IDZ DO

PRZYKADOWY ROZDZIA
SPIS TRECI

KATALOG KSIEK
KATALOG ONLINE

ABC Linux
Autor: Radosaw Sok
ISBN: 83-7361-305-6
Format: B5, stron: 300

ZAMW DRUKOWANY KATALOG

TWJ KOSZYK
DODAJ DO KOSZYKA

CENNIK I INFORMACJE
ZAMW INFORMACJE
O NOWOCIACH
ZAMW CENNIK

CZYTELNIA
FRAGMENTY KSIEK ONLINE

W 1991 roku fiski student Linus Torvalds zainspirowany ide otwartego

oprogramowania, postanowi stworzy darmowy system operacyjny przypominajcy
w zarysach system Unix. Dziki udostpnieniu wszystkim zainteresowanym kodu
rdowego oprogramowania, prace nad rozwojem systemu prowadzia szeroka rzesza
programistw z caego wiata. Efektem ich stara sta si system Linux. System ten
wystpuje w wielu wersjach (tzw. dystrybucjach) skadajcych si z jdra systemu
i programw dodatkowych. Najpopularniejszymi dystrybucjami s RedHat i Mandrake,
ktrych najnowsze edycje zostay omwione w tej ksice.
Ta przystpnie napisana ksika wprowadzi Ci w wiat Linuksa opisujc podstawowe
operacje zwizane z instalacj i konfiguracj tego systemu.
Poznasz:
Instalacj i konfiguracj dystrybucji RedHat Linux
Instalacj i konfiguracj dystrybucji Mandrake Linux 9.1
Przegldanie zasobw komputera w Linuksie
Pakiet internetowy Mozilla
Pakiet biurowy OpenOffice.org
Korzystanie z multimediw w Linuksie
Terminologi zwizan z Linuksem
Po ponad 20 latach od swoich narodzin system Linux dojrza na tyle, by stanowi
alternatyw dla dominujcych na rynkw systemw z rodziny Windows. Cho cigle
nie moe pochwali si tak wielk liczb aplikacji jak Windows, do jego zalet naley
niska bo zerowa cena i ogromna stabilno pracy. Ten system si nie zawiesza!
Warto go pozna i nauczy si z niego korzysta.

Wydawnictwo Helion
ul. Chopina 6
44-100 Gliwice
tel. (32)230-98-63
e-mail: helion@helion.pl

Spis treci
Cz I

Wprowadzenie..................................................................9
Wprowadzenie ................................................................................. 11
Linux .................................................................................................................................12
Red Hat Linux.............................................................................................................12
Mandrake Linux..........................................................................................................12
Pytania i odpowiedzi .........................................................................................................13
Jak wymawia i odmienia sowo Linux? ..................................................................13
Jakie s cechy Linuksa? ..............................................................................................13
Jakie s moliwoci sieciowe Linuksa?......................................................................15
Jakie s zalety i wady Linuksa? ..................................................................................15
Jak rozumie numery wersji Linuksa?........................................................................15
Ktr dystrybucj polecasz? .......................................................................................16
Co znajdziesz w tej ksice?.......................................................................................16
Dla kogo przeznaczona jest ta ksika?......................................................................17
Podsumowanie ..................................................................................................................17

Rozdzia 1. Jak instalowa system operacyjny.................................................... 19

Co powiniene zrobi przed instalacj Linuksa ................................................................20
Zalecana konfiguracja komputera .....................................................................................21
Instalacja samodzielna.......................................................................................................22
Instalacja rwnolega.........................................................................................................23
Krtko o partycjonowaniu dysku ......................................................................................23
Skd wzi pyty instalacyjne systemu .............................................................................24
Uruchamianie programu instalacyjnego z pyty CD-ROM...............................................30
Haso administratora systemu ...........................................................................................31
Podsumowanie ..................................................................................................................33

Cz II

Red Hat Linux 9 .............................................................35

Rozdzia 2. Instalacja samodzielna..................................................................... 37

Noniki instalacyjne ..........................................................................................................37
Rozpoczcie instalacji systemu Red Hat Linux 9 .............................................................37
Sprawdzanie instalacyjnych pyt CD ................................................................................38
Podstawowa konfiguracja systemu ...................................................................................40
Podzia dysku twardego na partycje..................................................................................43
Dalsza konfiguracja systemu.............................................................................................49
Waciwa instalacja systemu operacyjnego ................................................................53
Podsumowanie ..................................................................................................................58

ABC Linux

Rozdzia 3. Instalacja rwnolega ....................................................................... 59

Utworzenie partycji systemu Windows 98........................................................................59
Instalacja systemu Windows 98 ........................................................................................65
Instalacja systemu Red Hat Linux 9..................................................................................67
Podsumowanie ..................................................................................................................72

Rozdzia 4. Uruchamianie i wyczanie systemu.................................................. 73

Uruchamianie systemu operacyjnego................................................................................73
Wybr uruchamianego systemu operacyjnego .................................................................78
Logowanie si do systemu ................................................................................................79
Zabezpieczanie ekranu ......................................................................................................80
Koczenie pracy z systemem ............................................................................................82
Podsumowanie ..................................................................................................................84

Rozdzia 5. rodowisko pracy ............................................................................ 85

Pulpit .................................................................................................................................85
Okna ..................................................................................................................................87
Menu sterujce okna..........................................................................................................89
Elementy menu sterujcego: .......................................................................................89
Dostosowywanie pulpitu ...................................................................................................90
Pulpity robocze ...........................................................................................................91
To pulpitu...................................................................................................................91
Rozdzielczo pulpitu .................................................................................................93
Zegar i kalendarz...............................................................................................................94
Dostosowywanie rodowiska uytkownika ......................................................................96
Klawiatura...................................................................................................................97
Napdy pamici optycznej........................................................................................100
Dwiki .....................................................................................................................102
Mysz..........................................................................................................................103
Preferencje okien ......................................................................................................105
Dostosowywanie wygldu systemu operacyjnego..........................................................106
Motyw graficzny.......................................................................................................107
Czcionki systemowe .................................................................................................107
Paski menu i paski narzdziowe ...............................................................................109
Wygaszacz ekranu ....................................................................................................111
Podsumowanie ................................................................................................................114

Rozdzia 6. Zaawansowana konfiguracja systemu............................................. 115

Okno System Settings .....................................................................................................115
Zarzdzanie kontami uytkownikw ..............................................................................116
Zmiana hasa uytkownika systemu................................................................................118
Zmiana hasa administratora systemu .............................................................................119
Instalacja drukarki ...........................................................................................................120
Zmiana parametrw sieci lokalnej ..................................................................................124
Konfiguracja ekranu powitalnego systemu .....................................................................126
Podsumowanie ................................................................................................................127

Cz III Mandrake Linux 9.1 .....................................................129

Rozdzia 7. Instalacja samodzielna................................................................... 131
Noniki instalacyjne ........................................................................................................131
Instalacja systemu ...........................................................................................................132
Podsumowanie ................................................................................................................147

Spis treci

Rozdzia 8. Instalacja rwnolega ..................................................................... 149

Utworzenie partycji systemu Windows 98......................................................................149
Instalacja systemu Windows 98 ......................................................................................155
Instalacja systemu Mandrake Linux 9.1..........................................................................157
Podsumowanie ................................................................................................................160

Rozdzia 9. Uruchamianie i wyczanie systemu................................................ 161

Uruchamianie systemu operacyjnego..............................................................................161
Wybr uruchamianego systemu operacyjnego ...............................................................164
Zabezpieczanie ekranu ....................................................................................................166
Koczenie pracy z systemem ..........................................................................................167
Podsumowanie ................................................................................................................170

Rozdzia 10. rodowisko pracy .......................................................................... 171

Pulpit ...............................................................................................................................171
Okna ................................................................................................................................173
Menu sterujce okna........................................................................................................175
Dostosowywanie pulpitu .................................................................................................176
Pulpity robocze .........................................................................................................177
To pulpitu.................................................................................................................178
Rozdzielczo pulpitu ...............................................................................................180
Zegar i kalendarz.............................................................................................................182
Dostosowywanie rodowiska uytkownika ....................................................................183
Klawiatura.................................................................................................................184
Dwiki .....................................................................................................................186
Mysz..........................................................................................................................188
Preferencje okien ......................................................................................................190
Dostosowywanie wygldu systemu operacyjnego..........................................................191
Motyw graficzny.......................................................................................................192
Czcionki systemowe .................................................................................................193
Paski menu i paski narzdziowe ...............................................................................195
Wygaszacz ekranu ....................................................................................................197
Podsumowanie ................................................................................................................200

Rozdzia 11. Zaawansowana konfiguracja systemu............................................. 201

Centrum Sterowania Mandrake.......................................................................................201
Zarzdzanie kontami uytkownikw ..............................................................................203
Zmiana hasa uytkownika systemu................................................................................206
Instalacja drukarki ...........................................................................................................207
Zmiana parametrw poczenia sieciowego ...................................................................213
Podsumowanie ................................................................................................................217

Cz IV Linux w domu i w biurze ...............................................219

Rozdzia 12. Przegldanie zasobw komputera ................................................... 221
Przegldanie zawartoci dyskietek i pyt CD-ROM .......................................................223
Korzystanie z dyskietek ............................................................................................224
Korzystanie z pyt CD-ROM ....................................................................................229
Zakadanie i przegldanie folderw ................................................................................230
Wyrnianie grupy ikon..................................................................................................231
Kopiowanie plikw i folderw........................................................................................232

ABC Linux
Przenoszenie plikw i folderw ......................................................................................232
Zmiana nazwy pliku lub folderu .....................................................................................234
Usuwanie plikw i folderw ...........................................................................................234
Dostosowywanie folderw i plikw................................................................................235
Zmiana ta folderu.....................................................................................................236
Uzupenianie ikony pliku lub folderu symbolem......................................................237
Zmiana rozmiaru ikony pliku lub folderu.................................................................237
Podsumowanie ................................................................................................................238

Rozdzia 13. Pakiet internetowy Mozilla ............................................................. 239

Uruchamianie przegldarki .............................................................................................240
Wprowadzanie adresu strony WWW..............................................................................241
Polonizowanie pakietu Mozilla.......................................................................................242
Dostosowywanie przegldarki do wasnych potrzeb ......................................................244
Wybr strony domowej.............................................................................................244
Wygld okna przegldarki ........................................................................................246
Przegldanie stron w oknach...........................................................................................249
Przegldanie stron w panelach ........................................................................................249
Pobieranie plikw............................................................................................................252
Prywatno i zabezpieczenia...........................................................................................254
Cookies .....................................................................................................................255
Obrazy.......................................................................................................................256
Okna reklamowe .......................................................................................................259
Java i JavaScript........................................................................................................260
Korzystanie z serwerw poredniczcych.......................................................................263
Nawigacja bez uycia myszy ..........................................................................................264
Zakadki...........................................................................................................................265
Przegldanie listy odwiedzonych stron ...........................................................................267
Kurier poczty...................................................................................................................269
Uruchamianie Kuriera poczty ...................................................................................270
Wprowadzanie informacji o koncie pocztowym ......................................................270
Konfiguracja konta pocztowego ...............................................................................274
Wysyanie wiadomoci pocztowej............................................................................278
Odbieranie wiadomoci pocztowych ........................................................................279
Odpowiadanie na list.................................................................................................279
Usuwanie wiadomoci pocztowej.............................................................................281
Ksika adresowa......................................................................................................281
Dodawanie wpisu do ksiki adresowej ...................................................................282
Wysyanie poczty do osb z ksiki adresowej........................................................284
Podsumowanie ................................................................................................................285

Rozdzia 14. Pakiet biurowy OpenOffice.org ....................................................... 287

Uruchamianie pakietu OpenOffice.org ...........................................................................288
System Red Hat Linux 9 ...........................................................................................288
System Mandrake Linux 9.1 .....................................................................................289
Konfiguracja i rejestracja..........................................................................................289
Tworzenie nowego dokumentu .......................................................................................291
Zapisywanie dokumentu .................................................................................................292
Otwieranie istniejcego dokumentu ................................................................................293
Drukowanie dokumentu ..................................................................................................294
Zamykanie skadnika pakietu..........................................................................................295
Podsumowanie ................................................................................................................296

Spis treci

Rozdzia 15. Multimedia .................................................................................... FTP

Obrazy ............................................................................................................................ FTP
Pliki muzyczne MP3 i OGG........................................................................................... FTP
System Red Hat Linux 9 .......................................................................................... FTP
System Mandrake Linux 9.1 .................................................................................... FTP
Pyty kompaktowe.......................................................................................................... FTP
System Mandrake Linux 9.1 .................................................................................... FTP
Sekwencje wideo............................................................................................................ FTP
Regulacja gonoci........................................................................................................ FTP
Podsumowanie ............................................................................................................... FTP

Dodatki ....................................................................................... FTP

Dodatek A Sowniczek terminw i poj .......................................................... FTP
Dodatek B Przedrostki i jednostki miary stosowane w informatyce................... FTP
Dodatek C Netykieta ...................................................................................... FTP
Skorowidz...................................................................................... 297

Rozdzia 15.

Multimedia
Nie mona wyobrazi sobie wspczesnego komputera pozbawionego obsugi multimediw. Treci multimedialne obrazy, dwiki, muzyka i sekwencje wideo zastpuj tradycyjne noniki obrazu i dwiku, uatwiajc katalogowanie materiaw oraz
wymian ich z przyjacimi. Znacznie atwiej przecie sign po pyt zawierajc
ca dyskografi Twojego ulubionego wykonawcy lub zestaw jego najlepszych teledyskw, ni wyszukiwa pyty kompaktowe zawierajce zestaw Twoich ulubionych
piosenek czy przeglda dziesitki kaset wideo.
Obie opisywane w tej ksice dystrybucje systemu Linux obsuguj multimedia. Stopie obsugi rnych typw danych multimedialnych jest jednak rny nieco gorzej
wypada w porwnaniu Red Hat Linux 9, ktry standardowo nie potrafi odtwarza plikw
dwikowych MP3 oraz sekwencji wideo.

Obrazy
Obsuga plikw graficznych to dla systemw Red Hat Linux 9 i Mandrake Linux 9.1
najmniejszy problem. Obie dystrybucje wyposaone s w program Eye of Gnome,
pozwalajcy przeglda obrazy, zmienia ich skal, a nawet wywietla wybrany obraz
na penym ekranie. Rwnie przegldarka Nautilus moe by pomocna przy szybkim
przegldaniu galerii zdj.
Ponisze wydruki zawartoci ekranu pochodz z systemu Mandrake Linux 9.1 W systemie Red Hat Linux 9 przegldanie obrazw odbywa si jednak identycznie, wic
nie powiniene mie najmniejszych problemw z odnalezieniem potrzebnych opcji
na ekranie komputera.

Aby wywietli plik graficzny, otwrz okno przegldarki Nautilus i odszukaj ikon
pliku, ktrego zawarto chcesz wywietli (rysunek 15.1). Gdyby dwukrotnie klikn
znalezion ikon, obraz zostaby wywietlony bezporednio wewntrz okna przegldarki Nautilus; wygodniejszym programem jest jednak Eye of Gnome, ktry moesz

Cz IV Linux w domu i w biurze

ftp-298
Rysunek 15.1.
Opcja menu
kontekstowego
Otwrz za pomoc
Eye of Gnome
uruchamia
przegldark
obrazw

uruchomi, klikajc ikon prawym przyciskiem myszy, wybierajc z menu kontekstowego pozycj Otwrz za pomoc, a nastpnie w menu podrzdnym klikajc pozycj
Eye of Gnome. Spowoduje to otwarcie na ekranie okna zawierajcego wybrany obraz
(rysunek 15.2).
Rysunek 15.2.
Okno przegldarki
obrazw

Przegldarka Eye of Gnome daje Ci moliwo dowolnego zmieniania skali wywietlanego obrazu. Korzystajc z przyciskw Bliej oraz Dalej, moesz powiksza wybrane
fragmenty obrazu lub oddala si od niego, obejmujc szersz perspektyw. Przycisk
Dopasuj pozwoli Ci w kadej chwili nakaza programowi dobranie takiej skali, by cay
wywietlony obraz zosta dopasowany do biecej wielkoci okna programu:

Rozdzia 15. Multimedia

ftp-299

Rozmiar obrazu (podawany w pikselach, czyli punktach obrazu) oraz aktualna skala
wywietlane s na pasku stanu, znajdujcym si na dole okna.

Najciekawsz opcj programu Eye of Gnome jest wywietlanie obrazu na penym

ekranie. Po naciniciu klawisza F11 z ekranu znikn wszystkie elementy graficznego
rodowiska uytkownika, a caa powierzchnia powicona zostanie obrazowi (ktrego
wielko zostanie dopasowana tak, aby zmieci si cay). Kolejne nacinicie klawisza
F11 przywrci poprzedni stan rodowiska.

Pliki muzyczne MP3 i OGG

Skompresowana muzyka zawadna wiatem. Nawet przenone odtwarzacze pyt
kompaktowych coraz czciej wykorzystywane s do odtwarzania komputerowych
pyt CD-R lub CD-RW, zawierajcych nagrany wczeniej zbir skompresowanych
plikw muzycznych najrniejszych wykonawcw. Nic dziwnego zatem, e tej samej
moliwoci odtwarzania skompresowanych plikw muzycznych uytkownicy
wymagaj od swoich komputerw stacjonarnych i przenonych.
Kompresja muzyki uwalnia uytkownika komputera od zalenoci od fizycznego nonika muzyki pyty kompaktowej lub kasety. Skompresowane pliki muzyczne mog
by skadowane na dysku twardym (przy obecnych pojemnociach dyskw twardych
nie jest problemem zmieszczenie na jednym dysku kilkudziesiciu godzin muzyki)
lub pytach CD-R i CD-RW. Mog te zosta przesane przez sie na inny komputer:
do drugiego pokoju, do miejsca pracy, do przyjaciela.
wiat skompresowanej muzyki nie jest jednolity. Najpopularniejsze dwa sposoby
kompresji to:
MP3
MP3 to skrt od nazwy MPEG 1 Layer III. Ten sposb kompresji, wynaleziony
na Uniwersytecie Fraunhofera, liczy sobie ju dobrych kilka lat; dziki temu
zadomowi si ju doskonale w umysach wszystkich osb korzystajcych
ze skompresowanej muzyki. Jego najwiksz zalet jest wanie powszechno:
muzyk w formacie MP3 nagrywa oraz odtwarza moe mnstwo
programw i urzdze, wczajc w to stacjonarne i przenone odtwarzane
pyt CD-ROM i DVD. Niestety, format MP3 jest do niepewny z prawnego
punktu widzenia: co jaki czas wiat obiegaj plotki o kolejnych prbach
wprowadzenia opat licencyjnych za korzystanie z niego.
OGG
OGG Vorbis (bo tak brzmi pena nazwa tego standardu) powsta jako otwarta,
darmowa odpowied na standard MP3. Grupa promujca standard OGG
(informacj o niej znajdziesz na stronie internetowej http://www.vorbis.com/)
postawia sobie za cel opracowanie standardu otwartego (a wic o specyfikacji

Cz IV Linux w domu i w biurze

ftp-300

dostpnej dla kadego bez koniecznoci wnoszenia jakichkolwiek opat)

i pozbawionego wtpliwoci prawnych.
Muzyka zakodowana zgodnie ze standardem OGG brzmi lepiej ni tak samo
zakodowany plik MP3. Niestety, trudniej jest jednak znale produkty
obsugujce ten standard. Na szczcie z kadym dniem jest lepiej i cho
jeszcze przez kilka miesicy trudno bdzie kupi w sklepie przenony
odtwarzacz pyt kompaktowych zgodny ze specyfikacj OGG Vorbis,
to pewnego dnia ten nowy standard moe wyprze z rynku kompresj MP3.
Obie opisywane tu dystrybucje systemu Linux radz sobie zarwno z odtwarzaniem
plikw MP3, jak i OGG. Ba, format OGG jest mniej kopotliwy, gdy w obu przypadkach wystarczy podwjne kliknicie ikony pliku muzycznego, by rozpocz jego
odtwarzanie, podczas gdy w systemie Red Hat Linux taka sama operacja dotyczca
jednak pliku MP3 skoczy si wywietleniem na ekranie informacji o zablokowaniu
funkcji odtwarzania plikw MP3 ze wzgldw prawnych.

System Red Hat Linux 9

Niestety, firma Red Hat konsekwentnie nie umieszcza w swojej dystrybucji systemu
Linux moduu odpowiedzialnego za odtwarzanie plikw MP3, argumentujc to niejasn
sytuacj prawn tego moduu. Rzeczywicie, format MP3 od dawna jest przedmiotem
sporw prawnikw; nie przeszkadza to jednak wszystkim firmom z wyjtkiem firmy
Red Hat docza do swojego oprogramowania odpowiedni fragment kodu.
Na szczcie uzupenienie systemu Red Hat Linux 9 o moliwo odtwarzania plikw
MP3 cho niezbyt atwe jest jak najbardziej moliwe. Potrzebowa bdziesz tylko
dostpu do Internetu, kilkunastu minut wolnego czasu i sporej dawki dobrych chci.
Odtwarzanie plikw OGG nie wymaga adnych dodatkowych krokw poza podwjnym
klikniciem ikony pliku. Format OGG, ktry od pocztku powstawa jako otwarty
standard kodowania dwiku, nie wzbudza adnych wtpliwoci natury prawnej i moe
by cakowicie legalnie obsugiwany przez oprogramowanie bez koniecznoci uiszczania opat licencyjnych.

Prac zacznij od uruchomienia przegldarki WWW i wprowadzenia adresu strony

http://www.gurulabs.com/downloads.html (rysunek 15.3). Odszukaj na niej odnonik
prowadzcy do pliku o nazwie xmms-mp3-1.2.7-13.p.i386.rpm, kliknij go prawym
przyciskiem myszy, a nastpnie w menu kontekstowym kliknij pozycj Zapisz element
docelowy jako. Gdy na ekranie pojawi si okno dialogowe Zapisz jako, przejd do swojego folderu prywatnego (w przypadku konta uytkownika o nazwie mrowka folder
prywatny bdzie nosi nazw /home/mrowka/) i kliknij przycisk Zapisz (rysunek 15.4).
W czasie, gdy plik zawierajcy modu obsugi plikw MP3 bdzie pobierany z sieci, na
ekranie wywietlane bdzie okno Meneder pobieranych plikw, informujce Ci o postpie pobierania pliku z sieci (rysunek 15.5). Musisz, niestety, cierpliwie poczeka, a
caa zawarto pliku zostanie zapisana na dysku twardym Twojego komputera; dopiero
wtedy moesz zamkn okno Meneder pobieranych plikw oraz okno przegldarki
i przej do kolejnego etapu.

Rozdzia 15. Multimedia

ftp-301

Rysunek 15.3.
Na stronie GURU
LABS znajdziesz
gotowy pakiet
oprogramowania
umoliwiajcy
rozszerzenie
moliwoci systemu
Red Hat Linux 9
o odtwarzanie
plikw MP3

Rysunek 15.4.
Okno Zapisz jako
pozwala Ci wybra
docelowy folder
dla pobieranego
z sieci pliku

Rysunek 15.5.
Informacja
o postpie procesu
pobierania pliku
z sieci

Teraz kliknij prawym przyciskiem myszy woln przestrze pulpitu i wybierz z menu
kontekstowego pozycj Nowy terminal. Na ekranie pojawi si okno tekstowej konsoli
systemu, umoliwiajce Ci przeprowadzenie instalacji pobranego z Internetu pakietu
oprogramowania (rysunek 15.6).

Cz IV Linux w domu i w biurze

ftp-302
Rysunek 15.6.
Instalacja pobranego
z sieci pakietu
oprogramowania
wymaga podania
kilku polece
z poziomu tekstowej
konsoli systemu
operacyjnego

Instalacj rozpocznij od wydania polecenia
 (zatwierdzisz je klawiszem Enter); gdy

system poprosi o haso administratora (wywietlajc tekst Password:), wprowad haso i zatwierd je naciniciem klawisza Enter. Jeli na ekranie nie pojawi si aden
komunikat o bdzie, zostay Ci przyznane prawa administratora systemu, niezbdne
do zainstalowania pakietu oprogramowania.
Kolejnym poleceniem, ktre powiniene wyda, jest 
. Spowoduje ono wywietlenie
zawartoci folderu, w ktrym si znajdujesz Twojego folderu prywatnego. Na wywietlonej licie powiniene znale plik xmms-mp3-1.2.7-13.p.i386.rpm.
Jak na razie wszystko idzie bez przeszkd? Przed tob najtrudniejszy krok: wprowad
polecenie  

 
  (uwaajc, by nie popeni
bdu literowego, na przykad nie zapomnie o wprowadzeniu jednego ze znakw mylnika) i nacinij Enter. Jeli si nie pomylie, po chwili na ekranie pojawi si znak
zgoszenia systemu operacyjnego, zupenie jak na rysunku 15.6. Dwukrotne podanie
polecenia   (raz, aby pozby si praw administratora, a drugi raz, by zamkn okno
tekstowej konsoli systemu) zakoczy ca procedur.
Nie musisz wprowadza znak po znaku caej, skomplikowanej przecie, nazwy pliku
xmms-mp3-1.2.7-13.p.i386.rpm. Wystarczy, e wprowadzisz kilka pierwszych liter
nazwy (na przykad 
) i naciniesz klawisz Tab; pozostaa cz nazwy zostanie
automatycznie uzupeniona.

Teraz wystarczy, by otworzy okno przegldarki Nautilus i odszuka ikon pliku MP3
lub OGG, ktrego zawarto chcesz odtworzy (rysunek 15.7). Po dwukrotnym jej klikniciu na ekranie pojawi si gwne okno programu XMMS, a z gonikw zacznie
pyn muzyka (rysunek 15.8).

System Mandrake Linux 9.1

Firma Mandrake nie miaa takich rozterek, jak firma Red Hat: modu odpowiedzialny
za odtwarzanie plikw MP3 jest instalowany wraz z systemem i dostpny bez adnych
dodatkowych czynnoci. Wystarczy, by otworzy okno przegldarki Nautilus i odszuka ikon pliku MP3 lub OGG, ktrego zawarto chcesz odtworzy (rysunek 15.9):
po dwukrotnym jej klikniciu na ekranie pojawi si gwne okno programu XMMS,
a z gonikw zacznie pyn muzyka (rysunek 15.10).

Rozdzia 15. Multimedia

ftp-303

Rysunek 15.7.
Aby odtworzy plik
muzyczny MP3
lub OGG, wystarczy
teraz dwukrotnie
klikn jego ikon

Rysunek 15.8.
Okno programu
XMMS

Rysunek 15.9.
Aby odtworzy plik
muzyczny MP3
lub OGG, wystarczy
dwukrotnie klikn
jego ikon

Rysunek 15.10.
Okno programu
XMMS

Nie, to nie pomyka! Rysunki 15.8 i 15.10 naprawd przedstawiaj gwne okno
programu XMMS. To, e wygldaj zupenie inaczej, jest efektem dostarczania
przez firm Red Hat oraz Mandrake rnych domylnych motyww graficznych okna
(tak zwanych skrek). Jeli nie odpowiada Ci wygld programu, moesz pobra
z Internetu inn skrk i cakowicie odmieni gwne okno programu XMMS.

Cz IV Linux w domu i w biurze

ftp-304

Pyty kompaktowe
Cho skompresowana muzyka cieszy si wrd uytkownikw komputerw wikszym
powodzeniem gwnie ze wzgldu na wiksz wygod uytkowania i moliwo
odtwarzania piosenek bezporednio z dysku twardego komputera bez koniecznoci
wkadania pyty do czytnika jeli nie dysponujesz jeszcze skompresowan wersj
zakupionego niedawno albumu, nic nie stoi na przeszkodzie, aby odtworzy zapisane
na pycie kompaktowej piosenki za pomoc komputera. Obie opisywane dystrybucje
zawieraj proste, acz funkcjonalne, narzdzie suce do odtwarzania pyt CD.
Zaraz po woeniu pyty kompaktowej do napdu CD-ROM, program Odtwarzacz
CD powinien uruchomi si automatycznie. Jeli jednak zamkniesz jego okno nie
wycigajc pyty kompaktowej z napdu CD-ROM, bdziesz musia samodzielnie
otworzy je ponownie.System Red Hat Linux 9.

Aby odtworzy pyt kompaktow w systemie Red Hat Linux 9, w j do napdu

CD-ROM, a nastpnie otwrz menu systemowe (klikajc ikon z symbolem czerwonego kapelusza, umieszczon w lewym dolnym rogu ekranu), wybierz w nim pozycj
Sound & Video, a w menu podrzdnym kliknij pozycj Odtwarzacz CD (rysunek 15.11).
Na ekranie otworzy si okno programu Odtwarzacz CD wystarczy teraz, by klikn
przycisk rozpoczynajcy odtwarzanie, a z gonikw popynie muzyka (rysunek 15.12).
Rysunek 15.11.
Uruchamianie
programu
Odtwarzacz CD

Rysunek 15.12.
Gwne okno
Odtwarzacza CD

Rozdzia 15. Multimedia

ftp-305

Znaczenie poszczeglnych przyciskw Odtwarzacza CD jest nastpujce:

1. Powrt do poprzedniej cieki pyty.

2. Przewijanie biecego utworu wstecz.
3. Pauza (w czasie, gdy dwik jest odtwarzany) lub uruchomienie odtwarzania.
4. Zatrzymanie odtwarzania.
5. Przewijanie biecego utworu w przd.
6. Skok do nastpnej cieki pyty.
7. Wysunicie tacki napdu CD-ROM.

System Mandrake Linux 9.1

W systemie Mandrake Linux 9.1 do odtwarzania pyt kompaktowych suy ten sam
program Odtwarzacz CD co w przypadku systemu Red Hat Linux 9; nieco trudniejsze jest jedynie dotarcie do pozycji menu uruchamiajcej go. Aby odtworzy pyt
kompaktow, w j do napdu CD-ROM, a nastpnie otwrz menu systemowe (klikajc ikon z symbolem maej czarnej stopy, umieszczon w lewym dolnym rogu
ekranu), wybierz w nim pozycj Multimedia, w menu podrzdnym wska pozycj
Dwik, a na koniec w kolejnym menu podrzdnym kliknij pozycj Odtwarzacz CD
(rysunek 15.13). Na ekranie otworzy si okno programu Odtwarzacz CD wystarczy teraz, by klikn przycisk rozpoczynajcy odtwarzanie, a z gonikw popynie
muzyka (rysunek 15.14).
Rysunek 15.13.
Uruchamianie
programu
Odtwarzacz CD

Rysunek 15.14.
Gwne okno
Odtwarzacza CD

Cz IV Linux w domu i w biurze

ftp-306

Sekwencje wideo
Odtwarzanie filmw i sekwencji wideo to dziedzina multimedialnych zastosowa
komputerw, w ktrej wystpuj najwiksze rnice midzy dystrybucjami firm Red
Hat a Mandrake. Niestety, Red Hat Linux 9 przegrywa w tej konkurencji z kretesem,
nie oferujc standardowo adnego programu umoliwiajcego odtwarzanie filmw
lub teledyskw.
Znacznie lepiej jest w przypadku dystrybucji Mandrake Linux 9.1, w ktrej dostpny
jest program xine umoliwiajcy odtwarzanie sekwencji wideo MPEG oraz filmw
DVD i DivX; wszystko to bez koniecznoci instalowania dodatkowych pakietw oprogramowania lub wasnorcznego kompilowania programw pobranych z Internetu.
Aby odtworzy plik z filmem lub sekwencj wideo niezalenie od tego, czy jest on
zapisany na dysku twardym Twojego komputera czy na pycie CD-ROM woonej do
napdu odszukaj jego ikon za pomoc przegldarki Nautilus i kliknij j dwukrotnie
(rysunek 15.15). Na ekranie otworzy si okno Wyjcie obrazu xine, w ktrym rozpocznie si odtwarzanie zawartoci pliku wideo, w drugim oknie za wywietlona zostanie
wirtualna konsoleta magnetowidu, pozwalajca Ci kontrolowa wywietlanie filmu:
zatrzymywa, pauzowa i wznawia odtwarzanie lub przechodzi do innych fragmentw filmu (rysunek 15.16).
Rysunek 15.15.
Aby odtworzy
zawarto pliku
wideo, wystarczy
dwukrotnie klikn
jego ikon

Jeli konsoleta nie jest Ci chwilowo potrzebna, moesz usun j z ekranu, by nie
zasaniaa obrazu. Uzyskasz to, klikajc wywietlany obraz prawym przyciskiem
myszy; kolejne kliknicie przywrci ponownie konsolet. Z kolei nacinicie klawisza F przeczy odtwarzanie na peny ekran wystarczy zatem, by wyczy wiato, rozsiad si wygodnie w fotelu, ukry klikniciem prawego przycisku myszy okno
konsolety i nacisn klawisz F, by poczu si prawie jak w kinie.
Odtwarzaniem filmu moesz sterowa rwnie bez pomocy konsolety. Klawisz spacji
pozwoli Ci zatrzyma i wznowi odtwarzanie filmw, klawisze strzaki w lewo i strzaki
w prawo su za do przewijania filmu w ty i w przd.

Rozdzia 15. Multimedia

ftp-307

Rysunek 15.16.
Wirtualna konsoleta
magnetowidu
pozwoli Ci
intuicyjnie
kontrolowa
odtwarzanie
sekwencji wideo

Regulacja gonoci
Nowoczesne karty dwikowe i pyty gwne wyposaone w ukady generujce dwik
wymagaj, by podcza do nich aktywne zestawy gonikowe, ktre wyposaone s
we wasny wzmacniacz wraz z regulatorem wzmocnienia. Moe si zatem wydawa,
e problem regulacji gonoci dwikw odtwarzanych przez komputer nie powinien istnie, gdy w kadej chwili moesz uy potencjometru i dowolnie zmieni
wzmocnienie.
Komputer ma jednak znacznie dalej idce moliwoci regulacji gonoci. Za pomoc
moduu regulacji gonoci tak zwanego miksera moesz nie tylko zmieni gono wszystkich dwikw generowanych przez komputer, ale te zmieni proporcje
gonoci sygnaw z rnych rde lub wyregulowa balans. Na przykad, jeli suchasz akurat muzyki z pyty kompaktowej, moesz cakowicie wyciszy wszystkie inne
rda dwiku, by nie rozpraszay Ci efekty dwikowe otwartych stron WWW lub
samego systemu operacyjnego.
Okno regulacji gonoci jest identyczne w obu opisywanych tu dystrybucjach systemu
Linux. Aby je otworzy:

w systemie Red Hat Linux 9 otwrz menu systemowe (klikajc ikon z symbolem

czerwonego kapelusza, znajdujc si w lewym dolnym rogu ekranu), wyrnij

pozycj Sound & Video, a nastpnie w menu podrzdnym kliknij pozycj
Kontrola gonoci (rysunek 15.17),

w systemie Mandrake Linux 9.1 otwrz menu systemowe (klikajc ikon

z symbolem maej czarnej stopy, znajdujc si w lewym dolnym rogu ekranu),

wyrnij pozycj Multimedia, w menu podrzdnym wska pozycj Dwik,
a nastpnie kliknij pozycj Kontrola gonoci (rysunek 15.18).

Cz IV Linux w domu i w biurze

ftp-308
Rysunek 15.17.
Otwieranie okna
regulacji gonoci
w systemie
Red Hat Linux 9

Rysunek 15.18.
Otwieranie okna
regulacji gonoci
w systemie Mandrake
Linux 9.1

W oknie regulacji gonoci (zatytuowanym Kontrola gonoci) do dyspozycji masz

szereg suwakw regulujcych gono poszczeglnych rde dwiku oraz pl kontrolujcych te rda (rysunek 15.19). Kade ze rde dwiku jest opisane w etykiecie
wywietlanej u samej gry odpowiadajcego mu paska:

Rysunek 15.19.
Okno regulacji
gonoci

Rozdzia 15. Multimedia

ftp-309

Kada karta dwikowa moe oferowa inny zestaw obsugiwanych rde dwiku, mona jednak przyj, e wiele z nich bdzie wystpowa praktycznie w kadej konfiguracji:

rdo vol odpowiada dwikowi wysyanemu do gonikw, a wic sumie

wszystkich rde dwiku,

rdo pcm odpowiada cyfrowemu dwikowi generowanemu przez

programy dziaajce na Twoim komputerze na przykad program XMMS

odtwarzajcy plik muzyczny MP3 lub przegldark Mozilla wywietlajc
stron WWW, ktrej autor osadzi w kodzie strony instrukcje odtwarzania
dwiku,

rdo line odpowiada analogowemu dwikowi wprowadzanemu

do komputera za pomoc gniazdka line-in z magnetofonu lub radio,

rdo mic odpowiada za podczony do komputera mikrofon,

rdo cd to dwik bdcy efektem odtwarzania dwikowych pyt

kompaktowych.
Zmieniajc pooenie suwakw, moesz dowolnie wpywa na gono kadego ze
rde dwiku. Standardowo pary suwakw z ktrych kady odpowiada jednemu
kanaowi dwiku stereo przesuwaj si rwnolegle, dziki czemu nie zostaje zachwiany balans; jeli jednak chcesz wyregulowa balans, usu znacznik z pola Razem
wybranego rda dwiku, by zyska moliwo dowolnego regulowania gonoci
lewego i prawego kanau dwikowego.
Kade ze rde dwiku wyposaone jest take w pole Cisza. Umieszczajc w nim
znacznik, moesz chwilowo wyciszy wybrane rdo bez koniecznoci przesuwania
jego suwaka gonoci. Gdy usuniesz znacznik z pola Cisza, przywrcona zostanie
natychmiast jego poprzednia gono.
Przy niektrych rdach dwiku wywietlane jest te pole Zapis. Ma ono znaczenie
wycznie dla programw, ktre su do nagrywania dwiku z zewntrznego rda
dwiku napdu CD-ROM, magnetofonu, radia lub mikrofonu. Dwik bdzie
nagrywany wycznie z tego rda, ktre zostao wyrnione za pomoc znacznika
umieszczonego w polu Zapis.
Wszystkie zmiany dokonywane w oknie Kontrola gonoci zaczynaj obowizywa
natychmiast po ich wprowadzeniu. Jeli nie potrzebujesz chwilowo moliwoci zmiany
gonoci, zamiast zamyka okno Kontrola gonoci, lepiej zminimalizuj je bdzie
do Twojej dyspozycji w uamku sekundy, gdy tylko bdzie Ci znw potrzebne.

Podsumowanie
W tym rozdziale dowiedziae si:

jak przeglda obrazy,

jak odtwarza pliki muzyczne MP3 i OGG oraz pyty kompaktowe,

jak odtwarza sekwencje wideo,

jak regulowa gono odtwarzanego dwiku.

ftp-310

Cz IV Linux w domu i w biurze

Dodatki

ftp-312

Dodatki

Dodatek A Sowniczek terminw i poj

ftp-313

Dodatek A

Sowniczek
terminw i poj
Informatyka obfituje w niezrozumiae dla przecitnego uytkownika terminy i skrty.
Nie jest jeszcze tragedi, gdy niejasny termin wywodzi si z jzyka polskiego: w takiej
sytuacji najczciej mona domyle si, o co tak naprawd chodzi. Gorzej jest jednak,
jeli termin pochodzi bezporednio z jzyka angielskiego, lub co gorsza podany
jest bezporednio w jzyku angielskim.
W tym dodatku przedstawiam krtki sowniczek terminw, poj i skrtw informatycznych, ktre mog by niezrozumiae nie tylko dla tych najbardziej pocztkujcych
uytkownikw, stawiajcych dopiero pierwsze kroki w nauce obsugi komputera, ale
te dla tych, ktrzy potrafi si t skomplikowan maszyn cakiem dobrze posugiwa.
Przy kadym terminie podaem te oryginaln angielsk nazw.
Niektre sowa wyjanienia terminu s zapisane kursyw. Zapis taki oznacza, e podkrelone sowo samo jest terminem, ktrego wyjanienie znajduje si w sowniczku.
Termin

Angielski odpowiednik
lub rozwinicie skrtu

Opis

adres IP

IP address

Liczba jednoznacznie identyfikujca komputer podczony

do sieci. Zawiera w sobie adres sieci lokalnej oraz numer
komputera w tej sieci; do rozdzielenia tych dwch liczb suy
maska sieci. Najczciej liczba odpowiadajca adresowi IP
dzielona jest na cztery mniejsze liczby (z zakresu 0 255),
rozdzielone kropkami.

aplet

applet

Program napisany w jzyku Java.

bajt

byte

Osiem bitw.

bit

bit

Najmniejsza jednostka cyfrowej informacji. Pami

o pojemnoci jednego bitu moe mie tylko dwa stany:
0 (fasz) lub 1 (prawda). czc wiele bitw w sowa danych,
mona otrzyma pamici o znacznie wikszej pojemnoci,
przechowujce liczby z wikszego zakresu.

ftp-314

Dodatki

Termin

Angielski odpowiednik
lub rozwinicie skrtu

Opis

CD-R

Compact Disk
Recordable

Pyta kompaktowa, na ktrej mona dokona jednokrotnego

zapisu informacji (za pomoc nagrywarki pyt CD-R).

CD-ROM

Compact Disk
Read Only Memory

Pyta kompaktowa z fabrycznie zapisanymi informacjami.

Jej zawartoci nie mona ani skasowa, ani zmieni.

CD-RW

Compact Disk
Rewritable

Pyta kompaktowa, ktrej zawarto mona cakowicie

wykasowa i na nowo dokona zapisu (za pomoc nagrywarki
pyt CD-RW).

cookie
(tumaczone
czasem jako
ciasteczko)

cookie

Pakiet informacji zapisywany przez stron WWW

do pniejszego wykorzystania. Cookies mog by uywane
w jak najbardziej przydatnych celach (na przykad
do przechowywania zawartoci wirtualnego koszyka na zakupy
na stronie sklepu internetowego), mog by jednak rwnie
uyte do ledzenia Twoich wdrwek po stronach
internetowych.

DHCP

Dynamic Host
Configuration
Protocol

Protok automatyzujcy proces konfiguracji interfejsw

sieciowych. Korzystajc z protokou DHCP, nie musisz
martwi si o podawanie takich parametrw, jak adres IP,
maska sieci czy adres domylnej bramki sieci wszystkie te
informacje zostan pobrane automatycznie z serwera DHCP
obsugujcego Twoj sie lokaln.

DNS

Domain Name
Services

Usuga pozwalajca dokonywa automatycznej zamiany

nazw komputerw (np. www.grush.one.pl) na odpowiadajce
im adresy IP. Za prawidowe dziaanie usugi DNS odpowiadaj
publiczne i prywatne serwery DNS.

domylna
bramka
sieci

default gateway

Komputer, ktrego zadaniem jest przekazywanie danych

midzy wieloma sieciami. Najczciej gwnym zadaniem
bramki jest przekazywanie danych midzy sieci lokaln
a internetem, a zatem udostpnianie jednego cza
internetowego wielu komputerom i uytkownikom.

emotikon

emoticon, smiley

Prosty symbol graficzny, majcy na celu zaprezentowanie

emocji osoby piszcej tekst. Skadany jest najczciej
z prostych znakw dostpnych na klawiaturze. Dla przykadu
znak :-) oznacza umiech.
Emotikony najczciej stosuje si w czasie internetowej
rozmowy za pomoc komunikatora, jednak spotyka si je
rwnie w elektronicznych wiadomociach pocztowych.

folder

folder

Inne okrelenie katalogu, upowszechnione wraz z premier

systemu Windows 95.

formatowanie

formatting

Przygotowywanie dyskietki lub partycji dysku twardego

do uycia. Formatowanie zawsze wie si z usuniciem
wszystkich danych znajdujcych si na formatowanej
dyskietce lub partycji. Wyrnia si dwa tryby formatowania:

formatowanie szybkie, podczas ktrego zawarto nonika
jest jedynie czyszczona, a na przygotowanej powierzchni
zapisywane s struktury wybranego systemu plikw,

Dodatek A Sowniczek terminw i poj

Termin

Angielski odpowiednik
lub rozwinicie skrtu

ftp-315

Opis

formatowanie pene, podczas ktrego powierzchnia

nonika jest dogbnie sprawdzana pod ktem
wystpowania uszkodzonych sektorw; wykryte
uszkodzone sektory s wyczane z uycia i dopiero
po przetestowaniu caej powierzchni tworzone s
struktury wybranego systemu plikw.
FTP

File Transfer
Protocol

Protok umoliwiajcy przesyanie plikw midzy

komputerami poczonymi sieci lokaln lub rozleg.
Protok FTP umoliwia nie tylko pobieranie plikw
z serwerw FTP, ale rwnie wysyanie plikw jest zatem
szybk i niezawodn metod przesyania danych midzy
komputerami.

gbia
kolorw

color depth

Liczba odcieni kolorw, ktre jednoczenie mog by

wywietlone na ekranie. Parametr ten zaley przede wszystkim
od moliwoci zamontowanej w komputerze karty grafiki.

host

host

Dowolny komputer podczony do sieci lokalnej lub rozlegej.

HTTP

Hypertext Transfer
Protocol

Protok, ktry wykorzystywany jest w czasie przesyania

danych midzy serwerem HTTP (serwerem WWW)
a przegldark dziaajc na Twoim komputerze. Za pomoc
protokou HTTP przesyany jest tekst strony WWW, wszystkie
zawarte na stronie elementy graficzne oraz cz pobieranych
z sieci plikw.

interfejs
sieciowy

network interface

Dowolne urzdzenie, ktre moe suy do podczenia

komputera do sieci lokalnej lub rozlegej. Najpopularniejsze
interfejsy sieciowe to karty sieciowe Ethernet oraz modemy.

intranet

intranet

Niewielka sie komputerw oferujcych rnorodne usugi

dla ograniczonej liczby uytkownikw. Najczciej intranet
spotka mona w firmach lub instytucjach: tworz go serwery
niezbdne do ich dziaania.

internet

internet

Potna sie komputerw oferujcych rnorodne usugi dla

bardzo duej (lub wrcz nieograniczonej) liczby uytkownikw.
Przykadem internetu (pisanego ma liter) moe by
oglnowiatowa sie naleca do jednej firmy lub organizacji
i obsugujca jej pracownikw i klientw. Najbardziej znanym
internetem jest Internet (pisany wielk liter) oglnowiatowa
sie powszechnego dostpu.

ikona

icon

Symbol graficzny odpowiadajcy funkcji programu, plikowi,

folderowi lub oknu.

IMAP

Internet Mail Access

Protocol

Protok obsugi poczty elektronicznej, zastpujcy powoli

starszy i dajcy mniejsze moliwoci protok POP3.
Podstawow cech protokou IMAP jest przechowywanie
wikszoci wiadomoci bezporednio na serwerze, dziki
czemu moesz mie dostp do swojej poczty (w tym
do archiwum wiadomoci) nie tylko za pomoc Twojego
wasnego komputera, ale dowolnego komputera majcego
dostp (poprzez sie) do serwera, z ktrego usug korzystasz.

ftp-316

Dodatki

Termin

Angielski odpowiednik
lub rozwinicie skrtu

Opis

karetka

caret

Element graficzny wskazujcy na ekranie miejsce, w ktrym

umieszczane bd znaki wprowadzane z klawiatury. Czasem
nazywany te kursorem.

katalog

directory

Zbir plikw i katalogw podrzdnych. Podzia zawartoci

dysku na katalogi pozwala utrzyma porzdek i uatwi
odszukanie potrzebnych plikw. Pewne katalogi s zakadane
przez sam system operacyjny i nie wolno zmienia ich nazwy
ani pooenia; uytkownik moe zakada wasne katalogi,
zmienia ich nazwy, przenosi je i umieszcza w nich
dowolne pliki. Najwaniejszym katalogiem jest katalog
gwny oznaczany /
Przykady:
Katalog gwny:
Katalog systemowy:
Katalog uytkownika mrowka:

/
/bin/
/home/mrowka/

konto
uytkownika

user account

Zbir informacji jednoznacznie identyfikujcych uytkownika

oraz przechowujcych jego prywatne dane (pliki i katalogi),
zabezpieczony za pomoc nazwy konta oraz hasa. Logujc si
na wasne konto, uytkownik otrzymuje dostp do swoich
plikw i katalogw oraz do poczynionych przez siebie ustawie.
Jednoczenie system operacyjny nadaje uytkownikowi prawa
dostpu do plikw i zainstalowanych programw zgodnie
z ustaleniami administratora systemu.

kursor

cursor

Termin opisujcy miejsce ekranu, w ktrym wstawiane

bd znaki tekstu (kursor tekstowy) lub ktrego dotyczy
bd kliknicia myszy (kursor myszy). Ze wzgldu na t
niejednoznaczno polecane terminy to: karetka (dla kursora
tekstowego) oraz wskanik myszy (dla kursora myszy).

kliknicie

click

Pojedyncze lub podwjne nacinicie przycisku myszy.

Klikajc lewym przyciskiem myszy, najczciej wskazuje si
elementy ekranu, prawym za wywouje stowarzyszone
z nimi menu kontekstowe.

maska sieci

network mask

Liczba binarna (dwjkowa), ktra pozwala wyodrbni

z adresu IP adres sieci oraz kolejny numer komputera w tej
sieci. Najczciej liczba odpowiadajca masce sieci dzielona
jest na cztery mniejsze liczby (z zakresu 0 255), rozdzielone
kropkami.

menu

menu

Banderola zawierajca dostpne w danym momencie polecenia.

Najczciej ma posta hierarchiczn, tzn. wybr jednej z opcji
powoduje rozwinicie menu podrzdnego, zawierajcego grup
powizanych logicznie polece.

menu
kontekstowe

context menu

Menu dotyczce wybranego obiektu i zawierajce polecenia

cile zwizane z tym obiektem. Najczciej menu kontekstowe
wywouje si, klikajc wybrany element prawym przyciskiem
myszy.

Dodatek A Sowniczek terminw i poj

ftp-317

Termin

Angielski odpowiednik
lub rozwinicie skrtu

Opis

montowanie nonika
danych

mounting

Informowanie systemu operacyjnego o fakcie dostpnoci

nonika danych, na przykad dyskietki woonej przed chwil
do stacji dyskw lub pyty CD-ROM wsunitej do czytnika.
Zamontowany nonik danych nie moe zosta usunity
z komputera, zanim nie zostanie odmontowany.

mysz

mouse

Urzdzenie umoliwiajce wskazywanie dowolnego punktu

na ekranie poprzez przesuwanie myszy doni po blacie biurka
oraz wywoywanie funkcji programu przez naciskanie
(klikanie) umieszczonych na jej grzbiecie przyciskw.

obraz pyty

disk image

Plik zawierajcy bajt po bajcie wszystkie informacje,

ktre powinny by zapisane na pycie CD-ROM. Plik taki
moe by uyty do odtworzenia oryginalnej pyty CD-ROM
przez nagranie jego zawartoci na pyt CD-R lub CD-RW.
Obrazy pyt CD-ROM czsto s wykorzystywane
do dystrybucji darmowego oprogramowania: producent
pozwala uytkownikom pobiera zawarto instalacyjnych
pyt CD-ROM i samodzielnie j nagrywa, dziki czemu nie
ponosi kosztw rozprowadzania nonikw instalacyjnych.

odmontowywanie
nonika
danych

unmounting

Informowanie systemu operacyjnego o chci usunicia

nonika danych z komputera na przykad wyjcia dyskietki
ze stacji dyskw lub wysunicia pyty CD-ROM z czytnika.
Usunicie nonika bez wczeniejszego jego odmontowania
moe skoczy si utrat danych oraz problemami
ze stabilnoci komputera.

okno

window

Wycinek ekranu (najczciej prostokty, cho nie jest to regu)

przedstawiajcy fragment zawartoci jakiego dokumentu
lub folderu. Wntrze okna moe by przewijane: ukazuje
w ten sposb dalsze fragmenty tego samego dokumentu. Samo
okno moe by przesuwane po caym ekranie, a jego rozmiar
moe by zmieniany. Okna obecne na ekranie mog na siebie
zachodzi, a uytkownik moe wskaza to, ktre ma by
wywietlane na szczycie kaskady okien i otrzymywa informacje
o naciskanych klawiszach oraz ruchach wskanika myszy.

okno
dialogowe

dialog

Okno oferujce wybr opcji, umoliwiajce wprowadzenie

niezbdnych danych lub ostrzegajce o konsekwencjach
podejmowanej akcji. Pojawienie si okna dialogowego
na ekranie czsto zatrzymuje dziaanie procesu, ktry
je wywietli; wznowione zostaje ono po zatwierdzeniu
wprowadzonych w oknie dialogowym danych.

okno
wyskakujce

pop-up window

Okno otwierane przez stron WWW bez wyranego polecenia

uytkownika komputera. Najczciej w oknach wyskakujcych
wywietlane s reklamy i ogoszenia.

pami
operacyjna

memory

Skad danych bezporednio dostpnych dla procesora. W pamici

operacyjnej znajdowa si musi kod wykonywanych programw
oraz dane wszystkich obrabianych dokumentw. Tylko
chwilowo nieuywane fragmenty pamici operacyjnej mog
by zapisywane na dysku twardym, tworzc w ten sposb
mechanizm pamici wirtualnej.

ftp-318
Termin

Dodatki
Angielski odpowiednik
lub rozwinicie skrtu

Opis

Zawarto pamici operacyjnej tracona jest w momencie

odcicia zasilania komputera i musi by zapeniana od nowa
po ponownym jego wczeniu. Z tego powodu kade
wczenie komputera powoduje ponowne zaadowanie
systemu operacyjnego.
pami
wirtualna

virtual memory

Mechanizm pozwalajcy na wykorzystywanie czci

pojemnoci dysku twardego jako magazynu przechowujcego
nieuywane chwilowo fragmenty zawartoci pamici
operacyjnej. Tworzy si w ten sposb iluzj posiadania
w komputerze pamici operacyjnej o wikszej pojemnoci.
Niestety, poniewa procesor moe mie bezporedni dostp
tylko do danych zapisanych w pamici operacyjnej,
przeniesione na dysk twardy dane musz by z niego
odczytane, gdy tylko s potrzebne. Spowalnia to znacznie
dziaanie komputera, gdy dysk twardy jest wiele tysicy razy
wolniejszy od pamici operacyjnej.

partycja

partition

Wydzielony, cigy obszar logiczny na dysku twardym,

o okrelonym pocztku oraz rozmiarze. Podzia dysku
twardego na partycje jest najlepsz metod zainstalowania
kilku rnych systemw operacyjnych kademu z nich
w takim przypadku odpowiada jedna partycja. Kada partycja
moe korzysta z innego systemu plikw.

partycjonowanie dysku

disk partitioning

Podzia dysku twardego na partycje, dokonywany rcznie

przez uytkownika komputera (za pomoc odpowiedniego
programu) lub automatycznie (przez program instalacyjny
systemu operacyjnego).

plik

file

Obszar partycji przydzielony jednemu zbiorowi danych.

Plik zapisany jest w jednym z katalogw znajdujcych si
na partycji. Kady plik zapisany w katalogu musi mie inn
nazw, jednak w dwch rnych katalogach mog istnie pliki
o tej samej nazwie.
Pamitaj, e w systemie Linux istotna jest wielko liter,
zatem nazwy Nazwa oraz nazwa mog dotyczy dwch plikw
znajdujcych si w jednym katalogu (w przeciwiestwie
do systemu Windows, gdzie wielko liter nie ma znaczenia
i tak zapisane dwie nazwy traktowane s identycznie).

plik
wymiany

swap file

Plik lub obszar dysku, w ramach ktrego zapisywane s

aktualnie nieuywane fragmenty zawartoci pamici operacyjnej
komputera. Zwalniana w ten sposb pami moe by aktywnie
wykorzystana przez inne procesy, co zwiksza efektywno
wykorzystania zasobw komputera i umoliwia stworzenie
iluzji posiadania pamici operacyjnej o wikszej pojemnoci.

POP3

Post Office Protocol

v3

Prosty protok umoliwiajcy odczytywanie poczty

elektronicznej gromadzcej si na serwerze POP3. Odebrana
poczta najczciej usuwana jest z serwera, nie ma zatem
moliwoci odczytania zgromadzonego archiwum wiadomoci
pocztowych za pomoc innego komputera.

Dodatek A Sowniczek terminw i poj

ftp-319

Termin

Angielski odpowiednik
lub rozwinicie skrtu

Opis

proces

process

Obecny w pamici program wykonywany pod kontrol

systemu operacyjnego.

program
rozruchowy

bootstrap loader

Krtki program, zapisany zawsze w cile okrelonym miejscu

dyskietki lub dysku twardego, ktrego zadaniem jest
zaadowanie do pamici podstawowego kodu systemu
operacyjnego i uruchomienie go.

przeciganie

drag

Operacja polegajca na naciniciu i przytrzymaniu przycisku

myszy nad przeciganym elementem, przesuniciu wskanika
myszy do miejsca, w ktrym ma znale si przecigany
element, i zwolnieniu przycisku myszy.

przegldarka
WWW

Web browser

Program umoliwiajcy przegldanie zawartoci stron WWW,

nawigowanie midzy nimi oraz pobieranie z sieci plikw
(dokumentw, grafik, programw, muzyki). Czsto
przegldarka WWW jest te wyposaona w dodatkowe
funkcje, takie jak na przykad historia odwiedzanych stron
WWW czy te baza zakadek, umoliwiajcych szybkie
dotarcie do zapamitanych stron WWW.

pulpit

desktop

Obszar roboczy ekranu komputera, na ktrym wywietlane

mog by ikony, okna i menu. Najczciej pulpitem jest cay
ekran, z ewentualnym wyczeniem paskw narzdzi
wywietlanych na caej dugoci krawdzi obrazu.

rozdzielczo

resolution

Liczba punktw obrazu. Im wiksza rozdzielczo, tym wicej

elementw graficznych mieci si na pulpicie, s one jednak
coraz mniejsze.

sektor

sector

Blok pojemnoci dyskietek i dyskw twardych. Sektor jest

najmniejsz jednostk pojemnoci dyskietki lub dysku
twardego, ktr komputer moe odczyta lub zapisa zatem
nawet jeli komputer pragnie odczyta z dysku tylko jeden
bajt, musi na zapas przeczyta od razu cay sektor danych.

serwer

server

Komputer lub program udostpniajcy zasoby lub wybrane

usugi.

serwer
proxy,
serwer
poredniczcy

proxy server

Serwer, ktrego zadaniem jest poredniczenie w transmisji

sieciowej. Powodem poredniczenia moe by potrzeba
filtrowania ruchu (na przykad blokowania dostpu do niektrych
usug) lub ch przyspieszenia dziaania sieci poprzez
buforowanie najczciej pobieranych z Internetu plikw.

sie lokalna

local area network

(LAN)

Sie teleinformatyczna czca ze sob komputery lece

we wzgldnie niewielkich odlegociach, na przykad
w jednym budynku lub w kilku przylegych budynkach.

sie rozlega

wide area network

(WAN)

Sie teleinformatyczna czca ze sob komputery i sieci

lokalne rozrzucone na duym obszarze.

skrypt

script

Prosty program automatyzujcy wybran funkcj

lub automatycznie realizujcy proste czynnoci.

SMTP

Simple Mail Transfer

Protocol

Protok umoliwiajcy wysyanie wiadomoci pocztowych.

Podanie w ustawieniach programu pocztowego adresu serwera
SMTP jest warunkiem koniecznym moliwoci wysyania
poczty elektronicznej.

ftp-320

Dodatki

Termin

Angielski odpowiednik
lub rozwinicie skrtu

Opis

sterownik
urzdzenia

device driver

Prosty program, ktrego zadaniem jest obsuga wybranego

urzdzenia: zainicjowanie jego pracy, pobieranie i wysyanie
przeznaczonych dla niego danych oraz kontrolowanie jego
pracy. Sterownik musi by cile dostosowany do konkretnego
modelu urzdzenia.

system
plikw

file system

Sposb zapisu informacji (zawartoci plikw oraz katalogw)

na dysku twardym. Od systemu plikw zalene s takie cechy
uytkowe, jak na przykad: maksymalna dugo nazw plikw,
odporno na uszkodzenia spowodowane usterkami sprztu
lub oprogramowania, czy szybko zapisu i odczytu informacji.

uszkodzony
sektor

bad sector

Sektor dyskietki lub dysku twardego, ktry na skutek defektu

powierzchni nonika (na przykad zarysowania lub
zabrudzenia powierzchni dysku) nie jest w stanie przechowywa
danych w sposb pewny. Uszkodzone sektory s wyczane
z uycia podczas penego formatowania dyskietki lub partycji
dysku twardego.

wskanik
myszy

mouse pointer

Element graficzny pokazujcy aktualn pozycj myszy

na ekranie (a wic miejsce, ktrego dotyczy bd kliknicia).
Jego ksztat informuje o rodzaju czynnoci, jak spowoduje
kliknicie jednym z przyciskw myszy.

WWW

World Wide Web

Oglnowiatowa sie serwerw HTTP zawierajcych strony

WWW (zakodowane w jzyku HTML) oraz pliki dostpne
do pobierania.

Dodatek B

Przedrostki i jednostki
miary stosowane
w informatyce
Chcc czy nie chcc, jako uytkownik komputera masz bardzo duo do czynienia
z jednostkami miar. Niezalenie od tego, czy chcesz sprawdzi rozmiar pliku, pojemno
wolnej przestrzeni dostpnej na partycji czy pojemno zamontowanej w komputerze
pamici operacyjnej, do czynienia bdziesz mia z bitami, bajtami, kilobajtami, megabajtami czy gigabajtami. Sytuacj dodatkowo pogarsza fakt, e wszystkie te jednostki
wymagaj bardzo dokadnego zapisywania: skrty kb, kB, KB i Kb oznaczaj cztery
rne jednostki! Korzystajc z niewaciwego zapisu, moesz pomyli si o rzd wielkoci, zosta le zrozumianym lub wrcz kupi zupenie nie taki element komputera,
jaki zamierzae.
Spiesz Ci jednak z pomoc, zamieszczajc poniej krtki poradnik opisujcy najczciej
stosowane w informatyce jednostki pojemnoci pamici (tabele B.1, B.2 oraz B.3) oraz
zawierajcy tabele uatwiajcy przeliczanie wielkoci (tabela B.4). Na samym kocu
(tabela B.5) znajdziesz te kilka przykadw zego zapisywania jednostek: przyjrzyj
si im i postaraj si zapamita, e takich form nigdy nie powiniene uywa.
Tabela B.1. Przedrostki jednostek pojemnoci pamici, wersja starsza
Przedrostek

Znaczenie

kilo (1024)

mega (10241024 lub 1024 K)

giga (102410241024 lub 1024 M)

tera (1024102410241024 lub 1024 G)

Podane w tabeli B.1 przedrostki powstay wiele lat temu gdy informatyka bya dopiero
w powijakach w postaci nieformalnej umowy midzy informatykami i elektronikami.
Cho obowizuj one do dzi, s czsto mylone ze zwykymi, dziesitnymi przedrostkami

ftp-322

Dodatki

ukadu SI (k, M, G, T) stosowanymi w fizyce czy matematyce. Czasami producenci

sprztu wiadomie wrcz uywaj niewaciwych przedrostkw: uycie przedrostkw SI
pozwala producentom dyskw twardych podawa wiksze wartoci pojemnoci produkowanych dyskw. Z tego powodu wprowadzono w ramach normy SI nowe oznaczenia przedrostkw binarnych (dwjkowych) wraz z nowymi ich nazwami (tabela B.2):
Tabela B.2.Przedrostki jednostek pojemnoci pamici, wersja aktualna
Przedrostek

Znaczenie

Ki

kibi (1024)

Mi

mebi (10241024 lub 1024 K)

Gi

gibi (102410241024 lub 1024 M)

Ti

tebi (1024102410241024 lub 1024 G)

Odmienne przedrostki s w informatyce i elektronice niezbdne, gdy komputery

w przeciwiestwie do ludzi nie potrafi liczy w systemie dziesitnym, operujc wycznie na systemie dwjkowym. Std o ile dla czowieka naturalne jest
podawanie liczb z szeregu 10, 100, 1000, dla komputera okrge s liczby z szeregu 2, 4, 8, 16, 32 System dziesitny wymaga od komputera o wiele bardziej
intensywnych oblicze i jest stosowany tylko w czasie wywietlania dziesitnego
wyniku, zrozumiaego dla czowieka. Takie wartoci, jak na przykad pojemno
pamici, zawsze jednak byy i bd liczone dwjkowo nigdy nie bdziesz mg
zatem kupi moduu pamici o pojemnoci 1000 MB, bez problemu za to dostaniesz modu o pojemnoci 1024 MB.

Jeli kiedy zastanawiae si, dlaczego Twj nowo kupiony dysk o pojemnoci
120 GB oferuje Ci przestrze mieszczc tylko 111 GB danych, masz odpowied
na swoje wtpliwoci. 120 GB wedug producenta dysku to 120 000 000 000 B
danych (poniewa uywa on bezpodstawnie! dziesitnych przedrostkw SI),
a to w informatyce odpowiada jedynie wartoci 111 GB (lub 111 GiB, jeli uywa
nowej formy przedrostkw dwjkowych).
Tabela B.3. Jednostki pojemnoci pamici
Jednostka

Znaczenie

bit

bajt (osiem bitw)

Tabela B.4. Przelicznik jednostek miary pojemnoci pamici

B

KB

MB

GB

1B

1 KB

1024

1 MB

1048576

1024

1 GB

1073741824

1048576

1024

Dodatek B Przedrostki i jednostki miary stosowane w informatyce

ftp-323

Tabela B.5. Najczciej popeniane bdy

Bdne oznaczenie

Objanienie bdu

16 kB

le! Kilobajt oznacza si skrtem KB lub KiB. Skrt kB oznacza 1000 bajtw,
a nie 1024 bajty.

128 Kb

le! Kilobajt oznacza si skrtem KB lub KiB. Skrt Kb oznacza 1024 bity,
a nie 1024 bajty.

256 Mb

le! Megabajt oznacza si skrtem MB lub MiB. Skrt Mb odpowiada

megabitowi (a wic 10241024 bitom).

ftp-324

Dodatki

Dodatek C

Netykieta
Oto kilka podstawowych zasad i prawide, do ktrych powinni si stosowa wszyscy
uytkownicy Sieci:

Temat wiadomoci powinien odpowiada treci listu oraz by jak najbardziej

opisowy.

Nie krzycz. Krzyczenie wyraa si zapisywaniem tekstu wycznie wielkimi

literami. Zostaniesz po prostu uznany za niegrzecznego i moesz otrzyma

niezbyt przyjazn odpowied. Jeli chcesz jaki fragment tekstu podkreli,
umie go midzy znakami podkrelenia lub gwiazdkami. Na przykad _ten
fragment tekstu_ zosta podkrelony, a *ten fragment* pogrubiony.

Jeli artujesz, odpowiednio oznacz art. Moesz skorzysta ze znaczkw

skadanych ze znakw przestankowych i nawiasw, na przykad :) :-) ;) ;-) 8-) P-)

itp. Jeli co Ci smuci, te moesz to oznaczy: :( ;(. Jeli zaartujesz i nie
zaznaczysz tego, moesz zosta potraktowany powanie, a przez to czsto
take niegrzecznie.

Wiadomo, na ktr odpowiadasz, cytuj przed Twoim wasnym listem.

Nie cytuj caej treci listu, a jedynie fragmenty, na ktre odpowiadasz.

Jeli doczasz do listu sygnatur, nie powinna ona by dusza ni cztery,

pi wierszy. Nie cytuj te cudzych sygnatur; co prawda s one niekiedy

maymi dzieami sztuki, jednak znacznie zwikszaj objto listu. Wystrzegaj
si te wysyania listw wyposaonych w Twoj kart adresow jest ona
do obszernym zacznikiem, a nie wszystkie programy potrafi j poprawnie
zinterpretowa.

Nie wysyaj nierozwanie zacznikw. Jeeli musisz wysa plik, sprawd,

czy nie jest on za duy i dodatkowo skompresuj go popularnym programem

(np. WinZip). Moesz te rozway umieszczenie pliku na serwerze FTP
lub WWW i przesanie w wiadomoci e-mail jedynie adresu. Pamitaj,
aby nie uywa wymylnych programw archiwizujcych zaoszczdzisz
w ten sposb innym szukania programu dekompresujcego.

ftp-326

Dodatki

Odpowiadaj na listy spokojnie, najlepiej po rozczeniu z sieci. Jeli wylesz

nieprzemylany list, moe on zawiera nie tylko bdy ortograficzne lub

gramatyczne, utrudniajce zrozumienie treci, ale te pisane pod wpywem
emocji opinie, ktrych moesz si potem wstydzi. Najlepiej jest napisa
spokojnie list, kilkakrotnie go przeczyta i dopiero wtedy wysa.

Skonfiguruj poprawnie polskie znaki diakrytyczne. Twj program pocztowy

powinien obsugiwa poprawnie standard kodowania polskich znakw

diakrytycznych ISO-8859-2 i wstawia odpowiednie pola w nagwku
wiadomoci. Informacje na temat odpowiedniej konfiguracji programu moesz
znale na Polskiej Stronie Ogonkowej (http://www.agh.edu.pl/ogonki/). Jeli
nie potrafisz skonfigurowa programu lub nie moe on uywa polskich znakw,
lepiej pisz, zupelnie ich nie uzywajac. Pamitaj: nawet jeeli widzisz poprawne
polskie litery w swoich listach, nie znaczy to, e s one prawidowo zakodowane
i inne programy je rozkoduj w zrozumiay dla uytkownika sposb.

Wysyaj wiadomoci tekstowe, unikajc formatu HTML, chyba e Twj

korespondent wyranie zadeklarowa, e nie ma nic przeciwko temu

formatowi. Wiadomoci HTML znacznie zwikszaj objto listw
(czsto nawet trzykrotnie), nie wnoszc wiele do przekazywanej informacji.

Jeli nie bdziesz przestrzega powyszych zasad, licz si z tym, e moesz si

spotka z rnymi formami oporu innych uytkownikw Sieci. Albo delikatnie

zasugeruj Ci w odpowiedzi na Twj list, e zachowujesz si niewaciwie,
albo (jeli trafisz na kogo nerwowego) zasypi Twoj skrzynk pocztow
megabajtami elektronicznego miecia.