkowo podcinay skrzyda
wikszoci ambitnych fotografw.

Nic wic dziwnego, e fotografia czarno-biaa

staa si przyczkiem fotografw, ktrzy szukali
moliwoci artystycznego wyrazu, a w konsekwencji zyskaa rang sztuki. Kropk nad i postawia
powszechna akceptacja tego stanu rzeczy: praca
w czerni i bieli staa si logicznym wyborem dla
wszystkich, ktrzy chcieli zrealizowa si pod
wzgldem artystycznym.
Dziki fotografii cyfrowej edytowanie kolorowych zdj stao si rwnie proste jak poprawianie
obrazw czarno-biaych. W praktyce obydwa te zadania stay si atwiejsze, gdy korekcja i retusz nie
wymagay ju czasochonnych sesji w ciemni. Cay
zaoszczdzony czas mona byo powici na prac
nad kolejnymi poprawkami, a moliwo zapisania rezultatw pracy w dowolnym momencie wyzwolia fotografw z koniecznoci pieczoowitego
odmierzania czasu i lczenia nad kolejnymi zdjciami a do skutku. Co wicej, po zakoczeniu pracy nad cyfrowym oryginaem mona drukowa go
do woli, bez uciliwego powtarzania wszystkich
czynnoci zwizanych z korygowaniem zdjcia przy
kadej nowej odbitce.
Dziki cyfrowej ciemni moliwe stao si wprowadzanie miejscowych i oglnych poprawek w kolorystyce zdjcia. Nagle okazao si, e nic nie stoi
na przeszkodzie, by zmieni ten czy inny kolor
w dowolny sposb; by skorygowa barw, nasycenie i jasno wybranego odcienia. Doprawdy trudno wrcz marzy o peniejszej kontroli nad kolorem
ni ta, ktr oferuj wspczesne narzdzia. Z pewnoci da si udoskonali j od strony technicznej,
zapewne mona uatwi wykonywanie pewnych
czynnoci, lecz nie sposb jej zwikszy, gdy ju
teraz panujemy nad kadym moliwym aspektem
koloru.
Zmiana tonacji i kolorystyki zdj staa si dzi
rwnie prosta i przystpna jak korekcja kontrastu
i jasnoci fotografii czarno-biaych. Czarno-biae
i kolorowe zdjcia z jednakow atwoci poddaj
si wszelkim poprawkom, zmianom i retuszom,
a wybr jednego z tych mediw sprowadza si do
preferencji fotografa, a nie moliwoci twrczych,
jakie oferuje kade z nich.

159

160

Rozdzia 6.

Pomimo to wiara w przewag artystyczn czerni

i bieli nad kolorem nadal pozostaje silna. Jedyny sposb, by to zmieni, a przynajmniej rzuci
wyzwanie temu przekonaniu, polega na robieniu
najwyszej prby kolorowych zdj artystycznych.
Jedynie otwarta demonstracja moliwoci i potencjau artystycznego tkwicego w kolorowej fotografii moe w jaki sposb zmieni t archaiczn
z dzisiejszego punktu widzenia opini o obydwu
nurtach fotografii.

Kolor przeciw czerni i bieli

Uwzgldnianie regu kompozycji przed naciniciem
spustu migawki kojarzy mi si z konsultowaniem moliwoci wyjcia na spacer z prawem powszechnego cienia. Takie reguy i prawa wywodz si z faktw, s
rezultatem zbdnych refleksji nad oczywistoci
Edward Weston (1886 1958) amerykaski
fotografik, uwaany za jednego z mistrzw dwudziestowiecznej fotografii.

Konieczno zatroszczenia si w przypadku kolorowego obrazu o kilka skadowych zamiast o jedn

jak to ma miejsce w przypadku zdj czarnobiaych bya powan przeszkod dla mistrzw
tradycyjnej ciemni. Stosowane odczynniki pozwalay na wzgldnie atw manipulacj tylko jedn
z nich: jasnoci. Korygowanie barwy i nasycenia
byo domen garstki pasjonatw i specjalistw,
dysponujcych wyrafinowanym sprztem i sporym
budetem.
Efekty uzyskiwane przez wspomnianych specjalistw ogromnym nakadem kosztw i czasu s dzi
w zasigu rki kadego, kto dysponuje komputerem z zainstalowanym programem do edycji obrazu, takim jak Photoshop czy Lightroom.
Wikszo ludzi nadal hoduje zasadzie, e czarno-biaa fotografia jest bardziej artystyczna czy
te pozwala na wiksze moliwoci kreacji ni kolorowa.

Myl, e my, fotograficy, popenilimy pewien

bd: po upowszechnieniu fotografii cyfrowej powinnimy zmieni swoje podejcie do obydwu jej
rodzajw. Stare przyzwyczajenia okazay si jednak bardzo silne. Przypuszczam, e jest to gwny powd nimbu artyzmu, jaki otacza fotografi
czarno-bia, cho nie jedyny. Druga przyczyna,
jak mam na myli, to uycie wiata jako gwnego skadnika obrazu. Komponujc obraz w czerni
i bieli, ukadasz go z jasnych i ciemnych plam. Malujesz samym wiatem, gdy wiato pozbawione
koloru moe zmienia si jedynie w kategoriach
jasnoci.
Stylistyka chiaroscuro, o ktrej pisaem podczas
omawiania zasad kompozycji, to pewnego rodzaju
zaleno pomidzy jasnoci a ciemnoci. Jeli wemiesz kolorow fotografi, ktrej esencj
i gwnym nonikiem informacji jest wiato, a potem usuniesz z niej cay kolor, to otrzymany obraz
powinien zachowa swoj wymow.
Zdjcie 6.2 to doskonale znana Ci ju fotografia,
ktrej uyem jako przykadu stylu chiaroscuro
w rozdziale 4., Malowanie wiatem. Obok niej
znajduje si czarno-biaa wersja tego samego zdjcia. Otrzymaem j poprzez zmniejszenie nasycenia barw do zera. Prcz tego nie poddaem zdjcia
adnym powaniejszym zmianom oprcz jednej, kosmetycznej korekcji przy uyciu krzywych,
ktra miaa na celu skompensowanie pozornego
spadku jasnoci fotografii po usuniciu barw.
Usunicie koloru nie przekrelio koncepcji tego
zdjcia. Cho wol je w wersji kolorowej, to czarnobiay wariant broni si cakiem niele, gdy jego
gwnym tematem jest gra wiate. Taka tematyka
doskonale sprawdza si w czarno-biaej fotografii,
gdy wiatocie, a szczeglnie styl chiaroscuro,
tokwintesencja kontrastu pomidzy jasnoci
a ciemnoci, pomidzy czerni a biel.
Wemy inny przykad, tym razem niech to bdzie zdjcie, ktrego kompozycja w wikszym
stopniu opiera si na barwach ni wietle (zdjcia
6.4 i 6.5). Podobnie jak poprzednio, cakowicie
usunem kolor z oryginalnej fotografii, a jedyna

Kolor przeciw czerni i bieli

6.2. Piaskowa grota kolor

6.3. Piaskowa grota skala szaroci

161

162

Rozdzia 6.

6.4. Zabriskie Point kolor

6.5. Zabriskie Point skala szaroci

poprawka, jakiej poddaem otrzymany w ten

sposb obraz, polegaa na nieznacznym skorygowaniu skrajnych wartoci tonalnych. Byo to
konieczne, poniewa po usuniciu barw i ograniczeniu przestrzeni kolorw do odcieni szaroci
dotychczasowe wartoci punktw czerni i bieli
niemiay racji bytu.
W tym przypadku usunicie koloru miao katastrofalne skutki, gdy to wanie barwy w gwnej
mierze buduj atmosfer tego zdjcia. Innymi sowy, najwiksze zalety tej fotografii przepady wraz
z kolorem. Nawet po korekcji skrajnych wartoci
tonalnych kontrast zdjcia jest bardzo stonowany,
a wikszo odcieni zlewa si, co utrudnia orientacj w kolejnych warstwach tej kompozycji. Jestem
pewien, e to zdjcie mona byoby poprawi,
choby poprzez przyciemnienie pewnych odcieni
szaroci i rozjanienie innych (czego tutaj nie zrobiem). Wtpi jednak, by tego typu zmiany mogy
przywrci tej kompozycji wietno kolorowego
oryginau. Ta fotografia po prostu nie sprawdza
si jako czarno-biaa. Jest to zdjcie stworzone do
pokazywania w kolorze, gdy jego najwaniejszym
skadnikiem s barwy.
Nie da si ukry, e wybrane przykady s do
oczywiste. Piaskowa grota to zdjcie, ktrego
istot jest wiatocie, za Zabriskie Point zostao utkane z kolorw, lecz ocena nie zawsze bywa tak
prosta jak w tych przypadkach. Kompozycja wielu
zdj opiera si w czci na grze wiate, a w czci
na ciekawej kolorystyce. Proporcje pomidzy tymi
elementami mog by rne, na przykad 40:60,
30:70 itp. Nastpna fotografia, Zmierzch w Yavapai, jest wanie przykadem takiej mieszanki
wiata i kolorw (zdjcie 6.6).
W odrnieniu od dwch poprzednich zdj,
Piaskowej groty i Zabriskie Point, ktre po
odarciu z barw niemal w peni zachoway lub niemal cakiem zatraciy swj charakter, Zmierzch
w Yavapai mieci si gdzie porodku midzy tymi
skrajnociami. Po konwersji na skal szaroci zdjcie z pewnoci traci, lecz nie mona powiedzie,
bystao si zupenie nieciekawe. Nie jestem pewien,

Kolor przeciw czerni i bieli

jak wygldaj proporcje midzy rol wiata i kolorw na tej fotografii by moe wynosz 50:50,
moe 60:40, lecz w kadym razie s one do wyrwnane.
Innymi sowy, po przeksztaceniu tego zdjcia na
odcienie szaroci utracio ono swoj si wymowy
wszdzie tam, gdzie pocztkowo opieraa si ona
wycznie na kolorze, natomiast w tych miejscach,
w ktrych gwn rol grao wiato, fotografia
pozostaa interesujca i czytelna. Widoczne w tle
ciany kanionu, ktrych najwiksz zalet s nietypowe barwy: nasycone fiolety, re i czerwienie,
po ich usuniciu stay si nagie i nudne. Dla odmiany drzewa rosnce na pobliskiej skarpie, ktre ju
w oryginale ciekawie kontrastoway z jasnymi skaami, nie doznay zbyt duego uszczerbku.
Czy to zdjcie prezentuje si lepiej w czerni
i bieli? Nie, gdy jego wymowa opiera si w rwnej
mierze na grze wiate i na kolorystyce. By w peni
doceni jego walory, naley pokaza je w kolorze.
Gwnym powodem, dla ktrego je tutaj przedstawiem, bya ch zestawienia go z fotografi Zabriskie Point, ktra po konwersji na skal szaroci
cakiem stracia sens.
Okazuje si wic, e kolorowe zdjcie nie zawsze
dobrze wyglda w czarno-biaej postaci, z wyjtkiem tych fotografii, ktrych gwnym motywem
jest gra wiate i cieni. Wynika z tego, e jednym
z podstawowych elementw sztuki fotografowania
w czerni i bieli jest umiejtno komponowania
przy uyciu wiata i cienia, za co zrozumiae
zdolno do zestawiania barw jest w niej zupenie zbdna.
Jeszcze inaczej: przystpujc do fotografowania
w czerni i bieli, moemy posuy si tymi samymi
technikami kompozycji, ktre maj na celu umiejtne wykorzystanie wiata, za te, ktre buduj
nastrj poprzez wykorzystanie barw, bd nam
nieprzydatne.
Wszystko to wydaje si bardzo proste i rzeczywicie takie jest w praktyce. Najwaniejszy
wniosek pyncy z tych rozwaa dotyczy nierozerwalnego zwizku pomidzy wiatem a czar-

6.6. Zmierzch w Yavapai kolor

6.7. Zmierzch w Yavapai skala szaroci

163

164

Rozdzia 6.

no-bia fotografi. Jeli zastanowi si nad tym

gbiej, to by moe zaleno pomidzy wiatem i cieniem oraz czerni i biel jest jedn z tych
rzeczy, ktre sprawiaj, e fotografia czarnobiaa jest uznawana za bardziej artystyczn ni
kolorowa. By moe w zwizek z fundamentalnym skadnikiem fotografii wiatem daje
czarno-biaym zdjciom asumpt do bycia sztuk
wysz, bardziej naturaln, gbiej powizan
z kwintesencj rejestrowania obrazu, wynikajcy
choby z przytaczanej ju wczeniej etymologii
sowa fotografia (wywodzcego si od greckich
sw rysowanie wiatem).
Piszc te sowa, nie mog jednak przesta myle
o fenomenalnych kolorowych pracach innych artystw. O wielu wasnych barwnych zdjciach, ktre
bardzo mi si podobaj. Nie widz adnego powodu, dla ktrego miabym te prace traktowa jako
mniej wysublimowane ni wwczas, gdybym zdecydowa si zarejestrowa je na czarno-biaej kliszy
czy usun kolor podczas edycji obrazu. Czy wwczas automatycznie awansowayby w artystycznej
hierarchii?
Moliwe, e si myl a moe wcale nie? A moe
mam racj tylko pod pewnymi wzgldami? Zdaj
sobie spraw z miakoci tego podsumowania,
lecz w jakim sensie oddaje ono trudnoci, jakich
przysparza prba udzielenia odpowiedzi na niektre z postawionych wczeniej pyta. W gruncie rzeczy odpowied na nie jest kwesti indywidualnych
odczu kadego z nas.

Widzie w czerni i bieli

wiat jest kolorowy; musisz woy sporo pracy,
by zobaczy go w czerni i bieli.
Andrew Maclean australijski fotografik i projektant.
Widzimy kolory. Nie ma innego wyjcia: podczas
komponowania czarno-biaego zdjcia musimy
w jaki sposb nauczy si je ignorowa i wyobrazi sobie ogldan scen w odcieniach szaroci.
atwo powiedzie, lecz wykona znacznie trudniej! Tylko nielicznym fotografom opanowanie
tej sztuki przychodzi z atwoci. Wikszo ma
olbrzymie problemy z wyobraaniem sobie wiata
pozbawionego kolorw. To po prostu nie jest naturalne.
Ci, ktrzy potrzebuj wsparcia w zmaganiach
z trudnym wyzwaniem tumaczenia kolorw na odcienie szaroci, mog sign po pewne narzdzia
i techniki, ktre uatwiaj ogldanie wiata w czarno-biaej postaci. Gar takich metod, gadetw
i sztuczek opisz w dalszej czci rozdziau.
Mruenie oczu
Pierwsza sztuczka polega na najzwyklejszym zmrueniu oczu podczas ogldania fotografowanej sceny. Mruc oczy, zmniejszasz ilo wiata, ktre
do nich dociera. Jeli bdziesz dostatecznie cierpliwy, po pewnym czasie powiniene zacz widzie
wiat w znacznie przytumionych barwach. Bardzo
wiele zaley od intensywnoci owietlenia ogldanej sceny. Im jest janiejsza, tym mniejsze s szanse na powodzenie tego triku.
Dlaczego mruenie oczu pozwala widzie w odcieniach szaroci? Ot poprzez ograniczenie iloci
wiata trafiajcego do oczu do skutecznie wyczamy jeden z rodzajw receptorw wzroku. Nasze
oczy s wyposaone w dwa rodzaje takich receptorw: prciki i czopki. Prciki reaguj na zmian jasnoci (czyli odpowiadaj za widzenie czarno-biae),
za czopki decyduj o widzeniu kolorowym. Przy
odpowiednio maej iloci wiata skuteczno czopkw zdecydowanie spada, a gwn rol przejmuj
prciki. Gdy tak si dzieje, nasza zdolno do roz-

Widzie w czerni i bieli

poznawania barw maleje i zaczynamy widzie wiat

w odcieniach szaroci.
Zwykle zdarza si to noc lub gdy znajdziemy
si w sabo owietlonym miejscu na przykad
zaciemnionym pomieszczeniu lub gbokim
wwozie. Sztuczka z mrueniem oczu pozwala
zasymulowa spadek intensywnoci wiata w dowolnym miejscu, cho, tak jak wspomniaem, nie
zawsze okazuje si skuteczna. Zdarza si bowiem,
e scena jest tak jasno owietlona, i nawet ta
ilo wiata, ktra wpada przez pprzymknite
powieki, w zupenoci wystarcza do kolorowego
widzenia.
Praca w ciemnych miejscach
Fotografowanie w sabo owietlonych miejscach
daje podobny efekt do zmruenia oczu. Take
iw tym przypadku czopki ustpuj pola prcikom,
na ktre spada obowizek zbierania wiata. W rezultacie do mzgu dociera obraz w odcieniach szaroci. Z tak sytuacj mona mie do czynienia na
przykad w ciemnych wwozach. Co ciekawe, mionicy fotografowania rozmaitych formacji skalnych
w kanionach szczelinowych (wskich i mrocznych
przesmykach skalnych) na wiele lat upodobali sobie
wycznie czer i biel. Jaki czas temu uwaaem,
e wynika to z wikszej dynamiki tonalnej czarnobiaych filmw, lecz gdy sam zaczem robi udane
zdjcia w podobnych miejscach przy uyciu kolorowych negatyww, stwierdziem, e prawdziwy powd musi lee gdzie indziej.
Uwaam, e ch signicia po czarno-biae filmy
w tego typu sytuacjach wynikaa z tego, e wielu
fotografikw dosownie widziao wntrze kanionu w odcieniach szaroci wanie ze wzgldu
na specyfik dziaania receptorw wzroku, ktre
w ciemnociach ograniczaj si do rozpoznawania
rnic jasnoci. Wszystko to niewiele stracio na
aktualnoci nawet dzi, pomimo e wywietlacze
LCD pozwalaj nam oszacowa zdjcie zrobione
w kolorze, nawet jeli my sami mamy trudnoci
z barwnym widzeniem w ciemnociach. Wywietlacze LCD maj znacznie wiksz jasno ni owietlenie panujce w wskim, skalnym przesmyku,

coautomatycznie aktywizuje czopki umoliwiajce

nam widzenie w kolorze. Co ciekawe, nasz mzg,
poznawszy prawdziwe barwy otoczenia dziki wywietlaczowi LCD, czsto sam dopowiada zmysowi wzroku brakujce kolory, nawet jeli oczy nie s
w stanie ich dojrze.
Filtry czarno-biae
Jednym z najbardziej uytecznych narzdzi uatwiajcych widzenie w skali szaroci s filtry
czarno-biae. S to specjalne filtry, ktre niweluj
barwy, dajc w ten sposb monochromatyczny
obraz. Istnieje wiele rnych filtrw tego typu, cho
praktycznie wszystkie w ten czy inny sposb opieraj si na ich wsplnym prekursorze filtrze Kodak Wratten #90.
Ten filtr przeksztaca kolorowe sceny na odcienie
szaroci, czyli, innymi sowy, umoliwia widzenie
w czerni i bieli. Sam filtr ma niezbyt nasycony, pomaraczowy kolor, ktry jednak zupenie przestaje
przeszkadza po krtkim czasie, niezbdnym do
adaptacji wzroku. Zmys wzroku w naturalny sposb niweluje pomaraczowy odcie filtra i stopniowo przestaje go dostrzega, pozostawiajc jedynie
odcienie szaroci. Opisywany gadet bardzo uatwi
Ci nauk wyobraania sobie sceny w czerni i bieli,
nawet jeli masz ju spore dowiadczenie w robieniu czarno-biaych zdj.
Filtr Kodak Wratten #90
Pierwszym filtrem czarno-biaym, ktrego miaem
okazj uywa, by oryginalny filtr Kodak Wratten #90. Nie jest to filtr szklany, lecz elatynowy,
co czyni go wraliwym na wszelkie uszkodzenia.
Bardzo atwo go zarysowa, wgnie lub naderwa.
Aby temu zapobiec, wsunem go w oprawk od
slajdu. Uatwio mi to posugiwanie si filtrem,
a plastikowa oprawka staa si jednoczenie ramk
oddzielajc go od reszty sceny, tworzc co w rodzaju wizjera.
Zdjcie 6.10 przedstawia pewn scen (hm nazwijmy j pejzaem ogrodowym) widzian przez filtr
Kodak Wratten #90. To zdjcie nie zostao w aden
sposb przetworzone. Zwr uwag, e fragment

165

166

Rozdzia 6.

6.8. Filtr Kodak Wratten #90

w oryginalnej kopercie

6.9. Filtr zamontowany

w ramce od slajdu

6.11. Scena sfotografowana przez ramk z filtrem Kodak #90

6.10. Fotografia przedstawiajca dziaanie filtra

sceny widoczny przez filtr jest monochromatyczny

(na zdjciu ma odcie sepii), podczas gdy pozostaa cz ogrodu, poza krawdziami ramki, jest
kolorowa. Zdjcie 6.11 to fotografia tej samej sceny
zrobiona przez omawiany filtr zamocowany przed
obiektywem aparatu. Zaczernione kontury s efektem umieszczenia plastikowej ramki slajdu tu
przed przedni soczewk obiektywu. Minimalna
odlego od instrumentu spowodowaa ich silne
rozmycie. Pocztkowo chciaem zrobi to zdjcie
po to, by pokaza Ci efekt dziaania filtra Kodak
#90, lecz efekt rozmytych i zaczernionych krawdzi
spodoba mi si tak bardzo, e popeniem jeszcze kilka innych, podobnych fotografii z czarnymi
ramkami, zrobionych w ten sam sposb, przez filtr
Kodaka.
Stwierdzenie, e omawiany filtr redukuje palet
barw do odcieni szaroci jest niedokadne. Blisze prawdy byoby, gdybymy powiedzieli, e jego
dziaanie polega na usuniciu oryginalnych barw
i przedstawieniu sceny w skali jasnoci. Otrzymany
obraz nie jest idealnie czarno-biay, w rzeczywis
toci ma on odcie sepii lub ciemnego bursztynu.
Jak ju pisaem, po kilku minutach patrzenia przez
ten filtr zmys wzroku automatycznie adaptuje si
do jego koloru i w znacznym stopniu go eliminuje,
dziki czemu ogldany obraz wydaje si czarno-biay.

Widzie w czerni i bieli

6.12. Filtr czarno-biay Zone VI czer

6.13. Filtr czarno-biay

Zone VI ty

Innymi sowy, efekt widzenia w czerni i bieli powstaje stopniowo, dziki przystosowaniu wzroku
do dostrzegania wycznie rnic w jasnoci sceny.
Po zrobieniu wspomnianej serii zdj przez filtr
Kodak #90 zrezygnowaem z przeksztacania ich
na czyst skal szaroci i postanowiem zostawi
ich charakterystyczne zabarwienie. Nadaem im
bardzo agodny odcie sepii, gdy pasowa on do
tematw zdj i adnie korespondowa z rozmyt,
starowieck winiet. Dziki temu zdjcia sprawiaj ciekawe, archaiczne wraenie.
Filtry czarno-biae s produkowane przez wiele
rnych firm. Wikszo z nich, jeli nie wszystkie,
konstruuje je jednak w oparciu o elatynowy filtr
Kodak #90. Jedyna rnica pomidzy nimi a oryginalnym filtrem Kodaka polega na tym, e elatynowy rdze zazwyczaj jest obustronnie chroniony
przez szklane szybki z wysokiej jakoci szka optycznego. Cao bywa skonstruowana tak, by uatwi przechowywanie takich filtrw i posugiwanie
si nimi.
Na przykad firmy Peak i Tiffen oferuj specjalne,
kompaktowe warianty filtra Kodak #90. W odrnieniu od oryginau s one wietnie zabezpieczone
przed uszkodzeniami, z drugiej jednak strony, s
od niego znacznie mniejsze, co, moim zdaniem,
ogranicza ich walory praktyczne.

167

6.14. Filtr czarno-biay Zone VI niebo

6.15. Kompaktowy filtr czarno-biay firmy Peak

Jedyn znan mi firm, ktra produkowaa solidnie oprawione filtry Kodaka w odpowiednio duym
rozmiarze, bya Zone VI. Niestety, znikna ona
niedawno z rynku, przejta przez przedsibiorstwo
Calumet, ktre by moe nadal bdzie produkowao filtry czarno-biae pod wasn nazw (przyznam, e tego nie sprawdziem). Filtr Zone VI mia
do du rednic i by zamontowany w wytrzymaej oprawce z dziurk, przez ktr mona byo
przewlec rzemyk umoliwiajcy noszenie filtra na
szyi. Fotografowie lubi nosi rne rzeczy na szyi.
Jeli Ty take lubisz, to znaczy, e jeste prawdziwym fotografem!

6.16. Kompaktowy
filtr czarno-biay
firmy Tien

168

Rozdzia 6.

6.17. Czarno-biae okulary wykonane przez autora

6.18. No i jak si w nich prezentuj?

Czarno-biae okulary
Dwa kolejne zdjcia przedstawiaj urzdzenie
wasnego pomysu, a mianowicie czarno-biae
okulary (zdjcia 6.17 i 6.18). Zrobiem je bardzo
prosto: wziem dwa czarno-biae filtry Tiffen, pozbawiem je niewielkich uchwytw i przykleiem
do zwykych oprawek od okularw. Uyem w tym
celu szybkoschncego kleju i odrobiny przemocy
oprawki trzeba byo nieco zdeformowa, by mona
byo wcisn w nie filtry. W efekcie otrzymaem
par czarno-biaych okularw co, o czym marzyem ju od dawna, a wystarczyo troch pogwkowa! O ile wiem, takich okularw nie mona
dosta w sklepie, lecz mona z atwoci zrobi
je samemu. To jeden z obowizkowych gadetw
w arsenale kadego szalonego naukowca. Cakiem
moliwe, e jestem wacicielem jedynych takich
okularw na wiecie!
Jedyn wad skonstruowanych przeze mnie okularw jest ich waga. Filtry firmy Tiffen s bardzo
solidne, zbudowane ze szka osadzonego w metalowych oprawkach. Poczenie dwch takich filtrw
sprawio, e konstrukcja staa si na tyle cika,
imusiaem solidnie wygi zauszniki, by jako tako
trzymaa si na nosie.

w wynalazek (umwmy si, e nie bd nazywa go zwykymi okularami) ma jednak wan zalet: pozwala oglda wiat w odcieniach szaroci
przez duszy czas, a nie tylko przez chwil. Moesz w ten sposb wygodnie obejrze w skali szaroci wszystko, co chcesz, a nie siga po filtr tylko
wwczas, gdy zauwaysz co potencjalnie interesujcego. Ta rnica jest bardzo istotna, gdy ju
sam fakt celowego uycia filtra wiadczy o tym, e
podje wiadom decyzj o oszacowaniu wygldu
sceny w czerni i bieli.
Na jakich przesankach moesz opiera t decyzj, zanim jeszcze uyjesz wspomnianego filtra? No c, jeli nie masz duego dowiadczenia
w wyobraaniu sobie i fotografowaniu czarnobiaego wiata, tych przesanek nie bdzie zbyt
wiele. A jeli okae si, e za kadym razem trafiasz w sedno, to zapewne nie musisz ju uywa
czarno-biaych filtrw. Moje monochromatyczne
okulary eliminuj takie wtpliwoci dopki je
nosisz, dopty bdziesz mg podziwia wiat pozbawiony barw.

Przykady czarno-biaych kompozycji

6.19. Oryginalne, kolorowe zdjcie

169

6.20. Wariant kolorowy, po zwikszeniu kontrastu

Przykady czarno-biaych kompozycji

Fotografi czarno-bia dzieli od kolorowej jedna bardzo wana rnica: czer i biel to krlestwo aluzji,
kolor to domena faktw. Dobr aluzj mona wywoa
wiele skojarze, lecz aby prezentowa fakty, trzeba
mie pewno absolutn pewno.
Paul Outerbridge (1896 1958) amerykaski
fotografik, jeden z pionierw kolorowej fotografii.

Od koloru do skali szaroci

Zauki w piaskowcu
W moim przypadku decyzja o zrobieniu czarnobiaego zdjcia najczciej zapada dopiero w studiu,
gdy dostrzegam, e kolorowa wersja fotografii nie
robi na mnie wikszego wraenia. Najczciej po
prostu nie podoba mi si konkretny odcie bd
uznaj, e fotografia moe w ogle obej si bez
koloru; e barwy bardziej przeszkadzaj, ni pomagaj w zaakcentowaniu jej zalet. Innymi sowy,
poza bardzo nielicznymi wyjtkami decyzj o ewen-

6.21. Wariant
czarno-biay

170

Rozdzia 6.

tualnej konwersji na skal szaroci podejmuj ju

po przeanalizowaniu gotowego zdjcia, a nie na
gorco, w plenerze.
Pierwsza przykadowa fotografia (zdjcia od 6.19
do 6.21) zostaa zrobiona na slajdzie przy uyciu
aparatu wielkoformatowego 45 cala. Duszy czas
bezskutecznie walczyem z korekcj jej kolorystyki,
a zdaem sobie spraw, e barwy nie maj na niej
racji bytu. Caa kompozycja opiera si bowiem na
kontracie pomidzy gbokimi cieniami a subtelnymi plamami wiata. Kolor nie ma tu nic do roboty, ba wrcz przeszkadza, zamiast wzbudza
dodatkowe zainteresowanie. W porwnaniu z wersj czarno-bia kolorowy wariant tej fotografii nie
zachca do uwanego przestudiowania kompozycji.
Jeli jaki aspekt kompozycji nie zwiksza jej
wartoci, to znaczy, e przypuszczalnie jest zbdny,
wrcz szkodliwy. Innymi sowy, wszystko ma swoje
znaczenie. Kady detal kompozycji jest wany, kady element obrazu ma jaki wpyw na pozostae.
Gdy doszedem do takich wnioskw podczas
edycji omawianego zdjcia, zdecydowaem si usun kolor. Okazao si, e fotografia staa si dziki
temu bardziej interesujca. Ponadto mogem wwczas zwikszy kontrast pomidzy czerni i biel
(cieniami i wiatami) znacznie bardziej ni w przypadku kolorowej wersji zdjcia. Rwnie silne zwikszenie kontrastu kolorowej fotografii dokonywao
spustoszenia w subtelnych przejciach barwnych.
Na przykad w zakresie wiate kolory staway si
bardzo jasne lub niemal biae. Z kolei w obszarach
cienia wszystkie barwy nabieray brunatnych,
a czasami niemal czarnych odcieni. Z czarno-biaym zdjciem nie ma takich problemw kontrast
cieni i wiate mona zwiksza do woli bez wpywu
na kolorystyk fotografii, gdy po prostu nie jest
ona kolorowa!
Nie trzeba te martwi si o przekamania
i zmiany odcieni kolejny uboczny skutek zwikszania kontrastu kolorowego zdjcia gdy bez
kolorw nie ma mowy o odcieniach! Wzrost kontrastu ma wpyw tylko na jedn zmienn dostpn

w przypadku czarno-biaego obrazu jasno. Innymi sowy, zmiana kontrastu w peni zawiera si
w domenie skali szaroci, doskonale koresponduje
z najwaniejszym rodkiem wyrazu, jaki ma do zaoferowania czarno-biae medium kreowaniem
obrazu za pomoc zmian jasnoci.
Po utworzeniu czarno-biaej wersji zdjcia
z czystej ciekawoci podjem prb zwikszenia
kontrastu oryginalnego, kolorowego wariantu.
Chciaem si przekona, jaki poziom jasnoci bd w stanie uzyska przy zachowaniu wzgldnie
czytelnej kolorystyki, czyli bez ryzyka rozjanienia zakresu wiate do czystej bieli. Rezultat tych
zabiegw pokazany jest na zdjciu 6.20. Cho
wykonane poprawki stanowi krok we waciwym
kierunku, to jednak nie udao mi si uzyska tak
wyrazistego efektu w kolorze jak w przypadku czarno-biaej wersji fotografii. Problem polega na tym,
e podczas edycji kolorowego zdjcia trzeba troszczy si a o trzy skadowe koloru zamiast jednej,
a brutalnie potraktowane barwy bardzo szybko
trac wyrazisto i staj si czarne lub biae. Odcicie wartoci tonalnych w kolorowym zdjciu moe
nastpi nie tylko w domenie jasnoci, lecz take
w poszczeglnych kanaach koloru, co oznacza, e
rwnie dobrze moe doj do niego po rozjanieniu, jak i po zwikszeniu nasycenia barw zdjcia.
W przypadku czarno-biaych fotografii do utraty
informacji o obrazie dochodzi wycznie wskutek zbyt agresywnych zmian jasnoci, gdy ze
wzgldu na brak kolorw zmiana nasycenia nie
ma adnego wpywu na struktur zdjcia.
W pewnych sytuacjach ograniczenie liczby
zmiennych w obrazie czarno-biaym do samej
jasnoci moe by przeszkod w osigniciu zamierzonego efektu, lecz w przypadku takim jak opisywany wychodzi mu tylko na dobre. Dziki temu
mona wycisn z zakresu cieni i wiate znacznie
wicej ni na kolorowym zdjciu, nie ryzykujc
spadku jakoci i czytelnoci obrazu, wynikajcego
midzy innymi z przekroczenia dopuszczalnego
nasycenia w danej przestrzeni barw.

Przykady czarno-biaych kompozycji

6.22. Hardscrabble Wash oryginalna, kolorowa wersja zdjcia

Od koloru do skali szaroci

Hardscrabble Wash
Ch uzyskania wyszych poziomw jasnoci
ni te, ktre mona uzyska w kolorze, jest jedn
z waniejszych przyczyn eksperymentw ze skal
szaroci. Zdarza si jednak tak, e fotografia wrcz
prosi si o przeksztacenie do czarno-biaej postaci, gdy jej kolorystyka jest po prostu nieistotna.
Bywa, e oryginalne, kolorowe zdjcie wyglda
poprawnie, lecz kolor nie ma w tym adnej zasugi.
Wymowa takich zdj opiera si na innych aspektach kompozycji. Moe to by ukad ksztatw,

6.23. Hardscrabble Wash trjkty, wariant 1

kwestia ciekawych zalenoci pomidzy poszczeglnymi fragmentami zdjcia lub inne walory wizualne.
Kolejny przykad to fotografia zrobiona w Hardscrabble Wash w Arizonie (zdjcia od 6.22 do 6.25).
Moja koncepcja tego zdjcia opieraa si na zestawieniu kilku trjktnych ksztatw. Naniosem je
na fotografi, aby oszacowa struktur kompozycji.
Obecno tych trjktw, ktr uznaem za najwaniejsz cech omawianej fotografii, w aden
sposb nie wynikaa z kolorystyki sceny. Kolor
zaznacza si tutaj jedynie poprzez wprowadzenie

171

172

Rozdzia 6.

6.24. Hardscrabble Wash trjkty, wariant 2

dodatkowych odcieni i rnic w ich nasyceniu, lecz

nie akcentowa przekazu kompozycji. Powiem wicej: dopiero usunicie koloru sprawio, e faktury
i ksztaty zarysoway si z wiksz moc. Po raz
kolejny okazao si, e oszczdniej czasami znaczy
ciekawiej.
Co ciekawe, pierwszy ukad trjktw, ktry rozrysowaem na kolorowej wersji zdjcia, by wyranie inny ni ten, ktry wykreliem na czarno-biaej
fotografii. Okazao si, e mj wzrok wychwyci
subtelne rnice w aranacji przestrzeni pomidzy
kolorowym obrazem a jego odbiciem w skali szaroci; by moe stao si tak dlatego, e usunicie

6.25. Hardscrabble Wash wersja czarno-biaa

koloru uatwio mi dostrzeenie i wyodrbnienie

nieco innych form geometrycznych.
Od koloru, przez skal szaroci, do sepii
Zamek Montezumy i Wydmy w Dolinie mierci
Pewn alternatyw dla tradycyjnego zdjcia w skali
szaroci jest obraz monochromatyczny, przygotowany z uyciem pojedynczej, dodatkowej barwy, zazwyczaj o bardzo niewielkim nasyceniu. Do
barwienia (tonowania) tego typu zdj najczciej
stosuje si sepi, lecz nic nie stoi na przeszkodzie,
by uy w tym celu innego koloru, na przykad zielonego lub niebieskiego.

Przykady czarno-biaych kompozycji

Moliwo utworzenia obrazu monochromatycznego przychodzi w sukurs wszdzie tam, gdzie

czysta czer i biel nie daj zadowalajcych rezultatw. W takich przypadkach zwykle decyduj si na
zabarwienie fotografii sepi, ktra daje kompozycji
ciepy, przyjemny odcie. Sepia wywouje te okrelon reakcj emocjonaln: kojarzy si z czym starym, zabytkowym, archiwalnym. Fotografie w sepii
maj specyficzny, ponadczasowy wygld, ktry
bardzo lubi.
Przykady dwch fotografii, ktre zyskay na takiej przerbce, pokazane s na zdjciach od 6.26 do
6.31. W obydwu tych przypadkach nie przypad mi
do gustu kolorowy orygina, a zwyka konwersja na
skal szaroci nie przyniosa oczekiwanej poprawy.
Postanowiem nada kademu z tych zdj agodny
odcie sepii. Z mojego punktu widzenia by to strza
w dziesitk, lecz jest to w gwnej mierze kwestia
gustu by moe Ty zadecydowaby inaczej.
Przeksztacajc czarno-biae zdjcie w obraz
monochromatyczny, niezalenie od wybranego
zabarwienia, trzeba pamita o tym, e skala szaroci fotografii wzbogaci si o dwa dodatkowe
skadniki koloru. Struktura czarno-biaego obrazu opiera si wycznie na jasnoci, lecz ju obraz
monochromatyczny, cho tak podobny, stanowi
wypadkow trzech skadowych: jasnoci, barwy
i nasycenia. Tonujc czarno-biae zdjcie sepi,
mamy do czynienia z okrelon barw w tym
przypadku czerwieni, ktrej pochodn jest sepia
oraz z konkretnym nasyceniem zwykle bardzo niskim.
Niemniej ze wzgldu na to, e caa zmiana polega na dodaniu tylko jednego odcienia, w dodatku
o bardzo niewielkim nasyceniu, moliwoci manipulowania kolorem na takim zdjciu s relatywnie niewielkie. W zasadzie ograniczaj si one do
zrnicowania odcienia sepii midzy zakresem
cieni i wiate bd zabarwienia tych zakresw
przy uyciu dwch zupenie rnych kolorw na
przykad czerwonego i zielonego (mamy wwczas
do czynienia z podwjnym albo rozdzielonym tonowaniem).
Uycie jednego koloru w obrbie caej fotografii
oznacza, e obraz z technicznego punktu widzenia

6.26. Zamek Montezumy oryginalne, kolorowe zdjcie

6.27. Zamek Montezumy wariant czarno-biay

6.28. Zamek Montezumy wariant w sepii

173

174

Rozdzia 6.

6.29. Wydmy w Dolinie mierci oryginalne, kolorowe zdjcie

6.30. Wydmy w Dolinie mierci wariant czarno-biay

6.31. Wydmy w Dolinie mierci wariant w sepii

jest kolorowy, lecz odbiorca bdzie postrzega

go jako czarno-biay. Pamitasz filtr Kodak #90,
o ktrym pisaem wczeniej? Ten filtr ma kolor pomaraczowy, lecz wystarczy kilkukrotnie przeze
spojrze, by jego zabarwienie zostao zneutralizowane, a widziany obraz zacz wydawa si czarnobiay. Z tym samym efektem mamy do czynienia
w przypadku fotografii w sepii. Ludzie ogldajcy
takie zdjcia pocztkowo maj wiadomo tego zabarwienia, lecz po kilku minutach przestaj je dostrzega i zaczynaj traktowa odbitk jak zwyk,
czarno-bia fotografi. Wzrok ma naturalne zdolnoci do neutralizowania sepii i przypomina sobie
o niej dopiero po zestawieniu tonowanej fotografii
ze zwyk, czarno-bia odbitk. Wszystko to sprawia, e subtelne tonowanie staje si wyrafinowanym efektem, widocznym, lecz zarazem trudno
uchwytnym, wanym, lecz pozostajcym w cieniu.
Umiejtnie zastosowane tonowanie pozwala doda
do zdj szczypt dyskretnego koloru i nadaje im
wyrafinowany, artystyczny charakter.
Od koloru, przez zmian nasycenia,
czer i biel, a do sepii
Ruiny na rzece San Juan
W przypadku niektrych zdj wybr midzy kolorem, skal szaroci a sepi jest bardzo prosty, czasem wrcz oczywisty. Tak byo w przypadku dwch
wczeniejszych fotografii Zauki w piaskowcu
i Hardscrabble Wash.
Bywa jednak i tak, e wskazanie najlepszej wersji
spord koloru, czerni i bieli oraz sepii wcale nie
jest takie proste. Tak byo w przypadku fotografii
Ruiny na rzece San Juan, ktrej rne warianty
pokazane zostay na zdjciach od 6.32 do 6.35.
Mamy tutaj cztery rne wersje tej samej kompozycji: jedn o zwykym nasyceniu barw, drug
o podwyszonej intensywnoci kolorw, trzeci
czarno-bia i wreszcie czwart w sepii. Kada
z nich wyglda nieco inaczej i kada ma swoje zalety. Wybr pomidzy tymi wariantami wcale nie by
dla mnie taki atwy.
Nie mogem ocenia tego zdjcia wprost. Potrzebowaem metafory. Dopiero takie spojrzenie
pozwolio mi podj waciw decyzj. Pozwl,

Przykady czarno-biaych kompozycji

6.32. Ruiny na rzece San Juan

oryginalne zdjcie w formacie RAW

6.33. Ruiny na rzece San Juan

wariant o zwikszonym nasyceniu

6.34. Ruiny na rzece San Juan wariant czarno-biay

6.35. Ruiny na rzece San Juan wariant w sepii

175

176

Rozdzia 6.

6.36. White Sands: wydmy i chmury oryginalne, kolorowe zdjcie

6.37. White Sands: wydmy i chmury wariant o podwyszonym kontracie

ezaczn od pocztku. Oryginalne zdjcie zbytnio

kojarzyo mi si ze zwyczajn fotk. Wersj o podwyszonym nasyceniu uznaem za nazbyt nowoczesne przedstawienie prehistorycznego obiektu.
Czarno-biay wariant przedstawia si do przecitnie; wyglda troch jak jedna z wielu prac w ga-

lerii fotografika parajcego si wycznie czerni

i biel albo ilustracja w muzeum. Dopiero sepia
wydobya ze sceny to, czego oczekiwaem skojarzya mi si ze zdjciami wykonywanymi przez
archeologw. Okazao si, e domieszka klasycznej
sepii wietnie koresponduje z przedstawionym na
fotografii reliktem przeszoci.
Patrzc na wszystkie cztery warianty w tym kontekcie, sepia wydaa si naturalnym wyborem.
Niemiaem adnego celu w pokazywaniu sfotografowanych ruin w ich naturalnej postaci, tote
oryginalne, kolorowe zdjcie odrzuciem ju na
wstpie. Wariant o zaakcentowanej kolorystyce,
cho do ciekawy ze wzgldu na zaskakujce zestawienie barw, wyda mi si mao wyrafinowany,
atwy do powielenia. Stylistyka czarno-biaej wersji
bya nazbyt tradycyjna, przedstawiaa temat w sposb nie do koca zgodny z moim stylem i oczekiwaniami. Dopiero sepia przypada mi do gustu, gdy
znakomicie nawizuje do aktualnego stanu ruin,
ich prehistorycznych korzeni i wpisuje si w histori bada archeologicznych prowadzonych na poudniowym zachodzie Ameryki.
Od koloru do czerni i bieli
White Sands: wydmy i chmury
Zdjcie 6.36, zatytuowane White Sands: wydmy
i chmury, rwnie sprawio mi sporo problemw
po konwersji na skal szaroci. W kolorowym oryginale co mi nie pasowao, postanowiem wic pomyle nad tym, co pierwotnie urzeko mnie w tej
scenie i jak przeoy te uczucia na jzyk obrazu.
Doszedem do wniosku, e najwaniejszym impulsem, ktry skoni mnie do sfotografowania tej
sceny, by ukad chmur i faktura piasku. Dostrzegem pewne podobiestwo pomidzy agodnie
pofalowanymi pasmami chmur a prkowan, majestatycznie pync wydm.
Opisywana zaleno pomidzy pustyni i niebem nie bya jednak zbyt dobrze widoczna na oryginalnej fotografii. Wrcz przeciwnie: niewielki
kontrast sprawi, e zarwno faktura piasku, jak
i subtelne kosmyki chmur stay si mao czytelne.
Naturalnym rozwizaniem wydawao si zwikszenie kontrastu wydmy i chmur. Kiedy to zrobi-

Przykady czarno-biaych kompozycji

em, bkit nieba sta si bardzo agresywny (zdjcie

6.37) i zacz przeszkadza w odbiorze zdjcia; skupia na sobie ca uwag odbiorcy, marginalizujc
waciwy temat fotografii, czyli relacj pomidzy
struktur chmur i piasku.
Zorientowaem si wwczas, e to zdjcie nie wymaga kolorw. Wrcz przeciwnie przecie jedyn barw obecn na tej fotografii jest bkit, ktry
w dodatku przeszkadza w jego odbiorze. Jeli zdecyduj si dokona konwersji zdjcia na skal szaroci, pozbd si niepotrzebnego bkitu i osign
podane uproszczenie sceny.
Tak te zrobiem. Konwersja na skal szaroci
umoliwia mi ponadto silne zwikszenie kontrastu nieba i chmur. Postanowiem zwiksza kontrast tak dugo, a niebo w prawym grnym rogu
fotografii (tam, gdzie w oryginale byo najciemniejsze) stanie si zupenie czarne. Wzrost kontrastu
przeoy si te na znacznie lepsz czytelno
faktury piasku. W ten sposb uzyskaem efekt, na
ktrym zaleao mi od samego pocztku: czyteln
relacj pomidzy ukadem chmur a wzorami na piasku, ktra skonia mnie do signicia po aparat.
Tego, co udao mi si uzyska w ostatecznej wersji zdjcia, nigdy nie uzyskabym w kolorze. Kompozycja ulega uproszczeniu i co czsto zdarza
si w takich przypadkach staa si czytelniejsza
i bardziej wyrazista.
Od koloru do czerni i bieli
Monument Valley
Monument Valley to kolejne zdjcie, na ktrym
jedn z gwnych rl graj chmury, a zarazem nastpne, w ktrym usunicie barw pozwolio zdecydowanie podkreli i poprawi wygld nieba.
Kolorowy orygina wyglda nie najgorzej (zdjcie 6.39), lecz poniewa zdjcie zostao zrobione
pnym popoudniem, jego kolorystyka nie zaskakuje i nie wywouje wikszego wraenia. Zwikszenie nasycenia niewiele by w tym wzgldzie
zmienio, co najwyej kolory stayby si bardziej
zauwaalne.
Znacznie lepszym wyjciem okazao si usunicie barw i przeksztacenie fotografii na skal szaroci. Przy braku kolorw najbardziej atrakcyjnym

6.38. White Sands: wydmy i chmury wariant czarno-biay

elementem zdjcia staa si kompozycja wiate

i cieni. Ju na pierwszy rzut oka wzrok sam wyawia najjaniejszy fragment zdjcia, cechujcy si
najwikszym kontrastem: chmury. I bardzo dobrze,
gdy to wanie te fantastyczne chmury, ktre
przepyway po niebie nad kanionem tego popoudnia, chciaem uczyni gwnym tematem tej fotografii. Pierwszy plan i odlege masywy stanowi
niejako scen i podbudow dla ich wystpu. Oczywicie rzeba terenu rwnie jest istotna nie
chciaem jej ignorowa i powiciem jej odpowiednio pokany fragment kadru.
W czarno-biaej wersji zdjcia szare odcienie ska
maj znacznie ciekawsz wymow ni rdzawote
kolory oryginau. Jako wiata zesza na drugi
plan, gdy jej najwaniejszym efektem ubocznym
byo tutaj nadmierne wyjaowienie kolorw, a nie
brak kontrastu. Usunicie barw rozwizao ten
problem, a jednoczenie pozwolio mi odpowiednio
zwikszy kontrast chmur.

177

178

Rozdzia 6.

Doskonalenie umiejtnoci
warsztaty
Do przemylenia
Przeanalizuj kilka wasnych kolorowych zdj
i zastanw si, czy ktre z nich mogoby wyglda lepiej w czerni i bieli.
Poszukaj takich zdj, z ktrych nie jeste szczeglnie zadowolony, i przekszta je na skal szaroci.
Porwnaj otrzymane czarno-biae obrazy z kolorowymi oryginaami i zastanw si, ktre z nich
podobaj Ci si bardziej.

6.39. Monument Valley oryginalne, kolorowe zdjcie

Konwersja zdjcia
Wybierz jakie zdjcie, a nastpnie przygotuj jego cztery wersje: kolorow, kolorow o zwikszonym nasyceniu barw, czarno-bia oraz w sepii.
Porwnaj otrzymane warianty.
Ktry z nich spodoba Ci si najbardziej i dlaczego? Sprbuj uargumentowa swoj decyzj,
podobnie jak zrobiem to podczas omawiania
zdjcia Ruiny na rzece San Juan.
Jeszcze gar refleksji
Zastanw si nad kwesti artystycznej przewagi zdj czarno-biaych nad kolorowymi.
Jak uwaasz, czy czarno-biae fotografie rzeczywicie maj bardziej artystyczny charakter od
kolorowych? S porwnywalne? A moe wrcz
przeciwnie to one maj w sobie mniej artyzmu?
Jak odpowiedziaby na takie pytanie komu, kto
odwiedziby Twoj galeri zdj?
Przemyl te zagadnienia i zanotuj swoje wnioski.
Zajmij jakie stanowisko w tej sprawie i podeprzyj
je konkretnymi argumentami. Nie ograniczaj si do
suchego stwierdzenia faktw, lecz wyjanij, dlaczego
wyznajesz taki, a nie inny pogld.

6.40. Monument Valley wariant czarno-biay

Podsumowanie

Podsumowanie
Czarno-biaa fotografia wyzwala emocje i zatrzymuje
czas znacznie skuteczniej ni jakiekolwiek inne medium. Prace takich artystw, jak Steiglitz, Weston,
Adams i wielu innych wyniosy czarno-bia fotografi
na piedesta sztuki. Subtelne rnice w odcieniach szaroci, wyraziste czernie i mikkie biele sprawiaj, e
odbiorca siga wzrokiem gbiej; brak kolorw przenosi
ciar jego uwagi na kompozycj. O ile atwiej jest wyrazi uczucia w czerni i bieli, gdzie rzdz ostre kontrasty, a gwny motyw jest rzeczywicie najwaniejsz
rzecz na zdjciu.
Bob Snell amerykaski fotografik.
Podejmujc decyzj o przeksztaceniu fotografii na
czer i biel lub o pozostawieniu jej w kolorze, musisz wzi pod uwag swoje intencje. Powiniene
zadecydowa, ktra z tych opcji kolor czy paleta
szaroci bdzie lepiej suya kompozycji konkretnego zdjcia.
Ta decyzja moe by bardzo prosta lub szalenie
trudna, o czym miae okazj przekona si na podstawie przeanalizowanych tutaj przykadw. Podczas rozwaania dostpnych moliwoci pamitaj, e
przeksztacenie kolorowej fotografii na obraz w skali
szaroci jest odwracalne zawsze moesz z niego
zrezygnowa, jeli okae si, e czarno-biaa wersja
zdjcia nie speni Twoich oczekiwa. Cyfrowe przetwarzanie obrazu daje ogromne moliwoci: jeli
tylko zatroszczysz si o bezpieczestwo oryginaw
i bdziesz pracowa na kopiach, zapisujc kolejne
etapy pracy, to z pewnoci niczego nie zepsujesz ani
nie stracisz. Nie obawiaj si wic eksperymentw.
Tonajlepszy sposb, by przekona si, co mona
osign i jakie rozwizania oka si najskuteczniejsze w przypadku konkretnej kompozycji.

Podczas pracy nad wasnymi fotografiami czsto

tworz 10 czy nawet 20 rnych wersji tego samego
zdjcia, bdcych pochodnymi skomplikowanego
cigu kolejnych eksperymentw i zmian dokonywanych na rnych etapach tego procesu. Po
obraniu waciwego kierunku, gdy czuj, e kolejne
zmiany przybliaj mnie do odczu i wrae, ktre
towarzyszyy wykonywaniu danej fotografii, zapisuj zdjcie coraz czciej. To swego rodzaju polisa
ubezpieczeniowa na wypadek, gdybym si zagalopowa, gdyby ktra z kolejnych poprawek nie spenia moich oczekiwa lub po prostu gdybym chcia
porwna rne warianty fotografii.
Dziki technologii cyfrowej takie poprawki mona wprowadza niemal bez ogranicze. Jedyny
koszt tych eksperymentw to rosnce zapotrzebowanie na przestrze dyskow lub noniki DVD. C
to jednak za problem, skoro jeden megabajt pojemnoci dysku kosztuje dzi grosze, a jego cena z dnia
na dzie spada? W porwnaniu do innych wydatkw, ponoszonych podczas kolejnych wypraw na
jedzenie, transport i zakwaterowanie w przypadku
duszych wycieczek, kosztw modernizacji sprztu, aktualizacji oprogramowania i zakupu materiaw eksploatacyjnych, cena przechowywania
cyfrowych zdj jest relatywnie niska. Wszystko
to powinno stanowi tym wiksz zacht do eksperymentowania z rnymi wariantami zdj.
Wyprbuj kolor zwyky i nasycony, sepi i skal
szaroci wszystko, co przyjdzie Ci do gowy. Jedyny sposb na to, by przekona si, co lubisz, a co
wydaje Ci si ju przesad, polega na cigym badaniu moliwoci, przesuwaniu granic. Takie eksperymenty s jednoczenie kolejnym kamieniem
milowym na drodze do wypracowania wasnego,
indywidualnego stylu.

179