Zen prezentacji pomysy

i projekty. Jasne zasady

i techniki tworzenia
doskonaych prezentacji
Autor: Garr Reynolds
Tumaczenie: Julia Szajkowska
ISBN: 978-83-246-3192-6
Tytu oryginau: Presentation Zen Design: Simple Design
Principles and Techniques to Enhance Your Presentations
Format: 168237, stron: 264
Bez perswazji nie zmienisz wiata. Bez projektu niczego nie wyperswadujesz.
Bez tej ksiki nie zaprojektujesz.
Guy Kawasaki,
wspzaoyciel Alltop.com i byy ewangelista marki w Apple
Garr po raz kolejny oczarowa czytelnikw niezwykymi doznaniami
wzrokowymi. Ta ksika natchnie miliony, pozwalajc im jeszcze lepiej
przedstawia swoje racje.
Nancy Duarte,
dyrektor generalna Duarte Design i autorka bestsellerowej pozycji slide:ology:
The Art and Science of Creating Great Presentations
Wyszy poziom preZENtacji
Jeli znasz i cenisz poprzedni ksik Reynoldsa, czyli Zen prezentacji. Proste pomysy
i wane zasady, albo jeste oddanym jej fanem, bez wtpienia docenisz rwnie ten
niezwykle praktyczny, a jednoczenie pobudzajcy kreatywno podrcznik. Tamta
ksika uczya mylenia poza schematami, amania zasad, sztuki przekazywania
wasnych przemyle za pomoc efektownie przygotowanych slajdw. W swojej nowej
publikacji autor skupia si przede wszystkim na aspektach projektowania graficznej
czci prezentacji.
Ta wyjtkowa ksika nauczy Ci, jak poczy metody przekazywania informacji
z prostot i mdroci filozofii zen. Dowiedz si, jak za pomoc grafiki wywrze odpowiednie
wraenie i stworzy sugestywny slajd. Sprawd, w jaki sposb przy uyciu elementw
tekstowych i obrazw kierowa uwag suchaczy na wybrane przez Ciebie tematy.
Poznaj tajniki urozmaicania prezentacji poprzez starann animacj slajdw i umieszczanie
w nich filmw wideo. Wzboga swoj wiadomo w dziedzinie tworzenia
komunikatywnej grafiki.
Zasady doboru czcionki i kroju pisma.
czenie obrazw z tekstem w celu wzmocnienia przekazu.
Komunikowanie si za pomoc kolorw.
Sztuka wizualizacji uycie zdj i filmw.
Sposoby wykorzystania i kontrolowania przestrzeni.
Przykady byskotliwych prezentacji.
Znajd niewyczerpane rdo inspiracji

Spis treci
Podzikowania7
Od wydawcy9
WPROWADZENIE
Projekt ma znaczenie15
SKADNIKI
Czcionki43
Komunikowanie si za pomoc kolorw73
Opowiedz to zdjciem lub filmem103
Upraszczanie danych139
ZASADY
Rne rodzaje przestrzeni. Jak je wykorzysta?167
Cel i uwaga189
Osiganie harmonii207
PODR
Przykady prezentacji227
Denie do doskonaoci243
Zdjcia258
Skorowidz259

Rne rodzaje
przestrzeni.
Jak je wykorzysta?

Wielu ludzi widzi w slajdach, dokumentach czy stronach internetowych tylko

pustk, ktr naley wypeni treci. Im wicej bdzie tej treci, tym lepiej,
bo to dowd na to, e odrobie swoj prac domow. Ludzie zazwyczaj nie za
daj sobie trudu powicenia odrobiny uwagi przestrzeni jako takiej. Dostrze
gaj j dopiero wtedy, gdy widz puste miejsce, ktre si marnuje. Stawiam
przed Tob wyzwanie. Naucz si myle w inny sposb o materiaach wizual
nych. Naucz si postrzega przestrze w inny sposb i wykorzystywa j w swo
ich prezentacjach.
Pusta przestrze, zwana te przestrzeni negatywn lub wiatem, jest tak
samo cenna z punktu widzenia projektanta, jak pozytywne elementy projektu,
na przykad zdjcia czy tekst. Przestrze projektu nie jest czym, co koniecznie
musi zosta wypenione. Sama w sobie jest bardzo cennym narzdziem, pozwa
lajcym zainteresowa ogldajcego i przekaza mu pewne przesanie. wiato
pomaga kierowa wzrok widza w kierunku elementw pozytywnych, tworzc
w naturalny sposb obszary kontrastujce delikatnie z pozytywnymi skadowymi
projektu i wskazujc subtelnie wybrane obszary slajdu. Przestrze negatywna
jest nieodzownym skadnikiem kadej harmonijnej, zrwnowaonej pracy graficz
nej, w ktrej panuje cile okrelony porzdek.
Musisz nauczy si operowa wiatem tak samo jak pozostaymi skadnikami
slajdw, poniewa tylko w ten sposb zbliysz si do ideau, jakim jest uniknicie
baaganu i zamieszania w projekcie. Gdy spogldasz na nieporzdnie wykonany
slajd, odruchowo odwracasz od niego wzrok, czujc natychmiastowe zmczenie
czy zupeny brak zainteresowania. Jednoczenie pamitaj, e wydruki wysokiej ja
koci mog by wypenione zawartoci znacznie hojniej, gdy czytajcy ma czas
na zbadanie ich zawartoci w swoim tempie i tyle razy, ile ma na to ochot. Ale na
wet wydruki nie daj zupenej swobody. Rozmieszczanie danych na kartce, cho
rzdzi si innymi prawami ni aranacja slajdu, wymaga od Ciebie rozsdnego
i przemylanego uywania wiata, dziki czemu dokument nie straci swojej pod
stawowej roli, jak jest przekazanie treci w jak najdogodniejszej dla czytelnika po
staci. Fachowe posugiwanie si przestrzeni negatywn podczas przygotowywa
nia slajdw, ktre maj przecie podnosi jako wygaszanego wystpienia, ma
Rozdzia 6. Rne rodzaje przestrzeni. Jak je wykorzysta?

167

kluczowe znaczenie. Zrczne wykorzystanie pustej przestrzeni slajdu

pozwala zminimalizowa zgubny wpyw wszystkich negatywnych
czynnikw, jakie pojawiaj si w czasie wystpie na ywo kiep
skiego owietlenia, rnych ktw widzenia ekranu i tak dalej.

Pikno przestrzeni i jej rola

To typowy slajd zapchany zbdnymi i w ogle

nieczytelnymi danymi.

Ten slajd jest znacznie prostszy.Wida, e jego

zadaniem jest porwnanie danych dotyczcych
otyoci w Kanadzie z danymi z krajw, w ktrych ten problem ma wikszy i mniejszy wymiar.
Gdyby z jakich przyczyn szczegowa lista krajw bya Ci niezbdna, moesz wrczy j zebranym na wydruku. Porwnywanie duych zestawie liczbowych na papierze jest znacznie
wygodniejsze.

168

Dlaczego ludzie, ktry po raz pierwszy staj przed zadaniem przy

gotowania slajdw, wypeniaj je tak wielk iloci tekstu i obra
zw? Dlaczego nowicjusze nie korzystaj z dobrodziejstw istnienia
wiata? Midzy innymi dlatego, e go nie widz. Dostrzeganie
przestrzeni negatywnej to pierwszy stopie nauki, ktrego zdaje si
brakowa w naszym wyksztaceniu. Niejednokrotnie docieraj do
mnie emaile od studentw z caego wiata, ktrzy podzielaj moje
pogldy na charakter wystpie publicznych. Ci ludzie wierz, e
tre powinna pyn z ust prowadzcego wykad, e w naturalny
sposb powinna wciga publiczno w temat wystpienia i e ca
o prezentacji powinna by atrakcyjna wizualnie, a rola prelegenta
nie powinna ogranicza si do biernego odczytywania kolejnych
przydugich wierszy tekstu ze slajdw. A przecie w tych listach
cigle czytam skargi na wykadowcw, ktrzy potpiaj kade
odstpstwo od przedstawiania danych w jakikolwiek inny sposb
ni ten, ktry wywouje syndrom zanudzenia na mier w czasie
prezentacji PowerPoint.
Ostatnio jeden ze studentw powiedzia mi, e duym nakadem
pracy przygotowa eleganck prezentacj do swojego wystpienia,
ale nauczyciel zaniy mu ocen, bo nie wszystko, co zostao powie
dziane w czasie wystpienia, pojawio si potem na slajdach w po
staci listy wypunktowanej. Student by niezadowolony, poniewa
dobrze opanowa prezentowany materia, omwi wszystkie istotne
dla zagadnienia szczegy i odpowiedzia na kade zadane pytanie,
ale dosta nisz ocen, bo nie przeprowadzi typowej prezenta
cji. Mimo to by przekonany, e jego wystpienie miao waciw
form zmuszao publiczno do wytenia uwagi i zapamitania
materiau. Stworzenie dobrej prezentacji wymaga czasami poczy
nienia odstpstw od oglnie przyjmowanych zasad. Tych samych
zasad, ktre ucz nas, e siedem czy osiem wierszy tekstu na slaj
dzie jest zupenie dopuszczalne. Odejcie od utartych schematw,
wyrnienie si z tumu, pozostawienie pustej przestrzeni na slaj
dzie wymaga szczeglnej odwagi.

Zen prezentacji pomysy i projekty

Czym jest przestrze?

Umieszczajc nawet tylko jedno sowo na pustym slajdzie, tworzysz przestrze.
Zanim w jego obszarze pojawi si cokolwiek, slajd jest tylko ramk dajc pewne
moliwoci. Jednak gdy wstawisz w t ramk chocia jeden obiekt, natychmiast
powoujesz do ycia przestrze. Przestrze moe objania znaczenie, moe pro
wadzi wzrok ogldajcego w danym kierunku, a z pewnoci pozwala uzy
ska harmoni. Oczywicie moesz te wykorzysta przestrze le, zmarnowa
j, zapomnie o niej i potraktowa po macoszemu. Pocztkujcy projektanci sku
piaj si wycznie na pozytywnych elementach projektu tekcie, liczbach,
wykresach czy opisach slajdu nie wiedzc wcale, e sekret dobrze zaprojekto
wanego slajdu kryje si we waciwym wykorzystaniu przestrzeni negatywnej.
Wielu projektantw utrzymuje, e ich praca polega gwnie na takim zago
spodarowaniu przestrzeni negatywnej, by wszystkie pozytywne elementy oyy
w najprostszy moliwy sposb. wiato samo w sobie jest ksztatem i tak jak ci
sza pomidzy dwikami utworu jazzowego nadaje mu gbi, tak wiato kreuje
form projektu graficznego. Bez tych niemych ksztatw i wzorw muzyka by
aby tylko nieznonym haasem.

Brak przestrzeni zabija

Synny projektant Paul Rand powiedzia kiedy Brak przestrzeni zabija. Mia
racj. Kontrast jest nieodzown skadow dobrego projektu, a bez przestrzeni
negatywnej nie osigniesz kontrastu. Brak kontrastu rodzi chaos. Zbytnia kom
plikacja warstwy wizualnej osabia kontrast, nawet jeeli projektant stara si
go uy. Pusta przestrze daje moliwo tworzenia prawdziwych rnic, pod
krelania ich i zwracania na nie uwagi. wiato sprawia, e pozytywne elementy
projektu tekst, obrazy, linie oddychaj. Tak samo jak w yciu to wanie
ten niewidzialny oddech sprawia,
e projekt yje i emanuje energi.
Dlatego wanie mona powiedzie,
e brak przestrzeni zabija. Otwrz si
na przestrze negatywn.

Zdjcie na slajdzie pochodzi z serwisu NASA.

Rozdzia 6. Rne rodzaje przestrzeni. Jak je wykorzysta?

169

Ikebana a przestrze
Japoska koncepcja pikna jest w duym stopniu zwizana z pojciem prze
strzeni, szczeglnie przestrzeni rozumianej w sensie znanym z natury (cho
moe ciko to zrozumie, gdy stoi si w ttnicym yciem centrum Shibuya czy
Shinjuku w Tokio). Zawioci japoskiej sztuki czy zasad projektowania staj si
jasne, gdy zaczniesz ju pojmowa znaczenie przestrzeni. Ikebana, tradycyjna
japoska sztuka ukadania kwiatw, uywa przestrzeni jako gwnego elementu
projektowego. Kady, kto kiedykolwiek zajmowa si ikeban, traktuje przestrze
nie jako co, czego naley si pozby, zapeni czy wykorzysta, ale jak element,
ktry trzeba stworzy, zachowa, a nawet szanowa. Waciwe wykorzystanie
przestrzeni sprawia, e pozytywne elementy kompozycji tworz harmonijnie
przepywajce linie, ktre zmuszaj widza do aktywnego kontemplowania
dziea sztuki. Mistrz ikebany uczy si przede wszystkim pozostawiania wolnych
przestrzeni midzy gazkami kwiatw, tak by cay bukiet mg oddycha, oczy
wicie w przenoni, i szeleci limi czy patkami kwiatw, jak ma to miejsce
w naturze.
Japoczycy opisuj przestrze pojawiajc si w ich sztuce aranacji ogro
dw, ikebanie czy sumie jednym sowem, ma ( ). To wanie ma sprawia,
e kompozycja wydaje si y, porusza. Ma sprawia, e w dziele sztuki rodzi
si harmonia. Ma jest w gruncie rzeczy pustk czy przerw, ktra nadaje ksztat
caoci kompozycji. Brak przestrzeni to baagan i brak harmonii.
Dla kogo, kto nie mia nigdy stycznoci z ikeban, ukadanie bukietw na
mod japosk wyglda zapewne tak, jakby nie obowizyway w nim adne
reguy. W rzeczywistoci za zasady, ktrymi rzdzi si ikebana, zale od
kategorii tworzonego ukadu. Reguy te wynikaj bezporednio z zasad kompo
zycji okrelonych przez mistrzw ikebany, ktrzy przez cae stulecia obserwowali
kunszt natury. I cho w ikebanie obowizuj sztywne zasady dotyczce prowa
dzenia linii, tworzenia formy i materiaw, z ktrych wolno korzysta, artysta
nadal ma szerokie pole do popisu dla swojej kreatywnoci.
Wszystkie reguy kompozycji ikebany mona przenie na grunt swojej pracy,
ycia czy kadej formy dziaalnoci nie zwizanej w aden sposb ze sztuk.
Takie lekcje mona zreszt wycign ze wszystkich dziedzin japoskiej sztuki.
Poznaj kilka zasad kompozycji ikebany i przekonaj si o tym sam.

170

Zen prezentacji pomysy i projekty

Dziesi nauk pyncych z ikebany

1. Przestrze jest tak samo istotna dla kompozycji jak elementy pozytywne.
2. Przestrze tworzy wizi pomidzy elementami kompozycji i pozwala im
oddycha.
3. Pusta przestrze potrafi wzmocni wymow dziea, sprawia, e cao
dziea wywiera znacznie wiksze wraenie ni zwyczajne zoenie elemen
tw kompozycji razem.
4. Sugestia i niuanse projektu sprawiaj, e widz aktywnie kontempluje dzieo,
samodzielnie uzupeniajc to, czego pozornie brakuje.
5. Kompozycja (projekt) powinna pobudza wyobrani ogldajcego.
6. Formalizm dopuszcza kreatywno i wolno wypowiedzi. Wolno nie
istnieje bez cile okrelonej struktury.
7. Prostota to jasno przekazu, pikno i znaczenie.
8. Asymetryczna rwnowaga jest naturalna, dynamiczna i wcigajca.
9. Projektant (czy artysta) powinien mie przed sob jasko okrelony cel,
skupi si na spokoju, agodnoci i wizji, a nie dawa si porwa czystemu
entuzjazmowi. Uspokj swj rozedrgany umys.
10. Szczegowe planowanie kompozycji wsparte mocnymi zasadami tworzy
czyste pikno i rodzi zaangaowanie bez zbdnych dekoracji.

Rozdzia 6. Rne rodzaje przestrzeni. Jak je wykorzysta?

171

Dostrzeenie rwnowagi
w asymetrii jest dla wielu
dowodem zdolnoci
przeniesienia si na wyszy
poziom pojmowania wiata
Matthew Frederic, architekt

Rwnowaga dziki przestrzeni

Rwnowaga jest nieodzownym elementem naszego ycia. Nasze ciao potrze
buje zrwnowaonego ywienia, odpowiednio dobranych wicze i odpoczynku.
Zarwno w yciu prywatnym, jak i zawodowym szukamy przede wszystkim
rwnowagi. (O tym, jak bardzo jej akniemy, wiadczy chyba najlepiej to, jak
czsto wspominamy o potrzebie zachowania rwnowagi pomidzy tymi dwiema
dziedzinami ycia). Instynktownie wyczuwamy te brak rwnowagi. Zamy na
przykad, e ogldasz dom, ktry chcesz kupi. Od razu zauwaysz, e podoga
jest krzywa, a deski stropu nie s idealnie rwnolege i tak dalej. Brak rwnowagi
moe wpyn na decyzj o zakupie. W muzyce te szukamy rwnowagi, ktra
sprawi, e dwiki bd dobrze si komponowa. Harmonia musi istnie nie tylko
w poprawnie odegranych nutach, ale te w gonoci poszczeglnych instrumen
tw, inaczej publiczno od razu odczuje spadek jakoci wykonania utworu.
Rwnowaga jest dla nas tak samo wana rwnie w wiecie projektw gra
ficznych. Rwnowaga pomidzy poszczeglnymi elementami kompozycji buduje
harmoni dziea i angauje uwag widza. To wanie rwnowaga sprawia, e
przestrze negatywna oywa i gadko prowadzi wzrok widza od jednej czci
kompozycji do drugiej. Projekt pozbawiony rwnowagi przyciga uwag, ale
dysonans midzy poszczeglnymi elementami nie pokieruje wzroku widza, przez
co ograniczy jako przekazu. Rwnowaga wywouje te wraenie gbi i ruchu,
dziki czemu projekt nie sprawia wraenia statycznego.

Symetria
O symetrii mona mwi w projektach, w ktrych obydwie poowy dziea s
mniej wicej podobne. Rozrniamy dwa rodzaje symetrii.
Projekt charakteryzuje si symetri obrotow, gdy jego elementy zdaj si
obraca wok punktu rodka. Taki rodzaj symetrii automatycznie wywouje wra
enie dynamiki, ale ciko go efektywnie stosowa.
Najczciej spotykanym w prezentacjach rodzajem symetrii jest symetria bilateralna. Osiga si j poprzez takie rozmieszczenie elementw slajdu, e jego prawa
i lewa strona wydaj si by identyczne. Ten rodzaj symetrii budzi poczucie stabili
zacji, wywouje wraenie oficjalnoci, co bywa niekiedy bardzo przydatne.
Gdy stworzysz slajd, na ktrym umiecisz wyrwnane do rodka tytu, czte
ry linijki tekstu i logo, efekt kocowy bdzie symetryczny. Symetria nie jest za,
ale umieszczanie wszystkich elementw slajdu na rodku bardzo czsto prowadzi
do umiercenia przestrzeni czy marnowania jej na obrzeach slajdu. Wyrodko
wanie elementw kompozycji sprawia, e wiato zostaje zepchnite na jej grani
ce, przez co staje si mniej aktywn czci caoci.

Rozdzia 6. Rne rodzaje przestrzeni. Jak je wykorzysta?

173

Asymetria
Asymetria, czy te rwnowaga asymetryczna, wystpuje wtedy, gdy elementy
kontrastujce ze sob s uoone w taki sposb, e cao kompozycji sprawia
zrwnowaone wraenie. Przestrze negatywna w ukadzie rwnowagi asyme
trycznej jest elementem aktywnym i to wanie dziki niej elementy pozytywne
oddziauj na siebie w sposb nie zakcajcy harmonii caoci. Rwnowaga
asymetryczna wica obiekty rnych rozmiarw, kalibrw, kolorw itd. to bar
dzo skuteczna metoda prowadzenia wzroku widza po kompozycji.
KOMPOZYCJE ASYMETRYCZNE

Zdjcia na slajdach pochodz z serwisu iStockphoto.com.

174

Zen prezentacji pomysy i projekty

KOMPOZYCJE ASYMETRYCZNE

KOMPOZYCJE ASYMETRYCZNE

KOMPOZYCJE ASYMETRYCZNE

Powysze slajdy s poprawne pod wzgldem

kompozycji, ale brak im wyrazu, przez co
wygldaj pospolicie.Wszystkie obiekty na
slajdach s mniej wicej wyrodkowane, przez co
zupenie nie przekazuj idei projektu. (Zdjcia
na slajdach pochodz z agencji NASA).

Tym razem zdjcia s wiksze, a krj pisma

komentarzy zosta dopasowany tak, by wywoa
odpowiednie wraenie po umieszczeniu ich na
tle fotografii.Wprawdzie pierwsze, co rzuci Ci si
w oczy, to zdjcia, ale chwil pniej zwrcisz
uwag na napisy.

Rozdzia 6. Rne rodzaje przestrzeni. Jak je wykorzysta?

175

Punkt centralny
Ludzkie oko doskonale radzi sobie z wychwytywaniem
pionowej osi kompozycji. Jeeli o nie przebiega dokad
nie w poowie ukadu, cao bdzie sprawia wraenie
wytrconej z rwnowagi. Miarki i prowadnice dostpne
w programach do tworzenia slajdw pozwol Ci wycen
trowa wszystkie obiekty idealnie wzdu osi pionowej.
To jeden z powodw, dla ktrych warto wywietla linijk
w czasie pracy w takim programie. Okazuje si jednak,
e rozmieszczanie elementw w poziomie mona przepro
wadza na oko. W przypadku pracy nad slajdami warto
pamita, e dolna cz slajdu musi by nieco bardziej
dociona, dlatego obiekty wyrodkowane idealnie w po
ziomie wydaj si lee nieco zbyt nisko. Zreszt wanie
z tej przyczyny litera S i cyfra 8 w niektrych krojach
pisma s nieco szersze na dole.

Elementy na tych dwch slajdach s rozmieszczone

idealnie wok poziomej osi ukadu, przez co wydaj si
znajdowa nieco zbyt nisko.

176

Zen prezentacji pomysy i projekty

Bardzo atwo orzec, czy obiekt znajduje si nieco poza

pionow osi ukadu. Zawsze centruj idealnie w pionie
wszystkie elementy slajdu (oczywicie, jeli takie s zaoenia projektu). Pomog Ci w tym miarki i prowadnice.

Tutaj dodaem nieco wagi powierzchni pod grafik, przez

co cao sprawia wraenie bardziej zrwnowaonej.

Pamitaj o krawdziach
Wikszo ludzi nie zwraca uwagi na to, co dzieje si w pobliu krawdzi slaj
dw, a przecie ta przestrze jest nie mniej wana. Niezalenie od tego, czy zde
cydujesz si wykorzysta j czynnie, czy te pozostawisz niewidoczn ramk wo
k slajdu, rb to celowo i staraj si zachowa spjny wygld caej prezentacji.
Jeeli postanowisz nie wypenia caego slajdu zdjciem, upewnij si, e pozo
stawiona wok jednobarwna ramka bdzie na tyle szeroka, by sprawiaa wrae
nie zaplanowanej oraz by dziki niej caa kompozycja oddychaa swobodnie. Oso
bicie nie jestem zwolennikiem pozostawiania takiego obramowania wok slajdu,
chyba e przychodzi mi wywietla prezentacj na bardzo duym ekranie. Nie
stety ekrany s zazwyczaj zbyt mae, wic nie widz powodu, by pozbawia si
przestrzeni na rzecz obramowania czy motywu dekoracyjnego.

Identyczne na wszystkich slajdach obramowanie zdaje

si chroni fotografi. Biay kolor dodaje zdjciom dramatyzmu.

Zdjcie wypeniajce cay ekran jest rwnie wyraziste,

a dodatkowo pozwala uzyska ciekawy efekt interakcji pomidzy elementami pierwszego planu a tem slajdu. W ten
sposb moesz wykorzysta obrazy, by prowadziy wzrok
do umieszczonych na ich tle komentarzy. (Zdjcia na slajdach pochodz z serwisu iStockphoto.com).

Rozdzia 6. Rne rodzaje przestrzeni. Jak je wykorzysta?

177

Czasami warto umieci zdjcie czy napis tak, by czciowo wychodziy poza
krawd slajdu, ale jeli elementy kompozycji znajd si tu przy krawdzi, pra
wie jej dotykajc, efekt bdzie bardzo niekorzystny.

178

Zdjcie prawie wystaje poza krawd slajdu.

Czy to byo zamierzone?

To zdjcie odgrodzono od krawdzi slajdu obramowaniem efekt wyglda na zamierzony.

To zdjcie wystaje poza krawd slajdu, tworzc

dramatyczny efekt.

Tak powikszone zdjcie wywiera niezapomniane

wraenie, ale dlaczego napis znajduje si tak blisko
krawdzi? Czy to byo zaplanowane?

Tym razem tekst ma odpowiedni przestrze wok

siebie i doskonale prezentuje si na tle zdjcia.

Tekst wychodzi nieco poza krawd slajdu, przez co

kompozycja zyskuje dynamik, a element przestrzeni
zostaje dodatkowo podkrelony. (Widz ma wraenie,
e slajd jest zbyt may, by pomieci tak duy napis).

Zen prezentacji pomysy i projekty

Teoria gestalt i potga caoci

Teoria postrzegania gestalt, ktra rozwina si w latach dwudziestych XX wieku,
zajmuje si badaniem naturalnej dla czowieka potrzeby upraszczania bodcw
wzrokowych poprzez czenie czci i pewnych grup w cao. Nasz mzg szuka
jednoci i caoci we wszystkim, co obserwujemy, wic wszystkie drobne szcze
gy, ktre skadaj si na dzieo sztuki, pikny budynek itp., tworz w naszych
oczach rozpoznawalny intuicyjnie ksztat. Kontekst, w jakim dokonujemy obser
wacji, jest niezmiernie wany z punktu widzenia teorii gestalt. Cao tworz nie
tyle poszczeglne elementy, co czce je relacje.
Teoria postrzegania gestalt to niezmiernie zoona dziedzina wiedzy, ale dla nas
wane jest samo pojcie gestalt, dziki ktremu pewne zasady komponowania
slajdu stan si bardziej zrozumiae.
Zgodnie z definicj podawan w sowniku MerriamWebster gestalt to struk
tura, konfiguracja lub wzr tworzony przez zjawiska o charakterze fizycznym, bio
logicznym lub psychologicznym poczone ze sob w taki sposb, e uformowana
przez nie jednostka charakteryzuje si cechami nie wynikajcymi bezporednio
ze zsumowania budujcych j skadnikw. Przypuszczam, e nieraz zetkne
si ze stwierdzeniem, e cao przekracza sum skadnikw. To nic innego, jak
nadmiernie uproszczenie zaoe teorii gestalt, ktre przecie doskonale oddaje
jej sens. Po japosku powiedzielibymy: nantonaku, czyli: ten ukad dziaa.
Okazuje si, e do zrozumienia idei projektu wizualnego nie potrzebujemy wcale
wiedzy na temat tworzcych go elementw. Gdy tylko nasz mzg zdoa ogarn
takie dzieo jako cao, jego przekaz staje si dla nas natychmiast jasny.
Cao rzeczywicie przekracza, czasami znacznie, sum tworzcych j
czynnikw. Doznania pynce z wysuchania utworu muzycznego w wykonaniu
doskonaego zespou wykraczaj znacznie poza wraenia wynikajce z odsucha
nia sumy okrelonych dwikw, wydawanych przez czonkw zespou w czasie
koncertu. Ostatnio wybraem si na koncert grupy Tower of Power w Osaka
Blue Note. Kady z muzykw grajcych w tym zespole to wiatowej klasy
artysta to wrcz legendarni ju twrcy, ale razem tworz co wicej ni tylko
wietny zesp. Razem s Tower of Power, jednym z najznamienitszych zespow
bluesowych w dziejach tego gatunku, razem tworz brzmienie nieporwnywalne
z adnym innym. Zatem mona powiedzie, e gestalt zespou Tower of Power
jest znacznie wiksze, wspanialsze i bardziej zachwycajce ni czne moliwoci
czonkw tej kapeli. Ten sam czynnik odgrywa decydujc rol w tworzeniu pro
jektw graficznych. Gestalt sprawia, e moemy odebra przekaz projektu. Jeli
elementy caoci s waciwie rozmieszczone, gestalt caoci bdzie jasny.

Rozdzia 6. Rne rodzaje przestrzeni. Jak je wykorzysta?

179

Dostrze ksztat z poziomu gruntu

Wspominaem ju o pojciu przestrzeni nega
tywnej, czyli tak zwanego wiata, i jego roli
w wiecie grafiki. Teoria gestalt okrela ten
sam aspekt projektu mianem gruntu dla
nas bdzie to to slajdu. Wszystko, co umiesz
czamy na tle, okrela si w teorii gestalt mia
nem ksztatu. Jedno z podstawowych zaoe
teorii, dotyczce wanie ksztatu i gruntu,
mwi, e skoro nasza zdolno jednoczesnego
Znaki drogowe stanowi doskonay przykad jasno
dostrzegania rnych elementw caoci jest
okrelonych zalenoci ksztatu i gruntu. Znak musi by
zaprojektowany w taki sposb, by kierowca w jednej
ograniczona, staramy si uproci otaczajcy
chwili wychwyci najwaniejsze informacje.
nas wiat tak, by w danej chwili powica
swoj uwag tylko jednej rzeczy. Rzucajc
okiem na obraz, podwiadomie okrelamy, co znajduje si na poziomie gruntu
(w tle), a co stanowi ksztat (co umieszczono na pierwszym planie). To jedna
z metod, dziki ktrym nasz mzg radzi sobie z otaczajc go rzeczywistoci.
Przygotowujc si do publicznego wystpienia, musisz stara si za wszelk cen
uatwi widzom wychwycenie najwaniejszych elementw Twojego przekazu, co
oznacza, e elementy te musz wyranie odcina si na tle wszystkiego, co jest
mniej istotne. Przez wikszo swojej prezentacji bdziesz przecie skupia si
na tych najwaniejszych punktach pozostae sprawy stanowi to wystpienia.
Zdarza si, e to, co na jednym slajdzie zdawao si pierwotnie ksztatem (ele
mentem pierwszego planu), po chwili staje si tem (gruntem), gdy nasz wzrok
przenosi si na inny element kompozycji. Takie napicie, jeli powstao celowo,
podnosi dynamik projektu i wie uwag widza. Jeeli umiecisz na slajdzie
zdjcie dajce wraenie dynamiki, istnieje due prawdopodobiestwo, e to wa
nie ono przycignie najpierw uwag widza, przez co to wanie ono zostanie
uznane pocztkowo za ksztat. Jednak ju po chwili ogldajcy zauway umiesz
czony na tle zdjcia tekst gwny przekaz slajdu. W tym momencie zdjcie
staje si tem dla ksztatu, jakim jest tekst. Czasami warto zmniejszy wymow
zdjcia, zwikszajc jego przezroczysto lub
efekt rozmycia, eby wyranie zaznaczy,
ktry element slajdu jest tem, a ktry ele
mentem nadrzdnym.

Na tym slajdzie zdjcie umieszczone w tle rzuca si w oczy jako

pierwsze (przez co przyjmuje rol ksztatu), ale chwil pniej
dostrzegamy list wypunktowan, wic zdjcie zostaje zdegradowane do roli ta, oddajc miejsce ksztatu tekstowi. Czcionka wyranie
wybija si na pierwszy plan, ale oko przeskakuje z tekstu na zdjcie
w tle, po czym powraca znw do napisw.Taki rodzaj dynamiki
sprawia, e nawet najprostsze slajdy staj si bardziej interesujce.

180

Zen prezentacji pomysy i projekty

To tego slajdu jest niewtpliwie pikne i dobrze

dobrane do tematu prezentacji, lecz umieszczony
na nim tekst jest praktycznie niewidoczny, przez co
zwizek ksztat grunt zostaje zakcony.

Tym razem tekst zosta oddzielony od warstwy ta,

dziki czemu jest doskonale widoczny.Tekst i zdjcie
s dwoma niezalenymi elementami, ale tworz
razem harmonijny zwizek.

Kierowanie wzroku widza w wybran stron

Zasada cigoci teorii gestalt daje nam kilka wskazwek odnonie do tego,
w jaki sposb kierowa wzrok widza w wybran stron, czyli jak zachowa ci
go projektu na przejciach pomidzy jego elementami. Zazwyczaj efekt przej
cia jest subtelny, ale jeli istnieje taka potrzeba, moe by bardziej oczywisty.
Przykadem takiego nie budzcego wtpliwoci rozwizania jest strzaka wska
zujca inny element. Bardziej subteln form wskazania innej czci slajdu jest
umieszczenie jej na przedueniu linii zwizanej z ludzk sylwetk umieszczon
w kompozycji.

Najpierw spojrzysz na zdjcie kobiety, ale potem

Twj wzrok powdruje do umieszczonego nad nim
tekstu. (Zdjcia na slajdach pochodz z serwisu
iStockphoto.com).

wiato reflektora jest skierowane na tekst i dosownie rozwietla gwn myl slajdu.

Rozdzia 6. Rne rodzaje przestrzeni. Jak je wykorzysta?

181

Dzieci biegn w kierunku tekstu (a nie od niego).

I jak tu nie spojrze na tekst?

Sku widza zamkniciem

Zamknicie to kolejna z zasad teorii gestalt odnoszca
si do naszego naturalnego sposobu klasyfikowania
bodcw wzrokowych. Zasada zamknicia gosi, e
umys ogldajcego szuka wszystkiego, co uko
czone. Potrafimy uzupenia brakujce elementy,
byle tylko domkn niedokoczone wizualnie dzieo.
Projektant moe wykorzysta t naturaln tenden
cj, eby mocniej przycign uwag widza i zach
ci go do aktywnego udziau w projekcie. Oto przykad
pochodzcy z tradycyjnej japoskiej szkoy pocigni
pdzlem enso, czyli krg owiecenia. Niedomknite koo ma w sobie wicej
dynamiki i bardziej zwraca uwag. Kady, kto je widzi, czuje potrzeb uzupenie
nia brakujcej czci wzoru, co nie nastrcza adnej trudnoci, bo ksztat koa
zna kady z nas. Nasze mzgi wypeniaj pust przestrze odpowiednim kszta
tem. Zawsze, gdy w projekcie pojawi si tylko cz ksztatu sugerujca wygld
caoci, widz powica wicej uwagi tej kompozycji.

Efekt domknicia nie zosta w peni wykorzystany, poniewa sylwetka tygrysa nie wychodzi
poza krawd slajdu.

182

Zen prezentacji pomysy i projekty

Tym razem slajd sprawia wraenie wikszego,

poniewa widzimy caego tygrysa, ktry ewidentnie
jest zbyt duy, by zmieci si na ekranie.

Subtelna moc sugestii

Byem niedawno na wystpie Cirque de Soleil w Osace. Jak
zawsze zachwycili mnie swoimi pokazami. Wystpowali na
stosunkowo ograniczonej przestrzeni, ale w czasie trwania
przedstawienia nie odczuem wraenia ciasnoty. Dwiki to
warzyszce wystpowi puszczano zza kulis, a artyci czsto
schodzili na scen z widowni i tamtdy te wracali za kulisy
po zakoczeniu numeru. Scena wydawaa si wiksza,
poniewa na to wskazywao zachowanie artystw, aranacja
ukadw i scenografia.
W ten sam sposb moemy wywoa wraenie nieogra
niczonej przestrzeni na slajdzie. Wystarczy ukry cz
obiektu za krawdzi slajdu, by zasugerowa, e co dzieje
si za scen. Ow sugerowan przestrzeni jest wszystko
to, co otacza slajd. W ten sposb tworzy si wraenie napi
cia. Ponadto sugerowanie istnienia dodatkowej przestrzeni
aktywuje zasad zamknicia, zmuszajc widza do natural
nego uzupenienia brakujcych elementw kompozycji.

Sugerowanie gbi

Ktry ze slajdw wyglda bardziej

interesujco?

Poza sugerowaniem istnienia przestrzeni moemy te zasu

gerowa istnienie gbi. Zazwyczaj nasze slajdy nie posiadaj
trzeciego wymiaru. Aby wywoa wraenie gbi, moemy
wykona slajd w technice warstwowej, dostosowa rozmiary
obiektw tak, by uzyska efekt perspektywy, albo posuy
si kontrastem barwnym, dziki ktremu jeden element
bdzie sprawia wraenie, jakby wysuwa si ze slajdu. Slajd
z abami to przykad wykorzystania skalowania do uzyskania
efektu gbi. Na slajdzie z parasolk wasaga posuyem si
technik tworzenia warstw (i cieniem). Obydwa rozwizania
pozwoliy wywoa wraenie istnienia gbi.

Zdjcia pochodz z serwisu iStockphoto.com.

Rozdzia 6. Rne rodzaje przestrzeni. Jak je wykorzysta?

183

Zachowanie umiaru
i kontrola przestrzeni
Waciwe wykorzystanie pustej przestrzeni na slajdach jest tak rzadkie, poniewa
producenci oprogramowania komputerowego umieszczaj w nim coraz nowsze
funkcje majce wspomaga proces tworzenia slajdu. Ludzie, ktrzy stykaj si
z zagadnieniem przygotowania prezentacji po raz pierwszy, staj przed ogromn
pokus, by ozdobi swoje slajdy na nieskoczenie wiele moliwych sposobw.
Nie mona wini producentw oprogramowania za zaistnia sytuacj oni
przecie staraj si zadowoli swoich klientw, oferujc im coraz drosze rozsze
rzenia programw, w ktrych znajd si coraz nowsze funkcje. Duy wybr to za
leta, Twoim za obowizkiem jest zachowanie umiaru.

Naucz si kocha ograniczenia

Coraz wiksza liczba wyborw, nowych funkcji i opcji sprawia, e nasze ycie za
wodowe staje si coraz bardziej skomplikowane. Z dowiadczenia wiemy ju, e
samo zwikszanie moliwoci wyboru nie jest rwnoznaczne z wolnoci. Barry
Schwartz w swojej ksice The Paradox of Choice (Ecco, 2003) doszed do po
dobnego wniosku. Autor zauwaa, e nieskoczona moliwo wyboru i nieliczne
ograniczenia nie oswobadzaj, a przeciwnie, s swoistym brzemieniem, jeeli nie
wrcz wizami.
Schwartz, stajc na stanowisku klienta, zauwaa, e w wielu przypadkach
nadmiar moliwoci wyboru nie podnosi naszej kreatywnoci ani nie poprawia ja
koci podejmowanych przez nas decyzji. Na kocu swojej ksiki Schwartz wy
mienia 11 sposobw, ktre pozwalaj hamowa nieco paraliujcy wpyw zbyt
maej liczby ogranicze, tyrani nieznacznych decyzji. Ostatnim punktem tej
listy jest po prostu Naucz si kocha ograniczenia.
Broad
Steve Hagen stwierdza w swojej ksice Buddhism Plain and Simple (
way, 1998), e zwikszenie liczby nieatrakcyjnych wyborw nie moe zrodzi
wolnoci. To prawda, ktr znamy wszyscy, a mimo to cigle szamoczemy si
pomidzy niepotrzebnym i nieistotnym. Nikomu nie podoba si myl o ogranicze
niu liczby dostpnych moliwoci, a przecie zbyt wielki wybr, zbyt wiele funkcji
czy opcji to ograniczenie, ktre prowadzi nas na ciek podejmowania niewa
ciwych decyzji na przykad o dodaniu kolejnych elementw do projektu, cho
wiemy, e lepiej byoby ograniczy si i usun nadmiar z kompozycji.
Prawdziwa wolno nie polega na zwikszeniu moliwoci wyboru, lecz,
o ironio, atwiej j znale w yciu, ktre narzuca nam ograniczone wybory
Steve Hagen

184

Zen prezentacji pomysy i projekty

Wicej to mniej
Wikszo osb uwaa, e najstraszniejsz rzecz, z jak musz si zmierzy
podczas tworzenia prezentacji, jest pusty slajd biaa powierzchnia bez ad
nych elementw szablonu (ojej!). Dlatego te, ulegajc powszechnemu przekona
niu, e nikogo nie zwolniono jeszcze z powodu przedstawienia zbyt wielu danych
w PowerPoincie, pocztkujcy projektant wrzuca na slajd coraz to nowe dane,
poniewa w ten sposb odnajduje poczucie bezpieczestwa. Niestety zbyt wiele
elementw umieszczonych na niewielkiej przestrzeni slajdu bez chwili zastano
wienia nad ukadem caoci daje w efekcie tylko baagan.
Jakie to uczucie, stan przed zbyt wielk liczb opcji? Jak czujesz si, gdy
spogldasz na projekt przygotowany bez adnego umiaru? Znalazem doskonay
opis takiego wraenia w ksice Bryana Petersona Learning to See Creatively
(Amphoto Books, 2003). Peterson pisze o niedowiadczonych fotografach,
ktrzy umieszczaj w kadrze zbyt wiele obiektw przycigajcych wzrok zbyt
wiele punktw zbienoci sprawia, e oczy nie mog ani na chwil zatrzyma si,
by oceni prac. Brak kierunku w kompozycji powoduje utrat zainteresowania
widza. Ogldajcy le zaaranowan prac czuje si zagubiony. Peterson opisuje
to nastpujco.
Wyobra sobie, e zbdzie i znalaze si na zupenie pustej, bocznej drodze. Wreszcie dostrzegasz przed sob samotn stacj benzynow. Jedziesz tam czym prdzej, by odnale wreszcie kierunek, ktry
zaprowadzi Ci na jak drog gwn. Pytasz pracownika stacji o drog, a on oferuje Ci plan A, plan B oraz plan C kady z nich rni si od pozostaych istotnymi szczegami. Okazuje si, e zamiast
uzyska proste wskazwki, skazujesz mzg na konieczno prowadzenia dalszych poszukiwa, przez co czujesz si coraz bardziej zagubiony.
A chciae tylko jasnych, prostych wskazwek, jak dotrze do domu.
Wszyscy mielimy do czynienia z takimi emocjami, choby w trakcie wizyty
na kiepsko zaprojektowanej stronie internetowej, podczas pracy ze le pomylan
aplikacj czy patrzc na kolejne zagmatwane i chaotycznie przygotowane slajdy.
Poznanie przestrzeni negatywnej moe by pierwszym krokiem na drodze pro
wadzcej do projektowania bardziej wymownych slajdw, ale nie wolno Ci za
pomina o nastpnym kroku, jakim jest ograniczanie si podczas zapeniania tej
przestrzeni. Naucz si dostrzega przestrze i szanowa j, a opanujesz sztuk
tworzenia bardziej wyrazistego przekazu.

Rozdzia 6. Rne rodzaje przestrzeni. Jak je wykorzysta?

185

wiczenie: Wicej to mniej zajcia w grupach

Zawsze gdy organizuj caodniowe wykady dla grup w Japonii czy dowolnej in
nej czci wiata, popoudnie przeznaczam na wykonanie jednego wiczenia,
ktre zmusza wszystkich uczestnikw wykadu do aktywnego zainteresowania
si tematem wystpienia. Zapraszam do mikrofonu kilku przedstawicieli firmy,
dla ktrej organizuj wykad (handlowcw, badaczy, kierownikw itd.), i prosz,
by przedstawili nam slajdy, ktrych uywali ostatnio w czasie swoich prezenta
cji. Osoba przemawiajca w danym momencie nie wystpuje z prezentacj po
prostu pokazuje kolejne slajdy i wyjania okolicznoci ich wywietlania, stara si
uzasadni takie, a nie inne wykorzystanie grafiki w kontekcie skutecznego prze
kazania swoich myli i tak dalej. Po prezentacji slajdu caa grupa musi odpowie
dzie sobie na dwa proste pytania:
1. Czy mona pozby si tego slajdu?
2. Jeli nie, to co mona z niego usun, by sta si lepszym
rodkiem przekazu.
Po spdzeniu caego poranku na poznawaniu idei projektowania i uczeniu si
cakiem nowego podejcia do zagadnienia prezentacji danych ludzie chtnie spo
gldaj krytycznym okiem na swoje dotychczasowe prace oraz na prace swoich
wsppracownikw. Czasami baagan na slajdzie jest tak oczywisty, e budzi
miech zarwno autora slajdu, ktry ma przecie broni swojej pracy, jak i jego
kolegw, ktrych zadaniem jest podda projekt krytyce. Poniewa w wicze
niu wykorzystujemy slajdy wykonane przez ludzi biorcych udzia w zajciach,
przeprowadzana krytyka jest znacznie skuteczniejsza, gdy autor projektu bdzie
mg wycign z niej wnioski podczas pracy nad nastpn prezentacj.
Zachcam Ci do przeprowadzenia takiego wiczenia w swojej grupie. Po
szukaj w firmie starych prezentacji. Usidcie z kolegami w jakim spokojnym
miejscu i przyjrzyjcie si uwanie kademu ze slajdw. Postarajcie si okreli
cel, w jakim zosta on wykonany, i zastanwcie si, ktre elementy naleaoby
usun, by podnie jako przekazu.

186

Zen prezentacji pomysy i projekty

Podsumowanie
Przestrze negatywna pozwala uzyskiwa niezwykle silny efekt kontrastu,
pomaga podkrela przekaz i zwraca uwag na waniejsze elementy graficzne
projektu. Tylko dziki pustym obszarom na slajdzie inne jego elementy
tekst, obrazy czy linie mog oddycha. wiato jest dla projektu tym, czym
oddech dla kadej ywej istoty podtrzymuje istnienie i dodaje si.
Pamitaj o zachowaniu rwnowagi, bo tylko dziki niej utrzymasz harmoni
projektu i przycigniesz uwag ogldajcego. Rwnowaga pomidzy elemen
tami pozwala aktywnie uywa przestrzeni negatywnej i lekko prowadzi
wzrok widza do nastpnych elementw slajdu.
Zwikszenie poczucia przestrzeni w projekcie uatwi publicznoci zrozumienie
najwaniejszych punktw prezentacji. To, co w niej wane, powinno rzuca
si w oczy bardziej ni elementy nieistotne. Pamitaj te, e zawsze moesz
zasugerowa istnienie przestrzeni wok slajdu i gbi w jego obrbie takie
zabiegi wywouj interesujcy efekt podniesienia uwagi.
Naucz si najpierw dostrzega przestrze negatywn to pierwszy krok
do tworzenia skutecznej prezentacji. Drugim krokiem jest hamowanie chci
dodawania nowych elementw do slajdu.

Rozdzia 6. Rne rodzaje przestrzeni. Jak je wykorzysta?

187