66

Turbo Pascal programowanie

Jak program
SRUR]XPLHZDVL

]IXQNFM"
-DN SRZLHG]LHOLP\ Z SRSU]HGQLP UR]G]LDOH IXQNFMD SURFHGXUD SR]ZDOD ]DPNQ
]HVWDZ ]R*RQ\FK RSHUDFML Z VZRLVW\ SRMHPQLN Z\NRU]\VW\ZDQ\ SU]H] Z\ZRXMF\
SURJUDP QD ]DVDG]LH F]DUQHM VNU]\QNL SR ZR*HQLX GR IXQNFML ]HVWDZX LQIormacji,
progUDP RGELHUD Z\QLN QLH SU]HMPXMF VL
 VSRVREHP MHJR X]\VNDQLD 1LHVWHW\ MDN
PRJH VL
 MX* SU]HNRQD QDV]D VNU]\QND QLH MHVW V]F]HOQD L VWRVXQNRZR DWZR
GRSURZDG]L GR V\WXDFML Z NWyUHM IXQNFMD Z VSRVyE QLHNRQWURORZDQ\ XV]NRG]L
zmienne programu. Zjawiska tego typu (zarwno kontrolowane, jak i niekontrolowane)
]ZDQH V efektami ubocznymi (ang. side effects L GR F]
VWR XWUXGQLDM *\FLH PQLHM
GRZLDGF]RQ\PSURJUDPLVWRP1DV]F]
FLHHIHNWyZXERF]Q\FKPR*QDDWZRXQLNQ
SR]ZDODMQDWRzmienne lokalne6.
-DN VDPD QD]ZD ZVND]XMH ]PLHQQD ORNDOQD MHVW SU\ZDWQ ZDVQRFL IXQNFML OXE
SURFHGXU\ ZHZQWU] NWyUHM ]RVWDD ]GHILQLRZDQD =PLHQQD WDND QLH MHVW ZLGRF]QD QD
]HZQWU]IXQNFMLF]\OLQSZZ\ZRXMF\PMSURJUDPLHQDWRPLDVWMHVWGRVW
SQDGOD
ZV]HONLFK IXQNFML L SURFHGXU ]GHILQLRZDQ\FK Z REU
ELH GDQHM IXQNFML OXE SURFHGXU\
(o LOHLFKGHILQLFMHXPLHV]F]RQHVSRGHNODUDFML]PLHQQHM3U]HFLZLHVWZHP]PLHQQHM
ORNDOQHMMHVWRF]\ZLFLH]PLHQQDglobalnaZLGRF]QDZFD\PREV]DU]HSURJUDPXod
PRPHQWXMHM]DGHNODURZDQLD.D*GD]GHILQLRZDQDZSURJUDPLHIXQNFMDLSURFHGXUDPD
SHQ\GRVW
SGRZV]\VWNLFK]PLHQQ\FKJOREDOQ\FKF]HJRMHGQDNQLHQDOH*\QDGX*\ZD
DZU
F]QLHQDOH*\X*\ZDZRJyOH=DNUHVZLG]LDOQRFL]PLHQQHMQD]\ZDQ\MHVWMHM
]DVL
JLHP (ang. scope).
=DUyZQRGHNODUDFMDMDNLVSRVyEZ\NRU]\VWDQLD]PLHQQ\FKORNDOQ\FKVQDRNRWDNLH
VDPH MDN GOD ]PLHQQ\FK JOREDOQ\FK 5y*QLFD NU\MH VL
 Z ORNDOL]DFML ]PLHQQ\FK REX
6

FLOHM obiekty ORNDOQH ERZLHP RSUyF] ]PLHQQ\FK ORNDOQH PRJ E\ UyZQLH* VWDH
i typy, o ktrych jednak na ra]LHQLHPyZLOLP\

-DNSURJUDPSRUR]XPLHZDVL
]IXQNFM"

67

W\SyZ]PLHQQHJOREDOQHSU]HFKRZ\ZDQHVZW]Zsegmencie danych i LVWQLHMSU]H]

FD\F]DVZ\NRQ\ZDQLDSURJUDPX']L
NLWHPXV]DZV]HGRVW
SQHGODND*GHM]H]GHILQLRZDQ\FKZSURJUDPLHIXQNFMLRLOHQLH]DFKRG]LW]Z]MDZLVNRSU]\VDQLDQLDRNWyU\P]DFKZLO
=PLHQQHORNDOQHXPLHV]F]DQHV]NROHLQDstosie, czyli w specjalnym
REV]DU]H SDPL
FL SU]H]QDF]RQ\P GR W\PF]DVRZHJR SU]HFKRZ\ZDQLD LQIRUPDFML
W RGUy*QLHQLXRG]PLHQQ\FKJOREDOQ\FKF]DV*\FLD]PLHQQ\FKORNDOQ\FKRJUDQLF]RQ\
MHVWGRF]DVXZ\NRQ\ZDQLDSRVLDGDMFHMMHIXQNFMLWDNZL
FORNDOQRPDFKDUDNWHU
nie tylko przestrzenny, ale i czasowy  ]PLHQQH ORNDOQH V WZRU]RQH Z PRPHQFLH
UR]SRF]
FLDZ\NRQ\ZDQLDIXQNFMLL]QLNDMSRMHM]DNRF]HQLX2F]\ZLVWHMHVWZL
F*H
SUyED RGZRDQLD VL
 GR ]PLHQQHM ORNDOQHM QD ]HZQWU] GHNODUXMFHM M IXQNFML MHVW
QLHOHJDOQDJG\*]PLHQQDWDNDSRSURVWXQLHLVWQLHMH7.
-DN ZF]HQLHM ZVSRPQLHOLP\ IXQNFMD SURFHGXUD SU]\SRPLQD VWUXNWXU PD\ SURJUDP WRWH* GHNODUDFMH ]PLHQQ\FK ORNDOQ\FK XPLHV]F]D VL
 ]Z\NOH QD MHM SRF]WNX SR
QDJyZNX 8*\FLH ]PLHQQ\FK ORNDOQ\FK ]DGHPRQVWUXMHP\ QD SU]\NDG]LH SURJUDPX
SzlaczkiGRSURZDG]DMFJRSU]\RND]MLGRVWDQXSHQHMX*\ZDOQRFL$E\WR]UREL
Z\VWDUF]\SRSUDZLSURFHGXU
Szlaczek:
procedure Szlaczek(Znak : char; Ile : integer);
var { deklaracja zmiennej lokalnej, }
i : integer; { czyli licznika znakw }
begin
for i := 1 to Ile do { wypisz szlaczek }
ZULWH=QDN^]R*RQ\]LOX]QDNyZ`
writeln
end;

7DNSRSUDZLRQ\SURJUDPSRZLQLHQG]LDDSRSUDZQLHQLH]DOH*QLHRG*GDQHMGXJRFL
FLJX ]QDNyZ :SURZDG]DMF GR SURFHGury Szlaczek GHNODUDFM
 ]PLHQQHM i
spowodoZDH*HSRGF]DVND*GHJRZ\ZRDQLDNRU]\VWDRQDQLH]H]PLHQQHMJOREDOQHM
DOH ]H VZRMHM SU\ZDWQHM ]PLHQQHM ORNDOQHM =DXZD* SU]\ RND]ML *H RELH ]PLHQQH
QD]\ZDMVL
WDNVDPRDPLPRWRSURJUDPG]LDDSRSUDZQLH=MDZLVNRPDVNRZDQLD
]PLHQQHM JOREDOQHM SU]H] LGHQW\F]QLH QD]ZDQ ]PLHQQ ORNDOQ QD]\ZD VL

SU]\VDQLDQLHP L GDMH &L JZDUDQFM
 *H QDZHW MHOL ]DGHNODUXMHV] Z IXQNFML ]PLHQQ
ORNDOQ R QD]ZLH WDNLHM VDPHM MDN ]PLHQQD ]HZQ
WU]QD Z V]F]HJyOQRFL JOREDOna),
ZV]HONLHRGZRDQLDZHZQWU]IXQNFMLE
G]DZV]HNLHURZDQHGR]PLHQQHMORNDOQHM]D
RGSRZLHGQLD ]PLHQQD ]HZQ
WU]QD SR]RVWDQLH QLHQDUXV]RQD ']L
NL WHPX QLH PXVLV]
GED R WR E\ ]PLHQQH GHNODURZDQH Z UDPDFK SRV]F]HJyOQ\FK IXQNFML PLD\ Uy*QH
QD]Z\ L E\ NWyUD SU]\SDGNLHP QLH QD]\ZDD VL
 WDN VDPR MDN RGSRZLHGQLD ]PLHQQD
globalna.
$E\]REUD]RZDSRM
FLD]DVL
JXLSU]\VDQLDQLDZ\REUD(P\VRELHSHZLHQDEVWUDNF\MQ\
program, w ktrym zdefiniowano kilka zmiennych globalnych oraz procedur i funkcji
7

:\MWNLHP V WXWDM ORNDOQH ]PLHQQH SUHGHILQLRZDQH ]PLHQQH ] ZDUWRFL SRF]WNRZ

NWyUH ORNRZDQH V Z VHJPHQFLH GDQ\FK D ZL
F LVWQLHM SU]H] FD\ F]DV Z\NRQ\ZDQLD
SURJUDPX 1LH ]PLHQLD WR IDNWX*H L RQH QLH V ZLGRF]QH QD ]HZQWU] SRVLDGDMF\FK MH
funkcji i procedur.

68

Turbo Pascal programowanie

posiadaMF\FK VZRMH ]PLHQQH ORNDOQH 1D U\VXQNX RERN SU]HGVWDZLRQ\ MHVW VFKHPDW
WDNLHJRSURJUDPX:WDEHOFHSRND]DQ\MHVW]DVL
JSRV]F]HJyOQ\FK]PLHQQ\FKZLG]LDOQRZ SURJUDPLHLSURFHGXUDFK]QDNJZLD]GNLR]QDF]DSU]\VDQLDQLH
.LHG\ X*\ZD ]PLHQQ\FK ORNDOQ\FK D NLHG\ JOREDOQ\FK" =DVDGQLF]R ]PLHQQ\FK
JOREDOQ\FKZSURFHGXUDFKLIXQNFMDFKQLHQDOH*\X*\ZDZRJyOH=GDU]DMVL
MHGQDN
sytuacje, kiedy ZLDGRPH X*\FLH ]PLHQQHM JOREDOQHM F]\OL ZLDGRPH Z\NRU]\VWDQLH
efektw ubocznych) upraszcza program. Efekty XERF]QH]QDMGXMQDRJy]DVWRVRZDQLH
GR SU]HND]\ZDQLD LQIRUPDFML ] L GR IXQNFML SURFHGXU SR]ZDODMF QD ]UHGXNRZDQLH
OLF]E\ SDUDPHWUyZ -HOL MHGQDN FKFLDE\ ]DRV]F]
G]L VRELH SLVDQLD GHNODUXMF Z
progUDPLHMHGQ]PLHQQJOREDOQ iLX*\ZDMFMHMMDNROLF]QLNDZHZV]\VWNLFKSURFHduUDFK NWyUH WDNRZHJR SRWU]HEXM V]XNDV] JX]D 3U
G]HM F]\ Sy(QLHM NWyUD
z SU]\V]\FK PRG\ILNDFML SURJUDPX VSRZRGXMH XMDZQLHQLH VL
 HIHNWyZ XERF]Q\FK
w formie prowaG]FHMGRE
GXZ\NRQDQLD
3RQLHZD*ZV]HONLHF]\QQRFLZ\NRQ\ZDQHSU]H]IXQNFM
OXESURFHGXU
VQLHGRVWU]HJDOQH GOD Z\ZRXMFHJR M SURJUDPX ]PLHQQH Z\NRU]\VW\ZDQH Z WUDNFLH Z\NRQ\ZDQLD W\FK F]\QQRFL SRZLQQ\ E\ GOD QLHJR QLHGRVWU]HJDOQH D ]DWHP SRZLQQ\ E\
GHNODURZDQH MDNR ]PLHQQH ORNDOQH : V]F]HJyOQRFL GRW\F]\ WR ]PLHQQ\FK W\PF]DVRZ\FKLSRPRFQLF]\FKMDNOLF]QLNLS
WOLW\PF]DVRZHZDUWRFLPDNVLPyZLPLQLPyZ
]PLHQQHWHNVWRZHX*\ZDQHSU]\Z\SURZDG]DQLXNRPXQLNDWyZLWS
:V]HONLH]PLHQQHSU]H]QDF]RQHZ\F]QLHGRX*\WNXZHZQ
WU]QHJRIXQNFML
i procHGXUSRZLQQ\E\EH]Z]JO
GQLHGHNODURZDQHMDNR]PLHQQHORNDOQH
=PLHQQHJOREDOQHSRZLQQ\E\Z\NRU]\VW\ZDQHW\ONRGRSU]HFKRZ\ZDQLD
GDQ\FKLVWQLHMF\FKSU]H]FD\F]DVWUZDQLDSURJUDPX
: RVWDWQLHM F]
FL WHJR UR]G]LDX ]DMPLHP\ VL
 VSUDZ SU]HND]\ZDQLD LQIRUPDFML
SRPL
G]\ IXQNFMDPL L SURFHGXUDPL D Z\ZRXMF\P MH SURJUDPHP -DN MX* ZLHV]
Z\PLDQD WDND PR*H E\ ]UHDOL]RZDQD ] Z\NRU]\VWDQLHP HIHNWyZ XERF]Q\FK FR QLH
MHVW ZVND]DQH OXE ]D SRPRF SDUDPHWUyZ DUJXPHQWyZ 'HNODURZDQLH L
wykorzystanie parametrZ E\R MX* RPDZLDQH SRSU]HGQLR SU]\SRPQLMP\ ZL
F Z
skrcie:
SDUDPHWU\GHNODURZDQHVZQDJyZNXIXQNFMLSURFHGXU\MDNRW]Zparametry
formalne F]\OL LGHQW\ILNDWRU\ QD]Z\ V\PEROL]XMFH GDQH SU]HND]\ZDQH GR
funkcji;
SRGF]DV Z\ZRDQLD Z PLHMVFH SDUDPHWUyZ IRUPDOQ\FK SRGVWDZLDQH V U]HF]\ZLVWHZDUWRFL]PLHQQ\FKVWD\FKLZ\UD*HWZRU]FHW]Zparametry aktualne;
SDUDPHWU\IRUPDOQHRSLVXMMHG\QLHSRVWDLQIRUPDFMLSU]HND]\ZDQHMGRIXQNFML
SURFHGXU\U]HF]\ZLVWLQIRUPDFM
QLRV]HVREGRSLHURSDUDPetry aktualne.

-DNSURJUDPSRUR]XPLHZDVL
]IXQNFM"

69

SURJUDP=DVLHJL
YDULMLQWHJHU
[UHDO
SURFHGXUH3LHUZV]D
YDUNLQWHJHU

SURFHGXUH'UXJD[UHDO
YDUNLQWHJHU

SURFHGXUH7U]HFLD[UHDO
YDUNLQWHJHU
SURFHGXUH:HZQ
YDUNOLQWHJHU

Zmienna
ZDFLFLHO

Program

Pierwsza

=DVL
J
Druga

Trzecia

Wewn

i (program)

tak

tak

tak

tak

tak

j (program)

tak

nie (*)

tak

tak

tak

x (program)

tak

tak

nie (*)

nie (*)

nie

j (Pierwsza)

nie

tak

nie

nie

nie

k (Pierwsza)

nie

tak

nie

nie

nie

x (Druga)

nie

nie

tak

nie

nie

k (Druga)

nie

nie

tak

nie

nie

x (Trzecia)

nie

nie

nie

tak

tak

k (Trzecia)

nie

nie

nie

tak

nie (*)

k (Wewn)

nie

nie

nie

nie

tak

l (Wewn)

nie

nie

nie

nie

tak

Rysunek 10. :LG]LDOQR]PLHQQych lokalnych i globalnych w programie

70

Turbo Pascal programowanie

:HZQWU]IXQNFMLSDUDPHWU\]DFKRZXMVL
MDNQRUPDOQH]PLHQQHPR*QDZ\NRQ\ZD
QD QLFK ZV]HONLH RSHUDFMH WDN VDPR MDN QD ]PLHQQ\FK ORNDOQ\FK 0R*OLZH MHVW
]DGHNODURZDQLHSDUDPHWUXRQD]ZLHWDNLHMVDPHMMDN]PLHQQDJOREDOQDZRJyOQRFL
]PLHQQD]DGHNODURZDQDZEORNXQDGU]
GQ\PZ\VWSLZyZF]DVHIHNWSU]\VDQLDQLDWM
ZV]HONLH RGZRDQLD ZHZQWU] IXQNFML NRU]\VWDMFHM ] SDUDPHWUX E
G RGQRVL\ VL
 GR
QLHJRDQLHGRSU]\VRQL
WHMSU]H]H]PLHQQHM1LHOHJDOQHMHVWnatomiast deklarowanie
]PLHQQ\FKORNDOQ\FKLSDUDPHWUyZRLGHQW\F]Q\FKQD]ZDFKQLHPyZLFMX*R]DGHNODURZDQLXSDUDPHWUXRQD]ZLHLGHQW\F]QHM]QD]ZIXQNFMLNWyUDJRZ\NRrzystuje).
:V]\VWNLHLGHQW\ILNDWRU\WMQD]Z\]PLHQQ\FKVWD\FKW\SyZSDUDPHWUyZ
SURFHGXULIXQNFMLGHNODURZDQHZREU
ELHGDQHJREORNX]Z\MWNLHPEORNyZ
SRGU]
GQ\FKPXV]E\XQLNDOQH0R*OLZHMHVWQDWRPLDVW]GXEORZDQLH
LGHQW\ILNDWRUDZEORNXSRGU]
GQ\PFRVSRZRGXMHHIHNWSU]\VDQLDQLD
:DUWR ZVSRPQLH *H SRF]WNXMF\ SURJUDPLFL F]
VWR QDGX*\ZDM SDUDPHWUyZ
Z\NRU]\VWXMFMHMDNR]PLHQQHORNDOQHOXEFRMHVWMX*]EURGQLGHNODUXMGRGDWNRZH
SDUDPHWU\ W\ONR L Z\F]QLH Z W\P FHOX 3UDNW\ND WD FKRFLD* OHJDOQD MHVW VSU]HF]QD
z ]DVDGDPL SRSUDZQHJR SURJUDPRZDQLD SDUDPHWU\ SU]H]QDF]RQH V GR Z\PLDQ\
LQIRUPDFMLSRPL
G]\IXQNFMQLH]DGRSRGSLHUDQLDVL
ZZ\NRQ\ZDQ\FKSU]H]QL
RSHUDFMDFKRFKDUDNWHU]HZHZQ
WU]Q\P
7ZRU]FSURJUDPPXVLV]SDPL
WDRZDFLZ\PSRG]LDOHNRPSHWHQFMLSRPL
G]\
VNDGDMF\PLVL
QDRELHNWDPL-HOLRELHNWSU]H]QDF]RQ\MHVWGRSU]HND]\ZDQLD
LQIRUPDFMLQLHSRZLQLHQHX*\ZDJRMDNR]PLHQQHMORNDOQHM3RF]WDQLHVX*\
GRSU]HV\DQLDZLDGRPRFLGRVVLHGQLHJRSRNRMX
'RWHMSRU\NRQFHQWURZDOLP\VL
QDSU]HND]\ZDQLXLQIRUPDFML]Z\ZRXMFHJRSURJUDPX GR IXQNFML OXE SURFHGXU\ 3R SU]HWZRU]HQLX WHM LQIRUPDFML QD RJy ]DFKRG]L
NRQLHF]QR ]ZUyFHQLD Z\QLNX GR Z\ZRXMFHJR -HOL Z\QLN MHVW SRMHG\QF]
ZDUWRFL MHVW W\SX SURVWHJR QDMOHSLHM X*\ IXQNFML NWyUD SR]ZDOD QD ]ZUyFHQLH JR
przez nazw
 5R]ZL]DQLH WR E\ZD MHGQDN F]DVDPL QLHZ\JRGQH QLH PyZLF MX* R
V\WXDFMDFK JG\ WU]HED ]ZUyFL GR Z\ZRXMFHJR GZLH OXE ZL
FHM ZDUWRFL 3RQLHZD*
WU]\PDP\ VL
 ] daleka od efektw ubocznych, pozostaje wykorzystanie do tego celu
SDUDPHWUyZ :\REUD( VRELH QD SU]\NDG *H MHVW &L SRWU]HEQD IXQNFMD REOLF]DMFD
MHGQRF]HQLHVLQXVLFRVLQXVGDQHJRNWD0R*QDWR]URELQSWDN
program Trygonometria;
{ demonstracja przekazywania parametrw }
var
i : integer;
s, c : real;
procedure SinCos(x : real; SinX, CosX : real);
^REOLF]DMHGQRF]HQLHVLQXVLFRVLQXVDUJXPHQWX`
begin
SinX := sin(x);
CosX := cos(x);
end;

-DNSURJUDPSRUR]XPLHZDVL
]IXQNFM"

71

begin
6LQ&RV3LVF^REOLF]ZDUWRFL`
writeln(s:8:3, c:8:3); { i wypisz je na ekranie }
end.

1LHVWHW\ Z\QLN E\QDMPQLHM QLH MHVW VDW\VIDNFMRQXMF\ ]DPLDVW REOLF]RQ\FK ZDUWRFL

SURJUDP Z\ZLHWOD ]HUD OXE LQQH SR]EDZLRQH VHQVX OLF]E\ ']LHMH VL
 WDN GODWHJR L*
w swojej obecnej formie parametry SinX i CosX SR]ZDODM MHG\QLH QD SU]HND]DQLH
LQIRUPDFML GR SURFHGXU\ QLH ]D RGZURWQLH 1D V]F]
FLH Z\VWDUF]\ MHGQD GUREQD
modyfikacja w programie:
procedure SinCos(x : real; var SinX, CosX : real);

E\ZV]\VWNR]DF]
RG]LDDSRSUDZQLH&RWDNLHJRVL
]PLHQLR"
2Wy*GRGDQLHVRZDNOXF]RZHJR varSU]HGQD]ZSDUDPHWUXSDUDPHWUyZ]DVDGQLF]R
]PLHQLD VSRVyE LFK SU]HND]\ZDQLD 3RSU]HGQLR PLHOLP\ GR F]\QLHQLD ] WDN ]ZDQ\P
SU]HND]\ZDQLHPSU]H]ZDUWRXPR*OLZLDMF\PZ\F]QLHZR*HQLHGDQ\FKGRIXQNFML
SURFHGXU\ ']LDDQLH SU]HND]\ZDQLD SU]H] QD]Z
 VSURZDG]DR VL
 GR XPLHV]F]HQLD
w odpowiednim miejscu (tj. na stosie) NRSLLZDUWRFLSDUDPHWUXDNWXDOQHJR, ktra nasW
SQLHPRJDE\SU]HWZDU]DQDZHZQWU]IXQNFMLOXESURFHGXU\2EHFQLHZ\NRU]\VW\ZDQ\ PHFKDQL]P QRVL QD]Z
 SU]HND]\ZDQLD SU]H] QD]Z
 LQQH PGUH RNUHOHQLH WR
SU]HND]\ZDQLHSU]H]ZVND(QLNOXESU]H]UHIHUHQFM
LUy*QLVL
RGSRSU]HGQLHJRW\P*H
SURFHGXUD RWU]\PXMH QLH NRSL
 ZDUWRFL SDUDPHWUX DNWXDOQHJR OHF] LQIRUPDFM
 R MHJR
SRR*HQLX0R*QDWRSU]HGVWDZLQDVW
SXMFR

Rysunek 11. 0HFKDQL]PSU]HND]\ZDQLDSDUDPHWUyZDSU]H]ZDUWRESU]H]QD]Z

:SU]\SDGNXSU]HND]\ZDQLDSU]H]ZDUWRIXQNFMDRWU]\PXMHMHG\QLHNRSL
U]HF]\ZLVWHJRSDUDPHWUX=DVL
JRSHUDFMLGRNRQ\ZDQ\FKQDWDNLHMNRSLLRJUDQLF]DVL
GRZQ
WU]D
IXQNFML ]D JG\ WD NRF]\ G]LDDQLH ZDUWR SDUDPHWUX MHVW WUDFRQD 3DUDPHWU\
SU]HND]\ZDQH SU]H] ZDUWR ]DFKRZXM VL
 ZL
F LGHQW\F]QLH MDN ]PLHQQH ORNDOQH
Uy*QLF VL
 RG QLFK MHG\QLH SU]H]QDF]HQLHP ,QDF]HM Z\JOGD VSUDZD Z SU]\SDGNX
SU]HND]\ZDQLDSU]H]QD]Z
IXQNFMDRWU]\PXMHWXQLHNRSL
SDUDPHWUXOHF]W]ZZVND(nik opLVXMF\MHJRU]HF]\ZLVWHSRR*HQLH:V]HONLHRSHUDFMHGRNRQ\ZDQHSU]H]IXQNFM

QD SDUDPHWU]H SU]HND]\ZDQ\P SU]H] QD]Z
 GRW\F] QLH NRSLL DOH U]HF]\ZLVWHJR
RELHNWXE
GFHJRZDVQRFLSURJUDPX0R*QDZL
FSRZLHG]LH*HIXQNFMDVL
JDQD

72

Turbo Pascal programowanie

]HZQWU] GR ]DVREyZ SURJUDPX L PRG\ILNXMH MH ]H VNXWNLHP QDW\FKPLDVWRZ\P D
efekW\ ZV]\VWNLFK RSHUDFML SR]RVWDM XWUZDORQH Z WUHFL RELHNWX E
GFHJR
SDUDPHWUHP =DXZD* *H SRQLHZD* IXQNFMD RWU]\PXMH WX ZVND(QLN GR U]HF]\ZLVWHJR
SDUDPHWUXQLHPR*HV]SU]HND]DSU]H]QD]Z
RELHNWXQLHSRVLDGDMFHJRORNDOL]DFMLZ
SDPL
FLQSVWDHMF]\Z\UD*HQLDF]\OLQLHE
GFHJRl-ZDUWRFL3U]HND]DQLHWDNLHJR
SDUDPHWUXSU]H]ZDUWRMHVWQDWRPLDVWQDM]XSHQLHMOHJDOQH
.LHG\ VWRVRZD SU]HND]\ZDQLH SDUDPHWUyZ SU]H] ZDUWR D NLHG\ SU]H] QD]Z
"
3U]HND]\ZDQLH SU]H] ZDUWR X*\ZDQH MHVW Z NRPXQLNDFML MHGQRNLHUXQNRZHM F]\OL
ZyZF]DV JG\ ]ZUyFHQLH ZDUWRFL GR Z\ZRXMFHJR SURJUDPX QLH MHVW Z\PDJDQH OXE
ZU
F] MHVW QLHZVND]DQH WM FKFHP\ ]DEH]SLHF]\ VL
 SU]HG PRG\ILNDFM RELHNWX
E
GFHJR SDUDPHWUHP -H*HOL ]DFKRG]L SRWU]HED SU]HND]DQLD ZDUWRFL ] SRZURWHP GR
Z\ZRXMFHJR NRQLHF]QH MHVW X*\FLH SU]HND]\ZDQLD SU]H] QD]Z
 F]\OL SRSU]HG]HQLH
QD]Z\ SDUDPHWUX VRZHP var 3U]HND]\ZDQLH SU]H] QD]Z
 VWRVXMH VL
 UyZQLH* GOD
DUJXPHQWyZ R ZL
NV]\FK UR]PLDUDFK QS WDEOLF DFXFKyZ L LQQ\FK ]PLHQQ\FK
VWUXNWXUDOQ\FKRNWyU\FKSRZLHP\ZNUyWFHQDZHWZyZF]DVJG\QLHFKFHP\]ZUDFD
LFK ZDUWRFL -DN SRZLHG]LHOLP\ SU]HG FKZLO SU]HND]DQLH SU]H] ZDUWR SRZRGXMH
umieszczenie na stosie kopii parametUX FR SU]\ ZL
NV]\FK UR]PLDUDFK SDUDPHWUyZ
]DMPXMHVSRURF]DVXLPR*HGRSURZDG]LGRSU]HSHQLHQLDVWRVXQDNWyU\PRSUyF]WHJR
PXV] ]PLHFL VL
 ]PLHQQH ORNDOQH L NLOND LQQ\FK U]HF]\ 3RGF]DV SU]HND]\ZDQLD
SU]H] QD]Z
 QD VWRVLH XPLHV]F]DQ\ MHVW ]DZV]H F]WHUREDMWRZHM GXJRFL ZVND(QLN GR
SDUDPHWUX QLH]DOH*QLH RG IDNW\F]QHM ZLHONRFL WHJR RVWDWQLHJR FR RF]\ZLFLH WUZD
]QDF]QLH NUyFHM $E\ ]DEH]SLHF]\ WDNL SDUDPHWU SU]HG QLHSR*GDQ PRG\ILNDFM
PR*HP\ ]DVWRVRZD Z PLHMVFH VRZD var VRZR NOXF]RZH const NWyUH UyZQLH*
SRZRGXMH SU]HND]DQLH ZVND(QLND GR SDUDPHWUX EORNXMF MHGQRF]HQLH PR*OLZR
PRG\ILNRZDQLD WHJR RVWDWQLHJR $E\ VL
 R W\P SU]HNRQD VSUyEXM ]PLHU]\ F]DV
Z\NRQDQLDQDVW
SXMFHJRSURJUDPX
program Parametry;
type
TablInt = array [1..5000] of integer;
var
i : integer;
ti : TablInt;
procedure Pusta(t : TablInt);
var k : integer;
begin
k := t[1]
end;
begin
for i := 1 to 1000 do^WRPR*HSRWUZD`
Pusta(ti);
end.

-DNSURJUDPSRUR]XPLHZDVL
]IXQNFM"

73

-HOLMX*WR]URELH]PLHQDJyZHNSURFHGXU\Pusta na
procedure Pusta(var t : TablInt)

7\PUD]HPSURJUDPSRZLQLHQZ\NRQDVL
E\VNDZLF]QLHSU]\QDMPQLHMZSRUyZQDQLX
GR SRSU]HGQLHM ZHUVML ']LHMH VL
 WDN GODWHJR *H SRGF]DV ND*GHJR Z\ZRDQLD SURFHGXU\QDVWRVLHXPLHV]F]DQ\MHVWMHG\QLHZVND(QLNGRWDEOLF\tZVXPLHW\VLFUD]\SR
EDMW\SRGF]DVJG\SRSU]HGQLRQDVWRVNRSLRZDQDE\DFDDWDEOLFDW\VLFUD]\
EDMWyZ F]\OL  UD]\ ZL
FHM 'RGDWNRZ DWUDNFM ]ZL]DQ ] SU]HND]\ZDQLHP
ZL
NV]\FK VWUXNWXU SU]H] ZDUWR MHVW PR*OLZR SU]HSHQLHQLD Vtosu (standardowo
ZLHONRVHJPHQWXVWRVXXVWDZLDQDMHVWSU]H]7XUER3DVFDODQDN%$E\VL
RW\P
SU]HNRQD ]PLH Z SLHUZRWQHM ZHUVML SURJUDPX WHM EH] VRZD var Z QDJyZNX
procedury) rozmiar tablicy na 10000 liczb:
type
TablInt = array [1..10000] of integer;

3UyED Z\NRQDQLD SURJUDPX VNRF]\ VL

 W\P UD]HP NRPXQLNDWHP Stack overflow
error: sumaryczny rozmiar tablicy wynosi 20000 bajtw (10000 dwubajtowych liczb
FDNRZLW\FK F]\OL ZL
FHM QL* PR*QD XPLHFL QD VWRVLH 3RGREQLH MDN SRSU]HGQLR
przekazanLHSDUDPHWUXSU]H]QD]Z
UR]ZL]XMHSUREOHP
3U]HND]XMFZL
NV]HVWUXNWXU\GDQ\FKMDNRSDUDPHWU\IXQNFMLLSURFHGXUQDOH*\
XQLNDSU]HND]\ZDQLDSU]H]ZDUWRLVWRVRZDZ]DPLDQSU]HND]\ZDQLHSU]H]
QD]Z
$E\]DEH]SLHF]\VL
SU]HGSU]\SDGNRZPRG\ILNDFMZDUWRFL
SDUDPHWUXPR*QD]DVWRVRZDVRZRNOXF]RZH const w miejsce var.
:WHQVSRVyE]DNRF]\OLP\RPDZLDQLHSRGVWDZRZ\FK]DJDGQLH]ZL]DQ\FK]SURFHGXUDPL L IXQNFMDPL : QDVW
SQ\FK UR]G]LDDFK ]DMPLHP\ VL
 Z\MDQLDQLHP GZyFK
QRZLQHNNWyUHSRMDZL\VL
ZRVWDWQLPSURJUDPLHLNWyUH]DSHZQHSU]\MHQDZLDU

6 WR PLDQRZLFLH WDEOLFH D ZDFLZLH W\S\ VWUXNWXUDOQH RUD] GHILQLRZDQLH ZDVQ\FK
W\SyZF]\OLVRZRNOXF]RZHtype.

=DSDPL
WDM
:V]HONLH RELHNW\ ]DGHNODURZDQH ZHZQWU] IXQNFML SURFHGXU\ V W]Z RELHNWDPLORNDOQ\PL2ELHNW\ORNDOQHVQLHZLGRF]QHQD]HZQWU]IXQNFML
2ELHNW\ ]DGHNODURZDQH Z SURJUDPLH JyZQ\P QD ]HZQWU] ZV]\VWNLFK SURFHGXULIXQNFMLVRELHNWDPLJOREDOQ\PL6RQHGRVW
SQHGODZV]\VWNLFKHOHPHQtw programu.
Wszelkie obiekW\ SU]H]QDF]RQH Z\F]QLH GR X*\WNX ZHZQ
WU]QHJR IXQNFML
SURFHGXU\SRZLQQ\E\GHNODURZDQHMDNRORNDOQH
=DNUHVZLG]LDOQRFLRELHNWX]ZDQ\MHVWMHJR]DVL
JLHP
Zadeklarowanie w funkcji (procedurze) obiektu lokalnego o takiej samej nazwie
MDNRELHNW]EORNXQDGU]
GQHJRSRZRGXMHSU]\VRQL
FLHWHJRRVWDWQLHJR

74

Turbo Pascal programowanie

Modyfikowanie obiektw nielokalnych (czyli przekazywanie informacji do/z
IXQNFML OXE SURFHGXU\ GURJ LQQ QL* SU]H] SDUDPHWU\ OXE QD]Z
 IXQNFML QRVL
QD]Z
HIHNWyZXERF]Q\FK
(IHNWyZXERF]Q\FKQDOH*\XQLNDDMHOLVL
LFKX*\ZDF]\QLWR]UR]ZDJ
3DVFDO XGRVW
SQLD GZLH PHWRG\ SU]HND]\ZDQLD SDUDPHWUyZ SU]H] ZDUWR
i SU]H]QD]Z

3U]HND]\ZDQLHSU]H]ZDUWRG]LDDMHGQRNLHUXQNRZRWMSU]HND]XMHLQIRUPDFM

RGZ\ZRXMFHJRGRZ\ZR\ZDQHMIXQNFMLOXESURFHGXU\
3U]HND]\ZDQLH SU]H] QD]Z
 XPR*OLZLD ]ZUyFHQLH ]PRG\ILNRZDQHM ZDUWRFL
SDUDPHWUXGRZ\ZRXMFHJR
3U]HND]XMFGRIXQNFMLOXESURFHGXUZL
NV]HVWUXNWXU\GDQ\FKQDOH*\VWRVRZD
SU]HND]\ZDQLH SU]H] QD]Z
 6NUDFD WR F]DV Z\NRQDQLD SURJUDPX L XPR*liwia
XQLNQL
FLHSU]HSHQLHQLDVWRVX