Id do

Spis treci
Przykadowy rozdzia
Skorowidz
Katalog ksiek
Katalog online
Zamw drukowany
katalog
Twj koszyk
Dodaj do koszyka
Cennik i informacje
Zamw informacje
o nowociach
Zamw cennik
Czytelnia
Fragmenty ksiek
online

Kontakt
Helion SA
ul. Kociuszki 1c
44-100 Gliwice
tel. 32 230 98 63
e-mail: helion@helion.pl
Helion 19912011

Almanach fotografii.
Wydanie X
Autorzy: Barbara London, John Upton, Jim Stone
Tumaczenie: Marcin Machnik
ISBN: 978-83-246-2778-3
Tytu oryginau: Photography (10th Edition)
Format: 260273, stron: 416

Myl o zdjciu zawsze przed jego zrobieniem i potem. Nigdy w trakcie. Sekretem jest czas.
Nie musisz dziaa szybko. Fotografowany model musi zapomnie o tobie, a gdy ju to si
stanie, musisz dziaa bardzo szybko.
Henri Cartier-Bresson
Fotografia nie jest zwizana z patrzeniem, lecz z czuciem. Jeeli nie czujesz nic w tym, na co
patrzysz, nigdy nie uda Ci si sprawi, aby ludzie patrzc na Twoje zdjcia, cokolwiek
odczuwali.
Don McCullin
Fotografia jest pasj, sztuk i rzemiosem. Czasem staje si obsesj, ktra szukajc twrczego ujcia,
zmienia zwyczajne zdjcia w prawdziwe dziea sztuki. Ta ksika powstaa po to, by zwikszy
Twoj wraliwo wizualn, nada Twojemu warsztatowi niezbdny szlif i pokaza Ci moliwoci,
jakie stoj przed godnym wiedzy pasjonatem, takim jak Ty.
To prawdziwa biblia w dziedzinie fotografii. Pozwoli Ci ona udoskonali umiejtnoci, a przede
wszystkim bdzie stanowia rdo niewyczerpanych inspiracji. Niezalenie od tego, co chcesz
fotografowa, ta ksika nauczy Ci wszystkiego, co niezbdne, eby skutecznie i pewnie porusza
si po wiecie nieruchomych obrazw. To idealny przewodnik dla pocztkujcych i idealne rdo
informacji dla zaawansowanych fotografw.
Znajdziesz tu wiadomoci na temat konwencjonalnej fotografii analogowej i tej nowszej, cyfrowej.
Setki zdj wykonanych przez najlepszych wiatowych fotografw pozwol Ci zrozumie, jak
w swojej pracy z aparatem wykorzystywa rnego typu pomysy techniczne.
Nowy, doskonay wiat w Twoim obiektywie
Aparaty cyfrowe i analogowe: obiektywy, matryce i filmy, nawietlanie, wywoywanie
i uzyskiwanie zdj z czarno-biaych klisz oraz teoria koloru i jej wykorzystanie w praktyce.
Cyfrowa ciemnia: obrabianie i drukowanie zdj, tworzenie systemu pozwalajcego na
ich bezpieczne przechowywanie i atwe wyszukiwanie.
Fotografie wspczesne i historyczne: pomoc w osigniciu technicznej i artystycznej
doskonaoci.
Ogldanie fotografii: kompozycja, tonalno, ostro i inne elementy wizualne, ktrych
poznanie sprawi, e bdziesz robi lepsze zdjcia oraz oglda prace innych okiem
wytrawnego konesera.
Historia: poznaj histori fotografii, dziki czemu bdziesz w stanie umieci wspczesne
prace w tym wasne w kontekcie historycznym.
Ilustrowany dodatek: rne problemy techniczne, ich przyczyny oraz sposoby zapobiegania.

Spis treci

Wstp

Pocztek

11

Aparat fotograficzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
Przygotowanie aparatu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Ostro i parametry ekspozycji . . . . . . . . . . . . . 14
Pierwsze zdjcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Co bdziesz fotografowa? . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Kilka wskazwek, ktre pomog Ci zacz . . . . . . . . 17
Fotografowanie ludzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Fotografowanie miejsc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

Aparat

23

Podstawowe parametry fotografowania . . . . . . 24

Migawka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
Migawka a wiato . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
Migawka a ruch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Wraenie ruchu na fotografii . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
Przysona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
Przysona a wiato . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
Przysona a gbia ostroci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Kombinacje ustawie przysony i migawki . . . . . 36
Wybr aparatu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
Stabilizowanie aparatu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Fotograf w pracy

Fotoreporter James Nachtwey . . . . . . . . . . . . . . 42

Obiektywy

45

Od maego otworu do obiektywu . . . . . . . . . . . . 46

Ogniskowa obiektywu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
Standardowa ogniskowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
Duga ogniskowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
Krtka ogniskowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
Obiektywy z zoomem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
Obiektywy do zastosowa specjalnych . . . . . . . 57
Ustawianie ostroci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
Rczne ostrzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
Autofokus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

Ostrzenie a gbia ostroci . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

Regulowanie gbi ostroci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
Ostrzenie strefowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
Ostrzenie na odlego hiperfokaln . . . . . . . . . . . . 67
Perspektywa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
Wskazwki dla kupujcego obiektyw . . . . . . . . 70
Wykorzystaj w peni swj aparat i obiektyw . . . 71
Fotograf w pracy

Fotoreporterka dokumentalna
Mary Ellen Mark . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

Ekspozycja,
matryca i film

75

Podstawowe dane o ekspozycji . . . . . . . . . . . . . 76

Ekspozycje rwnowane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
Jak dziaa wiatomierz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
Wbudowany wiatomierz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
Automatyczne ustawianie ekspozycji . . . . . . . . . . . . 79
Jak mierzy wiato . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
Uredniony pomiar scen
o rwnomiernym nawietleniu . . . . . . . . . . . . . 80
Korzystanie z rnych wiatomierzy . . . . . . . . . . . . 81
Pomiar scen o wysokim kontracie . . . . . . . . . . . . . 82
Ekspozycja na konkretne tony i bracketing . . . . . . . . 84
Sceny trudne do zmierzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
wiatoczuo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
Srebro i piksele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
Rodzaje filmw i ich zastosowanie . . . . . . . . . . . 87
Zakres swobody ekspozycji
i rozpito tonalna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
Jak bardzo ekspozycje mog si rni? . . . . . . . . . . 88
Czuo filmu i matrycy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
Czuo i ISO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
Ziarno i szum cyfrowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
Filtry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
Filtry polaryzacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
Poza wiatem widzialnym . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
Fotografia w podczerwieni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
Prawidowe nawietlanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96

Wywoywanie negatywu 101

Jak wywoa czarnobiay film . . . . . . . . . . . . 102

Czego bdziesz potrzebowa . . . . . . . . . . . . . . . . 102
Jak przygotowa roztwory i z nich korzysta . . . . . . 103
Zasady bezpieczestwa z odczynnikami . . . . . . . . 104
Wywoywanie czarnobiaego filmu
krok po kroku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
Wpyw sposobu
wywoywania filmu na zdjcia . . . . . . . . . 112
Ekspozycja i wywoywanie: niedowietlone,
normalne i przewietlone negatywy . . . . . 114

Odbitki w ciemni

117

Czarnobiae odbitki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118

Czego bdziesz potrzebowa . . . . . . . . . . . . . . . . 118
Powikszalnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
Rodzaje papierw fotograficznych . . . . . . . . . . . . 122
Wywoanie czarnobiaej odbitki
krok po kroku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
Kopia stykowa: caa rolka na raz . . . . . . . . . . . . . . 124
Ustawianie powikszenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
Pasek testowy dla odbitki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
Odbitka prbna a nastpnie ta waciwa . . . . . . 129
Wywoanie czarnobiaej odbitki . . . . . . . . . . . . . . 130
Ocena gstoci i kontrastu odbitki . . . . . . . . . 134
Regulowanie kontrastu . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
Papier o staej lub zmiennej gradacji . . . . . . . . . . . 136
Rozjanianie i ciemnianie . . . . . . . . . . . . . . . 138
Kadrowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
Wywoywanie archiwizacyjne
dla maksymalnej trwaoci . . . . . . . . . . . . 141
Podbarwienie i inne efekty
tonowania zdj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142

Fotograf w pracy

Fotograf reklamowy Clint Clemens . . . . . . . . . . 98

Spis treci |5

Barwa

145

Barwy: czenie addytywne i subtraktywne . . 146

Fotografia barwna: trzy warstwy obrazu . . . . 147
Cechy barw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
Balans kolorw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
Zmiany barw o rnych porach dnia . . . . . . . . . . . 150
Zabarwienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
Temperatura barw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
Filtry do korekty barw w fotografii analogowej . . . . 154
Wywoanie kolorowej odbitki z negatywu . . . 156
Czego bdziesz potrzebowa . . . . . . . . . . . . . . . . 156
Odbitka testowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
Ocena balansu kolorw
na odbitce uzyskanej z negatywu . . . . . . . . . . 158
Fotograf w pracy

Sport z innego punktu widzenia

Walter Iooss, Jr. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160

Organizowanie
cyfrowej ciemni

163

Sprzt i oprogramowanie . . . . . . . . . . . . . . . . 164

Oglny przegld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
Rejestrowanie szczegw:
rozdzielczo i gbia bitowa . . . . . . . . . . . . . 165
Fotografie to pliki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
Formaty plikw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
Zarzdzanie barw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
Kanay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
Kolorowe czy czarnobiae? . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
Histogram . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
Anatomia zdjcia cyfrowego . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
Trzy histogramy kolorw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
Importowanie zdj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
Przegrywanie z aparatu lub skanowanie . . . . . . . . 174
Jak wykona skan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
System pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
Wielozadaniowe programy do edycji zdj . . . 177
Fotograf w pracy

Cyfrowe opowieci Pedro Meyera . . . . . . . . . 178

Edytowanie zdj

181

Wstp do obrbki cyfrowej . . . . . . . . . . . . . . 182

Wybr oprogramowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
Przestrze robocza i narzdzia . . . . . . . . . . . . . . . 183
System pracy podczas edycji zdjcia . . . . . . . . 184
Proces edycji krok po kroku . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
Regulacja barw i jasnoci . . . . . . . . . . . . . . . . 186
Rne podejcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
Poziomy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
Krzywe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
Poprawianie caoci lub czci obrazu . . . . . . . 190
Narzdzia do zaznaczania . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
Warstwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
Inne narzdzia edycyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
Wysoka rozpito tonalna (HDR) . . . . . . . . . . . . 192
Filtry efektw specjalnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
Wyostrzanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
Retuszowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
Fotomonta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
Fotograf w pracy

RetouchShoppe Scalese i Villarreal . . . . . . . 198

10

Drukowanie

201

Drukarki i drukowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202

Wybr drukarki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
Sterowniki i RIP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
Profile i wydruk prbny
na ekranie (prba kolorw) . . . . . . . . . . . . . . 204
Rodzaje papieru i tuszw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
Inne opcje wydruku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
Fotografie panoramiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
Drukowanie w czerni i bieli . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208
Prezentacja zdj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210
Internet galeria i rdo informacji . . . . . . . . . . . 210
Etyka: jak daleko moesz si posun? . . . . . . 211

11

Organizowanie pracy
i przechowywanie zdj 213

Przechowywanie zdj . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214

Rozmiar ma znaczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
Metadane: informacje o plikach . . . . . . . . . . . 215
Programy do katalogowania . . . . . . . . . . . . . 216
Archiwizowanie zdj cyfrowych . . . . . . . . . . 217
Archiwizowanie filmw,
odbitek i wydrukw . . . . . . . . . . . . . . . . . 218

12

Wykaczanie
i eksponowanie zdj

221

Usuwanie drobnych skaz

za pomoc korekty punktowej . . . . . . . . . 222
Oprawianie zdj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
Czego bdziesz potrzebowa . . . . . . . . . . . . . . . . 223
Klejenie na ciepo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
Wycinanie passepartout . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
Oprawianie i szklenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227

13

wiato

229

Kierunek padania wiata . . . . . . . . . . . . . . . . 230

Stopie rozproszenia:
od ostrego do mikkiego wiata . . . . . . . 232
wiato zastane plener . . . . . . . . . . . . . . . . 234
wiato zastane wntrza . . . . . . . . . . . . . . . 235
Sztuczne owietlenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
Lampy i sprzt owietleniowy . . . . . . . . . . . . . . . . 236
Cechy sztucznego owietlenia . . . . . . . . . . . . . . . 237
wiato gwne, czyli dominujce . . . . . . . . . . 238
wiato wypeniajce: rozjanianie cieni . . . . . 240
W bysku flesza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242
Rodzaje lamp byskowych i ich funkcje . . . . . . . . . 243
Podstawowe techniki posugiwania si fleszem . . . . 244
Rczne ustawianie ekspozycji z byskiem . . . . . . . . 246
Automatyczne ustawianie ekspozycji z byskiem . . . 247
Bysk dopeniajcy, czyli rozjanienie cieni . . . . . . . 248
Regulowanie jasnoci ta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
Proste owietlenie portretu . . . . . . . . . . . . . . 252
Owietlanie portretu za pomoc kilku lamp . . 254
Owietlanie obiektw o bogatej teksturze . . . 256
Owietlanie byszczcych obiektw . . . . . . . . 257
Owietlanie przejrzystych obiektw . . . . . . . . 258
Stosowanie lampy byskowej . . . . . . . . . . . . . 259
Fotograf w pracy

6 |Spis treci

Lois Greenfield i jej fotografie taca . . . . . . . . 260

 14

Wykraczanie
poza fotografi

263

Skalowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264
Bardzo mae i bardzo due fotografie . . . . . . . . . . 264
Zdjcia zwielokrotnione . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
Im wicej, tym lepiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
Stworzone w celu sfotografowania . . . . . . . . 268
Fotografia jako obiekt przestrzenny . . . . . . . . 270
Korzystanie z projekcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
Tworzenie ksiki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
Szlachetne techniki wywoywania zdj . . . . . 274
Cyjanotypia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
Platynotypia i palladotypia . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
Guma arabska, czyli technika chromianowa . . . . . . 276
Efekt Sabatiera: czciowo pozytyw,
czciowo negatyw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277
Fotogram: zdjcie bez aparatu . . . . . . . . . . . . . . . 278
Fotografia otworkowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
Jak zrobi fotografi makro . . . . . . . . . . . . . . 282
Ekspozycja w zblieniach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283
Techniki kopiowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284

15

Aparat wielkoformatowy 287

Wntrze aparatu wielkoformatowego . . . . . . 288

Ruchy elementw
aparatu wielkoformatowego . . . . . . . . . . 290
Podnoszenie i obnianie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290
Przesuwanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292
Pokony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294
Obroty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
Kontrolowanie obrazu w aparacie
wielkoformatowym . . . . . . . . . . . . . . . . . 298
Kontrolowanie paszczyzny ostroci . . . . . . . . . . . 299
Kontrolowanie perspektywy . . . . . . . . . . . . . . . . . 300
Przydatne wyposaenie . . . . . . . . . . . . . . . . . 302
Od czego zacz i co robi dalej . . . . . . . . . . . 303
Zakadanie i wywoywanie bony citej . . . . . . 304

16

System strefowy

307

Skale systemu strefowego . . . . . . . . . . . . . . . 308

Korzystanie ze skali referencyjnej
przy pomiarze wiata . . . . . . . . . . . . . . . 310
Wybr strefy dla danego tonu
i sprawdzanie, gdzie znajd si inne tony . . . . 310
Kontrolowanie kontrastu
w trakcie wywoywania . . . . . . . . . . . . . . 312
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314
Film w rolce i film barwny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315

17

Ogldanie fotografii

317

Podstawowe decyzje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318

Zawarto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318
Kadrowanie obiektu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320
To . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322
Podstawy kompozycji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324
Punkt i linia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324
Ksztat i wzr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326
Akcent i rwnowaga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328
Dodatkowe moliwoci . . . . . . . . . . . . . . . . . 330
Kontrast ostroci i rozmycia . . . . . . . . . . . . . . . . . 330
Kontrast wiata i ciemnoci . . . . . . . . . . . . . . . . . 332
Pozycjonowanie obiektu w kadrze . . . . . . . . . . . . . 334
Perspektywa i punkt widzenia . . . . . . . . . . . . . . . . 336
Jak oglda i omawia fotografie . . . . . . . . . . 338
Prezentacja prac w redakcjach,
agencjach i innych tego typu miejscach . . 340

18

Historia fotografii

343

Wynalezienie fotografii . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dagerotyp: krelenie na srebrnej pytce . . .
Kalotyp: obraz na papierze . . . . . . . . . . . . . . .
Mokry kolodion:
wyrany i reprodukowalny . . . . . . . . . . .

344

elatynowa emulsja i film w rolce:

fotografia dla kadego . . . . . . . . . . . . . . .
Fotografia kolorowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wczesne portrety . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wczesna fotografia podrnicza . . . . . . . . . . .
Wczesna fotografia wojenna . . . . . . . . . . . . .
Czas i ruch na pierwszych fotografiach . . . . . .
Fotografia jako dokument . . . . . . . . . . . . . . .
Fotografia i zmiany spoeczne . . . . . . . . . . . . .
Fotografia reporterska . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Fotografia jako sztuka w XIX wieku . . . . . . . .
Piktorializm i secesja w fotografii . . . . . . . . . .
Bezporednie zdjcie z aparatu
jako dzieo sztuki . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Poszukiwanie nowej wizji . . . . . . . . . . . . . . . .
Fotografia jako sztuka w latach
pidziesitych i szedziesitych
XX wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Fotografia jako sztuka w latach
siedemdziesitych i osiemdziesitych
XX wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Fotografia cyfrowa
staje si podstawowym nonikiem . . . . . .
Galeria fotografii wspczesnej . . . . . . . . . . . .

Popularne problemy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sowniczek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Prawa autorskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Skorowidz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

348
349
350
352
353
354
355
356
358
362
363
364
365

366

368
370
372

388
399
405
409
410

345
346
347

Spis treci |7

rozdzia 13

wiato
Kierunek padania wiata i stopie rozproszenia
maj wpyw na powierzchni i intensywno cieni,
ktre ujawniaj tekstury i sugeruj trzy wymiary.

Kierunek padania wiata . . . . . . . . . . . . . . 230

Stopie rozproszenia:
od ostrego do mikkiego wiata . . . . . 232

wiato zastane, czyli to, ktre bez Twojej

ingerencji owietla scen, moe si waha od
bezporedniego i ostrego po rozproszone i mikkie.

wiato zastane plener . . . . . . . . . . . . . . . 234

wiato zastane wntrza . . . . . . . . . . . . . 235

Sztuczne owietlenie to takie,

ktrego obecno i ustawienie zaley od Ciebie.

Sztuczne owietlenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236

Lampy i sprzt owietleniowy . . . . . . . . . . . . . . 236
Cechy sztucznego owietlenia . . . . . . . . . . . . . . 237

wiata gwne i wypeniajce maj najwiksze

znaczenie w kadym ustawieniu owietlenia.

wiato gwne, czyli dominujce . . . . . . . . 238

wiato wypeniajce: rozjanianie cieni . . 240

Lampa byskowa to najpopularniejsze

przenone rdo wiata.

W bysku flesza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242

Rodzaje lamp byskowych i ich funkcje . . . . . . . 243
Podstawowe techniki
posugiwania si fleszem . . . . . . . . . . . . . . 244
Rczne ustawianie ekspozycji z byskiem . . . . . . 246
Automatyczne ustawianie
ekspozycji z byskiem . . . . . . . . . . . . . . . . . 247
Bysk dopeniajcy, czyli rozjanienie cieni . . . . . 248
Regulowanie jasnoci ta . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250

Istnieje wiele sposobw

owietlania rnych obiektw.

Proste owietlenie portretu . . . . . . . . . . . . 252

Owietlanie portretu
za pomoc kilku lamp . . . . . . . . . . . . . . 254
Owietlanie obiektw
o bogatej teksturze . . . . . . . . . . . . . . . . 256
Owietlanie byszczcych obiektw . . . . . . 257
Owietlanie przejrzystych obiektw . . . . . 258
Stosowanie lampy byskowej . . . . . . . . . . . 259

Lois Greenfield najbardziej interesuje si

rejestrowaniem ruchu na fotografii.

Fotograf w pracy:
Lois Greenfield i jej fotografie taca . . 260

PAUL DAMATO Isela, Chicago, 1993

Obejmij wiato, sugeruje ta fotografia. Jest to jedno ze zdj wykonanych

przez DAmato w cigu 14 lat realizowania osobistego projektu polegajcego na
fotografowaniu okolic dzielnicy Chicago, Pilsen, oraz jej mieszkacw, w wikszoci pochodzenia meksykaskiego.

miany owietlenia wpywaj na zdjcia, zarwno te analogowe, jak i cyfrowe.

W plenerze uzyskasz zupenie inne fotografie, gdy chmury przesoni niebo lub zmienisz
pozycj tak, e obiekt bdzie owietlany od tyu, albo gdy przejdziesz z jasnego miejsca do
cienia. We wntrzach jest podobnie. Model moe podej w stron nasonecznionego okna lub
Ty moesz wczy grne wiato czy uy lampy byskowej.

wiato wpywa na wymow fotografii w taki sposb, e obiekt bdzie wydawa si

ostry lub delikatny; byszczcy i wyrany lub rozmyty i zmikczony. Jeli wiadomie zaczniesz
obserwowa owietlenie fotografowanych obiektw, szybko nauczysz si przewidywa, w jaki
sposb wpywa ono na zdjcie, a tym samym atwiej Ci bdzie wykorzysta zastane wiato lub
ustawi je samodzielnie.
229

Kierunek padania wiata

Kierunek padania wiata jest wany ze wzgldu

na cienie, szczeglnie te uchwycone przez
aparat. wiato, prcz tego najbardziej
rozproszonego, rzuca cienie, ktre mog
albo podkreli tekstur i przestrzenno
obiektu, albo je zamaskowa. Gwne rdo
wiata soce, jasne okno w ciemnym
pomieszczeniu, lampa byskowa owietla
cz obiektu skierowan w jego stron
i rzuca cie po przeciwnej stronie.
Gdy oceniasz owietlenie sceny, powiniene wzi pod uwag nie tylko kierunek
padania wiata (oraz rzucane przez nie
cienie), lecz take pozycj aparatu (czy te
cienie bd widoczne na zdjciu?). Standardowa rada dla okazjonalnych fotografw
gosi: Miej zawsze soce za ramieniem.
W ten sposb uzyskasz poprawne, lecz mao
interesujce owietlenie przednie, w ktrym
obiekt jest rwnomiernie rozjaniony, a cienie s niemal niewidoczne, poniewa znajduj si za obiektem. Porwnaj tego rodzaju
wiato z owietleniem bocznym lub tylnym,
w ktrym cienie s widoczne na zdjciu
(fotografie na tej i nastpnej stronie). To
oczywicie nie oznacza, e wiato z przodu
jest niewaciwe, bo czasem warto z niego
skorzysta. Podobnie nie kadej scenie
sprzyja owietlenie boczne lub tylne.
Zanim wykonasz zdjcie, powi chwil na
rozpatrzenie swoich moliwoci. Czy zmiana
pozycji pokae scen w bardziej interesujcym wietle? Czy moesz przesun obiekt
wzgldem wiata lub wiato wzgldem
obiektu? W plenerze masz mniejszy wpyw
na kierunek padania wiata moesz jedynie czeka, a soce zmieni swoj pozycj
na niebie. Czasem moesz te przestawi
obiekt lub modela. Gdy ustawiasz owietlenie we wntrzu, masz znacznie wiksze
moliwoci.

RICHARD COPLEY Grand Central, Nowy Jork, 1998

Owietlenie tylne wyania si zza obiektu i jest skierowane w stron aparatu. Cienie padaj w stron obiektywu, wic s wyranie widoczne i spowijaj mrokiem przd fotografowanych obiektw. Takie owietlenie moe
nada blask przejrzystym przedmiotom i stworzy efekt aureoli, czyli jasnego obrysu obiektu, tak jak w przypadku konturw gw i ramion ludzi na powyszym zdjciu (zobacz te ostatni fotografi na stronie 238).

230 |wiato

GARRY WINOGRAND New York City, 1968

Owietlenie przednie ma swoje rdo za aparatem

i jest skierowane w stron obiektu. Przd obiektu
jest owietlony rwnomiernie i niemal bezcieniowo.
Szczegy powierzchni s widoczne, lecz tekstury s
mniej wyraziste podobnie jak zudzenie gbi
ni przy owietleniu bocznym, ktre podkrela cienie.
Popularnym rdem przedniego wiata jest flesz
zamontowany na aparacie.

HENRY WESSEL San Francisco, 1977

rdo owietlenia bocznego znajduje si z boku

obiektw i aparatu. Cienie s wyraziste i przesaniaj jedn stron obiektw, co podkrela tekstury
i zudzenie gbi. Fotografowie lubi pracowa w plenerach wczesnym rankiem i pnym popoudniem,
poniewa nisko zawieszone soce pozwala uzyska
owietlenie boczne lub tylne.

Rozdzia 13 |231

Stopie rozproszenia: od ostrego do mikkiego wiata

Inn wan cech wiata jest stopie jego roz

proszenia. wiato moe by rne od kontrastowego i ostrego po mikkie i rozproszone. Gdy ludzie mwi o rodzaju wiata,
zazwyczaj maj na myli wanie stopie
rozproszenia.
wiato bezporednie tworzy gbokie cienie
o ostrych krawdziach. Jego promienie s
niemal rwnolege i padaj na obiekt z jednego kierunku. Im mniejsze rdo wiata
(w porwnaniu z rozmiarem obiektu) lub
im dalej si znajduje, tym ostrzejsze i gbsze
bd cienie. Najwyrazistsze cienie uzyskuje
si przy owietleniu punktowym, czyli silnie
skupionym lub na tyle daleko umieszczonym,
e jego rozmiar przestaje mie znaczenie.

Reflektor punktowy to jeden z przykadw rda bezporedniego owietlenia. Ma

niewielki rozmiar i czasem jest wyposaony
w soczewk, ktrej zadaniem jest jeszcze
mocniejsze skupienie wizki. Jeli wyobrazisz
sobie wykonawc na scenie w wietle jednego
reflektora punktowego, uzyskasz skrajny
przykad bezporedniego owietlenia: jasne
miejsca emanuj blaskiem, a cienie s gbokie i maj ostre krawdzie, chyba e w pobliu obiektu znajduje si odbynik, ktry je
w pewnym stopniu rozjania.
Soce w bezchmurny dzie stanowi kolejny przykad rda bezporedniego owietlenia. Chocia soce jest olbrzymie, znajduje
si na tyle daleko, e zajmuje stosunkowo

niewielk przestrze na niebie, wic rzuca

ostre, gbokie cienie. Gdy jego promienie s
rozproszone przez chmury lub inne zakcenia atmosferyczne, przestaje dawa bezporednie wiato. Jest ono wwczas czciowo
lub nawet cakowicie rozproszone na
przykad w zachmurzony dzie.
Rozproszone wiato pada na obiekt z rnych
kierunkw. Jest w niewielkim stopniu ukierunkowane lub wrcz chaotyczne. Cienie s
relatywnie jasne lub w ogle niewidoczne.
Krawdzie cieni s rozmyte, a obiekty wydaj
si otoczone wiatem.

LOTTE JACOBI Albert Einstein, Princeton, New Jersey, 1938

PHILIP TRAGER Kazuo Ohno, 1988

Czciowo rozproszone wiato czy cechy bezporedniego i rozproszonego

owietlenia. Cienie s widoczne, lecz nie a tak wyrane, jak przy wietle bezporednim. Jacobi, ktry pracowa dla magazynu Life, sfotografowa Einsteina
we wntrzu. Gwnym rdem wiata byo due okno po prawej, natomiast
za fotografem znajdowao si drugie okno, ktre nieco rozjanio cienie.

Bezporednie wiato rzuca cienie o ostrych krawdziach. Owietla obiekty podobnie

jak soce w bezchmurny dzie. Mimo e Trager starannie ustawi ekspozycj, aby cienie
nie byy zbyt ciemne, ich krawdzie i tak s ostre. Kazuo Ohno by jednym z zaoycieli
japoskiego awangardowego ruchu taca Butoh na zdjciu jest ubrany w kostium do
jednego ze swoich tacw.

232 |wiato

rda rozproszonego wiata s rozlege

w porwnaniu z rozmiarem obiektu. Na
przykad zachmurzone niebo, ktre cakowicie rozprasza promienie soca, cae staje
si rdem wiata. Cakowicie rozproszone
owietlenie wntrza wymagaoby bardzo
duego rda rozproszonego wiata blisko
obiektu oraz odbynikw lub lamp wypeniajcych, ktre jeszcze silniej rozjaniyby
cienie. Namiot bezcieniowy (strona 257)
stanowi jeden ze sposobw na pene rozproszenie wiata.
Czciowo rozproszone wiato to
wiato mieszane czciowo bezpored-

nie, a czciowo rozproszone. Wydaje si

pada z okrelonej strony i rzuca widoczne
cienie, lecz ich krawdzie s bardziej mikkie ni przy bezporednim owietleniu.
Przejcie z owietlonych miejsc do cieni jest
pynne, a w ciemnych miejscach s widoczne detale.
rda czciowo rozproszonego wiata
s wzgldnie rozlege. We wntrzach tak
funkcj peni okna lub futryny drzwi, gdy
do pomieszczenia nie wpada bezporednie
wiato, tylko odbite. Lampa szerokostrumieniowa umieszczona relatywnie blisko obiektu
take stanowi rdo rozproszonego wiata.

Jej wiato bdzie jeszcze bardziej mikkie,

gdy zostanie skierowane na odbynik, ktry
owietli obiekt (czego przykadem jest lampa
z parasolem na stronie 236), lub gdy bdzie
czciowo rozpraszane przez umieszczony
przed ni dyfuzor. W plenerze w zamglone
dni soce jest mniej bezporednie, poniewa
jego promienie zostaj rozproszone, a gwnym rdem wiata staje si cae niebo.
Ostre wiato soneczne take moe by czciowo rozproszone, gdy odbija si od duych
powierzchni takich jak beton i owietla
obiekt ukryty przed bezporednim wiatem
w cieniu drzewa lub budynku.

DANNY LYON Sparky and Cowboy (Gary Rogues), 1965 (Sparky i Cowboy z klubu motocyklowego Gary Rogues)

Cakowicie rozproszone wiato zapewnia rwnomierne, mikkie owietlenie. To zdjcie jest

owietlone z gry, jak mona si domyli na podstawie mikkich cieni pod brodami chopcw. S
oni jednak take owietleni wiatem odbitym z obu stron, co zredukowao kontrast i spaszczyo
obraz. Zazwyczaj z rozproszonym wiatem bdziesz mia do czynienia w zachmurzone dni lub
w zacienionym plenerze.

Rozdzia 13 |233

wiato zastane plener

Z jakim rodzajem owietlenia moesz mie do

czynienia, gdy fotografujesz w wietle zasta
nym, czyli takim, ktre bez Twojej ingerencji
owietla scen? Oczywicie z kadym opisanym tutaj lub na poprzednich stronach.
Zatrzymaj si na chwil, zanim naciniesz
spust migawki, aby zobaczy wpyw wiata
na obiekty i pomyl, czy chcesz zmieni
pozycj aparatu, modela lub rda wiata.
W bezchmurny, soneczny dzie jasne miej
sca emanuj blaskiem, a cienie maj ostre kra
wdzie (grne zdjcie). Sprawd kierunek padania wiata. By moe konieczne
bdzie przestawienie obiektu lub zmiana
wasnej pozycji w taki sposb, by z perspektywy aparatu ksztaty i tekstury byy
bardziej widoczne. Jeli jeste wzgldnie
blisko obiektu na przykad gdy robisz
portret moesz rozjani cienie za pomoc bysku dopeniajcego (strona 240)
lub przez zejcie z bezporedniego soca
do cienia, gdzie wiato jest mniej kontrastowe. Nie jeste w stanie kontrolowa
wiata w plenerze, lecz moesz je obserwowa i wykorzystywa.
W zachmurzone dni, o zmroku lub w cieniu
wiato bdzie rozproszone i mikkie (dolne
zdjcie). Wydobywa ono z mroku i owietla
wszystkie elementy sceny. wietnie sprawdza si w portretach, gdy delikatnie modeluje ksztaty twarzy.
Rodzaj owietlenia zmienia si w zalenoci
od pory dnia. Pozycja soca ulega zmianie
w trakcie jego pozornej wdrwki w gr
i w d nieba, co wpywa na kt padania
cieni. W soneczne dni wielu fotografw
preferuje prac wczesnym rankiem lub
pnym popoudniem, poniewa gdy soce
jest nisko nad horyzontem, rzuca dugie
cienie i penetruje powierzchnie przedmiotw, uwydatniajc tekstury i zwikszajc
wraenie gbi.

BILL BURKE Two Boys with Bicycles, Lewis County, Kentucky,

1975 (Dwch chopcw z rowerami)

Rozproszone wiato w plenerze, takie jak

w zachmurzone dni, jest mikkie i szczegowe.
Podobny rodzaj owietlenia, zwany otwartym cieniem, znajdziesz na przykad w cieniu budynku
nawet w soneczny dzie. Moesz fotografowa
niemal z kadej pozycji, a owietlenie obiektu (czyli
wraenie kontrastu) nie ulegnie zmianie.

234 |wiato

BILL GASKINS Ava, Atlanta, Georgia, 1997

Bezporednie wiato soneczne moe doprowadzi do powstania wyrazistych

cieni, dlatego warto zwraca uwag na to, jak silnie owietlony jest dany obiekt.

wiato zastane wntrza

MARGARET BOURKE
WHITE Mahatma Gandhi,
1946

Fotografowanie we
wntrzu w stron jasnego okna lub lampy
tworzy kontrastowe
owietlenie. Obiekty s
od strony rda wiata
znacznie janiejsze ni
od strony aparatu.

wiato zastane we wntrzach w zalenoci od

jego rda moe by kontrastowe lub paskie.
W pobliu lamp lub okien, szczeglnie jeli
nie ma ich zbyt wiele w pomieszczeniu,
wiato jest kierunkowe, a jasne miejsca
gwatownie przechodz w cienie (grne
zdjcie). Kontrast midzy podwietleniami
a cieniami jest zwykle tak duy, e nie
sposb jednoczenie zarejestrowa szczegw jasnych i ciemnych tonw. Jeli jednak
w pomieszczeniu znajduje si wiele lamp,
wiato moe by delikatnie rozproszone
i iluminowa wszystkie elementy sceny
(dolne zdjcie).
Gdy fotografujesz we wntrzach, ustawiaj
ekspozycj na najwaniejszych czciach
sceny. Oko z atwoci przystosowuje si do
zmiennego otoczenia moesz spojrze
na jasne miejsce, po czym na cie obok
i bez problemu dostrzec ukryte w nim
detale. Jednak czsto we wntrzu rozpito
jasnoci jest wiksza ni moliwoci filmu,
wic zamiast wykonywa pomiar uredniony, zmierz t cz sceny, ktrej szczegy
najbardziej Ci interesuj.
wiato we wntrzach jest czsto wzgldnie
sabe. Jeli chcesz korzysta z zastanego
wiata bez flesza lub innego dodatkowego
owietlenia, konieczne moe by ustawienie
duszego czasu nawietlania lub mniejszej
przysony, albo i jednego, i drugiego. Przy
duszym czasie nawietlania korzystaj ze
statywu albo oprzyj aparat o st lub inny
obiekt, eby unikn rozmycia obrazu wskutek poruszenia aparatem w trakcie ekspozycji. Starannie ustaw ostro, poniewa przy
tak szerokiej przysonie gbia ostroci jest
niewielka. Pomocne moe by ustawienie
wyszego ISO matrycy lub uycie bardziej
czuego filmu (ISO 400 lub wicej).

POLLY BROWN Talk of the Town Barber Shop, Roxbury,

Massachusetts, 1986 (Rozmowy u miastowego golibrody)

Rozproszone owietlenie we wntrzach zdarza si

w sytuacjach, gdy wiato pada z kilku rnych stron,
na przykad z okien na rnych cianach pomieszczenia lub z kilku lamp.

Rozdzia 13 |235

Sztuczne owietlenie
Lampy i sprzt owietleniowy

RODZAJE SZTUCZNEGO OWIETLENIA

arwka szerokostrumieniowa ma podobnie jak zwy

ka arwka wkno wolframowe, lecz przy tej samej mocy
emituje wicej wiata. Temperatura jej wiata wynosi
3200K, wic mona j stosowa z filmami do sztucznego
owietlenia. Ma ona stosunkowo krtk trwao, a wraz
z postpujcym zuyciem jej wiato staje si coraz
bardziej czerwone. Lampy szerokostrumieniowe (oraz
opisane poniej lampy kwarcowohalogenowe) dla odr
nienia od lamp byskowych s nazywane przez fotografw
studyjnych ciepymi.
arwka kwarcowohalogenowa zawiera gaz, ktry
przedua jej ywotno. Takie arwki (oraz zbudowane
na nich lampy) s czsto duo drosze ni lampy szero
kostrumieniowe, lecz maj znacznie wiksz trwao,
a temperatura ich wiata jest bardziej stabilna przez cay
okres uytkowania. Jeli chodzi o barw wiata, tego typu
arwek uywa si z filmami do sztucznego owietlenia.

Grid (plaster miodu) jest take przytwierdzany z przodu

lampy. Skada si z siatki cienkich rurek, ktre rwnie
zwaj strumie wiata. Takie nasadki mog mie rny
kt promieniowania.

Parasol fotograficzny stosuje si wraz ze rdem wiata

w celu uzyskania szerokiego i wzgldnie rozproszonego
wiata. Lampa jest skierowana od fotografowanego
obiektu w stron wntrza parasola, a ten odbija szerok
wizk, ktra owietla scen. Parasole mog mie rne
pokrycia wntrza. Srebrne zapewnia maksymalne odbicie,
biae bardziej rozprasza wiato, a zote ociepla tony skry.
Paski odbynik (blenda) to kawaek kartonu lub in
nego materiau, ktry odbija wiato w stron cieni.

fotografowanego przedmiotu. Padajce z zewntrz wiato

jest we wntrzu bardzo rozproszone i rwnomierne.
Zobacz schemat rozstawienia namiotu na stronie 257.

Softboks to zamknita obudowa dla jednej lub kilku

lamp, ktra pozwala na uzyskanie mikkiego, rwnego
wiata.
Uchwyt do filtrw pozwala na zamocowanie filtrw
szklanych lub elatynowych, ktre zmieniaj barw
wiata, dyfuzorw zmikczajcych wiato lub ekranw
polaryzujcych usuwajcych byszczenie i odbicia.

STATYWY I INNE SPRZTY

Ekran to niewielki panel montowany na statywie i usta

wiany tak, eby rzuca cie na cz fotografowanego
obiektu. Moe te osania obiektyw przed wiatem, aby
nie doszo do powstania flary, czyli tego samego efektu,
ktry powstaje w plenerze, gdy soce wieci bezpored
nio na obiektyw.
Gobo to pytka metalowa lub szklana, ktra tworzy wzr
wietlny po zamocowaniu z przodu lampy.

Lampy byskowe (zobacz stron 235) mog by bardzo

rne od wbudowanych w aparat, poprzez montowane
na gorcej stopce, a po kilka lamp studyjnych zasilanych
z jednego generatora. Do lamp byskowych naley stoso
wa film do wiata dziennego.
W zalenoci od obudowy kade z powyszych rde
wiata moe by zarwno szerokostrumieniowe (gdy
wiato ma szeroki kt emisji) lub punktowe (z soczewk
skupiajc wiato w ciasn wizk). W lampach punkto
wych czsto mona regulowa wizk od bardzo wskiej
do wzgldnie szerokiej.

ODBYNIKI I URZDZENIA
DO KONTROLOWANIA WIATA
Odbyniki paraboliczne stosuje si do lamp fotogra
ficznych, aby skoncentrowa wiato na obiekcie. Niektre
lampy maj we wntrzu metaliczn powok, ktra elimi
nuje potrzeb stosowania osobnego odbynika.
Strumienica to tuba przytwierdzona z przodu lampy
w celu zwenia strumienia wiata. Stosuje si j, gdy
trzeba rozwietli okrelone miejsca.

236 |wiato

Statyw suy do zamontowania lampy, odbynika lub

innego urzdzenia. Podstawowy model ma trzy skadane
nogi i centralny trzpie, ktry mona podnosi lub obnia.

Wrota to para (lub dwie pary) czarnych paneli, ktre

montuje si z przodu rda wiata. Mona je zgina
pod rnym ktem. Podobnie jak w przypadku ekranw,
zadaniem wrt jest kontrolowanie owietlenia modela lub
zapobieenie olepieniu obiektywu.

DYFUZORY I FILTRY
Dyfuzor, czsto wykonany z pprzejrzystego tworzywa
sztucznego, umieszcza si na drodze wiata, aby je zmik
czy i sprawi, e cienie bd mniej wyrane. Materia
musi by odporny na ciepo, jeli uywa si go w pobliu
lamp arowych. Niektre dyfuzory mona przypi do
reflektora lub umieci w uchwycie do filtrw.
Namiot to konstrukcja z pprzejrzystego materiau, kt
rej nie umieszcza si przed rdem wiata, tylko dookoa

Boczne rami lub wysignik przytwierdza si do piono

wego statywu, aby umieci rdo wiata z dala od niego.
Na drugim kocu wysignika znajduje si przeciwwaga,
aby statyw si nie przewrci.
Uchwyt na parasol przytwierdza si do statywu. Jego
klamry pozwalaj na zamontowanie parasola fotogra
ficznego oraz lampy, ktra zostanie skierowana do jego
wntrza.
Jednolite ta papierowe to nie do koca sprzt owietle
niowy, lecz popularny element wyposaenia studia. S to
dugie arkusze grubego papieru o rnych barwach, nawi
nite na rolk o szerokoci 1,2 m lub wikszej, suce jako
jednolite i matowe to, ktre mona rozwin na cian
i podog lub st. Dziki temu moesz zrobi fotografi
bez ktw lub linii horyzontu. Gdy papier si zabrudzi lub
pogniecie, wystarczy go odci i rozwin wiey. Przez
rodek rolki przebiega prt, ktry jest oparty na dwch
pionowych wspornikach.

Cechy sztucznego owietlenia

Arnold Newman zosta poproszony o zrobienie

portretu prezydenta Lyndona B. Johnsona w Gabinecie Owalnym w Biaym Domu. Gdy przyby na
miejsce, zasoni wszystkie okna, aby zablokowa
niepodane owietlenie, ustawi dwa aparaty wielkoformatowe 45 cali (1013 cm) i 810 cali
(2025,5 cm) a nastpnie rozstawi lampy
i odbyniki.
Ustawienie wydaje si skomplikowane, lecz jego cel
by prosty imitowa naturalne owietlenie dzienne.
Ten rodzaj owietlenia wyglda naturalnie i realistycznie, poniewa jest najczciej spotykany w rzeczywistoci. Skada si na nie gwne, grne rdo
wiata (najczciej soce; tutaj jest to reflektor
z duym parasolem) oraz wiato wypeniajce, ktre
rozjania cienie. W naturze pochodzi ono z caego
sklepienia nieba lub innych odbijajcych wiato
powierzchni; tutaj jego rdem s mniejsze lampy.
Y.R. OKAMOTO Arnold Newman Photographing President Lyndon B. Johnson, 1963 (Arnold
Newman fotografuje prezydenta Lyndona B. Johnsona)

Softboks pozwala uzyska bardzo mikkie i rozproszone wiato. Pada ono na obiekt z rnych stron,
przez co jest niemal bezcieniowe. Fotografowie czsto
korzystaj z softboksu lub parasola (takiego jak na
powyszym zdjciu pokazujcym Arnolda Newmana
podczas pracy), aby uzyska naturalny wygld szerokiego, rozproszonego wiata okiennego.

Lampa strumieniowa lub bezporedni blask flesza

emituje kierunkowe wiato. Zwr uwag na to,
jak ostre i ciemne s krawdzie cieni w porwnaniu
z powyszym zdjciem.

Sztuczne owietlenie ma podobne waciwoci

jak wiato zastane. W zalenoci od kierunku padania i stopnia rozproszenia moe
by ostre albo mikkie i rozproszone. Poniewa to Ty je wybierasz i ustawiasz, musisz
wiedzie, jak je regulowa i kontrolowa,
aby uzyska oczekiwany efekt.
Im wiksze rdo wiata wzgldem obiektu,
tym miksze owietlenie. Soce mimo swoich
rozmiarw rzuca gbokie cienie o ostrych
krawdziach, poniewa jest tak daleko, e na
niebie wydaje si by tylko ma tarcz. Na
tej samej zasadzie im dalej odsuniesz lamp,
tym mniejsza stanie si wzgldem obiektu
i tym ostrzejsze cienie pojawi si na
zdjciu. Z kolei jeli j przysuniesz, rdo
wiata bdzie szersze i wicej promieni
dotrze do obiektu z rnych kierunkw, co
oznacza, e jej wiato bdzie si wydawao
miksze i bardziej rozproszone.
Mikko wiata zaley od stopnia jego
rozproszenia przez lamp. Lampa punktowa
skupia wizk wiata na obiekcie, dziki
czemu jasne miejsca emanuj blaskiem,
a cienie s gbokie i ostre. Lampa strumieniowa to nieco bardziej rozproszone rdo
wiata, lecz cienie i tak wygldaj do
ostro, szczeglnie gdy ustawisz j w pewnej
odlegoci. Softboks lub reflektor z parasolem s zazwyczaj znacznie szersze i pozwalaj uzyska duo bardziej rozproszone
i mikkie wiato.
Kontroluj owietlenie poprzez wybr lampy
i jej odlegoci od obiektu. Jeli chcesz uzyska
ostre, gbokie cienie, uyj bezporedniego
rda wiata, takiego jak lampa strumieniowa czy flesz, w stosunkowo duej odlegoci od obiektu. Jeeli natomiast chcesz
zminimalizowa lub zmikczy cienie, ustaw
wiato bliej obiektu i poszerz je za pomoc
softboksu lub parasola.

Piercieniowa lampa byskowa rzuca otaczajcy

cie, lecz spaszcza obiekt swoim rwnomiernym,
frontalnym owietleniem. Taka lampa otacza obiektyw i jest czsto wykorzystywana w zblieniach, na
przykad w zdjciach medycznych lub dentystycznych, gdy boczne owietlenie zostaoby zasonite lub
nie mogoby dotrze do fotografowanego przedmiotu.

Rozdzia 13 |237

wiato gwne, czyli dominujce

Od czego zacz, gdy chcesz zrobi zdjcie

w sztucznym owietleniu? Korzystanie z rnych lamp na przykad strumieniowych
czy byskowych ktre trzeba przynie na
plan i rozstawi, wymaga nieco gbszego
namysu ni zrobienie fotografii w wietle
zastanym, gdy wiato jest ju rozstawione,
a Ty obserwujesz jego wpyw na obiekt.
Najbardziej naturalne owietlenie imituje
najpopularniejsze rdo wiata soce, czyli
jedno gwne wiato, ktre rzuca dominujce cienie. Jestemy przyzwyczajeni do
wiata dochodzcego znad horyzontu, ktre
moe mie rne waciwoci w zalenoci
od stopnia zachmurzenia i zamglenia.
Najpierw wic musisz ustawi gwne
wiato, zwane czasem take wiatem
kluczowym. Powinno ono rzuca jedyne
widoczne cienie, a przynajmniej te najwaniejsze, jeli chcesz uzyska naturalny
efekt. Dwa lub trzy rwnie jasne rda
wiata rzucaj wielokrotne cienie, a rezultat
wyglda sztucznie i mylco. Umiejscowienie
gwnego wiata wpywa na wygld tekstur

Owietlenie przednie.
Gdy umiecisz wiato
moliwie jak najbliej osi
obiektywu (w tym przy
padku nieco na prawo od
aparatu), widoczne na
zdjciu cienie bd bardzo
wskie. Takie osiowe
owietlenie spaszcza
modela i minimalizuje
widoczno tekstur.

238 |wiato

Owietlenie boczne.
Czasem okrelane jako
wskie, poniewa zazwy
czaj dzieli modela na dwie
wskie czci. Ten rodzaj
owietlenia podkrela
rysy twarzy i tekstury
powierzchni, na przykad
skry. wiato jest umiesz
czone na poziomie modela
pod ktem prostym do
obiektywu.

i wraenie gbi (zobacz ponisze zdjcia).

Paskie owietlenie od przodu (pierwsze
zdjcie) zmniejsza zarwno widoczno
tekstur, jak i wraenie gbi, natomiast
wiato przebiegajce wzdu powierzchni
obiektw (jeli patrze z pozycji aparatu)
zwiksza te efekty. Naturalne wiato
zazwyczaj pada z wikszej wysokoci, ni
mierzy fotografowany obiekt, i taka te
jest najczstsza pozycja gwnego rda
sztucznego wiata. Owietlenie pod bardzo niskim ktem sugeruje tajemniczo,
dramatyzm lub nawet zagroenie wanie
dlatego, e wyglda nienaturalnie. Owietlanie potworw od dou to typowy rodek
wyrazu w horrorach.
Niektre typy owietlenia byy tradycyjnie
kojarzone z okrelonymi tematami. Na przykad wiato z boku byo przez dugi czas
uwaane za odpowiednie do portretw mskich, poniewa podkrelao surowe cechy
twarzy. Owietlenie typu butterfly byo
stosowane do idealizowanych portretw
gwiazd Hollywood. Nazwa (ang. butterfly,

czyli motyl) zostaa zainspirowana symetrycznym cieniem pod nosem modela, podobnym (cho nieco krtszym) do tego, jaki
powstaje przy owietleniu od gry, ktrego
przykadem jest czwarta fotografia od lewej
na tej stronie. Gwne rdo wiata jest
umieszczone wysoko przed obiektem, przez
co wygadza cienie wynikajce z chropowatoci skry, a jednoczenie rzebi kontury
twarzy (strona 254 na dole).
wiato moe wpywa na emocjonalny
odbir fotografii. Ponisze zdjcia ilustruj
zaleno uzyskanej atmosfery od umiejscowienia zaledwie jednej lampy. Kada pozycja lampy sugeruje inne aspekty osobowoci
modela, niezalenie od tego, czy s one
prawdziwe, czy nie.
Wikszo fotografii w sztucznym owietleniu
powstaje przy wykorzystaniu wicej ni jednego
rda wiata. Niemal zawsze stosuje si
wiato wypeniajce lub odbynik w celu
rozjanienia cieni. Czasem dodaje si wiato
akcentujce, ktre podkrela jasne tony, lub
wiato tylne oddzielajce modela od ta.

Owietlenie grne
boczne. Gwne rdo
wiata przesunite okoo
45 w bok i 45 w gr
wzgldem osi obiektywu
przez dugi czas byo
klasycznym owietleniem
portretowym. Takie wiato
wydaje si naturalne
i twarzowe, a przy tym
modeluje twarz, tworzc
wraenie trzech wymiarw.

Owietlenie dolne.
wiato padajce od
spodu rzuca cienie, ktre
wygldaj dziwnie, po
niewa w naturze rzadko
cokolwiek jest owietlone
od dou. Jednym z takich
rde moe by ognisko.
Takie owietlenie stosuje
si w nowoczesnych sce
nach przedstawiajcych na
przykad czowieka przed
monitorem.

Owietlenie grne.
rdo wiata umiesz
czone niemal bezpored
nio nad modelem rzuca
gbokie cienie w oczo
doach oraz pod nosem
i podbrdkiem. Taki efekt
czsto wida na zdjciach
plenerowych zrobionych
w poudnie, gdy soce jest
w zenicie.

Owietlenie tylne.
Lampa wymierzona
w plecy modela tworzy
wietlne kontury, ktre
wygldaj jak aureola.
Ustawiaj j starannie, aby
nie wiecia w obiektyw
i nie doprowadzia do
powstania redukujcej
ostro flary oraz aby nie
byo wida jej mocowania.

TIMOTHY
GREENFIELDSANDERS
Portrait of Steve Buscemi
(Portret Stevea Buscemiego)

W przypadku tego portretu duy

softboks umieszczony po lewej
stronie aparatu dostarczy bezporedniego, lecz rwnomiernego
i mikkiego wiata. Powstajce
cienie, jak ten pod nosem Buscemiego, nie maj ostrych krawdzi,
lecz pynne przejcia tonalne.

Rozdzia 13 |239

wiato wypeniajce: rozjanianie cieni

wiato wypeniajce ma na celu rozjanienie cieni.

Gdy patrzysz na kontrastow scen, oczy automatycznie dopasowuj si do zmian jasnoci.
Jeli przerzucisz wzrok z jasnego miejsca do
cienia, renice poszerz si, aby wpuci wicej wiata. Film i matryca nie maj takich
moliwoci i mog zarejestrowa szczegy
i tekstury albo w miejscach emanujcych blaskiem, albo w tych gboko zacienionych, lecz
rzadko i w jednych, i w drugich jednoczenie. Jeli wic wane detale cieni na przykad zacienione elementy twarzy portretowanej osoby s znacznie ciemniejsze ni jasne
czci kadru, zastanw si, czy wiato wypeniajce nie poprawioby Twojego zdjcia.
wiato wypeniajce jest najbardziej przy
datne w przypadku kolorowych filmw pozyty
wowych. Wystarcz zaledwie dwa skoki ekspozycji rnicy midzy jasnymi i ciemnymi
miejscami, eby na kolorowym slajdzie te
ostatnie wyszy bardzo ciemno, niemal zupenie czarne. W przypadku slajdw film jest
kocowym produktem, wic masz mniejsze
moliwoci korekty, ni gdyby robi odbitki
lub zeskanowa negatyw.
wiato wypeniajce przydaje si take
wtedy, gdy korzystasz z filmw negatywowych
lub aparatw cyfrowych, ktre potrafi uchwyci wiksz rozpito tonaln (strona 88) ni
filmy pozytywowe. W przypadku czciowo
zacienionego portretu, w ktrym owietlona
cz twarzy bdzie o dwa skoki ekspozycji
janiejsza, cienie take bd bardzo ciemne,
lecz zachowaj tekstury i szczegy. Jednak
gdy rnica siga trzech skokw ekspozycji
lub jeszcze wicej, wiato wypeniajce staje
si niezbdne. Moesz wyregulowa kontrast
podczas obrbki cyfrowej, lecz lepszy efekt
uzyskasz po dodaniu wiata wypeniajcego
ni po rozjanianiu zbyt ciemnych miejsc
w komputerze.
Sztuczne owietlenie czsto wymaga wiata
wypeniajcego. Pojedyncza lampa strumieniowa lub byskowa zazwyczaj emituje
mocno kontrastowe wiato, w ktrym cienie bd bardzo ciemne, jeli jasna strona
zostanie normalnie nawietlona i wydrukowana lub wywoana. Zwr uwag na to, jak
ciemne s cienie na portretach ze strony 238,
owietlonych jednym rdem wiata. Czasem na niektrych fotografiach bdziesz
celowo dy do takiego owietlenia, lecz
240 |wiato

zazwyczaj powiniene doda wiato wypeniajce, ktre rozjani cienie.

wiato wypeniajce moe poprawi take
niektre sceny w plenerze. atwiej uzyska miy
wyraz twarzy osb portretowanych w wietle
soca, gdy stoj do niego bokiem lub tyem,
a nie gdy patrz prosto w jego tarcz i mru
oczy. Te pozycje mog jednak sprawi, e zacieniona cz twarzy bdzie zbyt ciemna.
W takich sytuacjach moesz doda wiato
wypeniajce, ktre zmniejszy kontrast midzy owietlon i zacienion czci twarzy.
wiato wypeniajce przydaje si take przy
zblieniach kwiatw lub innych wzgldnie
maych obiektw w ich przypadku cienie
rwnie byyby zbyt ciemne.
Zastosowanie odbynika to prosty, sku
teczny i tani sposb na wypenienie cieni. Jeli umiecisz go po przeciwnej stronie, ni
znajduje si rdo wiata, bdzie odbija
wiato w stron zacienionych miejsc. Prosty odbynik mona zrobi z kawaka sztywnego kartonu o wymiarach 4050 cm lub
wikszych, ktry z jednej strony powinien
by matowo biay. Drug stron najlepiej pokry aluminiow foli, ktr najpierw trzeba
pognie, a potem delikatnie rozprostowa.
Biaa strona pozwoli uzyska mikkie, rozproszone i rwnomierne wiato, odpowiednie do rozjaniania cieni na portretach, martwych naturach i innych zdjciach. Strona
pokryta foli bdzie odbijaa bardziej byszczce i ostrzejsze wiato.
Do wypeniania cieni mona take wykorzy
sta lamp szerokostrumieniow lub byskow.
Wypeniajce rdo wiata generalnie naley umieszcza blisko obiektywu, aby nie
byo wida dodatkowych cieni. Jego zadaniem zazwyczaj nie jest cakowite wyeliminowanie cieni, wic normalnie ma mniejsz intensywno ni gwne wiato. Mona
to osign przez zmniejszenie jego mocy,
oddalenie go od obiektu lub umieszczenie
przed nim dyfuzora.
Czasami przydaje si czarny odbynik. To
co w rodzaju antywypeniacza, ktry absorbuje wiato, nie pozwalajc, eby dotaro do
obiektu. Jeli chcesz pogbi cienie, czarny
materia lub arkusz papieru umieszczony po
przeciwnej stronie od gwnego wiata bdzie pochania jego odbicia i usunie wszelkie
wiato wypeniajce.

MOC WIATA WYPENIAJCEGO

Rnica midzy owietlon a zacienion stron obiektu moe by wyraona
jako stosunek (ang. ratio). Im wysza rnica, tym wikszy kontrast. Podwojenie
pierwszej liczby w stosunku jest rwne zwikszeniu rnicy midzy wiatami i cieniami
o jeden skok.
Stosunek 1:1. Owietlona strona jest rw
nie jasna jak ta zacieniona. Tak naprawd
cienie s niemal niezauwaalne. Gdy pomiar
ekspozycji na wiatach pokae na przykad
1/125 sekundy i f/5,6, pomiar na cieniach
pokae te same wartoci.

Stosunek 2:1. Owietlona strona jest dwu

krotnie janiejsza ni zacieniona (pomiar
nawietlenia pokae rnic jednego skoku),
przez co cienie s widoczne, lecz bardzo
jasne. Gdy pomiar na wiatach pokae
1/125 sekundy i f/5,6, pomiar na cieniach
pokae o jeden skok mniej, czyli przysona
wyniesie f/4.

Stosunek 4:1. Owietlona strona jest czte

rokrotnie janiejsza (czyli o dwa skoki) ni ta
zacieniona, przez co cienie s gbsze, lecz
wci zachowuj detale i tekstury. Gdy pomiar
owietlonej strony pokae 1/125 sekundy
i f/5,6, pomiar cieni pokae dwa skoki mniej,
czyli f/2,8. Portrety zazwyczaj robi si ze sto
sunkiem od 3:1 do 4:1, aby owietlona strona
bya od ptora do dwch skokw janiejsza
ni ta zacieniona.
Stosunek 8:1. Owietlona strona jest osiem
razy (czyli o trzy skoki) janiejsza ni ta
zacieniona. Przy stosunku 8:1 cz detali
w wiatach, w cieniach lub i w wiatach,
i w cieniach zostaje utracona. Gdy pomiar
owietlonej strony pokae 1/125 sekundy
i f/5,6, pomiar cieni pokae trzy skoki mniej,
czyli f/2.

Bez wiata wype

niajcego. Owietlenie
boczne z jednej lampy
strumieniowej sprawia, e
jedna cz twarzy tonie
w mroku. Pomiar owiet
lonej czci pokazuje f/8
przy 1/60 sekundy.

Bez wiata wypenia

jcego. Pomiar cieni
pokazuje f/2,8 przy
1/60 sekundy, o trzy skoki
mniej ni owietlona strona
(od f/8 do f/5,6 byby
jeden skok, a do f/4
dwa skoki rnicy), czyli
stosunek 8:1.

Ze wiatem wypenia
jcym. Biay odbynik
po prawej stronie gowy
odbija wiato w kierunku
zacienionych miejsc na
policzku i podbrdku, aby
je rozjani. Pomiar jasnej
strony pokazuje f/8 przy
1/60 sekundy.

Ze wiatem wypeniaj
cym. Pomiar zacienionej
strony pokazuje pomidzy
f/5,6 a f/4, czyli ptora
skoku rnicy, co odpo
wiada stosunkowi 3:1.

Aby sprawdzi rnic midzy wiatami

a cieniami, zmierz jasn stron i zanotuj uzyskan kombinacj przysony i czasu
nawietlania. Nastpnie porwnaj j z kombinacj uzyskan dla ciemniejszej strony.
Policz, o ile skokw rni si te dwie ekspozycje. Jeli rnica jest zbyt dua, przysu
odbynik bliej obiektu lub odsu gwne
wiato.
Za pomoc wiatomierza wiata odbitego (takiego jak ten na zdjciach demonstracyjnych po lewej) moesz zmierzy jasno zarwno na obiekcie, jak i na szarej
karcie trzymanej blisko niego. Musisz podej odpowiednio blisko, aby odczyta wycznie jasne (lub ciemne) miejsca, ale nie
na tyle, eby rzuca i mierzy wasny
cie.
Jeli masz wiatomierz wiata zastanego, sta przy obiekcie i wymierz go najpierw w stron gwnego wiata, a potem
w stron odbynika.

Rozdzia 13 |241

W bysku flesza
LOIS GREENFIELD
Ross McCormack and Antony
Hamilton of the Australian Dance
Theather for GQ, 2004 (Ross
McCormack i Antony Hamilton
z Australijskiego Teatru Taca dla
magazynu GQ)

Flesz zamraa ruch

co wynika z tej fotografii.
Bysk flesza jest tak krtki
zazwyczaj krtszy ni najkrtszego czasu nawietlania e pozwala wyranie
uchwyci wikszo poruszajcych si obiektw.
Ci dwaj tancerze znaleli si w obsadzie przedstawienia tanecznego Held,
bazujcego na fotografiach
Greenfield. W czasie przedstawienia Greenfield znajdowaa si na scenie i wykonywaa zdjcia aparatem
cyfrowym, a zdjcia akcji
byy wywietlane na projektorze jako cz pokazu.
Wicej prac Lois Greenfield znajdziesz na stronach 260261.

Lampa byskowa stanowi wygodne rdo do

datkowego owietlenia, zarwno we wntrzach,
jak i w plenerze. Ma ona tub z ksenonem
lub innym gazem szlachetnym, ktry emituje krtki bysk wiata, gdy podda si go
dziaaniu duego napicia. Lampa byskowa
moe by zasilana z wasnych baterii, z baterii aparatu, z sieci elektrycznej lub z osobnego urzdzenia zasilajcego.
Lampa byskowa jest szczeglnie przydatna
zawodowym fotografom. Fotoreporterzy czsto musz dziaa szybko w nieznanych warunkach, aby na bieco zarejestrowa akcj.
Flesz nie tylko zatrzymuje ruch przemieszczajcych si obiektw, lecz take zapobiega
rozmyciu wynikajcemu z robienia zdj
z rki. Taka lampa jest przenona i przewidywalna, gdy dostarcza mierzalnej i staej iloci wiata w kadym miejscu, w ktrym znajdzie si fotograf. Tego nie mona
powiedzie o wietle zastanym, ktre moe
by zbyt sabe lub w inny sposb nieodpowiednie. Fotografowie studyjni lubi lampy
byskowe ze wzgldu na moliwo zatrzymania ruchu oraz zimniejsz barw wiata
ni w przypadku emitujcych sporo ciepa
lamp arowych. Dodatkowo atwo ustawia
242 |wiato

ich moc, a uzyskane byski s jednolite pod

wzgldem koloru i jasnoci.
Wbudowany flesz jest wygodny w trans
porcie i uytkowaniu. Jego wiato rozjania wszystko, co znajduje si bezporednio
przed obiektywem. Niestety flesz na aparacie (lub jakakolwiek lampa umieszczona
blisko osi obiektywu) daje niemal bezcieniowe wiato. W efekcie obraz jest paski o sabo widocznych ksztatach i teksturach co nie do kadego obiektu bdzie
odpowiednie. Lampa byskowa, ktrej moesz uy z innej pozycji, oferuje znacznie
wiksze moliwoci owietleniowe.
Bysk elektronicznego flesza jest bardzo
krtki. 1/1000 sekundy, czyli wzgldnie
dugi czas jak na lamp byskow, wystarcza
do wyranego zarejestrowania wikszoci
poruszajcych si obiektw, co w wielu sytuacjach jest powan zalet (zobacz powysz
fotografi). Wad tak krtkiego bysku okazuje si to, e nie jeste w stanie zobaczy,
jak wiato wpynie na obiekt na przykad
gdzie bd paday cienie. Wiksze flesze s
wyposaone w wiato modelujce, czyli
wbudowan niewielk lamp halogenow,
ktra pomaga w wyborze pozycji flesza.

Zanim wyzwolisz lamp byskow, sprawd,

czy jest naadowana i gotowa do bysku. Na
lampie (lub w aparacie, jeli ma moliwo
pomiaru flesza przez obiektyw) znajduje si
specjalna dioda, ktra informuje o gotowoci do dziaania.
UWAGA: flesz musi by zsynchronizowany
z migawk aparatu. Przewd synchronizacyjny (lub inne elektroniczne poczenie,
takie jak gorca stopka) czy aparat z lamp
w taki sposb, eby odpalaa si przy penym otwarciu migawki. Aparat z migawk
centraln (na przykad wielkoformatowy)
ustawiony na tryb X sync pozwala na fotografowanie z fleszem przy dowolnym czasie nawietlania. W przypadku aparatu z migawk szczelinow (na przykad lustrzanki)
mona uywa flesza tylko przy wzgldnie dugich czasach nawietlania, poniewa
w wikszoci modeli migawka otwiera si
w peni przy czasie 1/60 sekundy lub duszym. Wiele nowszych modeli ma czas synchronizacji z fleszem na poziomie 1/125
lub 1/250 sekundy. Jeli ustawisz zbyt krtki
czas nawietlania, tylko cz kadru zostanie
dobrze nawietlona.

Rodzaje lamp byskowych i ich

RODZAJE LAMP BYSKOWYCH

Wbudowany flesz to dzisiaj wyposaenie wikszoci

aparatw.

Flesz z gorc stopk montuje si na gorcej stopce

aparatu. Za jej porednictwem wysyane s impulsy, ktre
wyzwalaj bysk przy penym otwarciu migawki. Niektre
lampy, na przykad ta na rysunku, maj obrotow lub
odchylan gwk, ktra umoliwia mimo zamontowa
nia lampy na aparacie uzyskanie poredniego wiata
odbitego.

POMIAR BYSKU

AKCESORIA

Automatyczny flesz jest wyposaony w wiatoczu

diod i elektroniczny ukad tyrystorowy. Pomiar wiata
odbitego od obiektu w trakcie ekspozycji suy do usta
lenia czasu trwania bysku. Niektre modele mona te
sterowa manualnie lub zdalnie.

Przewd synchronizujcy czy lamp byskow z apa

ratem i umoliwia jej odpalanie przy naciniciu spustu
migawki. Nie wszystkie aparaty maj gniazdo, do ktrego
mona go podczy.

Dedykowana lampa byskowa jest zawsze automa

tyczna i zaprojektowana do wsppracy z okrelonym
aparatem. Automatycznie ustawia ona waciwy dla bysku
czas otwarcia migawki, a stan gotowoci sygnalizuje na
wywietlaczu. Nie stosuj lampy dedykowanej do konkret
nego modelu na adnym innym (chyba e wedug pro
ducenta s kompatybilne), poniewa moesz uszkodzi
aparat, lamp lub i jedno, i drugie.
Pomiar przez obiektyw polega na odczycie umieszczo
nego wewntrz aparatu czujnika, ktry mierzy wiato
docierajce do matrycy. Lepsze systemy potrafi zmierzy
zarwno wiato zastane, jak i wiato flesza, a nastpnie
dopasowa moc bysku, ktry wypeni cienie.
wiatomierz do byskw mierzy intensywno krt
kiego bysku, co umoliwia ustawienie waciwej przysony
na obiektywie.

Lampa byskowa w trybie slave zostaje odpalona, gdy

wykryje bysk lampy sterujcej albo sygna radiowy lub
podczerwony wysany przez aparat.
wiato modelujce to maa, wbudowana we flesz lampa
halogenowa, ktra pomaga go ukierunkowa.
Modyfikatory wiata, takie jak softboks lub parasol,
mog by stosowane do lamp byskowych tak samo jak do
lamp wiata cigego. Dziki nim wiato bdzie bardziej
rozproszone.

OKRELANIE MOCY FLESZA

Liczba przewodnia to jeden ze sposobw okrelania
mocy lampy. Jest to jeden z parametrw podawanych
przez producenta lampy. Opisuje on moc lampy przy okre
lonym ISO. Im wysza liczba przewodnia, tym mocniejsza
lampa. Moc bywa take okrelana w watosekundach. Ten
sposb jest czciej spotykany przy wikszych lampach.

Flesz rczny daje wicej wiata ni typowy flesz z gorc

stopk. Trzonek suy jako rkoje oraz miejsce na baterie.

Studyjne urzdzenia sterujce to potne jednostki,

ktre mog zasila i odpala jedn lub kilka lamp pod
czonych do niego kablami. W wikszoci modeli mona
regulowa jasno bysku i wiata modelujcego osobno
dla kadej lampy.
WEEGEE The Critic, 1943 (Krytyk)

Samodzielna studyjna lampa byskowa, zwana czasem

lamp monolight, ma wbudowany ukad zasilajcy.

Weegee (Arthur Fellig) specjalizowa si w nowojorskich zdjciach ulicznych. Tutaj widzimy bliskie
spotkanie obywateli dwch zupenie rnych wiatw.
Weegee niemal zawsze korzysta z flesza na aparacie bezporedniego, dwuwymiarowego i paskiego
owietlenia, ktre odsaniao kady detal swoim bezli-

tosnym byskiem i wietnie sprawdzao si w interesujcych go scenach. Na tym zdjciu wida take, e
wiato gwatownie traci jasno wraz ze wzrostem
odlegoci od aparatu. To dlatego trzy osoby z pierwszego planu s dobrze nawietlone, podczas gdy to
tonie niemal zupenie w mroku (zobacz stron 245).

Rozdzia 13 |243

W bysku flesza

cig dalszy
Podstawowe techniki posugiwania si fleszem

Najatwiejszym sposobem na owietlenie sceny

lamp byskow jest uycie lampy zamontowa
nej na aparacie i wymierzonej bezporednio
w obiekt (zdjcia u gry po lewej). Jeli
zastosujesz si do instrukcji korzystania
z lampy, w wikszoci przypadkw uzyskasz poprawnie nawietlony kadr. Problem w tym, e tego rodzaju bezcieniowe,
przednie owietlenie jest nieco mde i nienaturalne, a obiekty wygldaj na dwuwymiarowe, gdy wszelkie tekstury i ksztaty
zostaj spaszczone. To nie wina flesza, tylko
jego umiejscowienia blisko osi obiektywu.
Bardziej interesujce i zrnicowane wiato
uzyskasz z fleszem w innym miejscu. Cel jest
taki sam jak w przypadku kadego rodzaju
owietlenia sprawi, eby wygldao jak
naturalne.
Poniewa naturalne owietlenie niemal
zawsze pada znad obiektu, dobre efekty daje
trzymanie flesza ponad obiektem lub odbicie jego wiata w taki sposb, aby padao
z gry. wiato boczne jest rwnie skuteczne
i zazwyczaj bardziej atrakcyjne ni to, ktre
pada na obiekt prosto z aparatu.
Naturalne wiato zarwno we wntrzach,
jak i w plenerach rzadko dociera do obiektu
tylko z jednego kierunku. Na przykad cienie
mog by rozjanione wiatem odbitym od
ziemi lub pobliskich cian. W plenerze blask
nieba take wypenia cienie. To samo moesz osign z lamp byskow, lecz gwne
wiato powinno nadal by dominujce.
Odbicie wiata od jakiej powierzchni doprowadzi do jego czciowego rozproszenia
i sprawi, e cienie stan si bardziej mikkie
(na dole po prawej).
Starannie wymierz lamp byskow, aby nie
uzyska dziwnych cieni lub rozpraszajcych
odbyskw. Czas trwania bysku jest zbyt
krtki, eby zobaczy efekt rnych pozycji
w trakcie fotografowania.
UWAGA: wiele zewntrznych lamp byskowych ma funkcj zoomu. Modyfikacja
dystansu nie zmienia mocy bysku, tylko kt
emisji wizki wiata. Gdy korzystasz z bezporedniego wiata flesza, ustaw odlego
dopasowan do uywanego obiektywu. Jeli
natomiast odbijasz jego wiato, zostaw normalne ustawienie niezalenie od ogniskowej
obiektywu.

244 |wiato

Bezporednie wiato flesza

na aparacie. To jest najprostsza
metoda zapewniajca mobilno
i pozwalajca na szybkie fotogra
fowanie. Tego rodzaju wiato jest
niestety paskie i praktycznie nie
rzuca adnych cieni, ktre mo
delowayby obiekt i wydobyway
ksztaty i tekstury. Czsto dopro
wadza te do efektu czerwonych
oczu, czyli czerwonego blasku re
nic wynikajcego z odbicia wiata
od mocno ukrwionej siatkwki.
Jeli obiekt jest umiejscowiony
w pobliu jasnej ciany, powstan
na niej widoczne cienie.

Bezporednie wiato flesza

spoza aparatu. W porwnaniu
z fleszem na aparacie ten sposb
lepiej wydobywa ksztaty i tekstury.
Lampa jest poczona z aparatem
dugim przewodem synchroni
zacyjnym, trzyma si j w grze
i nieco z boku na wycignicie ra
mienia (mona j te przytwierdzi
do statywu). Starannie wymierz
gwk w najwaniejsze elementy
obiektu. Poniewa w trakcie
fotografowania nie wida wpywu
owietlenia, atwo niewiadomie
przesun rami. Ta technika
sprawdza si najlepiej przy wzgld
nie maych odlegociach od
obiektu. Im jeste dalej, tym atwiej
nie trafi w niego wiatem.
Zwr uwag na to, e nawet
gdy flesz znajdzie si poza apara
tem, na jasnym tle bdzie rzuca
gbokie cienie.

wiato flesza odbite od gry.

wiato odbite jest miksze i bar
dziej naturalne ni bezporednie.
Flesz moe by zamontowany
na aparacie, jeli ma odchylan
gwk. Skieruj j w gr w po
mieszczeniu o wzgldnie niskim
suficie, aby wiato si od niego od
bio (przy czym powinien on mie
neutralny kolor, chyba e robisz
fotografi czarnobia). Odchylaj
gwk w taki sposb, aby odbite
wiato dotaro do obiektu. Stoso
wanie tej techniki uatwia reflektor
do flesza, czyli przytwierdzona do
jego gwki karta lub miniparasol,
od ktrych odbija si wiato.

wiato flesza odbite z boku.

Boczne wiato odbite od odby
nika (na przykad od parasola,
jak na dolnym zdjciu) lub jasnej
ciany (o jak najbardziej neutralnej
barwie w przypadku kolorowej
fotografii) jest mikkie i dobrze
modeluje ksztaty twarzy.
UWAGA: jeli ustawisz lamp
w tryb automatycznej ekspozycji,
skieruj jej czujnik w stron obiektu,
a nie parasola. W tej sytuacji do
brze sprawdza si pomiar w trybie
TTL (czyli przez obiektyw zo
bacz stron 247).
Istniej systemy na podczerwie
lub fale radiowe, ktre su do
bezprzewodowego sterowania
lamp byskow.

RUSSELL LEE Wrestling Match Sponsored by the American Legion, Sikeston, Missouri, 1938
(Pojedynek wrestlerw sponsorowany przez American Legion)

Ta fotografia obrazuje prawo zalenoci owietlenia i odlegoci. Zrozumienie go pozwoli Ci lepiej

korzysta z lampy byskowej.
Gdy wiato oddala si od rda, jego promienie
si rozchodz, pokrywaj szerszy obszar i trac jasno. Zwr uwag na to, e na powyszej fotografii
widzowie s coraz ciemniejsi w miar oddalania si
od flesza. Poziom owietlenia gwatownie maleje przy
zwikszaniu odlegoci obiektu od rda wiata. Jeli
dwukrotnie zwikszysz odlego od obiektu, bdzie
on owietlony czterokrotnie sabiej.
Bezporednie wiato flesza poprawnie owietla
obiekty tylko w okrelonej odlegoci, jak wida na

twarzach wrestlerw. Fotograf wybra tak przyson

pod ktem owietlenia twarzy. Gdyby ustawi mniejsz, mczyzna z kapeluszem w pierwszym rzdzie
byby lepiej widoczny, lecz zapanicy zostaliby przewietleni.
Prawo zalenoci owietlenia i odlegoci tumaczy,
dlaczego kady kolejny rzd widzw jest ciemniejszy od poprzedniego. Intensywno owietlenia jest
odwrotnie proporcjonalna do kwadratu odlegoci
obiektu od rda wiata. Prawa strona jest ciemniejsza, gdy flesz o wskim kcie emisji wiata znajdowa si po lewej stronie od aparatu.

1 metr

2 metry

W odlegoci metra od lampy wiato w peni owietla kwadrat. Przy odlegoci 2 m

wiato rozprzestrzenia si na czterokrotnie wiksz powierzchni. Kady kwadrat w tej
odlegoci otrzyma 1/4 iloci wiata, ktra docieraa do pierwszego kwadratu.

Rozdzia 13 |245

4
8
15

W bysku flesza

30

cig dalszy
Rczne ustawianie ekspozycji z byskiem

60
125
250

50
0
1000

B
1

KORZYSTANIE Z KALKULATORA EKSPOZYCJI

2.8
feet

2
1.4

2.8
2

20 14
m

50
0
1000

1.4

top

5.6

2.8

feet

2.8

f -s

1.4

t 60 40
fee
400

op 1.4
f -s t

top

2.8

f -s

20 14
m

top

B
1

f -s

22

1.4

16

10 7

400

ISO

22

Powierzchnia odbijajca

ISO

2,5

+2,

5m

=5

f -s

top

KORZYSTANIE ZE WIATOMIERZA DO BYSKW

Korzystanie ze wiatomierza do byskw
to najlepszy sposb pracy przy rcznym
ustawianiu ekspozycji z byskiem, w tym
z byskiem odbitym.

2. Taki wiatomierz dziaa podobnie do wiat

omierza wiata zastanego, czyli mierzy
natenie wiata flesza, ktre dociera do
obiektu. Umie przyrzd tu przed obiek
tem i skieruj w stron aparatu.

3. Wcz pomiar, ustaw tryb bez kabla (non

cord), a nastpnie przycinij przycisk
manualnego wyzwalania bysku na lampie,
aby j odpali. Wynikiem pomiaru bdzie
wskazanie przysony, jakiej powiniene
uy.
4. Moesz take skorzysta z przewodu syn
chronizujcego, ktry czy aparat z lamp.
Odcz go od aparatu i wepnij do gniazda
PC w wiatomierzu. Ustaw tryb z kablem
(cord) i odpal lamp za pomoc przyci
sku na wiatomierzu. Wynikiem pomiaru
bdzie waciwa liczba przysony. Ustaw j
na obiektywie i przepnij przewd synchro
nizacyjny z powrotem do aparatu.

Kopuka czujnika

Przysona
obiektywu
Czuo

Gniazdo PC

22

22

15

16

2,5 1,8

6. Otwrz obiektyw nieco szerzej, aby

skompensowa wiato, ktre zostanie
pochonite przez powierzchni odbi
jajc. Jeli odbijasz wiato od niskiego
biaego sufitu, pobliskiej biaej ciany lub
za pomoc parasola, wybierz przyson
przynajmniej ptora skoku mniejsz
(w naszym przykadzie midzy f/4 a f/5,6)
i ustaw j na obiektywie. Dla pewnoci
skorzystaj z bracketingu ekspozycji.
Nie stosuj tej techniki na ciemnych lub
wysokich sufitach. Odbijanie wiata flesza
nie sprawdzi si na przykad w salach
gimnastycznych lub koncertowych.

16

10

16

11

10 7

Czuo

100

11

400

40 30
60

ISO

22

ISO

5.6

15

16

8
11

11

3,6

5. Odczytaj przyson, ktra na kalkulatorze

znajduje si naprzeciwko uzyskanej
odlegoci. Gdy na kalkulatorze z rysunku
u gry po prawej wybierzesz odlego
5 m, wynikiem bdzie przysona f/8.

5
2,5 1,8

5.6

40 30
RCZNE USTAWIANIE
WIATA FLESZA
7 5EKSPOZYCJI DLA ODBITEGO
15
60
10
30

4. Oszacuj odlego od lampy byskowej do

powierzchni odbijajcej, a nastpnie do
obiektu.

5. Ustaw na obiektywie przyson, ktra

znajduje si naprzeciw wybranej odlegoci
(w tym przypadku f/5,6).
4

1.3. Wykonaj kroki 1.3. opisane powyej.

10

4. Okrel odlego od obiektu (w tym przy

padku 7 m). Oce j na oko lub ustaw
ostro i odczytaj odlego z podziaki na
obiektywie.

Odbite wiato flesza ma do pokonania

dodatkowy dystans. Odlego od obiektu
bdzie sum odlegoci od lampy byskowej
do powierzchni odbijajcej, aISO
nastpnie do
100do obiektu.
obiektu, a nie prosto od lampy

5.6

3,6

2. Wybierz czas nawietlania, ktry jest

zsynchronizowany z fleszem. Czas syn
chronizacji moe by oznaczony kolorem
czerwonym lub symbolem byskawicy. Na
przykad na pokrtle po lewej wszystkie
5.6

Odlego od obiektu

3. Ustaw na kalkulatorze czuo matrycy lub

filmu, z jakiej korzystasz (na rysunku po
prawej ustawiono ISO 100).

1. Ustaw na lampie tryb manualny.

Przysona obiektywu

11

30

60
125
250

1. Ustaw na wiatomierzu ISO, z jakiego

korzystasz w tym przykadzie 80. Na
aparacie wybierz ustawienie czasu zsyn
chronizowane z fleszem (zobacz powyej).

246 |wiato

czasy dusze lub rwne 1/125 sekundy

s zsynchronizowane z fleszem. Sprawd
w instrukcji swojego aparatu (wicej in
formacji na temat stosowania flesza przy
rnych czasach nawietlania znajdziesz
na stronach 250251).

Lampa byskowa moe uatwia rczne

ustawianie ekspozycji (kady model wyglda
inaczej, lecz oglne zasady s identyczne). Kal
kulator pokazuje przyson, ktr naley ustawi
przy okrelonej czuoci i odlegoci od obiektu.
4
8
15

Rcznie kontrolowany flesz emituje sta ilo

wiata. Ekspozycja jest regulowana poprzez
zmian przysony im wiksza odlego
od obiektu, tym mniejsza ilo wiata do
niego dotrze i tym mniejsz naley ustawi
przyson. Waciw przyson okrela si
albo za pomoc wiatomierza do byskw,
albo przez jej obliczenie na podstawie mocy
lampy i odlegoci od obiektu.
Zanim uyjesz rcznie kontrolowanego flesza do jakich wanych fotografii,
sprawd go dobrym wiatomierzem do
byskw lub wykonaj kilka zdj testowych.
Lampy byskowe czsto s w rzeczywistoci
sabsze, ni sugeruje liczba przewodnia lub
wynik z kalkulatora.
Zawodowi fotografowie studyjni i plenerowi
czsto korzystaj ze wiatomierza do byskw.
Jest on podobny do normalnego wiatomierza zewntrznego, tyle e jest przeznaczony
do pomiaru krtkich, intensywnych byskw wiata flesza, ktrych zwyky wiatomierz nie potrafi zmierzy. wiatomierz
do byskw uatwia kalkulacj ekspozycji
w kadrach z wieloma rdami wiata, z odbitym fleszem, z fleszem jako wypenieniem
cieni rzucanych przez owietlenie zastane
lub z wielokrotnymi byskami w jednej
fotografii.
Natychmiastowy podgld histogramu
w aparacie cyfrowym sprawia, e w wikszoci sesji studyjnych i plenerowych
wiatomierz do flesza jest niepotrzebny.
Aparaty cyfrowe nie pozwalaj jednak na
kilkukrotn ekspozycj tej samej klatki.
Wielokrotny bysk mona uzyska wycznie na jednej, dugiej ekspozycji, wic
przypuszczalnie konieczna bdzie praca
w ciemnociach lub przynajmniej przy
mocno ciemnionym na czas ekspozycji
wietle zastanym.

Automatyczne ustawianie ekspozycji z byskiem

60 40

t
fee

feet

5.6

2.8
2

f -s

top

50
0
1000

5.6

20 14

top

2.8

22

1.4

22

16

f -s

top

5. Przycinij przycisk testu na lampie bysko

wej, aby sprawdzi poprawno ekspozycji.
Jeli nie zawieci si odpowiedni wskanik,
ustaw mniejsz przyson.

10 7

4. Wybierz czas nawietlania zsynchronizo

wany z lamp byskow. Niektre aparaty
nie pozwalaj na ustawienie krtszego
czasu nawietlania ni minimalny czas
synchronizacji z fleszem. W zalenoci od
rodzaju aparatu i lampy byskowej oraz od
wybranych ustawie wiato flesza moe
by dominujcym owietleniem obiektu,
moe zosta zrwnowaone ze wiatem
zastanym lub moe tylko wypenia cienie
przy dominujcym wietle zastanym.

15

3. Ustaw dowoln przyson na obiektywie.

400

2. Wybierz tryb nawietlania w aparacie

(priorytet migawki lub przysony albo tryb
program).

ISO

1. Przecz lamp w tryb TTL.

ISO Aparat automa
tycznie ustawi wybran 100
czuo.
22

Przysona obiektywu

16

Czuo

11

Tryb TTL

2,5 1,8

Aparat, ktry automatycznie reguluje eks

pozycj flesza przez obiektyw (ang. Through
The Lens, czyli TTL), mierzy wiato odbite od
obiektu za pomoc wbudowanego wiatomierza
i przerywa bysk, gdy nawietlenie jest poprawne.
W tym trybie moesz ustawi dowoln przy
son, nie tylko t sugerowan. Aparat potrafi
porwna wiato flesza z zastanym i odpowied
nio oba ze sob poczy.

3,6

AUTOMATYCZNA
EKSPOZYCJA W TRYBIE TTL
WIATO ODBITE OD
OBIEKTU JEST MIERZONE
PRZEZ CZUJNIK APARATU

11

0 7

1
6. Skomponuj kadr i przycinij
spust migawki.

2.8

f -s

2.8

2.8
feet

5. Przycinij na lampie przycisk testu (sprawd

w instrukcji obsugi). Zapalenie si odpo
wiedniego wskanika oznacza,
e scena
5.6
8
zostanie poprawnie4 nawietlona.

1.4

50
0
1000

1.4

2.8

20 14

t 60 40
fee

op 1.4
f -s t

1.4

22

ISO

400czas nawietlania, ktry jest zsyn

4. Ustaw
chronizowana z fleszem. Takie czasy mog
by oznaczone na czerwono lub symbolem
byskawicy.

top

16

10 7

2. Ustaw zakres odlegoci od obiektu, w kt

rego obrbie bdziesz si porusza. Zgodnie
z powyszym ustawieniem moesz fotogra
fowa z dowolnej odlegoci od 1,8 m do
7 m.

60
125
250

16

15 10

22

15

400

1. Ustaw na pokrtle kalkulacyjnym czuo

matrycy lub filmu, z ktrej korzystasz
(w naszym przykadzie jest to ISO 100).

30

11

B
1

40 30

11

60

ISO

22

ISO

100

5.6

16

2,5 1,8

Czuo

5
3,6

Dopuszczalne odlegoci

11

10

30

5.6

f -s

4
8
15

Przysona obiektywu

B
1

Zakres odlegoci jest czsto oznaczony ko

lorami. Jeli na przykad wybrany zakres jest
ty, czasem trzeba te wybra ty kolor
na osobnym pokrtle na lampie byskowej.

30

Automatyczne lampy byskowe oraz aparaty i lampy

z funkcj TTL (pomiar wiata przez obiektyw) rea
guj na wiato odbite od obiektu w trakcie ekspozy
cji. Po wyzwoleniu flesza wiato docierajce do
obiektu ulega odbiciu i wraca do wiatoczuej
komrki lub czujnika (tyrystora) na lampie byskowej lub w aparacie. Gdy matryca otrzyma odpowiedni ilo wiata, bysk zostaje wyczony.
Takie lampy pozwalaj na podchodzenie bliej
lub oddalanie si od obiektu bez zmiany przysony, pod warunkiem e nie wykraczasz poza
okrelony zakres odlegoci, ktry na niektrych
lampach odczytasz ze specjalnego pokrta kalkulacyjnego. Jeli tak nie jest, signij po instrukcj obsugi lampy.
Dedykowane lampy byskowe s przeznaczone
do wsppracy z okrelonymi aparatami. Zazwyczaj
maj rne funkcje, na przykad balansowanie
bysku flesza ze wiatem zastanym, gdy fotograf
chce tylko wypeni cienie. Bardziej skomplikowane modele maj kilka czujnikw, ktre mierz i porwnuj owietlenie rnych czci sceny,
dziki czemu masz wiksz szans na uzyskanie poprawnej ekspozycji, nawet gdy na przykad
obiekt nie5.6znajduje si w rodku kadru.11
4
8 nie za 16
Dlaczego
tryb8 automatyczny lub TTL
40
15 10
30
wsze si6sprawdza?
Jeli nie masz lampy
0
30 z kilkoma czujnikami, obiekt moe by niedowietlony (zbyt ciemny), gdy zajmuje zbyt ma cz
rodka kadru i jest blisko znacznie janiejszego
ISO
ta, na przykad biaej ciany. Z kolei jeli
to za
400
obiektem jest znacznie ciemniejsze, na przykad
wieczorem w plenerze, moe on zosta przewietlony i bdzie zbyt jasny. W takich scenach
ustawiaj ekspozycj rcznie lub stosuj bracketing, czyli wykonaj jedno zdjcie, a nastpnie kolejne z mniejsz oraz wiksz ekspozycj.
Odbite wiato flesza stanowi wyjtkow sytuacj,
w ktrej nie jest on skierowany w stron obiektu,
lecz w cian lub inn powierzchni odbijajc.
Jeli czujnik take jest skierowany w cian, odczyt nawietlenia bdzie niepoprawny. W niektrych automatycznych lampach byskowych ten
problem zosta rozwizany w ten sposb, e czujnik jest zawsze skierowany na obiekt, nawet gdy
odchylisz gwk flesza na bok lub do gry. Takie
lampy, podobnie jak te z funkcj TTL, prawidowo oblicz ekspozycj dla bysku, poniewa
czujnik odczytuje to samo wiato, ktre dociera
do aparatu. Jeli nie masz takich moliwoci, musisz samodzielnie obliczy ekspozycj flesza.
5

3. Wybierz w aparacie tryb manualny,

a nastpnie ustaw przyson zalecan dla
danego zakresu odlegoci. W naszym
przykadzie jest to f/5,6.

4
8
15

Automatyczna lampa byskowa kontroluje

ekspozycj za pomoc czujnika na jej obudo
wie. Mierzy ona wiato odbite od obiektu w trak
cie ekspozycji i przerywa bysk, gdy nawietlenie
osignie poprawny poziom.
Tego rodzaju flesz ma pokrto kalkulacyjne
lub inny wskanik, ktry pokazuje moliwe od
60
legoci
i odpowiadajce im przysony. Moesz
125
250
podchodzi
bliej lub oddala si od obiektu,
pod warunkiem e nie przekraczasz dopuszczal
nych odlegoci dla ustawionej przysony.
Automatyczne lampy rni si budow i funk
cjami, dlatego zapoznaj si z instrukcj obsugi
swojego modelu.

op 1.4
f -s t

KORZYSTANIE
Z KALKULATORA
EKSPOZYCJI

6. Skomponuj kadr i przycinij spust migawki.

Rozdzia 13 |247

W bysku flesza

cig dalszy
Bysk dopeniajcy, czyli rozjanienie cieni

Lampa byskowa moe posuy do rozjanienia

cieni. Soneczny dzie sprzyja fotografowaniu, lecz bezporednie wiato soneczne nie
jest zbyt korzystne dla portretw. Ludzie
stojcy twarz do soca maj dobrze
owietlone twarze, lecz olepiajcy blask
zwykle zmusza ich do mruenia oczu. Jeli
z kolei si odwrc, zbyt dua cz twarzy
moe zosta pogrona w gbokim cieniu.
Flesz jako dodatkowe owietlenie jest w sta
nie rozjani cienie i wydoby z nich szczegy
(u gry po prawej). Najlepiej, gdy bysk
flesza nie dominuje nad wiatem sonecznym, lecz delikatnie je uzupenia, a cienie
pozostaj nieco ciemniejsze ni jasne miejsca w przypadku portretw mniej wicej
o jeden lub dwa skoki.
Za pomoc flesza mona take rozjani
zupenie zacienione obiekty, ktre znajduj
si na znacznie janiejszym tle, podobnie jak
w przypadku czciowo zacienionych obiektw (na dole po prawej). Bez lampy byskowej moesz uzyska poprawne nawietlenie
jasnych lub ciemnych elementw sceny,
lecz nie jednoczenie i jednych, i drugich.
wiato bysku redukuje rnic jasnoci
midzy tymi elementami. Ta sama technika
sprawdza si we wntrzach, gdy fotografowany obiekt jest owietlony od tyu.
Flesz w funkcji wiata wypeniajcego jest
szczeglnie korzystny dla kolorowych filmw
pozytywowych i aparatw cyfrowych. Slajdy
uzyskuje si bezporednio z filmu w aparacie, wic nieatwo na nich rozjani cienie,
szczeglnie te naprawd gbokie. Jednak
nawet w przypadku filmu negatywowego
lub matrycy cyfrowej, ktre potrafi zarejestrowa detale w ciemnych miejscach, cienie
bd wyglday lepiej, gdy dodasz wiato
wypeniajce w trakcie ekspozycji, ni gdy
bdziesz zwleka z ich rozjanieniem do
momentu wywoywania odbitek lub przygotowywania zdj do druku.
Istniej te inne zastosowania kombinacji
bysku flesza ze wiatem zastanym. Lampa
byskowa uyta w cigu dnia w plenerze
zazwyczaj suy do rozjanienia cieni, aby
nie byy zbyt ciemne. Mona jednak czy
te dwa rda wiata w celu uzyskania
innych nietypowych rezultatw (zobacz
strony 250251 i 259).

248 |wiato

Modelka w wietle sonecznym bez wiata wypeniajcego. W blasku soca cienie bywaj tak gbokie, e nie sposb jednoczenie uchwyci detali zarwno w ciemnych, jak i jasno owietlonych miejscach.

Ekspozycja na zacieniony pierwszy plan,

bez flesza. wiato flesza przydaje si do
rozjanienia zupenie zacienionych obiektw znajdujcych si blisko aparatu na
znacznie janiejszym tle. Jeli po prostu
ustawisz ekspozycj na pierwszym planie,
uzyskasz zbyt jasne to.

Modelka w wietle sonecznym ze wiatem wypeniajcym. W portretach i zblieniach, na przykad

przy fotografowaniu kwiatw w plenerach, wiato
wypeniajce rozjani cienie i pozwoli uchwyci ukryte w nich szczegy.

Ekspozycja na to owietlone wiatem

sonecznym, bez flesza. Poprawne nawietlenie ta sprawia, e pierwszy plan bdzie
zbyt ciemny.

Ekspozycja na to owietlone wiatem

sonecznym, flesz rozjania zacieniony
pierwszy plan. Dodanie wypeniajcego
wiata flesza pozwala uzyska poprawn
ekspozycj zarwno zacienionego pierwszego planu, jak i janiejszego ta.

Zacienione obiekty na
jasnym tle bez wiata wypeniajcego.
W wietle sonecznym
cienie bywaj tak gbokie, e nie sposb jednoczenie uchwyci na
filmie detali w ciemnych
oraz w jasno owietlonych miejscach.

Zacienione obiekty
z wypeniajcym wiatem flesza o dwa skoki
sabszym ni owietlenie ta. Bysk lampy
w pewnym stopniu rozjani obiekty w cieniu.

Zacienione obiekty
z wypeniajcym wiatem flesza o jeden skok
sabszym ni owietlenie ta. Zdjcie z tak
rozjanionymi cieniami
jest podobne do tego, jak
widzielibymy t scen
w rzeczywistoci.

LAMPA BYSKOWA I WIATO ZASTANE

W plenerze moesz uy lampy byskowej do roz
janienia zacienionych miejsc (zobacz zdjcia obok).
Ta technika przydaje si te we wntrzach, gdy chcesz
uwzgldni na zdjciu znacznie janiejsze miejsca ni
fotografowany obiekt owietlony wiatem zastanym,
na przykad widok z okna.
W tym celu musisz zrwnoway wpyw bysku flesza
(determinowany przez przyson, odlego od obiektu
i moc bysku) z wpywem wiata zastanego padajcego na
obiekt (determinowanym przez przyson i czas nawiet
lania). Poniej znajdziesz pewne podstawowe zalecenia,
szczegowych informacji poszukaj w instrukcji obsugi
lampy.
WSKAZWKA: mae lampy byskowe nie s wystar
czajco mocne, aby zrwnoway wiato soneczne,
chyba e uywa si ich z maych odlegoci, mniej wicej
od 1,5 m do 3 m.
Tryb automatyczny. Jeli Twj aparat ma funkcj po
miaru wiata flesza przez obiektyw (TTL), bdzie w stanie
zmierzy wiato zastane i automatycznie wybra waciwy
bysk (zobacz stron 247). Aparat i lampa mog umoli
wia wybr sposobu balansowania wiata, na przykad
taki, e miejsca owietlone fleszem bd niemal rwnie
jasne jak te znajdujce si w socu, albo taki, e flesz
delikatnie rozjani cienie, lecz nie bd one tak jasne jak
reszta sceny.

7 5

14

20
m

1,8 1,3

Zacienione obiekty
z wypeniajcym
wiatem flesza o takiej
jasnoci jak owietlenie
ta. Obiekty pierwszego
planu s rwnie jasne.
W zalenoci od sceny
pierwszy plan moe
wydawa si zbyt jasny.

3,5

2,5

10

Odlego
od obiektu
Przysona
obiektywu
Czuo
Moc bysku

Tryb manualny. Jeli Twj aparat nie ma funkcji pomiaru

bysku przez obiektyw, wybierz odpowiednie ustawienia
samodzielnie, zgodnie z poniszym opisem. Aparat i lampa
musz mie tryb manualny, a lampa powinna mie kalkula
tor, podobny do tego na rysunku, lub tabel z zalecanymi
ustawieniami. Ponisza instrukcja zakada, e lampa by
skowa jest zamontowana na aparacie lub trzymana w jego
pobliu.
Najpierw trzeba znale ustawienia
ekspozycji dla bysku.
1. Ustaw aparat i lamp byskow w tryb manualny.
2. Wybierz ISO w aparacie oraz na kalkulatorze lampy.
W naszym przykadzie jest to ISO 100.
3. Ustaw ostro na obiekcie. Odczytaj odlego ze
skali na obiektywie. Tutaj jest to 1,8 m.
4. Sprawd na kalkulatorze, jaka liczba znajduje si
naprzeciw tej odlegoci. Tutaj jest to 16, czyli f/16.
To jest waciwa przysona dla bysku.

Teraz znajd ustawienia ekspozycji

dla wiata zastanego.
5. Zmierz wiato zastane owietlajce obiekt za
pomoc wbudowanego lub zewntrznego wiato
mierza. Sprawd, jakiego czasu nawietlania moesz
uy z przyson uzyskan w punkcie 4., i ustaw go
w aparacie. (Czy dla Twojego aparatu ten czas jest
zsynchronizowany z fleszem? Przeczytaj ponisz
UWAG).
6. Wybrana w punkcie 5. kombinacja przysony i czasu
nawietlania sprawi, e zacienione (owietlone fle
szem) miejsca bd mniej wicej rwnie jasne jak te
owietlone wiatem zastanym. Zamy, e chcesz,
aby wypenienie cieni byo o jeden skok sabsze ni
wiato zastane. Oto jak to zrobi.
Jak ustawia proporcje flesza i wiata zastanego?
7. Jeli lampa ma regulacj mocy, sprawd, jakie
moliwoci s naniesione na kalkulator (na przykad
pena moc, 1/2 mocy, 1/4 mocy). Jeeli chcesz,
eby bysk dopeniajcy by o jeden skok ciemniejszy
ni wiato zastane, ustaw lamp na kolejny, niszy
poziom (na przykad z penej mocy na 1/2 mocy).
Jeli lampa nie ma regulacji mocy, a Ty chcesz zmniej
szy intensywno bysku, tak aby wiato wypenia
jce byo nieco ciemniejsze ni zastane, owi j jedn
lub dwiema warstwami biaej chusteczki higienicznej.
8. Moesz zwikszy przyson o jeden skok i jedno
czenie zwikszy czas nawietlania o jeden skok.
Dziki temu ekspozycja dla wiata zastanego nie
ulegnie zmianie, natomiast ekspozycja dla bysku
zmniejszy si o jeden skok.
9. Moesz te oddali si od obiektu, aby zmniejszy
ilo wiata, ktra do niego dotrze, chocia w ten
sposb zmienisz take kadrowanie sceny. Aby
uzyska jeden skok rnicy midzy jasnymi i zacienio
nymi miejscami, pomn pierwotn odlego przez
1,4. Jeli na przykad obiekt by oddalony o 1,8 m,
odejd na odlego 2,5 m.
UWAGA: niezalenie od ustawie czas nawietlania
nie moe by krtszy od minimalnego czasu synchro
nizacji z fleszem. Jeli uzyskana kombinacja to f/16
i 1/250 sekundy, a w Twoim aparacie minimalny czas syn
chronizacji to 1/125 sekundy, zwiksz intensywno by
sku, aby mg ustawi wiksz rwnowan ekspozycj
f/22 (przysona mniejsza o jeden skok) i 1/125 sekundy
(czas duszy o jeden skok).
Intensywno bysku moesz zwikszy albo przez
ustawienie wyszej mocy, albo przez zmniejszenie odle
goci od obiektu. Aby zmniejszy odlego tak, eby ilo
wiata wzrosa o jeden skok, podziel aktualn odlego
przez 1,4 i ustaw lamp zgodnie z uzyskanym wynikiem.
Niektrych nowych modeli dedykowanych lamp by
skowych mona uywa w roli wiata wypeniajcego przy
czasie nawietlania krtszym ni czas synchronizacji, lecz
tylko z dedykowan lustrzank.

Rozdzia 13 |249

W bysku flesza

cig dalszy

Regulowanie jasnoci ta

Odpowiednio czc bysk flesza ze wiatem zastanym,

moesz rozjani lub ciemni to. Fotografie po prawej
zostay wykonane po zachodzie soca w relatywnie
sabym owietleniu. Zwr uwag na to, e im krtszy
czas nawietlania, tym ciemniejsze staje si to. Sposb
uchwycenia skaczcego gitarzysty take ulega zmianie im duszy czas nawietlania, tym janiejsze to
i wiksze rozmycie ruchu. Moc flesza nie bya zmieniana, podobnie jak przysona. Modyfikowano tylko
czas nawietlania, a tym samym czas, w ktrym zastane
wiato padao na powierzchni wiatoczu.

ZMNIEJSZENIE WIATA
ZASTANEGO, LAMPA
BYSKOWA BEZ ZMIAN

START: EKSPOZYCJA
DLA LAMPY BYSKOWEJ
RWNA EKSPOZYCJI DLA
WIATA ZASTANEGO

ZWIKSZENIE WIATA
ZASTANEGO; LAMPA
BYSKOWA BEZ ZMIAN

1/60 sekundy, f/5,6

Przy czasie nawietlania krtszym ni
1/30 sekundy to stao si nieco ciemniejsze.

1/30 sekundy, f/5,6

W tej serii to zdjcie byo punktem wyjcia.
Jest to kombinacja standardowej ekspo
zycji dla caej sceny poczona z waciw
ekspozycj dla flesza. Istniejce wiato na
tyle dugo nawietlao powierzchni wiat
oczu, e niektre szybko poruszajce si
fragmenty postaci ulegy nieznacznemu
rozmyciu.

1/15 sekundy, f/5,6

Posta w ruchu utworzya dwa obrazy
jeden ostry, zatrzymany przez bysk lampy,
i drugi rozmyty, owietlony wiatem
zastanym. Bysk lampy jest bardzo krtki
i wystarczy, eby zamrozi ruch. Jednak
migawka bya otwarta na tyle dugo, e
zastane wiato pokazao dalszy cig ruchu
postaci. Rozmyty obraz pochodzcy z za
stanego wiata jest widoczny tylko wtedy,
gdy obiekt jest w ruchu, tak jak w tym
przypadku. Jeli fotografujesz nieruchome
obiekty, obraz z flesza i obraz ze wiata
zastanego idealnie si pokrywaj.

JAK KONTROLOWA JASNO TA

Zmiana czasu nawietlania przy korzystaniu z flesza wpywa na
jasno ta. Nawietlenie obiektu na pierwszym planie bdzie stae,
chyba e ustawisz bardzo dugi czas nawietlania.
1. Przecz aparat i lamp byskow na tryb manualny.
2. Okrel poprawn ekspozycj dla bysku, ktry owietli obiekt.
Skorzystaj z kalkulatora na lampie lub wiatomierza do byskw
i znajd waciw liczb przysony (zobacz stron 246). Ustaw j
na obiektywie.
3. Nastpnie znajd ekspozycj dla sceny bez flesza. Zmierz to za
pomoc wbudowanego lub zewntrznego wiatomierza i znajd
czas nawietlania, ktry wraz z przyson (punkt 2.) poprawnie
nawietli najjaniejsze elementy ta, w ktrych chcesz zachowa
wszystkie szczegy. Ta kombinacja doprowadzi do takiego
samego nawietlenia obiektu (fleszem) i ta (bez flesza). Zobacz
grn rodkow fotografi opisan jako Start.
4. Wykonaj jedno zdjcie lub kilka zdj z t kombinacj ustawie
przysony i migawki. Nastpnie, nie zmieniajc przysony, zacznij
robi zdjcia z innym czasem nawietlania. Moesz ustawi
krtszy czas (co przyciemni to), pod warunkiem e jest zsyn
chronizowany z fleszem. Z kolei duszy czas rozjani ca scen,
moe nawet zbyt mocno, jak na dolnej fotografii po prawej.
WSKAZWKA: uyj statywu. Przy duszym czasie nawietlania
poruszenie aparatem moe doprowadzi do rozmycia sceny,
a statyw temu zapobiegnie.
Gdy fotografujesz t technik w kolorze we wntrzach, przy
duszych ekspozycjach barwa wiata zastanego wpynie na balans
kolorw w niektrych czciach fotografii. wiato flesza jest wzgldnie
niebieskawe, podobnie jak wiato dzienne, natomiast arwki s czer
wonawe, a lampy jarzeniowe lekko zielone. W efekcie cz sceny
bliej flesza bdzie zimniejsza, czyli bardziej niebieska.
W plenerze moesz mie do czynienia z podobnym niedopasowa
niem, jeli fotografujesz wczesnym rankiem i pnym popoudniem,
gdy owietlenie jest bardziej czerwone. Zobacz doln fotografi na
nastpnej stronie, na ktrej obiekt z pierwszego planu jest owietlony
chodniejszym byskiem flesza, co kontrastuje z cieplejszym tem.

1/125 sekundy, f/5,6

Flesz jest dominujcym rdem wiata,
lecz migawka wpuszcza wystarczajc
ilo wiata zastanego, aby byy widoczne
pewne szczegy ta.

1/250 sekundy, f/5,6

Flesz jest dominujcym rdem wiata.
Posta jest poprawnie nawietlona, lecz
to tonie w ciemnociach, poniewa przy
tym czasie nawietlania wpada zbyt mao
wiata zastanego. Tak wyglda typowe
zdjcie z fleszem w sabym owietleniu
w plenerze lub w duym pomieszczeniu.
Krtki bysk lampy zamrozi posta w po
wietrzu. To najkrtszy czas nawietlania,
ktry w tym modelu aparatu jest zsynchro
nizowany z fleszem.

1/4 sekundy, f/5,6

Tak dugi czas nawietlania doprowadzi do
znacznego przewietlenia caego zdjcia,
a wiato zastane zupenie zdominowao
obraz owietlony fleszem.
1/500 sekundy, f/5,6
Czas nawietlania jest zbyt krtki, aby dao
si go zsynchronizowa z fleszem. Gdy
nastpi bysk, bya ona otwarta zaledwie
poowicznie, dlatego tylko cz postaci
zostaa dobrze nawietlona.

250 |wiato

1/8 sekundy, f/5,6

W miar jak wydua si czas nawietla
nia, zastane wiato staje si zbyt mocne
zarwno dla ta, jak i dowietlonej fleszem
postaci. Posta zostaa do mocno roz
myta, a caa fotografia jest przewietlona.

RINEKE DIJKSTRA Coney Island, Nowy Jork, USA,

20 czerwca 1993

Dijkstra dodaa delikatny bysk wypeniajcy, aby

odizolowa swoj modelk od minimalistycznego
ta. Artystka czsto fotografuje ludzi, ktrzy wydaj
si by w momencie transformacji. W tym przypadku
widoczne skrpowanie modelki ilustruje nieatwe
przejcie z dziecistwa do dorosoci.

KIM HEACOX King Penguins at Dawn, Georgia Poudniowa

(Pingwiny krlewskie o wicie)

W tego rodzaju scenach ustal dwie ekspozycje

jedn dla bysku flesza, a drug dla wschodu
soca. Okrel waciw ekspozycj dla najbliszego
pingwina i ustaw uzyskan przyson. Nastpnie
zmierz na horyzoncie wiato odbite, aby znale czas
nawietlania dla wybranej przysony.
Ekspozycja najbliszego pingwina jest taka sama
jak ekspozycja nieba, wic oba elementy obrazu s
normalnie nawietlone. Bysk flesza sabiej owietli
pingwiny z dalszych planw, dlatego s ciemniejsze.

Rozdzia 13 |251

Proste owietlenie portretu

Aby wykona portret a take zdjcia innych

obiektw nie potrzebujesz skomplikowanego
ukadu wiate. W rzeczywistoci czsto im
prostsze owietlenie, tym lepiej. Wielu fotografw dy do jak najzwyklejszego ukadu
wiate przy portretach, aby model czu si
swobodnie. Lampy, statywy i inne sprzty
sprawiaj, e niektrzy ludzie nadmiernie
skupiaj si na tym, e s fotografowani, co
skutkuje sztywn i dziwaczn ekspresj.
W zacienionym plenerze lub pod zachmurzo
nym niebem znajdziesz mikkie, rwnomierne
owietlenie (zdjcie na nastpnej stronie).
Ludzie nie s wtedy owietleni bezporednim blaskiem soca, lecz wiatem

odbitym od ziemi, chmur lub pobliskich

powierzchni, takich jak ciany. Zacieniony
plener i zachmurzone niebo daj wzgldnie
niebieskie wiato, wic ustaw balans bieli na
6000K, zachmurzone niebo lub cie w plenerze. Jeli fotografujesz kolorowym filmem,
za na obiektyw filtr 1A (skylight) lub
82A (jasnoty), aby ociepli barw wiata
przez usunicie nadmiaru niebieskiego.
We wntrzach w dzie wygodnym rd
em wiata s okna (ponisze zdjcie). Jeli
posta bdzie owietlona bezporednim blaskiem soca, uzyskasz bardzo duy kontrast
midzy jasnymi i zacienionymi miejscami.
Najlepiej wic doprowadzi do tego, aby

padao na ni wycznie porednie wiato,

ktre zostao odbite do pomieszczenia.
Mimo to, gdy rdem wiata bdzie jedno
okno, kontrast moe by znaczny, przez co
cz sylwetki skierowana od okna wyda si
bardzo ciemna.
Gwne wiato i odbynik wypeniajcy
cienie to najprostszy sposb owietlenia, gdy
chcesz mie wiksz kontrol nad wiatem
(strona 240). Softboks (strona 237) lub parasol fotograficzny zmikcz gwne wiato
i uatwi jego kontrolowanie, a czasem
nawet wyeliminuj potrzeb wypeniania
cieni.
AMY STEIN Window #2,
2005 (Okno nr 2)

Blask okna bywa

bardzo kontrastowy,
wic zwracaj uwag na
rnic midzy jasnymi
i zacienionymi miejscami. Odbynik naprzeciw okna lub pobliska
ciana mog odbi
wiato i wypeni strony
obiektw skierowane od
okna.
Fotografia Stein
pochodzi z albumu
Domesticated, ktry
eksploruje psychologi
zetknicia si czowieka
z natur oraz zgbia
nasz paradoksaln
wi z dzicz. Podobnie jak ptaki, kobieta
patrzy na wiat z wntrza swojej geometrycznej klatki.

252 |wiato

FAZAL SHEIKH
Rachel and Ochol, Sudanese
Refugee Camp, Lokichoggio,
Kenia, 1992 (Rachel i Ochol,
obz uchodcw w Sudanie)

W zacienionym plenerze odbite wiato pada

na postaci z rnych
kierunkw. Drzewo,
ciana lub inny obiekt
mog zablokowa bezporedni blask soca.
W tym przypadku zosta
on rozproszony przez
zachmurzone niebo,
dziki czemu kadr jest
mikko i rwnomiernie
owietlony.

Rozdzia 13 |253

Owietlanie portretu za pomoc kilku lamp

Standardowe owietlenie portretu jest reali

styczne, ale i twarzowe. Jeli kiedykolwiek
miae robiony portret w profesjonalnym
studiu, fotograf mg mie rozstawione
wiata podobnie do jednego z diagramw
po prawej. Te ustawienia w przyjemny
sposb modeluj wikszo twarzy i mog
by wykorzystane do modyfikacji pewnych
cech na przykad poszerzenia wskiej
twarzy za pomoc szerokiego owietlenia.
W typowym portrecie studyjnym uywa si
umiarkowanie dugiej ogniskowej, wic model
znajduje si przynajmniej 2 m od aparatu.
Dziki temu unika si znieksztacenia
spowodowanego zbyt bliskim ustawieniem
aparatu. Gowa modela zazwyczaj jest nieznacznie skierowana w bok mniej wicej
tak, eby zasoni jedno ucho.
Wybr gwnego rda wiata wpywa
na charakter owietlenia. Na zdjciach obok
uyto bezporedniej lampy strumieniowej,
ktra rzuca cienie o do ostrych krawdziach. Gdyby gwne wiato zostao
rozproszone (na przykad przez softboks lub
parasol), przejcia midzy jasnymi i ciemnymi miejscami byyby bardziej pynne.
Inne popularne owietlenie portretowe
jest praktycznie bezcieniowe. Typowy ukad
zawiera mocno rozproszone gwne rdo
wiata umieszczone blisko modela oraz
wiato wypeniajce. Tego rodzaju owietlenie jest mikkie, atrakcyjne i atwe do
ustawienia. Jeli jednak nie odpowiada
Ci tego typu rwnomierne, bezcieniowe
owietlenie, moesz uy lamp dla bardziej
dramatycznego efektu.
Mona te korzysta z fleszy, zarwno bezpo
rednich, jak i rozproszonych, lecz gdy uczysz
si owietlenia, atwiej oceni efekty poszczeglnych ustawie na rdach wiata
cigego, takich jak lampa strumieniowa.

254 |wiato

RODZAJE OWIETLENIA PORTRETOWEGO

WSKIE OWIETLENIE
W wskim owietleniu gwne wiato jest umieszczone po
stronie twarzy skierowanej od aparatu. To najpopularniejszy
rodzaj owietlenia, stosowany w celu wyszczuplenia przecitnej
owalnej lub okrgej twarzy. Cztery fotografie na nastpnej stronie
(u gry) pokazuj oddzielnie efekt dziaania kadej z lamp w tym
ustawieniu.

SZEROKIE OWIETLENIE
W szerokim owietleniu gwne wiato jest umieszczone po
stronie twarzy skierowanej do aparatu. To ustawienie j po
szerza, wic nadaje si gwnie do fotografowania szczupych lub
wskich twarzy. Gwne wiato jest na takiej wysokoci, e odbysk
w oku znajduje si na godzinie pierwszej. W tym ustawieniu bok
gowy i ucho s czsto zbyt jasne. Wrota lub ekran (zobacz na stro
nie 236) przy gwnym wietle mog suy do zacienienia ucha.

OWIETLENIE TYPU BUTTERFLY

W owietleniu typu butterfly gwne rdo wiata znaj
duje si dokadnie naprzeciw twarzy. Ten typ owietlenia jest
te czasem zwany owietleniem glamour. Gwne wiato jest na
tyle wysoko, e rzuca symetryczny cie pod nosem, lecz nie a tak,
aby przesadnie zacieni oczodoy lub grn warg. Fotografowie
mody czsto stosuj wariacj tego owietlenia zwan owietleniem
beauty, w ktrym gwne rdo wiata jest szersze na przy
kad z parasolem i umieszczone tu nad aparatem.

USTAWIANIE LAMP DO WSKIEGO OWIETLENIA

W wskim owietleniu gwne wiato

jest umieszczone po stronie twarzy
skierowanej od aparatu. W tym przy
padku 500watowa lampa strumieniowa
zostaa ustawiona w odlegoci okoo
120 cm pod ktem 45. Jest ona umiesz
czona na tyle wysoko, e odbysk w oku,
czyli odbicie rda wiata w oczach,
znajduje na godzinie jedenastej.

wiato wypeniajce znajduje si

blisko obiektywu, po przeciwnej
stronie ni gwne wiato. Tutaj jego
rol peni rozproszona 500watowa lampa
strumieniowa. Poniewa jest ustawiona
dalej ni gwne wiato, rozjania cienie,
lecz nie eliminuje ich zupenie. Odbysk ze
wiata wypeniajcego zazwyczaj usuwa
si podczas obrbki.

wiato akcentujce lub tylne to

zazwyczaj lampa punktowa,
umieszczona wysoko za modelem
i skierowana w stron aparatu, lecz
nie w obiektyw. Przedziera si przez
wosy i nadaje im blasku. Czasem
dodaje si drugie wiato akcentujce,
aby uzyska podwietlenie krawdzi wo
sw lub ubra.

Owietlenie ta pomaga odseparowa

modela od ta. W tym przypadku
jest to maa lampa strumieniowa na
krtkim statywie, umieszczona za mode
lem z boku. Mona j umieci bezpored
nio za modelem, pod warunkiem e
statyw nie bdzie widoczny.

CARL DUROCHER Bad Boy, 2007

(Niegrzeczny chopiec)

Zwr uwag na efekt owietlenia ta

na tym zdjciu bez wiata wypeniajcego. Jedna lampa owietla modela,
a druga to. Kontrast midzy owietlon i nieowietlon stron twarzy
sprawia, e grymas modela wydaje si
jeszcze bardziej intensywny.

Rozdzia 13 |255

Owietlanie obiektw o bogatej teksturze

Owietlenie obiektw o bogatej teksturze zaley od tego, czy chcesz j podkreli, czy nie.
Na grnej fotografii po prawej wiato przedziera si w poprzek sceny pod maym ktem wzgldem powierzchni, tworzc cienie
akcentujce kad nierwno i zmarszczenie. Ta sama zasada obowizuje przy
wszystkich powierzchniach o bogatej teksturze, na przykad skaach, tkaninach lub
twarzach pooranych zmarszczkami. Wystarczy wymierzy rdo wiata tak, eby
przelizgiwao si po powierzchni, lub wybra por dnia, gdy soce jest nisko wzgldem obiektu, albo tak ustawi modeli, aby
wiato padao z podanej strony.
Jeli tekstura ma by wyrana, cienie musz
by widoczne. Wanie dlatego w takich sytuacjach uywa si owietlenia bocznego lub
tylnego po prostu od strony aparatu cienie s wtedy widoczne. Owietlenie przednie (zwane take osiowym) minimalizuje
widoczno tekstur. wiato pada z tej samej
strony, z ktrej patrzy obiektyw, wic cho
powstaj cienie, s sabo widoczne z perspektywy aparatu (dolna fotografia po prawej). Jeli chcesz zminimalizowa tekstury
na portrecie, na przykad gdy model jest
przewraliwiony na punkcie swoich zmarszczek, owietl go od przodu, umieszczajc
gwne wiato blisko obiektywu.

Owietlenie boczne podkrela

tekstury. wiato przelizguje si
po powierzchni pod niskim ktem,
rzucajc na ni cienie, ktre s
widoczne z perspektywy aparatu.

Owietlenie przednie minimalizuje

tekstury. wiato pada od strony
aparatu, rzucajc niewiele widocznych cieni, ktre podkrelayby
charakter powierzchni.

256 |wiato

Owietlanie byszczcych obiektw

Namiot bezcieniowy usuwa niechciane odbicia od

byszczcych powierzchni, zastpujc je wikszymi
odbiciami samego namiotu. Kornet (po lewej) by
tak byszczcy, e odbija si w nim zarwno aparat, jak i lampy potrzebne do jego uchwycenia. Aby
rozwiza ten problem, Fil Hunter umieci instrument w namiocie bezcieniowym (zobacz powyszy
rysunek).
Kornet i to s rwnomiernie owietlone dwiema
lampami ich wiato jest rozpraszane przez materia namiotu, co doprowadza do powstania adnych
i prostych odbi na powierzchni instrumentu. Aparat znajduje si w cieniu na zewntrz i jest wymierzony przez otwart cz namiotu. Nie wida go na
zdjciu, podobnie jak adnych innych rozpraszajcych odbi.

Fotografowanie byszczcych powierzchni przy

pomina fotografowanie lustra. Gadkie powierzchnie z metalu, ceramiki, plastiku lub
innych materiaw mog odbi kady detal otoczenia, w tym elementy niezwizane
z tematem zdjcia, takie jak lampy, aparat
czy posta fotografa, co raczej nie jest podanym zjawiskiem. Czasem refleksy wygldaj dobrze tworz interesujce wzory
lub przekazuj informacje o charakterze powierzchni zazwyczaj jednak przynajmniej
cz z nich trzeba wyeliminowa.
Odbicia mona kontrolowa na kilka sposo
bw. Do pewnego stopnia pomaga przesuwanie si ze sprztem dookoa, a odbicia
przestan wyglda na rozpraszajce. Moesz te powiesi tu poza kadrem paski
papieru lub pokrytego foli kartonu, aby
skierowa refleksy tam, gdzie Twoim zdaniem powinny by. W sklepach dla artystw mona kupi specjalny spray matujcy,
ktry redukuje odbicia. Uywaj go jednak
z umiarem, aby unikn paskiego, martwego wygldu fotografowanej powierzchni.
Filtr polaryzacyjny pomaga wtedy, gdy
byszczca powierzchnia nie jest z metalu. Czasem na lampy zakada si ekrany
polaryzacyjne.
Umieszczenie w namiocie otacza czciowo lub cakowicie obiekt jednolitymi powierzchniami, na przykad duymi arkuszami pprzejrzystego papieru, ktry jest
owietlony od zewntrz, co daje mikkie,
rozproszone refleksy (zobacz po lewej).
Uycie aparatu z podgldem przez obiektyw
to najlepszy sposb na kontrolowanie odbi.
Nawet najmniejsza modyfikacja kta patrzenia na byszczcy obiekt moe zmieni wzr
obserwowanych refleksw.

FIL HUNTER Cornet, 1982 (Kornet)

Rozdzia 13 |257

Owietlanie przejrzystych obiektw

Sprbuj owietli przejrzysty lub pprzejrzysty

obiekt od tyu. To moe by szko, ld, cienka
tkanina, licie i kwiaty. wiato bdzie sprawiao wraenie, jakby wydobywao si z wntrza, i nada obiektowi gbi i blasku, ktrego
nie da si osign przy paskim owietleniu
przednim. Jeli zamiast skierowa lampy bezporednio na obiekt, owietlisz to (jak w poniszym przykadzie), wiato bdzie mikkie
i rozproszone.
Gdy chcesz, eby to byo ciemniejsze,
umie wiato poniej obiektu. Butelki,
kieliszki i szklanki czsto umieszcza si na
okrgym otworze, dziki czemu wiato
od spodu owietla wycznie umieszczony
nad nim przedmiot. Wyroby szklane niemal zawsze owietla si od tyu lub z dou,
poniewa przednie wiato doprowadza do
powstania niepodanych odbi.

FIG.250.01
LONDON/UPTON
ERICH
HARTMANN Crystal Glassware
[414] kieliszki)
(Krysztaowe

Owietlanie przejrzystych obiektw od tyu jest

interesujce wizualnie. Rzd krysztaowych kieliszkw (po prawej) zosta mikko podwietlony od tyu
przez dwie lampy punktowe, skierowane na jednolicie
biae, papierowe to, jak pokazano powyej. Cie,
ktry otacza podstawy kieliszkw, stanowi kontrast
dla blasku odbitego wiata i nadaje zdjciu wraenia
chodnej elegancji.

258 |wiato

Stosowanie lampy byskowej

Poczenie flesza ze wiatem zastanym moe tworzy wraenie ruchu. Tutaj

w popoudniowym socu po uyciu flesza migawka bya jeszcze otwarta przez
1/30 sekundy, podczas gdy aparatem wykonywano panoramowanie zgodnie
z ruchem biegaczy. Obraz jest wyrany w miejscu, w ktrym nastpi bysk, natomiast zastane wiato doprowadzio do powstania rozmy i pasm.
Niektre lampy byskowe maj funkcj synchronizacji z drug kurtyn
i zamiast przy otwarciu wyzwalaj si tu przed zamkniciem migawki. Rozmyta
ekspozycja ze wiata zastanego bdzie cigna si a do bysku flesza, dajc
wraenie ruchu.

Rozdzia 13 |259

Fotograf
pracy
w

Lois Greenfield i jej fotografie taca

Moim gwnym zainteresowaniem jest ruch, mwi fotografka taca Lois Green
field, a raczej to, jak mona go pokaza na fotografii. Taniec daje wietn okazj do tych poszukiwa. Mogabym powiedzie, e taniec to mj krajobraz.
W krajobrazach Greenfield tancerze zaprzeczaj sile przycigania ziemskiego,
gdy chodz w powietrzu albo wisz w przestrzeni i przemieszczaj si wzdu
kadru i obok siebie w nieprawdopodobny sposb. To nie triki: nie ma tu
adnych linek, na ktrych byliby zawieszeni, adnych nietypowych punktw
widzenia, ktre sugerowayby, e tancerze s w powietrzu, chocia tak nie jest,
ani te adnych fotomontay postaci z kilku uj.
Greenfield podchodzi do swojej pracy inaczej ni standardowi fotografowie taca,
ktrzy najczciej ka choreografowi zaaranowa jaki ukad lub po prostu
rejestruj kulminacyjny punkt akcji. Jak opowiada o swoich pierwszych pracach: Ludzie, ktrzy patrzyliby na jedno z moich zdj Barysznikowa, ktry
wykonuje spektakularny skok na trzy metry w gr, stwierdzaliby: C za
wietna fotografia!. Ale ja wiedziaam, e tak nie jest, bo to byo tylko poprawne uchwycenie wietnego momentu taca. Rozczarowanie zwykym rejestrowaniem choreografii skonio j do eksplorowania innych sposobw pracy
z tancerzami. Jako cz swoich inspiracji cytuje sowa Duanea Michalsa,
ktre usyszaa na jednym z wykadw: Chc stworzy co, co beze mnie by
nie zaistniao.
Zacza wsppracowa z tancerzami Davidem Parsonsem i Danielem
Ezralowem. Zachcaa ich do obserwowania ruchw swoich cia niezalenie
od choreografii, ktr wiczyli przed wystpem. To dao im swobod podnoszenia si, skakania i spadania, a Greenfield moga eksplorowa swoj osobist
wizj. Kady z nich mia swoj karier, lecz gdy spotykali si razem, to, jak
mwi Greenfield, wydarzao si co nowego. To byo uczucie, jakbymy byli
zabawkami, ktre oywiaj si, gdy ich twrca pi. W nocy zabawki si bawi!.
Wyrane rejestrowanie ruchu jest kluczowe dla zatrzymujcych akcj fotografii
Greenfield. Korzysta ona z lampy byskowej Broncolor Grafit A2, poniewa
mona j ustawi na bardzo krtki bysk w celu zmaksymalizowania ostroci.
Zaczynaa od lustrzanki 35 mm, lecz przerzucia si na rednioformatow lustrzank Hasselblad, do ktrej zamontowaa cyfrow matryc. Ten aparat jest
zsynchronizowany z fleszem przy krtszych czasach nawietlania ni w wikszoci lustrzanek 35 mm, co zmniejsza prawdopodobiestwo problemw
z zastanym wiatem, ktrego nadmiar doprowadzaby do rozmycia ruchu.
Po wymianie aparatu odkrya dodatkowy plus: kwadratowy format poprawi kompozycj przez rwnomierne akcentowanie wszystkich krawdzi
kadru. Greenfield woli ten format ni standardow, horyzontaln klatk, ktra
wydaje si odzwierciedla normalny sposb postrzegania. Po zrezygnowaniu
z prostoktnych zdj nie mona byo wkomponowywa tancerzy w kadr
w dawny sposb, co zainspirowao j do komponowania niekonwencjonalnych
ukadw.
Tancerze Greenfield, cho sfotografowani wyranie, nie s tak po prostu zatrzymani w czasie. I w tym miejscu pojawiaj si pytania zwizane z przeszoci i przyszoci. Ze wzgldu na pozorne nieprawdopodobiestwo tego, co
robi tancerze, nie moesz si powstrzyma przed zastanawianiem si, gdzie
zacz si ruch i gdzie si skoczy. A czasem te nad tym: Jakim cudem oni
wylduj w jednym kawaku?.
260 |wiato

LOIS GREENFIELD Sierra Ring and Dartanion A. Reed, ASEID Dance Company, 2006
(Sierra Ring i Dartanion A. Reed)
LOIS GREENFIELD Self Portrait with Daniel
Ezralow and David Parsons, 1983 (Autoportret
z Danielem Ezralowem i Davidem Parsonsem)

Lois Greenfield postrzega fotografowanych tancerzy jako swoich wsppracownikw, a nie jedynie wykonawcw,
ktrzy prezentuj wyuczone ruchy
okrelonego taca. Jeden z jej wsppracownikw, Daniel Ezralow (na zdjciu
po lewej), stwierdzi, e dla Lois jest jak
kawa gliny wyrzucany w powietrze
i formujcy za kadym razem inne
ksztaty. Greenfield mwi: Najwyraniej tn czas na bardzo cienkie plasterki.
Tak naprawd to podwaam jego sens,
pozwalajc widzom oglda 1/2000
cz sekundy, ktrej zarejestrowanie
umoliwiaj moje lampy byskowe.
O swoich najnowszych pracach, przy
ktrych wykonaniu czsto korzystaa
z rekwizytw, mwi: Uywam rekwizytw i rnych elementw, aby zwikszy
psychologiczny dramatyzm i przeksztaci tosamo tancerza. Intryguj
j metamorfozy, zmiany czowieka
w zwierz lub zwierzcia w rolin,
duszy w materi i materii w dusz. Na
fotografii pokazanej na nastpnej stronie
chciaa uzyska obraz tancerza, ktry
prezentowaby sposb, w jaki obserwator widziaby piasek przesypujcy si
przez klepsydr.

LOIS GREENFIELD Sham Mosher, 1995

Rozdzia 13 |261

BERND AND HILLA BECHER Framework Houses, 1996 (Szkieletowe domy)

Becherowie fotografuj wiele przykadw takich samych obiektw wie

cinie, piecw hutniczych, zbiornikw na paliwo lub domw szkieletowych
w jednakowy sposb. Do kadej fotografii stosuj ten sam aparat, film i sposb
wywoania, a take jednakowe kadrowanie, owietlenie, perspektyw i odlego.
Efekt tej precyzji ogldany zbiorowo jako siatka odbitek na cianie (powyej) lub
dwiecie zdj w albumie ma na celu skonienie ogldajcego do zwrcenia uwagi
na subtelne rnice midzy poszczeglnymi obiektami i zastanowienia si nad
tym, skd bior si te rnice, skoro wszystkie konstrukcje maj t sam funkcj.

Skorowidz
1A, 154, 252
3FR, 166
80A, 154
81A, 154
82A, 252
85B, 154, 155

aberracje, 47
Adams Ansel, 8, 308
Adobe Bridge, 216
Adobe Photoshop, 164, 182, 370
Adobe Photoshop Lightroom, 177, 182
Adobe RGB (1998), 168
AF, 60
akumulatory, 13, 71
aparat analogowy, 12
aparat z automatycznym
przesuwem filmu, 13, 24
aparat z rcznym przesuwem filmu, 13, 24
aparat cyfrowy, 12, 13, 24
aparat dalmierzowy, 39
aparat fotograficzny, 12, 23
kompakt cyfrowy, 39
kompakt z profesjonalnymi funkcjami, 39
lustrzanka dwuobiektywowa, 39
lustrzanka jednoobiektywowa, 38
migawka, 26
minikompakt, 39
podstawowe parametry fotografowania, 24
SLR, 38
TLR, 39
wybr aparatu, 38, 40
zaawansowany kompakt, 39
aparat kompaktowy, 27, 39
aparat otworkowy, 280
aparat przeziernikowy, 39
aparat wielkoformatowy, 40, 287
budowa, 288
chemikalia do wywoywania bony citej, 302
efekt dziobu okrtu, 300, 301
efekt Keystone, 300
gbia ostroci, 298
gniazdo statywu, 289
kabel ze spustem migawki, 289
kaseta na film, 289, 302
kontrolowanie obrazu, 298
kontrolowanie perspektywy, 300
kontrolowanie perspektywy pionowej, 298
kontrolowanie perspektywy poziomej, 298
matwka, 289
miech, 289
obiektyw, 288, 302
obnianie, 290, 291
obroty, 296
ostro, 299
perspektywa, 298, 300
paszczyzna ostroci, 298
pytka obiektywowa, 289
podnoszenie, 290, 291
podnoszenie lub obnianie obrazu
obiektu w kadrze, 298
pokony, 294
przesuwanie, 292
przesuwanie obrazu obiektu na boki, 298
ruchy elementw, 288, 290
skrt w lewo lub w prawo, 297
sprawdzanie ostroci, 303
tylna ramka, 289
ustawianie paszczyzny ostroci tak,
by caa scena bya wyrana, 299

410 |Skorowidz

ustawianie paszczyzny ostroci tak,

by tylko cz sceny bya wyrana, 299
wykonywanie zdjcia, 303
wyposaenie aparatu, 302
wywoywanie bony citej, 304, 305
zakadanie bony citej, 304
Aperture, 177, 182
Apple Aperture, 177, 182
Arbus Diane, 368
Archer Frederick Scott, 347
architektura, 290
archiwizowanie
filmy, 218
odbitki, 218
wydruki, 218
archiwizowanie zdj cyfrowych, 217
system kopiowania, 217
ASA, 14, 90
Atget Eugne, 355
atrament na bazie barwnikw, 393
autofokus, 14, 60
blokowanie centralnie wanego autofokusa, 60
centralnie waony autofokus, 61
tryb szerokiego obszaru, 60, 61
automatyczna ekspozycja, 79
automatyczne ustawianie balansu kolorw, 153
automatyczne ustawianie ISO, 14
automatyczne ustawianie ostroci, 14
automatyczny przesuw filmu, 13
Avedon Richard, 368

bajt, 165
balans bieli, 153
balans kolorw, 87, 148, 150, 153
filtry do korekty barw, 154
zabarwienie, 152
barwa wiata, 153
barwny film negatywowy, 89
barwny film pozytywowy, 87, 89
barwy, 145, 148, 149
balans kolorw, 150
cechy barw, 148
chrominancja, 148
jasno, 148
kontrast, 150
luminancja, 148
czenie addytywne, 146
czenie subtraktywne, 146
nasycenie, 148
baterie, 13
Bauhaus, 365
baza, 86
bezporednie wiato, 232
bezporednie wiato soneczne, 234
bezporednie zdjcie z aparatu jako dzieo sztuki, 364
bit, 165
blenda, 236
blokada ekspozycji, 79
blokowanie centralnie wanego autofokusa, 60
blokowanie wiata, 139
bdy ostrzenia, 47
bona cita, 87, 304
bona w arkuszach, 87
bona zwojowa, 87
bysk flesza, 242
bysk dopeniajcy, 248
byszczce obiekty, 257
boczne rami, 236
bokeh, 64
bracketing, 84, 88, 283, 285

Brady Mathew B., 353

Bridge, 216
bulb, 26
butelki do przechowywania roztworw, 102
butterfly, 238, 254

Callahan Harry, 366

cakowicie rozproszone wiato, 233
camera obscura, 344, 381
Cameron Julia Margaret, 350, 362
CC, 154, 156
CCD, 27, 86
centralnie waony autofokus, 61
CF, 12
chemikalia do wywoywania bony citej, 302
chemikalia do wywoywania filmu czarnobiaego, 103
zasady bezpieczestwa, 104
chrome, 87
chrominancja, 148
ciemne rysy na odbitce, 390
ciemnia do tworzenia odbitek, 118
ciemny obiektyw, 32
cienie, 232
Clemens Clint, 98, 99
CMOS, 86
CMY, 146
CMYK, 168, 203
color, 87
Color Print Viewing Filter Kit, 159
Compact Flash, 12
CP, 156
CR2, 166
Cros Charles, 349
CRW, 166
Cumming Robert, 368
Curves, 188
cyfrowa ciemnia, 163
formaty plikw, 166
histogram, 172
importowanie zdj, 174
komputer, 164
oprogramowanie, 164
skanowanie, 175
sprzt, 164
system pracy, 176
wielozadaniowe programy do edycji zdj, 177
wywoywanie plikw RAW, 177
zarzdzanie barw, 168
cyfrowa fotografia otworkowa, 280
cyfrowa lustrzanka jednoobiektywowa, 38
cyfrowe obrazowanie, 163
cyfrowe zdjcia w podczerwieni, 95
cyjanotypia, 274
czarnobiae odbitki, 118
czarnobiae wydruki, 208
czarnobiay papier fotograficzny, 122
czas nawietlania, 14, 18, 19, 24, 25, 26
czas otwarcia migawki, 24, 26
czas synchronizacji lampy byskowej, 27
czerwone oczy, 397
czciowe rozmycie
przemieszczajcego si obiektu, 397
czciowe wywoanie kadej klatki, 391
czciowo rozproszone wiato, 233
czujnik wiata, 77
czuo, 12
czuo barwna, 123
czuo filmu, 12, 14, 90
czuo matrycy, 90
czuo papieru fotograficznego, 123

czyszczenie
aparat analogowy, 71
matryca, 71
obiektyw, 71

dagerotyp, 345
Daguerre Louis Jacques Mand, 344
de SaintVictor Abel Nipce, 347
dedykowana lampa byskowa, 243
diagnozowanie problemw, 388
DIN, 90
dugi czas nawietlania, 25, 36, 85, 354
dugi obiektyw, 52
dugo ogniskowej, 68
DNG, 166, 177
dobra ekspozycja, 80
dobry negatyw, 115
dokumenty, 355
Donehue Patrick, 340
dowietlanie, 138, 139
drapanie, 222
druk rastrowy, 358
drukarka, 164, 202
drukarka atramentowa, 202
drukarka laserowa, 202
kolorowa drukarka laserowa, 202
tusz, 202
drukowanie, 201
CMYK, 203
czarnobiae wydruki, 208
fotografie panoramiczne, 206
papier, 205
profile, 204
prba kolorw, 204
RIP, 203
tusze, 205
wydruk prbny na ekranie, 204
dSLR, 38
du Hauron Louis Ducos, 349
duszki, 27
dua gbia ostroci, 35, 36
dua przysona, 25, 36
due obrazy, 264
duy format negatywu, 287
DX, 14
dyfuzor, 236
dyski optyczne, 214
dystorsja beczkowata, 54
dzielone tonowanie, 143
dwignia przesuwu filmu, 13

Eastman George, 348

edycja niedestrukcyjna, 177
edycja zdj, 181
filtry, 193
fotomonta, 196
regulacja barw, 186
regulacja jasnoci, 186
retuszowanie, 195
system pracy, 184
wyostrzanie, 194
zaznaczanie, 190
Edytuj w trybie szybkiej maski, 190
efekt dziobu okrtu, 300, 301
efekt Keystone, 300
efekt Sabatiera, 277
efekt teleobiektywu, 69
efekty tonowania zdj, 142

EI, 90
ekran, 236
ekran LCD, 24
ekran z parametrami, 24
eksponowanie zdj, 221
ekspozycja, 12, 14, 75
automatyczna ekspozycja, 79
blokada ekspozycji, 79
bracketing, 84
czas nawietlania, 14, 76
czas otwarcia migawki, 26
czuo filmu, 14
dobra ekspozycja, 80
filtry, 92
fotografia makro, 283
fotografia otworkowa, 280
fotografia w podczerwieni, 95
histogram, 172
ISO, 14
jasno obiektu, 14
kombinacje ustawie przysony i migawki, 36
kreatywna fotografia, 76
parametry ekspozycji, 15
poprawna ekspozycja, 172
przysona, 76
rozpito tonalna, 88
sceny trudne do zmierzenia, 85
wiatomierz, 76
tryb automatyczny, 15
tryb manualny, 15, 79
tryb priorytetu migawki, 15
tryb priorytetu przysony, 15
tryb program, 15
ustawianie automatyczne, 15
ustawianie poprawnych ekspozycji, 77
ustawianie rczne, 15
wielko przysony, 14
wywoywanie filmu, 114
zakres swobody ekspozycji, 88
ekspozycja na konkretne tony, 84
ekspozycje rwnowane, 76
ekspresja, 329
Ektachrome, 349
ekwiwalentne ekspozycje, 36, 37
Elbert Joe, 341
elektroniczne sterowanie migawk, 26
Emerson Peter Henry, 362
emulsja, 86
EPS, 166
etyka, 211, 268
EV, 32, 36
EXIF, 215
Exposure Value, 32
Extensis Portfolio, 216

f, 32
FB, 119
Fenton Roger, 353
film, 12, 75
balans kolorw, 87
czuo, 87, 90
film 35 mm, 87
film chromogeniczny, 86, 87
film czarnobiay, 86
film do wiata dziennego, 155
film do wiata arowego, 155
film negatywowy, 12, 87
film pozytywowy, 12, 87
film w rolce, 348
przechowywanie, 87

rozmiar, 87
termin przydatnoci, 87
uywanie, 87
wywoywanie, 106
ziarnisto, 91
film kolorowy, 86, 147
warstwy emulsji, 147
film podczerwony, 94, 95
ekspozycja, 95
filtrowanie, 95
ostrzenie, 95
przechowywanie, 95
filtr Bayera, 147
filtry, 92, 193
filtry CC, 156
filtry CP, 156
filtry do efektw specjalnych, 92
filtry do filmw czarnobiaych, 92
filtry do korekty barw, 154
filtry gwiazdkowe, 92
filtry kontrastu, 92
filtry korekcyjne, 92
filtry neutralne, 92
filtry plastikowe, 92
filtry polaryzacyjne, 92, 94, 257
filtry skylight, 71
filtry UV, 71
filtry elatynowe, 92
fizyczne cechy fotografii, 270
FL, 154
flara, 389
flesz, 242
formaty plikw, 166
DNG, 166
EPS, 166
GIF, 166
JPEG, 166
PNG, 166
PSD, 166, 191
RAW, 166
TIFF, 166
fotodioda, 86
fotoesej, 358
fotograf dokumentalny, 72
fotografia, 8
fotografia panoramiczna, 206
fotografia podrnicza, 352
fotografia reporterska, 358, 360
fotografia stereoskopowa, 347
fotografia wojenna, 353
fotografia barwna, 145, 147, 148
balans kolorw, 148, 150
czuo filmu, 148
film negatywowy, 147
filtr Bayera, 147
kontrast, 148
nasycenie, 148
obraz cyfrowy, 147
warstwy obrazu, 147
wywoywanie odbitki, 156
fotografia czarnobiaa, 101
film czarnobiay, 86
filtry, 92, 93
gsto, 134
kompensacja przekroczenia granicy
proporcjonalnej wspzalenoci
wiata i ekspozycji, 85
kontrast, 134
kontrola barw, 93
odbitki, 118, 122
regulowaniekontrastu, 136
rozjanianie, 138

ciemnianie, 138
wywoywanie filmu, 106
wywoywanie odbitki, 124
fotografia makro, 282
lampa byskowa, 283
nakadki makro, 282
obiektyw makro, 282, 283
rozmiary powiksze, 282
zwikszenie ekspozycji, 283
fotografia otworkowa, 46, 280, 281
cyfrowa fotografia otworkowa, 280
ekspozycja, 280
eliminowanie smug wiata, 280
nawietlanie kliszy negatywowej, 280
nawietlanie papieru negatywowego, 280
fotografia w podczerwieni, 95
ekspozycja, 95, 96
film podczerwony, 95
filtrowanie, 95
ostrzenie, 95
zdjcia cyfrowe, 95
fotograficzne koo barw, 146
fotografowanie, 16, 17
eksperymentowanie, 17
fotografowanie aparatem wielkoformatowym, 303
fotografowanie architektury, 290
fotografowanie byszczcych powierzchni, 257
fotografowanie ludzi, 18
fotografowanie miejsc, 20
fotografowanie rodziny, 18
fotografowanie w nocy, 306
fotografowanie we wntrzu, 235
fotografowanie z maej odlegoci
obiektywem okrtkiej ogniskowej, 69
fotografowanie ze znacznej odlegoci
obiektywem okrtkiej ogniskowej, 69
krawdzie, 17
owietlenie, 17
parametry, 24
pierwszy plan, 17
to, 17
trzymanie aparatu, 16
ustawianie ekspozycji, 15, 16
fotogram, 278
fotomonta, 180, 196
Frank Robert, 368
Friedlander Lee, 368
funkcja stabilizacji obrazu, 41

galeria fotografii wspczesnej, 372

galeria zdj, 210
gaka do przewijania filmu, 13
gamut, 168
Gardner Alexander, 352, 353
gbka, 119
GB, 165
gsto negatywu, 115
gsto odbitki, 134
GIF, 166
gigabajt, 165
gilotynka do papieru, 119
globalny kontrast, 148
gbia, 152
gbia bitowa, 165, 174
gbia ostroci, 34, 62, 330
krek rozmycia, 62
maksymalna gbia ostroci, 67
obiektyw, 64
odlego od obiektu, 65
ostrzenie na odlego hiperfokaln, 66, 67

ostrzenie strefowe, 66
przysona, 64, 65
regulowanie, 64
tabele z gbi ostroci, 66
techniki kontrolowania, 66
ustawianie ostroci, 62
gupole, 39
gobo, 236
Godowski Leopold, 349
gorca stopka, 243
gradacja, 123
Greenfield Lois, 260
grid, 236
grupowanie, 326
guma arabska, 276

Harvey Ann, 341

HDR, 88, 192
Hextone, 208
High Dynamic Range, 88
Hine Lewis W., 356
histogram, 172, 187
ekspozycja, 172
kontrast, 172
historia fotografii, 343
camera obscura, 344
dagerotyp, 345
dugi czas nawietlania, 354
dokumenty, 355
film w rolce, 348
fotografia jako sztuka w latach pidziesitych
iszedziesitych XX wieku, 366
fotografia jako sztuka w latach siedemdziesitych
iosiemdziesitych XX wieku, 368
fotografia jako sztuka w XIX wieku, 362
fotografia reporterska, 358, 360
kalotyp, 346
karty wizytowe, 351
mokry kolodion, 347
obrazowanie cyfrowe, 370
piktorializm, 363
proces autochromowy, 349
ruch, 354
secesja, 363
stereofotografia, 354
wczesna fotografia podrnicza, 352
wczesna fotografia wojenna, 353
wczesne portrety, 350
wynalezienie fotografii, 344
zmiany spoeczne, 356
elatynowa emulsja, 348
Hoone Jeffrey, 340

iluzja ruchu, 30
Image Size, 203
importowanie zdj, 174
informacje o czasie nawietlania, 26
informacje o plikach, 215
informacje o przysonie, 33
internet, 210
interpolacja, 398
Iooss Walter, Jr., 160
iPhoto, 273
IPTC, 215
ISO, 12, 14, 15, 90

Skorowidz |411

Skorowidz
J

Jackson William Henry, 352

jako zdj, 38, 71
jasno, 148
jasno negatywu, 308
jasno obiektu, 14, 308
jasno odbitki, 308
jasno ta, 250
jasny obiektyw, 32
jednolite ta papierowe, 236
jednoobiektywowa lustrzanka cyfrowa, 38
JPEG, 166, 214

kadr, 320
kadrowanie, 140
kadrowanie obiektu, 320
kadrowanie polegajce na powikszeniu
bardzo maego fragmentu negatywu, 140
kalibracja monitora, 169, 183
kalkulator ekspozycji, 247
kalotyp, 346
kanay, 170
karta charakterystyki substancji niebezpiecznych, 104
karty pamici, 12, 13, 24
karty wizytowe, 351
kaseta na film, 289
katalogowanie zdj, 216
Kay Elizabeth, 341
kt widzenia obiektywu, 49
kB, 165
kierunek padania wiata, 230
kierunkowe wiato, 237
kilobajt, 165
klamerki do suszenia filmw, 102
klejenie na ciepo, 224
Klochko Deborah, 341
kod DX, 14
Kodachrome, 349
Kodak, 348
kolory, 145, 148
kolory addytywne, 146
kolory subtraktywne, 146
koo barw, 146, 158
kombinacje ustawie przysony i migawki, 36
kompakt cyfrowy, 39
kompakt z profesjonalnymi funkcjami, 39
kompensacja cieni, 79
kompensacja ekspozycji, 79
kompensacja przekroczenia granicy
proporcjonalnej wspzalenoci
wiata i ekspozycji, 85
kompozycja, 324
akcent, 328
grupowanie, 326
kontrast, 328
kontrast ostroci i rozmycia, 330
kontrast wiata i ciemnoci, 332
ksztat, 326
linia, 324
perspektywa, 336
punkt, 324
punkt widzenia, 336
rwnowaga, 328
wzr, 326
zasady kompozycji, 334
kompozycyjne rodki wyrazu, 324
kompresja, 166
kompresja bezstratna, 166
kompresja stratna, 166
komputer, 164

412 |Skorowidz

kontrast, 85, 120, 150, 172, 328, 395

fotografia barwna, 148
globalny, 148
lokalny, 148
kontrast negatywu, 115, 312
kontrast odbitki, 134
kontrast ostroci i rozmycia, 330
kontrast wiata i ciemnoci, 332
kontrola barw w fotografii czarnobiaej, 93
kontrola kontrastu w trakcie wywoywania, 312
kontrola obrazu w aparacie wielkoformatowym, 298
konwersja na CMYK, 170
konwersja na czarnobiae zdjcie, 170
kocowe pukanie, 141
kopia stykowa, 124
kopiowanie, 284
paskie obiekty, 284
koreks, 102, 103, 107
korekta punktowa, 222
korekta tonalna, 187
koszulki do przechowywania negatyww, 102
krajobrazy, 336
kreatywna fotografia, 76
krtka ogniskowa, 54
krtki czas nawietlania, 25, 28
krysztay wiatoczue, 86
Krzywe, 188
kanay, 189
kroplomierze, 189
ksztat krzywej, 188
poziomy jasnoci pikseli, 188
ksika, 273
ksztat, 326
kurtyna, 27
kurtyna otwierajca, 27
kurtyna zamykajca, 27

lampa byskowa, 236, 242, 259

akcesoria, 243
automatyczna ekspozycja w trybie TTL, 247
automatyczny flesz, 243
bezporednie wiato flesza na aparacie, 244
bezporednie wiato flesza spoza aparatu, 244
bysk dopeniajcy, 248
cienie, 244
dedykowana lampa byskowa, 243
flesz z gorc stopk, 243
fotografia makro, 283
kalkulator ekspozycji, 247
modyfikatory wiata, 243
monolight, 243
okrelanie mocy flesza, 243
pomiar bysku, 243
pomiar przez obiektyw, 243
przewd synchronizujcy, 243
regulowanie jasnoci ta, 250
rczne ustawianie ekspozycji z byskiem, 246
rczny flesz, 243
rozjanianie cieni, 248
rozwizywanie problemw, 397
samodzielna studyjna lampa byskowa, 243
studyjne urzdzenia sterujce, 243
synchronizacja z migawk, 242
wiato flesza odbite od gry, 244
wiato flesza odbite z boku, 244
wiato modelujce, 243
wiato zastane, 249
wiatomierz do byskw, 243, 246
techniki posugiwania si fleszem, 244
tryb automatyczny, 249

tryb manualny, 246, 249

tryb slave, 243
TTL, 244, 247
wbudowany flesz, 243
lampa ciemniowa, 119
lampy strumieniowe, 237
Lange Dorothea, 357
Lasso, 190
LCD, 146
Levels, 187
liczba f, 32, 33
liczba ISO, 90
liczba przysony, 32, 33
Lightroom, 177, 182
LiIon, 71
linia, 324
linia horyzontu, 334
ludzie, 18
Lumire Antoine i Louis, 349
luminancja, 148
lupa powikszalnikowa, 119
lustrzanka dwuobiektywowa, 39
lustrzanka jednoobiektywowa, 38

macierz RAID, 217

Magic Wand, 190
makro, 282
maksymalna gbia ostroci, 67
maksymalna trwao fotografii, 141
maa gbia ostroci, 34
maa przysona, 25
mae fotografie, 265
Mannes Leopold, 349
Mark Mary Ellen, 72, 73
Maska wyostrzajca, 194
maski, 190
maskownica, 119
materiay do prezentacji, 221
matwka, 14, 289
matryca, 12, 75, 86, 147
CCD, 27, 86
CMOS, 86
czuo, 90
czyszczenie, 71
piksel, 86
podczerwie, 95
Maxwell James Clerk, 349
MB, 165
megabajt, 165
megapiksele, 38
Memory Stick, 12
menu, 13
Merge to HDR, 85
metadane, 215, 217
EXIF, 215
IPTC, 215
Meyer Pedro, 178
miary przysony, 24
miech, 289
miejsca, 20
miernik jasnoci, 15
mieszado, 102
mikki obraz, 398
mikkie owietlenie, 233
mikko wiata, 237
migawka, 12, 26
czas nawietlania, 26
czas otwarcia migawki, 26
czas synchronizacji lampy byskowej, 27
ekspozycja, 26

ekwiwalentne ekspozycje, 37
elektroniczne sterowanie migawk, 26
krtki czas nawietlania, 28
kurtyny, 27
migawka centralna, 27
migawka irysowa, 27
migawka szczelinowa, 27
ruch, 28, 30
sync speed, 27
tryb bulb, 26
tryb time, 26
zasada dziaania, 27
mikropryzmat, 14, 58
minikompakt, 39
minilab, 87
minimalna przysona, 70
minutnik, 102, 119
moc flesza, 243
moc wiata wypeniajcego, 240
Moholy Lszl, 30, 365
mokry kolodion, 347
monitor, 164
monolight, 243
monopod, 41
moliwo wymiany obiektywu, 25
MP, 38
MSDS, 104
Muybridge Eadweard, 354

Nachtwey James, 42, 43

nadmierna ostro, 398
namiot, 236
namiot bezcieniowy, 257
naprawianie zniszczonych zdj, 195
nasycenie, 148
nawietlanie papieru o zmiennym kontracie przez kilka
filtrw, 137
nawijanie filmu, 13
nazywanie fotografii, 217
ND, 154
NEF, 166
negatyw, 12, 117, 120, 218
niedowietlenie, 14, 15, 79, 172, 394
niedowietlony negatyw, 115
niedowoanie, 394
niedowoany negatyw, 115
nienaturalna perspektywa, 69
Nipce Joseph Nicphore, 344
niepozowane zdjcia ludzi, 19
niepodane cienie, 397
niepodane odbicia, 397
NiMH, 71
niski kontrast, 172
Nixon Nicholas, 18
noniki danych, 164, 214

OSullivan Timothy H., 352, 353

obiekty o bogatej teksturze, 256
obiektyw, 25, 45
bokeh, 64
ciemny, 32
czyszczenie, 71
dugi obiektyw, 52
gbia ostroci, 64
jasny, 32
kt widzenia, 49
kt zaamania wiata, 48
minimalna przysona, 70

obiektyw do zastosowa specjalnych, 57

obiektyw katadioptryczny, 57
obiektyw lustrzany, 57
obiektyw makro, 57, 282
obiektyw o dugiej ogniskowej, 25, 28, 48
obiektyw o krtkiej ogniskowej, 25, 48
obiektyw portretowy, 57
obiektyw rybie oko, 57
obiektyw soft focus, 57
obiektyw szerokoktny, 54
obiektyw szerokoktny typu retrofokus, 54
obiektyw z dug ogniskow, 52
obiektyw z kontrol perspektywy, 57
obiektyw z zoomem, 56
obiektyw o zwijanej optyce, 39
ogniskowa, 48, 70
osona przeciwsoneczna, 70
piercie ostrzenia, 70
piercie przysony, 70
przysona, 32, 33
rozmycie, 64
skala gbi ostroci, 70
soczewki, 47
stabilizacja obrazu, 57
stopie powikszenia, 48
TiltShift, 299, 300
ustawianie ostroci, 58
wcznik autofokusa, 70
zakres przyson, 32
zakup, 70
znacznik odlegoci, 70
znieksztacenia, 54
obraz cyfrowy, 147
obrazowanie cyfrowe, 370
obrazy cyjanotypowe, 274
obrazy HDR, 192
obrbka cyfrowa, 182
oprogramowanie, 182
ocena balansu kolorw na odbitce
uzyskanej z negatywu, 158
ocena gstoci negatywu, 115
ocena gstoci odbitki, 134
ocena gbi ostroci, 64
ocena kontrastu odbitki, 134
oceny, 215
odbicia, 257, 285
odbitka testowa, 157
odbitki, 218
odbitki czarnobiae, 118
odbitki w ciemni, 117
ciemnia, 118
czarnobiae odbitki, 118
kadrowanie, 140
rozmiar odbitki, 120
wywoywanie czarnobiaej odbitki, 124
odbitki w gumie, 276
odbyniki, 236, 240
odbyniki paraboliczne, 236
odciski palcw na filmie, 390
odlego hiperfokalna, 67
odpowiednik 35 mm, 49
odwrotny obraz na odbitce, 392
odwzorowanie barw, 169
ogldanie fotografii, 317, 338
kadrowanie obiektu, 320
kompozycja, 324
to, 322
zakres sceny, 318
ogniskowa, 70
ogniskowa obiektywu, 48, 50
duga ogniskowa, 52
krtka ogniskowa, 54

odpowiednik 35 mm, 49
standardowa ogniskowa, 50
wybr ogniskowej, 50
ogniskowa powikszalnika, 120
oglny kontrast, 148
okrelanie mocy flesza, 243
omawianie fotografii, 338
oprawianie zdj, 223, 224
podkad bez marginesw, 224
podkad z marginesami, 225
przytwierdzanie odbitki do podkadu, 226
wycinanie passepartout, 226
oprogramowanie, 164
oprogramowanie do edycji zdj, 182
narzdzia, 183
preferencje, 183
ustawienia predefiniowane, 183
oprogramowanie RIP, 203
ORF, 166
organizowanie pracy, 213
osona przeciwsoneczna, 70
ostro, 14, 36, 329, 330, 395
ostro ruchu, 330
ostrzenie na odlego hiperfokaln, 66
ostrzenie strefowe, 66
owietlenie, 15, 17, 229
bezporednie wiato, 232
bezporednie wiato soneczne, 234
bysk flesza, 242
byszczce obiekty, 257
butterfly, 238
cakowicie rozproszone wiato, 233
czciowo rozproszone wiato, 233
dyfuzor, 236
filtry, 236
kierunek padania wiata, 230
kopiowanie, 285
lampa byskowa, 236, 242
lampy, 236
mikkie owietlenie, 233
mikko wiata, 237
obiekty o bogatej teksturze, 256
odbyniki, 236
owietlenie boczne, 231, 238, 256
owietlenie dolne, 238
owietlenie grne, 238
owietlenie grne boczne, 238
owietlenie przednie, 231, 238, 256
owietlenie tylne, 230, 238
plener, 234
przejrzyste obiekty, 258
reflektor punktowy, 232
rozjanianie cieni, 240
rozproszone wiato, 233
soce, 238
sprzt owietleniowy, 236
stopie rozproszenia wiata, 232
sztuczne owietlenie, 236
wiato gwne, 238
wiato wypeniajce, 240
wiato zastane plener, 234
wiato zastane wntrza, 235
urzdzenia do kontrolowania wiata, 236
wntrza, 235
wypenianie cieni, 240
zachmurzone dni, 234
owietlenie portretu, 252
butterfly, 254
wskie owietlenie, 254, 255
wiele lamp, 254

palladotypia, 275
panorama, 206
panoramowanie, 28, 30
papier, 205, 221
papier byszczcy, 205
papier fotograficzny, 119, 122
baza z tworzywa sztucznego, 123
blask, 123
czuo, 123
czuo barwna, 123
gradacja, 123
masa, 123
papier o staej gradacji, 136
papier o zmiennej gradacji, 122, 136
papier polietylenowy, 122
papier wyszej klasy, 123
RC, 122, 123
rozmiar, 123
tekstura, 123
tonacja obrazu, 123
zabarwienie podoa, 123
zakres swobody ekspozycji, 123
parametry ekspozycji, 14, 15
parametry fotografowania, 24
parasol fotograficzny, 236
Parr Martin, 57
pasek testowy dla odbitki, 128
paskowe wywoanie negatywu, 391
pasmowanie, 398
passepartout, 226
patrzenie przez najmniejsz przyson, 35
PDF, 273
PEF, 166
pejzae, 20
penoklatkowy aparat cyfrowy, 54
Penn Irving, 368
pentapryzmat, 38
perspektywa, 68, 268, 336
dugo ogniskowej, 68
nienaturalna perspektywa, 69
odlego od obiektu, 68
pknicie perforacji, 389
Photoshop, 164, 182
Actions, 183
Adjustment Layer, 187
Barwa/Nasycenie, 186
boczny panel, 183
Channels, 170
Color Settings, 183
Curves, 186, 188
drukowanie, 204
Duplicate Layer, 195
Edytuj w trybie szybkiej maski, 190
Filter Gallery, 193
filtr solaryzacyjny, 277
filtry, 193
Fit on Screen, 184
Flatten Image, 191
Galeria filtrw, 193
Hand, 185
HDR, 192
histogram, 183
Hue/Saturation, 186
Info, 196
Informacje, 196
kanay, 170
korekty tonalne, 187
Krzywe, 186, 188
Lasso, 190
Levels, 186, 187
Lupka, 183, 185

Magic Wand, 190

Maska wyostrzajca, 194
Merge to HDR, 192
nagwki menu, 183
narzdzia, 183
Operacje, 183
pasek z narzdziami, 183
podgld miniaturek, 183
pomniejszanie, 185
poruszanie si po zdjciu, 185
Powiel warstw, 195
powikszanie, 185
Poziomy, 186, 187
preferencje, 183
Przestrzenie robocze, 183
przestrze robocza, 183
Quick Mask, 190
Rczka, 185
Rectangle Marquee, 193
regulacja barw, 186
regulacja jasnoci, 186
Rdka, 190
Save As, 183
Scal jako HDR, 192
skanowanie, 175
Spaszcz obraz, 191
Unsharp Mask, 194
Ustawienia koloru, 183
ustawienia predefiniowane, 183
Variations, 186
Wariacje, 186
warstwy, 191
warstwy dopasowania, 187, 191
Working Spaces, 183
wyostrzanie, 194
zapisywanie plikw, 183
zaznaczanie, 190
Zmie na ekranie, 184
Zoom, 185
pieniste pozostaoci na filmie, 391
piercieniowa lampa byskowa, 237
piercie ostrzenia, 24, 70
piercie przysony, 70
pierwsze zdjcie, 16
pierwszy plan, 17
piezography, 208
piksel, 86, 165
pikselizacja, 398
piktorializm, 363
plamki, 390
plan bezwzgldnej ostroci, 63
plan obrazu, 63
plaster miodu, 236
platynotypia, 275
plener, 234
pliki, 166
DNG, 166
EPS, 166
GIF, 166
JPEG, 166
metadane, 215
PNG, 166
przechowywanie, 214
PSD, 166, 191
RAW, 166
TIFF, 166
paski odbynik, 236
pukanie, 133
pyn do pukania, 119
pytka obiektywowa, 289
PNG, 166
podbarwienie, 142

Skorowidz |413

Skorowidz
podczerwie, 95
podgld sceny, 35
podkad bez marginesw, 224
podkad z marginesami, 225
podstawowe parametry fotografowania, 24
podwjna ekspozycja, 389
pojemniki z podziak, 102
pokrto do rcznego wyboru czasu nawietlania, 24
pokrto kompensacji ekspozycji, 79
pokrto wyboru czuoci filmu, 79
pokrto wyboru trybu, 24
pomiar centralniewaony, 78
pomiar punktowy, 78
pomiar wiata, 80
bracketing, 84
ekspozycja na konkretne tony, 84
kompensacja przekroczenia granicy
proporcjonalnej wspzalenoci
wiata i ekspozycji, 85
krajobraz, 82
pejza miejski, 82
pomiar krajobrazu na tle jasnego nieba, 83
pomiar obiektu na ciemnym tle, 83
pomiar obiektu na jasnym tle, 83
pomiar z bliska, 82
pomiar zastpczy, 82
sceny o wysokim kontracie, 82
system strefowy, 310
szara karta testowa, 82
uredniony pomiar scen
o rwnomiernym nawietleniu, 80
pomiar temperatury barw, 77
pomiar uredniony, 78
pomiar wielosegmentowy, 78
pomysy, 268
poprawna ekspozycja, 172
portrety, 18, 140, 239
owietlenie, 252
owietlenie za pomoc kilku lamp, 254
wczesne portrety, 350
wywoanie czarnobiaej odbitki, 134
poruszajcy si obiekt, 28
postprocessing, 214
powikszalnik, 119, 120, 156
filtry, 121
gowica, 121
kolumna nona, 121
kondensor, 121
lampa, 121
obiektyw, 121
podstawa, 121
pokrto ostroci, 121
pokrto wysokoci gowicy, 121
powikszalnik rozpraszajcy, 121
powikszalnik z kondensorem, 121
ramka negatywowa, 121
rozmiar odbitki, 120
zegar powikszalnikowy, 121
Poziomy, 187
histogram, 187
kroplomierze, 187
punkt bieli, 187
punkt czerni, 187
suwak rednich tonw, 187
pozycjonowanie obiektu w kadrze, 334
pozytyw, 147
pne popoudnie, 150
pny ranek, 150
ppi, 174
prasa do montowania odbitek, 223
prawo autorskie, 211
prepress, 170

414 |Skorowidz

prezentacja zdj, 210

internet, 210
prezentacja prac w redakcjach i agencjach, 340
problemy, 388
proces autochromowy, 349
procesor obrazu rastrowego, 203
profile kolorw, 168
programy do katalogowania, 216
projekcja, 272
prba kolorw, 204
przechowywanie filmu, 87
przechowywanie odbitek, 141
przechowywanie zdj, 214
noniki danych, 214
przegldarki zdj, 216
przegrywanie zdj z aparatu, 16, 174
przejrzyste obiekty, 258
przenone twarde dyski, 214
przerywacz, 103, 119
przerywanie, 132, 141
przestrzenie barw, 168
przewietlenie, 14, 15, 79, 172, 394
przewietlony negatyw, 115
przewijanie filmu, 16
przewoane miejsca wok perforacji, 391
przewoanie, 115, 394
przezrocze, 12
przycisk kompensacji cieni, 79
przycisk zdalnego wyzwalania, 41
przysona, 12, 24, 25, 32, 64
ekwiwalentne ekspozycje, 37
EV, 32
gbia ostroci, 34, 65
jako zdjcia, 71
liczba f, 32, 33
maksymalna przysona, 32
minimalna przysona, 32
regulowanie rozmiaru przysony, 32
rozmiar przysony, 32
wiato, 32
ustawianie przysony, 33
PSD, 166, 191
punkt, 324
punkt widzenia, 336

Quadtone, 208
Quick Mask, 190

RAID, 217
RAM, 164
rama do odbitek, 119
Random Access Memory, 164
Raster Image Processor, 203
raster ptonowy, 358
raw, 86, 147
RAW, 166
Ray Man, 365
RC, 119, 122, 141
reakcje odbiorcw, 264
redukcja lokalna, 222
redukcja odbi, 94
redukcja szumu, 91
refleksy, 27
reflektor punktowy, 232
refrakcja, 47
regulacja barw, 186
regulacja gbi ostroci, 64
regulacja jasnoci, 186

regulacja jasnoci ta, 250

regulacja kontrastu negatywu, 312
regulacja rozmiaru przysony, 32
regua Scheimpfuga, 299
Rejlander Oscar G., 370
retrofokus, 54
retuszowanie, 195, 222
retykulacja, 392
rczne ustawianie ekspozycji z byskiem, 246
rczne ustawianie ostroci, 14, 24, 58
ostrzenie za pomoc wizjera, 58
rczny przesuw filmu, 13
RGB, 146, 168, 170
Riis Jacob, 356
RIP, 203
robienie zdj, 12
Robinson Henry Peach, 362
rodzaje filtrw, 92
rozcieczanie koncentratw, 103
rozdzielczo, 165
rozdzielczo interpolowana, 174
rozdzielczo matrycy, 38
rozdzielczo optyczna, 174
rozdzielczo skanowania, 175
rozjanianie cieni, 240, 248
rozjanianie odbitek, 138
rozmiar filmu, 38, 87
rozmiar negatywu, 120
Rozmiar obrazu, 203
rozmiar pliku zdjciowego, 165
rozmiar przysony, 32
rozmiar zdjcia, 165, 264
rozmycie ruchu, 28, 36
rozpito tonalna, 88, 148, 174
rozproszenie wiata, 232
rozproszone wiato, 233
plener, 234
roztwory, 119
rozwizywanie problemw, 388
biae plamy, 392
brak obrazu, 388
czerwone oczy, 397
czciowe rozmycie przemieszczajcego si obiektu,
397
mikki obraz, 398
nadmierna ostro, 398
nieoczekiwane zabarwienie, 396
niepodane cienie, 397
odciski palcw na filmie, 390
odwrotny obraz na odbitce, 392
pasmowanie, 398
pikselizacja, 398
plamki, 390
plamki z kurzu, 390
powietrzne plamki, 392, 393
pkoliste lady, 390
problemy z aparatem, 389
problemy z gstoci, 394
problemy z kolorami, 396
problemy z kontrastem, 395
problemy z lamp byskow, 397, 398
problemy z obiektywem, 389
problemy z obrazem cyfrowym, 398
problemy z ostroci, 395
problemy z wywoywaniem filmu, 391
retykulacja, 392
szum cyfrowy, 398
wyblake odbitki, 393
za duy kontrast odbitki, 395
zadrapania, 390
zbyt ciemna odbitka, 394
zbyt jasna odbitka, 394

zbyt niski kontrast odbitki, 395

zielonkawe zabarwienie caej sceny, 396
Rdka, 190
rnica temperatur, 153
ruch, 28, 30, 330, 334
iluzja ruchu, 30
panoramowanie, 28
zamraanie ruchu, 28
ruchy elementw aparatu wielkoformatowego, 288, 290
obnianie, 290, 291
obroty, 296
ostro, 296
pochylenia w przd lub w ty, 294, 295
podnoszenie, 290, 291
pokony, 294, 295
ruch w bok, 293
ruch w gr lub w d, 291
skrt w lewo lub w prawo, 297
zmiana ksztatu, 294
Ryan Kathy, 340
rybie oko, 57
rysy na odbitce, 390
rzeba, 270

samodzielna studyjna lampa byskowa, 243

Sander August, 355
Scal jako HDR, 85
Scalese Giulia, 198
sceny o wysokim kontracie, 82
SD, 12
secesja, 363
Secure Digital, 12
sekwencja zdj, 266
sesja wywoywania odbitek, 118
Sherman Cindy, 368
sie, 164
Simons Chip, 57
Siskind Aaron, 366
skala gbi ostroci, 35, 70
skala szaroci, 170
skale systemu strefowego, 308
skalowanie odbitek, 264
skaner, 174, 284
skaner bbnowy, 174
skaner do filmw, 174
skaner do negatyww, 164
skaner paski, 164, 174
skanowanie, 174, 175
skylight, 71, 152, 252
slajdy, 12, 147
SLR, 38
sabe wodne lady na filmie, 391
soce, 238
sowa klucze, 215
Smith Andrew, 341
Smith W. Eugene, 368
smugi wiata, 389
soczewki, 12, 47
aberracje, 47
soczewki wypuke, 47
soft focus, 57
soft proofing, 204
softboks, 236, 237, 239
Solarize, 277
Solaryzacja, 277
spoido, 86
sprzt do cyfrowej ciemni, 164
sprzt owietleniowy, 236
srebro, 86, 117
sRGB, 210

stabilizacja aparatu, 41
stabilizacja obrazu, 57
stabilne trzymanie aparatu, 16
standardowa ogniskowa, 50
statyw, 41, 236
statyw do kopiowania, 284
statyw stoowy, 41
stereofotografia, 354
Stieglitz Alfred, 363
strona internetowa, 210
strumienica, 236
Stryker Roy, 357
subtraktywny proces Kodachrome, 349
sugerowana przysona, 77
sugerowany czas nawietlania, 77
surrealistyczny monta, 197
suszenie, 133
sync speed, 27
system archiwizowania plikw RAW, 217
system operacyjny, 164
system pomiaru balansu bieli, 77
system pracy podczas edycji zdjcia, 184
podgld zdjcia, 184
system pracy w cyfrowej ciemni, 176
system strefowy, 307
film kolorowy, 315
film w rolce, 315
odczytywanie stref z ustawie ekspozycji, 310
odczytywanie stref zewntrznym wiatomierzem
wiata odbitego, 310
pomiar wiata, 310
skale, 308
wywoywanie, 312
wywoywanie poszerzajce, 313
wywoywanie zwajce, 313
szara karta testowa, 82
szczypce do odbitek, 104, 119
szlachetne techniki wywoywania zdj, 274
szpula do wywoywania, 102
sztuczne owietlenie, 236
szum, 91
szum cyfrowy, 398

ciemnianie odbitek, 138

lady elektrostatyczne, 389
ledzenie ostroci, 58
rednioformatowe lustrzanki jednoobiektywowe, 38
wiato, 26, 145, 229
kierunek padania wiata, 230
stopie rozproszenia, 232
wiato bezporednie, 232
wiato dominujce, 238
wiato dzienne, 153, 155
wiato fluorescencyjne, 396
wiato gwne, 238
wiato jarzeniowe, 155
wiato modelujce, 243
wiato w poudnie, 151
wiato widzialne, 145
wiato wypeniajce, 240
wiato zastane, 249
wiato zastane plener, 234
wiato zastane wntrza, 235
wiato arowe, 153, 155
wiatoczuo, 86
wiatomierz, 15, 76, 77
wiatomierz do byskw, 243, 246
wiatomierz lampy byskowej, 77
wiatomierz punktowy, 77
wiatomierz wiata odbitego, 77, 80, 81

wiatomierz wiata zastanego, 77, 80, 81

wiatomierz wbudowany, 77, 78
wiatomierz wielosegmentowy, 78
wiatomierz zewntrzny, 77
wit, 150

tabele z gbi ostroci, 66

Talbot William Henry Fox, 346
TB, 165
technika chromianowa, 276
technika HDR, 88
technika mokrego kolodionu, 347
technika rastra ptonowego, 358
techniki kontrolowania gbi ostroci, 66
techniki kopiowania, 284
techniki posugiwania si fleszem, 244
tekstura, 123
telekonwerter, 52
teleskop katadioptryczny, 57
temperatura Kelwina, 153
terabajt, 165
termin przydatnoci filmu, 87
termometr fotograficzny, 102
testery czerni i bieli, 135
TIFF, 166, 214
TiltShift, 299, 300
TLR, 39
to, 17, 322
to papierowe, 236
tonowanie, 142
tonowanie czarnobiaych odbitek, 142
tonowanie dzielone, 143
tonowanie intensyfikujce (negatywy), 142
tonowanie intensyfikujce (odbitki), 142
tonowanie zabezpieczajce, 141
tony sceny, 312
trwao fotografii, 141
tryb automatyczny, 15
tryb bulb, 26
tryb CMYK, 170
tryb czarnobiay, 170
tryb manualny, 79
tryb pracy wiatomierza, 78
tryb priorytetu migawki, 15, 79
tryb priorytetu przysony, 15, 79
tryb program, 15, 79
tryb RGB, 168
tryb szerokiego obszaru, 60
tryb time, 26
trzymanie aparatu, 16
TTL, 243, 244, 247
tusze, 205
Hextone, 208
MIS Ultratone, 208
piezography, 208
Quadtone, 208
tworzenie
iluzja ruchu, 30
ksika, 273
obrazy cyjanotypowe, 274
obrazy HDR, 192
odbitki w ciemni, 117
odbitki w gumie, 276

uchwyt do filtrw, 236

uchwyt na parasol, 236
Unsharp Mask, 194
urzdzenie do kontrolowania wiata, 236

urzdzenie do nawietlania filmw, 164, 202

urzdzenie do nawietlania odbitek, 156
urzdzenie do pukania odbitek, 119
urzdzenie do wywoywania odbitek, 156
ustawianie balansu bieli, 153
ustawianie czasu nawietlania, 24
ustawianie ekspozycji, 15, 16
automatyczne, 15
rczne, 15
ustawianie ostroci, 14, 58
aparat dalmierzowy, 58
aparat wielkoformatowy, 58
autofokus, 14, 60
automatyczne ustawianie ostroci, 14
blokowanie centralnie wanego autofokusa, 60
ekran LCD, 58
fotografia w podczerwieni, 95
gbia ostroci, 62
lustrzanka jednoobiektywowa, 58
odlego hiperfokalna, 67
plan bezwzgldnej ostroci, 63
rczne ustawianie ostroci, 14, 58
strefa akceptowalnej ostroci, 63
ledzenie ostroci, 58
wizjer, 58
ustawianie poprawnych ekspozycji, 77
ustawianie przysony, 24, 33
usuwanie
drobne skazy, 222
kurz, 174
uredniony pomiar scen o rwnomiernym nawietleniu,
80
utrwalacz, 103, 119
utrwalanie, 110, 132, 141
UV, 71, 227
uywanie filmu, 87

value, 148
Variations, 186
Villarreal Thomas, 198
Vitali Massimo, 19

Wariacje, 186
warstwa przeciwodblaskowa, 86
warstwy, 191
warstwy dopasowania, 187, 191
warto, 148
warto ekspozycji, 32
warto ISO, 14
wskie owietlenie, 254
wbudowany flesz, 243
wbudowany wiatomierz, 78
wiatomierz wiata odbitego, 81
wczesna fotografia podrnicza, 352
wczesna fotografia wojenna, 353
wczesne popoudnie, 150
wczesne portrety, 350
Weston Edward, 364
wiadro wiata, 36
wielko pliku, 165
wielko przysony, 14
wielozadaniowe programy do edycji zdj, 177
winietowanie, 389, 392
Winogrand Garry, 368
wizjer, 12, 14, 25, 39
wkadanie karty pamici, 13
wcznik autofokusa, 70
wntrza, 235

wraenie ruchu, 28, 30, 259

wrota, 236
wybielanie, 222
wyblake odbitki, 393
wybr aparatu, 38, 40
wybr czuoci filmu, 79
wycinanie passepartout, 226
wydruk prbny na ekranie, 204
wykaczanie zdj, 221
wykonanie zdjcia, 16
wymienny obiektyw, 24
wynalezienie fotografii, 344
wyostrzanie, 194
zaleno od sposobu publikacji, 194
zaleno od treci, 194
wypenianie cieni, 240
wysignik, 236
wysoka rozpito tonalna, 192
wysoki kontrast, 172
wywietlacz LCD, 15, 80
wywoywacz, 103, 119
wywoywanie archiwizacyjne, 141
dzielone tonowanie, 143
tonowanie intensyfikujce (negatywy), 142
tonowanie intensyfikujce (odbitki), 142
tonowanie zabezpieczajce, 141
wywoywanie bony citej, 304, 305
wywoywanie czarnobiaej odbitki, 124
blokowanie wiata, 138
dowietlanie, 138
kadrowanie, 140
kopia stykowa, 124
czona ekspozycja, 137
nawietlanie papieru o zmiennym kontracie przez
kilka filtrw, 137
nawietlenie paska testowego, 124
ocena gstoci odbitki, 134
ocena kontrastu odbitki, 134
odbitka prbna, 124
oglna ocena odbitki, 134
papier o staej gradacji, 136
papier o zmiennej gradacji, 136
pasek testowy, 128
pukanie, 133
portrety, 134
proces, 130
przerywanie, 132
przygotowania, 131
regulowanie kontrastu, 136
rozjanianie, 129, 138
suszenie, 133
ciemnianie, 129, 138
testery czerni i bieli, 135
tonowanie, 142
tonowanie zabezpieczajce, 141
ustawianie powikszenia, 126
utrwalanie, 132
wywoanie archiwizacyjne, 141
wywoywanie, 131
zmiana kontrastu odbitki, 136
wywoywanie filmu czarnobiaego, 102
chemikalia, 103
dobry negatyw, 115
koreks, 107
niedowietlony negatyw, 115
niedowoany negatyw, 115
ocena gstoci i kontrastu negatywu, 115
pukanie, 111
proces, 106
przerywanie, 110
przewietlony negatyw, 115
przewoany negatyw, 115

Skorowidz |415

Skorowidz
wywoywanie filmu czarnobiaego
przygotowanie do pracy, 107
suszenie, 111
szpula do wywoywania, 102
utrwalanie, 110
wpyw sposobu wywoywania filmu na zdjcia, 112
zasady bezpieczestwa z chemikaliami, 104
wywoywanie kolorowego filmu, 156
wywoywanie kolorowego filmu negatywowego, 147
wywoywanie kolorowej odbitki z negatywu, 156
balans kolorw, 159
filtry do korekty odbitek, 158
koo barw, 158
korekta barw odbitki uzyskanej z negatywu, 158
ocena balansu kolorw na odbitce uzyskanej
znegatywu, 158
odbitka testowa, 157
powikszalnik, 156
urzdzenie do nawietlania odbitek, 156
urzdzenie do wywoywania odbitek, 156
zestaw filtrw, 156
wywoywanie negatywu, 101
wywoywanie odbitek, 118
wywoywanie plikw RAW, 177
wywoywanie poszerzajce, 313
wywoywanie zwajce, 313

416 |Skorowidz

xDPicture, 12

za duy kontrast odbitki, 395

zaawansowany kompakt, 39
zabarwienie, 152
temperatura Kelwina, 153
zudzenie gbi, 152
zabarwienie podoa papieru, 123
zabezpieczenie podczas przechowywania, 71
zabezpieczenie przed pyem i brudem, 71
zabezpieczenie przed skrajnymi temperaturami, 71
zabezpieczenie przed wilgoci, 71
zachmurzone niebo, 150
zachody soca, 150
zacienione miejsca, 152
zadrapania, 390
zadymienie, 389
zakadanie bony citej, 304
zakres gbi ostroci, 34
zakres przyson, 32
zakres sceny, 318
zakres swobody ekspozycji, 88, 123
zakup obiektywu, 70

zaamanie wiata, 47
zamraanie ruchu, 28
zarzdzanie barw, 168
gamut, 168
profile kolorw, 168
przestrzenie barw, 168
zasady bezpieczestwa z chemikaliami, 104
zasady kompozycji, 334
zaznaczanie, 190
Edytuj w trybie szybkiej maski, 190
Lasso, 190
Magic Wand, 190
Quick Mask, 190
Rdka, 190
zblienia, 282, 283
zbyt ciemna odbitka, 394
zbyt jasna odbitka, 394
zbyt niski kontrast odbitki, 395
zdalny wiatomierz wiata odbitego, 81
zdjcia cyfrowe, 163, 165
zdjcia portretowe, 19
zdjcia zwielokrotnione, 266
zdjcie pozytywowe, 12
zewntrzne napdy tamowe, 214
zewntrzne twarde dyski, 214
ziarniste pozostaoci na filmie, 391

ziarnisto, 91
zielonkawe zabarwienie caej sceny, 396
zudzenie gbi, 152
zmiana kontrastu odbitki, 136
zmiany spoeczne, 356
zmierzch, 150
znacznik odlegoci, 70
znaczniki IPTC, 215
znieksztacenia obiektywu, 54
znieksztacenie perspektywy, 54
zoom, 56
zwizki srebra, 117
zwikszanie czuoci filmu, 114
zwikszanie kontrastu, 85
zwikszanie liczby powierzchni fotografii, 270

rdo wiata, 237, 238

arwka kwarcowohalogenowa, 236

arwka szerokostrumieniowa, 236
elatynowa emulsja, 348
ywotno odbitki, 142